M(MAN nacimiento 13/9/2001; edad 3;11) A(mamá) P(papá) G(pedro) J(hermana) C(hermano) X(persona) + contexto: patio de casa + fecha de nacimiento: 13/9/2001 + fecha de grabación: 130805 + primer encuentro con el niño, la familia preparando tamales + para la celebración de primera + comunión de una de sus hijas + traducido por melba del carmen G chubi ta' yes ak'aba'? %mor chu-bi ta' /yes a-k'aba'? %eng %spa que es? A m che'ety! %mor m che'-ety! %eng %spa dice! G m. %mor m. %eng %spa G baki tsajñety? %mor baki /tsajñ-ety? %eng %spa donde fuiste? G ts'ämel che'ety! %mor /ts'äm-el /che'-ety! %eng %spa a bañar! M ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa que? G tsajñety tyi ja'? %mor /tsajñ-ety tyi ja'? %eng %spa fuiste en el rio? G ma'añ mi ajak'benla! %mor ma'/añ mi a/jak'-b-en-la! %eng %spa no lo contestes! G tsäwamba? %mor tsäwam-ba? %eng %spa hace frio? G ma'añ. %mor ma'/añ. %eng %spa no. G ches tyi atyaja tyi ja'? %mor ches tyi a/tyaj-a tyi ja'? %eng %spa que es lo que encontraste en el rio? M ma'añ ches. = ma'añ ches. %mor ma'/añ ches. %eng %spa no nada. G ma'añ ches? %mor ma'/añ ches? %eng %spa no hay nada? G ma'añ chäy? %mor ma'/añ chäy? %eng %spa no hay pescado? M jä'ä. = jä'ä. %mor jä'-ä. %eng %spa no. G ja. %mor ja. %eng %spa que? M jä'ä. = jä'ä. %mor jä'-ä. %eng %spa no. G ma'añ tyi awilä chäy? %mor ma'/añ tyi aw/il-ä chäy? %eng %spa no viste el pescado? M jä'ä. = jä'ä. %mor jä'-ä. %eng %spa no. G ja. %mor ja. %eng %spa que? G maxki tyi its'änsäyety? %mor maxki tyi i/ts'än-s-ä-y-ety? %eng %spa quien te baño? M luxi. = xluciya. %mor x-luciya. %eng %spa lucia. G ja. %mor ja. %eng %spa que? M luxi. = xluciya. %mor *x-luciya. %eng %spa lucia. G maxki li? %mor maxki li? %eng %spa quien es? J xluciya che'eñ. %mor x-luciya /che'-eñ. %eng %spa dice que es lucia. H chich. %mor chich. %eng %spa mi hermana mayor. G ma'añ tsäwañ tyi awu'bi? %mor ma'/añ tsäwañ tyi aw/u'b-i? %eng %spa no sentiste frio? J ma'añ che'ety! %mor ma'/añ /che'-ety! %eng %spa dile que no! G tsäch ak'äñä xapoñ? %mor tsäch a/k'äñ-ä xapoñ? %eng %spa si usaste jabon? G tsäch ak'äñä xapoñ? %mor tsäch a/k'äñ-ä xapoñ? %eng %spa si usaste jabon? G ja. %mor ja. %eng %spa que? J che'bi che'i. %mor che'-bi che'-i. %eng %spa dice que asi. J mi aletsañ awuty che'i che'i! %mor mi a/lets-s-añ awuty che'i che'i! %eng %spa subes tu ojo asi! G tsäch ak'äñä xapoñ? %mor tsäch a/k'äñ-ä xapoñ? %eng %spa si usaste jabon? G tsäch apoko achikiñ? %mor tsäch apoko achikiñ? %eng %spa si lavaste tu oreja? G jä. %mor jä. %eng %spa que? J pejtye. %mor pejtye. %eng %spa sacalo. G ma'añ tsäwañ tyi awu'bi? %mor ma'añ tsäwañ tyi awu'bi? %eng %spa no sie tes frio? G ches ik'a'ba' apapa? %mor ches ik'a'ba' apapa? %eng %spa como se llama tu papa? G ja. %mor ja. %eng %spa que? G aña'tyaba? %mor aña'tyaba? %eng %spa si lo saves? G ches ik'a'ba' ili? %mor ches ik'a'ba' ili? %eng %spa como se llama este? G ches ik'a'ba'? %mor ches ik'a'ba'? %eng %spa como se llama? G ubi su'beñbi. %mor ubi su'beñbi. %eng %spa escucha dile. J cha'ambi mi ityojety. %mor cha'ambi mi ityojety. %eng %spa para que te pague. + 1:19 J mu'bi ityojety. %mor mu'bi ityojety. %eng %spa dice que te va pagar. A wanita che'ety ta'! %mor wanita che'ety ta'! %eng %spa juanita! M wanita. = x-wanita. %mor *x-wanita. %eng %spa juanita. G juanita ik'a'ba' ili. %mor juanita ik'a'ba' ili. %eng %spa este se llama juanita. G ixku jiñ yambä? %mor ixku jiñ yambä? %eng %spa y ese otro? M mali. = xmariya. %mor *x-mariya. %eng %spa maria. G ixku ix yambä? %mor ixku ix yambä? %eng %spa y ese? + mucho ruido G xku ili chuki yes? %mor xku ili chuki yes? %eng %spa y este que es? M chi'. = ts'i'. %mor ts'i'. %eng %spa perro. G ts'i' ha bueno! %mor ts'i' ha bueno! %eng %spa perro ah bueno! G chuki yes tyi achale che' che' yila awejch'ak bajche' jiñ? %mor chuki yes tyi achale che' che' yila awejch'ak bajche' jiñ? %eng %spa que te paso asi por que esta tan sucio tu calzon G ah. %mor ah. %eng %spa ah. J tyi lojwi? %mor tyi lojwi? %eng %spa se lastimo? M teläch. = iteläch. %mor *i-tel-äch. %eng %spa asi es. G iteläch? %mor iteläch? %eng %spa asi es? G aja. %mor aja. %eng %spa a bueno. J ixku iliyi achichi ches acha'añ ili? %mor ixku iliyi achichi ches acha'añ ili? %eng %spa y este es tu pecho es tuyo? M julya. = xjulya. %mor *x-julya. %eng %spa es julia. J akuñada. %mor akuñada. %eng %spa es tu cuñada. J juliabi. %mor juliabi. %eng %spa es julia. X julia che'eñ. %mor julia che'eñ. %eng %spa es julia. J juliabi. %mor juliabi. %eng %spa es julia. J maxki amama? %mor maxki amama? %eng %spa quien es tu mama? J aläbi cha'añ ma' tyojtyä. %mor aläbi cha'añ ma' tyojtyä. %eng %spa habla para que te pague. J ubi maxki? %mor ubi maxki? %eng %spa quie es? J maxki amama? %mor maxki amama? %eng %spa quien es tu mama? A a che'ety. %mor a che'ety. %eng %spa a dile. M añita. = xañita. %mor *x-añita. %eng %spa anita. J a añita. %mor a añita. %eng %spa anita. J ixku apapa? %mor ixku apapa? %eng %spa y tu papa? J ches ik'a'ba' apapa? %mor ches ik'a'ba' apapa? %eng %spa como se llama tu papa? J aläku chiñ. %mor aläku chiñ. %eng %spa diselo pues. J ches apapa? %mor ches apapa? %eng %spa que es tu papa? A m che'ety. %mor m che'ety. %eng %spa dile. M m. = m. %mor m. %eng %spa m. J a m pe ma' letsañ abik' che'li che'li. %mor a m pe ma' letsañ abik' che'li che'li. %eng %spa pero suve tu cuello asi G jejeje. %mor jejeje. %eng %spa G muktyo tyi bäk'eñ. %mor muktyo tyi bäk'eñ. %eng %spa tiene miedo todavia J jä'. %mor jä'. %eng %spa que J su'beñ. %mor su'beñ. %eng %spa diselo G maxki awik'oty tsajñety tyi ja'? %mor maxki awik'oty tsajñety tyi ja'? %eng %spa con quien fuiste al rio G r. %mor r. %eng %spa M luxi. = xluciya. %mor *x-luciya. %eng %spa lucia G jiñ tyi its'änsäyetyi? %mor jiñ tyi its'änsäyetyi? %eng %spa ese te baño G ja. %mor ja. %eng %spa que G jiñ tyi its'änsäyetyi? %mor jiñ tyi its'änsäyetyi? %eng %spa ese te baño G tyäch ijo'bety ajol? %mor tyäch ijo'bety ajol? %eng %spa si te lavo tu cabello o cabeza G ches tyi ik'äñä tyi ajol? %mor ches tyi ik'äñä tyi ajol? %eng %spa que es lo que uso para tu cabello M xapuñ. = xapuñ. %mor xapuñ. %eng %spa jabon G xapuñ? %mor xapuñ? %eng %spa jabon o detergente G chuki tyi xapuñ tyi ik'äñä? %mor chuki tyi xapuñ tyi ik'äñä? %eng %spa que jabon es G ja. %mor ja. %eng %spa que M xapuñ kmama. = xapuñ kmama. %mor xapuñ k-mama. %eng %spa es de mi mama X yoke xapuñ tyi ik'äñä. %mor yoke xapuñ tyi ik'äñä. %eng %spa solo jabon J mach champu? %mor mach champu? %eng %spa no es champu J mach jabon de baño? %mor mach jabon de baño? %eng %spa