E(EMA; Nacimiento 7/3/2004; edad 3;0.17) M(MA; Nacimiento 28/07/2005; edad 1;8) C(MAR; Nacimiento 4/2/2004; edad 3;1.20) K(MAN nacimiento 13/9/2001; edad 5;6.11) A(mama) G(Pedro) CH(hermana) W(hermana) P(papa) J(hermana) D(Candido) B(abuelo) + CE240307 + Transcrito por Asuncion Lopez Perez, a 7 de noviembre del 2008. + Traducido por Asuncion Lopez Perez, a 22 de noviembre del 2009. M ätya’. = ätya’. %mor ätya’. %eng %spa A tyaw. %mor tyaw. %eng %spa G k’ele ajun awik’oty awijts’in. %mor k’ele ajun awik’oty awijts’in. %eng. %spa mira tu cuaderno con tu hermanito. M ätye. = iwuty tye’. %mor iwuty tye’. %eng su fruto del arbol. %spa la fruta del arbol. G k’ele ajun awik’oty. %mor k’ele ajun awik’oty. %eng %spa mira tu cuaderno con el. C nej. = ili inej. %mor ili inej. %eng %spa esta es su cola. G ma’an awäsin. %mor ma’an awäsin. %eng %spa no lo juegues. J maix ima. %mor maix ima. %eng %spa no va ir. W cha’ yajle alä. %mor cha’ yajle alä. %eng %spa se cayo el bebe. J wera. %mor wera. %eng %spa J cinco seis siete ocho. %mor cinco seis siete ocho. %eng %spa G ches jin nox. %mor ches jin nox. %eng %spa que es ese viejo. G ches ya’bä‘an. %mor ches ya’bä‘an. %eng %spa que esta ahi. J mam. %mor mam. %eng %spa mama. J ya’cha’ axity p’äjkima. %mor ya’cha’ axity p’äjkima. %eng %spa se volvio a caer. J mach wentajety. %mor mach wentajety. %eng %spa no tengo que ver. G sigadoli. %mor sigadoli. %eng %spa J bajche’ yu’bi. %mor bajche’ yu’bi. %eng %spa como estas. W jojche. %mor jojche. %eng %spa salir o parir. + ke ijojche apixol = se va salir tu sombrero. E a kalu. = ili akaru. %mor ili akaru. %eng %spa este es tu carro. J kochina. %mor kochina. %eng %spa cochino. J kochina. %mor kochina. %eng %spa cochino. J kochina. %mor kochina. %eng %spa cochino. J konix. %mor konix. %eng %spa ya me voy. J kochix. %mor kochix. %eng %spa ya me voy. E kotyola. = kotyotyla. %mor kotyotyla. %eng %spa nuestra casa. E wälijax. = wäyälix. %mor wäyälix. %eng %spa ya se durmio. G lotybejin. %mor lotybeñ jiñ. %eng %spa levantele ese. B nox. %mor nox. %eng %spa viejo. G lotyben. %mor lotyben. %eng %spa B lotyben. %mor lotybeñ. %eng %spa levantele. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa G lotyben. %mor lotybeñ. %eng %spa levantele. B lotyox. %mor lotyox. %eng %spa guaradalo. G lotyben jin. %mor lotyben jin. %eng %spa levantele ese. E a nena. = a nena. %mor a nena. %eng %spa E chane etyix. = chane etyix. %mor chane etyix. %eng %spa C chäte ja’ax. = ch’äte ili ja’as. %mor ch’äte ili ja’as. %eng %spa traelo este platano. E lani. = la’ani. %mor la’añi. %eng %spa aqui esta. E eku kalu. = k’eleku ili karu. %mor k’eleku ili karu. %eng %spa miralo este carro. E eku. = eku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E tyety. = tyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. C an ja’ax. = an ja’as. %mor añ ja’as. %eng %spa si hay platano. C läla pexo. = tyi yäk’ä pesu. %mor tyi yäk’ä pesu. %eng %spa lo entrego el peso. C manchana chen. = ili mansana chin. %mor ili mansana chin. %eng %spa esta manzana pues. C mäna ja’ax. = mäna ja’ax. %mor mäñä ja’as. %eng %spa compra platano. K a’ amäne’ aja’as. %mor ke amäñe’ aja’as. %eng. %spa vas a comprar tu platano. C koxchi. = kujchi. %mor kujchi. %eng %spa cargador. A kujchi. %mor kujchi. %eng %spa cargador. E tyety. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. C mänä acha’ane. = mäñä acha’añ nene’. %mor mäñä acha’añ nene’. %eng %spa compra el tuyo nene. L wera la’bi. %mor wera la’bi. %eng %spa wera ven. M tya’. = tya’. %mor tya’. %eng %spa E tyo’och. = chukoch. %mor chukoch. %eng %spa porque. E la’an an. = la’an. %mor la’an. %eng %spa aqui esta. G ilekax. %mor ilekax. %eng %spa esta bonita. E tateti. = jatyetyi. %mor jatyetyi. %eng %spa tu eres. E tan. = tan. %mor tan. %eng %spa E tan. = tan. %mor tan. %eng %spa E wa’sujty. = wa’sujty. %mor wa’sujty. %eng %spa ( ). E eku papa. = k’eleku ili papa. %mor k’eleku ili papa. %eng %spa miralo este papa. E mä muty. = mi imaja muty. %mor mi imaja muty. %eng %spa va ir el pollo. E ke osito. = k’ele oxito. %mor k’ele oxito. %eng %spa mira el osito. E eku otyo. = k’eleku ili otyoty. %mor k’eleku ili otyoty. %eng %spa mirala esta casa. G jä. %mor jä. %eng %spa E eku oxito. = k’eleku ili oxito. %mor k’eleku ili oxito. %eng %spa mira este osito. G esu si mach awom jile jin. %mor esu si mach awom jile jin. %eng %spa no quieres descansar. G asin. %mor asin. %eng %spa juegalo. E oxito. = ili ixito. %mor ili ixito. %eng %spa este osito. E eku kalu. = k’eleku ili karu. %mor k’eleku ili karu. %eng %spa miralo este carro. E eta’. = k’eleta’. %mor k’eleta’. %eng %spa miralo. E eta’. = k’eta’. %mor k’eta’. %eng %spa miralo. E chote li. = chokote ilayi. %mor chokote ilayi. %eng %spa pasamelo aqui. E eta’. = k’eleta’. %mor k’eleta’. %eng %spa miralo. G se este chol. %mor se este chol. %eng %spa G la fecha de hoy mes. %mor la fecha de hoy mes. %eng %spa M wey. = wey. %mor wey. %eng %spa E chi’. = ili ts’i;’. %mor ili ts’i;’. %eng %spa este perro. E chato. = chato. %mor chato. %eng %spa E atyom. = tyi atyomo. %mor tyi atyomo. %eng %spa lo reventaste. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E na’atyome. = najatyomuk’. %mor najatyomuk’. %eng %spa esta soñando. E na’tyo. = najatyomuk’. %mor najatyomuk’. %eng %spa esta soñando. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E akä ilayi. = ak’ä ilayi. %mor ak’ä ilayi. %eng %spa dejalo aqui. E nej. = ili inej. %mor ili iñej. %eng %spa este es su cola. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa B aqui sigo nino. %mor aqui sigo nino. %eng %spa aqui sigo niño. E matyo’. = matyo’. %mor matyo’. %eng %spa M maj. = maj. %mor maj. %eng %spa M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa B nox. %mor nox. %eng %spa viejo. G bakan nox. %mor bakañ nox. %eng %spa donde esta viejo. G bakan nox. %mor bakañ ñox. %eng %spa donde esta viejo. G bakanety. %mor bakanety. %eng %spa donde estas. M nak’. = nak’. %mor nak’. %eng %spa ( ). M ma’. = ma’. %mor ma’. %eng %spa mama. M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa A lekojety. %mor lekojety. %eng %spa sorpendente. G awa’ pojpejkan ya’. %mor awa’ pojpejkan ya’. %eng %spa hablale ahi. B ja. %mor ja. %eng %spa A pejkanety. %mor pejkanety. %eng %spa te voy hablar. A ya’anety. %mor ya’anety. %eng %spa estas ahi. G chukiyes chonko amama. %mor chukiyes chonko amama. %eng %spa que esta haciendo tu mama. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa G la’ k’ele. %mor la’ k’ele. %eng %spa ven a mirar. G la’ k’ele. %mor la’ k’ele. %eng %spa ven amirar. G chuki yes chonkol. %mor chuki yes chonkol. %eng %spa que esta haciendo. G chuyes chonkol imel. %mor chuyes chonkol imel. %eng %spa que esta haciendo. E we’e. = ili we’e. %mor ili we’e. %eng %spa esta carne. G ja. %mor ja. %eng %spa G chuyes. %mor chuyes. %eng %spa que es. G chiki tyi we’el. %mor chiki tyi we’el (tsiki tyi iwe’el). %eng %spa se mira en su carne. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. G wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. G baki tyi ityaja. %mor baki tyi ityaja. %eng %spa donde lo encontro. G baki tyi ityaja. %mor baki tyi ityaja. %eng %spa donde lo encontro. M wowo. = wowo. %mor wowo. %eng %spa su ladrado del perro. G ja. %mor ja. %eng %spa E tyentye. = tyi puentye. %mor tyi puentye. %eng %spa en el puente. G ja. %mor ja. %eng %spa G bakibita’. %mor bakibita’. %eng %spa donde. E jo’. = ili jko’. %mor ili jko’. %eng %spa esta es mi abuelita. G baki tsa’ajni ich’äte wakax. %mor baki tsa’ajni ich’äte wakax. %eng %spa donde fuiste a traer la vaca. E ix tyi pente. = ix tyi pente. %mor ix tyi pente. %eng %spa en el puente. G ja. %mor ja. %eng %spa E tyi pente. = tyi puentye. %mor tyi puentye. %eng %spa en el puente. G tyi puente. %mor tyi puente. %eng %spa en el puente. G bajche tyi ityojo. %mor bajche tyi ityojo. %eng %spa cuanto le costo. E tenta. = tenta. %mor tenta. %eng %spa treinta. G jä. %mor jä. %eng %spa G chukiyes yambä tyi imänäty äle. %mor chukiyes yambä tyi imänäty äle. %eng %spa cual otro trajo comprando. E lema. = ili lembal. %mor ili lembal. %eng %spa este trago o alcohol. G ja. %mor ja. %eng %spa E alaxax. = ili alaxax. %mor ili alaxax. %eng %spa esta naranja. G yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. G k’ajtyibenku. %mor k’ajtyibenku. %eng %spa preguntale. G ches yambä tyi ch’äte che’ety. %mor ches yambä tyi ch’äte che’ety. %eng %spa que otro trajo le dices. A chuyes yambä tyi kmänäte nox. %mor chuyes yambä tyi kmänäte nox. %eng %spa viejo que otro compre. G ches yambätyak ili. %mor ches yambätyak ili. %eng %spa que son estos. G ches ik’aba’ ili. %mor ches ik’aba’ ili. %eng %spa como se llama este. E kalu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. G ches tya apoj mänäte. %mor ches tya apoj mänäte. %eng %spa que compraste. G mu’ku apoj päs en. %mor mu’ku apoj päs en. %eng %spa enseñale. A ches ke’li. %mor ches ke’li. %eng %spa que es esto. E limon. = ili limon. %mor ili limon. %eng %spa este limon. M papa’. = papa’. %mor papa’. %eng %spa E alaxaxa. = ili alaxax. %mor ili alaxax. %eng %spa esta naranja. A ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A alaxaxa ili. %mor alaxaxa ili. %eng %spa esta naranja. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa G ma’ atyäle apäsben wä’i. %mor ma’ atyäle apäsben wä’i. %eng %spa te vienes a enseñar aqui. E anun kalaxaxa. = anun kalaxaxa. %mor anuñ kalaxa. %eng %spa dame mi naranja. A ja. %mor ja. %eng %spa G ma’an tyi tyäli apäsben abä. %mor ma’an tyi tyäli apäsben abä. %eng %spa no te veniste a mostrarte. E anun kalaxaxa. = anun kalaxaxa. %mor anuñ kalaxa. %eng %spa dame mi naranja. A ja. %mor ja. %eng %spa E anun kalaxaxa. = anun kalaxaxa. %mor anun kalaxaxa. %eng %spa dame mi naranja. A konla chin. %mor konla chiñ. %eng %spa vamos pue. A kon ya’i. %mor kon ya’i. %eng %spa vayan ahi. A chok’enixte. %mor chok’enixte. %eng %spa traiganle. G jin kächäbä mi’ ik’aba jin. %mor jiñ kächäbä mi’ ik’aba jin. %eng %spa ( ). A ja. %mor ja. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. . + 4.03.14. E kalaxaxa. = ili kalaxax. %mor ili kalaxax. %eng %spa este es mi naranja. M ja ya’. = ja ya’. %mor ja ya’. %eng %spa A ches chon ik’el nene’. %mor ches chon ik’el nene’. %eng %spa que esta mirando nene. E liblu. = ili libru. %mor ili libru. %eng %spa este libru. G ches chon ityumben che’etyku. %mor ches chon ityumbeñ che’etyku. %eng %spa que le esta haciendo le dices. E leba. = ili le,ba. %mor ili le,ba. %eng %spa este trago o alcohol. A jaja. %mor jaja. %eng %spa G ches chon ktyuben ili alaxaxa che’ety. %mor ches chon ktyuben ili alaxax che’ety. %eng %spa que le estoy haciendo esta naranja le dices. A ches chon ktyuben ili alaxaxa. %mor ches chon ktyuben ili alaxaxa. %eng %spa que le estoy haciendo esta naranja. E cho’e. = ili cho’o. %mor ili cho’o. %eng %spa este pelalo. A choncho’e. %mor choncho’e (choñ kcho’e). %eng %spa esta pelando. E cho’o. = ili cho’o. %mor ili cho’o. %eng %spa este pelalo. A kcho’e. %mor kcho’e. %eng %spa lo pelo. G baki tyi ktyaja che’ety. %mor baki tyi ktyaja che’ety. %eng %spa donde lo encontre le dices. E ja’. = ja’. %mor ja’. %eng %spa agua. A baki tyi ktyaja. = tyi puentye. %mor tyi puentye. %eng %spa en el puente. E tyi pente. = tyi pente. %mor tyi pente. %eng %spa en el puente. A tyi puente. %mor tyi puente. %eng %spa en el puente. A maxki tyi kch’äm’e. %mor maxki tyi kch’äm’e (maxki tyi ich’äm’ety). %eng %spa quien te lo quito. E cha’an ko’. = icha’an jko’. %mor icha’an jko’. %eng %spa es de mi abuelita. M tyu’u ku. = tyu’u ku. %mor tyu’u ku (tyuk’uku). %eng %spa cortalo (cortar naranja). A cha’an ako’. %mor cha’an ako’. %eng %spa es de tu abuelita. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A padre nuestro ixtyi jajli. %mor padre nuestro ixtyi jajli. %eng %spa padre nuestro se cayo. A tyi awäk’ä tyi jats’o ajol. %mor tyi awäk’ä tyi jats’o ajol. %eng %spa lo dejaste que te golpearan tu cabeza. G chu tyi icha’a awijts’in. %mor chu tyi icha’a awijts’in. %eng %spa que le paso tu hermanita. G chu tyi icha’le awijts’in. %mor chu tyi icha’le awijts’in. %eng %spa que le paso tu hermanita. A jumuk’ tyi wa’ yajliyety. %mor jumuk’ tyi wa’ yajliyety. %eng %spa te caiste rapido. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa E ta’ ta’pelo vas abotar. = ta’ ta’pelo vas abotar. %mor ta’ ta’pelo vas abotar. %eng %spa E ta’an. = kcha’an. %mor kcha’an. %eng %spa es mio. E atyin. = k’ajtyin. %mor k’ajtyin. %eng %spa pidelo. A tyi yajlum. %mor tyi yajlum. %eng %spa ( ). A ches tyi icha’a nene. %mor ches tyi icha’a nene. %eng %spa que le paso el nene. E ä choke’. = mika achoke’. %mor mika achoke’. %eng %spa lo vas a tirar. A ja. %mor ja. %eng %spa E äjä. = äjä. %mor äjä. %eng %spa M tyamäma. = tyamäma. %mor tyamäma. %eng %spa ( ). M ma. = ma. %mor ma. %eng %spa B cha’ k’uchma. %mor cha’ k’uchma. %eng %spa lo llevo cargando. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa A ujte la’kj cho’la. %mor ujtye la’kj cho’la. %eng %spa acabamos de tirar. G chutyi icha’le chin. %mor chutyi icha’le chin. %eng %spa que le paso pue. A lakj bechokjla. %mor lakj bechokjla. %eng %spa lo seguimos tirando. A tyi na’ k’ux buch yajli. %mor tyi na’ k’ux buch yajli. %eng %spa se cayo sentado. A tyi k’ux k’osajts’i ijol tyi tyun. %mor tyi k’ux k’osajts’i ijol tyi tyuñ. %eng %spa lo golpeo su cabeza en la piedra. G tyi jats’ä ipaty. %mor tyi jats’ä ipaty. %eng %spa lo golpeo su espalda. M tyotyo. = tyotyo. %mor tyotyo. %eng %spa tonto. A ch’äte kcho’la chin. %mor ch’äte kcho’la chin. %eng %spa pasalo lo voy a botar. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ja. %mor ja. %eng %spa E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. E kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. A pijtyantyo chiñi. %mor pijtyantyo chiñi. %eng %spa esperalo pue. A lakj päs enla alä. %mor lakj päs enla alä. %eng %spa le mostramos la bebe. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M ätyi’. = ätyi’. %mor ätyi’. %eng %spa ( ). E la’an li kabayo. = la’an ili kawayu’. %mor la’an ili kawayu’. %eng %spa aqui esta este caballo. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ches ke’li nox. %mor ches ke’li nox. %eng %spa que es este viejo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. M jäne tyi’. = jäne tyi’. %mor jäne tyi’. %eng %spa ( ). M ij. = ij. %mor ij. %eng %spa E li’i kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. M mama’ wäj. = mama’ wäj. %mor mama’ wäj. %eng %spa no digas. A ja. %mor ja. %eng %spa M mama ätyi’. = mama tax ujtyi. %mor mama tax ujtyi. %eng %spa mama ya termino. M tyi’. = tyi’. %mor tyi’. %eng %spa boca. M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. M naj naj. = naj naj. %mor naj naj. %eng %spa ( ). M nijne tyutyuluj. = nijne tyutyuluj. %mor nijne tyutyuluj. %eng %spa ( ). A machku ak’extyaku chin. %mor machku ak’extyaku chin. %eng %spa (no lo cambies pue). A chontyo poj k’el alä. %mor chontyo poj k’el alä. %eng %spa la esta cuidando la bebe. A ches ili nox. %mor ches ili nox. %eng %spa que es este viejo. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A muty. %mor muty. %eng %spa pollo. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. M une’ li. = une’ li. %mor une’ li. %eng %spa ( ). A ja. %mor ja. %eng %spa E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ts’i’. %mor ts’i’. %eng %spa perro. A ixku’ba’li. %mor ixku’ba’li. %eng %spa este. E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A la’ma atyäle ilayi. %mor la’ma atyäle ilayi. %eng %spa te vienes aqui. E la’ane ili. = la’an ili. %mor la’an ili. %eng %spa aqui esta este. A ja. %mor ja. %eng %spa E la’an. = la’an. %mor la’an. %eng %spa aqui esta. A ches ke iba’li nox. %mor ches ke iba’li nox. %eng %spa que es este viejo. E exte mama. = mama k’exe. %mor mama k’exe. %eng %spa mama cambialo. A machin. %mor machiñ. %eng %spa no es. A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa este que es. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. A wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. M äkäkä. = äkäkä. %mor äkäkä. %eng %spa ( ). A machin. %mor machiñ. %eng %spa no es. E ili eku. = ili k’ele. %mor ili k’ele. %eng %spa este mira. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A ches iba’li. %mor ches iba’li. %eng %spa que es este. M elej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches jini. %mor ches jiñi. %eng %spa que es ese. E jin ipi’i icha’an ili. = jin ipi’ä icha’an ili. %mor jin ipi’ä icha’an ili. %eng %spa el mio es igual a este. A ja. %mor ja. %eng %spa A ma’an acha’anla kerabä chini. %mor ma’an acha’anla kerabä chini. %eng %spa no esten peleando. A ches ke’ iba’li nox. %mor ches ke’ iba’li nox. %eng %spa que es este viejo. E eku kwakax. = k’ele ili wakax. %mor k’ele ili wakax. %eng %spa mira esta vaca. A wakax jin. %mor wakax jin. %eng %spa esa vaca. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. M lej. = lej. %mor lej. %eng %spa ( ). E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa miralo. A machin. %mor machin. %eng %spa no es. A laj k’ela chin. %mor laj k’ela chiñ. %eng %spa lo miramos pue. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E na kokox wächety. = kukux che’ety. %mor kukux che’ety. %eng %spa vete le dices. A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa este que es. A jin mu’bä ibä’nani. %mor jin mu’bä ibä’nani. %eng %spa es ese que le tiene miedo. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E tsukj. = ili tsukj. %mor ili tsukj. %eng %spa este raton. A tsukj. %mor tsukj. %eng %spa raton. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa A ixku iliyi. %mor ixku iliyi. %eng %spa y este. E chin. = k’ele chin. %mor k’ele chiñ. %eng %spa mira pue. A machin. %mor machiñ. %eng %spa no es. E kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E eku kabayo. = k’eku ili kawayu’. %mor k’eku ili kawayu’. %eng %spa mira este caballo. A kabayo jin. %mor kabayo jiñ. %eng %spa ese caballo. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa M mama’ papapaj. = mama’ papapaj. %mor mama’ papapaj. %eng %spa mama mi papa. A ili ches. %mor ili ches. %eng %spa este que es. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A jaja’. %mor jaja’. %eng %spa M jä ma ele. = jä ma k'ele. %mor jä ma k’ele. %eng %spa mira. A jinku ili. %mor jinku ili. %eng %spa es este. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ja. %mor ja. %eng %spa A machiñ. %mor machin. %eng %spa no es. M len. = len. %mor len. %eng %spa E tyikj kabayo. = tyi tyijki kabayu’. %mor tyi tyijki kabayu’. %eng %spa se solto el caballo. E jin iliyi. = jin iliyi. %mor jin iliyi. %eng %spa es este. A ches ta’ iliyi. %mor ches ta’ iliyi. %eng %spa que es este. E kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. A kabayo. %mor kabayo. %eng %spa caballo. M lij. = lij. %mor lij. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A ches jini. %mor ches jini. %eng %spa que es ese. M nej. = inej. %mor inej. %eng %spa su cola. M nej. = inej. %mor inej. %eng %spa su cola. A ja. %mor ja. %eng %spa A chityam iba’liyi. %mor chityam iba’liyi. %eng %spa es puerco este. E ja’. = ja’. %mor ja’. %eng %spa agua. A jin ta’bä kch’äxä ujtye. %mor jin ta’bä kch’äxä ujtye. %eng %spa es lo que cosi hace rato. E eku ches ibäkjnan ili. = k’eku ches ibä’nan ili. %mor k’eku ches ibä’ñañ ili. %eng %spa miralo que le esta espantando este. M ninja. = ninja. %mor ninja. %eng %spa E eku pan. = k’eleku ili pan. %mor k’eleku ili pan. %eng %spa mira este pan. E eku pan. = k’eleku ili pan. %mor k’eleku ili pan. %eng %spa mira este pan. A pan batyi jini. %mor pan batyi jini. %eng %spa no es pan. A chon ich ta’. %mor chon ich ta’. %eng %spa el vende chile. E eku kalu. = k’eleku ili karu. %mor k’eleku ili karu. %eng %spa mira este carro. E i mäne’ koche. = mi kmäne’ ili koche. %mor mi kmäne’ ili koche. %eng %spa voy acomprar este coche. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. E ämäne bä chi. = mi amäne’. %mor mi amäne’. %eng %spa lo vas acomprar. E karubä chin. = jkarubä chin. %mor jkarubä chiñ. %eng %spa mi carro pue. A mach ya’ chonko. %mor mach ya’ chonko. %eng %spa no esta haciendo ahi. E ane karu. = chon tyi ajne karu. %mor chon tyi ajñe karu. %eng %spa esta corriendo el carro. A ja. %mor ja. %eng %spa E an kalu. = an kalu. %mor an kalu. %eng %spa hay carro. E be ele. = wen k‘ele. %mor wen k‘ele. %eng %spa mire bien. E chan kalu. = kcha’an ili karu. %mor kcha’an ili karu. %eng %spa es mio este carro. E eku chan. = k’eku icha’an. %mor k’eku icha’an. %eng %spa miralo es de el. E ku chini. = ku chini. %mor ku chiñi. %eng %spa bete pue. A ches tya’ apäk’ä tyi abujk chini. %mor ches tya’ apäk’ä tyi abujk chini. %eng %spa que manchaste en tu camisa pue. A wa’ sujkun me chin. %mor wa’ sujkun me chin. %eng %spa limpialo pue. E chächäkj kbujk. = chächäkj ibujk. %mor chächäkj ibujk. %eng %spa es rojo su camisa. A ja. %mor ja. %eng %spa E chächäkj anekal. = chächäkj ilekax. %mor chächäkj ilekax. %eng %spa rojo es bonito. A ches tyi ak’uxu. %mor ches tyi ak’uxu. %eng %spa que comiste. E äne paleta. = anun apaleta. %mor añuñ apaleta. %eng %spa dame tu paleta. M mama’ ama ele. = mama’ ak’ele’. %mor mama’ ak’ele’. %eng %spa no vas a ir a mirar. E paleta ili. = ili paleta. %mor ili paleta. %eng %spa esta paleta. E na’ kcha’an kpaletabä chin. = na’ kcha’an kpaletabä chin. %mor na’ kcha’an kpaletabä chin. %eng %spa es mia la paleta. E jänä ktyi’. = kämä kcha’añ tyi ktyi’. %mor kämä kcha’añ tyi ktyi’. %eng %spa lo tengo en la boca. E eletyo. = k’eletyo. %mor k’eletyo. %eng %spa miras todavia. A maxki tyi imän ety paleta. %mor maxki tyi imän ety paleta. %eng %spa quien te compro la paleta. E achina. = tyi achilima. %mor tyi achilima. %eng %spa lo quitaste. A achina. %mor achina. %eng %spa M una una’. = una una’. %mor una una’. %eng %spa A maxki yambä. %mor maxki yambä. %eng %spa quienes otro. E ko’. = ili ko’. %mor ili ko’. %eng %spa esta abuelita. A lakj sujkunla anikj. %mor lakj sujkunla añikj. %eng %spa lo limpio tu nariz. E ja’. = ja’. %mor ja’. %eng %spa agua. M naj mama’. = naj mama’. %mor naj mama’. %eng %spa ( ). M lentye. = lentye. %mor lentye. %eng %spa lente. E ix ano’ ixe. = ix año’ ixi. %mor ix año’ ixi. %eng %spa estan alla. A noj käläx atya’ni. %mor noj käläx atya’ni. %eng %spa es mucho tu moco. M nikj. = nikj. %mor nikj. %eng %spa nariz. E anix polteo. = anix kbolteo. %mor anix kbolteo. %eng %spa tengo bolteo. A obolteo. %mor obolteo. %eng %spa bolteo. A traktor. %mor traktor. %eng %spa tractor. M awa’. = awa’. %mor awa’. %eng %spa ( ). E eku bolte tyätyukj. = k’ele bolteo chon tyi kuchtyun. %mor k’ele bolteo choñ tyi kuchtyuñ. %eng %spa mira el bolteo esta cargando piedra. E me chinikj. = machinikj. %mor machinikj. %eng %spa no es. A ches iba’li nox. %mor ches iba’li nox. %eng %spa que es este viejo. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa que es este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa E ka’ach. = käk’ach. %mor käk’ach. %eng %spa mi pavo. A ches ilibä nox. %mor ches ilibä nox. %eng %spa que es este viejo. A jixty. %mor jixty. %eng %spa ( ). A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa qu es este. M nej. = ñej. %mor ñej. %eng %spa cola. M nej. = ñej. %mor ñej. %eng %spa cola. E natol. = natol. %mor natol. %eng %spa E jätex. = ch’ätex. %mor ch’ätex. %eng %spa pasamelo. E ches juya. = ches ili julya. %mor ches ili julya. %eng %spa ques es este julia. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A jä. %mor jä. %eng %spa E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A muty. %mor muty. %eng %spa pollo. E jin ipi’ä ix muty. = jin ipi’ä ixä muty. %mor jiñ ipi’ä ix ä muty. %eng %spa es su compañero ese pollo. E ixa’an ixi. = ix an. %mor ix añ. %eng %spa alla esta. A ja. %mor ja. %eng %spa E jin ipi’imuty ix an ixi. = jin ipi’ä muty ix an. %mor jin ipi’ä muty ix añ. %eng %spa que esta alla es su compañero el pollo. A ba’an muty wa’li ya’. %mor ba’an muty wa’li ya’. %eng %spa donde esta el pollo ahora. E ix an muty. = ix an muty. %mor ix añ muty. %eng %spa alla esta el pollo. E kcha’an ixi. = kcha’an ixi. %mor kcha’an ixi. %eng %spa es mio alla. A bakan. %mor bakañ. %eng %spa donde. A mu’ba awilan. %mor mu’ba awilan. %eng %spa lo miras. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A ba’an. %mor ba’an. %eng %spa donde. E jin ipi’ä li. = jin ipi’ä li. %mor jiñ ipi’ä li. %eng %spa es su compañero este. E muty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. E eku eku. = k’eleku k’eleku. %mor k’eleku k’eleku. %eng %spa miralo miralo. E eku eku. = k’eleku k’eleku. %mor k’eleku k’eleku. %eng %spa miralo miralo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ku ch’äte lakj siya ixtyi mali. %mor ku ch’äte lakj siya ixtyi mali. %eng %spa vete atraer silla alla adentro. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A kiko. %mor kiko. %eng %spa kiko. A mu’tyo ima ich’äte ajkiko. %mor mu’tyo ima ich’äte ajkiko. %eng %spa lo va a ir atraer el kiko. A äjä nox. %mor äjä nox. %eng %spa viejo. A nox äjä. %mor nox äjä. %eng %spa viejo agarra. A mach awom alaxaxbä. %mor mach awom alaxaxbä. %eng %spa no quieres naranja. M nej. = ñej. %mor ñej. %eng %spa cola. E chän kchan. = ch’äm kcha’añ. %mor ch’äm kcha’añ. %eng %spa lo agarro el mio. E lin tukj. = lin tukj. %mor lin tukj. %eng %spa ( ). A an ta’ yambä ( ). %mor an ta’ yambä ( ). %eng %spa hay otro. B nox la k’ele ajun. %mor nox la k’ele ajuñ. %eng %spa viejo ven a mirar tu cuaderno. A lak chin. %mor lak chiñ. %eng %spa ven pue. M tu tu tu. = tu tu tu. %mor tu tu tu. %eng %spa B lak’ k’ele ajun. %mor lak’ k’ele ajuñ. %eng %spa ven a mirar tu cuaderno. B k’ele amuty. %mor k’ele amuty. %eng %spa mira tu cuaderno. B k’ele amuty k’ele. %mor k’ele amuty k’ele. %eng %spa mira tu pollo mira. B ya’an achityam. %mor ya’an achityam. %eng %spa ahi esta tu puerco. B ba’an apapa. %mor ba’an apapa. %eng %spa donde esta tu papa. A ba’an apapa nox. %mor ba’an apapa nox. %eng %spa viejo donde esta tu papa. B nox. %mor nox. %eng %spa viejo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa B ba’an apapa. %mor ba’an apapa. %eng %spa donde esta tu papa. M e pepe’. = e pepe’. %mor e pepe’. %eng %spa E cha säm. = tyi icha’an son. %mor tyi icha’an son. %eng %spa si bailo. M mama’ ej. = mama k’ele. %mor mama k’ele. %eng %spa mama mira. M ma’. = ma’. %mor ma’. %eng %spa mama. M ma’. = ma’. %mor ma’. %eng %spa mama. A äjä. %mor äjä. %eng %spa agarra. M ma’ma’. = ma’ma’. %mor ma’ma’. %eng %spa mama. M mej. = mej. %mor mej. %eng %spa ( ). A ches ili nena. %mor ches ili nena. %eng %spa que es este nena. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. M tyi’. = ili atyi’. %mor ili atyi’. %eng %spa este es tu boca. A ja. %mor ja. %eng %spa M ti’. = atyi’. %mor atyi’. %eng %spa tu boca. M yej. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. A ches ili nox. %mor ches ili nox. %eng %spa que es este viejo. A ches chonlo’ ili. %mor ches chonlo’ ili. %eng %spa que esta haciendo este. + 13:26:59. M wowow. = wowow. %mor wowow. %eng %spa + asi ladra el perro. M mami. = mami. %mor mami. %eng %spa mama. A mata’ awomox ty’an. %mor mata’ awomox ty’an. %eng %spa no quieres hablar. G muxke iyäk’ wersa ik’ux yej lajhka. %mor muxke iyäk’ wersa ik’ux yej lajhka. %eng %spa ya lo puede hacer fuerza para comer. A ches ili nox. %mor ches ili nox. %eng %spa que es este viejo. M äj äj. = äj äj. %mor äj äj. %eng %spa A wäwä ak’el. %mor wäwä ak’el. %eng %spa miralo aqui. G jayp’elix ija’bilel li noxi. %mor jayp’elix ija’bilel li noxi. %eng %spa cuantos años tiene el viejo. A chonix ityejche cuatro anolel. %mor choñix ityejche cuatro añolel. %eng %spa ya se esta empezando cuatro años. G jalix itya tres ano. %mor jalix itya tres ano. %eng %spa cuando alcanzo cuatro años. A tyi ts’äkjtyäyi tres ano tyi siete de marso. %mor tyi ts’äkjtyäyi tres año tyi siete de marso. %eng %spa se acompleto tres años en siete de marzo. G aweno. %mor aweno. %eng %spa bueno. G chonix tyi xämba cuatro ano. %mor choñix tyi xämba cuatro año. %eng %spa se esta corriendo para cuatro años. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa G mach jump’elix ja’ ityejche yila wa’li. %mor mach jump’elix ja’ ityejche yila wa’li. %eng %spa ya tiene un año que empezo ahora. G läk’ä jump’e lix ja’ ityejchen yilix wa’li. %mor läk’ä jump’e lix ja’ ityejchen yilix wa’li. %eng %spa ya va para un año que empezo ahora. A mach che’ixi. %mor mach che’ixi. %eng %spa asi. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. A ja. %mor ja. %eng %spa M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A äjä. %mor äjä. %eng %spa E wityup. = ya’ wili chup. %mor ya’ wili chup. %eng %spa alli esta el gusano. E ya’an wojwo. = ya’an ili ts’i. %mor ya’an ili ts’i. %eng %spa alla esta este perro. A konla k‘ela ap’o. %mor konla k‘ela ap’o. %eng %spa vamos a ver tu vestido. A uy ches ili nena. %mor uy ches ili nena. %eng %spa que es este nena. M jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M tyu’. = tyu’. %mor tyu’. %eng %spa ( ). A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E ej. = ej. %mor ej. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E eku eku. = k’eleku k’eleku. %mor k’eleku k’eleku. %eng %spa mira mira. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E jini bä’na ixi chavo. = jiñ ba’añ ajchavo. %mor jiñ ba’añ ajchavo. %eng %spa ahi donde esta el chavo. A chavo. %mor chavo. %eng %spa chavo. E ja’. = ja’. %mor ja’. %eng %spa aqua. M mutyo tuya’. = mutyo tuya’. %mor mutyo tuya’. %eng %spa ( ). M lij. = ili. %mor ili. %eng %spa este. B mama’ apäs ak’ä. %mor mama’ apäs ak’ä. %eng %spa no lo muestres tu mano. B ame yajlikj ya’. %mor ame yajlikj ya’. %eng %spa se va caer ahi. M ej ej. = ej ej. %mor ej ej. %eng %spa A ches nena. %mor ches nena. %eng %spa que es nena. E iwuty ili. = iwuty ili. %mor iwuty ili. %eng %spa es sus ojos este. A Ches ili. %mor Ches ili. %eng %spa que es este. E ya’an wuty. = ya’an wuty. %mor ya’an wuty. %eng %spa ahi esta el ojo o ahi esta el fruto. B ba’an awakax nox. %mor ba’an awakax ñox. %eng %spa donde esta tu ganado viejo. E ety. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. E eta’. = eta’. %mor eta’. %eng %spa miralo. G ya’ tyi jajli ajkiko. %mor ya’ tyi jajli ajkiko. %eng %spa ahí se cayo el kiko. G ya’ tyi jajli awits’in. %mor ya’ tyi jajli awits’in. %eng %spa ahi se cayo tu hermanito. A la’ku chin nox. %mor la’ku chiñ ñox. %eng %spa ven pue viejo. A mityi aty’osajts’i ajol. %mor mityi aty’osajts’i ajol. %eng %spa lo vas a golpear tu cabeza. A ya’me tyi ity’osajts’i ijol alä. %mor ya’me tyi ity’osajts’i ijol alä. %eng %spa ahi golpio su cabeza la bebe. B k’ele amujk che’ety. %mor k’ele amujk che’ety (k’ele amuty che’ety). %eng %spa mira tu pollo le dices. A ba’an abo;lita ta’ nena. %mor ba’an abo;lita ta’ nena. %eng %spa donde esta tu bolita nena. A chu ma alu’säty abolita. %mor chu ma alu’säty abolita. %eng %spa lo estas perdiendo todo tu bolita. A ma’an kchä käch enety ajol. %mor ma’añ kchä käch eñety ajol. %eng %spa no voy a estar amarrando tu cabello. M äne ej. = äne ej. %mor äne ej. %eng %spa ( ). E ätä’ nena. = k’älä tyi nena. %mor k’älä tyi nena. %eng %spa hasta la nena. A lajk’ela chin. %mor lajk’ela chiñ. %eng %spa lo miramos pue. A laj k’ela. %mor laj k’ela. %eng %spa lo miramos. E tyo’o. = tyojo. %mor cho’o. %eng %spa pelalo. A la’ku chin nox. %mor la’ku chiñ ñox. %eng %spa ven pue viejo. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa A ma’anix kchäkj ak’enety alaxax. %mor ma’anix kchäkj ak’enety alaxax. %eng %spa ya no te voy a estar dando naranja. A ma’anix acha’an ty’an. %mor ma’anix acha’an ty’an. %eng %spa no estas hablando. A ches ili nena. %mor ches ili nena. %eng %spa que es este nena. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. A muk’ata’ achäkj ajne. %mor muk’ata’ achäkj ajñe. %eng %spa siempre llegas. A la’kuchin nox. %mor la’kuchin nox. %eng %spa ven pue vejo. G ochenku ty’an. %mor ochenku ty’an. %eng %spa empiece habla. G jonon an klulce. %mor joñoñ an klulce. %eng %spa yo tengo dulce. G kekj klok’. %mor kekj klok’. %eng %spa lo voy a sacar. G an klulce jonon. %mor an klulce jonon. %eng %spa yo tengo dulce. M ma’. = ma’. %mor ma’. %eng %spa mama. C jane tyety. = tyi ajamä jatyety. %mor tyi ajamä jatyety. %eng %spa tu lo abriste. G yom lulce iba. %mor yom lulce iba. %eng %spa si quiere dulce el. M ukuku’. = ukuku’. %mor ukuku’. %eng %spa G awom lulce. %mor awom lulce. %eng %spa quieres dulce. G awom. %mor awom. %eng %spa quieres. A wäle ayajle nena. %mor wäle ayajle nena. %eng %spa te vas a caer nena. B wäle ach’a’ yajle nena. %mor wäle ach’a’ yajle nena. %eng %spa te vas a volver a caer nena. A mache ba’an tsäts ts’äpä jini. %mor mache ba’añ tsäts ts’äpä jiñi. %eng %spa no esta bien sembrado ese. B wäle ach’a’ yajle. %mor wäle ach’a’ yajle (wäle acha’ yajle). %eng %spa te vas a volver a caer. A mike ayajle. %mor mike ayajle. %eng %spa te vas a caer. B laix. %mor laix. %eng %spa ven. B lok’en. %mor lok’en. %eng %spa salte. B ka’ ayajle maya’. %mor ka’ ayajle maya’. %eng %spa te vas a caer ahi. B wäle ayajleli. %mor wäle ayajleli. %eng %spa te vas a caer. G chuli yes jini ambä inichi. %mor chuli yes jini ambä inichi (chuyes jiñi ambä iñich). %eng %spa que es ese que tiene flor. B bakibä. %mor bakibä. %eng %spa cual. A rosa. %mor rosa. %eng %spa rosa. B rosa. %mor rosa. %eng %spa rosa. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa G rosa. %mor rosa. %eng %spa rosa. G cheta’ bajche’ inich tyinäm kilan kba. %mor cheta’ bajche’ inich tyinäm kilan kba. %eng %spa lo veo como la flor de algodon. G che’ yila inich tyinäm bajche’ ixä. %mor che’ yila inich tyinäm bajche’ ixä. %eng %spa asi se parece la flor de algodon como aquella. B chä’äch yu’bi. %mor chä’äch yu’bi. %eng %spa a si es. A mutyo lumi. %mor mutyo lumi. %eng %spa ( ). A an ilumi ak’ä. %mor an ilumi ak’ä. %eng %spa tiene tierra tu mano. A sujkun ak’ä tyi abujk. %mor sujkun ak’ä tyi abujk. %eng %spa limpia tu mano en la camisa. A mutyo k’extan ila tyi jumuk’. %mor mutyo k’extan ila tyi jumuk’. %eng %spa lo cambio mas a rato. C anun chin. = añuñ chiñ. %mor añuñ chiñ. %eng %spa dame pue. E tako. = ili tako. %mor ili tako. %eng %spa este taco. E slowo. = tyi ilowo. %mor tyi ilowo. %eng %spa lo lastimo. M äj. = äj. %mor äj. %eng %spa A ches ili nox. %mor ches ili nox. %eng %spa que es este viejo. A che’bä ili. %mor che’bä ili (che’ba iliyi). %eng %spa asi como este. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E la’an. = la’an. %mor la’an. %eng %spa aqui esta. A ba’an apapa nox. %mor ba’an apapa nox. %eng %spa viejo donde esta tu papa. A chinkala. %mor chinkala. %eng %spa chingada de chingar. A etyo ak’ä bajche’ yila. %mor etyo ak’ä bajche’ yila (k’eletyo ak’ä’ bajche yila. %eng %spa mira tu mano como esta. A mike kts’änsanety latyi jumuk’i. %mor mike kts’änsanety latyi jumuk’i. %eng %spa te voy a bañar mas a rato. G mike ika tyi ty’an. %mor mike ika tyi ty’an. %eng %spa va empezar hablar. A jaja’. %mor jaja’. %eng %spa M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. A ches tyi acha’le. %mor ches tyi acha’le. %eng %spa que te paso. E lani tyälel. = la’ tyälel. %mor la’ tyälel. %eng %spa aqui viene. A ja. %mor ja. %eng %spa E jin ipi’ ili. = jin ipi’ä ili. %mor jin ipi’ä ili. %eng %spa es su compañero este. E ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E jin ipi’ili. = jin ipi’ä ili. %mor jin ipi’ä ili. %eng %spa es su compañero este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A ja. %mor ja. %eng %spa E jin ili. = jin ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. E jin ili. = jin ili. %mor jin ili. %eng %spa es este. B k’ele ajun. %mor k’ele ajuñ. %eng %spa mira tu cuaderno. A ma’an tyi krabari bentyi ity’an. %mor ma’an tyi krabari bentyi ity’an. %eng %spa no se le grabo su palabra. E anun chi’. = anun ili ts’i’. %mor añuñ ili ts’i’. %eng %spa dame este perro. G awom awäsin. %mor awom awäsin. %eng %spa quieres jugar. G asin chin. %mor asin chin (asiñ chiñ). %eng %spa juega pue. G äjä. %mor äjä. %eng %spa G lok’o wa. %mor lok’o wa. %eng %spa sacalo. A maxki tyi yäk’ety. %mor maxki tyi yäk’ety. %eng %spa quien te dio. A ja. %mor ja. %eng %spa A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. E lächi lan ili. = buchi’ la’añ ili. %mor buchi’ la’añ ili. %eng %spa sientate aquí esta este. A aber. %mor aber. %eng %spa A mutyo awäsin ili. %mor mutyo awäsin ili. %eng %spa vas a jugar este. B ku ak’ä ixi. %mor ku ak’ä ixi. %eng %spa vete a dejar alla. B ku asin. %mor ku asin (ku asiñ). %eng %spa vete a jugar. B ku ak. %mor ku ak. %eng %spa ( ). Ä tyi siya. B ku ak’ä. %mor ku ak’ä. %eng %spa vete a dejar. K u ak’ä tyi siya. = u ak’ä tyi siya. %mor u ak’ä tyi siya. %eng %spa deja sobre la silla. A asin chin. %mor asiñ chiñ. %eng %spa juegalo pue. B ku ak’ä tyi siya. %mor ku ak’ä tyi siya. %eng %spa vete a dejar en la silla. M ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. B ches. %mor ches. %eng %spa A asin chin. %mor asiñ chiñ. %eng %spa juegalo pue. A nena mike acha’ xaty yajle. %mor nena mike acha’ xaty yajle. %eng %spa nena te vas avolver caer. A äjä. %mor äjä. %eng %spa A motyon asin awik’oty alä chin. %mor motyon asin awik’oty alä chin. %eng %spa juegue junto con la bebe. A motyon asin. %mor motyon asin. %eng %spa jueguen juntos. A mama’ achokj ma ya’i. %mor mama’ achokj ma ya’i. %eng %spa no lo tires ahi. A mama’ ka atyaj aloty. %mor mama’ ka atyaj aloty. %eng %spa no vas a alcanzar a recoger. B ku asin ya’. %mor ku asin ya’. %eng %spa vete a juagar ahi. A ak’en alä je’e chin. %mor ak’en alä je’e chin. %eng %spa dale la bebe tambien este. A motyon asin. %mor motyoñ asiñ. %eng %spa jueguen juntos. A mama’ amajts’an anix ilumi. %mor mama’ amajts’an anix ilumi. %eng %spa no lo chupes tiene tierra. A mama’ awä’bin ty’an. %mor mama’ awä’bin ty’an. %eng %spa no escuchas lo. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A mike kma päyte apapa. %mor mike kma päyte apapa. %eng %spa voy a llamar tu papa. A mike ijats’ety tyi isinchu. %mor mike ijats’ety tyi isinchu. %eng %spa te va pegar con su sincho. A ba’an apapa. %mor ba’an apapa. %eng %spa donde esta tu papa. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A awom sinchu. %mor awom sinchu. %eng %spa quieres sincho. M maj. = maj. %mor maj. %eng %spa ( ). M wanwapu. = wanwapu. %mor wanwapu. %eng %spa ( ). A ches ili nena. %mor ches ili nena. %eng %spa M jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M jini ma. = jiñi mama. %mor jiñi mama. %eng %spa ese mama. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A la’ tyi alas awik’oty alä ilayi. %mor la’ tyi alas awik’oty alä ilayi. %eng %spa ven a jugar con la bebe a qui. E teto’tol. = teto’tol. %mor teto’tol. %eng %spa ( ). A mike ipäyma anene’. %mor mike ipäyma anene’. %eng %spa lo va llevar el nene. A porke mach awom ty’an. %mor porke mach awom ty’an. %eng %spa porque no quieres hablar. A mach wentajety. %mor mach wentajety. %eng %spa no tengo que ver. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa A jä. %mor jä. %eng %spa M tyi’. = tyi’. %mor tyi’. %eng %spa boca. M li. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A ele jin ipi’ä iliyi. %mor ele jin ipi’ä iliyi. %eng %spa mira ese es su compañero este. A ele. %mor ele (k’ele). %eng %spa mira. A ele anix ipi’i iliyi. %mor ele anix ipi’i iliyi. %eng %spa mira ya tiene compañero este. M ej. = ej. %mor ej. %eng %spa A ay ch’äte yambä. %mor ay ch’äte yambä. %eng %spa trae otro. A iliyi la’an ipi’i iliyi ele. %mor iliyi la’an ipi’i iliyi ele. %eng %spa mira este aqui esta su compañero. A nena alok’. %mor nena alok’. %eng %spa sacalo nena. A mama’ an. %mor mama’ an (mama añ). %eng %spa mama si hay. A aber. %mor aber. %eng %spa A ch’äte yambä nox. %mor ch’äte yambä nox. %eng %spa trae otro viejo. E mama’ lokj. = mama’ alok’. %mor mama’ alok’. %eng %spa no lo saques. E ele. = k'ele. %mor k'ele. %eng %spa mira. E la’an ili wakax. = la’an ili wakax. %mor la’an ili wakax. %eng %spa aqui esta la vaca. E ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa A ele nox. %mor ele nox (k’ele ñox). %eng %spa mira viejo. A ele nox. %mor ele nox (k’ele ñox). %eng %spa mira viejo. A ele. %mor ele (k’ele). %eng %spa mira. A la’ani. %mor la’ani. %eng %spa aqui esta. M wawaj. = waj. %mor waj. %eng %spa tortilla. E la’an jini. = la’an jini. %mor la’an jiñi. %eng %spa aqui esta este. E la’an kramo. = la’an kramo. %mor la’an kramo. %eng %spa aqui esta ( ). E mäne’ ach. = ke kmäne’ ili ak’ach. %mor ke kmäne’ ili ak’ach. %eng %spa lo voy acomprar este pavo. E ach. = ili ak’ach. %mor ili ak’ach. %eng %spa este pavo. E kach. = ili ak’ach. %mor ili ak’ach. %eng %spa este pavo. A ele. %mor ele (k’ele). %eng %spa mira. E ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A motye asinla chin. %mor motye asinla chin. %eng %spa jueguen juntos pue. A ma’an acha’lenla mich’anbä. %mor ma’an acha’lenla mich’anbä. %eng %spa no se enojen. E ma’an acha’an michan nena. = ma’an acha’len mich’an nena. %mor ma’an acha’len mich’an nena. %eng %spa nena no te enojes. A uts’aty awik’oty. %mor uts’aty awik’oty. %eng %spa estas bien con el. B ba’an pelipe ma’anix awajne aba. %mor ba’an pelipe ma’anix awajne aba. %eng %spa donde esta el felipe ya no llegas. G muk’äch. %mor muk’äch. %eng %spa si. B wen ta’bi inijkäyo’ kera ya’ba ano’. %mor wen ta’bi inijkäyo’ kera ya’ba ano’. %eng %spa pelearon dondes estan. G mu’äch knijkan kcha’abä wä’. %mor mu’äch knijkan kcha’abä wä’. %eng %spa lo muevo el mio aqui. B yok’otybi iyermanu. %mor yok’otybi iyermanu. %eng %spa con su hermano. G jaja’. %mor jaja’. %eng %spa B tsa’biku. %mor tsa’biku. %eng %spa asi. M uj. = uj. %mor uj. %eng %spa B ta’bita’ itsepe ja’as alem. %mor ta’bita’ itsepe ja’as alem. %eng %spa dice que lo corto el platano. G ja. %mor ja. %eng %spa B ta’bita’ itsepe ja’as. %mor ta’bita’ itsepe ja’as. %eng %spa dice que lo corto el platano. G äj. %mor äj. %eng %spa B anku ta ja’as tyi pam yotyoty ajmarco chin. %mor anku ta ja’as tyi pam yotyoty ajmarco chin. %eng %spa marco tiene platano en el solar de su casa. E kakj kcha’ chäte ilibä. = ke ka kcha’ ch’äte ili. %mor ke ka kcha’ ch’äte ili. %eng %spa lo voy atraer este. A mux kcha’ kma tyi kaye. %mor mux kcha’ kma tyi kaye. %eng %spa ya me voy otra ves en la calle. A mach awom ty’an. %mor mach awom ty’an. %eng %spa no quieres hablar. E kala tyan chin. = laj kala tyi ty’an chin. %mor laj kala tyi ty’an chiñ. %eng %spa vamos hablar pue. B yä’äch ano’ wa’li. %mor yä’äch año’ wa’li. %eng %spa ahi estan ahora. A ma’ acha’len ty’an. %mor ma’ acha’len ty’an. %eng %spa vas a hablar. B mana jo’. %mor mana jo’. %eng %spa ( ). A ba’an apapa chin. %mor ba’an apapa chiñ. %eng %spa donde esta tu papa pue. E ya’an oj. = ya’an oj. %mor ya’an oj. %eng %spa alla esta. E tax ma taxu. = tax majli ili taso. %mor tax majli ili taso. %eng %spa ya se fue este taso. A jä. %mor jä. %eng %spa E eka eka. = k’eka k’ekas. %mor k’eka k’eka. %eng %spa mira mira. E eka paleta. = k’eka ili paleta. %mor k’eka ili paleta. %eng %spa miralo esta paleta. K mikj kmajlela tyi puts’e tyi ajperu. = mikj kmajlela tyi puts’e tyi ajperu. %mor mikj kmajlela tyi puts’e tyi ajperu. %eng %spa vamos a a uir donde esta el pedro. K eku yame. = eku yame. %mor eku yame. %eng %spa mira ( ). K eku yame. = eku yame. %mor eku yame. %eng %spa mira ( ). K ba’an ajperu. = ba’an ajperu. %mor ba’an ajperu. %eng %spa donde esta el pedro. B k’ele akaru. %mor k’ele akaru. %eng %spa mira tu carro. B ya’ani. %mor ya’ani. %eng %spa ahi esta. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. B nox ya’an akaru. %mor nox ya’an akaru. %eng %spa viejo ahi esta tu carro. E tex ili. = ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es esto. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. A jä. %mor jä. %eng %spa E ili aty. = ili jatyety. %mor ili jatyety. %eng %spa este eres tu. M lolo. = lolo. %mor lolo. %eng %spa ( ). A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. M nen. = nen. %mor nen. %eng %spa nena. M tyala. = tyi atyajala. %mor tyi atyajala. %eng %spa lo encontraron. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. A jä. %mor jä. %eng %spa A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. M tyotyo’la. = tyotyo’la. %mor tyotyo’la. %eng %spa ( ). A ma’ amulan oche ila. %mor ma’ amulan oche ila. %eng %spa no te gusta entrar aqui. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A baki mama’amajle. %mor baki mama’amajle. %eng %spa donde no vas a ir. E tyi paleke. = tyi palenke. %mor tyi palenke. %eng %spa en palenque. A tyi palenke mi imaja ta’. %mor tyi palenke mi imaja ta’. %eng %spa en palenque te vas a ir. A tyi palenke ama. %mor tyi palenke ama. %eng %spa en palenque te vas. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A ixku iliyi. %mor ixku iliyi. %eng %spa este. A ma’ amulan ochema ila. %mor ma’ amulan ochema ila. %eng %spa te gusta entrar aqui. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A baki k’älä ama. %mor baki k’älä ama. %eng %spa donde vas a ir. A mama’ awäsin yambä chin. %mor mama’ awäsin yambä chin. %eng %spa no juegues otro pue. E ilayi. = ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. A baki k’älä ama. %mor baki k’älä ama. %eng %spa donde vas a ir. E ilayi. = ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. A nena. %mor nena. %eng %spa B orata’ mikj lok’e lakj krelencial tyi palenke mi yälo’. %mor orata’ mikj lok’e lakj krelencial tyi palenke mi yälo’. %eng %spa a si dicen en palenque lo sacan luego la credencial de elector. G cha’an elektor. %mor cha’an elektor. %eng %spa es de elector. A baki k’älä ama. %mor baki k’älä ama. %eng %spa donde vas a ir. A che’ ma awoche ila. %mor che’ ma awoche ila. %eng %spa a si vas a entrar aqui. E ilayi. = ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. G mu’äch imeru jale je’e. %mor mu’äch imeru jale je’e. %eng %spa si tarda un poco. A baki kälä ama. %mor baki kälä ama. %eng %spa donde vas a ir. E ilayi. = ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. E tyi chan. = ya’a tyi chan. %mor ya’a tyi chañ. %eng %spa alla ariba. G jin jach maxtyo ba’an kpoj chokjbentytela tyäle bä. %mor jin jach maxtyo ba’an kpoj chokjbentytela tyäle bä. %eng %spa no nos dan para traer. B maxtyo ba’an. %mor maxtyo ba’an. %eng %spa todavia no. A ches chonlo’ ili. %mor ches chonlo’ ili. %eng %spa que estan haciendo este. B mu’tyo kcha ma’ kch’änla. %mor mu’tyo kcha ma’ kch’änla. %eng %spa todavia vamos a traer. E icha’an neka ili. = kcha’an ili. %mor kcha’an ili. %eng %spa es mio este. G yo kreo meru se’beläxtyo ilok’e iba. %mor yo kreo meru se’beläxtyo ilok’e iba. %eng %spa creo si lo sacan luego. B meru se’beläxtyo iba. %mor meru se’beläxtyo iba. %eng %spa si luego. A ma’an anijkan siya papito. %mor ma’an anijkan siya papito. %eng %spa papito no la muevas la silla. B porke iba wä’. %mor porke iba wä’. %eng %spa ( ). A anixtyo buchu siya. %mor anixtyo buchu siya (añäxtyo silla cha’aññ buchtyä). %eng %spa hay para sentar. B mikj ijaleje. %mor mikj ijaleje. %eng %spa se va caer. G luego wäwä’i mach. %mor luego wäwä’i mach. %eng %spa luego aquí no. E anun jin malalina. = anun a mantarina. %mor añuñ a mantarina. %eng %spa dame tu mandarina. A mu’tyo alkj k’ux. %mor mu’tyo alkj k’ux. %eng %spa hay lo comemos. G noj käläx kixtyanojo’ mi k’oytelo’ che’ wä’ano’. %mor noj käläx kixtyanojo’ mi k’oytelo’ che’ wä’ano’. %eng %spa llega mucha gente cuando estan. A mutyo lakj naxan ujtye. %mor mutyo lakj naxan ujtye. %eng %spa lo terminamos primero. B käläx. %mor käläx. %eng %spa mucho. B käläx tama. %mor käläx tama. %eng %spa mucho ( ). G ambi dos tres de la manana mi imaja lo’. %mor ambi dos tres de la manana mi imaja lo’. %eng %spa como a las dos tres de la mañana se van. B chä’ächi. %mor chä’ächi. %eng %spa a si. B ibaja ya’i machixtyo ba’an yu’bi. %mor ibaja ya’i machixtyo ba’an yu’bi. %eng %spa ahi yo creo que no. A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa G ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. G alas nueve ityecho’ itrone. %mor alas nueve ityecho’ itrone. %eng %spa a las nueve empieza a trabajar. G yäch’an kixtyanojo’. %mor yäch’an kixtyanojo’. %eng %spa ahí estan la gente. E eku sebeta. = k’eleku ili bisikleta. %mor k’eleku ili bisikleta. %eng %spa mirala esta bisicleta. E eku sebeta. = k’eleku ili bisikleta. %mor k’eleku ili bisikleta. %eng %spa miralo esta bisicleta. G meru se;’ mi inume ya’. %mor meru se;’ mi iñume ya’. %eng %spa pasa un poco temprano ahi. E mulan oche. = mulan oche. %mor mulan oche. %eng %spa gusta entrar. A ma’ amulan oche. %mor ma’ amulan oche. %eng %spa te gusta entrar. A baki k’älä ama. %mor baki k’älä ama. %eng %spa donde vas a ir. E ixtyi palenke. = ixtyi palenke. %mor ixtyi palenke. %eng %spa alla en palenque. E pel. = pel. %mor pel. %eng %spa ( ). A tyi palenke. %mor tyi palenke. %eng %spa en palenque. A ches ke’ ili. %mor ches ke’ ili. %eng %spa que es este. M wäty. = ili awuty. %mor ili awuty. %eng %spa este tus ojos. E we’. = ili we’e. %mor ili we’e. %eng %spa esta carne. A we’. %mor we’. %eng %spa carne. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. A ma’ amulan. %mor ma’ amulan. %eng %spa te gusta. E bolete’o. = bolete’o. %mor bolete’o. %eng %spa bolteo. A boleteo ili. %mor boleteo ili. %eng %spa bolteo este. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa A ixku’ iba’li. %mor ixku’ iba’li. %eng %spa este. E bolteo. = bolteo. %mor bolteo. %eng %spa bolteo. E pu’. = tyi puli. %mor tyi puli. %eng %spa se quemo. A nena ixku’li. %mor nena ixku’li. %eng %spa nena este. M aty. = aty. %mor aty. %eng %spa A ja. %mor ja. %eng %spa A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que este. E äwa che’ba. = che’ba tyikäw. %mor che’ba tyikäw. %eng %spa asi esta caliente. E ches ili chin. = ches ili chin. %mor ches ili chiñ. %eng %spa ques es este pue. E äma chi. = ch’ämä chin. %mor ch’ämä chiñ. %eng %spa agarralo pue. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E nox ili. = noxix ili. %mor noxix ili. %eng %spa ya esta viejo este. E mach mule kaxe’ ili. = ma’an kmulan tyi k’axe. %mor ma’an kmulan tyi k’axe. %eng %spa no me gusta pasar. G wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. A ches ili chin. %mor ches ili chiñ. %eng %spa que es este pue. E mach mule kuxe’ ili. = ma’añ kmulañ k’uxe’ ili. %mor ma’añ kmulañ k’uxe’ ili. %eng %spa este no me gusta comer. G wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. M joj to’. = ojol jko’. %mor ojol jko’. %eng %spa su cabeza de mi abuelita. M to’. = ili jko’. %mor ili jko’. %eng %spa esta mi abuelita. A jay machku achokla alibru chin. %mor jay machku achokla alibru chiñ. %eng %spa no lo boten el libro pue. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. A ches jini. %mor ches jiñi. %eng %spa que es este. E we’. = ili we’el. %mor ili we’el. %eng %spa esta carne. A ba’an. %mor ba’an. %eng %spa donde. A ches jin. %mor ches jiñ. %eng %spa que es ese. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches jin. %mor ches jiñ. %eng %spa que es ese. E maxana. = maxana. %mor maxana. %eng %spa manazana. A mach mansana ili. %mor mach mansana ili. %eng %spa no es manazana este. M juku’. = juku’. %mor juku’. %eng %spa ( ). B ku ak’ä ixi. %mor ku ak’ä ixi. %eng %spa vete a dejar alla. B ku ak’ä ixi. %mor ku ak’ä ixi. %eng %spa vete a dejar a lla. A ches ipi’ä ili. %mor ches ipi’ ä ili. %eng %spa cual es su compañero este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que este. E chi’. = ts’i’. %mor ts’i’. %eng %spa perro. A ja. %mor ja. %eng %spa E jin pi’ kotok kotok. = jiñ ipi’ ä kotyoty. %mor jiñ ipi’ ä kotyoty. %eng %spa es igual que mi casa. M papaj. = papaj. %mor papaj. %eng %spa papa. B mike ayajle. %mor mike ayajle. %eng %spa te vas a caer. B mike ayajle. %mor mike ayajle. %eng %spa te vas a caer. M jej. = jej. %mor jej. %eng %spa A ixku’li nox. %mor ixku’li nox. %eng %spa este viejo. E kpi’i tol. = ili kpixol. %mor ili kpixol. %eng %spa este mi sombrero. E tol. = ili pixol. %mor ili pixol. %eng %spa este sombro. A ja. %mor ja. %eng %spa E kpi’ tol. = ili kpixol. %mor ili kpixol. %eng %spa este mi sombrero. B laix. %mor laix. %eng %spa ven. M to’. = jko’. %mor jko’. %eng %spa mio abuelita. A tol batyi ili. %mor tol batyi ili. %eng %spa ese no es tol. M to’ to’. = tol. %mor tol. %eng %spa tol. E pi’i ij chuchu’. = jin ipi’äl chuchu. %mor jiñ ipi’äl chuchu. %eng %spa es su companero del chiche. A ichuchu’ ba’an ichuchu’. %mor ichuchu’ ba’an ichuchu’. %eng %spa chiche donde esta el chiche. E la’ani ipexe. = la’ani ipesu. %mor la’añi ipesu. %eng %spa aqui esta su peso. A jä. %mor jä. %eng %spa A ixku’li chächäkjbä. %mor ixku’li chächäkjbä. %eng %spa este rojo. A ches awä ili. %mor ches awä ili. %eng %spa que es este. A ches ili nox. %mor ches ili nox. %eng %spa que es este viejo. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A machin. %mor machiñ. %eng %spa no es. A jinku iba’li. %mor jinku iba’li. %eng %spa es este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que este. M jä lon. = jä lon. %mor jä lon. %eng %spa ( ). G ochenbiku tyi alas je’e. %mor ochenbiku tyi alas je’e. %eng %spa juega tu tambien. B ja. %mor ja. %eng %spa G ochenbiku tyi alas je’e. %mor ochenbiku tyi alas je’e. %eng %spa juega tu tambien. E mama kuchi’. = mama ikujchil alä. %mor mama ikujchil alä. %eng %spa mama su cargador de la bebe. B wäle ayajle. %mor wäle ayajle. %eng %spa te vas a caer. G iyäsin ix chuty k’alä. %mor iyäsin ix chuty k’alä. %eng %spa lo juega la pequeña niña. E chi’an. = anäch ats’i. %mor anäch ats’i. %eng %spa si tienes perro. A mutyo ach’äx jin chin. %mor mutyo ach’äx jiñ chiñ. %eng %spa hay cueses ese pue. E maxtyowa. = maxtyo ba’an. %mor maxtyo ba’an. %eng %spa todavia no. B äjä. %mor äjä. %eng %spa A acha’anäch jini nena. %mor acha’anäch jini nena. %eng %spa es tuyo ese nena. B äjä. %mor äjä. %eng %spa M ätyow. = ätyow. %mor ätyow. %eng %spa ( ). A machin ili nen. %mor machiñ ili nen. %eng %spa no es este nena. E machwe. = ma’an tyi we’i. %mor ma’an tyi we’i. %eng %spa no comio. A machinikj. %mor machinikj. %eng %spa no es. A ak’enbi nox. %mor ak’enbi nox. %eng %spa dale viejo. + 25:23:83. A mux kchama chin. %mor mux kcha’ma chiñ. %eng %spa ya me voy pue. A muxcha’ majle tyi chan. %mor muxcha’ majle tyi chañ. %eng %spa ya me voy otra ves alla arriba. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ak’en. %mor ak’en. %eng %spa dale. A la’ motye asin awik’oty ilayi. %mor la’ motye asin awik’oty ilayi. %eng %spa ven a jugar con el aqui. A papi. %mor papi. %eng %spa papa. A la’nun. %mor la’ñuñ. %eng %spa ven. A macheku ba’an ka asäty jini. %mor macheku ba’an ka asäty jini. %eng %spa no bayas a perder ese. G päyätyäle. %mor päyätyäle. %eng %spa traigalo. A k’ele alibru. %mor k’ele alibru. %eng %spa mira tu libro. M ma. = ma. %mor ma. %eng %spa A ankuta kdulce. %mor ankuta kdulce. %eng %spa tengo dulce. G wäle ayajleli. %mor wäle ayajleli. %eng %spa te vas a caer. G wäle ayaljeli. %mor wäle ayaljeli. %eng %spa te vas a caer. A kotyo kch’äte kdulce. %mor kotyo kch’äte kdulce. %eng %spa voy a traer dulce. A ma’an käk’enety. %mor ma’an käk’enety. %eng %spa no te voy a dar. B wule ayjale ju’ben. %mor wule ayjale ju’ben. %eng %spa te vas a caer bajate. A an paleta. %mor an paleta. %eng %spa hay paleta. B ju’ben. %mor ju’ben. %eng %spa bajate. A an kchikle. %mor an kchikle. %eng %spa tengo chittle. B wäle ayajle. %mor wäle ayajle. %eng %spa te vas acaer. A an dulce. %mor an dulce. %eng %spa hay dulce. A an ktyak’in. %mor an ktyak’in. %eng %spa tengo dinero. B jä. %mor jä. %eng %spa A nox ma’an käk’enety. %mor nox ma’an käk’enety. %eng %spa viejo no te voy a dar. E man peso chin. = ma’an apesu chin. %mor ma’an apesu chiñ. %eng %spa no tienes peso pue. A pero naxan k’ele alibru chin. %mor pero naxañ k’ele alibru chiñ. %eng %spa lee primero tu libro pue. A machku ma’an anaxan k’echin. %mor machku ma’an anaxan k’echin. %eng %spa no mires primero pue. A ma’an käk’enety pesota’ abächin. %mor ma’an käk’enety pesota’ abächin. %eng %spa no te boy a dar peso. E anun pesu. = anun apesu. %mor añuñ apesu. %eng %spa dame tu peso. A naxan k’ele ili chin. %mor naxañ k’ele ili chin. %eng %spa mira primero este pue. E ma’a. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A weno ma’an käk’enety tyak’in chin. %mor weno ma’an käk’eñety tyak’iñ chiñ. %eng %spa bueno no te voy a dar dinero pue. M jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ma’an käk’enety tya’k’in. %mor ma’an käk’enety tya’k’in. %eng %spa no te voy a dar dinero. A mux kochla abujkbä. %mor mux kochla abujkbä. %eng %spa ya lo tiramos tu camisa. A käläx tyikjwalixta’. %mor käläx tyikjwalixta’. %eng %spa hay mucho calor. A weno mu’etyki tyi mich’an je’e. %mor weno mu’etyki tyi mich’an je’e. %eng %spa bueno ya te enojas tambien. A mike kcha’ käyety. %mor mike kcha’ käyety. %eng %spa te voy dejar otraves. A nox la’ k’ele ila tyi siyaji. %mor nox la’ k’ele ila tyi siyaji. %eng %spa viejo ven a mirar aqui en la silla. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A la’ k’ele ilayi. %mor la’ k’ele ilayi. %eng %spa ven a mirar aqui. C äna. = äna. %mor äna. %eng %spa ( ). C an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A chon tyi chu’ nena. %mor chon tyi chu’ nena. %eng %spa esta mamando la nena. A lakj kochla abujchin. %mor lakj kochla abujchiñ. %eng %spa lo quitamos tu camisa. A tyikjwalixta. %mor tyikjwalixta. %eng %spa hay mucho calor. E ta’. = ta’. %mor ta’. %eng %spa ( ). A nena. %mor nena. %eng %spa nena. A täkä täkä tyikilix. %mor täkä täkä tyikilix. %eng %spa ( ). G letsan ya’ tyi siyaji. %mor letsan ya’ tyi siyaji. %eng %spa subelo a hi en la silla. G nox. %mor nox. %eng %spa viejo. G letsan ya’tyi siyaji. %mor letsan ya’tyi siyaji. %eng %spa subelo ahí en la silla. A la’ asin ilayi. %mor la’ asiñ ilayi. %eng %spa ven a jugar aqui. A mache ba’an awem päk’ tyi lum. %mor mache ba’an awem päk’ tyi lum. %eng %spa no lo bayan a manchar de tierra. B ak’ä latyi siya. %mor ak’ä latyi siya. %eng %spa deje aqui en la silla. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. B ak’ä ilayi siya. %mor ak’ä ilayi siya. %eng %spa deje a qui en la silla. A mike ts’änsanety pijtyantyo. %mor mike ts’änsanety pijtyantyo. %eng %spa te voy a bañar esperalo. B ixte ja’. %mor ixte ja’ (ixtyi ja’). %eng %spa alla en el agua. B ixte ja’. %mor ixte ja’ (ix tyi ja’). %eng %spa alla en el agua. X anix ityä’i ichikin jin cha’an. %mor anix ityä’i ichikin jin cha’an. %eng %spa tiene la suciedad en la oreja. A mu’tyo imulin ty’an. %mor mu’tyo imulin ty’an (mu’tyo imulañ ty’añ). %eng %spa le gusta hablar. A sety ak’ä ila tyi siya. %mor sety ak’ä ila tyi siya. %eng %spa dejelo sobre la silla. G letsan ila. %mor letsañ ila. %eng %spa subelo aqui. G letsan ila nox. %mor letsañ ila nox. %eng %spa subelo aqui viejo. G k’ele ila. %mor k’ele ila. %eng %spa mira aqui. G jä. %mor jä. %eng %spa A mike atsile’. %mor mike atsile’. %eng %spa lo vas a romper. G letsan ila. %mor letsan ila. %eng %spa subelo aqui. G letsan ila. %mor letsan ila. %eng %spa sebelo aqui. G letsan. %mor letsan. %eng %spa subelo. G be k’ele. %mor be k’ele. %eng %spa sigue mirando. G be k’ele. %mor be k’ele. %eng %spa sigue mirando. G che’che’i. %mor che’che’i. %eng %spa a si asi. G äjä k’ochema. %mor äjä k’ochema. %eng %spa me entro. G k’elewa. %mor k’elewa. %eng %spa miralo. A ma’an ka awäk’entye paleta. %mor ma’an ka awäk’entye paleta. %eng %spa no te van a dar paleta. A ma’an käk’enety paleta. %mor ma’an käk’eñety paleta. %eng %spa no te voy a dar paleta. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. G ja. %mor ja. %eng %spa A jin paty icha’an nene’ba chin. %mor jiñ paty icha’an nene’ba chin. %eng %spa es cascara de su fruta de la nena. M ätyu. = ätyu. %mor ätyu. %eng %spa ( ). A taix ik’uxu yo’ ajnene. %mor taix ik’uxu yo’ ajnene. %eng %spa ya lo comieron la nena. A ma’an awäk’entye aba. %mor ma’an awäk’entye aba. %eng %spa no te van a dar tu. M jiye. = jiye. %mor jiye. %eng %spa ( ). A se’ety chin nox. %mor se’ety chiñ nox. %eng %spa apurate pue viejo. G ak’en ako’. %mor ak’en ako’. %eng %spa dale tu abuelita. G k’ajtyiben iko’. %mor k’ajtyiben iko’. %eng %spa preguntale su abuelita. G ay biene iko’. %mor ay biene iko’. %eng %spa ahi biene su abuelita. A mu’tyo lakj kcha’ cho’benety awalaxax sale. %mor mu’tyo lakj kcha’ cho’benety awalaxax sale. %eng %spa te voy volver a pelar tu naranja sale. A mu tyo lakj kmän amansana. %mor mu tyo lakj kmän amansana. %eng %spa hay lo compramos tu manzana. A kmala kmänte akayeta. %mor kmala kmänte akayeta. %eng . %spa vamos a comprar tu paleta. E säkälety. = säsäkety. %mor säsäkety. %eng %spa eres blanco. A la’chin dale. %mor la’chiñ dale. %eng %spa ven pue. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A mike kpätyte. %mor mike kpätyte. %eng %spa lo voy atraer. A mama’ate awu’tyanon ila tyi jumuk’. %mor mama’ate awu’tyaño ila tyi jumuk’. %eng %spa no me bayas a llores mas arato. B asiñ. %mor asin. %eng %spa juegalo. A la’chin nox. %mor la’chin nox. %eng %spa ven pue viejo. E etyo jojol. = k’ele mi tyi ityojo. %mor k’ele mi tyi ityojo. %eng %spa mira si lo pago. A cha’an mik kpäyetyma sale. %mor cha’an mik kpäyetyma sale. %eng %spa para que te lleve sale. A kpäyetyma. %mor kpäyetyma. %eng %spa te llevo. E ä nene’. = äjä nene. %mor äjä nene. %eng %spa agarra nene. B jäjä. %mor jäjä. %eng %spa A kmala k’ela apapap. %mor kmala k’ela apapap. %eng %spa vamos a mirar tu papa. E ma’an apäye’ma mama. = mama ma’an apäye’. %mor mama ma’an apäye’. %eng %spa mama no lo llames. A yomba. %mor yomba. %eng %spa si. A maix kpäylama nenabä. %mor maix kpäylama nenabä. %eng %spa ya no la llevo la nena. A jatyety jach sale. %mor jatyety jach sale. %eng %spa tu no mas sale. A la’ chin. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pue. A la’nun. %mor la’ñuñ. %eng %spa A ma’an ke kpäyetyma che’ji’. %mor ma’an ke kpäyetyma che’ji’. %eng %spa no te voy llevar entonces. A cha’ konix. %mor cha’ konix. %eng %spa ya me voy. A mux kcha’ majle. %mor mux kcha’ majle. %eng %spa ya me voy otra ves. A mama ate awutyanon. %mor mama ate awutyañoñ. %eng %spa no me vayas a lloras. G k’ajtyiben baki’an. %mor k’ajtyiben baki’an. %eng %spa preguntale dondes esta. A ta’o. %mor ta’o. %eng %spa ( ). G baki an apapa che’ety. %mor baki an apapa che’ety. %eng %spa donde esta papa le dices. E ele chin. = k’ele chin. %mor k’ele chiñ. %eng %spa mira pue. G k’ajtyi ben ba’an ipapa. %mor k’ajtyi ben ba’an ipapa. %eng %spa preguntale donde esta su papa. A sale la’ k’ele chin. %mor sale la’ k’ele chiñ. %eng %spa sale lo miro pue. A cha’an mikj kmala. %mor cha’an mikj kmala. %eng %spa para que nos vamos. G k’ajtyibe baki tyi ma ipapap je’e. %mor k’ajtyibe baki tyi ma ipapap je’e. %eng %spa preguntale donde se fue su papa tambien. A baki tyi ma apapa chin. %mor baki tyi ma apapa chiñ. %eng %spa donde se fue tu papa pue. E chan. = kcha’an. %mor kcha’an. %eng %spa es mio. A tyi chan. %mor tyi chañ. %eng %spa alla arriba. A ches ke’ ili. %mor ches ke’ ili. %eng %spa que es este. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. A ches ke’li. %mor ches ke’li. %eng %spa que es este. E ya’an karu iba’ ilayi. = ya’i ya’an karu. %mor ya’i ya’an karu. %eng %spa alli esta el carro. A ja. %mor ja. %eng %spa A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E xapato. = ili sapatu. %mor ili sapatu. %eng %spa este zapato. A ili ches. %mor ili ches. %eng %spa que es este. A jin ku ili. %mor jiñ ku ili. %eng %spa es este. E kabayo. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. A kabayo. %mor kabayo. %eng %spa caballo. A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa este que es. E nene’. = nene’. %mor nene’. %eng %spa E nene. = nene. %mor nene. %eng %spa E kuchuyo nenejach. = nene’ jach ma akuch. %mor nene’ jach ma akuch. %eng %spa carga sola la nena. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E paleta. = paleta. %mor paleta. %eng %spa paleta. A pelota. %mor peleta. %eng %spa pelota. E pelota. = pelota. %mor pelota. %eng %spa pelota. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A jä. %mor jä. %eng %spa E ächi’. = buchi’. %mor buchi’. %eng %spa sientate. M mutyu’. = mutyu’. %mor mutyu’. %eng %spa ( ). E jini paty che’en. = jin apaty che’en. %mor jin apaty che’en. %eng %spa dice que es tu espalda. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E male pan. = ya’ majle pan. %mor ya’ majle pan. %eng %spa alla va el pan. M nen. = nen. %mor nen. %eng %spa nena. A ches ipaty ili. %mor ches ipaty ili. %eng %spa este que cascara es. E kasete. = ili kaset. %mor ili kaset. %eng %spa este caset. A ja. %mor ja. %eng %spa E kasete. = kasete. %mor kasete. %eng %spa caset. A kaset. %mor kaset. %eng %spa caset. A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa este que es. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. +este perro. A ts’i’. %mor ts’i’. %eng %spa perro. G ba’an ya’tyi libru jin. %mor ba’an ya’tyi libru jin. %eng %spa ese donde esta el en libro. A ala säklanla. %mor ala säklanla. %eng %spa busquenlo. G säklanku ya’ tyi libruji. %mor säklanku ya’ tyi libruji. %eng %spa buscalo ahi en el libro. G aber bakan. %mor aber bakan. %eng %spa aber donde. E kabay. = ili kawayu. %mor ili kawayu. %eng %spa este caballo. E kalu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. A jä. %mor jä. %eng %spa E kabay. = kawayu’. %mor kawayu’. %eng %spa caballo. A tyi karu. %mor tyi karu. %eng %spa en carro. A aber. %mor aber. %eng %spa X ba’an akantilu. %mor ba’an akantilu. %eng %spa donde el candido. A wäyätyo tyo akantilubä. %mor wäyätyo tyo akantilubä. %eng %spa esta durmiendo el candido. G jäjä. %mor jäjä. %eng %spa A ele. %mor ele. %eng %spa mira. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A jin ipi’i ili. %mor jin ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A baki. %mor baki. %eng %spa donde. A ches ik’aba’ ixä. %mor ches ik’aba’ ixä. %eng %spa como se llama aquella. E patyito. = patyito. %mor patyito. %eng %spa patito. A patito. %mor patito. %eng %spa patito. E patyito. = patyito. %mor patyito. %eng %spa patito. A maxki chon isäklan. %mor maxki choñ isäklañ. %eng %spa quien esta buscando. X ches. %mor ches. %eng %spa que es. E katyilu. = kantyilu. %mor kantyilu. %eng %spa candido. A kantyilu. %mor kantyilu. %eng %spa candido. E eku karu. = eku karu. %mor eku karu. %eng %spa mira el carro. E mume koche ilayi. = mi koche ilayi. %mor mi koche ilayi. %eng %spa me entro aqui. A ma’ amulan tyi oche ila. %mor ma’ amulan tyi oche ila. %eng %spa te gusta entrar aqui. E iliyi. = iliyi. %mor iliyi. %eng %spa aqui. A jä. %mor jä. %eng %spa E ilayi. = ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. K ja’ ajch. = ja’ ajch. %mor ja’ ajch. %eng %spa es agua namas. A ma’ awoche. %mor ma’ awoche. %eng %spa vas entrar. A baki ama. %mor baki ama. %eng %spa donde vas. E palenke. = palenke. %mor palenke. %eng %spa palenque. A tyi palenke. %mor tyi palenke. %eng %spa en palenque. E iliyi. = iliyi. %mor iliyi. %eng %spa aqui. A ja. %mor ja. %eng %spa E lame. = ak’enun. %mor ak’eñuñ. %eng %spa dame. A ix ku’li ches. %mor ix ku’li ches. %eng %spa este que es. A jin ipi’i ix an ilayi. %mor jin ipi’i ix añ ilayi. %eng %spa es su compañero esta alla. A chombä tyi tyop’ lum. %mor chombä tyi tyop’ lum. %eng %spa que esta arrancando tierra. K xij. = ixi. %mor ixi. %eng %spa alla. A ches ok’aba’. %mor ches ok’aba’ (ches ak’aba’). %eng %spa como te llamas. A ixbä an ixi nox. %mor ixbä añ ixi ñox. %eng %spa que esta alla viejo. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. G yäch’ani. %mor yäch’ani. %eng %spa ahí esta. E eku boteo. = eku bolteyu. %mor eku bolteyu. %eng %spa mira el bolteo. A ja. %mor ja. %eng %spa B yäch’ano’. %mor yäch’año’. %eng %spa ahí estan. E eku petente. = eku petente. %mor eku petente. %eng %spa mira palenque. E eku poltente. = eku poltente. %mor eku poltente. %eng %spa mira palenque. E polente. = polente. %mor polente. %eng %spa palenque. E eku polente. = eku polente. %mor eku polente. %eng %spa mira palenque. K palenke. = palenke. %mor palenke. %eng %spa palenque. K palenke. = palenke. %mor palenke. %eng %spa palenque. A ches ipaty ili. %mor ches ipaty ili. %eng %spa que cascara este. B jin la’ k’elela. %mor jin la’ k’elela. %eng %spa vengan a mirar. E ma awoche. = ma awoche. %mor ma awoche. %eng %spa vas a entrar. E pate. = pate. %mor pate. %eng %spa ( ). B mata’ yom. %mor mata’ yom. %eng %spa no quiere. A ches chon ijap ajkiko. %mor ches choñ ijap ajkiko. %eng %spa que esta tomando el kiko. E tyu. = tyu. %mor tyu. %eng %spa saliva. E sa’. = ili sa’. %mor ili sa’. %eng %spa este posol. E sa’. = ili sa’. %mor ili sa’. %eng %spa este posol. E sa’. = ili sa’. %mor ili sa’. %eng %spa este posol. A sa’ sa’. %mor sa’ sa’. %eng %spa posol posol. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E mila eku kuchuma iyotyoty. = k’ele ya’ kuchuma tyi yotyoty. %mor k’ele ya’ kuchuma tyi yotyoty. %eng %spa mira lo llevan de su casa. A jaja. %mor jaja. %eng %spa A baki k’älä amala. %mor baki k’älä amala. %eng %spa hasta donde van. E ixtyi palenke. = ixtyi palenke. %mor ixtyi palenke. %eng %spa alla en palenque. A k’älätyo palenke. %mor k’älätyo palenke. %eng %spa hasta en palenque. A baki tyi ma ako’ wa’li. %mor baki tyi ma ako’ wa’li. %eng %spa donde se fue tu abuelita ahora. E ix tyi palenke. = alla en palenque. %mor. %eng %spa alla en palenque. E äyi ochema ili. = wä’tyi ochima. %mor wä’tyi ochima. %eng %spa aqui entro. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. A ches tyima icha’an ako’. %mor ches tyima icha’an ako’. %eng %spa que se fue hacer tu abuelita. A ja. %mor ja. %eng %spa E pix. = pix. %mor pix. %eng %spa rodilla. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. + 32:27:95. A motye asin la nena. %mor motye asin la nena. %eng %spa B mu’tyo icha’te latyi jumuk’. %mor mu’tyo icha’te latyi jumuk’. %eng %spa E ele nene. = nene k’ele. %mor nene k’ele. %eng %spa nene mira. A ches chon ityumben. %mor ches choñ ityumbeñ. %eng %spa que le estan haciendo. E macho mi yom uke nene. = machbi yom uk’e nene. %mor machbi yom uk’e nene. %eng %spa nene no quiere llorar. A ches chon ichiben. %mor ches choñ ichibeñ. %eng %spa que le esta quitando. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. A wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. E jine li. = jin ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. E wakax. = ili wakax. %mor ili wakax. %eng %spa esta vaca. C ächi’. = b uchi’. %mor b uchi’. %eng %spa sientate. E machinikj. = machinikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. E machinikj. = machinikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. B iboj jats’en ini’ ta’. %mor iboj jats’en ini’ ta’. %eng %spa lo va pegar su nariz. A ches ityuben nene’. %mor ches ityuben nene’. %eng %spa que le esta haciendo el nene. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches ityuben. %mor ches ityubeñ. %eng %spa que le esta haciendo. A ja. %mor ja. %eng %spa E ila ne’ la;tyay. = la’ nene’ ila milakj tyaj ilayi. %mor la’ nene’ ila milakj tyaj ilayi. %eng %spa ven nene aqui vamos a encontrar. A ja. %mor ja. %eng %spa A tyi ijats’äyety. %mor tyi ijats’äyety. %eng %spa te pego. E ej ej kalu. = k’ele ili karu. %mor k’ele ili karu. %eng %spa mira este carro. E eku. = k‘ele. %mor k‘ele. %eng %spa mira. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. C ix an nono. = ix an nono. %mor ix an nono. %eng %spa alla esta ( ). A ches ke’li. %mor ches ke’li. %eng %spa que es este. M äpapa’. = äpapa’. %mor äpapa’. %eng %spa mi papa. A ches ke’li. %mor ches ke’li. %eng %spa que es este. M äyi. = äyi. %mor äyi. %eng %spa ( ). E äma ili. = ch’ämäma ili. %mor ch’ämäma ili. %eng %spa este llevatelo. A nox konixchin. %mor ñox koñixchiñ. %eng %spa viejo ya me voy. A konixchi. %mor koñixchiñ. %eng %spa ya me voy. A ay konixchin. %mor ay konixchin. %eng %spa ya me voy. W äx akätyä. %mor äx akätyä. %eng %spa te vas a quedar. E ele chi. = k’ele ili ts’i’. %mor k’ele ili ts’i’. %eng %spa mira este perro. A cha’an mikj män enety ajkiko. %mor cha’an mikj män enety ajkiko. %eng %spa te va comprar el kiko. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A jä’ä ta’b. %mor jä’ä ta’b. %eng %spa ( ). E jäne. = jäne. %mor jäne. %eng %spa ( ). A eku ili. %mor eku ili. %eng %spa mira este. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E eku panal. = kele panal. %mor kele panal. %eng %spa mira el pañal. A ches xojo icha’an. %mor ches xojo icha’an. %eng %spa que tiene puesto. E panal. = panal. %mor panal. %eng %spa pañal. M paj. = paj. %mor paj. %eng %spa A ches. %mor ches. %eng %spa que es. A maxki xojo icha’an ili. %mor maxki xojo icha’an ili. %eng %spa quien tiene puesto este. A panal. %mor panal. %eng %spa pañal. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E ajor. = ajor. %mor ajor. %eng %spa jorge. A cha’ana ajorje. %mor cha’añ ajorje. %eng %spa es de jorge. A ches icha’an ilki. %mor ches icha’an ili. %eng %spa que es de el este. E eku iwuty. = k’ele iwuty. %mor k’ele iwuty. %eng %spa mira su ojo. A iwuty. %mor iwuty. %eng %spa su ojo. E ili eku. = ili k’eku. %mor ili k’eku. %eng %spa este mira. A ili ches icha’an. %mor ili ches icha’an. %eng %spa este que es de el. E iyokj nene’. = iyokj nene’. %mor iyokj nene’. %eng %spa su pie de nene’. A iyokj nene’. %mor iyokj nene’. %eng %spa su pie de nene. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. A jix la; ’chin. %mor jix la; ’chin (la’añ chiñ). %eng %spa aqui esta pue. A la’chin. %mor la’chin. %eng %spa ven pue. A ak’en mebi isa’. %mor ak’en mebi isa’. %eng %spa denle posol. A mach tax ilu’ japä. %mor mach tax ilu’ japä. %eng %spa no sera que ya lo tomo todo. A icha’anäch ajkiko. %mor icha’anäch ajkiko. %eng %spa es de kiko. B jäjä. %mor jäjä. %eng %spa E uy. = wuty. %mor wuty. %eng %spa ojos. A ak’en alä. %mor ak’en alä. %eng %spa dele el bebe. B mach achokj. %mor mach achokj. %eng %spa no lo tires. A ak’en. %mor ak’en. %eng %spa dale. E eku iwuty. = k’ele iwuty. %mor k’ele iwuty. %eng %spa mira su ojo. B machi ijapta’. %mor machi ijapta’ (mach ijapta’). %eng %spa no lo va tomar. A ches ka’. %mor ches ka’. %eng %spa que es. A ches ik’aba’ ili nox. %mor ches ik’aba’ ili ñox. %eng %spa como se llama este viejo. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E chikin. = ili kchikin. %mor ili kchikin. %eng %spa esta es mi oreja. A achikin ches. %mor achikiñ ches. %eng %spa tu oreja que es. E je’. = je’. %mor je’. %eng %spa ( ). A ili. %mor ili. %eng %spa este. E kol. = ili kol. %mor ili kol. %eng %spa este es mi cabello. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. E iä. = iä. %mor iä. %eng %spa A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa este que es. E äty. = imuty. %mor imuty. %eng %spa su pollo. A ixku li ches. %mor ixku li ches. %eng %spa este que es. E mano. = mano. %mor mano. %eng %spa mano. A ili ches. %mor ili ches. %eng %spa este que es. A baki chonlety tyi ty’an. %mor baki chonlety tyi ty’an. %eng %spa donde estas hablando. E tyi’. = ityi’. %mor ityi’. %eng %spa su boca. A ixku ya’bä muk’ety tyi xämba. %mor ixku ya’bä muk’ety tyi xämba. %eng %spa cuando tu caminas. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. C len kiko. = la’an kiko. %mor la’an kiko. %eng %spa aqui esta kiko. C len kiko. = la’an kiko. %mor la’an kiko. %eng %spa aqui esta kiko. E ma jämä iyokj. = ma’an jämä iyokj. %mor ma’an jämä iyokj. %eng %spa no esta colgado su pie. A ches. %mor ches. %eng %spa que es. A pino iyokj. %mor pino iyokj. %eng %spa fino su pie. A maix che’ acha’anbä. %mor maix che’ acha’anbä. %eng %spa no es asi el tuyo. C cha kiko. = icha’añ kiko. %mor icha’añ kiko. %eng %spa es de kiko. E pino jäch. = pino jäch. %mor pino jäch. %eng %spa es fino. A pino jäch. %mor pino jäch. %eng %spa es fino. E ele oxito. = k’ele oxito. %mor k’ele oxito. %eng %spa mira osito. A osito. %mor osito. %eng %spa osito. A ches ik’aba’ ila’abä antyi ipatyi. %mor ches ik’aba’ ila’abä antyi ipatyi. %eng %spa como se llama que esta en la portada. C la kiko. = la’ kiko. %mor la’ kiko. %eng %spa kiko ven. E kwäyi’. = kwäyi’. %mor kwäyi’. %eng %spa mi cama. A ja. %mor ja. %eng %spa E kwäyi’. = kwäyi’. %mor kwäyi’. %eng %spa mi cama. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa E kwäyi’. = kwäyi’. %mor kwäyi’. %eng %spa mi cama. A nena ku chi alas aba ixi. %mor nena ku chi alas aba ixi (nena ku tyi alas aba ixi). %eng %spa nena vete a jugar alla. C machan nena. = mach’añ nena. %mor mach’añ nena. %eng %spa nena no. B kukux aba. %mor kukux aba. %eng %spa vete tu. E eku bolteo. = k’ele ili bolteyu. %mor k’ele ili bolteyu. %eng %spa mira este bolteo. A ba’an abolteo. %mor ba’an abolteo. %eng %spa donde esta tu bolteo. B ku k’ajtyin. %mor ku k’ajtyin. %eng %spa vete a pedir. E eku bolteo. = k’ele ili bolteyu. %mor k’ele ili bolteyu. %eng %spa mira este bolteo. M lani. = la’ani. %mor la’añi. %eng %spa aqui esta. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E wächi’. = buchi’. %mor buchi’. %eng %spa sientate. A ches ik’aba’ ili nox. %mor ches ik’aba’ ili nox. %eng %spa como se llama este viejo. A ili ches. %mor ili ches. %eng %spa este que es. A mach kuchini. %mor mach kuchiñi. %eng %spa no vete. A ma’an acha’an kerabä. %mor ma’an acha’an kerabä. %eng %spa no estes pelando. A ch’äte wä’ä. %mor ch’äte wä’ä. %eng %spa traelo aqui. A mama’ apäk’ tyi lum. %mor mama’ apäk’ tyi lum. %eng %spa no lo manches en la tierra. E ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A mama’ apäk’ tyi lumbä. %mor mama’ apäk’ tyi lumbä. %eng %spa no lo manches en la tierra. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A weno mike axuty’e’. %mor weno mike axuty’e’. %eng %spa bueno lo vas a quebrar. A mike ats’il. %mor mike ats’il. %eng %spa lo vas a romper. A ch’äte wä’i. %mor ch’äte wä’i. %eng %spa traelo aqui. A mikäk’la wä’i. %mor mikäk’la wä’i. %eng %spa lo dejamos aqui. A cha’an ma’an käk’enla ajnenabä. %mor cha’añ ma’an käk’enla ajnenabä. %eng %spa para que no lo demos la nena. A cha’an. %mor cha’an. %eng %spa es mio. A mache nma’an awen päk’ tyi lum. %mor mache nma’an awen päk’ tyi lum. %eng %spa no manches de tierra. M tyu. = tyu. %mor tyu. %eng %spa saliba. A buty’u tyi naylu. %mor buty’u tyi naylu. %eng %spa metelo en la bolsa de nailo. A buty’u tyi naylo. %mor buty’u tyi naylo. %eng %spa metelo en la bolsa de nailo. A la’ ak’ä ilayi. %mor la’ ak’ä ilayi. %eng %spa ven a dejar aqui. A la’ ak’ä ilayi tyi siya. %mor la’ ak’ä ilayi tyi siya. %eng %spa ven a dejar a qui en la silla. A ak’ä wä’i. %mor ak’ä wä’i. %eng %spa dejalo aqui. K kij. = kij. %mor kij. %eng %spa ( ). A mach apäk’ tyi lum. %mor mach apäk’ tyi lum. %eng %spa no manches en la tierra. A ya’ chon alu’ ts’il. %mor ya’ chon alu’ ts’il. %eng %spa lo estas rompiendo todo. A ak’ä wä’i. %mor ak’ä wä’i. %eng %spa dejalo aqui. A k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E paleta. = paleta. %mor paleta. %eng %spa paleta. E palata ma. = mama kpaleta. %mor mama kpaleta. %eng %spa mama mi paleta. A maxki icha’an ili libru. %mor maxki icha’an ili libru. %eng %spa este quien su libro. E chan ixä. = kcha’an ixä. %mor kcha’an ixä. %eng %spa es mio aquel. G cha’an awäsin chin. %mor cha’an awäsin chiñ. %eng %spa para que lo juagues pue. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. G ma’an abälk’un tyi lum. %mor ma’añ abälk’uñ tyi lum. %eng %spa no revuelques en la tierra. E ix eku. = ix an k’ele. %mor ix añ k’ele. %eng %spa alla esta mira. E ta’ pi’i ili. = jiñ ipi’i ili. %mor jiñ ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E jin ipi’i ili. = jin ipi’i ili. %mor jin ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E jin ipi’i ili. = jin ipi’i ili. %mor jin ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E jin ipi’i ili. = jin ipi’i ili. %mor jin ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E jin ipi’i ili. = jin ipi’i ili. %mor jin ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. E jin ip’i i ili. = jin ip’i i ili. %mor jin ip’i i ili. %eng %spa es su compañero este. C lan ili nox. = lan ili nox. %mor lan ili nox. %eng %spa aquí esta este viejo. A la’ chin. %mor la’ chin. %eng %spa ven pue. A la’chin. %mor la’chiñ. %eng %spa ven pue. A baki ama. %mor baki ama. %eng %spa donde vas. A la’nun. %mor la’ñuñ. %eng %spa ven. G ( ). %mor ( ). %eng %spa + 37:24:04. X tokla. %mor tokla. %eng %spa ( ). D maxki jin alo’. %mor maxki jin alo’. %eng %spa quienes ese niño. D jä. %mor jä. %eng %spa D maxki. %mor maxki. %eng %spa quienes. D chuki yes ik’aba’. %mor chuki yes ik’aba’. %eng %spa como se llama. G lok’e. %mor lok’e. %eng %spa sale. X paulino. %mor paulino. %eng %spa G nox. %mor nox. %eng %spa viejo. X tyi na’ letsi. %mor tyi na’ letsi. %eng %spa se subio. CH k’ele akantilo. %mor k’ele akantilo. %eng %spa mira el candido. CH k’ele awaj. %mor k’ele awaj. %eng %spa mira tu tortilla. CH mach komtyäle. %mor mach komtyäle. %eng %spa no quieres venir. K kon la ixi nox. = kon la ixi nox. %mor kon la ixi nox. %eng %spa vamos alla viejo. K ix an lox ixi. = ix an lox ixi. %mor ix añ lox ixi. %eng %spa ahi esta dos alla. K jin ityäle. = jin ityäle. %mor jiñ ityäle. %eng %spa va vanir. E kon la chi. = kon la chi. %mor kon la chiñ. %eng %spa vamos pue. E baki an. = baki an. %mor baki añ. %eng %spa donde esta. G chukiyes ya’ani. %mor chukiyes ya’ani. %eng %spa que esta ahi. G chuyes ya’an. %mor chuyes ya’an. %eng %spa que esta ahi. E ey. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. G chuyes ya’ani. %mor chuyes ya’ani. %eng %spa que esta ahi. G chuyes ya’ani. %mor chuyes ya’ani. %eng %spa que esta ahi. G ja chuyes ili. %mor ja chuyes ili. %eng %spa que es este. K ya’an wokol. = ya’an wokol. %mor ya’an wokol. %eng %spa ahi esta el sufrimiento. B wäle ayajle. %mor wäle ayajle. %eng %spa te vas a caer. B wule ayajle. %mor wule ayajle. %eng %spa te vas a caer. A mach letsety nox. %mor mach letsety nox. %eng %spa te subas viejo. A mule ayajle achipajts’in ajol. %mor mule ayajle achipajts’in ajol. %eng %spa te vas a caer y lo vas araspar tu cabeza. C latyo. = lotyo. %mor lotyo. %eng %spa pepenalo. B lakj ltyla. %mor lakj ltyla. %eng %spa ( ). G chuyes ya’ani nox. %mor chuyes ya’a´ñi ñox. %eng %spa que esta ahi viejo. G chuyes ya’an chon isu’ibä. %mor chuyes ya’an chon isu’ibä. %eng %spa que esta ahi haciendo ruido. E moko. = ili moto. %mor ili moto. %eng %spa este moto. K motobita’. = motobita’. %mor motobita’. %eng %spa que si es moto. G jä. %mor jä. %eng %spa K lok’ karubita’. = lok’ karubita’. %mor lok’ karubita’. %eng %spa saco el carro. G chuyes ibi. %mor chuyes ibi. %eng %spa que es ese que escucho. C la’an lawux. = la’an lawux. %mor la’an lawux. %eng %spa aqui esta el clavo. G ya’an lawux. %mor ya’an lawux. %eng %spa ahi esta el clavo. C jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa C la muty. = la’an ili muty. %mor la’an ili muty. %eng %spa aqui esta este pollo. E la’an tolpiko. = la’an piko’lum. %mor la’an piko’lum. %eng %spa aqui esta el pico. A ches chon ak’e nox. %mor ches chon ak’e nox. %eng %spa que estas mirando viejo. E tator. = ili taktor. %mor ili taktor. %eng %spa este tractor. A ja. %mor ja. %eng %spa E ches cha’an kiko. = ches tyi acha’a kiko. %mor ches tyi acha’a kiko. %eng %spa que te paso kiko. C lene li. = leme ili. %mor leme ili. %eng %spa este lamealo. E e ele ixi. = k’ele ixi. %mor k’ele ixi. %eng %spa mira alla. A la’ k’ele alibru nox. %mor la’ k’ele alibru nox. %eng %spa E tlaktol. = ili tractor. %mor ili tractor. %eng %spa el tractor. K tatol. = tatol. %mor tatol. %eng %spa tractor. E ixta’in. = ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. G wäle ayajle ya’i. %mor wäle ayajle ya’i. %eng %spa te vas a caer ahi. A laix. %mor laix. %eng %spa ven. C tyane yale eyeye. = tyane yale eyeye. %mor tyañe yale eyeye. %eng %spa se va caer. + (ya’ke iyajle) B la’ ch’ämä apaleta. %mor la’ ch’ämä apaleta. %eng %spa ven a llevar tu paleta. K lok’en nox. = lok’en nox. %mor lok’en nox. %eng %spa salte viejo. K laj k’ela motorl. = laj k’ela motorl. %mor laj k’ela motorl. %eng %spa ven a mirar la moto. E aj. = aj. %mor aj. %eng %spa K la’ ch’ämäx. = la’ ch’ämäx. %mor la’ ch’ämäx. %eng %spa ven a llevar. E anonon. = anun. %mor añuñ. %eng %spa dame. E anonon. = anun. %mor añuñ. %eng %spa dame. E anonon. = anun. %mor añuñ. %eng %spa dame. K ix an ixi. = ix an ixi. %mor ix añ ixi. %eng %spa esta alla. E macha ‘an ixi. = mach an ixi. %mor mach añ ixi. %eng %spa no hay alla. +alla no esta. K ajne jule’. = ajne jule’. %mor ajne jule’. %eng %spa se vino rapido. E la’an ixi. = ya’an ixi. %mor ya’añ ixi. %eng %spa alla esta. A papi la’ k’ele alibru chen. %mor papi la’ k’ele alibru cheñ. %eng %spa papi ven a mirar tu libro. M ele lane. = k’ele la’añi. %mor k’ele la’añi. %eng %spa mira aqui esta. K man ts’iki. = man ts’iki. %mor mañ ts’iki. %eng %spa no parece. K ixi. = ixi. %mor ixi. %eng %spa alla. E exe’e. = exe’e. %mor exe’e. %eng %spa ( ). E la’an kalu. = la’an ili karu. %mor la’añ ili karu. %eng %spa aqui esta el carro. E exene. = exene. %mor exene. %eng %spa ( ). E la’an kalu. = la’an ili karu. %mor la’an ili karu. %eng %spa aqui esta el carro. K oy. = oy. %mor oy. %eng %spa ( ). E yan. = ya’ani. %mor ya’añi. %eng %spa ahi esta. A sjkanix ajuñ. %mor sjkanix ajuñ. %eng %spa ( ). M ja jay. = ja jay. %mor ja jay. %eng %spa A säkix ijol. %mor säkix ijol. %eng %spa ya esta blanco su cabello. K kaj k’e tono ixi motor. = kaj k’e tono ixi motor. %mor kaj k’e tono ixi motor. %eng %spa ( ). E maje. = kmajle. %mor kmajle. %eng %spa me voy. G mama’ apäyma bä. %mor mama’ apäyma bä. %eng %spa no lo lleves. G mama’ apäymabä. %mor mama’ apäymabä. %eng %spa no lo lleves. A kiko mama’ apäyma. %mor kiko mama’ apäyma. %eng %spa kiko no lo lleves. A la’ku chin papi. %mor la’ku chiñ papi. %eng %spa ven aquí papito. A la’ k’ele alibru chin. %mor la’ k’ele alibru chiñ. %eng %spa mira tu cuaderno. A mux kma chin. %mor mux kma chiñ. %eng %spa ya me voy pue. A mikj kma kpäyte apapa. %mor mikj kma kpäyte apapa. %eng %spa lo voy a llamar tu papa. G k’ajtyiben ches chon ik’e. %mor k’ajtyiben ches chon ik’e. %eng %spa preguntale que esta mirando. G ches ya’an ya’i. %mor ches ya’an ya’i. %eng %spa que esta ahi. A ches chon ak’e nox. %mor ches choñ ak’e ñox. %eng %spa que estas mirando viejo. A papi. %mor papi. %eng %spa papito. M pej. = pej. %mor pej. %eng %spa A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches ya’am. %mor ches ya’añ. %eng %spa que esta ahi. B amba tsiki. %mor amba tsiki. %eng %spa lo encontraste. A mama’ awilan. %mor mama’ awilañ. %eng %spa no lo miras. K ya’an. = ya’an. %mor ya’an. %eng %spa ahi esta. B sajmäta’ jule. %mor sajmäta’ jule. %eng %spa hoy vino. A la’ ix ani. %mor la’ ix añi. %eng %spa ven alla esta. K ix ani. = ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. E la’ chin. = la’ chin. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pue. K la’ani. = la’ani. %mor la’añi. %eng %spa aqui esta. A äj ka’ ayajle. %mor äj ka’ ayajle. %eng %spa vas a caer. K la’an k’in nox. = la’an k’in nox. %mor la’an k’in ñox. %eng %spa aqui esta la fiesta viejo. K mikj xik’mala. = mikj xik’mala. %mor mikj xik’mala. %eng %spa lo mandamos. E mux ma ya’. = muxke kmaleya’i. %mor muxke kmaleya’i. %eng %spa ya me voy de ahi. K ya’ tyi ma ya’. = ya’ tyi ma ya’. %mor ya’ tyi ma ya’. %eng %spa ahí se fue. E xi’ k’a bä. = xi’ k’a bä. %mor xi’ k’a bä. %eng %spa apurate. E ex tyilum abä. = abäjach tyi päjk’iyety tyi lum. %mor abäjach tyi päjk’iyety tyi lum. %eng %spa solo te manchaste de tierra. A la’ k’ele alibru. %mor la’ k’ele alibru. %eng %spa lo miramos tu libro. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa E tyityo. = kiko. %mor kiko. %eng %spa kiko. K tyi’e. = tyi’e. %mor tyi’e. %eng %spa ( ). E la’ku kalu. = la’an ili karu. %mor la’an ili karu. %eng %spa aqui esta el carro. G chuyes ya’ani. %mor chuyes ya’añi. %eng %spa que esta hi. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. K kala. = kala. %mor kala. %eng %spa empezamos. A tyi awiläjin. %mor tyi awilä jiñ. %eng %spa lo miraste este. A ja. %mor ja. %eng %spa K la’ k’ele ili. = la’ k’ele ili. %mor la’ k’ele ili. %eng %spa ven a mirar este. E ma’an chiki. = ma’an siki. %mor ma’an siki. %eng %spa no parece. K la’ k’ele ixta’an chin. = la’ k’ele ixta’an chin. %mor la’ k’ele ixta’an chiñ. %eng %spa ven a mirar ahi esta pue. A laix. %mor laix. %eng %spa ven. A la’ani jin ipi’i ili. %mor la’añi jiñ ipi’i ili. %eng %spa aqui esta es su compañero este. A jin ixbä an tyi karetera. %mor jiñ ixbä añ tyi karetera. %eng %spa es ese que esta en la carretera. A ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. A la’ k’ele awilan chin. %mor la’ k’ele awilañ chiñ. %eng %spa ven a mirar pue. A la’ani. %mor la’añi. %eng %spa aqui esta. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa M oj. = oj. %mor oj. %eng %spa E ban. = ba’an. %mor ba’añ. %eng %spa donde. A la’añi ele. %mor la’añi ele. %eng %spa aqui esta mira. K mi kuch lum je’e ili. = mi ikuch lum je’e ili. %mor mi ikuch lum je’e ili. %eng %spa carga tierra tambien este. A jin ipi’i ili. %mor jiñ ipi’i ili. %eng %spa es su compañero este. M juj kuyu. = juj kuyu. %mor juj kuyu. %eng %spa ( ). M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. M mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. M yaya’. = yaya’. %mor yaya’. %eng %spa ( ). M yayaya’. = yayaya’. %mor yayaya’. %eng %spa ( ). A jin anbä ixi. %mor jiñ anbä ixi. %eng %spa es que esta alla. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. E kom pante. = kom pante. %mor kom pante. %eng %spa ( ). G ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. A kom pante. %mor kom pante. %eng %spa ( ). G jä. %mor jä. %eng %spa A la’ chini. %mor la’ chiñi. %eng %spa ven pue. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A max awäsin awälas. %mor max awäsin awälas (maix awäsiñ awälas). %eng %spa ya no juegues tu juguete. A weno muxke ilojtye alibru. %mor weno muxke ilojtye alibru. %eng %spa bueno ya va guardar tu libro. E ix. = laix. %mor laix. %eng %spa ven. A mach kwentajety. %mor mach kwentajety. %eng %spa ati no tengo que ver. E tye’. = ili tye’. %mor ili tye’. %eng %spa el arbol. K la’ ix. = la’ ix. %mor la’ ix. %eng %spa ven. A nena aka’ yajle ya’i. %mor nena aka’ yajle ya’i. %eng %spa nena te vas acaer ahi. A ka’ acha’ ty’osajts’in ajol. %mor ka’ acha’ ty’osajts’iñ ajol. %eng %spa te vas volver agolpear tu cabeza. A mama’ atyäle saj. %mor mama’ atyäle saj. %eng %spa no lo toques. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. K lo’. = lo’. %mor lo’. %eng %spa ( ). E la’e’. = la’ k’ele. %mor la’ k’ele. %eng %spa ven amirar. K li’i chi’ kuma. = li’i chi’ kuma. %mor li’i chi’ kuma. %eng %spa ( ). K li’i chi’ima kol. = li’i chi’ima kol. %mor li’i chi’ima kol. %eng %spa ( ). E la’ne. = la’ nene’. %mor la’ nene’. %eng %spa ven nene. K xikabä. = xik’i abä. %mor xik’i abä. %eng %spa apurate. E ba’an. = ba’an. %mor ba’an. %eng %spa donde. K noxol. = ñochol. %mor ñochol. %eng %spa esta pegado. K no’. = no’. %mor no’. %eng %spa no. E na’. = na’. %mor na’. %eng %spa ( ). E to’. = cho’o. %mor cho’o. %eng %spa pelalo. E to’o. = cho’o. %mor cho’o. %eng %spa pelalo. K tye’e. = ye’e. %mor ye’e. %eng %spa agarralo. K la’an. = la’an. %mor la’añ. %eng %spa aquí esta. K la’ k’ele ili. = la’ k’ele ili. %mor la’ k’ele ili. %eng %spa ven amirar este. K nene’ ya’. = nene’ ya’. %mor nene’ ya’. %eng %spa nene ( ). A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. K pi;i ili. = pi;i ili. %mor pi;i ili. %eng %spa su compañero este. A mux cha’ ma tyi kale. %mor mux cha’ ma tyi kale. %eng %spa ya me voy en la calle. A mach awom ju’be ya’ ak’el alibru. %mor mach awom ju’be ya’ ak’el alibru. %eng %spa no quieres bajar amirar tu libro. K ele ix mulute yambä chin. = ele ix mulute yambä chin. %mor ele ix mulute yambä chiñ (k’ele ixi tyi amuläte yambä chiñ). %eng %spa mira haya te gusto otro pue. E la’ ele chij. = la’ k’ele chin. %mor la’ k’ele chiñ. %eng %spa ven a mirar pue. A la’ k’ele chin. %mor la’ k’ele chiñ. %eng %spa ven a mirar pue. E ix ani. = ix ani. %mor ix añ. %eng %spa alla esta. A bakan. %mor bakañ. %eng %spa donde. K ele ix an. = ele ix an. %mor ele ix añ. %eng %spa mira alla esta. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que esta haciendo. E cham baka. = kcha’an ili wakax. %mor kcha’añ ili wakax. %eng %spa es mia esta vaca. A ja. %mor ja. %eng %spa G chuki chonko. %mor chuki chonko. %eng %spa que esta haciendo. A ches chon ime ya’i. %mor ches chon ime ya’i. %eng %spa que esta haciendo ahi. E lum. = lum. %mor lum. %eng %spa tierra. A ches chon ityo’p’. %mor ches chon ityo’p’. %eng %spa que esta quebrando. K ixka’ma. = ixka’ma. %mor ixka’ma. %eng %spa ya te vas. K ej ij ixma. = ej ij ixma. %mor ej ij ixma. %eng %spa alla va. A ka’ yajle nena. %mor ka’ yajle nena. %eng %spa te vas a caer nena. A ju’ben ya’i. %mor ju’ben ya’i. %eng %spa bajate de ahi. A ju’ben. %mor ju’ben. %eng %spa bajate. K ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A jatyetyix tyi apäs’en lets’e ix alä. %mor jatyetyix tyi apäs’en lets’e ix alä. %eng %spa tu lo enseñaste a subir la bebe. A mike iyajle. %mor mike iyajle. %eng %spa se va caer. E le’em me nena. = ilem ili nena. %mor ilem ili nena. %eng %spa la esta lameando la nena. E jonon. = jonon. %mor joñoñ. %eng %spa yo. E kux. = kukux. %mor kukux. %eng %spa vete. A muxke kpäymale chin. %mor muxke kpäymale chiñ. %eng %spa ya lo voy a llevar. A muxke kpäymale. %mor muxke kpäymale. %eng %spa ya lo voy a llevar. K ix xe chili bik’ anoj tye’e. = ix xe chili bik’ anoj tye’e. %mor ix xe chili bik’ añoj tye’e. %eng %spa ( ). A maix kpäyetyma aba. %mor maix kpäyetyma aba. %eng %spa ati no te voy allevar. K eka mixeje chi’. = k’eka choñ tyi miseje chiñ. %mor k’eka choñ tyi miseje chiñ. %eng %spa mira esta barriendo pue. E ix ani. = ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. K ix ani. = ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. C eku lani ix chiki’. = k’eku la’an ix tsikil. %mor k’eku la’añ ix tsikil. %eng %spa mira aqui esta claro. C ix ani kiko. = ix ani kiko. %mor ix añi kiko. %eng %spa alla esta kiko. K machiki wi’i. = machiki wi’i. %mor machiki wi’i. %eng %spa ( ). Ala’nunku. K ix ani. = ix ani. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. K anun. = añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame. K ma’an tyox chi’tyi bi. = ma’an tyox chi’tyi bi. %mor ma’an tyox chi’tyi bi. %eng %spa ( ). A ka’ ayajle. %mor ka’ ayajle. %eng %spa te vas a caer. Km ma’an ele chopo. %mor ma’an ele chopo. %eng %spa no lo miraste ( ). K chabo. = chabo. %mor chabo. %eng %spa chavo. C tax juli. = tax juli. %mor tax juli. %eng %spa ya vino. E ixa’an tyoj. = acha’an tyo. %mor acha’an tyo. %eng %spa es tuyo todavia. A ka’ amajle je’e jin. %mor ka’ amajle je’e jiñ. %eng %spa te vas a ir tambien. E ixa’a an. = ix an. %mor ix añ. %eng %spa alla esta. C jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa E ixa’ an. = ix añ. %mor ix añ. %eng %spa alla esta. E kcha’an ili. = kcha’an ili. %mor kcha’an ili. %eng %spa es mio este. E kcha’an ili. = kcha’an ili. %mor kcha’an ili. %eng %spa es mio este. E ixi. = ixi. %mor ixi. %eng %spa alla. K ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. K ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A sutykin nox. %mor sutykin nox. %eng %spa dale vuelta viejo. A la’ k’ele alibru. %mor la’ k’ele alibru. %eng %spa lo miramos tu libro. E el ku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E ixma kalu. = ixma kalu. %mor ixma kalu. %eng %spa alla va el carro. E jä’ ibata tyi ja’ tyi maji ibata. = jä’ ibata tyi ja’ tyi maji ibata. %mor jä’ ibata tyi ja’ tyi maji ibata. %eng %spa el se fue en el rio. E tyaku. = tyajku. %mor tyajku. %eng %spa viene. A kekj kma kmänte kmanko. %mor kekj kma kmänte kmanko. %eng %spa voy a ir a comprar mi mango. A ma’an ke käk’enety. %mor ma’an ke käk’enety. %eng %spa no te voy a dar. M natye. = natye. %mor natye. %eng %spa ( ). E tyälechi. = ya’ tyäle chin. %mor ya’ tyäle chiñ. %eng %spa ahi viene pue. A la’chin. %mor la’chin. %eng %spa ven pue. M nana’. = nana’. %mor nana’. %eng %spa ( ). M lach. = lach. %mor lach. %eng %spa ( ). K koxla. = koxla. %mor koxla. %eng %spa vamos. A ka’ ayajle ya’. %mor ka’ ayajle ya’. %eng %spa te vas a caer ahi. A ka’ ayajle ya’. %mor ka’ ayajle ya’. %eng %spa te vas a caer ahi. A k’ele alibru chin. %mor k’ele alibru chiñ. %eng %spa mira tu libro pue. K ix tyi kel. = ix tyi kel. %mor ix tyi kel. %eng %spa ( ). A machki ak’el alibru. %mor machki ak’el alibru. %eng %spa si no miras tu libro. A ma’an käk’enety manko. %mor ma’an käk’eñety manko. %eng %spa no te voy a dar mango. E eku xatelto. = eku xatelto. %mor eku xatelto. %eng %spa ( ). E ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. E iba’li. = iba’li. %mor iba’li. %eng %spa este. A ma’ amulan oche ila. %mor ma’ amulañ oche ila. %eng %spa te gusta entrar aqui. A ja. %mor ja. %eng %spa E ila’ani. = ila’ani. %mor ila’añi. %eng %spa aqui esta. A ya’an. %mor ya’an. %eng %spa ahi esta. A baki k’älä amajle. %mor baki k’älä amajle. %eng %spa donde vas a ir. E muxke kaxe male. = muxke jk’axe majle. %mor muxke jk’axe majle. %eng %spa ya voy a pasar. A k’ixinety. %mor k’ixiñety. %eng %spa estas borracho. M naneni. = naneni. %mor naneni. %eng %spa ( ). A ka’ amatyi karse. %mor ka’ amatyi karse. %eng %spa te vas a ir en la carse. A ixku’ iliyi. %mor ixku’ iliyi. %eng %spa este. E mubi ochema tyi karse ilayi. = mubi ochema tyi karse ilayi. %mor mubi ochema tyi karse ilayi. %eng %spa dicen que aqui voy a entrar en la carsel. A ma’ awochema tyi karse ila. %mor ma’ awochema tyi karse ila. %eng %spa te vas aentrar en la carse aqui. K juli. = juli. %mor juli. %eng %spa julia. E karumebi. = karumebi. %mor karumebi. %eng %spa dice que es mi carro. A choch ma’ awochema tyi karse. %mor choch ma’ awochema tyi karse. %eng %spa porque te vas a entrar en la carse. E cha’an karu. = cha’an karu. %mor cha’an karu. %eng %spa es mi carro. E ma’an me. = ma’an me. %mor ma’an me. %eng %spa no. K ya’ma chächäkj ts’i’. = ya’ma chächäkj ts’i’. %mor ya’ma chächäkj ts’i’. %eng %spa ahí va el perro rojo. A ( ). %mor ( ). %eng %spa E tyuru. = julu. %mor julu. %eng %spa tiralo. C tyulu. = julu. %mor julu. %eng %spa tiralo. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches tyi ajapä che’ ke ama tyi karse. %mor ches tyi ajapä che’ ke ama tyi karse. %eng %spa que tomaste que te vas en la carse. K maix tsiki takjtor. = maix tsiki takjtor. %mor maix tsiki takjtor. %eng %spa ya no parece el tractor. E na’a uxu chächäkj tye’e ilayi. = ma’añ tyi ik’uxu chächäkj tye’ ilayi. %mor ma’añ tyi ik’uxu chächäkj tye’ ilayi. %eng %spa no comio el palo rojo aqui. E maix uxu. = maix tyi k’uxu. %mor maix tyi k’uxu. %eng %spa ya no lo comio. E maix ixu kape. = maix chonko ijape’. %mor maix chonko ijape’. %eng %spa ya no esta tomando. E ma’an uxu nene. = ma’an tyi ik’uxu nene. %mor ma’an tyi ik’uxu nene. %eng %spa el nene no lo comio. M nej. = nej. %mor nej. %eng %spa nene. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A jä. %mor jä. %eng %spa E oyo. = oyo. %mor oyo. %eng %spa ( ). E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A poyo. %mor poyo. %eng %spa pollo. E mux a nene je’. = mux amek’ anene’. %mor mux amek’ anene’. %eng %spa vas abrazar el nene’. A kolen mix. %mor kolen mix. %eng %spa ya esta grande. A maxki ili. %mor maxki ili. %eng %spa quienes este. A k’ele ku alibru chin. %mor k’ele ku alibru chiñ. %eng %spa mira tu libropue. A mach na’an. %mor mach na’an (mach ma’añ). %eng %spa pues no. A ma’ amulan che’bä acha’an ili. %mor ma’ amulañ che’bä acha’añ ili. %eng %spa te gusta si fuese el tuyo como este. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa ( ). A mikj mänla. %mor mikj mäñla. %eng %spa lo compramos. A yoke mele. %mor yoke mele. %eng %spa es verdad. A pe ma’an achäkj cha’an alas chin. %mor pe ma’an achäkj cha’añ alas chiñ. %eng %spa no juegues pues. A mu’äch kmänla chin. %mor mu’äch kmänla chiñ. %eng %spa si lo compramos pues. A sale. %mor sale. %eng %spa sale. A yomba. %mor yomba. %eng %spa si. A mäch kmänla. %mor mäch kmänla. %eng %spa si lo compramos. A mu’äch awa kux. %mor mu’äch awa kux. %eng %spa si lo vas a comer. E jin ili. = jin ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. E mama’ amänte amanko. = mama’ amänte amanko. %mor mama’ amänte amanko. %eng %spa mama vas acomprar tu mango. M mayaytyo. = ma’añ ityojo. %mor ma’añ ityojo. %eng %spa no tiene su pago. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. A ches kmäla. %mor ches kmäla. %eng %spa que compramos. E sebetya. = ili bisikleta. %mor ili bisikleta. %eng %spa esta bisicleta. A bisikleta. %mor bisikleta. %eng %spa bisicleta. A yom awom awäsin. %mor yom awom awäsin. %eng %spa quieres jugar. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa E letsema ilayi. = letsema ilayi. %mor letsema ilayi. %eng %spa subete aqui. A baki k’älä amajle. %mor baki k’älä amajle. %eng %spa donde vas a ir. E tyapetinto. = tyapetinto. %mor tyapetinto. %eng %spa ( ). A tyi palenke. %mor tyi palenke. %eng %spa en palenque. M mane. = mane. %mor mane. %eng %spa ( ). E tyi pente ilayibä. = ya’an tyi puente. %mor ya’an tyi puente. %eng %spa estan en el puente. A tyi puente. %mor tyi puente. %eng %spa en puente. E la male pente. = ya’ tyi majli tyi puente. %mor ya’ tyi majli tyi puente. %eng %spa alla se fue en el puente. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa este. A ma’an amulan ak’e aba ili. %mor ma’añ amulañ ak’e iba’ ili. %eng %spa no te gusta ver este. E ji cha’ lebä. = jiñi tyi icha’le lembä. %mor jiñi tyi icha’le lembä. %eng %spa ese tomo trago o aguardiente. E pä cha’lebä. = tyi icha’a lembä. %mor tyi icha’a lembä. %eng %spa tomo aguardiente. A jin jach ipi’i. %mor jiñ jach ipi’i. %eng %spa solo es su compañero. A mikj mänla. %mor mikj mäñla. %eng %spa lo compramos. M ne’ chuleba. = ne’ chuleba. %mor ne’ chuleba. %eng %spa ( ). A ma’ ajule asu’ben apapa. %mor ma’ ajule asu’ben apapa. %eng %spa cuando venga tu papa le dices. A ma’ amänla lakj cha’an che’bä ili che’ety. %mor ma’ amäñla lakj cha’añ che’bä ili che’ety. %eng %spa lo compras el mio como este le dices. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. A awälas chin. %mor awälas chiñ. %eng %spa es tu juguete pue. A ches ik’aba’ma’ asu’ben. %mor ches ik’aba’ma’ asu’ben. %eng %spa como se llama le dices. E chij. = chij. %mor chij. %eng %spa ( ). CH ili. = ili. %mor ili. %eng %spa ( ). + quiteselo. K ma’an isaj lolben ik’aba’. = ma’añ isaj yälbeñ ik’aba’. %mor ma’añ isaj yälbeñ ik’aba’. %eng %spa no le dice su nombre. A bajche’ awälä. %mor bajche’ awälä. %eng %spa que dices. A ma’ asu’ben apapa chin. %mor ma’ asu’ben apapa chiñ. %eng %spa le dices tu papa pue. E matyela’. = matye’el ila. %mor matye’el ila. %eng %spa aqui es monte. E matyela’ kiko. = matye’el iola kiko. %mor matye’el iola kiko. %eng %spa aqui es monte kiko. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A bajche’ ma’ jule asu’ben apapa. %mor bajche’ ma’ jule asu’ben apapa. %eng %spa como le vas a decir tu papa. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. E eku chäloni’. = k’eku ili ch’äloni’. %mor k’eku ili ch’äloni’. %eng %spa miralo esta flor. A ch’äloni’. %mor ch’äloni’. %eng %spa flor. A li ches iliyi. %mor li ches iliyi. %eng %spa este que es. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa mira. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. E mike koche iliyi. = mike koche iliyi. %mor mike koche iliyi. %eng %spa aqui voy a entrar. A ke ama tyi oche ili. %mor ke ama tyi oche ili. %eng %spa vas a entrar a qui. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A chukoch che’ amulan tyi oche. %mor chukoch che’ amulañ tyi oche. %eng %spa porque te gusta entrar. E cha’ ya’ aweyo. = cha’ ya’ aweyo. %mor cha’ ya’ aweyo. %eng %spa ( ). E tyi oche. = tyi ochi. %mor tyi ochi. %eng %spa si entro. A chon imelobä. %mor chon imelobä. %eng %spa se estan areglandose. E kapayo. = kawayu. %mor kawayu. %eng %spa caballo. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A jin ku ili. %mor jiñ ku ili. %eng %spa es este. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que esta haciendo. + 51:27:21. E chonko. = chonko. %mor chonko. %eng %spa haciendo. E ame’. = mek’e. %mor mek’e. %eng %spa abrazalo. E pojche’ ya’. = pojche’en ya’i. %mor pojche’en ya’i. %eng %spa dicen ahi. A ja. %mor ja. %eng %spa G ches iyälä ya’. %mor ches iyälä ya’. %eng %spa que dijo ahi. G ace rato. %mor ace rato. %eng %spa hace rato. A chonko imek’o ibä. %mor chonko imek’o ibä. %eng %spa se estan abrazandose. E cho mekobä. = chonko imek’o ibä. %mor chonko imek’o ibä. %eng %spa se estan abrazando. A aber ches chon ktyäbenety kba wa’li. %mor aber ches chon ktyäbenety kba wa’li. %eng %spa que te estoy haciendo ahora. E kupochekoma. = kupochekoma. %mor kupochekoma. %eng %spa ( ). E li. = ili. %mor ili. %eng %spa este. E ä wakax. = ili awakax. %mor ili awakax. %eng %spa esta es tu vaca. A jä. %mor jä. %eng %spa E ä awakax. = ili awakax. %mor ili awakax. %eng %spa esta es tu vaca. A wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. A maxki iskoba ixä. %mor maxki iskoba ixä. %eng %spa quien su escoba aquella. A maxki icha’an ix ilum. %mor maxki icha’an ix ilum. %eng %spa quien es esa tierra. A maxki icha’an. %mor maxki icha’an. %eng %spa quien su propiedad. E ichan. = icha’an. %mor icha’an. %eng %spa es de ella. E icha’an ko’. = icha’an jko’. %mor icha’an jko’. %eng %spa es de mi abuelita. A ili maxki icha’an. %mor ili maxki icha’an. %eng %spa este quien su propiedad. M moj. = moj. %mor moj. %eng %spa ( ). A maxki ikota ili. %mor maxki iko’ta ili. %eng %spa quien su abuelita esta. M ja’a. = ja’a. %mor ja’a. %eng %spa ( ). E cha’an ko’. = icha’an jko’. %mor icha’an jko’. %eng %spa es de mi abuelita. E ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. M mo’. = ko’. %mor ko’. %eng %spa abuelita. K lok’o. = lok’o. %mor lok’o. %eng %spa sacalo. E ma’ awäsin. = ma’an awäsin. %mor ma’an awäsin. %eng %spa no lo juegues. E ma’a awäsin. = ma’an awäsin. %mor ma’an awäsin. %eng %spa no lo juegues. A maxki tyi imänä ili siya. %mor maxki tyi imänä ili siya. %eng %spa quien la compra esta silla. E aj. = aj. %mor aj. %eng %spa A ja. %mor ja. %eng %spa E kpapa. = kpapa. %mor kpapa. %eng %spa mi papa. A apapa. %mor apapa. %eng %spa tu papa. A ches ke icha’ män wa’li. %mor ches ke icha’ män wa’li. %eng %spa que va comprar ahora. A che’ tyi cha’ tyäli. %mor che’ tyi cha’ tyäli. %eng %spa que se vino. E kayeta. = kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. A kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. E kayeta. = kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. E kayeta. = kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. A ches yambä. %mor ches yambä. %eng %spa que otro. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches yambä. %mor ches yambä. %eng %spa que otro. E kayeta. = kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. L ba’an mariya. %mor ba’an mariya. %eng %spa donde esta la maria. A bajche’ jachixta’. %mor bajche’ jachixta’. %eng %spa como quiera. A batyu. %mor batyu. %eng %spa ( ). A mama’ achoke nox. %mor mama’ achoke ñox. %eng %spa no lo tires viejo. A poke maxki icha’an. %mor poke maxki icha’an. %eng %spa quien su suyo. A maxki icha’an ili libru. %mor maxki icha’an ili libru. %eng %spa este quien su libro. E icha’an ixä. = icha’an ixä. %mor icha’an ixä. %eng %spa es de aquel. A ayta. %mor ayta. %eng %spa ( ). E an ixi. = an ixi. %mor añ ixi. %eng %spa hay alla. A mama’ achoke’. %mor mama’ achoke’. %eng %spa no lo tires. A mi tyi ts’ijli. %mor mi tyi ts’ijli. %eng %spa si se rompe. A ma atyoje’. %mor ma atyoje’. %eng %spa lo vas a pagar. A ta’ba awä’bi. %mor ta’ba awä’bi. %eng %spa si lo escuchaste. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A mä’äch. %mor mä’äch. %eng %spa si. A ke es. %mor ke es. %eng %spa que es. Canene’. C anene’. = anene’. %mor anene’. %eng %spa nene. A ches chon ayum. %mor ches choñ ayum. %eng %spa que esta haciendo tu abuelito. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches ayum. %mor ches ayum. %eng %spa que es tu abuelito. E ämam. = jäjman. %mor jäjman. %eng %spa amaquealo. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches chon ayum. %mor ches choñ ayum. %eng %spa que esta haciendo tu abuelito. E eku tyumutye’. = k’eku yopotye’. %mor k’eku yopotye’. %eng %spa mira la hoja de arbol. G taxku ts’ijli mi käli. %mor taxku ts’ijli mi käli. %eng %spa te digo ya se rompio. A mi ke atyoje’. %mor mi ke atyoje’. %eng %spa lo vas a pagar. A bajche’ ityojo su’ben. %mor bajche’ ityojo su’ben. %eng %spa cuanto cuesta dile. E ma’an. = ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A su’en. %mor su’en. %eng %spa dile. A bajche’ ityojo che’ety. %mor bajche’ ityojo che’ety. %eng %spa cuanto cuesta le dices. E äty. = amuty. %mor amuty. %eng %spa tu pollo. E ches tyo pe;e ili. = ches peke wä’i. %mor ches peke wä’i. %eng %spa quien esta sentado aqui. A jatye choko. %mor jatye choko (jatyety tyi achoko). %eng %spa tu lo tiraste. A jatyety tyi achoko. %mor jatyety tyi achoko. %eng %spa tu lo tiraste. A tyi tyijp’i. %mor tyi tyijp’i. %eng %spa brinco. E jatyety. = tu. %mor tu. %eng %spa tu. A tyi ts’ijli. %mor tyi ts’ijli. %eng %spa se rompio. E jatye choko. = jatyety tyi achoko. %mor jatyety tyi achoko. %eng %spa tu lo tiraste. M ma’. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no. M po’. = kp’o’. %mor kp’o’. %eng %spa mi vestido. A jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. E jatyety. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. E jatyety. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. K ches ili. = ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. M li li. = li li. %mor li li. %eng %spa este. E kele li. = k’ele ili. %mor k’ele ili. %eng %spa mira este. A su’ben. %mor su’ben. %eng %spa dile. K kela ili nox. = k’elela ili ñox. %mor k’elela ili ñox. %eng %spa mirenlo este viejo. A su’ben iyum. %mor su’ben iyum. %eng %spa dile su dueño. A bajche’ ityojo che’ety. %mor bajche’ ityojo che’ety. %eng %spa cuanto cuesta le dices. M maj. = maj. %mor maj. %eng %spa M ma. = ma. %mor ma. %eng %spa E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A ame sajcho’ ili noxito. %mor ame sajcho’ ili noxito. %eng %spa no lo vas a pelar este viejo. A ame xity chokj. %mor ame xity chokj. %eng %spa no vayas a tirar. A ame xity chokj. %mor ame xity chokj. %eng %spa no vayas a tirar. A ja. %mor ja. %eng %spa A yäxix anikj. %mor yäxix anikj. %eng %spa esta morado ti nariz. E tapekon. = kajpe kom. %mor kajpe kom. %eng %spa quiero cafe. A lakj sujkunla atya’ni’. %mor lakj sujkunla atya’ni’. %eng %spa ven para que limpie tu nariz. A käläx amoko. %mor käläx amoko (atyakjñi). %eng %spa tienes mucho moco. K etyoku. = etyoku. %mor etyoku. %eng %spa miralo. A mama’ acha’len jats’. %mor mama’ acha’len jats’. %eng %spa no pegues. E anun. = anun. %mor añuñ. %eng %spa dame. E anäpa. = anun pan. %mor añuñ apan. %eng %spa dame tu pan. A mutyo kmänla acha’an kiko. %mor mutyo kmänla acha’an kiko. %eng %spa hay lo compramos el tuyo kiko. A peru naxan k’ele alibru chin. %mor peru ñaxañ k’ele alibru chiñ. %eng %spa primero lee tu lñibro. A pero mi ma’an anaxan k’el alibru. %mor pero mi ma’an añaxañ k’el alibru. %eng %spa si no lo lees tu libro. A pe ma’an ke käk’enety. %mor pe ma’an ke käk’enety. %eng %spa no te voy a dar. E pe ma’ imänte ajkiko. = mi ma imänte ajkiko. %mor mi ma imänte ajkiko. %eng %spa kiko va a ir comprar. A mu’tyo käk’enla imän. %mor mu’tyo käk’enla imän. %eng %spa le damos que compre. E mutyo mänta’ kiko. = mu’tyo imänte ajkiko. %mor mu’tyo imänte ajkiko. %eng %spa va acomprar el kiko. A mutyo käk’enla imän. %mor mutyo käk’enla imän. %eng %spa le damos que compre. A mu’tyo kmänla acha’an latyi jumuk’. %mor mu’tyo kmänla acha’an latyi jumuk’. %eng %spa lo compramos el tuyo mas a rato. E aken mamänte ajkiko. = ak’en ma imän ajkiko. %mor ak’en ma imän ajkiko. %eng %spa dale que compre el kiko. E aken ma imänte ajkiko. = ak’en ma imän ajkiko. %mor ak’en ma imän ajkiko. %eng %spa dale que compre el kiko. A noj pan awom. %mor noj pan awom. %eng %spa quieres pan. A baki ke ima imän. %mor baki ke ima imän. %eng %spa donde va a ir comprar. E tyampo’ij. = tyampo’ij. %mor tyampo’ij. %eng %spa ( ). E aken ima imänte ajkiko. = ak’en ima imän ajkiko. %mor ak’en ima imän ajkiko. %eng %spa dale para que el kiko balla acomprar. A si ma’an pan ila tyi puente. %mor si ma’an pan ila tyi puente. %eng %spa no hay pan alla en el puente. E aken ima imän ajkiko. = aken ima imän ajkiko. %mor aken ima imän ajkiko. %eng %spa dale para que el kiko balla acomprar. A ma’an. %mor ma’an. %eng %spa no. A baki ichojne chikle. %mor baki ichojne chikle. %eng %spa donde venden chicle. E ya’ba ayana. = ya’ba ayana. %mor ya’ba ayana. %eng %spa donde esta la ana. A ja. %mor ja. %eng %spa A ya ba’an ana. %mor ya ba’añ ana. %eng %spa donde esta la ana. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa E anun. = anun. %mor anun. %eng %spa dame. A ili aläsä. %mor ili aläsä. %eng %spa este juguete. A mach cha’an. %mor mach cha’añ (mach acha’añ). %eng %spa no es tuyo. A ma’an acha’an. %mor ma’an acha’an. %eng %spa no tienes el tuyo. G jinix apäs en jin animalito. %mor jiñix apäs en jiñ animalito. %eng %spa enseñale ese animalito. A ja. %mor ja. %eng %spa G lax kloty ibajin. %mor lax kloty ibajiñ. %eng %spa lo guardo ese. A wenustas. %mor wenustas. %eng %spa bueno. G mux klotye’. %mor mux klotye’. %eng %spa ya lo guardo. G cha’an maix achäkj choke’. %mor cha’an maix achäkj choke’. %eng %spa para que ya no sigas tirando. G jä. %mor jä. %eng %spa K leta. = paleta. %mor paleta. %eng %spa paleta. G asin la jini. %mor asiñ la jiñi. %eng %spa jueguelo ese. G asinla akabayito. %mor asiñla akabayito. %eng %spa jueguenlo tu caballito. X la’ ch’ämä abotas. %mor la’ ch’ämä abotas. %eng %spa ven a llevar tu bota. A alä ch’äte nena. %mor alä ch’äte nena. %eng %spa traelo nena. E anun yeta. = anun akayeta. %mor añuñ akayeta. %eng %spa dame tu galleta. E la’ anun yeta. = la’ ak’enon a kayeta. %mor la’ ak’eñoñ a kayeta. %eng %spa ven adarme tu galleta. G asin awik’oty ajnox. %mor asiñ awik’oty ajñox. %eng %spa juegue con el viejo. M jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ch’äte jin nena. %mor ch’äte jiñ nena. %eng %spa traelo ese nena. E anun yeta. = anun akayeta. %mor añuñ akayeta. %eng %spa dame tu galleta. A naxan ochen tyi alas chin. %mor naxan ochen tyi alas chin. %eng %spa juegue primero pue. E anun yeta. = anun akayeta. %mor añuñ akayeta. %eng %spa dame tu galleta. A mu’tyo käk’enety atyak’in. %mor mu’tyo käk’eñety atyak’iñ. %eng %spa te voy a dar tu dinero. A si ma’an. %mor si ma’an. %eng %spa si no. A si ma’an acha’len ty’an. %mor si ma’an acha’len ty’an. %eng %spa no hablas. A ma’an acha’alen alas. %mor ma’an acha’alen alas. %eng %spa no juegues. A ma’an kä’enety atyak’in. %mor ma’an kä’enety atyak’in. %eng %spa no te voy a dar tu dinero. A ta;ba awu’bi. %mor ta;ba awu’bi. %eng %spa si lo escuchaste. E anun peso. = anun apesu. %mor añuñ apesu. %eng %spa dame tu peso. E anun peso. = anun apesu. %mor añuñ apesu. %eng %spa dame tu peso. G ches amän. %mor ches amän. %eng %spa que vasa a comprar. G aja. %mor aja. %eng %spa G ankuta’. %mor ankuta’. %eng %spa si hay. G ches tyi acha’le. %mor ches tyi acha’le. %eng %spa que te paso. E kala alas chi. = laj kala tyi alas chin. %mor laj kala tyi alas chiñ. %eng %spa vamos ajugar pue. G aj. %mor aj. %eng %spa G ku ch’äte laj animalito chin. %mor ku ch’äte laj animalito chin. %eng %spa vete a traer los animalitos pue. G cha’an ma’ awäsin. %mor cha’an ma’ awäsin. %eng %spa es para lo juegues. G ya’tyi maji. %mor ya’tyi maji. %eng %spa ahi se fue. A ya’tyi maji yo’oty ajnena. %mor ya’tyi maji yo’oty ajnena. %eng %spa se fue con la nena. A ku ch’äte. %mor ku ch’äte. %eng %spa vete a traer. G cha’an mi käk’enety che’jin. %mor cha’añ mi käk’eñety che’jiñ. %eng %spa es para que te entregue. G machki ba’an awäsin. %mor machki ba’añ awäsiñ. %eng %spa si no lo juegas. G mach käk’enety. %mor mach käk’eñety. %eng %spa no te voy a dar. G naxan awäsin ats’i achityam. %mor ñaxañ awäsiñ ats’i achityam. %eng %spa primero vas a jugar tu perro y tu puerco. A traelo nena. %mor traelo nena. %eng %spa traelo nena. A ch’äte. %mor ch’äte. %eng %spa traelo. A ku ch’äte. %mor ku ch’äte. %eng %spa vete a traer. A ku ch’äte nen. %mor ku ch’äte nen. %eng %spa vete a traer nena. E ekuche’ pela wela. = k’eku ya’tyäle ajwera. %mor k’eku ya’tyäle ajwera. %eng %spa mira ahi viene la wera. K ele ja’. = ele ja’. %mor ele ja’. %eng %spa mira el agua. E ekute. = k’eku tyäle. %mor k’eku tyäle. %eng %spa mira ahi viene. K wela. = wela. %mor wela. %eng %spa wera. E ches ima tyi inuj xito. = ches ima icha’an kiko. %mor ches ima icha’añ kiko. %eng %spa que va ir hacer el kiko. K wela. = wela. %mor wela. %eng %spa wera. K wela ba’an ili. = wela ba’an ili. %mor wela ba’an ili. %eng %spa wera donde esta este. K ixi ma ixi. = ixi tyi maji. %mor ixi tyi maji. %eng %spa alla se fue. J an ches. %mor añ ches. %eng %spa hay que es. K ix tyi. = ix tyi. %mor ix tyi. %eng %spa ( ). J bajne majalix muk’. %mor bajñe majalix muk’. %eng %spa solo esta regresando. G ma’an wä’an yila. %mor ma’añ wä’añ yila. %eng %spa parece que no esta. B maxki. %mor maxki. %eng %spa quienes. K jimi ili. = jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. D an tyo tyi alas mikjälo’. %mor an tyo tyi alas mikjälo’ (añtyo tyi alas mi yälo’). %eng %spa esta en su juego dicen. C peyma. = tyi päjyima. %mor tyi päjyima. %eng %spa la llevaron. C payma. = bajne ma. %mor bajñe ma. %eng %spa solo se fue. E ban. = ba’an. %mor ba’añ. %eng %spa donde. K mäch. = muäch. %mor muäch. %eng %spa si. D ba’an awälas chi. %mor ba’añ awälas chi. %eng %spa donde esta tu jueguete pue. E päty. = pätyä. %mor kpäty. %eng %spa lo hago. E päty. = pätyä. %mor kpäty. %eng %spa lo hago. J maxki nox. %mor maxki ñox. %eng %spa viejo quienes. K ujy. = ujy. %mor ujy. %eng %spa ( ). E ele xitaja’. = k’ele ix tyi ja’. %mor k’ele ix tyi ja’. %eng %spa mira alla en el arrollo. K jini chan. = jiñi icha’añ. %mor jiñi icha’añ. %eng %spa ese es de el. A maxki. %mor maxki. %eng %spa quienes. C yokj. = ili yokj. %mor ili iyokj. %eng %spa este su pie. C yakj. = yakj. %mor yakj. %eng %spa trampa. E tyi xili yokj. = tyi jili yokj. %mor tyi jili yokj. %eng %spa se gasto su pie. A ja. %mor ja. %eng %spa E xili yokj. = tyi jili yokj. %mor tyi jili yokj. %eng %spa se gasto su pie. E eku chutyo. = k’eleku chuty tyo. %mor k’eleku chuty tyo. %eng %spa miralo esta chico. E eku nene. = k’eleku nene. %mor k’eleku nene. %eng %spa miralo el nene. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa miralo. G chuki yes. %mor chuki yes. %eng %spa que es. E chan. = kcha’an. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. G chuki yes. %mor chuki yes. %eng %spa que es. E chan. = kcha’an. %mor kcha’an. %eng %spa es mio. G chuyes. %mor chuyes. %eng %spa que es. K ji ili. = ji ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. E jini. = jini. %mor jiñi. %eng %spa ese. G ili. %mor ili. %eng %spa este. E winikj. = ili winikj. %mor ili wiñikj. %eng %spa este hombre. G ja. %mor ja. %eng %spa A ches icha’ani ili. %mor ches icha’añi ili. %eng %spa para que le sirve este. G ili. %mor ili. %eng %spa este. G chuki yes ili. %mor chuki yes ili. %eng %spa que es este. E chike. = chike. %mor chike. %eng %spa chitle. G ja. %mor ja. %eng %spa E cheke. = cheke. %mor cheke. %eng %spa chitle. E täkjto’. = täkjto’. %mor täkjto’. %eng %spa ( ). A ya’an wale. %mor ya’añ wale. %eng %spa ahi esta. A lakj wachokone’. %mor lakj wachokone’. %eng %spa lo paramos. A ches chon ktyuben nox. %mor ches choñ ktyuben ñox. %eng %spa que le estoy haciendo viejo. E aj wecha. = an wersa. %mor añ kwersa. %eng %spa tengo fuerza. G aj. %mor aj. %eng %spa G asinku chin. %mor asinku chiñ. %eng %spa juegalo pue. K ji. = ji. %mor jiñ. %eng %spa ese. M wa’. = wa’. %mor wa’al. %eng %spa parado. K ta’ chokj wen iyäsin ajnox. = ke kchokjbeñ iyäsiñ ajñox. %mor ke kchokjbeñ iyäsiñ ajñox. %eng %spa lo voy a tirar para que lo juegue el viejo. A ches tyi icha’le nox. %mor ches tyi icha’le ñox. %eng %spa que te paso viejo. E yali. = tyi yajli. %mor tyi yajli. %eng %spa se callo. A jä. %mor jä. %eng %spa A ches tyi atyumbe. %mor ches tyi atyumbe. %eng %spa que le hisiste. K ma’ ap’äts’an. = ma’ ap’äts’an. %mor ma’ ap’äts’an. %eng %spa lo dejas caer. A mama’ ap’äts’an chini. %mor mama’ ap’äts’an chini. %eng %spa no lo dejes caer pue. A asin. %mor asiñ. %eng %spa juegalo. A ele. %mor ele. %eng %spa k’ele. K yom muk’ ajnena je’eta’. = yom muk’ ajnena je’eta’. %mor yom muk’ ajnena je’eta’. %eng %spa quiere la nena tambien. A eku ta’ ili nox. %mor eku ta’ ili ñox. %eng %spa miralo este viejo. E choko. = choko. %mor choko. %eng %spa botalo. E jinix choko. = jinäch tyi ichoko. %mor jinäch tyi ichoko. %eng %spa el lo boto. E anix xapatu. = anäch ksapatu. %mor anäch ksapatu. %eng %spa tengo mi zapato. K an tyi choko. = an tyi choko. %mor añ tyi ichoko. %eng %spa una ocacion lo tiro. E tyoty kuchu ixtyo an ixi. = ixi tyi kuchuma tyi kotyoty. %mor ixi tyi kuchuma tyi kotyoty. %eng %spa alla llevo cargando en mi casa. K la’an yambä. = la’an yambä. %mor la’añ yambä. %eng %spa aquí esta otro. E toto. = toto. %mor toto. %eng %spa tonto. A ele nox. %mor ele nox. %eng %spa mira viejo. J ix na’ malo alä ixi. %mor ix ña’ malo alä ixi. %eng %spa alla se fueron el bebe. A ele nox la’. %mor ele nox la’. %eng %spa mira viejo ven. E ban. = ba’an. %mor ba’añ. %eng %spa donde. E ba’añ. = ba’an. %mor ba’an. %eng %spa donde. A ele. %mor ele. %eng %spa mira. E ix chipä. = taix achilibä. %mor taix achilibä. %eng %spa ya lo quitaste. A ches chonlo’. %mor ches chonlo’. %eng %spa que esta haciendo. E oche kuchema kawayu. = chon ikuche’ma ili kawayu’. %mor choñ ikuche’ma ili kawayu’. %eng %spa lo lleva cargando este caballo. A chon ikuchema akabayu. %mor choñ ikuchema akabayu. %eng %spa lo esta llevando tu caballo. K ka’bä. = ka’bä. %mor ka’bä. %eng %spa es mucho. E yabä. = yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. K chon ikuche’ma. = chon ikuche’ma. %mor choñ ikuche’ma. %eng %spa lo esta llevando cargando. E chon ikuche’ma ili. = chon ikuche’ma ili. %mor chon ikuche’ma ili. %eng %spa este lo esta llevando cargando. K joko. = joko. %mor joko. %eng %spa ( ). K jokoj ko’. = jokoj ko’. %mor jokoj ko’. %eng %spa ( ). K jin ikuche’ma jun ako’. = jin ikuche’ma jun ako’. %mor jiñ ikuche’ma juñ ako’. %eng %spa va llevar cargando papel tu abuelita. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. A jä. %mor jä. %eng %spa M ma. = ma. %mor ma. %eng %spa E chan ixä. = kcha’an ixä. %mor kcha’añ ixä. %eng %spa es mio aquel. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A laj kala alas. %mor laj kala alas. %eng %spa juguemos. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A kala alas. %mor kala alas. %eng %spa juguemos. K chon tyi xämbama ixi. = chon tyi xämbama ixi. %mor choñ tyi xämbama ixi. %eng %spa esta caminando aquel. E olo otyo. = k’olo ili otyoty. %mor k’olo ili otyoty. %eng %spa despega esta casa. K li. = ili. %mor ili. %eng %spa este. K mix. = mix. %mor mix. %eng %spa gato. A ele. %mor ele. %eng %spa mira. M ja. = ja. %mor ja. %eng %spa A ch’uj buchu ibä. %mor ch’uj buchu ibä. %eng %spa esta sentado. A oyi bajin. %mor oyi bajin. %eng %spa ( ). M ay ay. = ay ay. %mor ay ay. %eng %spa A batyi alu’ ak’ä ila. %mor batyi alu’ ak’ä ila. %eng %spa donde dejaste este. A mach chu’an. %mor mach chu’añ. %eng %spa no hay nada. E mu’äch. = mu’äch. %mor mu’äch. %eng %spa si. E chij. = ili chichi. %mor ili chichi. %eng %spa este chiche. E chichi. = ili chichi’. %mor ili chichi’. %eng %spa este chiche. A mach kala tyi asätyäla. %mor mach kala tyi asätyäla. %eng %spa no sera que lo perdieron. E ätyo. = antyo. %mor antyo. %eng %spa hay todavia. M la’an. = la’an. %mor la’añ. %eng %spa aqui esta. A ba’an. %mor ba’añ. %eng %spa donde. M wätyätyä. = wätyätyä. %mor wätyätyä. %eng %spa ( ). K la’an kcha’an ele. = la’an kcha’an ele. %mor la’an kcha’añ ele. %eng %spa aqui esta el mio mira. K mek’ety. = mek’ety. %mor mek’ety. %eng %spa te abrazo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa K ej. = ej. %mor ej. %eng %spa E kcha’an. = kcha’an. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A nox. %mor nox. %eng %spa viejo. A ches tyi atyum,be nene sajmä. %mor ches tyi atyum,be nene sajmä. %eng %spa hoy que le hisite el nene. A ele kich’e ik’ä’. %mor ele kich’e ik’ä’ (k’ele ich’ich’e ik’ä’). %eng %spa mira la sangre de su mano. A jä. %mor jä. %eng %spa M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. A ches tyi icha’le. %mor ches tyi icha’le. %eng %spa que te paso. M ili. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A ja. %mor ja. %eng %spa A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A jin ku ili nene. %mor jiñ ku ili nene. %eng %spa es este nene. A ches tyi icha’a ili nene. %mor ches tyi icha’a ili nene. %eng %spa que le paso este nene. A an ich’ich’e ik’ä. %mor an ich’ich’e ik’ä. %eng %spa tiene sangra de la mano. E ne’ layi’ ixi. = nene la’an ilayi. %mor nene la’añ ilayi. %eng %spa nene esta aqui. E mami jä’. = mami jä’. %mor mami jä’. %eng %spa mama. E ban. = ba’an. %mor ba’añ. %eng %spa donde. A ya’an. %mor ya’añ. %eng %spa ahí esta. E aja’. = aja’. %mor aja’. %eng %spa A ili cha’le uk’e. %mor ili cha’le uk’e. %eng %spa este lloro. E la’ ele chichi’. = la’ k’ele ich’ich’e. %mor la’ k’ele ich’ich’e. %eng %spa ven amirar su sangre. E la’ ele chichi’. = la’ k’ele ch’ich’. %mor la’ k’ele ch’ich’. %eng %spa ven a mirar sangra. E la’a ele chichi’ mano. = la’añ ich’ich’e ik’ä’. %mor la’añ ich’ich’e ik’ä’. %eng %spa aqui esta la sangre de su mano. E le äjä. = le äjä. %mor le äjä. %eng %spa G bajche’ yälä che’jin. %mor bajche’ yälä che’jin. %eng %spa que dijo asi. A ja. %mor ja. %eng %spa A la’an ich’ich’e mano. %mor la’añ ich’ich’e mano. %eng %spa aquí esta la sangre de su mano. E la’ chiche’. = la’añ ich’ich’e. %mor la’añ ich’ich’e. %eng %spa aquí esta su sangre. E ma’an. = ma’an. %mor ma’añ. %eng %spa no. E lan chiche mano. = la’an ich’ich’e ik’ä’. %mor la’añ ich’ich’e ik’ä’. %eng %spa aqui esta la sangre de su mano. A ches tyi icha’le ak’ä. %mor ches tyi icha’le ak’ä. %eng %spa que le paso tu mano. A ka ayajle papito. %mor ka ayajle papito. %eng %spa te vas a caer papito. A ju’ben. %mor ju’ben. %eng %spa bajate. E ma’an. = ma’an. %mor ma’añ. %eng %spa no. E che’en achabo. = che’en ajchabo. %mor che’eñ ajchabo. %eng %spa dijo el chavo. A ches tyi icha’a jini winikj. %mor ches tyi icha’a jiñi wiñikj. %eng %spa que le paso ese hombre. E na lale ixi. = tyi yajli ixi. %mor tyi yajli ixi. %eng %spa se cayo alla. E tyi pan tyun. = tyi pan tyun. %mor tyi pañ tyuñ. %eng %spa encima de la piedra. A tyi pan tyun. %mor tyi pañ tyuñ. %eng %spa encima de la piedra. A ches yilä. %mor ches yilä. %eng %spa que miro. A ches tyi icha’a ya’tyi pantyun. %mor ches tyi icha’a ya’tyi pantyun. %eng %spa que hiso encima de la piedra. E wutsu lix icha’an. = wutsu lix icha’an. %mor wutsu lix icha’añ. %eng %spa lo tiene agachado. E ikalu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. M non. = jonon. %mor joñoñ. %eng %spa yo. A ya’i ochenix tyi alas chini. %mor ya’i ochenix tyi alas chini. %eng %spa M päpaj. = päpaj. %mor päpaj. %eng %spa A se’bety ku cha’an. %mor se’bety ku cha’añ. %eng %spa apurate ( ). A cha’an ma’ ase’ujtye. %mor cha’añ ma’ ase’ujtye. %eng %spa para que te termines. E xäbä. = xik’a’bä. %mor xik’a’bä. %eng %spa apurate. E sebe’. = se’bety. %mor se’bety. %eng %spa apurate. A si no ma’an ka ase’ujtye. %mor si no ma’an ka ase’ujtye. %eng %spa si no vas a terminar luego. A ijk’ä cha’bijtyo ke awujtye. %mor ijk’ä cha’bijtyo ke awujtye. %eng %spa hasta pasado mañana vas a terminar. A se’bety chin. %mor se’bety chiñ. %eng %spa apurate pue.