M(martha alicia) (2;4.20, nacimiento 28/07/2005) E(emanuel) (3;9, nacimiento 7/3/2004) C(carme) (3;10.4, nacimiento 4/2/2004) A(mama) S(asuncion) P(papa) + CE081207 + transcribio asuncion lopez perez, a 21 de febrero de 2009. + traducido por melba del carmen. + nota: ???? palabras que no tienen sentido. S batyi maji apapa manuel. %mor batyi maji apapa manuel. %eng %spa donde se fue tu papa manuel. S baki tyi maji apapa. %mor baki tyi maji apapa. %eng %spa donde se fue tu papa. E añ tyi kuchxi’. = añ tyi chichsi’. %mor añ tyi chichsi’. %eng %spa esta cargando leña. S añ tyi kuch si’. %mor añ tyi kuch si’. %eng %spa se fue a cargar leña. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. S bajche’ ora tyi maji. %mor bajche’ ora tyi maji. %eng %spa que hora se fue. S sajmäx maji. %mor sajmäx maji. %eng %spa ya tiene rato que se fue. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa si. S maxki tyi maji yik’oty. %mor maxki tyi maji yik’oty. %eng %spa con quien se fue. E ma majchki. = mama maxki. %mor mama maxki. %eng %spa mama quienes. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E ma majchki. = mama maxki. %mor mama maxki. %eng %spa mama quienes. S ibäjñe jach tyi ma. %mor ibäjñe jach tyi ma. %eng %spa se fue solo. E jäjä. = jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. M ma xe’. = %mor %eng %spa S ixku amama. %mor ixku amama. %eng %spa y tu mama. S ches tyi icha’a sajmä. %mor ches tyi icha’a sajmä. %eng %spa que le paso hace rato. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S ches tyi icha’a sajmä. %mor ches tyi icha’a sajmä. %eng %spa que le paso hace rato. S ches tyi icha’a sajmä amama. %mor ches tyi icha’a sajmä amama. %eng %spa que le paso tu mama hace rato. E a tyi pecho. = chonko tyi pechom. %mor chonko tyi pechom. %eng %spa esta haciendo tortilla. E atyi pecho. = chonko tyi pechom. %mor chonko tyi pechom. %eng %spa esta haciendo tortilla. S tyi icha’a pecho. %mor tyi icha’a pecho. %eng %spa se puso tortiar. S pechom. %mor pechom. %eng %spa tortiar. M tyoj. = %mor %eng %spa S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. S ches tyi. %mor ches tyi. %eng %spa que es. S ches tyi ich’äxä ak’ux. %mor ches tyi ich’äxä ak’ux. %eng %spa que es lo que hizo de comer. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S ches. %mor ches. %eng %spa que es. E tyi k’uxu bu’ul. = tyi k’uxu bu’ul. %mor k’uxu bu’ul. %eng %spa lo comio frijol. S tyi ak’uxu bu’ul. %mor tyi ak’uxu bu’ul. %eng %spa comiste tu frijol. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E yo’oty wa. = yik’oty waj. %mor yik’oty waj. %eng %spa con la tortilla. S yik’oty waj. %mor yik’oty waj. %eng %spa tambien tortilla. E jaja’. = jaja’. %mor jaja’. %eng %spa si. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. A ches añ tyi ma bu’ul. %mor ches añ tyi ma bu’ul. %eng %spa que hay adentro de tu frijol. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches tyi añ ma bu’ul. %mor ches tyi añ ma bu’ul. %eng %spa que es lo hay adentro de tu frijo. E chich’um. = ili ch’ijch’m. %mor ili ch’ijch’m. %eng %spa este chayote. A ch’ijch’um. %mor ch’ijch’um. %eng %spa chayote. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E chich’um. = ili ch’ijch’um. %mor ili ch’ijch’um. %eng %spa este chayote. S ch’ijch’um. %mor ch’ijch’um. %eng %spa chayote. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E chichum. = ili ch’ijch’um. %mor ili ch’ijch’um. %eng %spa este chayote. S ches tyi yotsäbeyo’ yambä. %mor ches tyi yotsäbeyo’ yambä. %eng %spa que es lo que le metieron otro. S abu’uli ta’bä ak’uxu. %mor abu’uli ta’bä ak’uxu. %eng %spa si comiste tu frijol. E matya awiläyoñ. = ma’añ tyi awiläyoñ. %mor ma’añ tyi awiläyoñ. %eng %spa no me miraste. S ma’añ tyi kilä. %mor ma’añ tyi kilä. %eng %spa no lo vi. S ches tyi yotsä beyo’. %mor ches tyi yotsä beyo’. %eng %spa que es lo que le metieron. E cha’añäch bu’u. = kcha’añäch ili bu’ul. %mor kcha’añäch ili bu’ul. %eng %spa es mio este frijol. S añäch bu’u. %mor añäch bu’u. %eng %spa si hay frijol. A ches yik’oty yambä awom. %mor ches yik’oty yambä awom. %eng %spa que otra cosa quieres. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches yik’oty yambä. %mor ches yik’oty yambä. %eng %spa que otra cosa. M lol. = %mor %eng %spa E este este. = este este. %mor este. %eng %spa E yik’oty ch’ijch’um. = yik’oty ch’ijch’um. %mor yik’oty ch’ijch’um. %eng %spa con el chayote. A ches yik’oty tyi ak’uxu chijch’umi. %mor ches yik’oty tyi ak’uxu chijch’umi. %eng %spa con que lo comiste tu chayote. M lol. = %mor %eng %spa E añ ibä’tya. = añ ibälta’. %mor añ ibälta’. %eng %spa tiene cosas adentro. A ches tyi ak’uxu a’bibä. %mor ches tyi ak’uxu a’bibä. %eng %spa que comiste ayer. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A bu’u tyi ak’uxu a’bi. %mor bu’u tyi ak’uxu a’bi. %eng %spa comiste frijol ayer. E bu’u. = ili bu’ul. %mor ili bu’ul. %eng %spa es frijol. A bu’u tyi ak’uxu a’bi. %mor bu’u tyi ak’uxu a’bi. %eng %spa comiste frijol ayer. A ma’añta’ bu’u tyi k’uxu tyi ku’bi kjba. %mor ma’añta’ bu’u tyi k’uxu tyi ku’bi kjba. %eng %spa pero parece que no comiste frijol ayer. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A mata’ bu’u tyi k’uxu tyi kubikjbaj. %mor mata’ bu’u tyi k’uxu tyi kubikjbaj. %eng %spa pero parece que no comiste frijol ayer. E ta’ba k’uxu bu’u kbajñe. = jiñoñ tyi jk’uxu bu’ul kbajñe. %mor jiñoñ tyi jk’uxu bu’ul kbajñe. %eng %spa yo solo comi frijol. S chuki tyi ak’uxu. %mor chuki tyi ak’uxu. %eng %spa que es lo que comiste. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E k’uxu bu’u. = tyi jk’uxu bu’ul. %mor tyi jk’uxu bu’ul. %eng %spa lo comi frijol. E cha’añ kba. = cha’añ kba. %mor cha’añ kba. %eng %spa es mio. E cha’añ kba. = cha’añ kba. %mor cha’añ kba. %eng %spa es mio. M mam tex. = %mor %eng %spa mama que es. E cha’añ juch’o waj. = kcha’añ ili juch’o’ waj. %mor kcha’añ ili juch’o’ waj. %eng %spa es mio este molino. E cha’añ tax. = kcha’añ tax yäk’oñ. %mor kcha’añ tax yäk’oñ. %eng %spa es mio ya me lo dio. S maxki tyi yäk’ety bu’ul. %mor maxki tyi yäk’ety bu’ul. %eng %spa quien te dio tu frijol. E mama. = mama. %mor mama. %eng %spa S maxki tyi imäñä bu’uli . %mor maxki tyi imäñä bu’uli . %eng %spa quien compro tu frijol. E mama. = mama. %mor mama. %eng %spa S amama. %mor amama. %eng %spa A yoke ayajle. %mor yoke ayajle. %eng %spa te vas a caer. S ches tyi ik’äñä imäñ ibu’uli. %mor ches tyi ik’äñä imäñ ibu’uli. %eng %spa con que compro tu frijol. S ches tyi ik’äñä imäñ. %mor ches tyi ik’äñä imäñ. %eng %spa con que lo compro. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E pexu tyi mäñä. = pesu tyi ik’äñä imäñ. %mor pesu tyi ik’äñä imäñ. %eng %spa peso lo sirvio para comprar. S pesu tyi ik’äñä imäñ. %mor pesu tyi ik’äñä imäñ. %eng %spa compro con un peso. S baki tyi tsajñi imäñe’. %mor baki tyi tsajñi imäñe’. %eng %spa donde lo compro. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E kaye. = tyi kaye. %mor tyi kaye. %eng %spa en la calle. S tyi kaye. %mor tyi kaye. %eng %spa en la calle. S maxki yik’oty tsajñi amama. %mor maxki yik’oty tsajñi amama. %eng %spa con quien fue tu mama. S maxki yik’oty tsajñi. %mor maxki yik’oty tsajñi. %eng %spa con quien fue. E cho’. = kcho’. %mor kcho’. %eng %spa lo pelo. A a’bi. %mor a’bi. %eng %spa oye. S manuel maxki yik’oty tsajñi. %mor manuel maxki yik’oty tsajñi. %eng %spa manuel con quien fue. E ej tye’. = k’ele ktye’. %mor k’ele ktye’. %eng %spa mira mi palo. S maxki yok’oty. %mor maxki yok’oty. %eng %spa con quien. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. E lata’ añ ktye’. = la¿añ ktye’. %mor la¿añ ktye’. %eng %spa aquí esta mi palo. S ja. %mor ja. %eng %spa que. A la’ buchi’ ila. %mor la’ buchi’ ila. %eng %spa ven a sentarte aqui. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. S buchi’ manuel. %mor buchi’ manuel. %eng %spa sientate manuel. A maxki tsajñi a’bi. %mor maxki tsajñi a’bi. %eng %spa quien fue ayer. S maxki tsajñi a’bi. %mor maxki tsajñi a’bi. %eng %spa quien fue ayer. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E ta’añ ktye’. = la’añ ktye’. %mor la’añ ktye’. %eng %spa aquí esta mi palo. S maxki. %mor maxki. %eng %spa quien. A ba’añ atye’. %mor ba’añ atye’. %eng %spa donde esta tu palo. A maxki tsajñi a’bi ñox. %mor maxki tsajñi a’bi ñox. %eng %spa quien vino ayer viejo. S maxki tsajñi a’bi. %mor maxki tsajñi a’bi. %eng %spa quien vino ayer. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E tyi’. = atyi’. %mor atyi’. %eng %spa tu boca. A ches tsajñi yäk’ atiya a’bi chiñ. %mor ches tsajñi yäk’ atiya a’bi chiñ. %eng %spa que es lo que vino a dejar tu tia ayer pues. A ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches tsajñi iyäk’ cho’oñta’. %mor ches tsajñi iyäk’ cho’oñta’. %eng %spa que es lo que vino a dejar . A ta’ mata’ awuji ty’añ acha’añ. %mor ta’ mata’ awuji ty’añ acha’añ. %eng %spa mira pues no puedes habaler. A ma’añ ka amäñ ente achikle che’jiñ. %mor ma’añ ka amäñ ente achikle che’jiñ. %eng %spa no te voy a comprar chicle pues. A ma’añ acha’añ ty’añ. %mor ma’añ acha’añ ty’añ. %eng %spa no hablas . M ñox. = %mor %eng %spa viejo. S maxki tsajñi a’bi manuel. %mor maxki tsajñi a’bi manuel. %eng %spa quien vino ayer manuel. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S maxki tsajñi. %mor maxki tsajñi. %eng %spa quien vino. E tiya. = tiya. %mor tiya. %eng %spa tia. S ches tsajñi yäk’ tyi awotyotyi. %mor ches tsajñi yäk’ tyi awotyotyi. %eng %spa que eslo que vino a dejar en tu casa. E matyina. = matyina. %mor matyina. %eng %spa martina. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S bajche’ta’ yälä. %mor bajche’ta’ yälä. %eng %spa como dijo?. A mandarinabi. %mor mandarinabi. %eng %spa mandarina. S mandarina. %mor mandarina. %eng %spa A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. S bajche’ yoñe tyi ich’ätyäle. %mor bajche’ yoñe tyi ich’ätyäle. %eng %spa cuanto trajo. S bajche’ yoñe. %mor bajche’ yoñe. %eng %spa cuanto trajo. E añuñ alibru. = añuñ alibru. %mor alibru. %eng %spa dame tu libro. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S awom libru. %mor awom libru. %eng %spa quieres libro. M awo lilo. = kom libru. %mor kom libru. %eng %spa quiero libro. E machiñikj. = machiñikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. S ila’añ. %mor ila’añ. %eng %spa aqui esta. S ba’bä. %mor ba’bä. %eng %spa cual. S jimba iliyi. %mor jimba iliyi. %eng %spa es este. S ba’bä awom. %mor ba’bä awom. %eng %spa cual quieres. E exte jiñ karu. = exte jiñ karu. %mor exte jiñ karu. %eng %spa este es carro. S añäch je’e wäwä’ä. %mor añäch je’e wäwä’ä. %eng %spa sera que si hay. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S añäch je’e wä’ä mi lakj säklañ. %mor añäch je’e wä’ä mi lakj säklañ. %eng %spa sera que si hay vamos a buscarlo. M añuñ. = añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame. A mutyo amotyeñ k’ela. %mor mutyo amotyeñ k’ela. %eng %spa vamos a verlo juntos. A mutyo amotyeñ k’ela. %mor mutyo amotyeñ k’ela. %eng %spa vamos a verlo juntos. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A ak’ä wä’ tyi mesa. %mor ak’ä wä’ tyi mesa. %eng %spa dejalo en la mesa. A ma amotyeñ k’ela. %mor ma amotyeñ k’ela. %eng %spa vamos a verlo juntos. A mutyo yäk’eñety. %mor mutyo yäk’eñety. %eng %spa hay te lo va a dejar. A mi kch’äte lakj cha’añ. %mor mi kch’äte lakj cha’añ. %eng %spa me traes el mio. A ja. %mor ja. %eng %spa que. A mi kch’ätela acha’añ. %mor mi kch’ätela acha’añ. %eng %spa me traes el mio. A la icha’añ atiya. %mor la icha’añ atiya. %eng %spa ven mira este es de tu tia. A jiñ mi käk’eñety. %mor jiñ mi käk’eñety. %eng %spa eso te lo voy a dar. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. S mutyo apijtyañ mama. %mor mutyo apijtyañ mama. %eng %spa espera tu mama. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. S latyi jumuk’ ityäle amamaji. %mor latyi jumuk’ ityäle amamaji. %eng %spa mas al rato viene tu mama. C jiku mamaji. = jiñku mamji. %mor jiñku mamji. %eng %spa es mama. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. C maji choñe. = tyi maji tyi choñoñe. %mor tyi maji tyi choñoñe. %eng %spa se fue avender. S tyi maji tyi chole amama. %mor tyi maji tyi chole amama. %eng %spa se fue en la milpa tu mama. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. S sajmä majli. %mor sajmä majli. %eng %spa ya tiene rato que se fue. C maji choñoñe. = tyi maji tyi choñoñe. %mor tyi maji tyi choñoñe. %eng %spa se fue avender. E chuty k’alä. = chuty k’alä. %mor k’alä. %eng %spa es pequeña niña. S tyi maji tyi choñoñe. %mor tyi maji tyi choñoñe. %eng %spa se fue vender. C jäjä’. = %mor %eng %spa S bajche’ ora tyi maji. %mor bajche’ ora tyi maji. %eng %spa que hora se fue. E mama ak’e. = ama k’ele’. %mor ama k’ele’. %eng %spa vas a ir aver. A pe ma’añ ma atsil. %mor pe ma’añ ma atsil. %eng %spa pero no lo rompas. C tyi buya’. = %mor %eng %spa ????. S karme. %mor karme. %eng %spa carmen. S bajche’ ora tyi majli. %mor bajche’ ora tyi majli. %eng %spa que hora se fue. S karme. %mor karme. %eng %spa carmen. A k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S karme. %mor karme. %eng %spa carmen. S bajche’ ora tyijli. %mor bajche’ ora tyijli. %eng %spa que hora se fue. S maxki tyi yik’oty tyi maji amama. %mor maxki tyi yik’oty tyi maji amama. %eng %spa con quien se fue tu mama. C ala una. = %mor %eng %spa ala una. C ibajñe jach. = %mor %eng %spa sola. S ibajñejach. %mor ibajñejach. %eng %spa sola. C jäjä’. = %mor %eng %spa si. S bajche’ ora mi jule amama. %mor bajche’ ora mi jule amama. %eng %spa que hora va a llegar tu mama. S ala una. %mor ala una. %eng %spa S bajche ora. %mor bajche ora. %eng %spa que hora. C ala una. = %mor %eng %spa es ala una. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E eleku p’uch kalä ña’. = k’eleku p’uch ix k’alä ili. %mor k’eleku p’uch ix k’alä ili. %eng %spa mira esta son puras mijeres. E choñ ipäty iwersa. = chonko ilok’ iwersa. %mor chonko ilok’ iwersa. %eng %spa se esta sacando la fuerza. A pe ak’ä wä’ tyi mesa chini. %mor pe ak’ä wä’ tyi mesa chini. %eng %spa pero dejalo en la mesa pues. A k’ele ila. %mor k’ele ila. %eng %spa miralo aqui. E eku. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A äjä nena. %mor äjä nena. %eng %spa aqui esta nena. A äjä acha’añ. %mor äjä acha’añ. %eng %spa aqui tienes el tuyo nena. E mama’ ak’el tu. = mama’ ak’el tu. %mor mama’ ak’el tu. %eng %spa tu no lo mires. E k’ele’. = k’ele’. %mor k’ele’. %eng %spa mira. E mama’ ak’el je’e iliyi. = mama’ ak’el je’e iliyi. %mor mama’ ak’el je’e iliyi. %eng %spa no mires este tabien. A xik’i abä ak’ele’. %mor xik’i abä ak’ele’. %eng %spa obligale a mirarlo pues. M aña tye’e je’e. = %mor %eng %spa es tu palo tambien. A eku chiñ. %mor eku chiñ. %eng %spa mira pues. A choñ ipejkañ selular. %mor choñ ipejkañ selular. %eng %spa esta hablando con su celular. E ibak’añ isebular. = bakañ iselular. %mor bakañ iselular. %eng %spa donde esta el celular. A ya’ choñ tyi ty’añ chiñ. %mor ya’ choñ tyi ty’añ chiñ. %eng %spa ahi esta hablando pues. A k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ele. %mor ele. %eng %spa miralo. A ches choñ ipejkañ. %mor ches choñ ipejkañ. %eng %spa que esta hablando. E esta jatyety. = esta jatyety. %mor jatyety. %eng %spa estas tu. A maxki choñ ipejkañ. %mor maxki choñ ipejkañ. %eng %spa quien esta hablando. E jijiñ. = jijiñ. %mor jijiñ. %eng %spa es este. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jijiñ. = jiñ. %mor jiñ. %eng %spa este. E jiñ. = jiñ. %mor jiñ. %eng %spa este. E mama ak’el nena. = mama ku k’ele ajnena. %mor mama ku k’ele ajnena. %eng %spa mama vete aver la nena. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E ma’añ ches choñ ktyubeñety. = ma’añ ches chonko ktyubeñety. %mor ma’añ ches chonko ktyubeñety. %eng %spa no te estoy haciendo nada. A k’ele yambä. %mor k’ele yambä. %eng %spa mira otro. E säklañla karu. = säklañ jkaru. %mor säklañ jkaru. %eng %spa buscame el carro. A ya’añ ipi’ä ixi. %mor ya’añ ipi’ä ixi. %eng %spa ahi esta amigo alla. A be choko ma abäj. %mor be choko ma abäj. %eng %spa jalate mas aqui. A ya’añ asiya. %mor ya’añ asiya. %eng %spa ahi esta la silla. A ch’äte abux. %mor ch’äte abux. %eng %spa trae tu botella. A ch’äte akubeta ji. %mor ch’äte akubeta ji. %eng %spa trae tu cubeta. A lakj bechokj lama asiya nena. %mor lakj bechokj lama asiya nena. %eng %spa jala mas tu silla. A la bechokj lama asiya. %mor la bechokj lama asiya. %eng %spa jala mas tu silla. A ya’añ. %mor ya’añ. %eng %spa ahi esta. A ches ili ñox. %mor ches ili ñox. %eng %spa que es este viejo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E ma’añ ches. = ma’añ ches añ. %mor ma’añ ches añ. %eng %spa no hay nada. A ja. %mor ja. %eng %spa que. A maxki. %mor maxki. %eng %spa quien es. S ma apojchukj ili señora. %mor ma apojchukj ili señora. %eng %spa agarra este señora. E kixtyaño. = ili kixtyaño. %mor ili kixtyaño. %eng %spa esta persona. A ja. %mor ja. %eng %spa que. S ma apoj chukj ili. %mor ma apoj chukj ili. %eng %spa me haces el favor de agarrar este. S cha’añ. %mor cha’añ. %eng %spa mio. S ba’ mi iyoche ity’añ. %mor ba’ mi iyoche ity’añ. %eng %spa donde grava la voz. A kixtyaño. %mor kixtyaño. %eng %spa persona. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. M mam. = %mor %eng %spa mama. E ätye wä’i. = ujtye wä’i. %mor ujtye wä’i. %eng %spa se acaba de suceder. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches chonko jiñi. %mor ches chonko jiñi. %eng %spa que hace ese. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa M etye. = %mor %eng %spa es palo. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que hace. M etye. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A eleku ili chiñ ñox. %mor eleku ili chiñ ñox. %eng %spa mira este viejo. A mama’ amulañ ach’añ ili chiñ. %mor mama’ amulañ ach’añ ili chiñ. %eng %spa no te gusta este pues. E jäjä. = jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. E ma’ amäñla kcha’añ. = ma’ amäñla kcha’añ. %mor ma’ amäñla kcha’añ. %eng %spa lo compran el mio. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ma’ amäñla kcha’añ. = ma’ amäñla kcha’añ. %mor ma’ amäñla kcha’añ. %eng %spa ,o compran el mio. E jalaj kmäñla. = jalaj kmäñla. %mor kmäñla. %eng %spa cuando lo compramos. E tyi a’bäle ma’ amäñ. = tyi a’bäle ma’ amäñ. %mor a’bäle ma’ amäñ. %eng %spa en la noche lo compras. A ches k’äñla kmäñ. %mor ches k’äñla kmäñ. %eng %spa con que lo van a comprar. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E pexu. = pexu. %mor pexu. %eng %spa peso. A maxki k’ajtyibeñla pexu. %mor maxki k’ajtyibeñla pexu. %eng %spa quien se lo estas pidiendo un peso. M jiñe’ ele. = jiñ k’ele. %mor jiñ k’ele. %eng %spa este mira. E exte pa. = exte pa. %mor pa. %eng %spa este. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E wäta’ añ. = wäta’ añ. %mor wäta’ añ. %eng %spa aquí esta. M tex. = ch’ätex. %mor ch’ätex. %eng %spa pasame. E wä ta’ añ yambä karu. = wä ta’ añ yambä karu. %mor ta’ añ yambä karu. %eng %spa aquí esta otro carro. A aber chuki yes chonko je’e iliyi. %mor aber chuki yes chonko je’e iliyi. %eng %spa aver que es lo que esta haciendo este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que estan haciendo. E awäjityo. = jityityo. %mor jityityo. %eng %spa sueltalo todavia. A ux ches iliyi. %mor ux ches iliyi. %eng %spa y que sera este. E este. = este. %mor %eng %spa E este. = este. %mor este. %eng %spa E mäñla kch’ix. = kmäñla chikle. %mor kmäñla chikle. %eng %spa compramos chicle. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E imäñ lakj chikle. = imäñ lakj chikle. %mor lakj chikle. %eng %spa compra nuestro chicle. A mikj imäñ lakj chäxla. %mor mikj imäñ lakj chäxla. %eng %spa compramo y lo coesemos. E jäjä. = jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. A baki mi imaja iliyi. %mor baki mi imaja iliyi. %eng %spa donde se va este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. C ñox. = %mor %eng %spa viejo. A baki mikj imaja iliyi. %mor baki mikj imaja iliyi. %eng %spa donde va este. C ñox. = %mor %eng %spa viejo. C yañ cha’añ tyety. = ya’añ jatyety acha’añ. %mor ya’añ jatyety acha’añ. %eng %spa alli esta el tuyo. E la’año tyityi acha’añbä nena. = la’año’ tyim jijtyi acha’ambä nena. %mor la’año’ tyim jijtyi acha’ambä nena. %eng %spa aquí estan lo que se solto y es tuyo nena. C ja. = %mor %eng %spa E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. E otyotyi acha’añbä nena. = ili otyoty acha’añ nena. %mor ili otyoty acha’añ nena. %eng %spa nena esta casa es tuya. A ak’ä acha’añ ila chiñ. %mor ak’ä acha’añ ila chiñ. %eng %spa pon el tuyo pues. E eku cha’añ je’e. = k’ele kcha’añ je’e. %mor k’ele kcha’añ je’e. %eng %spa mira es mio tambien. E tyetyi. = jatyetyi. %mor jatyetyi. %eng %spa tu. A ches chonko iiliyi. %mor ches chonko iiliyi. %eng %spa que esta haciendo este. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que esta haciendo este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que esta haciendo este. E wäyä. = wäyä. %mor wäyä. %eng %spa dormido. A wäyä. %mor wäyä. %eng %spa dormido. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa M yäj. = %mor %eng %spa A bajche’ wäyä. %mor bajche’ wäyä. %eng %spa como esta durmiedo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E chi’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A jä. %mor jä. %eng %spa M iyäj. = %mor %eng %spa A ilibä ches iba’li. %mor ilibä ches iba’li. %eng %spa y este que sera. E uch. = ili uch. %mor ili uch. %eng %spa este lacuache. A uch. %mor uch. %eng %spa zorrillo. M uch. = ili uch. %mor ili uch. %eng %spa este lacuache. E ichañ che’. = che’i mi ich’äm. %mor che’i mi ich’äm. %eng %spa asi lo agarra. E uch. = ili uch. %mor ili uch. %eng %spa el lacuache. A ixku iba’li. %mor ixku iba’li. %eng %spa y este que sera. A k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa y este que sera. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mura. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches ye’e icha’añ ili ñox. %mor ches ye’e icha’añ ili ñox. %eng %spa que es lo que tiene agarrado este viejo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ye’e icha’añ. %mor ches ye’e icha’añ. %eng %spa que es lo que tiene egarrado. M yañ liyi. = ya’añ iliyi. %mor ya’añ iliyi. %eng %spa alli esta este. E ik’äñ tyi jats’. = ik’äñ tyi jats’. %mor ik’äñ tyi jats’. %eng %spa lo sirve para pagar. M iliyi. = iliyi. %mor iliyi. %eng %spa este. A ik’äñ tyi jats’. %mor ik’äñ tyi jats’. %eng %spa lo usas para pelear. M yoñ je’eñ. = %mor %eng %spa tambien. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa no. E eku jiñi. = k’eku jiñi. %mor k’eku jiñi. %eng %spa este mira. M mama. = %mor %eng %spa E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. E k’e nena. = k’ele nena. %mor k’ele nena. %eng %spa mira nena. A ches ke ili ñox. %mor ches ke ili ñox. %eng %spa que es este viejo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que sera este. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E este. = este. %mor este. %eng %spa A jiñku jiñ. %mor jiñku jiñ. %eng %spa y ese. E xej. = xej. %mor xej. %eng %spa bomito. E mubä imele’ papa ixtyi. = ixi mu’bä imele’ papa. %mor ixi mu’bä imele’ papa. %eng %spa alla lo que hace papa. E labo. = ili klavo. %mor ili klavo. %eng %spa este clavo. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spano 8.47.30. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa ques pue. S baki tyi majli. %mor baki tyi majli. %eng %spa donde se fue. A jiñku mu’bä k’äñla tyi tyop’lum tyi chañ. %mor jiñku mu’bä k’äñla tyi tyop’lum tyi chañ. %eng %spa ese que utilizan para cavar la tierra. S tyi chañ tyi majli. %mor tyi chañ tyi majli. %eng %spa se fue arriba. S maxki tyi yik’oty tyi majli. %mor maxki tyi yik’oty tyi majli. %eng %spa con quien se fue. M wä’i. = wä’i. %mor wä’i. %eng %spa aqui. M wä’i. = wä’i. %mor wä’i. %eng %spa aqui. A ches. %mor ches. %eng %spa que es. A la’ ila. %mor la’ ila. %eng %spa ven aqui. E añ yambäwä’. = añ yambäwä’. %mor yambäwä’. %eng %spa hay otro qui. M atya. %mor atya. %eng %spa ahi esta. M wa’. = wa’a. %mor wa’a. %eng %spa parado. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E a yambä muty. = yambä muty. %mor yambä muty. %eng %spa otro pollo. M echi. = %mor %eng %spa eso. M echi. = %mor %eng %spa eso. S ches tyi majli ikuchtyäle. %mor ches tyi majli ikuchtyäle. %eng %spa que es lo que fue a cargar. M eche. = %mor %eng %spa C ja. = %mor %eng %spa que. S ja. %mor ja. %eng %spa que. C chi’. = ili s’i’. %mor ili s’i’. %eng %spa el perro. S si’. %mor si’. %eng %spa perro. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. M etyu. = %mor %eng %spa miralo. C ja. = %mor %eng %spa que. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. C jape’e. = mi kape’. %mor mi kape’. %eng %spa lo tomo. M bamox. = vamos. %mor vamos. %eng %spa bamonos. C sa’ bajñe. = ksa’ bajñe. %mor ksa’ bajñe. %eng %spa mi posol. M tyi. = ujtyi. %mor ujtyi. %eng %spa termino. M mamaätyi. = mama tyi ujtyi. %mor mama tyi ujtyi. %eng %spa mama se termino. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. M iliyi. = iliyi. %mor iliyi. %eng %spa este. M mamaächix. = %mor %eng %spa si. A ches. %mor ches. %eng %spa que es. S awom sa’. %mor awom sa’. %eng %spa quieres posol. C añ kuñ tyi ix. = %mor %eng %spa tengo papel alla. C jetyety. = %mor %eng %spa tu. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S jä. %mor jä. %eng %spa que. C beñi kulo. = a’beñ julu. %mor a’beñ julu. %eng %spa dale y tira. A ak’äkula ila chiñ. %mor ak’äkula ila chiñ. %eng %spa dale aqui pues. S jalix ak’ele. %mor jalix ak’ele. %eng %spa cuando lo viste. E eku kamana. = k’eku ( ). %mor k’eku ( ). %eng %spa mira. A k’ele ili. %mor k’ele ili. %eng %spa mira este. E che’ kampana. = che’ kampana. %mor che’ kampana. %eng %spa dice la kampana. A añ tsajñety. %mor añ tsajñety. %eng %spa cuando fuiste. C ya kach papa. = ya’añ ak’ach papa. %mor ya’añ ak’ach papa. %eng %spa papa ahí esta el pavo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa y este que es. E kokote. = chokote. %mor chokote. %eng %spa pasalo. A iliyi. %mor iliyi. %eng %spa este. A kokote batyi. %mor kokote batyi. %eng %spa donde . E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa ques es pue. S bajche’ ta yälä. %mor bajche’ ta yälä. %eng %spa que es lo dijo. S ya’ kach papa. %mor ya’ kach papa. %eng %spa ahi esta papa. S che’ta. %mor che’ta. %eng %spa dice. S ya’ kach papa che’ ix ña’ay. %mor ya’ kach papa che’ ix ña’ay. %eng %spa ahi esta papa dice hija. A ja. %mor ja. %eng %spa que. S bajche’ yälä wa. %mor bajche’ yälä wa. %eng %spa como dice aqui . A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. E kuya ya kach papa. = julia iyäk’ach kpapa. %mor julia iyäk’ach kpapa. %eng %spa julia es su pavo de mi papa. K kukj. %mor kukj. %eng %spa vete. A jajchbi. %mor jajchbi. %eng %spa S ja. %mor ja. %eng %spa que. A jajchbi. %mor jajchbi. %eng %spa ????. C jachboñ. = jaxboño. %mor jaxboño. %eng %spa tallalo. S tyi maji ikuchte jajch papa. %mor tyi maji ikuchte jajch papa. %eng %spa se fue a comer con papa. M mimi. = mama. %mor mama. %eng %spa mama. S jiñku ili. %mor jiñku ili. %eng %spa y este. E ko’. = ili jko’. %mor ili jko’. %eng %spa esta es mi abuelita. K jiñku li ajñox tyi jach’äyon che’i. %mor jiñku li ajñox tyi jach’äyon che’i. %eng %spa mira este viejo me pego dice. A ja. %mor ja. %eng %spa que. K kache’i. %mor kache’i. %eng %spa amarralo. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E mach. = machjiñ. %mor machjiñ. %eng %spa no es. S che’. %mor che’. %eng %spa asi. S jä. %mor jä. %eng %spa que. E chu’. = ili achu’. %mor ili achu’. %eng %spa esta es tu chiche. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ch’uj buchi’. %mor ch’uj buchi’. %eng %spa sientate pues. A ma’añ acha’añ kera. %mor ma’añ acha’añ kera. %eng %spa no estes peleando. M ku chi’ li. = kujchi’ ili. %mor kujchi’ ili. %eng %spa este es mi cargador. S jalix tsajñi akuch tyäle. %mor jalix tsajñi akuch tyäle. %eng %spa cuando fuiste a cargarlo. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa A la’. %mor la’. %eng %spa ven. A ches ili ñox. %mor ches ili ñox. %eng %spa que es este viejo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A chwes ke ili. %mor chwes ke ili. %eng %spa que es este. E cha’ k’extyä. = cha’ k’extyä. %mor cha’ k’extyä. %eng %spa lo cambio otra ves. A jatyeächta chiñ. %mor jatyeächta chiñ. %eng %spa si tu. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M je chiya. = k’ele siya. %mor k’ele siya. %eng %spa mira la silla. E ku. = kuku. %mor kuku. %eng %spa vete. E eku iliyi. = k’eku iliyi. %mor k’eku iliyi. %eng %spa mira este. A ches ke jiñi. %mor ches ke jiñi. %eng %spa que es este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E kä’. = jk’ä’. %mor jk’ä’. %eng %spa mi mano. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ik’ä’. = ik’ä’. %mor ik’ä’. %eng %spa su mano. A pe chuyes. %mor pe chuyes. %eng %spa pero que es. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A cheski. %mor cheski. %eng %spa que es. E much. = ili much. %mor ili much. %eng %spa es sapo. A aj much. %mor aj much. %eng %spa es sapo. M much. = ili much. %mor ili much. %eng %spa este sapo. A jä. %mor jä. %eng %spa que. A iba’li ches chonko ili. %mor iba’li ches chonko ili. %eng %spa y este que esta haciendo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa y este que esta haciedo. E añtyo tyi k’ächä tyi tye’. = añtyo tyi k’ächä tyi tye’. %mor tyi k’ächä tyi tye’. %eng %spa hay lo que amarro en el arbol. A pe chukiyes. %mor pe chukiyes. %eng %spa pero que es. E uch. = ili uch. %mor ili uch. %eng %spa este lacuache. A aj uch. %mor aj uch. %eng %spa es tlacuache. C yu’oty. = yik’oty. %mor yik’oty. %eng %spa con el. C eku kalu tyi tye’. = k’ele karu tyi tye’. %mor k’ele karu tyi tye’. %eng %spa mira carro en el arbol. A ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es este. A la’bä añ. %mor la’bä añ. %eng %spa este que esta aqui. C yoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa esta casa. C yoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa esta casa. C ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E tye’. = ili tye’. %mor ili tye’. %eng %spa este arbol. A ches icha’añ iliyi ñox. %mor ches icha’añ iliyi ñox. %eng %spa [que es esto viejo. E cha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A ches icha’añ ili. %mor ches icha’añ ili. %eng %spa que es de el. A ches icha’añ ili tye’. %mor ches icha’añ ili tye’. %eng %spa que es este palo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches icha’añ ili tye’. %mor ches icha’añ ili tye’. %eng %spa que es de este palo. E mach tye’. = mach tye’. %mor tye’. %eng %spa no es arbol. A chesili chiñ. %mor chesili chiñ. %eng %spa que es esto pues. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E este. = este. %mor este. %eng %spa E iñte. = ch’äñte. %mor ch’äñte. %eng %spa traelo. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. M le’e. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M le’e. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E wäk’eñ. = awäk’eñ. %mor awäk’eñ. %eng %spa daselo. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que esta haciendo este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que esta haciendo. E buchu. = buchu. %mor buchu. %eng %spa sentado. A buchu. %mor buchu. %eng %spa sentado. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ixku iba’li. %mor ixku iba’li. %eng %spa y este. A baki ke imajalo’. %mor baki ke imajalo’. %eng %spa donde van a ir. E wä’i tyi yotyoty. = wä’i tyi yotyoty. %mor wä’i tyi yotyoty. %eng %spa aquí en su casa. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E iña’ tyälelo’. = ya tyälelo’. %mor ya tyälelo’. %eng %spa ahí vienen. E yatyiko. = ya’ tyäle ajkiko. %mor ya’ tyäle ajkiko. %eng %spa ahí viene el kiko. E jiña. = jiña. %mor jiña. %eng %spa ????. E säklañla jkaru. = säklañla jkaru. %mor jkaru. %eng %spa busca mi carro. A machku ma’añ tsiki. %mor machku ma’añ tsiki. %eng %spa no aparece. A ixku iba’li ches. %mor ixku iba’li ches. %eng %spa y este que es. A jiñta añta yañta chiñ. %mor jiñta añta yañta chiñ. %eng %spa ahi esta el otro pues. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E este. = este. %mor este. %eng %spa E ambätyi. = ambätyi. %mor ambätyi. %eng %spa que bhay en el. E ambä tyi karu. = ambä tyi karu. %mor tyi karu. %eng %spa que hay en el carro. E am bä tyi yo karu. = ambätyi yokj ili karu. %mor ambätyi yokj ili karu. %eng %spa qu esta su llanta del carro. E mi yochema tyi karu. = mi yochema tyi karu. %mor yochema tyi karu. %eng %spa se va entrar en el carro. A jä. %mor jä. %eng %spa M lele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. C jiñ li karo. = jiñ ili karu. %mor jiñ ili karu. %eng %spa es este carro. C jayape. = jayp’e. %mor jayp’e. %eng %spa cuanto. C añäch karu bajñe. = añäch karu bajñe. %mor añäch karu bajñe. %eng %spa yo si tengo carro. M lalo. = karu. %mor karu. %eng %spa carro. S jalix a. %mor jalix a. %eng %spa cuando fue. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa S jalix a wilä. %mor jalix a wilä. %eng %spa cuando lo viste. C a una ñañ karu. = ma awu’tyañ karu. %mor ma awu’tyañ karu. %eng %spa lo lloras el carro. C ix ba tyi chañ. = ix matyi chañ. %mor ix matyi chañ. %eng %spa alla se va arriba. S jä. %mor jä. %eng %spa que. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S maxki tsajñi awik’oty tyi kayeji. %mor maxki tsajñi awik’oty tyi kayeji. %eng %spa con quien fuiste en la calle. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ak’ä ya’i. %mor ak’ä ya’i. %eng %spa dejalo ahi. A ak’ä ya’i. %mor ak’ä ya’i. %eng %spa dejalo ahi. C cha pityi tyañuyokj. = cha’ pityi tyi ityaja yo’. %mor cha’ pityi tyi ityaja yo’. %eng %spa lo encontraron en bola otra ves. S jä. %mor jä. %eng %spa S maxki awik’oty. %mor maxki awik’oty. %eng %spa con quien. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. C mama. = %mor %eng %spa M ja. = %mor %eng %spa S jalix. %mor jalix. %eng %spa cuando. C wi’oty papa. = awik’oty kpapa. %mor awik’oty kpapa. %eng %spa estas con mi papa. S awok’oty papa. %mor awok’oty papa. %eng %spa con mi papa. S jalix. %mor jalix. %eng %spa cuando. A jä. %mor jä. %eng %spa que. C poty otyoty. = chonko apäty otyoty. %mor chonko apäty otyoty. %eng %spa estas haciendo casa. S ja. %mor ja. %eng %spa que. A k’ä ya’i. %mor k’ä ya’i. %eng %spa dejalo ahi. E eku ili. = k’eku iliyi. %mor k’eku iliyi. %eng %spa mira este. A ches ili ñox. %mor ches ili ñox. %eng %spa que es este viejo. C päty otyoty. = chonko ipäty otyoty. %mor chonko ipäty otyoty. %eng %spa esta haciendo casa. S ipäty otyoty. %mor ipäty otyoty. %eng %spa atras de la casa. S jalix ipätyä yotyoty. %mor jalix ipätyä yotyoty. %eng %spa cuando hiciste tu casa. C eta’añ. = k’ele añäch. %mor k’ele añäch. %eng %spa mira si hay. S ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches ili ñox. %mor ches ili ñox. %eng %spa que es este viejo. C jityo wäle. = jiñtyo wäle. %mor jiñtyo wäle. %eng %spa asta mas tarde. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. C cha’ päty otyoty. = tyi icha’ pätyä otyoty. %mor tyi icha’ pätyä otyoty. %eng %spa lo hiso casa otras ves. S tyi icha’ pätyä yotyoty. %mor tyi icha’ pätyä yotyoty. %eng %spa [hizo otra ve su casa. E mama’ ak’e. = mama’ ak’e. %mor mama’ ak’e. %eng %spa no lo mires. A maxki ili. %mor maxki ili. %eng %spa quien es este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A maxki iliyi. %mor maxki iliyi. %eng %spa quien es este. C pe jay. = pejkañ. %mor pejkañ. %eng %spa hablale. C ñuluku. = añuñku. %mor añuñku. %eng %spa dame pue. A machiñ jiñ ili. %mor machiñ jiñ ili. %eng %spa este no es. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jimi tyukj ili. = jiñ iyäk’ ili. %mor jiñ iyäk’ ili. %eng %spa lo da este. A jiñ mi ityuk’ ili. %mor jiñ mi ityuk’ ili. %eng %spa este lo corta. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. M ta’. = %mor %eng %spa A baki mi ke iyäk’ che’ mi tyuk’. %mor baki mi ke iyäk’ che’ mi tyuk’. %eng %spa donde lo va adejar cuando lo corte. M mi’ ele. = mi ik’ele. %mor mi ik’ele. %eng %spa lo mira. S maxki. %mor maxki. %eng %spa quien es. C sa’. = %mor %eng %spa posol. M jiñi ili. = jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es este. S maxki tyi iyäk’e isa’ apapa. %mor maxki tyi iyäk’e isa’ apapa. %eng %spa quie le dio posol tu papa. M te’eñ. = ched’eñ. %mor ched’eñ. %eng %spa dice. E juloñi’. = ili juloñi’. %mor ili juloñi’. %eng %spa el rifle. S ches ke. %mor ches ke. %eng %spa que es. C päsya’bä. = päsä abä. %mor päsä abä. %eng %spa muestrate. S ches ke ik’äjñiba isa’i. %mor ches ke ik’äjñiba isa’i. %eng %spa para que es el posol. C ja. = %mor %eng %spa que. S chuki ik’äjñi’ba icha’añ isa’i. %mor chuki ik’äjñi’ba icha’añ isa’i. %eng %spa para que es el posol. C chotyabux. = tyi achoko abux. %mor tyi achoko abux. %eng %spa lo tiraste el anfora. S ja. %mor ja. %eng %spa que. C bux. = ili bux. %mor ili bux. %eng %spa es anfora. S tyi bux tyi ich’ämäma. %mor tyi bux tyi ich’ämäma. %eng %spa lo llevo en la botella. S chuki ik’äjñi’ba icha’añ tyi ich’ämäma apapa. %mor chuki ik’äjñi’ba icha’añ tyi ich’ämäma apapa. %eng %spa para que lo llevo tu papa. C che’ete. = cha’ tyäle. %mor cha’ tyäle. %eng %spa se vino. C kotawix. = %mor %eng %spa ????. S cha’añ. %mor cha’añ. %eng %spa es de el. S cha’añ ijape’. %mor cha’añ ijape’. %eng %spa para tomar. E pächäte la kap. = ku ch’äte la kap. %mor ku ch’äte la kap. %eng %spa vete atraer para tomar. S jä. %mor jä. %eng %spa que. E ma’añ tsiki. = ma’añ tsiki. %mor ma’añ tsiki. %eng %spa no parece. E ma’añ kajñe ba wä’i. = ma’añ kajñe wä’i. %mor ma’añ kajñe wä’i. %eng %spa yo no voy a estar aqui. S ma’añ akaru baya’. %mor ma’añ akaru baya’. %eng %spa no tiene carro. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. S jä. %mor jä. %eng %spa . E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S koñla kcha’ k’ele. %mor koñla kcha’ k’ele. %eng %spa vamos a erlo otra vez. S yomba. %mor yomba. %eng %spa [este bien. S chuki ik’aba’ iliyi. %mor chuki ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. S la’bä añi. %mor la’bä añi. %eng %spa este que esta aqui. S chuki ik’aba’. %mor chuki ik’aba’. %eng %spa como se llama. E añ tyi k’äch tye’. = k’ächä tyi tye’. %mor k’ächä tyi tye’. %eng %spa esta encaramado en arbol. S añ tyi k’ächtye’. %mor añ tyi k’ächtye’. %eng %spa esta subiendo en el arbol. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E cha’ k’extyañla karu. = cha’ k’extyañla karu. %mor cha’ k’extyañla karu. %eng %spa cambialo en carro. S jä. %mor jä. %eng %spa . S cha’añ ich’äjli’ lajkaru. %mor cha’añ ich’äjli’ lajkaru. %eng %spa para adornar el carro. S ixku. %mor ixku. %eng %spa y este. S ches chonko iba’li. %mor ches chonko iba’li. %eng %spa [y este que esta haciendo14.28.22. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E este. = este. %mor este. %eng %spa E añ tyi liblu. = añ tyi liblu. %mor tyi liblu. %eng %spa esta en el libro. S anñtyi libru. %mor anñtyi libru. %eng %spa esta en el libro. S ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. E añ karu je’e wä’i nene. = añ karu je’e wä’i nene. %mor karu je’e wä’i nene. %eng %spa hay carro tambien aquí nena. S ches. %mor ches. %eng %spa que es. S ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa y este como se llama. S manuel. %mor manuel. %eng %spa E añ karu je’e ya’i. = añ karu je’e ya’i. %mor karu je’e ya’i. %eng %spa alla si hay carro. A k’elex. %mor k’elex. %eng %spa miralo. A k’ele jiñ. %mor k’ele jiñ. %eng %spa mira ese. E jiñku wä’i. = jiñku wä’i. %mor wä’i. %eng %spa es aqui. A a’bi. %mor a’bi. %eng %spa oye. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. A ñaxañ k’ele jiñku jiñ. %mor ñaxañ k’ele jiñku jiñ. %eng %spa primero mira ese. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S manuel. %mor manuel. %eng %spa A coñ atyuch’tyañ kokj. %mor coñ atyuch’tyañ kokj. %eng %spa me estas pisando mi pies. A mama awäsiñ. %mor mama awäsiñ. %eng %spa no lo juegues. A mama apets’. %mor mama apets’. %eng %spa no lo aplastes. S jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa y este. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S ma’añ chumi icha’añ. %mor ma’añ chumi icha’añ. %eng %spa no pasa nada. A jaja. %mor jaja. %eng %spa . S añ isegurule. %mor añ isegurule. %eng %spa tiene seguro. A aj. %mor aj. %eng %spa ha. S manuel. %mor manuel. %eng %spa M atyetya low. = jatyety tyi alowo. %mor jatyety tyi alowo. %eng %spa tu lo lastimaste. A a’bi chiñ. %mor a’bi chiñ. %eng %spa mira pues. A ma’añ mike amämbeñtye achitle. %mor ma’añ mike amämbeñtye achitle. %eng %spa no ta van a comprrar chicle. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M elej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S manuel. %mor manuel. %eng %spa manuel. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M elej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. E añäkol je’eli. = añ tyi ikolo je’e ili. %mor añ tyi ikolo je’e ili. %eng %spa lo solto tambien este. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S ches ik’aba’ ili. %mor ches ik’aba’ ili. %eng %spa como se llama este. S manuel. %mor manuel. %eng %spa A k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. A k’eku ma ixi chiñ. %mor k’eku ma ixi chiñ. %eng %spa mira alla pues. A se’ety. %mor se’ety. %eng %spa apurate. A ke kma kmäñ chikle ixi. %mor ke kma kmäñ chikle ixi. %eng %spa voy a comprar mi chicle alla. E k’eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. S machi ba’añix ke imäño’ achikle. %mor machi ba’añix ke imäño’ achikle. %eng %spa dice que no van a comprar tu chicle. S porke machbi awom ty’añ. %mor porke machbi awom ty’añ. %eng %spa por que no quieres ablar. S mäch imäño’ chiñ manuel. %mor mäch imäño’ chiñ manuel. %eng %spa si van a comprar pues manuel. S mäch amäño’. %mor mäch amäño’. %eng %spa si lo van a comprar. M tya’. = %mor %eng %spa mierda. A se’bisa’bäj. %mor se’bisa’bäj. %eng %spa apurate. M letej. = %mor %eng %spa . A se’bisa abäj chiñ. %mor se’bisa abäj chiñ. %eng %spa apurate pues. A mikj kmala k’ela atiya. %mor mikj kmala k’ela atiya. %eng %spa vamos a ir a ver tu tia. S lakj chäñtyañla chiñ manuel. %mor lakj chäñtyañla chiñ manuel. %eng %spa vamos a verlo pues manuel. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S u’biñbi manuel. %mor u’biñbi manuel. %eng %spa escucha manuel. A se’ety chiñ. %mor se’ety chiñ. %eng %spa apurate pues. S u’biñbi. %mor u’biñbi. %eng %spa escucha. A se’ety chin. %mor se’ety chin. %eng %spa apurate pues. S mu’bi ke ipäyetyo’ majle ba’añ atiya. %mor mu’bi ke ipäyetyo’ majle ba’añ atiya. %eng %spa dice que te van a llevar donde esta tu tia. A se’ety chiñ. %mor se’ety chiñ. %eng %spa apurate pues. S u’biñbi. %mor u’biñbi. %eng %spa escuchen. S pe lakj ñaxañ k’elakj libru chiñi. %mor pe lakj ñaxañ k’elakj libru chiñi. %eng %spa pero vamos a ver primero el libro pues. A se’bisañ abä. %mor se’bisañ abä. %eng %spa apurense. S manuel. %mor manuel. %eng %spa E jiñi. = jiñi. %mor jiñi. %eng %spa este. E ma’añka awäkeñoñ. = ma’añ ka awk’eñoñ. %mor ma’añ ka awk’eñoñ. %eng %spa no me vas adar. E este. = este. %mor este. %eng %spa E este. = este. %mor este. %eng %spa A ches awom. %mor ches awom. %eng %spa que es lo que quieres. E mandarina. = mandarina. %mor mandarina. %eng %spa mandarina. A mu’tyo ke kmajlela lakj kcha’ ch’äte. %mor mu’tyo ke kmajlela lakj kcha’ ch’äte. %eng %spa lo vamos a ir a traer otra vez. E baki. = baki. %mor baki. %eng %spa donde. A ix ba’añ atiya. %mor ix ba’añ atiya. %eng %spa donde esta tu tia. A se’bisañ abä chiñi. %mor se’bisañ abä chiñi. %eng %spa apurense pues. S manue’. %mor manue’. %eng %spa A se’ety chiñ. %mor se’ety chiñ. %eng %spa apurate pues. A cha’añ mi kwa’ majala. %mor cha’añ mi kwa’ majala. %eng %spa para irnos. S ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. A sejbisañ abä chin. %mor sejbisañ abä chin. %eng %spa apurense pues. A ma añaxañ tsämejel. %mor ma añaxañ tsämejel. %eng %spa primero te bañas. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S ches ik’aba’ ili manuel. %mor ches ik’aba’ ili manuel. %eng %spa como se llama este manuel. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ma añaxañ ts’ämejel. %mor ma añaxañ ts’ämejel. %eng %spa primero te bañas. A ya’añ ma amajleli. %mor ya’añ ma amajleli. %eng %spa ahi te vas. M lelen. = %mor %eng %spa A tyoj isañ abä chiñ. %mor tyoj isañ abä chiñ. %eng %spa acomodate pues. E eku kampana. = k’eleku kampana. %mor k’eleku kampana. %eng %spa mira la campana. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S la’ku chiñ manuel. %mor la’ku chiñ manuel. %eng %spa ven pues manuel. A a’biku. %mor a’biku. %eng %spa escucha. S cha’añ k’ux la chikle. %mor cha’añ k’ux la chikle. %eng %spa para comer el chicle. S latyi jumuk’i. %mor latyi jumuk’i. %eng %spa mas alrato. E eka añ. = k’eleku añ. %mor k’eleku añ. %eng %spa mira hay. S milakj kmäñe’. %mor milakj kmäñe’. %eng %spa lo compramos. S yomba. %mor yomba. %eng %spa esta bien. M tye. = %mor %eng %spa palo. M iya. = %mor %eng %spa su pierna. S yomba. %mor yomba. %eng %spa esta bien. E pañ. = pañ. %mor pañ. %eng %spa pan. S manue. %mor manue. %eng %spa . S la’chiñ manuel. %mor la’chiñ manuel. %eng %spa ven pues manuel. S mi machki ba’añ. %mor mi machki ba’añ. %eng %spa si no vienes. S ma’añix ke k’uxla chikle. %mor ma’añix ke k’uxla chikle. %eng %spa no vamos a comer chicle. E aku chiñ. = ak’ä chiñ. %mor ak’ä chiñ. %eng %spa entrega pue. S mi kela kmäñe’. %mor mi kela kmäñe’. %eng %spa lo vamos a comprar. M yäye’. = %mor %eng %spa M yä’äñ. = wä’añ. %mor wä’añ. %eng %spa si esta. A mutyo ke ima imäñte ta’ chiñ. %mor mutyo ke ima imäñte ta’ chiñ. %eng %spa si lo van a ir a comprar. S mike la kmäñe’. %mor mike la kmäñe’. %eng %spa lo vamos a coprar. E mi ma’añ la cha’añ je’e ili. = ma’añ acha’añ je’e ili. %mor ma’añ acha’añ je’e ili. %eng %spa no tienen tambien este. A aja’ apäs je’e chiñ. %mor aja’ apäs je’e chiñ. %eng %spa pero lo vas a enseñar tambien. A ñaxan k’ele ixi. %mor ñaxan k’ele ixi. %eng %spa mira primero alla. S manuel. %mor manuel. %eng %spa E pañ. = pañ. %mor pañ. %eng %spa pan. S la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. S la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. S ches ik’aba’ ili manuel. %mor ches ik’aba’ ili manuel. %eng %spa como se llama este manuel. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa S ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. E acha’añ. = acha’añ. %mor acha’añ. %eng %spa es tuyo. E ma’añ pap. = ma’añ papa. %mor ma’añ papa. %eng %spa no papa. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S jiñ añbä tyi ipaty. %mor jiñ añbä tyi ipaty. %eng %spa ese que esta en la espalda. M cha’añ li. = kcha’añ ili. %mor kcha’añ ili. %eng %spa es mio este. S ixku. %mor ixku. %eng %spa y este. S ixku iba’li. %mor ixku iba’li. %eng %spa y ese que. A icha’n jiñ. %mor icha’n jiñ. %eng %spa ese es de el. E acha’añ ambä tyi karu. = acha’añ ambä tyi karu. %mor acha’añ ambä tyi karu. %eng %spa es tuyo que esta en el carro. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E jiñ ambä. = jiñ ambä. %mor ambä. %eng %spa es otro. S jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa y este. E jiñ säsäkjbä. = jiñ säsäkjbä. %mor säsäkjbä. %eng %spa es es blanco. S chäñ tyañku. %mor chäñ tyañku. %eng %spa habla pues. S la’ku chäñtyañ. %mor la’ku chäñtyañ. %eng %spa ven a verlo pues. S la’ku chäñtyañ. %mor la’ku chäñtyañ. %eng %spa ven a verlo pues. M exo’. = tyi k’exeyo’. %mor tyi k’exeyo’. %eng %spa lo cambiaron. S la chäñtyañe’. %mor la chäñtyañe’. %eng %spa traelo. S la’ lomoñ chäñtyañe’. %mor la’ lomoñ chäñtyañe’. %eng %spa aqui lo estoy espiando. S la’la komoñ chäñtyañe’. %mor la’la komoñ chäñtyañe’. %eng %spa vamos a verlo juntos. S chukiyes ili. %mor chukiyes ili. %eng %spa que es este. E cha’ k’ala jiñ ili. = cha’ k’ala jiñ ili. %mor cha’ k’ala jiñ ili. %eng %spa despegalo otras ves este. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S lakj chäñtyañla ili manuel. %mor lakj chäñtyañla ili manuel. %eng %spa vamos a verlo este manuel. A a’biku chiñi. %mor a’biku chiñi. %eng %spa oye pues manuel. A cha’añku kmäñtela aspñ chiñi. %mor cha’añku kmäñtela aspñ chiñi. %eng. %spa por eso compramos lo que quieras. S cha’añ mi kchäñtyañla iliyi. %mor cha’añ mi kchäñtyañla iliyi. %eng %spa para verlo este. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S cha’añ ma ak’ux achikle la tyi jumuk’i. %mor cha’añ ma ak’ux achikle la tyi jumuk’i. %eng %spa para que comeas tu chicle mas al rato. S la lakj ñaxañ chäñtyañ. %mor la lakj ñaxañ chäñtyañ. %eng %spa primero lo vemos. S machki ba’añ. %mor machki ba’añ. %eng %spa si no. S ma’añix ke kchäkj k’uxla chikle. %mor ma’añix ke kchäkj k’uxla chikle. %eng %spa ya no vamos a comer chicle. A wäyetyo awom aba. %mor wäyetyo awom aba. %eng %spa todavia quieres dormir. S ma’añtyi wäyi sajmä. %mor ma’añtyi wäyi sajmä. %eng %spa no durmio hace rato. S manuel. %mor manuel. %eng %spa E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. M äñe. = ajñel. %mor ajñel. %eng %spa correr. S manuel. %mor manuel. %eng %spa M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S chukiyes ya’añ ya’i. %mor chukiyes ya’añ ya’i. %eng %spa que es lo que hay ahi. S chukiyes ili. %mor chukiyes ili. %eng %spa que es este. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. S jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa este. A mach karu jiñ. %mor mach karu jiñ. %eng %spa ese no es carro. S jiñku ili. %mor jiñku ili. %eng %spa este. S chäñtyañku awilañ chiñ. %mor chäñtyañku awilañ chiñ. %eng %spa miralo bien pues. S chuyes. %mor chuyes. %eng %spa que es. E otyoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa esta casa. S otyoty. %mor otyoty. %eng %spa casa. S chukiyes añ tyi mali ili otyotyi. %mor chukiyes añ tyi mali ili otyotyi. %eng %spa que es lo que hay adentro de la casa. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. S chuyes añ tyi imali añ otyotyi. %mor chuyes añ tyi imali añ otyotyi. %eng %spa que es lo que hay adentro de la casa. S manuel. %mor manuel. %eng %spa A se’etyku chiñ. %mor se’etyku chiñ. %eng %spa apurate pues. A maix ke kpäyetyma chiñ. %mor maix ke kpäyetyma chiñ. %eng %spa no te va a levar pues. S ches añtyi mali otyotyi manuel. %mor ches añtyi mali otyotyi manuel. %eng %spa que es lo que hay adentro de la casa manuel. E bolteo. = bolteo. %mor bolteo. %eng %spa S ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no hay nada. S añ iyum ili chiñ. %mor añ iyum ili chiñ. %eng %spa este tiene dueño pues. S añ iyum ili oytotyi. %mor añ iyum ili oytotyi. %eng %spa tiene dueño esta casa. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa S chuyes ik’aba’ iyum. %mor chuyes ik’aba’ iyum. %eng %spa como se llama el dueño . M yum. = ili yum. %mor ili yum. %eng %spa el abuelo. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S manuel. %mor manuel. %eng %spa M mama’. = mama. %mor mama. %eng %spa S maxki. %mor maxki. %eng %spa quien es. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa S la’chiñ manuel. %mor la’chiñ manuel. %eng %spa ven pues manuel. S la’chiñ manuel. %mor la’chiñ manuel. %eng %spa ven pues manuel. A la’ nene. %mor la’ nene. %eng %spa ven nena. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. S manuel. %mor manuel. %eng %spa A maix ke kpäyetyma chiñ. %mor maix ke kpäyetyma chiñ. %eng %spa ya no te voy a llevar pues. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A muxkekma la tyi jumuk’i. %mor muxkekma la tyi jumuk’i. %eng %spa ya me voy mas al rato. S la’chiñ manuel. %mor la’chiñ manuel. %eng %spa ven pues manuel. M jityi’i. = jityi ili. %mor jityi ili. %eng %spa sueltalo este. A se’ety chiñ. %mor se’ety chiñ. %eng %spa apurate pues. A ke’ma kmäñte ili asoñ. %mor ke’ma kmäñte ili asoñ. %eng %spa voy a ir a comprar mu musica. A akitara ila’bä’añ. %mor akitara ila’bä’añ. %eng %spa y tu guitarra donde esta. A jiñku ipi’i la’bä añ ilayi. %mor jiñku ipi’i la’bä añ ilayi. %eng %spa este igualito que esta aqui. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A la’ k’ela. %mor la’ k’ela. %eng %spa ven a verlo. A ke kma kmäñte kpaleta. %mor ke kma kmäñte kpaleta. %eng %spa voy a ir a comprar paleta. A latyi jumuk’i. %mor latyi jumuk’i. %eng %spa mas alrato. M ñox mama. = ili ñox mama. %mor ili ñox mama. %eng %spa este viejo mama. A maix käk’eñla ajñox. %mor maix käk’eñla ajñox. %eng %spa ya no te voy a dar viejo. S manuel. %mor manuel. %eng %spa S manuel. %mor manuel. %eng %spa S ches ili manuel. %mor ches ili manuel. %eng %spa que es esto manuel. M tyakiñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. S manuel chuyes ili. %mor manuel chuyes ili. %eng %spa manuel que es. M tyakiñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. S manuel ches iliyi. %mor manuel ches iliyi. %eng %spa manuel que es este. C tyak’iñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. S chukiyes mike ilok’e ili tyak’iñi. %mor chukiyes mike ilok’e ili tyak’iñi. %eng %spa que es lo que sale aqui en este dinero. M mama mi. = mama. %mor mama. %eng %spa M juya. = %mor %eng %spa julia. E kayeta. = ili kayeta. %mor ili kayeta. %eng %spa esta galleta. S kayeta. %mor kayeta. %eng %spa galleta. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. C este pañ. = %mor %eng %spa este pan. S yanbä. %mor yanbä. %eng %spa otro. C este we’e. = ili we’e. %mor ili we’e. %eng %spa esta carne. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. C kayeta. = ili kayeta. %mor ili kayeta. %eng %spa esta galleta. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. M we’e. = ili we’e. %mor ili we’e. %eng %spa esta carne. C este masana. = %mor %eng %spa esta mansana. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S mansana. %mor mansana. %eng %spa manzana. S yambä chuchu’. %mor yambä chuchu’. %eng %spa otro hija. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. C ä'äch. = mä’äch. %mor mä’äch. %eng %spa si. C ipi’ lamina. = %mor %eng %spa su compañero la lamina. S lamina. %mor lamina. %eng %spa S jiñba iliyi. %mor jiñba iliyi. %eng %spa sera este. S mäch olok’e ityojo je’e. %mor mäch olok’e ityojo je’e. %eng %spa no saques el dinero. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. C este. = %mor %eng %spa C siya. = ili siya. %mor ili siya. %eng %spa esta silla. S ja. %mor ja. %eng %spa que. C siya. = ili siya. %mor ili siya. %eng %spa esta silla. C este. = %mor %eng %spa M e chi’. = k’ele chiñ. %mor k’ele chiñ. %eng %spa mira pue. S yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. M pemime. = %mor %eng %spa yerva. C le chityam. = k’ele chityam. %mor k’ele chityam. %eng %spa mira el puerco. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S chityam. = ili chityam. %mor ili chityam. %eng %spa mira el puerco. S mi lok’e ityojo chityañ je’e. %mor mi lok’e ityojo chityañ je’e. %eng %spa sale un puerco tambien. C jäjä’. = %mor %eng %spa si. S ches ik’äjñi’ba lakj cha’añ chityam. %mor ches ik’äjñi’ba lakj cha’añ chityam. %eng %spa para que nos sirve el puerco. E añuñ pesu. = añuñ pesu. %mor pesu. %eng %spa dame el peso. S kuku. %mor kuku. %eng %spa vete. S kuku tyi ñaxañ ty’añ chiñi. %mor kuku tyi ñaxañ ty’añ chiñi. %eng %spa priemro ve hablar pues. S ñaxañ k’ele lakj libru. %mor ñaxañ k’ele lakj libru. %eng %spa primero mira tu libro. A la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. S käk’eñety a pesu. %mor käk’eñety a pesu. %eng %spa te voy a dar peso. E eku jiñ je’e. = k’eku jiñ je’e. %mor k’eku jiñ je’e. %eng %spa mira. S kuku ñaxañ k’ele alibru chiñi. %mor kuku ñaxañ k’ele alibru chiñi. %eng %spa primero ve a ver u libro. S yomba. %mor yomba. %eng %spa esta bien. E ma’añ. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no. S machki ba’añ ma’añ pesu. %mor machki ba’añ ma’añ pesu. %eng %spa si no no hay peso. S kuku chiñi manuel. %mor kuku chiñi manuel. %eng %spa ve pues manuel. S cha’añ mike awäk’eñtye apesu. %mor cha’añ mike awäk’eñtye apesu. %eng %spa para que te den tu un peso. S verla mu’äch ke awäk’eñ pesu. %mor verla mu’äch ke awäk’eñ pesu. %eng %spa verdad que le vas a dar un peso. S mach. %mor mach. %eng %spa si. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa S mu’ächbi ke yäk’eñety amama. %mor mu’ächbi ke yäk’eñety amama. %eng %spa si te van a dar tu mama. S jak’beñbi ity’añ. %mor jak’beñbi ity’añ. %eng %spa contestale tu mama. A la’ chiñi. %mor la’ chiñi. %eng %spa vn pues. E jiche’ ya’añ jiñi. = jiche’ ya’añ jiñi. %mor jiche’ ya’añ jiñi. %eng %spa es que esta ese. S mu’äch poj. %mor mu’äch poj. %eng %spa si esta bien. A la’chiñ. %mor la’chiñ. %eng %spa ven pues. A ak’eñbi ajñox. %mor ak’eñbi ajñox. %eng %spa dale el viejo. S kukubi manuel. %mor kukubi manuel. %eng %spa vete manuel. S cha’añ ma awäk’eñtye apesu. %mor cha’añ ma awäk’eñtye apesu. %eng %spa para que te den un peso. A la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. E jiñ li ñijkaño ajnena. = jiñ iñijkañoñ nena. %mor jiñ iñijkañoñ nena. %eng %spa me mueve la niña. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ma’añ yäkeñoñ. = ma’añ yäk’eñoñ. %mor ma’añ yäk’eñoñ. %eng %spa no me da. S peru ñaxañ mi ke ikaja tyi ty’añ. %mor peru ñaxañ mi ke ikaja tyi ty’añ. %eng %spa pero primero habla . A ñaxañ ocheñ tyi ty’añ chiñi. %mor ñaxañ ocheñ tyi ty’añ chiñi. %eng %spa primero habla pues. E ma’añ mi yäkeñoñ liblu ajnena. = ma’añ yäk’eñoñ libru ajnena. %mor ma’añ yäk’eñoñ libru ajnena. %eng %spa la nena no me da libru. A ak’eñbi nena. %mor ak’eñbi nena. %eng %spa dale la nena. S ak’eñbi alibru aj emanuel. %mor ak’eñbi alibru aj emanuel. %eng %spa dale el libro manuel. S nena martha alicia. %mor nena martha alicia. %eng %spa nena martha alicia. M jä. = %mor %eng %spa S ak’eñbi ilibru aj manuel. %mor ak’eñbi ilibru aj manuel. %eng %spa dale el libro a manuel. S cha’añbi ichäñtyañ. %mor cha’añbi ichäñtyañ. %eng %spa para que lo vea. S martha. %mor martha. %eng %spa S ak’eñbi aj emanuel. %mor ak’eñbi aj emanuel. %eng %spa dale el manuel. C nena a’bi. = %mor %eng %spa nena escucha. S u’biñbi nena. %mor u’biñbi nena. %eng %spa escucha nena. S che’ aj karme. %mor che’ aj karme. %eng %spa dice carmen. S u’biñbi. %mor u’biñbi. %eng %spa escucha. E chex jiñ li. = ches jiñ ili. %mor ches jiñ ili. %eng %spa que es esto. E chex jiñ li. = ches jiñ ili. %mor ches jiñ ili. %eng %spa que es esto. S jiñi microfono. %mor jiñi microfono. %eng %spa ese microfono. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S microfono. %mor microfono. %eng %spa E texe’. = texe’. %mor texe’. %eng %spa S microfono le ili. %mor microfono le ili. %eng %spa este es microfono. A machka awomoxtyo ix mandarina. %mor machka awomoxtyo ix mandarina. %eng %spa no sera que quieres esa mandarina. S yomäch señora. %mor yomäch señora. %eng %spa si quiero señora. E kom je’. = kom je’. %mor je’. %eng %spa quiero tambien. A peru ñaxañ la’ chiñ. %mor peru ñaxañ la’ chiñ. %eng %spa pero ven pues . A la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. A ak’eñ ajñox jiñ nena. %mor ak’eñ ajñox jiñ nena. %eng %spa dale el viejo. A ak’eñ ajñox. %mor ak’eñ ajñox. %eng %spa dale el viejo. E ñaxañ añuñ. = ñaxañ añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame primero. E añuñ. = añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame. E añuñ je’. = añuñ je’. %mor je’. %eng %spa dame tambien. A äjä chiñ. %mor äjä chiñ. %eng %spa ten pues. A peru ma acha’leñ ty’añ. %mor peru ma acha’leñ ty’añ. %eng %spa pero habla. A mach ba’añ. %mor mach ba’añ. %eng %spa dice que no. M eñuñ. = añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame. M añuñ. = añuñ. %mor añuñ. %eng %spa dame. M tyojtyo’. = tyi ityojtyo. %mor tyi ityojtyo. %eng %spa lo sacudio. S mä’äch ke ijak’o lakj. %mor mä’äch ke ijak’o lakj. %eng %spa si lo van a aceptar. S lakj. %mor lakj. %eng %spa A äjä cho’o chiñ. %mor äjä cho’o chiñ. %eng %spa aqui esta . A cho’o chiñ. %mor cho’o chiñ. %eng %spa pelalo pues. A äjä. %mor äjä. %eng %spa A lakj cha’ chäñte yañ chiñ. %mor lakj cha’ chäñte yañ chiñ. %eng %spa trae otro. A ma’añta’ klu’ ch’äte. %mor ma’añta’ klu’ ch’äte. %eng %spa no lo traje todo. E la’ku. = la’ku. %mor la’ku. %eng %spa ven. A mach acha’a ñakj. %mor mach acha’a ñakj. %eng %spa no estes jugando o relajeando. A ak’ä jaxtyo ya’. %mor ak’ä jaxtyo ya’. %eng %spa ponlo ahi. A äjä nene. %mor äjä nene. %eng %spa A mach yom ajñe. %mor mach yom ajñe. %eng %spa no quiere estar. S k’ajtyibeñku. %mor k’ajtyibeñku. %eng %spa pidele. S ches mi iyäl ilibru. %mor ches mi iyäl ilibru. %eng %spa que es lo que dice tu libro. S ches mi. %mor ches mi. %eng %spa que es. S ches añ. %mor ches añ. %eng %spa que es lo que hay. A k’ele la’ ñox. %mor k’ele la’ ñox. %eng %spa mira el viejo. A ñoxito la’ku chiñi’. %mor ñoxito la’ku chiñi’. %eng %spa viejito ven pues. S ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que esta haciendo. S baki mimajlel. %mor baki mimajlel. %eng %spa donde se va . A la’ku chiñi. %mor la’ku chiñi. %eng %spa ven pues. A ma’añ ke kchäkj ak’eñety chiñ. %mor ma’añ ke kchäkj ak’eñety chiñ. %eng %spa ya no te voy a dar pues. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A la’ku k’ela chiñ. %mor la’ku k’ela chiñ. %eng %spa ven a verlo pues. A la’ku k’ele alibru chiñ. %mor la’ku k’ele alibru chiñ. %eng %spa ven a ver tu libro pues. A ch’äte. %mor ch’äte. %eng %spa traelo. A cha’añ mike kma kmäñte achikle je’e chiñ. %mor cha’añ mike kma kmäñte achikle je’e chiñ. %eng %spa para que te compre tu chicle tambien. E juya. = juya. %mor juya. %eng %spa julia. S berla ke awäk’eñ pesu. %mor berla ke awäk’eñ pesu. %eng %spa verdad que le vas a dar un peso. A ja. %mor ja. %eng %spa A mu’ku ke käk’eñ pesu. %mor mu’ku ke käk’eñ pesu. %eng %spa si le voy adar un peso. E laj kela. = lajk’ela. %mor lajk’ela. %eng %spa miramos. E lajkela jiñ ipi’i la’añ. = lajk’ela jiñ ipi’ä la’añ. %mor lajk’ela jiñ ipi’ä la’añ. %eng %spa lo miramos su compañero esta. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jiñ ipi’i añ. = jiñ ipi’i añ. %mor ipi’i añ. %eng %spa si hay su compañero. A jiñ awom ili. %mor jiñ awom ili. %eng %spa si quieres este. A jiñ awom ili. %mor jiñ awom ili. %eng %spa quieres este. A ja. %mor ja. %eng %spa que. M ma’añ. = %mor %eng %spa no. A jumuk’ asiñ je’e ili nena. %mor jumuk’ asiñ je’e ili nena. %eng %spa juega un rato este. A jumuk’ ak’eñ ik’e ajñox ili. %mor jumuk’ ak’eñ ik’e ajñox ili. %eng %spa dale un rato para que vea el viejo. A jumuk’ ak’eñla la ik’e. %mor jumuk’ ak’eñla la ik’e. %eng %spa dale un rato para que lo vea. E ma’añ. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no. A k’ele je’e jiñ chiñ. %mor k’ele je’e jiñ chiñ. %eng %spa miea este tabien pues. A ele. %mor ele. %eng %spa A ches chonko iliyi. %mor ches chonko iliyi. %eng %spa que esta haciendo este. E tyome. = tyi tyojmi. %mor tyi tyojmi. %eng %spa se revento. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que esta haciendo. E lakj säklañ lakj pan ta wä’i. = lakj säklañ pan wä’i. %mor lakj säklañ pan wä’i. %eng %spa lo busco el pan aqui. A ma’añ ibaya’i. %mor ma’añ ibaya’i. %eng %spa ahi no. A ñaxañ k’ele. %mor ñaxañ k’ele. %eng %spa primero miralo. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que esta haciendo este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que hace. E chon tyi. = choñ tyi. %mor choñ tyi. %eng %spa esta. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E chontyi k’ay. = chontyi k’ay. %mor k’ay. %eng %spa esta cantando. A chontyi k’ay. %mor chontyi k’ay. %eng %spa esta cantando. A ches chon ik’äy. %mor ches chon ik’äy. %eng %spa que esta cantando. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches chon ik’äy. %mor ches chon ik’äy. %eng %spa que esta cantando. E le pilo. = le pilo. %mor pilo. %eng %spa le pido. A le pido. %mor le pido. %eng %spa A iches jiñi. %mor iches jiñi. %eng %spa y eso que es. A bajche’ choinko ik’äye’. %mor bajche’ choinko ik’äye’. %eng %spa como lo esta cantando. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A bajche’ chon ik’äy. %mor bajche’ chon ik’äy. %eng %spa como lo estoy cantando. E ati te pido. = ati te pido. %mor te pido. %eng %spa A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A peru bajche’ añ. %mor peru bajche’ añ. %eng %spa pero como esta. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E ch’uj buchu. = ch’uj buchu. %mor ch’uj buchu. %eng %spa esta sentado. A ch’uj buchu. %mor ch’uj buchu. %eng %spa esta sentado. A ixku iliyi. %mor ixku iliyi. %eng %spa y este. A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que estan haciendo. E mañ tyi k’ele jiñ. = mañ tyi k’ele jiñ. %mor tyi k’ele jiñ. %eng %spa no lo mire ese. E mañ yotsaño’ chak’iñ. = mañ yotsaño’ chak’iñ. %mor yotsaño’ chak’iñ. %eng %spa no lo meten dinero. A choñ iyotsaño’ tyak’iñ. %mor choñ iyotsaño’ tyak’iñ. %eng %spa estan metiendo dinero. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A bajche’ yotsaño’. %mor bajche’ yotsaño’. %eng %spa como lo meten. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A bajche’ año’. %mor bajche’ año’. %eng %spa como estan. S lakj cho’. %mor lakj cho’. %eng %spa lo pelo. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. S lakj kotyañety. %mor lakj kotyañety. %eng %spa te ayudo. S lakj kotyañety. %mor lakj kotyañety. %eng %spa te ayudo. A a’bi. %mor a’bi. %eng %spa oye. S jatyety ma’añ. %mor jatyety ma’añ. %eng %spa tu no. C ja cho’ bajñe. = tyi icho’o ibajñe. %mor tyi icho’o ibajñe. %eng %spa lo pelo solo. C ma cho’ bañe. = tyi kcho’o jbajñe. %mor tyi kcho’o jbajñe. %eng %spa lo pele yo solo. S jä. %mor jä. %eng %spa que. C ma cho’. = mama’ acho’. %mor mama’ acho’. %eng %spa no lo peles. S mux acho’abajñe. %mor mux acho’abajñe. %eng %spa pelo solo. S ches ma ak’äñ acho’. %mor ches ma ak’äñ acho’. %eng %spa con que lo pelas. S ches ma ak’äñ acho’. %mor ches ma ak’äñ acho’. %eng %spa con que lo pelas. C jä. = %mor %eng %spa S ches ma ak’äñ acho’. %mor ches ma ak’äñ acho’. %eng %spa con que lo pelas. C liyi. = %mor %eng %spa este. S ja. %mor ja. %eng %spa que. S ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. E madarina. = madarina. %mor madarina. %eng %spa mandarina. C madarina. = mandarina. %mor mandarina. %eng %spa mandarina. S mandarina. %mor mandarina. %eng %spa S pe ches mi ak’äñ acho’ jiñ amandarinaji. %mor pe ches mi ak’äñ acho’ jiñ amandarinaji. %eng %spa pero con que lo pelas esa mandarina. A ches choñ ak’äñ aba ñox. %mor ches choñ ak’äñ aba ñox. %eng %spa y tu que estas usando viejo. E k’ä’. = k’ä’. %mor k’ä’. %eng %spa mano. S ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. C jä. = %mor %eng %spa S ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. C mantaniya. = ma’añ tsajñi. %mor ma’añ tsajñi. %eng %spa no vino. C mantaniya ixbä. = ma’añ tsajñi ix. %mor ma’añ tsajñi ix. %eng %spa aquella no vino. S ba’añ. %mor ba’añ. %eng %spa donde esta. C jinku ixi. = %mor %eng %spa es alla. S jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa A maxki tsajñi yäk’eñety. %mor maxki tsajñi yäk’eñety. %eng %spa quien te vino a dejar. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A maxki tsajñi yäk’eñety. %mor maxki tsajñi yäk’eñety. %eng %spa quien te lo dio. E tiya. = tiya. %mor tiya. %eng %spa tia. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jiya. = jiya. %mor jiya. %eng %spa tia. A bajche’ yälä. %mor bajche’ yälä. %eng %spa como dice. E äjä che’eñ. = äjä che’eñ. %mor che’eñ. %eng %spa aqui esta dice. A äjä che’ety. %mor äjä che’ety. %eng %spa ten dile. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa A baki tsajñety chä’biji. %mor baki tsajñety chä’biji. %eng %spa donde fuiste ayer. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A baki tsajñiyety chä’biji. %mor baki tsajñiyety chä’biji. %eng %spa donde fuiste ayer. E ba’añ tiya. = ba’añ ktiya. %mor ba’añ ktiya. %eng %spa donde esta mi tia. A ches tyi ak’uxu ba’añ atiya. %mor ches tyi ak’uxu ba’añ atiya. %eng %spa que comiste donde esta tu tia. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches tyi ak’uxu. %mor ches tyi ak’uxu. %eng %spa que comiste. E este este arus. = jiñ ili jiñ ili arus. %mor jiñ ili jiñ ili arus. %eng %spa este este arroz. A arus. %mor arus. %eng %spa arroz. A ches yok’oty. %mor ches yok’oty. %eng %spa con que. E ma’añ ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E yikoty bu’u. = yikoty bu’u. %mor bu’u. %eng %spa con frijol. A yik’oty bu’u. %mor yik’oty bu’u. %eng %spa con frijol. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E ma’añ tyi k’uxu nene. = nene ma’añ tyi ik’uxu. %mor nene ma’añ tyi ik’uxu. %eng %spa nene no lo comio. A ma’añ tyi k’uxu nene. %mor ma’añ tyi k’uxu nene. %eng %spa no lo comio la nena. A ches tyi k’otyi yäk’eñety ak’uxbä. %mor ches tyi k’otyi yäk’eñety ak’uxbä. %eng %spa con que lo comiste tu. E e cha’añ pila. = icha’añ jiñ pila. %mor icha’añ jiñ pila. %eng %spa esa pila es mia. E abañe. = abañe. %mor abañe. %eng %spa tu solo. E jiña bä. = jiñächbä. %mor jiñächbä. %eng %spa es ese. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E añäch bu’ul. = añäch bu’ul. %mor bu’ul. %eng %spa hay frijol. A añäch. %mor añäch. %eng %spa si hay. A ches tyi k’otyi ak’uxe’. %mor ches tyi k’otyi ak’uxe’. %eng %spa con que lo comiste. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches tyi k’otyi ak’uxbä. %mor ches tyi k’otyi ak’uxbä. %eng %spa con que lo comiste tu. E exte arus. = exte arus. %mor arus. %eng %spa este arroz. A arus jach. %mor arus jach. %eng %spa solo arroz. A bajche’ yälä. %mor bajche’ yälä. %eng %spa como dice. A che’ tax tyäliyetyi. %mor che’ tax tyäliyetyi. %eng %spa si cuando veniste. E kokj. = kokj. %mor kokj. %eng %spa mi pie. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. E tyi yoke bukjma. = tyi yoke buk’uma. %mor tyi yoke buk’uma. %eng %spa se lo comio. E bukjma bajñe. = kbuk’ma bajñe. %mor kbuk’ma bajñe. %eng %spa lo trago yo. A ama choke’. %mor ama choke’. %eng %spa no lo vayas a tirar. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A bajche’ yälä ches tax tyäliyetyi. %mor bajche’ yälä ches tax tyäliyetyi. %eng %spa que dijo cuando veniste. E mañ ety ya. = ma’añ jatyety. %mor ma’añ jatyety. %eng %spa tu no. E ili che’eñ. = ili che’eñ. %mor che’eñ. %eng %spa este dice. A che’ety. %mor che’ety. %eng %spa dice. A iya’i. %mor iya’i. %eng %spa ahi. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ya’i. %mor ya’i. %eng %spa ahi. E cha’male. = cha’male. %mor cha’male. %eng %spa se fue otra ves. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A maxki tsajñi yäk’ety. %mor maxki tsajñi yäk’ety. %eng %spa con quien fuiste. A maixki tsajñi. %mor maixki tsajñi. %eng %spa quien fue. E wera. = wera. %mor wera. %eng %spa A maxkibä atiya. %mor maxkibä atiya. %eng %spa quien tu tia. E kixeta. = bisikleta. %mor bisikleta. %eng %spa biscleta. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E kixeta. = ili bisikleta. %mor ili bisikleta. %eng %spa esta bisicleta. A machiñikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa ques es pue. A mikelina ik’aba’. %mor mikelina ik’aba’. %eng %spa se llama miguelina. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chonkolo’ ili. %mor ches chonkolo’ ili. %eng %spa que hacen estos. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E lela. = lela. %mor lela. %eng %spa A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ila. = ila. %mor ila. %eng %spa aqui aqui. A yälaso’ ili. %mor yälaso’ ili. %eng %spa este es juguete. A ixku’ba iliyi. %mor ixku’ba iliyi. %eng %spa y este. E äj. = äj. %mor äj. %eng %spa A ixku’ ba’ iliyi. %mor ixku’ ba’ iliyi. %eng %spa y este. E tyak’iñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. A tyak’iñ iliyi. %mor tyak’iñ iliyi. %eng %spa este es dinero. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A mata’ tyak’i jiñ mi kilañ kba. %mor mata’ tyak’i jiñ mi kilañ kba. %eng %spa veo que ese no es dinero. E mach tyak’iñ. = mach tyak’iñ. %mor tyak’iñ. %eng %spa no es dinero. A ches chiñ. %mor ches chiñ. %eng %spa que es pues. E yañi karu. = iya’añi karu. %mor iya’añi karu. %eng %spa alli esta el carro. A jä yajñi’ karu. %mor jä yajñi’ karu. %eng %spa que es un carro. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa A ixku’ ba’li. %mor ixku’ ba’li. %eng %spa y este que es. A chukiyes. %mor chukiyes. %eng %spa que es. E nene’. = nene’. %mor nene’. %eng %spa A iy che’tyoye anene iba’li. %mor iy che’tyoye anene iba’li. %eng %spa hey y este nene. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa que es pue. A ches awä aba. %mor ches awä aba. %eng %spa que sera. E kña’ jäp chokjma jiñ ili. = kña’ jäp chokjma jiñ ili. %mor kña’ jäp chokjma jiñ ili. %eng %spa este lo voy a botar. A ma aña’ jäp chokma. %mor ma aña’ jäp chokma. %eng %spa tomalo pero no lo tires. A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa y este que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ele. %mor ele. %eng %spa A jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa y este. A ches iba’li. %mor ches iba’li. %eng %spa y este que es. E eklipse. = eklipse. %mor eklipse. %eng %spa eclipse. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E otyoty. = otyoty. %mor otyoty. %eng %spa casa. A jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa y este. E itya’ yo’. = tyi ityaja yokj. %mor tyi ityaja yokj. %eng %spa lo alcanzo su pie. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A jiñku la’bä wa’a. %mor jiñku la’bä wa’a. %eng %spa y este que esta parado. A k’ele añ iñej. %mor k’ele añ iñej. %eng %spa mira tiene cola. A ches awä. %mor ches awä. %eng %spa que sera. E añ iñej. = añ iñej. %mor iñej. %eng %spa tiene cola. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ele chiñ. %mor ele chiñ. %eng %spa mira pues. A jiñku iliyi. %mor jiñku iliyi. %eng %spa y este. E ñi’. = iñik. %mor iñik. %eng %spa su nariz. A ches ki. %mor ches ki. %eng %spa que es. A maix ke’kma. %mor maix ke’kma. %eng %spa ya no voy a ir. A kpäyety tyi chañ. %mor kpäyety tyi chañ. %eng %spa te voy a llear arriva. A ke kma tyi chañ. %mor ke kma tyi chañ. %eng %spa voy a ir arriva. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa A ches ke ili chiñi. %mor ches ke ili chiñi. %eng %spa que es este pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ki. %mor ches ki. %eng %spa que es. A ma’añ aweñ päk’ tyi mesa. %mor ma’añ aweñ päk’ tyi mesa. %eng %spa no lo dejes manchar en la mesa. A añix ilumi. %mor añix ilumi. %eng %spa ya tiene tierra. E ches. = ches. %mor ches. %eng %spa ques es. A ches ke iba’li chiñ. %mor ches ke iba’li chiñ. %eng %spa y este que es pue. E jäs. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ki. %mor ches ki. %eng %spa que es. E cha’añ ik’äñ ik’elo’. = cha’añ ik’äñ ik’elo’. %mor cha’añ ik’äñ ik’elo’. %eng %spa lo sirve para que lo miren. A pe ches ik’aba’. %mor pe ches ik’aba’. %eng %spa pero como se llama. E tye’. = ili tye’. %mor ili tye’. %eng %spa este arbol. A tye’ ili. %mor tye’ ili. %eng %spa est arbol. A ixku’li ches. %mor ixku’li ches. %eng %spa y este que es. E jiñ ili botyoñ majle. = jiñ ili ibotonle. %mor jiñ ili ibotonle. %eng %spa este es su boton. Es este su boton. E jiñ exte. = jiñ exte. %mor exte. %eng %spa este este. E jiñku jiñ ili. = jiñku jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es es este. E kpujk kma ch’äñte. = kbujk kma ch’äñte. %mor kbujk kma ch’äñte. %eng %spa trae su camisa. Su camisa lo voy atraer. %mor camisa lo voy atraer. %eng %spa voy a traer la cmisa. M iye. = iye’. %mor iye’. %eng %spa algo lo que lleva. A laix. %mor laix. %eng %spa ven. A ches ka awäch’isä ila. %mor ches ka awäch’isä ila. %eng %spa que vas a mojar aqui. A ila lumita’. %mor ila lumita’. %eng %spa este es tierra. E ches jiñ. = ches jiñ. %mor jiñ. %eng %spa ques es esto. E choñ kchukj. = choñ kchukj. %mor kchukj. %eng %spa esta agarrando. A mach awäsiñ pelikulabä. %mor mach awäsiñ pelikulabä. %eng %spa no estes jugando esa pelicula. E jiñku jiñ ili. = jiñku jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa es es este. E mubä achokjma. = mu’bä achokma. %mor mu’bä achokma. %eng %spa lo que vas amandar. A jä. %mor jä. %eng %spa E jiñ li. = jiñ li. %mor li. %eng %spa es este. E jiñku jiñ li chukj. = jiñku ili chukubä ma icha’añ. %mor jiñku ili chukubä ma icha’añ. %eng %spa es este lo que lleva agarrando. A maxki icha’añ jiñ. %mor maxki icha’añ jiñ. %eng %spa de quien es ese. E lakj añ. = la’ añ. %mor la’ añ. %eng %spa aquí esta. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E lakj añ. = la’añ. %mor la’añ. %eng %spa aquí esta. A bakañta’ chiñ. %mor bakañta’ chiñ. %eng %spa donde esta pues. E jiñ mu’bä kchukj. = jiñ mu’bä kchukj. %mor mu’bä kchukj. %eng %spa es lo que agarra. A peru ili mata’ pelikula ili. %mor peru ili mata’ pelikula ili. %eng %spa pero este no es pelicula. A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este pues. A pe jiñta’ mu’bä tyi uk’e ili. %mor pe jiñta’ mu’bä tyi uk’e ili. %eng %spa pero es este que llora. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ches jiñi. %mor ches jiñi. %eng %spa que es esto. E jiñ chokma chi’. = jiñ ts’i’ mi kchokjma. %mor jiñ ts’i’ mi kchokjma. %eng %spa este perro lo voy amandar. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A maxki icha’añ jiñ. %mor maxki icha’añ jiñ. %eng %spa de quien es ese. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. E chukulakj pelikula. = chukulakj pelikula. %mor pelikula. %eng %spa agarra nuestra pelicula. E mäty. = ili muty. %mor ili muty. %eng %spa este pollo. A maxki icha’añ. %mor maxki icha’añ. %eng %spa de quien es . E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A maxki tyi imäñä. %mor maxki tyi imäñä. %eng %spa quien lo compro. E maty pa’a. = maty pa’a. %mor pa’a. %eng %spa papa. A bajche’ tyi ityojo. %mor bajche’ tyi ityojo. %eng %spa cuanto le costo. E käñä pesu. = käñä pesu. %mor pesu. %eng %spa conoscalo el peso. A peso tyi käñä. %mor peso tyi käñä. %eng %spa utilizo un peso. E yikoty je’e ili. = yikoty je’e ili. %mor je’e ili. %eng %spa con este tambien. E choñ ikäñ pexu. = chonko ik’äñe’ peso. %mor chonko ik’äñe’ peso. %eng %spa esta gastando el peso. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. E choñ ikäñ pexu. = chonko ik’äñ peso. %mor chonko ik’äñ peso. %eng %spa esta gastando el peso. E mañ choñ ikäñ pexu iba’li. = ma’añ chon ik’äñ peso iba’li. %mor ma’añ chon ik’äñ peso iba’li. %eng %spa no esta gastando peso este. C chañi che’li. = che’ tyi chañ. %mor che’ tyi chañ. %eng %spa asi arriba. E chañ je’eli. = kcha’añ je’e ili. %mor kcha’añ je’e ili. %eng %spa este es mio tambien. S chukiyes añ icha’añ apapa. %mor chukiyes añ icha’añ apapa. %eng %spa que es lo que tiene tu papa. E choñ päty pexu. = chonko ipäty peso. %mor chonko ipäty peso. %eng %spa esta haciendo peso. A ak’äx ix ixi tyi kaja. %mor ak’äx ix ixi tyi kaja. %eng %spa dejalo alla en la caja. A kux cha’ ak’ä. %mor kux cha’ ak’ä. %eng %spa ve a dejarlo. E ichañi . = ix añi. %mor ix añi. %eng %spa alla esta. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E ak’ä jiñ ili. = jiñ ili ak’ä’. %mor jiñ ili ak’ä’. %eng %spa esta es tu mano. S lam imina. %mor lam imina. %eng %spa . S lamina. %mor lamina. %eng %spa S jalix imäñä. %mor jalix imäñä. %eng %spa cuando lo compraste. C mäñä ipi’i ili. = mäñä ipi’i ili. %mor mäñä ipi’i ili. %eng %spa compralo su compañero este. S jä. %mor jä. %eng %spa que. S jä. %mor jä. %eng %spa que. A ma’añ achibeñ icha’añ alä. %mor ma’añ achibeñ icha’añ alä. %eng %spa no se lo quietes el niño. S jäyk’ej tyi imäñä. %mor jäyk’ej tyi imäñä. %eng %spa cuanto compro. S che’i. %mor che’i. %eng %spa asi. A maix achibeñ ibajiñ. %mor maix achibeñ ibajiñ. %eng %spa ya no se lo quites ese. S baki tsajñi imäñ. %mor baki tsajñi imäñ. %eng %spa donde fua a comprar. A ches chonkolo’ ili ñox. %mor ches chonkolo’ ili ñox. %eng %spa que estan haciendo estos viejo. C ja. = %mor %eng %spa que. S baki tsajñi imäñ. %mor baki tsajñi imäñ. %eng %spa donde lo fue a comprar. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E ches chonkolo’ iliyi. = ches chonkolo’ iliyi. %mor chonkolo’ iliyi. %eng %spa que estan haciendo este. E ba’añ. = ba’añ. %mor ba’añ. %eng %spa donde. S maxki yik’oty. %mor maxki yik’oty. %eng %spa con quien. C ibajñe jach. = %mor %eng %spa solo. E cha’a oñoñ. = joñoñ kcha’añ. %mor joñoñ kcha’añ. %eng %spa es mio. A aj ya’añ acha’añi. %mor aj ya’añ acha’añi. %eng %spa ha ahi esta el mio. A ches chonkolo’ ili. %mor ches chonkolo’ ili. %eng %spa que estan haciendo estos. S bajche’ tyi icha’a tyi ich’äte ilamina. %mor bajche’ tyi icha’a tyi ich’äte ilamina. %eng %spa como lo hiciate trae la lamina. M jayo. = %mor %eng %spa A aya’añi. %mor aya’añi. %eng %spa ahi esta. A acha’añi. %mor acha’añi. %eng %spa es tuyo. A ches chonkolo’ ili. %mor ches chonkolo’ ili. %eng %spa que esta haciendo este. S bajche’ tyi icha’a tyi ich’ämäte ilamina. %mor bajche’ tyi icha’a tyi ich’ämäte ilamina. %eng %spa como hicizo para traer esta lamina. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. C jiñe chonko. = jiñi chonko. %mor jiñi chonko. %eng %spa este esta haciendo. C chonko. = chonkol. %mor chonkol. %eng %spa haciendo. A se’etyku chiñ. %mor se’etyku chiñ. %eng %spa apurate pues. A cha’añ kam mäñte achikleji. %mor cha’añ kam mäñte achikleji. %eng %spa para comprar tu chicle. C chonko wäye. = chonko tyi wäye. %mor chonko tyi wäye. %eng %spa esta durnmiendo. A ches chonko iliyi. %mor ches chonko iliyi. %eng %spa que esta haciendo este. S jä. %mor jä. %eng %spa C cha’ añtyo tyi tyejchi. = %mor %eng %spa todavia hay cuando se levanto. C cha’ juli. = %mor %eng %spa se vino otra ves. A be chokote abäj ila. %mor be chokote abäj ila. %eng %spa trae otra vez aqui. S tyi wäyi. %mor tyi wäyi. %eng %spa se durmio. S tyi cha’ tyejchi. %mor tyi cha’ tyejchi. %eng %spa se levanto otra vez. A la’ wä’i. %mor la’ wä’i. %eng %spa quedate aqui. S ches tyi imäñäte ta’ che’jiñ. %mor ches tyi imäñäte ta’ che’jiñ. %eng %spa qeu es lo que compro. A la’ wä’i. %mor la’ wä’i. %eng %spa ven aqui. S taxba maji imäñte ilamina che’jiñ. %mor taxba maji imäñte ilamina che’jiñ. %eng %spa ya se fue a comprar la lamina pues. C ja. = %mor %eng %spa que. S taxba ima imäñte ilamina ta’ che’jiñ. %mor taxba ima imäñte ilamina ta’ che’jiñ. %eng %spa ya compraste tu lamina pues. A la’ wäwä’ ila. %mor la’ wäwä’ ila. %eng %spa ven aqui. S taxma imäñte ilamina che’jiñi. %mor taxma imäñte ilamina che’jiñi. %eng %spa ya compraste tu lamina pues. A la’ wä’ ila. %mor la’ wä’ ila. %eng %spa ven aqui. C ja. = %mor %eng %spa que. C k’eka. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. S jä’. %mor jä’. %eng %spa que. A ches chonkolo’ iliyi. %mor ches chonkolo’ iliyi. %eng %spa que esta haciendo este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que estan haciendo. E añtyo. = añtyo. %mor añtyo. %eng %spa hay. E añtyo ipaty. = añtyo ipaty. %mor ipaty. %eng %spa tiene cascara. A jä. %mor jä. %eng %spa E añtyo ipaty. = añtyo ipaty. %mor ipaty. %eng %spa tiene casacara. A chon ilok’e ipaty. %mor chon ilok’e ipaty. %eng %spa estan scando su cascara. A ixku’li cheski. %mor ixku’li cheski. %eng %spa y este que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A cheski. %mor cheski. %eng %spa que es. E ili ipaty. = ili ipaty. %mor ipaty. %eng %spa esta cascara. A ches añ ya’ tyi yotyoty. %mor ches añ ya’ tyi yotyoty. %eng %spa que hay ahi en la casa. E añ iyum. = añ iyum. %mor iyum. %eng %spa tiene dueño. A añ iyum. %mor añ iyum. %eng %spa tiene dueño. A jay tyikilo’. %mor jay tyikilo’. %eng %spa cuanto son. E chäp’elo’. = cha’ p’ejlo’. %mor cha’ p’ejlo’. %eng %spa son dos. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa y este. A chukiyes. %mor chukiyes. %eng %spa que es. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa mira este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E pistola. = pistola. %mor pistola. %eng %spa pistola. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa ques es pue. A ches ka awä. %mor ches ka awä. %eng %spa que sera. E tex. = ches. %mor ches. %eng %spa que es. A jiñku mu’bä. %mor jiñku mu’bä. %eng %spa ese que. A laj k’äñla kbaj ili lamina. %mor laj k’äñla kbaj ili lamina. %eng %spa vamos a usar esta lamina. A chukiyes. %mor chukiyes. %eng %spa que es. E labo. = ili klavo. %mor ili klavo. %eng %spa este clavo. A klabo. %mor klabo. %eng %spa este clavo. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa y este. A chukiyes iba. %mor chukiyes iba. %eng %spa y este que es. A akäñä ili. %mor akäñä ili. %eng %spa conoces este. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A cheske ili chiñ. %mor cheske ili chiñ. %eng %spa que es este pues. E ejk. = ili e’k’. %mor ili e’k’. %eng %spa esta estrella. A ja. %mor ja. %eng %spa que. A mach akäñä. %mor mach akäñä. %eng %spa no lo conosco. A laix chiñ. %mor laix chiñ. %eng %spa ya vente pues. A buchi’. %mor buchi’. %eng %spa sientate. A mutyo k’ela yambä. %mor mutyo k’ela yambä. %eng %spa vamos a ver otro. E yambä jiñ ili ma. = yambä jiñ ili ma. %mor jiñ ili ma. %eng %spa este es otro. E mach kaji ili. = mach kajoñ ili. %mor mach kajoñ ili. %eng %spa no voy apoder. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E muxe ka ili. = muxke kaja ili. %mor muxke kaja ili. %eng %spa ya voy a empezar. + 31.20.76. E eku. = k’eku. %mor k’eku. %eng %spa mira. A pijtyantyo. %mor pijtyantyo. %eng %spa esperalo. A latyo añ yambä. %mor latyo añ yambä. %eng %spa aqui esta otr. A ma’añ tyi laj k’ele ili. %mor ma’añ tyi laj k’ele ili. %eng %spa no lo vimos este. E la ñaxañ kela. = la’ ñaxañ k’ela. %mor la’ ñaxañ k’ela. %eng %spa vamos a mirar primero. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E ts’i’. = ili ts’i’. %mor ili ts’i’. %eng %spa este perro. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A mach ts’i’ikj ili. %mor mach ts’i’ikj ili. %eng %spa no se ve este. A ches. %mor ches. %eng %spa que es. E kabayu. = ili kawayu’. %mor ili kawayu’. %eng %spa este caballo. A kabayu. %mor kabayu. %eng %spa caballo. A ixku iliyi. %mor ixku iliyi. %eng %spa y este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ixku iliyi. %mor ixku iliyi. %eng %spa y este. E ma’añ ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E mula. = ili mula. %mor ili mula. %eng %spa esta mula. A ches iba’li. %mor ches iba’li. %eng %spa y este que es. A luna. %mor luna. %eng %spa E luna jiñ ili. = luna jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa lun es esta. E yik’oty je’eli. = yik’oty je’eli. %mor yik’oty je’eli. %eng %spa esta con este. A luna. %mor luna. %eng %spa A ixku iba’li. %mor ixku iba’li. %eng %spa y este . E luna. = ili luna. %mor ili luna. %eng %spa esta luna. A luna je’e. %mor luna je’e. %eng %spa este es luna tabien. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. E yik’oty je’e ili luna. = yik’oty je’e ili luna. %mor yik’oty je’e ili luna. %eng %spa tambien con esta luna. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ,la’ cha’ k’ela iliyi. %mor ,la’ cha’ k’ela iliyi. %eng %spa vamos a ver otro aaqui. E luna je’eli. = luna tambien. %mor luna tambien. %eng %spa . E yik’oty je’eli. = yik’oty je’eli. %mor yik’oty je’eli. %eng %spa con esta tambien. E yik’oty je’eli. = yik’oty je’eli. %mor yik’oty je’eli. %eng %spa con esta tambien. E yik’oty je’eli. = yik’oty je’eli. %mor yik’oty je’eli. %eng %spa con esta tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna esta tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. A mata’ luna ken kba. %mor mata’ luna ken kba. %eng %spa veo que es no es luna. A ixku’li lajk’ela. %mor ixku’li lajk’ela. %eng %spa y este vamos a verlo. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ches chonkolo’ iliyi. %mor ches chonkolo’ iliyi. %eng %spa que estan haciendo este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que estan haciendo. E chon kelo’ tyak’iñ. = chonkol ik’elo’ tyak’iñ. %mor chonkol ik’elo’ tyak’iñ. %eng %spa estan mirando dinero. A tak’iñ chon ik’elo’. %mor tak’iñ chon ik’elo’. %eng %spa estan viendo dinero. E tak’iñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. A bajche’ chonkolo’. %mor bajche’ chonkolo’. %eng %spa como estan haciendo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A bajche’ año’. %mor bajche’ año’. %eng %spa como estan. E este ch’uj buchulo’ tyi tyi piso. = ili ch’ujbuchulo’ tyi piso. %mor ili ch’ujbuchulo’ tyi piso. %eng %spa estan sentado en el piso. A ch’uj buchulo’. %mor ch’uj buchulo’. %eng %spa estan sentado. A ixku’ ba’li ches. %mor ixku’ ba’li ches. %eng %spa y este que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa E ma’añ ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E cha’ k’el kabayu yambä. = chak’el kawayu’ yambä. %mor chak’el kawayu’ yambä. %eng %spa miro otro caballo. A ches chon ik’el wiñikj. %mor ches chon ik’el wiñikj. %eng %spa que estan viendo el hombre. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chon ik’el ix k’alä. %mor ches chon ik’el ix k’alä. %eng %spa que esta viendo esa mujer. E mach ix k’alä. = mach ix k’alä. %mor ix k’alä. %eng %spa no es muchacha. A ches chiñ. %mor ches chiñ. %eng %spa que es pues. E chuty alo’. = chuty alo’. %mor alo’. %eng %spa es niño. A chuty alo’. %mor chuty alo’. %eng %spa es un niño. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E maxtyo k’elaba jiñ ili. = jiñ ili maxtyo jk’ele. %mor jiñ ili maxtyo jk’ele. %eng %spa es esta que no he mirado. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A mu tyo k’ela yañ. %mor mu tyo k’ela yañ. %eng %spa vamos a ver otro. E yañ jiñte. = ya’a´ñ ch’äñte. %mor ya’a´ñ ch’äñte. %eng %spa ahi esta pasamelo. A ches ibajiñi. %mor ches ibajiñi. %eng %spa que es eso. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ibajiñi. %mor ches ibajiñi. %eng %spa y ese que es. E ma’añ ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ches chonko jiñ. %mor ches chonko jiñ. %eng %spa que estan haciendo ese. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que estan haciendo este. A ches chonko its’ijbuñ. %mor ches chonko its’ijbuñ. %eng %spa que estan escribiendo. E pe liblu. = pe liblu. %mor liblu. %eng %spa libro. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E liblu. = ili libru. %mor ili libru. %eng %spa este libro. E ili. = ili. %mor ili. %eng %spa esta o este. E ches jiñ ili. = ches jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa ques es esto. A ches ke awä. %mor ches ke awä. %eng %spa que sera. E ches. = ches. %mor ches. %eng %spa que. E kik’oty je’e ili. = kik’oty je’e ili. %mor kik’oty je’e ili. %eng %spa con este tambien. E ches. = ches. %mor ches. %eng %spa que. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’eli. = luna je’eli. %mor je’eli. %eng %spa luna tambien. E luna je’. = luna je’. %mor je’. %eng %spa luna tambien. A ak’eñbi alibru alä. %mor ak’eñbi alibru alä. %eng %spa dale tu libro el niño. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ak’eñbi alä. %mor ak’eñbi alä. %eng %spa dale elniño. A jixty ame yajlikj ya’i. %mor jixty ame yajlikj ya’i. %eng %spa no se vaya a caer ahi. A ches chonko jiñ. %mor ches chonko jiñ. %eng %spa que hace ese. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que hace. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E ma’añ ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es esto. E ili. = ili. %mor %eng %spa este. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E lapix. = ili lapis. %mor ili lapis. %eng %spa este lapiz. A lapis. %mor lapis. %eng %spa A ixku’ba’li. %mor ixku’ba’li. %eng %spa y este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A akäñä ches jiñ. %mor akäñä ches jiñ. %eng %spa conoces que es. E ña’a ach’ix. = lu’ ach’ix. %mor lu’ ach’ix. %eng %spa todo esta mojado. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A choñ awäch’isañ. %mor choñ awäch’isañ. %eng %spa lo estas mojando. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. X latyi alas kiko. %mor latyi alas kiko. %eng %spa ven a jugar kiko. A ches ba’li. %mor ches ba’li. %eng %spa y este que es. M jä’. = %mor %eng %spa M mama’. = mama. %mor mama. %eng %spa A ches tyi päjk’i icha’año’. %mor ches tyi päjk’i icha’año’. %eng %spa que es lo que se mancho de ellos. E la’añ chutybä. = la’añ chutybä. %mor la’añ chutybä. %eng %spa aquí esta el pequeño. A jiñ k’li. %mor jiñ k’li. %eng %spa es esto. E liblu. = ili libru. %mor ili libru. %eng %spa este libro. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E ili. = ili. %mor %eng %spa este. E añ pañ. = añ pañ. %mor pañ. %eng %spa hay pan. A ches jiñ. %mor ches jiñ. %eng %spa que es eso. E pañ. = ili pañ. %mor ili pañ. %eng %spa este pañ. A pañbatyi jiñi. %mor pañbatyi jiñi. %eng %spa ese es pan. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa que es pue. A ak’eñix asiya ajñox. %mor ak’eñix asiya ajñox. %eng %spa dale tu silla el viejo. A nena. %mor nena. %eng %spa A ak’eñ ibuchtyañ asiya ajñox. %mor ak’eñ ibuchtyañ asiya ajñox. %eng %spa deja que se sienta el viejo en tu silla. E wä’añ yambä je’e wä’i. = wä’añ yambä je’e. %mor wä’añ yambä je’e. %eng %spa aquí esta otro tambien. A lax bechokjtela amesa wä’i. %mor lax bechokjtela amesa wä’i. %eng %spa [trae tu mesa aqui. E ches jiñ. = ches jiñ. %mor jiñ. %eng %spa ques es pue. E wäta’añ wä’ä. = wäta’añ wä’ä. %mor wäta’añ wä’ä. %eng %spa aqui esta pue. A pijtyañtyoku. %mor pijtyañtyoku. %eng %spa esperalo. A lakj ñaxañ ‘ele’la. %mor lakj ñaxañ ‘ele’la. %eng %spa vamos a verlo primero aqui. E wä’añ je’ebä. = wä’añ je’ebä. %mor wä’añ je’ebä. %eng %spa aqui esta tambien. E la’añ karu. = la’añ karu. %mor la’añ karu. %eng %spa aquí esta el carro. E la’añ karu. = la’añ karu. %mor la’añ karu. %eng %spa aquí esta el carro. E wenu karu. = weñäch ili karu. %mor weñäch ili karu. %eng %spa bueno esta carro. A maxtyo alu’ k’ele. %mor maxtyo alu’ k’ele. %eng %spano lo has visto. A ili ta’bä alu’ ñusä. %mor ili ta’bä alu’ ñusä. %eng %spa este que todo le paso. A ma’añ che’ a’ma ak’e che’i. %mor ma’añ che’ a’ma ak’e che’i. %eng %spa no lo estes viendo asi. A che’i. %mor che’i. %eng %spa asi. A ches chonkolo’ ilayi. %mor ches chonkolo’ ilayi. %eng %spa que estan haciendo aqui. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que estan haciendo. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E ixña’ k’ux ka’bälo’. = k’ux ka’bälo’. %mor k’ux ka’bälo’. %eng %spa son mucho. A k’ux a’bälo’. %mor k’ux a’bälo’. %eng %spa son muchos. E jäjä. = jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. A maxki jiñi. %mor maxki jiñi. %eng %spa quien es ese. E kixtyañojo’. = kixtyañojo’. %mor kixtyañojo’. %eng %spa son señores. A kixtyañojo’. %mor kixtyañojo’. %eng %spa personas. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ixku jiñi. %mor ixku jiñi. %eng %spa y ese. A chuki yes awä. %mor chuki yes awä. %eng %spa que sera. E otyoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa esta casa. A ches ya’añ tyi jotyoty. %mor ches ya’añ tyi jotyoty. %eng %spa que es lo que hay ahi en esa casa. A ches ya’añ ya’i. %mor ches ya’añ ya’i. %eng %spa que es lo que hay. E koya’añ. = koñ ya’me añi. %mor koñ ya’me añi. %eng %spa vete ahí este. E k’ele je’e wä’i. = wä’i k’ele je’e. %mor wä’i k’ele je’e. %eng %spa aqui mira tambien. E añ k’älä ja’ wä’ä. = wä’i añ tyi ja’ caru. %mor wä’i añ tyi ja’ caru. %eng %spa aqui esta en el agua el carro. A añ k’älä ja’. %mor añ k’älä ja’. %eng %spa hay todavia. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa A chuyes añ ya’tyi mali ili. %mor chuyes añ ya’tyi mali ili. %eng %spa que es lo que hay ahi adentro. E otyoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa esta casa. A chuyes ya’añ tyi imali. %mor chuyes ya’añ tyi imali. %eng %spa que es lo que hay ahi adentro. E iyum. = iyum. %mor iyum. %eng %spa el dueño. A ixku’li chukiyes. %mor ixku’li chukiyes. %eng %spa y este que es. E jiñä biba. = jiñä biba. %mor biba. %eng %spa esta viva. A viva. %mor viva. %eng %spa E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa que. A äjä. %mor äjä. %eng %spa aqui esta. E kon. = koñ. %mor koñ. %eng %spa vete. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E exte chuy. = ili chuty. %mor ili chuty. %eng %spa esta chico. E exte mi käla otyoty. = mi komoñ käla otyoty. %mor mi komoñ käla otyoty. %eng %spa nosotros decimos casa. A jä. %mor jä. %eng %spa A jump’ejach ma añusañ. %mor jump’ejach ma añusañ. %eng %spa pasalo solo uno nada mas. A mama’ak’ux ty’aty’añ ñusañ. %mor mama’ak’ux ty’aty’añ ñusañ. %eng %spa no lo pases rapido. A k’ux ña’ ka’bä ma’añ ak’ele. %mor k’ux ña’ ka’bä ma’añ ak’ele. %eng %spa hay muchos que no lo viste. A ele. %mor ele. %eng %spa mira. A ches chonko iliyi. %mor ches chonko iliyi. %eng %spa que hace este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que es lo que estan haciendo. E chonlo’ tyi alas. = chonlo’ tyi alas. %mor chonlo’ tyi alas. %eng %spa estan jugando. A alas chonkolo’. %mor alas chonkolo’. %eng %spa estan jugando. E laj k’el yambä. = laj k’el yambä. %mor k’el yambä. %eng %spa imira otro. A ilayi. %mor ilayi. %eng %spa aqui. A ches añ tyi mali ili otyotyi. %mor ches añ tyi mali ili otyotyi. %eng %spa que es lo que hay adentro de la casa. E ko jiñ iliyi. = kom jiñ iliyi. %mor kom jiñ iliyi. %eng %spa quiero yo este. E wätas’. = awälas. %mor awälas. %eng %spa tu juguete. E chili wä’. = wä’ chili wä’. %mor wä’ chili wä’. %eng %spa aquí termina. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. S maxki tyi its’ili. %mor maxki tyi its’ili. %eng %spa quien lo rompio. E ajnena. = ajnena. %mor ajnena. %eng %spa nena. A maxki tyi tsili. %mor maxki tyi tsili. %eng %spa quien lo rompio. E ajnena. = ajnena. %mor ajnena. %eng %spa nena. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. A kä jatyety. %mor kä jatyety. %eng %spa te lo doy. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E eku jk’ä’i. = k’eleku ili jk’äjki’. %mor k’eleku ili jk’äjki’. %eng %spa mirala mi escalera. E eku jk’ä’i. = k’eleku ili jk’äjki’. %mor k’eleku ili jk’äjki’. %eng %spa mierala mi escalera. A jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. A maxki tyi yäk’ety. %mor maxki tyi yäk’ety. %eng %spa quien te lo dio. E äjä. = äjä. %mor äjä. %eng %spa aqui tienes. E cha’añ kixtyañojo’. = cha’añ kixtyañojo’. %mor cha’añ kixtyañojo’. %eng %spa son para las personas. E cha’añ kixtyaño. = cha’añ kixtyaño. %mor cha’añ kixtyaño. %eng %spa es para la persona. E ichukj. = tyi ichuku. %mor tyi ichuku. %eng %spa lo agarro. E ya lotox ili. = cha’ lotyox ili. %mor cha’ lotyox ili. %eng %spa este levantalo otra ves. E ch käñix pity. = pityi tyi akäñä. %mor pityi tyi akäñä. %eng %spa redondo lo conociste. A jä. %mor jä. %eng %spa E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E yambä pelota. = yambä pelota. %mor pelota. %eng %spa otra pelota. A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E pelota. = pelota. %mor pelota. %eng %spa E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches choñ its’ijbuñ. %mor ches choñ its’ijbuñ. %eng %spa que esta escribiendo. E este liblu. = este liblu. %mor liblu. %eng %spa este libro. A libru jach. %mor libru jach. %eng %spa solo es libro. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa E chu’i. = chuki. %mor chuki. %eng %spa que. E juch’. = ke juch’. %mor ke juch’. %eng %spa lo va amoler. E che’ juch’e. = che’eñ m ike ujuch’. %mor che’eñ m ike ujuch’. %eng %spa dice que va amoler. A ches choñ ipä’eñety. %mor ches choñ ipä’eñety. %eng %spa que es lo que te esta enseñando. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chon ipäs eñety. %mor ches chon ipäs eñety. %eng %spa que es lo que esta enseñando. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa E tye’. = ili tye’. %mor ili tye’. %eng %spa este arbol. A ches chon ipäs. %mor ches chon ipäs. %eng %spa que esta enseñando. A ches ik’aba’ jiyi. %mor ches ik’aba’ jiyi. %eng %spa como se llama este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. E chikiñ. = ili chikiñ. %mor ili chikiñ. %eng %spa esta oreja. A ixku’ iliyi. %mor ixku’ iliyi. %eng %spa y este. E tyi’. = ili tyi’. %mor ili tyi’. %eng %spa esta boca. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa y este. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa y este. E wuty. = ili awuty. %mor ili awuty. %eng %spa esta es tu ojo. A wuty. %mor wuty. %eng %spa ojo. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ixku ili ches ik’aba’ ili. %mor ixku ili ches ik’aba’ ili. %eng %spa y este como se llama. M mama. = mama. %mor mama. %eng %spa E ajol. = ili ajol. %mor ili ajol. %eng %spa esta es tu cabeza. A ajo. %mor ajo. %eng %spa tu cabeza. M tsätsas. = ili tsäts. %mor ili tsäts. %eng %spa esta duro. A ixku iba’liyi. %mor ixku iba’liyi. %eng %spa y este que es. E ba’añ. = ba’añ. %mor ba’añ. %eng %spa donde esta. M tsäsas. = ili tsäts. %mor ili tsäts. %eng %spa esta duro. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. M tsätsas. = ili tsäts. %mor ili tsäts. %eng %spa esta duro. E ba’añ. = ba’añ. %mor ba’añ. %eng %spa donde. E baka añ. = baki añ. %mor baki añ. %eng %spa donde esta. E exte. = exte. %mor %eng %spa este. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. M tsäsas. = ili tsäts. %mor ili tsäts. %eng %spa esta duro. E jiñku. = jiñku. %mor jiñku. %eng %spa este. E jiñku. = jiñku. %mor jiñku. %eng %spa este. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E este mandalina. = este mandalina. %mor mandalina. %eng %spa esta mandarina. A tax ilu’ k’uxu alä. %mor tax ilu’ k’uxu alä. %eng %spa ya comio todo el niño. M tsäsas. = ili tsäts. %mor ili tsäts. %eng %spa esta duro. A ja. %mor ja. %eng %spa que. M chäxax. = ili alaxax. %mor ili alaxax. %eng %spa esta naranja. A ame ches tyo awom. %mor ame ches tyo awom. %eng %spa que es lo que quieres. E añäch alaxax. = añäch alaxax. %mor alaxax. %eng %spa si hay naranja. E ch’äte jiñ. = ch’äte jiñ. %mor ch’äte jiñ. %eng %spa pasamelo ese. A pi’tyañoñla chiñ. %mor pi’tyañoñla chiñ. %eng %spa esperen pues. A la’ buchi’tyola ila. %mor la’ buchi’tyola ila. %eng %spa ven a sentarte aqui. A buchi’ chiñ. %mor buchi’ chiñ. %eng %spa sientate pues. M mañ. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no hay. A buchi’ ñox. %mor buchi’ ñox. %eng %spa sientate viejo. E añuñ asa’ chiñ. = añuñ asa’ chiñ. %mor asa’ chiñ. %eng %spa dame tu posol pue. A buchi’. %mor buchi’. %eng %spa sientate. A buchi’ ma’ awilañ. %mor buchi’ ma’ awilañ. %eng %spa sientate ,miralo pues. Ch ach’äte ajuñ ñox. %mor ach’äte ajuñ ñox. %eng %spa trae tu papel o cuaderno viejo. A taixku. %mor taixku. %eng %spa ya pues. A taix. %mor taix. %eng %spa ya. A taixta’. %mor taixta’. %eng %spa ya pues. A äjä. %mor äjä. %eng %spa ten. E ku añix ichichina ila. = ku ak’eñ ichichi ila. %mor ku ak’eñ ichichi ila. %eng %spa aquí vete adarle su chiche. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E lu’ añix chi’. = lu’ añäch ts’i’. %mor lu’ añäch ts’i’. %eng %spa en todo hay perro. E yäch’añ chañ. = yäch’añ tyi chañ. %mor yäch’añ tyi chañ. %eng %spa esta alla ariba. A ke ika yäch’añ. %mor ke ika yäch’añ. %eng %spa se va a mojar. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa que. M ma kety. = tyi majiyety. %mor tyi majiyety. %eng %spa te fuiste. E maxki icha’añ ixbä añ. = maxki icha’añ ixbä añ. %mor icha’añ ixbä añ. %eng %spa quien es este. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. E icha’añ jijiñ. = icha’añ jijiñ. %mor icha’añ jijiñ. %eng %spa es de el este. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches ik’aba’. %mor ches ik’aba’. %eng %spa como se llama. E iyum. = iyum. %mor iyum. %eng %spa su abuelo. A iyum. %mor iyum. %eng %spa es su abuelo. E ches aka’aba’. = ches aka’aba’. %mor aka’aba’. %eng %spa como se llama. S asuncion. %mor asuncion. %eng %spa E machiñikj. = machiñikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. S jinächi’. %mor jinächi’. %eng %spa si es. E es te ayum. = es te ayum. %mor te ayum. %eng %spa este su abuelo. S ja. %mor ja. %eng %spa que. E ayum jatyety. = ayum jatyety. %mor jatyety. %eng %spa es tu abuelo. S kyum joñoñ. %mor kyum joñoñ. %eng %spa e mi abuelo. A ches chon atyumbeñ awalax. %mor ches chon atyumbeñ awalax. %eng %spa que es lo que estas haciendo tu naranja. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chon atyumbeñ. %mor ches chon atyumbeñ. %eng %spa que es lo que le estas haciendo. E ña lupach’oñ. = tyi ijats’äyoñ. %mor tyi ijats’äyoñ. %eng %spa me pego. E malu’ pajch’iñ. = tyi. %mor tyi. %eng %spa me. A ma alu’ pajch’iñ. %mor ma alu’ pajch’iñ. %eng %spa lo estas tirando. E taj. = taj. %mor taj. %eng %spa ya. A ma’añ mach weñix ke ilu’ majle. %mor ma’añ mach weñix ke ilu’ majle. %eng %spa ya no sirva,ya no lo vas a poder comer. A mike ilok’e chupi. %mor mike ilok’e chupi. %eng %spa va salir su gusano. A se’bisañ abä. %mor se’bisañ abä. %eng %spa apurate pues. A mikj kcho’beñety. %mor mikj kcho’beñety. %eng %spa te lo vendo. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. M ay. = %mor %eng %spa E tali cho’. = tyi tyäli icho’. %mor tyi tyäli icho’. %eng %spa vino apelar. E tali cho’ joñoñ kba. = tax ujtyi jcho’ kba. %mor tax ujtyi jcho’ kba. %eng %spa yo ya termine apelar. E meli cho’. = tyi mejli jcho’. %mor tyi mejli jcho’. %eng %spa si pude pelar. A maxki tyi yäk’ety awuj. %mor maxki tyi yäk’ety awuj. %eng %spa quie sera que te dio. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A maxki tyi yäk’ety awuj. %mor maxki tyi yäk’ety awuj. %eng %spa quien sera quien te dio. E papa. = papa. %mor papa. %eng %spa A ja. %mor ja. %eng %spa que. E papa. = papa. %mor papa. %eng %spa A apapa. %mor apapa. %eng %spa E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. C eku tyakiñ. = k’eleku tyak’iñ. %mor k’eleku tyak’iñ. %eng %spa mira el dinero. A baki tyi atyaja atyak’iñ. %mor baki tyi atyaja atyak’iñ. %eng %spa donde encontraste tu dinero. C ja. = %mor %eng %spa que. A baki tyi atyaja atyak’iñ. %mor baki tyi atyaja atyak’iñ. %eng %spa donde encontraste dinero. C ja. = %mor %eng %spa que. A baki tyi atyaja. %mor baki tyi atyaja. %eng %spa donde lo encontraste. E li mach tyak’i. = ili mach tyak’iñ. %mor ili mach tyak’iñ. %eng %spa este no es dinero. E li mach tyak’iñ. = ili mach tyak’iñ. %mor ili mach tyak’iñ. %eng %spa este no es dinero. A mach tyak’iñ. %mor mach tyak’iñ. %eng %spa no es dinero. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa si. A ma’añ ajaw bajche’ jiñi. %mor ma’añ ajaw bajche’ jiñi. %eng %spa no lo partas asi. A chon alu’ päk’ kmesa. %mor chon alu’ päk’ kmesa. %eng %spa estas manchando la mesa. M paxo. = peso. %mor peso. %eng %spa peso. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A jä. %mor jä. %eng %spa [si. M peso. = ili peso. %mor ili peso. %eng %spa este peso. A peso. %mor peso. %eng %spa E jiñäch peso ixbä añ. = jiñäch peso ixbä añ. %mor peso ixbä añ. %eng %spa si peso que esta alla. M jä. = %mor %eng %spa M pij. = tyi pijtyä. %mor tyi pijtyä. %eng %spa lo espere. E mach pesu ixbä añ. = mach pesu ixbä añ. %mor pesu ixbä añ. %eng %spa no es peso que esta alla. E chombä ichukj ixbä añ. = chombä ichukj ixbä añ. %mor ichukj ixbä añ. %eng %spa que tiene agarrado aquel. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E maxki. = maxki. %mor %eng %spa quienes. A lakj cho’beñety. %mor lakj cho’beñety. %eng %spa te lo vendo. E cho’ jiñ li. = ke jcho’ jiñ ili. %mor ke jcho’ jiñ ili. %eng %spa este lo voy a pelar. E jiñ. = jiñ. %mor jiñ. %eng %spa es. A lajk’ela. %mor lajk’ela. %eng %spa vamos a verlo. A la’ choñ alu’ p’ätsañ ta’ chiñ. %mor la’ choñ alu’ p’ätsañ ta’ chiñ. %eng %spa aqui lo estas tirando pues. A maix alotye’. %mor maix alotye’. %eng %spa no lo recojas. A tax päjk’i tyi i’i. %mor tax päjk’i tyi i’i. %eng %spa ya manchaste tu boca. E wutyañ. = wutyañ. %mor wutyañ. %eng %spa llora. Wujtyañ. + soplalo. C chañ li. = kcha’añ ili. %mor kcha’añ ili. %eng %spa este es mio. E mama taxcha’ lu’ k’ux. = mama tax kcha’ lu’ k’uxu. %mor mama tax kcha’ lu’ k’uxu. %eng %spa mama ya lo comi todo. E la kal estela. = laj k’el estela. %mor laj k’el estela. %eng %spa estela lo miro. E estela mandalina. = estela ili mandarina. %mor estela ili mandarina. %eng %spa estela esta mandarina. A maxki tyi ilu’ k’uxu. %mor maxki tyi ilu’ k’uxu. %eng %spa quien lo comio todo. M äjä’ mama. %mor äjä’ mama. %eng %spa aqui tienes mama. A ak’ä ix tyi kubeta. %mor ak’ä ix tyi kubeta. %eng %spa dejalo alla en la cubeta. E nena. = nena. %mor nena. %eng %spa E xapo’tyak’o ma nena. = nena añ xapuñ tyi ak’oj. %mor nena añ xapuñ tyi ak’oj. %eng %spa nena hay jabon en tu cara. M jä’ä. = %mor %eng %spa no. M jäxi. = tyi awäsi. %mor tyi awäsi. %eng %spa lo jugaste. A ajñox. %mor ajñox. %eng %spa el viejo. A ma’añ ityä’lañety. %mor ma’añ ityä’lañety. %eng %spa no lo molestes. A yom asu’eñ apapa. %mor yom asu’eñ apapa. %eng %spa dile tu papa. A mi yä’beñtye siñchu. %mor mi yä’beñtye siñchu. %eng %spa te va a pegar con tu sinturon. A mach yom ty’añ. %mor mach yom ty’añ. %eng %spa no quiere hablar. E mi koch’ añi’ tyi tye’ jbañe. = tyi jich’oyoñ tye’ kbajñe. %mor tyi jich’oyoñ tye’ kbajñe. %eng %spa me pulso el arbol. A jä. %mor jä. %eng %spa que. A maix käk’eñety ix mandarina. %mor maix käk’eñety ix mandarina. %eng %spa ya no te voy a dar mandarina. A che’ ma ajats’oñ. %mor che’ ma ajats’oñ. %eng %spa cuando me pegas. A ches ke iliyi ñox. %mor ches ke iliyi ñox. %eng %spa que es este viejo. A ele ches ke iliyi. %mor ele ches ke iliyi. %eng %spa mira que es este. A la’ku añ iliyi. %mor la’ku añ iliyi. %eng %spa ven aqui. A kma kmäñte. %mor kma kmäñte. %eng %spa lo voy a comprar. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches ilyi. %mor ches ilyi. %eng %spa que es este. E chikle. = ili chikle. %mor ili chikle. %eng %spa este chicle. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E chikle. = ili chikle. %mor ili chikle. %eng %spa este chicle. A yabes. %mor yabes. %eng %spa mira pues. A che’ yila mu’bä ke kmäñte ili. %mor che’ yila mu’bä ke kmäñte ili. %eng %spa se parece el que compre yo. E ma’ amänte lakj kcha’añ. = ma’ amänte lakj kcha’añ. %mor ma’ amänte lakj kcha’añ. %eng %spa vas a air acomprar el mio. A mikj mäñte acha’añ. %mor mikj mäñte acha’añ. %eng %spa te voy a comprar el tuyo. A pe se’ety tyi ty’añ chiñ. %mor pe se’ety tyi ty’añ chiñ. %eng %spa apuarate hablar pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ikolor iliyi. %mor ches ikolor iliyi. %eng %spa que color es este. A jayp’e chikle ya’añ. %mor jayp’e chikle ya’añ. %eng %spa cuantos chicles hay ahi. E cha’pe’. = cha’pe’. %mor cha’pe’. %eng %spa dos. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A chap’e batyi. %mor chap’e batyi. %eng %spa solo dos. A jayp’e. %mor jayp’e. %eng %spa cuantos. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. A yayp’e. %mor yayp’e. %eng %spa cuantos. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jayp’e. = jayp’e. %mor jayp’e. %eng %spa dos. A chap’e. %mor chap’e. %eng %spa dos. E jay. = jay. %mor jay. %eng %spa ha. A bakibä ma’ amulañ. %mor bakibä ma’ amulañ. %eng %spa cual te gusta. A jiñ ma’ amulañ ili. %mor jiñ ma’ amulañ ili. %eng %spa este te gusta. A xuk’ulixtyo ma ak’uxe’. %mor xuk’ulixtyo ma ak’uxe’. %eng %spa comelo despacio. A ches ta’ k’ok’oña ak’uxe’. %mor ches ta’ k’ok’oña ak’uxe’. %eng %spa que eslo que comes en tu boca. A ches chonkolo’ iliyi. %mor ches chonkolo’ iliyi. %eng %spa que estan haciendo este. A se’bisañ abä chiñ. %mor se’bisañ abä chiñ. %eng %spa apuarate pues. A ke kmäñte achikle. %mor ke kmäñte achikle. %eng %spa voy a comprarte chicle. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. E kma kmänte kcha’añ. = kma kmänte kcha’añ. %mor kmänte kcha’añ. %eng %spa voy acomprar el mio. E kcha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. E lañ tyakiñ mij k’äñ jbajñe. = käñ kbajñe ili tyak’iñ. %mor käñ kbajñe ili tyak’iñ. %eng %spa lo conosco este dinero. A sejbis añ ak’el alibru. %mor sejbis añ ak’el alibru. %eng %spa apuarate aver tu libro. A ke kma kmäñte achikle chiñ. %mor ke kma kmäñte achikle chiñ. %eng %spa voy a ir a comprarte tu chicle pues. E kcha’ majle je’. = kcha’ majle je’e. %mor kcha’ majle je’e. %eng %spa me voy tambien. E kcha’ majle’ je’. = kcha’ majle je’e. %mor kcha’ majle je’e. %eng %spa yo voy otras ves tambien. E p’ox. = ili p’ots. %mor ili p’ots. %eng %spa esta corto. E chap’e mi kch’äte. = chap’e mi kch’äte. %mor chap’e mi kch’äte. %eng %spa dos voy a traer. E uxp’e. = uxp’e. %mor uxp’e. %eng %spa tres. E chap’e. = chap’e. %mor chap’e. %eng %spa tres. E cha’añ joñoñ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. E jujuy yyy. = jujuy yyy. %mor yyy. %eng %spa A se’ety chiñi. %mor se’ety chiñi. %eng %spa apuarate pues. E ya’añ. = ya’añ. %mor ya’añ. %eng %spa alli esta. E lok’o jiñ ili. = jiñi lok’o. %mor jiñi lok’o. %eng %spa este sacalo. A lok’o ma’añ tsäts añ. %mor lok’o ma’añ tsäts añ. %eng %spa sacalo por que se va endurecer. E mach mele klok’. = mach mele che’ ke klok’. %mor mach mele che’ ke klok’. %eng %spa no es cierto que voy a sacar. E jatyij ili. = ili jatyety. %mor ili jatyety. %eng %spa tu eres este. A jump’e jach. %mor jump’e jach. %eng %spa solo uno. A ma’añ aweñ lok’ awäsiñ. %mor ma’añ aweñ lok’ awäsiñ. %eng %spa no lo estes sacando para jugar. E ächij. = achich. %mor achich. %eng %spa tu hermana. A ak’äjaxtyo. %mor ak’äjaxtyo. %eng %spa dejalo ahi. A jump’e ya’ tyi jo’beñ chiñ. %mor jump’e ya’ tyi jo’beñ chiñ. %eng %spa uno ahi en la mesa pues. A jiñtyo mi yujtye ak’uxi. %mor jiñtyo mi yujtye ak’uxi. %eng %spa cuando termines de comerlo. A ma acha’ ch’äm. %mor ma acha’ ch’äm. %eng %spa no lo agarres todavia. E cha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no hay. E cha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A mach ak’ux eñ ipaty. %mor mach ak’ux eñ ipaty. %eng %spa no comas su cascara. A ts’añata’. %mor ts’añata’. %eng %spa huele bien rico. E ña’a ch’a’añ kubiñ kba. = ch’a’aloñ tyi ku’bi. %mor ch’a’aloñ tyi ku’bi. %eng %spa escuche mirando boca ariba. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ma’añ cha’añ. = ma’añ kcha’añ. %mor ma’añ kcha’añ. %eng %spa no tengo. A ma’añ tsa’añ. %mor ma’añ tsa’añ. %eng %spa no pica. E ma’añ ch’a’. = ma’añ kcha’añ. %mor ma’añ kcha’añ. %eng %spa no tengo. M jiña. = jiñi. %mor jiñi. %eng %spa este. A ak’ä tyi kubeta. %mor ak’ä tyi kubeta. %eng %spa dejalo en la cubeta. A bakañ. %mor bakañ. %eng %spa donde esta. A mama’ alu’ chokj tyi malibä. %mor mama’ alu’ chokj tyi malibä. %eng %spa no estes tirando adentroo. A ix piñ sokañ lakj mal layti jumuk’. %mor ix piñ sokañ lakj mal layti jumuk’. %eng %spa mas al rato la casa va estar desordenado. E jiñax käpchokma wä’ä. = jiñ tyi ijäp chokoma. %mor jiñ tyi ijäp chokoma. %eng %spa aquel lo tiro. A ma acha’ lu’ chokj ilatyi jumuk’. %mor ma acha’ lu’ chokj ilatyi jumuk’. %eng %spa mas al rato lo vas tirar de nuevo. E ma’añ. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no. A ma awäk’ ixtyi basura. %mor ma awäk’ ixtyi basura. %eng %spa dejalo alla en la basura. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa A mama’ achokj tyi mal nena. %mor mama’ achokj tyi mal nena. %eng %spa no lo tires en la casa o adentro. A piñ sokañ mal ilatyi jumuk’. %mor piñ sokañ mal ilatyi jumuk’. %eng %spa mas al rato la casa va estar desordenado. A k’uxu. %mor k’uxu. %eng %spa comelo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. M ta’. = %mor %eng %spa . E jiñku mi iwa’ xuty’. = jiñku mi iwa’chukj. %mor jiñku mi iwa’chukj. %eng %spa aquel lo agarra. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. M chixuty. = %mor %eng %spa ????. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E cha’añ. = acha’añ. %mor acha’añ. %eng %spa es tuyo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa E mama’ achokj. = mama’ achokj. %mor mama’ achokj. %eng %spa no lo tires. A mama’ achokj tyi mal. %mor mama’ achokj tyi mal. %eng %spa no lo tires adentro. A kuku tyi choko tyi basura. %mor kuku tyi choko tyi basura. %eng %spa tiralo alla en la basura. A ix añ boteya de basura. %mor ix añ boteya de basura. %eng %spa ahi esta el bote de basura. A kuku choko. %mor kuku choko. %eng %spa ve a tirarlo. A muxke atyip. %mor muxke atyip. %eng %spa . E ma k’uxbeñ ipaty kba nena. = nena ma’añ mike jk’uxbeñ ipaty kba. %mor nena ma’añ mike jk’uxbeñ ipaty kba. %eng %spa nena yo no la voy acomer la cascara. A muxke akipchoma aña’. %mor muxke akipchoma aña’. %eng %spa lo vas a ponerlo. E yoke ñakj pits’añety. = yo chakalety. %mor yo chakalety. %eng %spa estas desnuda. A ñaxañ choko ipaty. %mor ñaxañ choko ipaty. %eng %spa tira primero la cascara. A ya’ mux ak’uxe’. %mor ya’ mux ak’uxe’. %eng %spa y de ahi lo vas a comer. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A ku choko nena. %mor ku choko nena. %eng %spa ve a tirarlo nena. A ku chok’eñ ipaty. %mor ku chok’eñ ipaty. %eng %spa ve a tirar la cascara. A ya’ mux amäk’. %mor ya’ mux amäk’. %eng %spa ya lo vas achupar. A ak’uxe’. %mor ak’uxe’. %eng %spa lo como. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A ku choko nena. %mor ku choko nena. %eng %spa ve a tirarlo nena. A chok’eñ ila. %mor chok’eñ ila. %eng %spa tirale aqui. M jä’ä. = %mor %eng %spa A cho’beñ. %mor cho’beñ. %eng %spa pelalo. A k’uxu chiñi. %mor k’uxu chiñi. %eng %spa comelo pues. E kux paj. = k’uxbeñ ipaty. %mor k’uxbeñ ipaty. %eng %spa lo como la cascara. A k’uxu chiñ. %mor k’uxu chiñ. %eng %spa comelo pues. E cha’añ ili. = kcha’añ ili. %mor kcha’añ ili. %eng %spa este es mio. E ma awusiñ. = ma awusiñ. %mor awusiñ. %eng %spa no lo juegues. A ches chonkolo’ ili chiñi. %mor ches chonkolo’ ili chiñi. %eng %spa que estan haciendo estos pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que hacen. E tya choñ ik’elo’ jiñ iliyi. = jiñ ili chonko ik’elo’. %mor jiñ ili chonko ik’elo’. %eng %spa estan mirando este. A chon ik’elo’ ili. %mor chon ik’elo’ ili. %eng %spa estan viendo esto. A choch choñ ik’elety. %mor choch choñ ik’elety. %eng %spa por que lo estan mirando. E ma’añ choñ ik’eloñ. = ma’añ chinko ik’eloñ. %mor ma’añ chinko ik’eloñ. %eng %spa no me esta mirando. E jiñ choñ ik’ele’. = jiñ choñ ik’ele’. %mor choñ ik’ele’. %eng %spa este esta mirando. A jiñ choñ ik’ele’ jiñ. %mor jiñ choñ ik’ele’ jiñ. %eng %spa estan viendo eso. E jiñ añ xiñich’a. = jiñ añ ixijñich’a. %mor jiñ añ ixijñich’a. %eng %spa este tiene hormiga. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jin añ chañach’. = jiñ añ ixijñich’a. %mor jiñ añ ixijñich’a. %eng %spa este tiene hormiga. A maxki tyi yä’e ixiñich’aj. %mor maxki tyi yä’e ixiñich’aj. %eng %spa quien agarro es hormiga. E jä. = jä. %mor %eng %spa A maxki chiñ. %mor maxki chiñ. %eng %spa quien pues. E nena. = nena. %mor nena. %eng %spa M nena. = nena. %mor nena. %eng %spa A nena. %mor nena. %eng %spa E jiñi kma cha’ ch’äte je’. = jiñ kma cha’ ch’äte je’e. %mor jiñ kma cha’ ch’äte je’e. %eng %spa este lo voy atraer otra ves tambien. A ma’añ ap’äsañ. %mor ma’añ ap’äsañ. %eng %spa no lo sueltes. A jasälixi. %mor jasälixi. %eng %spa con eso basta. A aber. %mor aber. %eng %spa 46.45.67. A ch’uj buchi’. %mor ch’uj buchi’. %eng %spa sintate pues. A ch’uj buchi’. %mor ch’uj buchi’. %eng %spa solo sientate. A chuyes iliyi. %mor chuyes iliyi. %eng %spa que es este. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A ele. %mor ele. %eng %spa mira. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E ele wä’i. = k’ele wä’i. %mor k’ele wä’i. %eng %spa aquí miralo. E añ yambä kixtyaño wä’i. = wv’i añ yambä kixtyaño. %mor wv’i añ yambä kixtyaño. %eng %spa aquí hay otro señor. A ches choñ ipätyo’ iliyi. %mor ches choñ ipätyo’ iliyi. %eng %spa que estan haciendo estos. E exte sopa ñix. = exte sopa ñix. %mor sopa ñix. %eng %spa este sopa nis. A jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa que es pue. A ches awä. %mor ches awä. %eng %spa que sera. E ety. = jatyety. %mor jatyety. %eng %spa tu. A ches choñ ipetso’. %mor ches choñ ipetso’. %eng %spa que estan aplastando. E este este alaxax. = este este alaxax. %mor este alaxax. %eng %spa esta esta mandarina. A alaxax. %mor alaxax. %eng %spa naranja. E machiñikj. = machiñikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. E limoñ. = limoñ. %mor limoñ. %eng %spa A limoñ. %mor limoñ. %eng %spa limon. E je’e tye’e ili. = ili tye’ je’e. %mor ili tye’ je’e. %eng %spa este es arbol. A ches ke iba’li chiñ. %mor ches ke iba’li chiñ. %eng %spa que es este pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches tyi ipets’eyo’ wä’ tyi imali. %mor ches tyi ipets’eyo’ wä’ tyi imali. %eng %spa que es lo que aplastaron aqui adentro. A baso. %mor baso. %eng %spa E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches tyi pets’eyo’. %mor ches tyi pets’eyo’. %eng %spa que es lo que aplastaron. E tyiläm jäm. = tyi lum. %mor tyi lum. %eng %spa en la tierra. E jiñ ili limoñ. = jiñ ili limoñ. %mor ili limoñ. %eng %spa este es limon. A limoñ. %mor limoñ. %eng %spa limon. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa A ixku’ iba’li ches. %mor ixku’ iba’li ches. %eng %spa y este que es. A ches ke iba’li. %mor ches ke iba’li. %eng %spa y este que es. E okote. = okote. %mor okote. %eng %spa lodo. A okote. %mor okote. %eng %spa . A iy mata’ jiñiki. %mor iy mata’ jiñiki. %eng %spa pero no es. E ches chiñ. = ches chiñ. %mor chiñ. %eng %spa que es pue. A ches ili chiñ. %mor ches ili chiñ. %eng %spa que es este pues. C ekelite. = %mor %eng %spa E tej alaxax. = ch’äte alaxax. %mor ch’äte alaxax. %eng %spa pasamelo la naranja. A alaxax. %mor alaxax. %eng %spa naranja. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A añ ibäl ili. %mor añ ibäl ili. %eng %spa este tiene algo adentro. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A añ ibäl ili. %mor añ ibäl ili. %eng %spa este tiene algo adentro. A ches ibäl. %mor ches ibäl. %eng %spa que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ibäl. %mor ches ibäl. %eng %spa y este que es. E jiñ kcha’añ je’eli. = jiñ kcha’añ je’eli. %mor kcha’añ je’eli. %eng %spa este es mio. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E machiñikj. = machiñikj. %mor machiñikj. %eng %spa no es. E sopa ñis. = sopa ñis. %mor ñis. %eng %spa ili sopa nix. + este sopa nis. A sopa ñixi. %mor sopa ñixi. %eng %spa es sopa nissi. A awom ak’ux. %mor awom ak’ux. %eng %spa lo quieres comer. E yoke chok’eñ iba’li. = yoke chok’eñ iba’li. %mor chok’eñ iba’li. %eng %spa dale este. E woch’ k’ux ipaty. = woch’ k’ux ipaty. %mor woch’ k’ux ipaty. %eng %spa le duele el lomo. A ches choñ iñijkañma ili wiñiki. %mor ches choñ iñijkañma ili wiñiki. %eng %spa que esta manejando este hombre. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches choñ iñijkañma ili. %mor ches choñ iñijkañma ili. %eng %spa que esta manejando este. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. A karu. %mor karu. %eng %spa carro. E jäjä. = jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. E karu. = ili karu. %mor ili karu. %eng %spa este carro. A baki k’älä mi imajle. %mor baki k’älä mi imajle. %eng %spa asta donde va. E yoke ya’. = yoke iya’. %mor yoke iya’. %eng %spa si es su pierna. E ya’ chap’ejte jk’ux. = cha’p’e tyi jk’uxu. %mor cha’p’e tyi jk’uxu. %eng %spa dos lo comi. A baki ke imaj ili. %mor baki ke imaj ili. %eng %spa donde va este. M pexa lej. = %mor %eng %spa ????. A ba’añ. %mor ba’añ. %eng %spa donde. A ches jiñ kmäñla. %mor ches jiñ kmäñla. %eng %spa que es lo que compramos. E yakj cha’añ jiñ pesu. = yakj cha’añ jiñ pesu. %mor cha’añ jiñ pesu. %eng %spa alli esta otraves el peso. A ches mi kmäñla. %mor ches mi kmäñla. %eng %spa que compramos. A ches ili ñox. %mor ches ili ñox. %eng %spa que es este viejo. E pisu. = ili pesu. %mor ili pesu. %eng %spa este peso. A jiñku iba’li. %mor jiñku iba’li. %eng %spa y este pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches iba’li. %mor ches iba’li. %eng %spa y este que es. E kueno. = kueno. %mor kueno. %eng %spa bueno. A jä. %mor jä. %eng %spa que. E kueno. = kueno. %mor kueno. %eng %spa bueno. A bueno. %mor bueno. %eng %spa E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. E cha’pete. = cha’pete. %mor cha’pete. %eng %spa son dos. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. E cha’ pächañ. = cha’ p’ätsañ. %mor cha’ p’ätsañ. %eng %spa lo dejalo caer. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E tyak’iñ. = ili tyak’iñ. %mor ili tyak’iñ. %eng %spa este dinero. A tyak’iñ. %mor tyak’iñ. %eng %spa dinero. A ches mi kmäñla bajche jiñ. %mor ches mi kmäñla bajche jiñ. %eng %spa que compramos a si. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos. E kayet. = ili kayeta. %mor ili kayeta. %eng %spa este gayeta. E mäx kmäñ kpaleta. = mux kmäñ kpaleta. %mor mux kmäñ kpaleta. %eng %spa ya voy acomprar mi paleta. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E papalix. = papalix. %mor papalix. %eng %spa es papa. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E mañ ma’añ tex. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ches. %mor ches. %eng %spa que es. E papalix ma’ mäñ. = papalix ma’ mäñ. %mor ma’ mäñ. %eng %spa lo compras. A sopa ñisi jach awom. %mor sopa ñisi jach awom. %eng %spa solo quieres sopa nissin. A maxtyo aweñ cho’. %mor maxtyo aweñ cho’. %eng %spa no lo has pelado bien. A yoke maxtyo ujty ak’ux jiñi. %mor yoke maxtyo ujty ak’ux jiñi. %eng %spa pero no has terminado de comer eso. E ma’añ. = ma’añ. %mor ma’añ. %eng %spa no. E cha’ cho’ yambä. = yambä mike kcha’ cho’. %mor yambä mike kcha’ cho’. %eng %spa otro lo voy apelar. E chap’ejte jk’ux. = chap’e mike jk’ux. %mor chap’e mike jk’ux. %eng %spa dos lo voy amirar. E ches mi icho’ je’eli. = ches mi icho’ je’eli. %mor mi icho’ je’eli. %eng %spa que esta pelando este. E yik’oty je’eli. = yik’oty je’eli. %mor yik’oty je’eli. %eng %spa con este tambien. A ke’ ityojmela añäk’. %mor ke’ ityojmela añäk’. %eng %spa va reventar tu estomago. M pete. = %mor %eng %spa E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. E mike iña’ pojpoñ ili. = mike iña’ pojpoñ ili. %mor iña’ pojpoñ ili. %eng %spa lo va asar este. E ña’ chäptyo ili. = ili chäpätyo. %mor ili chäpätyo. %eng %spa este cueselo. A ku ak’ä ixtyi kubeta. %mor ku ak’ä ixtyi kubeta. %eng %spa ve a dejarlo alla en la cubeta. M lej. = %mor %eng %spa A muk’ jachix ka aweñ asiñ. %mor muk’ jachix ka aweñ asiñ. %eng %spa solo juega con ese. A mach ak’uxux. %mor mach ak’uxux. %eng %spa no lo vas a comer. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa que. A ches kmäñla chiñi. %mor ches kmäñla chiñi. %eng %spa con que lo vasa comprar pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos pues. E palex. = palex. %mor palex. %eng %spa paleta. A ches yambä. %mor ches yambä. %eng %spa que otro. E yik’oty kayeta. = yik’oty kayeta. %mor yik’oty kayeta. %eng %spa con la galleta. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E ixpajal. = ixpalal ja’as. %mor ixpalal ja’as. %eng %spa alla esta el rasimo de platano. M pexu. = ili pesu. %mor ili pesu. %eng %spa este peso. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. E este este yes. = este este yes. %mor este yes. %eng %spa este es. M kolety te’e. = %mor %eng %spa es grande el palo. E pistola. = pistola. %mor pistola. %eng %spa A pistola. %mor pistola. %eng %spa E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. E mikj säñsañ ajnena. = mikj säñsañ ajnena. %mor säñsañ ajnena. %eng %spa lo voy amatar la nena. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. A ches kmäñ. %mor ches kmäñ. %eng %spa que compramos. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches kmäñte yambä. %mor ches kmäñte yambä. %eng %spa que compramos otro. E paleta. = paleta. %mor paleta. %eng %spa A ja. %mor ja. %eng %spa que. E xep’e k’ux joñoñbä. = joñoñ xep’e mike jk’ux. %mor joñoñ xep’e mike jk’ux. %eng %spa yo pedazo lo voy a comer. M laxa ep. = %mor %eng %spa M laxo yop. = %mor %eng[????. %spa A ches ka ama acha’ ch’äñteta’. %mor ches ka ama acha’ ch’äñteta’. %eng %spa que vas a ir a traer otra vez. E ma ches. = ma’añ ches. %mor ma’añ ches. %eng %spa no es nada. A ches kmäñla chiñ. %mor ches kmäñla chiñ. %eng %spa que compramos pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos. A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos. E jiño’ chok’eñla piso ta’chiñ. = tyi kchoko tyi piso. %mor tyi kchoko tyi piso. %eng %spa lo tire en el pisi. A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches kmäñla. %mor ches kmäñla. %eng %spa que compramos. E ixte pañ. = ixte pañ. %mor pañ. %eng %spa este pan. A yambä. %mor yambä. %eng %spa otro. A ch’uj buchi’ kuchiñ. %mor ch’uj buchi’ kuchiñ. %eng %spa solo sientate pues. A ma’añ ke kma kmäñ eñetyte. %mor ma’añ ke kma kmäñ eñetyte. %eng %spa no te lo vamos a comprar pues. A muxke kma kmäñ eñetyte la tyi jumuk’i. %mor muxke kma kmäñ eñetyte la tyi jumuk’i. %eng %spa voy a ir a comprartelo mas al rato. E mikj kmäñla wenu. = mikj kmäñla wenu. %mor kmäñla wenu. %eng %spa lo compro bueno. A ch’uj buchi’ chiñ. %mor ch’uj buchi’ chiñ. %eng %spa sientate pues. A ma’añ ke kma kpäyetyma kmäñe’te chiñ. %mor ma’añ ke kma kpäyetyma kmäñe’te chiñ. %eng %spa no te voy a llevar para ir a comprarlo pues. A mutyo kmäñe’ icha’añ alä ilatyi jumuk’. %mor mutyo kmäñe’ icha’añ alä ilatyi jumuk’. %eng %spa voy a comprar mas al rato de la niña. A se’ety chiñ. %mor se’ety chiñ. %eng %spa apuarate pues. E oy. = oy. %mor oy. %eng %spa A ches kmäñte yambä. %mor ches kmäñte yambä. %eng %spa [que otra cosa compro. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches kmäñte yambä. %mor ches kmäñte yambä. %eng %spa que otra cosa compro. E ku pisto. = ku pisto. %mor pisto. %eng %spa E eku. = eleku. %mor eleku. %eng %spa miralo. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E jiñ choñ iñumema karu je’e ili. = chonko iñumema karu je’e. %mor chonko iñumema karu je’e. %eng %spa esta pasando carro tambien. A baki ik’älä ima jiñ karuji. %mor baki ik’älä ima jiñ karuji. %eng %spa asta donde lo vas a comprar. E tyi klexya. = tyi ikesia. %mor tyi ikesia. %eng %spa en la iglesia. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E mach ya’ikj. = mach ya’ikj. %mor ya’ikj. %eng %spa no es alli. E tya awotyoty. = tyi atyaja awotyoty. %mor tyi atyaja awotyoty. %eng %spa lo encontraste tu casa. A bakañ kotyoty. %mor bakañ kotyoty. %eng %spa donde esta la casa. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A bakañ kotyoty. %mor bakañ kotyoty. %eng %spa donde esta mi casa. E ko’eñ. = lok’eñ. %mor lok’eñ. %eng %spa salte. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E ko’eñ. = lok’eñ. %mor lok’eñ. %eng %spa salte. E ya’añ tyila. = ya’añ tyila. %mor ya’añ tyila. %eng %spa alli esta tila. E julya. = julya. %mor julya. %eng %spa julia. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E aka kma kpäyte polisia. = mike kma kpäyte polisia. %mor mike kma kpäyte polisia. %eng %spa voy allamar la policia. A chukoch acha’añ polisia. %mor chukoch acha’añ polisia. %eng %spa para que quieres policia. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A choch acha’añ polisiya. %mor choch acha’añ polisiya. %eng %spa por que quieres policia. E ña’ käk’eñety achokj. = ña’ käk’eñety achokj. %mor ña’ käk’eñety achokj. %eng %spa te voy adar que lo tires. A ches mi kchoke’. %mor ches mi kchoke’. %eng %spa que es lo que tiramos. E mikj ña’. = mikj ña’. %mor ña’. %eng %spa E iña’ jäpchojke’ este este siya. = tyi ijäpchoko ili siya. %mor tyi ijäpchoko ili siya. %eng %spa lo tiro esta silla. E maxa’ atyä le. = maix atyäle. %mor maix atyäle. %eng %spa ya no vengas. A chukoch acha’añ. %mor chukoch acha’añ. %eng %spa para que lo quieres. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A chukoch. %mor chukoch. %eng %spa para que. E bakibä. = bakibä. %mor bakibä. %eng %spa cual es. A choch ma’añ tyi tyäli. %mor choch ma’añ tyi tyäli. %eng %spa por que no vino. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E maix. = maix. %mor maix. %eng %spa ya no. A mach awom ak’e. %mor mach awom ak’e. %eng %spa no lo quieres ver. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa no. A chukoch. %mor chukoch. %eng %spa por que. M añi. = %mor %eng[ahi esta. %spa E mama’. = mama’. %mor mama’. %eng %spa mama. A ak’eñ alä je’e. %mor ak’eñ alä je’e. %eng %spa dale el niño tambien. A mach jilix acha’añ papito. %mor mach jilix acha’añ papito. %eng %spa ya no lo vas acavar papito. E ts’ämä chiñ. = ts’ämä ja’. %mor ts’ämä ja’. %eng %spa es un charco. E kts’ämla este pelikula. = kts’ä’be’ pelikula. %mor kts’ä’be’ pelikula. %eng %spa lo enciendo la pelicula. A eski ma’añ ase’bisañ abä tyi ty’añ. %mor eski ma’añ ase’bisañ abä tyi ty’añ. %eng %spa es que no te apresuras para hablar. A ma’añ mike ts’ä’b eñety. %mor ma’añ mike ts’ä’b eñety. %eng %spa no lo voy a prender. E jiñe majle ixi. = kmajle ixi. %mor kmajle ixi. %eng %spa voy alla. A ele chuyes iliyi. %mor ele chuyes iliyi. %eng %spa mira que es este. A jij k’ele. %mor jij k’ele. %eng %spa hey mira. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E baka añ. = baki añ. %mor baki añ. %eng %spa donde esta. A mutyo klotye’. %mor mutyo klotye’. %eng %spa lo voy a sacar. A mutyoku. %mor mutyoku. %eng %spa espera. A machku ap’ätsañla amandarina chiñ. %mor machku ap’ätsañla amandarina chiñ. %eng %spa no tires tu mandarina pues. A ma’añix ke kchäkj ak’eñetyla. %mor ma’añix ke kchäkj ak’eñetyla. %eng %spa ya no te loy a dar otra vez. E mu’ach. = mu’ach. %mor mu’ach. %eng %spa si. A ches chonko imäñ iliyi. %mor ches chonko imäñ iliyi. %eng %spa que esta coprando este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches chonko imäñ. %mor ches chonko imäñ. %eng %spa que esta comprando. C pej pexku ili. = %mor %eng %spa pero este. E este liblu. = este liblu. %mor liblu. %eng %spa este lubro. A libru. %mor libru. %eng %spa libro. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches mi iweñ choñe’. %mor ches mi iweñ choñe’. %eng %spa que es lo que venden. E liblu. = ili libru. %mor ili libru. %eng %spa este libro. C pepechku iliyi. = %mor %eng %spa este refresco. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa A ches ke ili. %mor ches ke ili. %eng %spa que es este. E jiñ mu’bä kmäñla. = jiñ mu’bä kmäñla. %mor mu’bä kmäñla. %eng %spa es este que vamos acomprar. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E jiñ mu’bä kmäñla. = jiñ mu’bä kmäñla. %mor mu’bä kmäñla. %eng %spa es este que vamos acomprar. A jiñ mu’bä amäñ. %mor jiñ mu’bä amäñ. %eng %spa ese que compramos. A aber ixku’li. %mor aber ixku’li. %eng %spa aver que es este. A ches chonkolo’. %mor ches chonkolo’. %eng %spa que hacen. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chonbkolo’. %mor ches chonbkolo’. %eng %spa qque estan haciendo. M jiña al tyäx. = %mor %eng %spa ????. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E chamäñä ch’akj. = cha’ mänä ts’akj. %mor cha’ mänä ts’akj. %eng %spa compra otra ves la medicina. M ele. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. M jiña xita. = %mor %eng %spa ese . A ts’akj chonko ichoñe’. %mor ts’akj chonko ichoñe’. %eng %spa esta vendiendo medicina. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ixku’li ches tyakj ili. %mor ixku’li ches tyakj ili. %eng %spa y este que es. C jiñe ch’a’añ. = jiñ kcha’añ. %mor jiñ kcha’añ. %eng %spa es mio. A ixku ilibä. %mor ixku ilibä. %eng %spa y este pues. E tye’. = ili tye’. %mor ili tye’. %eng %spa este arbol. A tye’. %mor tye’. %eng %spa palo o arbol. A weñ ts’akj chonko. %mor weñ ts’akj chonko. %eng %spa esta es una medicina. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa que. A jaytyiki ya’año’i. %mor jaytyiki ya’año’i. %eng %spa cuantos hay ahi. E maix kme. = maix kme. %mor kme. %eng %spa ya no voy hacer. A jaytyiki ya’año’i. %mor jaytyiki ya’año’i. %eng %spa cuantos hay ahi. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A jaytyiki ya’año’. %mor jaytyiki ya’año’. %eng %spa cuantos hay ahi. E kom jiñ ili. = kom jiñ ili. %mor jiñ ili. %eng %spa quiero este. E kom k’e. = kom k’e. %mor k’e. %eng %spa quiero ver. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E kom k’e. = kom k’e. %mor k’e. %eng %spa quiero ver. E k’elix ajnena jiñ. = k’ele ajnena. %mor k’ele ajnena. %eng %spa mira la nena. E k’elix ajnena. = k’ele ajnena. %mor k’ele ajnena. %eng %spa mira la nena. A laj k’ela chiñ. %mor laj k’ela chiñ. %eng %spa vamos a verlo pues. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que estan haciendo estos. A aj pijtyañ mu’tyo iñaxañ k’el ajñox. %mor aj pijtyañ mu’tyo iñaxañ k’el ajñox. %eng %spa espera voy a ver primero el viejo. A ya’ mi icha’ak’eñety. %mor ya’ mi icha’ak’eñety. %eng %spa ahi te lo voy a dar. A nena. %mor nena. %eng %spa S yomäch ak’ajtyibeñ je’e. %mor yomäch ak’ajtyibeñ je’e. %eng %spa esta bien que le preguntes. A ja. %mor ja. %eng %spa que. S yomäch ak’ajtyibeñ je’e. %mor yomäch ak’ajtyibeñ je’e. %eng %spa esta bien que le preguntes. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. S jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa E ma’añ mike iyäk’eñoñ. = ma’añ mike iyäk’eñoñ. %mor ma’añ mike iyäk’eñoñ. %eng %spa no mr va adar. A laj k’ela chiñ. %mor laj k’ela chiñ. %eng %spa vamos a verlo pues. E jk’e kba. = jk’e kba. %mor jk’e kba. %eng %spa miro yo. A laj k’ela. %mor laj k’ela. %eng %spa vamos a verlo. E k’e je’eli. = k’e je’eli. %mor k’e je’eli. %eng %spa miro tambien este. A ches chonko ili nena. %mor ches chonko ili nena. %eng %spa que hace esta nena. E eku jiñ ili. = k’eleku ili. %mor k’eleku ili. %eng %spa mira este. A ja. %mor ja. %eng %spa que. A ñaxañ k’uxu ili ñox. %mor ñaxañ k’uxu ili ñox. %eng %spa primero come este viejo. A ak’u kucha aj ( ). %mor ak’u kucha aj ( ). %eng %spa dale su cuchara. E cha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A aber laj k’ela ili. %mor aber laj k’ela ili. %eng %spa aver vamos a ver este. A laj k’ela nena. %mor laj k’ela nena. %eng %spa vamos a ver este. A k’uxu nena. %mor k’uxu nena. %eng %spa comelo nena. M äj ñox. %mor äj ñox. %eng %spa es el viejo. A k’uxu. %mor k’uxu. %eng %spa comelo. M ñox. = ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A ak’eñ jump’ej awijts’iñ. %mor ak’eñ jump’ej awijts’iñ. %eng %spa dale uno a tu hermano. A mach jil acha’añ. %mor mach jil acha’añ. %eng %spa no lo vas acavar. E cha’añ. = kcha’añ. %mor kcha’añ. %eng %spa es mio. A ches chonko ili ñox. %mor ches chonko ili ñox. %eng %spa que hacen este viejo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chonko ili. %mor ches chonko ili. %eng %spa que hacen este. M ñox. = ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A ak’eñ juñsel alä. %mor ak’eñ juñsel alä. %eng %spa dale una parte el niño. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa E ma alu’ ach’ixañ jiñ ili. = mach alu’ ach’isañ. %mor mach alu’ ach’isañ. %eng %spa no lo mojes todo. E liblu. = ili libru. %mor ili libru. %eng %spa este libro. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. A kmäñla kcha’añ. %mor kmäñla kcha’añ. %eng %spa compramos el de nosotros. S jiñ ma ak’ajtyibeñ ixña ayi. %mor jiñ ma ak’ajtyibeñ ixña ayi. %eng %spa preguntale la nena. A jäjä. %mor jäjä. %eng %spa si. S jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A laj k’ela nena. %mor laj k’ela nena. %eng %spa vamos a verlo nena. A la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. A laj k’ela chiñ. %mor laj k’ela chiñ. %eng %spa vamos a verlo pues. A la’ kpäs eñety yomba. %mor la’ kpäs eñety yomba. %eng %spa te lo enseño esta bien. A yomba. %mor yomba. %eng %spa esta bien. A la’ chiñ. %mor la’ chiñ. %eng %spa ven pues. E juya. = juya. %mor juya. %eng %spa julia. E la’ lo’ asañ ap’o. = tyi alu’ ach’isa ap’o. %mor tyi alu’ ach’isa ap’o. %eng %spa lo mojaste todo tu vestido. A mach alas chonkoloñ. %mor mach alas chonkoloñ. %eng %spa no estoy jugando. A mike kts’äñsañety. %mor mike kts’äñsañety. %eng %spa te voy a matar. M tyi jem. = tyi jeme. %mor tyi jeme. %eng %spa lo destruyo. A mutyo ka ats’ämeje latyi jumuk’i. %mor mutyo ka ats’ämeje latyi jumuk’i. %eng %spa te vas a bañar mas al rato. M mäña ele. = k’ele tyi imäñä. %mor k’ele tyi imäñä. %eng %spa mira lo compro. A ma’añix ke kma kmäñ eñetyte achikla latyi jumuk’i. %mor ma’añix ke kma kmäñ eñetyte achikla latyi jumuk’i. %eng %spa ya no te voy a comprar tu chicle mas al rato. E ña lu’ lo’kiyoñ. = ña lu’ lo’kiyoñ. %mor lu’ lo’kiyoñ. %eng %spa me sali. E mäñato’. = mäñato’. %mor mäñato’. %eng %spa compralo. A aläjach. %mor aläjach. %eng %spa solo el niño. M mämato’ ñox. = ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A aläjach ke kma kmäñ eñte ichikle. %mor aläjach ke kma kmäñ eñte ichikle. %eng %spa solo la niña voy a comprarle su chicle. M tyujumema. = %mor %eng %spa solo tu. A ja. %mor ja. %eng %spapque. M tyaja ñox. = tyaja ñox. %mor tyaja ñox. %eng %spa casate con el viejo. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. E ña lu’ ochima. = ña lu’ ochima. %mor lu’ ochima. %eng %spa si entro todo. A pe’ che’añ jiñ. %mor pe’ che’añ jiñ. %eng %spa pero esta asi. M ñox. = ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A mach alu’ chokj mandarina. %mor mach alu’ chokj mandarina. %eng %spa no estes tirando toda la mandarina. A yoke mu’jach aweñ asiñ. %mor yoke mu’jach aweñ asiñ. %eng %spa solo lo estas jugando. A amjtyañtyometa’. %mor amjtyañtyometa’. %eng %spa todavia hay. A ma’añ ke ichäkj ch’äte atiya. %mor ma’añ ke ichäkj ch’äte atiya. %eng %spa ya no va atraer tu tia. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ma’añ ke ichäkj ch’äte. %mor ma’añ ke ichäkj ch’äte. %eng %spa ya no lo va atraer. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A chokox ixi. %mor chokox ixi. %eng %spa tiralo alla. E mäch. = mä’äch. %mor mä’äch. %eng %spa si. A chokox ixi tyi basura. %mor chokox ixi tyi basura. %eng %spa tiralo alla en la basura. A ches chonko ili nena. %mor ches chonko ili nena. %eng %spa que hace la nena. A la’. %mor la’. %eng %spa ven. A nena. %mor nena. %eng %spa M ä ñox. %mor ä ñox. %eng %spa viejo. S wäwä’ä. %mor wäwä’ä. %eng %spa aqui. M ätyä. %mor ätyä. %eng %spa culo. S wäjach achokj wä’. %mor wäjach achokj wä’. %eng %spa solo tiralo aqui. A la’ ila. %mor la’ ila. %eng %spa ven aqui. A ches chonkolo’ iliyi. %mor ches chonkolo’ iliyi. %eng %spa que hace este. A nena. %mor nena. %eng %spa M lej ñox. = k'ele ñox. %mor k'ele ñox. %eng %spa mira ñox. M li. = ili. %mor ili. %eng %spa este. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. M li. = ili. %mor ili. %eng %spa este. A mach xäñä atyäl tye’. %mor mach xäñä atyäl tye’. %eng %spa no estes tocando el palo. E cha’añ k’äñ tyi jats’. = cha’añ k’äñ tyi jats’. %mor cha’añ k’äñ tyi jats’. %eng %spa es para que lo sirvo para pelear. A la’ nena. %mor la’ nena. %eng %spa ven nena. A ches chonko iliyi. %mor ches chonko iliyi. %eng %spa que hace este. M chañ exte wuty. = icha’añ iwuty. %mor icha’añ iwuty. %eng %spa es para su ojo. A iwuty. %mor iwuty. %eng %spa su ojo. C pety kantala. = tyi kpety jamäla. %mor tyi kpety jamäla. %eng %spa lo abrimos todo. A ba’añ iwuty. %mor ba’añ iwuty. %eng %spa donde esta su ojo. A laix nena. %mor laix nena. %eng %spa vente nena. A nena. %mor nena. %eng %spa nena. M tyoty. = ili otyoty. %mor ili otyoty. %eng %spa la casa. S laix nena. %mor laix nena. %eng %spa ya vente nena. S laj k’uxla chikle. %mor laj k’uxla chikle. %eng %spa vamos a comer chicle. S la’. %mor la’. %eng %spa ven. E añuñ chikle. = añuñ chikle. %mor chikle. %eng %spa dame chicle. S la’. %mor la’. %eng %spa ven. A ma’añ mach awom ty’añ chiñ. %mor ma’añ mach awom ty’añ chiñ. %eng %spa no quieres hablar pues. S mike k’uxla chikle nena. %mor mike k’uxla chikle nena. %eng %spa vamos a comer chicle nena. S la’. %mor la’. %eng %spa ven. E kom ty’añ. = kom ty’añ. %mor ty’añ. %eng %spa quiero hablar. A ches chonko ili chiñ. %mor ches chonko ili chiñ. %eng %spa que hace este pues. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que hace. E exte ch’uj buchu. = exte ch’uj buchu. %mor ch’uj buchu. %eng %spa este sigue sentado. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E iliyi chiñ. = iliyi chiñ. %mor chiñ. %eng %spa este pue. E ches ji. = ches ji. %mor ji. %eng %spa que es este. A ches ili chiñ. %mor ches ili chiñ. %eng %spa que es este pues. E barku. = ili barku. %mor ili barku. %eng %spa es barco. + 56.33.90. A barku. %mor barku. %eng %spa barco. E jä’. = jä’. %mor jä’. %eng %spa que. A ches’ yila barku jiñ. %mor ches’ yila barku jiñ. %eng %spa asi es el barco. E jäjä’. = jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ixku’li chikiyes. %mor ixku’li chikiyes. %eng %spa y este que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E plaj. = ili plato. %mor ili plato. %eng %spa este plato. A mach xäñä atyäl asapatu. %mor mach xäñä atyäl asapatu. %eng %spa no estes tocando tu zapato. A chonko ak’ux amandarina. %mor chonko ak’ux amandarina. %eng %spa estas comiendo mandarina. A ma’añ yoke asaj u’biñ ty’añ acha’añ. %mor ma’añ yoke asaj u’biñ ty’añ acha’añ. %eng %spa como que escuchas verdad. E eku. = k’eleku. %mor k’eleku. %eng %spa miralo. E ili chiñ. = ili chiñ. %mor chiñ. %eng %spa este pue. E laj k’ela je’e ili. = laj k’ela je’e ili. %mor k’ela je’e ili. %eng %spa miramos tambien este. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E jiñe wuty. = jiñ iwuty. %mor jiñ iwuty. %eng %spa es su ojo. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E muty. = ili imuty. %mor ili imuty. %eng %spa este es su ojo. A muty. %mor muty. %eng %spa pollo. A ches ty’uchtyäbi icha’añ. %mor ches ty’uchtyäbi icha’añ. %eng %spa que es lo que tiene agarrado. E exte. = exte. %mor exte. %eng %spa este. E jiñ ili. = jiñ ili. %mor ili. %eng %spa es este. E chon ity’ux. = chon ik’ux. %mor chon ik’ux. %eng %spa esta comiendo. A ches ik’aba’ iliyi. %mor ches ik’aba’ iliyi. %eng %spa como se llama este. A bajche’ añ. %mor bajche’ añ. %eng %spa como esta. E ch’äwi’. = tyi chmi. %mor tyi chmi. %eng %spa se murio. E che’añ che’e. = che’añ ili ch’ejew. %mor che’añ ili ch’ejew. %eng %spa asi esta el plato. A jä. %mor jä. %eng %spa que. A ixku’ iliyi. %mor ixku’ iliyi. %eng %spa y este. E ya’añ iko’. = ya’añ iko’. %mor ya’añ iko’. %eng %spa ahí esta su abuelita. A ixku’li. %mor ixku’li. %eng %spa y este. A ches chonko. %mor ches chonko. %eng %spa que hace. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches chonko iliyi. %mor ches chonko iliyi. %eng %spa que hace este. E este. = este. %mor este. %eng %spa E choñ ikrabariñtye ity’añ. = choñ ikrabariñtye ity’añ. %mor ikrabariñtye ity’añ. %eng %spa le estan grabando su platica. A chonko ikrabariñtye ity’añta’. %mor chonko ikrabariñtye ity’añta’. %eng %spa estan garando tus palabras. E oto. = oto. %mor oto. %eng %spa otro. A ches iba’aliyi. %mor ches iba’aliyi. %eng %spa y este que es. E jä. = jä. %mor jä. %eng %sp[que. A ches iba’liyi. %mor ches iba’liyi. %eng %spa y este que es. E choñ yabä iwäty’añ. = choñ yabä iwäty’añ. %mor yabä iwäty’añ. %eng %spa ese que esta ahi. X ba’añ awotyoty. %mor ba’añ awotyoty. %eng %spa donde esta tu casa. M mama. = %mor %eng %spa A uts’atyku ma acha’añ aty’añ chiñ. %mor uts’atyku ma acha’añ aty’añ chiñ. %eng %spa pero habla bien pues. A ma’añ ke kmäñ. %mor ma’añ ke kmäñ. %eng %spa no lo voy a comprar. A ke kmäñte achikle chiñ. %mor ke kmäñte achikle chiñ. %eng %spa voy a comprar chicle. A muxke kma kmäñte kchikle. %mor muxke kma kmäñte kchikle. %eng %spa si voy a comprar chicle. A cha’añ mi käk’eñ alä. %mor cha’añ mi käk’eñ alä. %eng %spa para que les de. A kbaj. %mor kbaj. %eng %spa y yo. A ixku ili ches ki ñox. %mor ixku ili ches ki ñox. %eng %spa y este que es viejo. A ñoxito. %mor ñoxito. %eng %spa viejito. A la’ku chiñi. %mor la’ku chiñi. %eng %spa ven pues. A se’bety. %mor se’bety. %eng %spa apurate. E kukux tyi awotyoty. = kukux tyi awotyoty. %mor tyi awotyoty. %eng %spa vete ya en tu casa. A se’bety. %mor se’bety. %eng %spa apurate. A kma kmäñte apistola chiñ. %mor kma kmäñte apistola chiñ. %eng %spa voy a ir a comprar una pistola. A mach ma’añ. %mor mach ma’añ. %eng %spa sera que no. A ma’añ ke wa’ma kmäñte. %mor ma’añ ke wa’ma kmäñte. %eng %spa no lo voy a comprar. A ñoxito. %mor ñoxito. %eng %spa viejito. E el chiñi. = k’ele chiñ. %mor k’ele chiñ. %eng %spa mira pue. E joñoñ. = joñoñ. %mor joñoñ. %eng %spa yo. E mach yom. = mach yom. %mor yom. %eng %spa esta bien. E la’ku añ yambä. = la’ku añ yambä. %mor la’ku añ yambä. %eng %spa aquí esta otro. A mach abuxtyañla lum. %mor mach abuxtyañla lum. %eng %spa no se sinten en el suelo. A laix la. %mor laix la. %eng %spa ya vente. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. A la’ ñox. %mor la’ ñox. %eng %spa ve viejo. E la’. = la’. %mor la’. %eng %spa ven. E choñ k’ex. = chonko k’exe’. %mor chonko k’exe’. %eng %spa estoy cambiando. A la’ k’ele alibru. %mor la’ k’ele alibru. %eng %spa ven a ver tu libro. E ocheñ tyi jach. = ochen tyi jats’. %mor ochen tyi jats’. %eng %spa enpieza apegar. A ñox. %mor ñox. %eng %spa viejo. A la’ k’ekle alibru cho’oñta’. %mor la’ k’ekle alibru cho’oñta’. %eng %spa ven a ver tu libro digo yo. E la’ kala jats’ chiñi lu’. = laj kala tyi jats’. %mor laj kala tyi jats’. %eng %spa empecemos apelear. E eku jiñ. = k’eleku jiñi. %mor k’eleku jiñi. %eng %spa miralo ese. E jiñ li. = jiñ li. %mor li. %eng %spa es este. E li. = ili. %mor ili. %eng %spa ese. E jiñ ili nena. = jiñ ili nena. %mor ili nena. %eng %spa es esta nena. E bäta. = bäta. %mor bäta. %eng %spa ????. C jiñ. = jiñ. %mor jiñ. %eng %spa este. C wä nenen. = w’i nena. %mor w’i nena. %eng %spa esta nena. C wä’i nena. = wä’i nena. %mor wä’i nena. %eng %spa aquí nena. A ches chonkolety. %mor ches chonkolety. %eng %spa que estas haciendo. A ja. %mor ja. %eng %spa que. E pich. = kom pich. %mor kom pich. %eng %spa quiero orinar. E la’ alas chiñ. = la’ tyi alas. %mor la’ tyi alas. %eng %spa ven a jugar. E jiñ yäx añ. = jiñ yäjyäx. %mor jiñ yäjyäx. %eng %spa este verde. E che’ba ko. = che’eñ jko’. %mor che’eñ jko’. %eng %spa dice mi abuelita. A ches jiñ ya’bä lits’i. %mor ches jiñ ya’bä lits’i. %eng %spa que es eso que esta ahi. E bakibä. = bakibä. %mor bakibä. %eng %spa cual. A jiñku ya’bä lits’i tyi pañ asor. %mor jiñku ya’bä lits’i tyi pañ asor. %eng %spa ese que esta ahi en tu short. A tyejcheñku chiñ. %mor tyejcheñku chiñ. %eng %spa levantate pues. A ches jiñi. %mor ches jiñi. %eng %spa que es eso. A ches jiñi. %mor ches jiñi. %eng %spa que es eso. M äy. %mor äy. %eng %spa . A ñox laix. %mor ñox laix. %eng %spa viejo ya vente. E säk’añ. = säk’añ. %mor säk’añ. %eng %spa buscalo. E la’ tyä nena. = la’ tyälä nena. %mor la’ tyälä nena. %eng %spa nena ven atocar. E ak’eñ. = ak’eñ. %mor ak’eñ. %eng %spa dale. A laix. %mor laix. %eng %spa vente. M jä’ä. = %mor %eng %spa no. A mach apäk’la tyi lum ibajiñ. %mor mach apäk’la tyi lum ibajiñ. %eng %spa ese no lo manchen en el suelo. A icha’añme ili. %mor icha’añme ili. %eng %spa es de el. A ch’ätex nena. %mor ch’ätex nena. %eng %spa traelo nena. A macha’ ak’ux. %mor macha’ ak’ux. %eng %spa no lo comas. A macha’ ak’ux. %mor macha’ ak’ux. %eng %spa no lo comas. A mach axop bajchejiñi. %mor mach axop bajchejiñi. %eng %spa no lo dobles asi. A mike atsile’. %mor mike atsile’. %eng %spa se va a romper. A leeriñ jiñi. %mor leeriñ jiñi. %eng %spa leelo eso. A ma’añ ke käk’eñetyloñ chikle. %mor ma’añ ke käk’eñetyloñ chikle. %eng %spa ya no te voy a dar chicle. A ñoxito. %mor ñoxito. %eng %spa viejito. A mach ak’u k’ux buchtyañ lum. %mor mach ak’u k’ux buchtyañ lum. %eng %spa no esten sentando esa tierra. A laix. %mor laix. %eng %spa ya vente. A latyi jumuk’ ats’ämejel. %mor latyi jumuk’ ats’ämejel. %eng %spa mas al rato te vas a bañar. C papa. = papa. %mor papa. %eng %spa C papa. = papa. %mor papa. %eng %spa A laix. %mor laix. %eng %spa ya vente. A mache’ awäsiñ. %mor mache’ awäsiñ. %eng %spa no lo juegues. A mache’ awäsibeñ yokj. %mor mache’ awäsibeñ yokj. %eng %spa no juegues su pies. A ja’. %mor ja’. %eng %spa que. A ka mata’ awuty’añ. %mor ka mata’ awuty’añ. %eng %spa pero no llores. A ma’añ ke käk’eñetyloñ chikle. %mor ma’añ ke käk’eñetyloñ chikle. %eng %spa ya no te voy a dar chicle. A ke kma kmäñte. %mor ke kma kmäñte. %eng %spa lo voy a comprar. M ma’. = %mor %eng %spa E ches jiñ li. = ches ili. %mor ches ili. %eng %spa que es esto. S jiñ yokj. %mor jiñ yokj. %eng %spa es su pies. M añu mam. = %mor %eng %spa dame mama. S jiñ yokj. %mor jiñ yokj. %eng %spa ese pies. E ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. M lame yañ añ chañ. = %mor %eng %spa aqui esta pues. M lomol. = %mor %eng %spa en el lomo. E ya’añta mamachiñ nena. = nena ya’an mama. %mor nena ya’an mama. %eng %spa si alli esta mama nena. E mis. = ix mis. %mor ix mis. %eng %spa es gato. E jaxubeñ mama. = jaxubeñ mama. %mor mama. %eng %spa tallale mama. E äjä. = äjä. %mor äjä. %eng %spa aqui tienes. A ak’eñ alä. %mor ak’eñ alä. %eng %spa dale el niño. M liñlo. = liblu. %mor liblu. %eng %spa libro. E ay. = ay. %mor ay. %eng %spa hay. A mach muk’jach apets’. %mor mach muk’jach apets’. %eng %spa no lo aplastes nada mas. A tyi k’uxu. %mor tyi k’uxu. %eng %spa lo comio. A tyi k’uxu. %mor tyi k’uxu. %eng %spa lo comio. A mama apäk’la tyi. %mor mama apäk’la tyi. %eng %spa no manches tu boca. A mesa. %mor mesa. %eng %spa A jatyety je’e. %mor jatyety je’e. %eng %spa solo tu tambien. A chejachix ik’chutyañety. %mor chejachix ik’chutyañety. %eng %spa estas muy sucio. A muxke kts’äñsañety latyi jumuk’i. %mor muxke kts’äñsañety latyi jumuk’i. %eng %spa te voy a bañar mas al rato. A ma’añ asaj ch’ujbity’añ. %mor ma’añ asaj ch’ujbity’añ. %eng %spa si escuchas verdad. A yoke maix poko la ak’ä. %mor yoke maix poko la ak’ä. %eng %spa ya no esta lavado tu mano. E jä’ä. = jä’ä. %mor jä’ä. %eng %spa si. A yoke päjk’eñ tyi lum ak’ä’. %mor yoke päjk’eñ tyi lum ak’ä’. %eng %spa esta manchado de tierra tu mano. E tyikätyä. = tyikätyo. %mor tyikätyo. %eng %spa esta caliente todavia. A ke kts’äjsañety. %mor ke kts’äjsañety. %eng %spa te voy a bañar. S chuki chonkolety ña’ay. %mor chuki chonkolety ña’ay. %eng %spa que estas haciendo hija. M jä’ä. = %mor %eng %spa S chuki chonkolety. %mor chuki chonkolety. %eng %spa que estas haciendo. M jä. = %mor %eng %spa M mach. = maxki. %mor maxki. %eng %spa quienes. S ja. %mor ja. %eng %spa que. M majch. = majchki. %mor majchki. %eng %spa quienes. S ches chonko ak’ux. %mor ches chonko ak’ux. %eng %spa que estas comiendo. M pete. = tyi pejtye. %mor tyi pejtye. %eng %spa todo. S chuki. %mor chuki. %eng %spa que es. A ches ke ili ñox. %mor ches ke ili ñox. %eng %spa que es este viejo. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches ke iliyi. %mor ches ke iliyi. %eng %spa que es este. E wäya. = wäya. %mor wäya. %eng %spa julia. A jä. %mor jä. %eng %spa E ocheñku chi. = ocheñku chiñ. %mor ocheñku chiñ. %eng %spa pasale pue. E tex ili che’ma acha’ su’eñoñ. = ches ili che’ ma acha’ su’beñoñ. %mor ches ili che’ ma acha’ su’beñoñ. %eng %spa que es este me dices otra ves. A ches ili cho’oñta chiñ. %mor ches ili cho’oñta chiñ. %eng %spa que es este pues. E jä. = jä. %mor jä. %eng %spa que. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. A nena. %mor nena. %eng %spa A a ches ili nena. %mor a ches ili nena. %eng %spa y este que es nena. A k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A iy ele. %mor iy ele. %eng %spa hey mira. M lej. = k’ele. %mor k’ele. %eng %spa mira. A ches iliyi. %mor ches iliyi. %eng %spa que es este. E jiñku ili. = jiñku ili. %mor ili. %eng %spa es este. A jäjä’. %mor jäjä’. %eng %spa si. A ches jiñi. %mor ches jiñi. %eng %spa que es eso. M iyi. = iliyi. %mor iliyi. %eng %spa este. A ches ili nena. %mor ches ili nena. %eng %spa que es esto nena. M jä. = %mor %eng %spa