no es jabon de baño G ma'añ tsäwañ tyi awu'bi che'jiñ? %mor ma'añ tsäwañ tyi awu'bi che'jiñ? %eng %spa no sentiste frio asi G amba puy tyi ja'? %mor amba puy tyi ja'? %eng %spa hay caracol en el rio J ubi añ puy? %mor ubi añ puy? %eng %spa hay caracol J jak'äbi. %mor jak'äbi. %eng %spa contesta J añäch che'ety. %mor añäch che'ety. %eng %spa dile que si J ixku chäy añäch? %mor ixku chäy añäch? %eng %spa y pescado hay M añäch. = añäch. %mor /añ-äch. %eng %spa si hay J ixku chäy? %mor ixku chäy? %eng %spa y pescado hay J ixku xex? %mor ixku xex? %eng %spa y bomito J añäch iba? %mor añäch iba? %eng %spa si hay J añäch. %mor añäch. %eng %spa si hay J cha'anku alä cheñ. %mor cha'anku alä cheñ. %eng %spa pero dilo pues M añäch. = añäch. %mor /añ-äch. %eng %spa si hay G akäñä jiñ xexi? %mor akäñä jiñ xexi? %eng %spa si lo conoces M añäch. = añäch. %mor /añ-äch. %eng %spa si hay G bajche' yila jiñ xexi. %mor bajche' yila jiñ xexi. %eng %spa como es eso J lakal? %mor lakal? %eng %spa esta largo G anyok? %mor anyok? %eng %spa si hay J jak'äbi. %mor jak'äbi. %eng %spa contestale G ja. %mor ja. %eng %spa que G tax achuku? %mor tax achuku? %eng %spa ya no agarraste G jä. %mor jä. %eng %spa si J che'ku mi ajak' cheñ. %mor che'ku mi ajak' cheñ. %eng %spa contesta asi pues J añ ik'ä' che'ety. %mor añ ik'ä' che'ety. %eng %spa si tiene mano J chaxal che'ety. %mor chaxal che'ety. %eng %spa esta nada mas asi G ches añ icha'añ jiñ xexi? %mor ches añ icha'añ jiñ xexi? %eng %spa que tiene eso G ches añ icha'añ? %mor ches añ icha'añ? %eng %spa que s lo que tiene J jak'äbi papa. %mor jak'äbi papa. %eng %spa contesta papa G ches añ icha'añ jiñ xexi? %mor ches añ icha'añ jiñ xexi? %eng %spa que es lo que tiene A añ ik'ä' che'ety. %mor añ ik'ä' che'ety. %eng %spa si tiene mano J chaxal che'ety. %mor chaxal che'ety. %eng %spa esta asi nada mas J jak'ä chiñ. %mor jak'ä chiñ. %eng %spa contesta pues X amba ipejka kixtyañu. %mor amba ipejka kixtyañu. %eng %spa habla con as personas G ma'añ ba' ipejka. %mor ma'añ ba' ipejka. %eng %spa no le habla G komo kojaxtyobä yila je'e. %mor komo kojaxtyobä yila je'e. %eng %spa es la primera vez que lo mira G ches añ tyi awejch'aki che' bajche' ili. %mor ches añ tyi awejch'aki che' bajche' ili. %eng %spa que es lo que hay adentro de la uña es asi J k'ux. %mor k'ux. %eng %spa duele G ja. %mor ja. %eng %spa que J ja. %mor ja. %eng %spa que G ixku ili kcha'añ. %mor ixku ili kcha'añ. %eng %spa y este que es G chuyes añ icha'añ. %mor chuyes añ icha'añ. %eng %spa que es lo que tiene J k'ux che'ety. %mor k'ux che'ety. %eng %spa duele G jejeje. %mor jejeje. %eng %spa G ma'añ tyi apoko ak'ä'? %mor ma'añ tyi apoko ak'ä'? %eng %spa no lavaste tu mano G ma'añ tyi tsajñety tyi ja'? %mor ma'añ tyi tsajñety tyi ja'? %eng %spa no fuiste en el rio G äjä. %mor äjä. %eng %spa ten G ma'añ tyi apoko ak'ä? %mor ma'añ tyi apoko ak'ä? %eng %spa no lavaste tu mano G jä. %mor jä. %eng %spa que G tä'äch. %mor tä'äch. %eng %spa si G ches tyi ak'ambe? %mor ches tyi ak'ambe? %eng %spa si contestaste M chapuñ. = chapuñ. %mor chapuñ. %eng %spa detergente G pe ma'a tyi lok'i antyota' chiñ. %mor pe ma'a tyi lok'i antyota' chiñ. %eng %spa pero no salio todavia hay G k'etyo latyo tyi käyle %mor k'etyo latyo tyi käyle %eng %spa mira aqui se quedo J ma'añ tyi ak'äñä kloro? %mor ma'añ tyi ak'äñä kloro? %eng %spa no conoces el cloro J tya' k'äñä kloro? %mor tya' k'äñä kloro? %eng %spa usaste cloro J ja. %mor ja. %eng %spa que J tyä'äch. %mor tyä'äch. %eng %spa si J su'beñ. %mor su'beñ. %eng %spa dile J ma'añ che'ety. %mor ma'añ che'ety. %eng %spa no dile A maxtyoba awuji ty'añ? %mor maxtyoba awuji ty'añ? %eng %spa no escuchas X (risa). %mor (risa). %eng %spa J weno xuk'ulety papa. %mor weno xuk'ulety papa. %eng %spa bueno con cuidado papa G baki oraj tyi ch'ok'ä. %mor baki oraj tyi ch'ok'ä. %eng %spa cuando lo tiro x mach kña'tya. H septyembreta'. %mor septyembreta'. %eng %spa en septiembre A septyembreta'. %mor septyembreta'. %eng %spa en septiembre H k'ajtyibeñ kpapabä. %mor k'ajtyibeñ kpapabä. %eng %spa preguntale a mi papa G asike saj kuatro añujix ija'bile. %mor asike saj kuatro añujix ija'bile. %eng %spa asi que tiene cuatro año G jaykojty ats'i'? %mor jaykojty ats'i'? %eng %spa cuantos perros tienes + 5.53 J jinku ats'i'i jaykojty? %mor jinku ats'i'i jaykojty? %eng %spa tu perro cuantos J ubi jaykojty ats'i'? %mor ubi jaykojty ats'i'? %eng %spa oye cuantos perros tienes J su'benbi. %mor su'benbi. %eng %spa dile M ix añ yañ. = ix añ yañ. %mor ix /añ yañ. %eng %spa ahi esta el otro G añ yambä ixi jaykojty yila? %mor añ yambä ixi jaykojty yila? %eng %spa esta otro alla cuantos hay G ja. %mor ja. %eng %spa que G jaykojty yila? %mor jaykojty yila? %eng %spa cuantos hay H mach yujilix. %mor mach yujilix. %eng %spa no save G amba ik'a'ba' jiñ ats'i'i? %mor amba ik'a'ba' jiñ ats'i'i? %eng %spa tiene nombre ese perro G chuki ik'a'ba' jiñ ats'i'i? %mor chuki ik'a'ba' jiñ ats'i'i? %eng %spa como se llama ese perro J ubi jaykojty li ts'i'i? %mor ubi jaykojty li ts'i'i? %eng %spa oye cuantos perros tienes G chuki ik'a'ba'? %mor chuki ik'a'ba'? %eng %spa como se llama G ixku ixbä? %mor ixku ixbä? %eng %spa ese G jinku ixbä saj bich kuchu iñeji. %mor jinku ixbä saj bich kuchu iñeji. %eng %spa ese que esta alla con su cola G ches ik'a'ba' ats'i'i? %mor ches ik'a'ba' ats'i'i? %eng %spa como se llama tu perro J a'bi. %mor a'bi. %eng %spa escucha G jä. %mor jä. %eng %spa que M xete. = siete. %mor siete. %eng %spa G ah siete. %mor ah siete. %eng %spa P mi ityaj cuatro año tyi trece de septiembre. %mor mi ityaj cuatro año tyi trece de septiembre. %eng %spa cumple cuatro año en 13 de septiembre G ah mi ke ityaj cuatro año. %mor ah mi ke ityaj cuatro año. %eng %spa ah va cumplir cuatro año G yu'bi tyi 2002 tyi ch'ok'ä? %mor yu'bi tyi 2002 tyi ch'ok'ä? %eng %spa creo que el 2002 nacio G chä'ächi. %mor chä'ächi. %eng %spa asi es H ajwana tyi yäk'e. %mor ajwana tyi yäk'e. %eng %spa juana le dio P mi ityaj cuatro año. %mor mi ityaj cuatro año. %eng %spa cumple cuatro año G isajachix yom chajachix ts'intyä yom. %mor isajachix yom chajachix ts'intyä yom. %eng %spa falta poco falta poco G äjä. %mor äjä. %eng %spa si G jump'e uj. %mor jump'e uj. %eng %spa un año P jump'e uj. %mor jump'e uj. %eng %spa un año G jump'e uj waa'ali. %mor jump'e uj waa'ali. %eng %spa ya tiene un año P jump'e uj keje wa'ali. %mor jump'e uj keje wa'ali. %eng %spa ya tiene un año P jump'e uj mach ityaja cuatro año. %mor jump'e uj mach ityaja cuatro año. %eng %spa ya tiene un año no cuatro año G yoke ts'äkä jump'e uj. %mor yoke ts'äkä jump'e uj. %eng %spa tiene completo los cuatro año G jaykojty ats'i'? %mor jaykojty ats'i'? %eng %spa cuantos perros tienes G ja. %mor ja. %eng %spa que G ku chukute junkojty. %mor ku chukute junkojty. %eng %spa ve a traer otro G mu'ba amek'e? %mor mu'ba amek'e? %eng %spa lo vas abrazar G jä. %mor jä. %eng %spa que G akämbeba ik'a'ba'? %mor akämbeba ik'a'ba'? %eng %spa conoces como se llama G jä. %mor jä. %eng %spa que M jä'ä. = jä'ä. %mor jä'ä. %eng %spa no es G mach akämbe ik'a'ba'? %mor mach akämbe ik'a'ba'? %eng %spa no conoces su nombre G ixku iña'i ma'añ ik'a'ba'? %mor ixku iña'i ma'añ ik'a'ba'? %eng %spa y su hija no tiene nombre G añäch ik'a'ba'? %mor añäch ik'a'ba'? %eng %spa si tiene nombre A chuki ik'a'ba'? %mor chuki ik'a'ba'? %eng %spa como se llama A akäñäta'. %mor akäñäta'. %eng %spa si lo conoces G ches ik'a'ba' jiñ iña' ats'i'i? %mor ches ik'a'ba' jiñ iña' ats'i'i? %eng %spa como se llama ese perro G jä. %mor jä. %eng %spa que G mach aña'tya? %mor mach aña'tya? %eng %spa no lo saves J mach käñä che'ety. %mor mach käñä che'ety. %eng %spa no lo conoces verdad M mach käñä. = mach jkäñä. %mor mach *j/käñ-ä. %eng %spa no lo conoces G mach akäñä? %mor mach akäñä? %eng %spa no lo conoces J kcha'añäch mach käñä che'ety. %mor kcha'añäch mach käñä che'ety. %eng %spa es mio,dile que no lo conoces G eske ñoj xuk'utyo muk'o tyi ty'añ. %mor eske ñoj xuk'utyo muk'o tyi ty'añ. %eng %spa es que ablan muy lento todavia G chonkotyo ikäño maja chiñ. %mor chonkotyo ikäño maja chiñ. %eng %spa estan aprendiendo todavia P mero chutytyo. %mor mero chutytyo. %eng %spa esta muy niño todavia G jä. %mor jä. %eng %spa que J bajche'bita icha'añ aj? %mor bajche'bita icha'añ aj? %eng %spa como es el tuyo J ajchebeji bajche' ija'bile jiñ saj k'alä? %mor ajchebeji bajche' ija'bile jiñ saj k'alä? %eng %spa como,cuantos años tiene la niña G tres añojaxtyobi. %mor tres añojaxtyobi. %eng %spa 3 años J a tres año. %mor a tres año. %eng %spa tres años G tres añojaxtyo. %mor tres añojaxtyo. %eng %spa solo tres años J pe mäk'ächix je'e. %mor pe mäk'ächix je'e. %eng %spa pero ya save tambien H muxta' tyi ty'añ je'e. %mor muxta' tyi ty'añ je'e. %eng %spa si ya habla tambien J muk'ixku machkuta' ma'añ tyi ak'ajtyibe. %mor muk'ixku machkuta' ma'añ tyi ak'ajtyibe. %eng %spa si ya habla no le preguntaste tambien G chuyes ik'a'ba' ili xojo acha'añi? %mor chuyes ik'a'ba' ili xojo acha'añi? %eng %spa como se llama este que tienes puestos G jä. %mor jä. %eng %spa que G chuyes ik'a'ba'? %mor chuyes ik'a'ba'? %eng %spa como se llama G aña'tyaba? %mor aña'tyaba? %eng %spa si lo saves G ixku ili? %mor ixku ili? %eng %spa y este J xor che'ety! %mor xor che'ety! %eng %spa di que es short M xor. = xor. %mor xor. %eng %spa short G ixku ili? %mor ixku ili? %eng %spa y este G ches ik'a'ba' jiñ? %mor ches ik'a'ba' jiñ? %eng %spa como se llama este G jä. %mor jä. %eng %spa que G aña'tyaba? %mor aña'tyaba? %eng %spa si lo saves G mach aña'tya? %mor mach aña'tya? %eng %spa no lo saves J awomba peso che'ety cha'añ mi alu'su'b che'ety? %mor awomba peso che'ety cha'añ mi alu'su'b che'ety? %eng %spa si quieres un peso para que te lo diga todo G ches tyi icha'le li ak'ä'i? %mor ches tyi icha'le li ak'ä'i? %eng %spa que le paso tu mano M mañ ches. = ma'añ ches. %mor ma'/añ ches. %eng %spa no es nada A ma' jak'e jiñ ty'añi kiko. %mor ma' jak'e jiñ ty'añi kiko. %eng %spa no le contestes kiko G ches ityumbe? %mor ches ityumbe? %eng %spa que le paso G ches tyi atyumbe ila k'ele? %mor ches tyi atyumbe ila k'ele? %eng %spa que hiciste mira G jinku ili ba' ik'. %mor jinku ili ba' ik'. %eng %spa y este que esta aqui G ches tyi atyumbe? %mor ches tyi atyumbe? %eng %spa que hiciste M xipeñ. = ts'ijpeñ. %mor /ts'ip-j-eñ. %eng %spa esta herido A mu'tyi kisiñ ambatyi majch mi iweñ pejkañ awä. %mor mu'tyi kisiñ ambatyi majch mi iweñ pejkañ awä. %eng %spa tiene pena parece que hay alguien que no le habla bien A pe che' mach ibajñebä. %mor pe che' mach ibajñebä. %eng %spa si cuando no esta solo A mach akuchuyo tyi ty'añ, tyi ñak, chä'bä. %mor mach akuchuyo tyi ty'añ, tyi ñak, chä'bä. %eng %spa no los aguantas puro hablar quieren,puro jugar G ches ik'a'ba' labä añ jinku ili? %mor ches ik'a'ba' labä añ jinku ili? %eng %spa como se llama este que esta aqui G jiñku jiñ ya'bä kotyokña? %mor jiñku jiñ ya'bä kotyokña? %eng %spa este que esta aqui M jiñi'ch. = xiñich'. %mor xiñich'. %eng %spa hormiga J jiñich'bi. %mor jiñich'-bi. %eng %spa si es G ixku ili chuki yes ik'a'ba'? %mor ixku ili chuki yes ik'a'ba'? %eng %spa y este como se llama G jä. %mor jä. %eng %spa que G aña'tyaba? %mor aña'tyaba? %eng %spa si lo saves G max tyi chonko iju'sañ awexi? %mor max tyi chonko iju'sañ awexi? %eng %spaquien esta bajando tu calzon G maxki? %mor maxki? %eng %spa quien G maxki chonko iju'sañ awex? %mor maxki chonko iju'sañ awex? %eng %spa quien esta bajando tu calzon G a. %mor a. %eng %spa G akäñäba? %mor akäñäba? %eng %spa si lo conoces G mach akäñä? %mor mach akäñä? %eng %spa no lo conoces G maxki tyi ilok'o ajol? %mor maxki tyi ilok'o ajol? %eng %spa quien te corto el cabello G maxki tyi ilok'o ajol? %mor maxki tyi ilok'o ajol? %eng %spa quien te corto el cabello M kmama. = kmama. %mor k-mama. %eng %spa mi mama G amama tyi ilok'o jol? %mor amama tyi ilok'o jol? %eng %spa tu mama te corto el cabello G yuji ilk'o jol? %mor yuji ilk'o jol? %eng %spa vino a cortar mi cabello G aaah! %mor aaah! %eng %spa G ixku apapa? %mor ixku apapa? %eng %spa y tu papa G apapa yuji ilok'o je'e? %mor apapa yuji ilok'o je'e? %eng %spa y tu papa save cortar cabello G yujiba ilok'o? %mor yujiba ilok'o? %eng %spa si save corta cabello G mach yuji? %mor mach yuji? %eng %spa no save G äjä. %mor äjä. %eng %spa G ches ik'a'ba' ix'ä asaj bichity? %mor ches ik'a'ba' ix'ä asaj bichity? %eng %spa como se llama ese cachorro M ma'añ ik'a'ba'. = ma'añ ik'a'ba'. %mor ma'/añ i-k'a'ba'. %eng %spa no tiene nombre G ma'añ ik'a'ba'? %mor ma'añ ik'a'ba'? %eng %spa no tiene nombre G jä. %mor jä. %eng %spa que G bakañ iña'bä? %mor bakañ iña'bä? %eng %spa donde esta su madre M ix. = ixi. %mor ixi. %eng %spa alla G chiki yes muk' iña' ix ixi? %mor chiki yes muk' iña' ix ixi? %eng %spa que esta haciendo su madre alla M juliyo'. = juliyo'. %mor /jul-i-y-o'. %eng %spa ya llegaron G tyik juluyo'? %mor tyik juluyo'? %eng %spa ya llegaron G maxki tyi julu? %mor maxki tyi julu? %eng %spa quien lo mato G maxki tyi' kulu? %mor maxki tyi' kulu? %eng %spa quien lo mato G jä. %mor jä. %eng %spa que G maxki tyi' julu aña'tyaba? %mor maxki tyi' julu aña'tyaba? %eng %spa quien le disparo lo saves G mach aña'tya. %mor mach aña'tya. %eng %spa no lo se G moxtyo aña'tya. %mor moxtyo aña'tya. %eng %spa no se todavia G ches tyi icha'le ak'ä ila che' lojweñ? %mor ches tyi icha'le ak'ä ila che' lojweñ? %eng %spa que la paso tu mano,se lastimo G k'ele. %mor k'ele. %eng %spa miralo G jä. %mor jä. %eng %spa que M tel. = iteläch. %mor *i-tel-*äch. %eng %spa si asi es G puli? %mor puli? %eng %spa se quemo G maxki tyi' pulu? %mor maxki tyi' pulu? %eng %spa quien lo quemo G chu tyi atyumbe %mor chu tyi atyumbe. %eng %spa que le hiciste M teläch. = iteläch. %mor *i-tel-äch. %eng %spa asi es G ah iteläch ah bueno? %mor ah iteläch ah bueno? %eng %spa asi es,a bueno G ixku ili. %mor ixku ili. %eng %spa y este M teläch je'e. = iteläch je'e. %mor *i-tel-äch je'e. %eng %spa asi es tambien G ah. %mor ah. %eng %spa M teläch je'e. = iteläch je'e. %mor *i-tel-äch je'e. %eng %spa asi es tambien G ixku ili. %mor ixku ili. %eng %spa y este G ixku ili yambä. %mor ixku ili yambä. %eng %spa y este G jinku ili k'ele. %mor jinku ili k'ele. %eng %spa y este mira G jinku ili k'ele. %mor jinku ili k'ele. %eng %spa y este mira M teläch. = iteläch. %mor *i-tel-äch. %eng %spa asi es G ja? %mor ja? %eng %spa que G ixku ili yambä. %mor ixku ili yambä. %eng %spa y este otro M teläch. = iteläch. %mor *i-tel-äch. %eng %spa asi es G teläch je'e? %mor teläch je'e? %eng %spa asi es G äjä. %mor äjä. %eng %spa asi G pe mata' itel mi jk'e. %mor pe mata' itel mi jk'e. %eng %spa pero no es asi G aber lajk'ele'la yambä. %mor aber lajk'ele'la yambä. %eng %spa aver vamos a ver el otro G jä. %mor jä. %eng %spa que G ixku ili k'ele ba' säpä ili yambä. %mor ixku ili k'ele ba' säpä ili yambä. %eng %spa mira este otro esta mas recto M teläch je'e. = iteläch je'e. %mor *i-tel-äch je'e. %eng %spa asi es G tyi lojwi. %mor tyi lojwi. %eng %spa se lastimo G ma'añ. %mor ma'añ. %eng %spa no M iteläch je'e. = iteläch je'e. %mor i-tel-äch je'e. %eng %spa asi es G äjä. %mor äjä. %eng %spa asi G mi ke amajle tyi eskuela ili ja'bi? %mor mi ke amajle tyi eskuela ili ja'bi? %eng %spa va ir en la escuela este año G ja. %mor ja. %eng %spa que G ches awom akäñ tyi eskuela che ma' majle? %mor ches awom akäñ tyi eskuela che ma' majle? %eng %spa que es lo que quieres usar cuando vayas en la escuela M ma'añ ches. = ma'añ ches. %mor ma'/añ ches. %eng %spa no quiero nada G ma'an ches? %mor ma'an ches? %eng %spa no nada G mach awom akäñe'k'ay. %mor mach awom akäñe'k'ay. %eng %spa no quieres usar el canto G a. %mor a. %eng %spa G veda que awomäch akäñe' k'ay? %mor veda que awomäch akäñe' k'ay? %eng %spa verdad que si quieres usar un canto G awomäch? %mor awomäch? %eng %spa si quieres G ixku soñ? %mor ixku soñ? %eng %spa y bailar G awomba akäñ soñ? %mor awomba akäñ soñ? %eng %spa quieres bailar G mach awom baile? %mor mach awom baile? %eng %spa no quieres baile G ja. %mor ja. %eng %spa que + responde con movimiento de cabeza G aja. %mor aja. %eng %spa ten G pejkanku. %mor pejkanku. %eng %spa leelo J pejkambi. %mor pejkambi. %eng %spa leelo J pejkambi awijts'iñ. %mor pejkambi awijts'iñ. %eng %spa hablale a tu hermano G jä. %mor jä. %eng %spa que J ches tyi ik'ajtyibetyo' che'ety. %mor ches tyi ik'ajtyibetyo' che'ety. %eng %spa que es lo que preguntaste + voz baja J pejkambiku alä. %mor pejkambiku alä. %eng %spa preguntale a tu hermano G pejkañ. %mor pejkañ. %eng %spa hablale J pejkanbiku. %mor pejkanbiku. %eng %spa hablale J pejkambi %mor pejkambi %eng %spa dice que le hables G konla jk'ela ts'i' %mor konla jk'ela ts'i' %eng %spa vamos a ver el perro J pejkañbi pejkañ awijts'iñi. %mor pejkañbi pejkañ awijts'iñi. %eng %spa hablale a tu hermano J mach awijts'iñäch ili chiñ. %mor mach awijts'iñäch ili chiñ. %eng %spa no es tu hermano este pues H jäjä' %mor jäjä' %eng %spa si J pejkañbi awijts'iñ. %mor pejkañbi awijts'iñ. %eng %spa hablale a tu hermano G ches ak'a'bä' jatyety? %mor ches ak'a'bä' jatyety? %eng %spa como te llamas tu H manuela. %mor manuela. %eng %spa manuela G jayp'e aja'bile? %mor jayp'e aja'bile? %eng %spa cuantos años tienes G akäñä k'a'ba' jiñ? %mor akäñä k'a'ba' jiñ? %eng %spa saves como se llama ese G akämbe ik'a'ba'? %mor akämbe ik'a'ba'? %eng %spa si lo saves G mach akämbe ik'a'ba'? %mor mach akämbe ik'a'ba'? %eng %spa no saves su nombre J mukbi ityojety. %mor mukbi ityojety. %eng %spa dice que te va apagar G ches ik'a'ba'? %mor ches ik'a'ba'? %eng %spa como se llama G jä. %mor jä. %eng %spa que G ches ik'a'ba'? %mor ches ik'a'ba'? %eng %spa como se llama M k'aba'. = ik'a'ba'. %mor *i-k'a'ba'. %eng %spa su nombre G ah. %mor ah. %eng %spa G ches ik'a'ba'? %mor ches ik'a'ba'? %eng %spa como se llama + responde con mivimento de cabeza G ma'añ ches. %mor ma'añ ches. %eng %spa no es nada G pejkañka la'wijts'iñ. %mor pejkañka la'wijts'iñ. %eng %spa hablale tu hermanito G baki tsajñety che'ety? %mor baki tsajñety che'ety? %eng %spa dile donde fuiste A a'bi china. %mor a'bi china. %eng %spa china A pejkambi awjts'iñ. %mor pejkambi awjts'iñ. %eng %spa hablale a tu hermanito H kiko. %mor kiko. %eng %spa A a'bi. %mor a'bi. %eng %spa oye J pejkambiku! %mor pejkambiku! %eng %spa hablale G pejkañku! %mor pejkañku! %eng %spa hablale A ochenbi tyi ty'añ mukbi ilabariñ la'ty'añ! %mor ochenbi tyi ty'añ mukbi ilabariñ la'ty'añ! %eng %spa habla para que lo graven A ochembi tyi ty'añ! %mor ochembi tyi ty'añ! %eng %spa habla A ches che'ety. %mor ches che'ety. %eng %spa que es A mu'tyo käk'eñety peso. %mor mu'tyo käk'eñety peso. %eng %spa hay te voy a dar un peso A mi kmäñ la'kayeta. %mor mi kmäñ la'kayeta. %eng %spa vamos a comprar galleta A sale. %mor sale. %eng %spa sale X äjä apeso mi käk'eñeñty. %mor äjä apeso mi käk'eñeñty. %eng %spa ten un peso te lo voy a dar A pejkambi ajchiña! %mor pejkambi ajchiña! %eng %spa hablale ala china A chambi apejkañ. %mor chambi apejkañ. %eng %spa hablale fuerte A china che'etybi! %mor china che'etybi! %eng %spa china G lajkajala tyi alas che'ety! %mor lajkajala tyi alas che'ety! %eng %spa dile que juegue contigo A lajkayala tyi alas china. %mor lajkayala tyi alas china. %eng %spa vamos a jugar china A ochenchin mi käk'eñety apeso. %mor ochenchin mi käk'eñety apeso. %eng %spa ponte a jugar pues te voy a dar un peso A kiko che'ety! %mor kiko che'ety! %eng %spa dile kiko X kajala tyi alas che'ety! %mor kajala tyi alas che'ety! %eng %spa vamos a jugar G mu'tyo tyi kisiñ. %mor mu'tyo tyi kisiñ. %eng %spa tienen pena A a'bi! %mor a'bi! %eng %spa oye J pejkambi! %mor pejkambi! %eng %spa hablale + voz baja H kiko a'bi! %mor kiko a'bi! %eng %spa kiko + 14.12