.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 7 .N:2 .H:Al Cha:y 7 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 2;10.21 *No of utterances: 535 *MLU: 2.56 *R7-1 Ch nan, nan. = nan, nan. %mor nan nan. %eng mom mom. %spa mama, mama. N xa kinloqoh... %mor xa k-0-in/loq'-oh... %eng %spa es que compro. R loqo jun le nu tapa'l. %mor loqo jun le nu tapa'l. %eng %spa compro un mi nance. Ch nan, xikaj mu'x wi le'. (inverted word order) = nan xusukaj luwi' le mu's. %mor nan *x-0-*u/suka-j *le: *u-wi' *le mu's. %eng mom comp-3A-3E/cut-Ttv the 3E-hair the ladino. %spa corto su pelo. C ah je' xikaj nuwi'. %mor ah je' xikaj nuwi'. %eng %spa a si, se corto el pelo. N xusukaj uwi'. %mor x-0-u/suka-j u-wi'. %eng %spa se corto el pelo. C pa xela. %mor pa xela. %eng %spa en xela. N sukaj, xusukaj uwi le mu'xe'. %mor sukaj, x-0-u/suka-j u-wi le mu'x e'. %eng %spa se corto el pelo el ladino. Ch nan, taloq. = nan, taloq. %mor nan, *ch-at/el-oq. %eng %spa mama quitate. R ja k'ut. a ma kawesaj jun nu. %mor ja k'ut. a ma kawesaj jun nu. %eng %spa que es, no me vos a sacar una. R poto chi'in cho'qok. %mor poto chi'in cho'qok. %eng %spa mi foto mia diga. Ch xaj in pota. = chawesaj jun nupoto in. %mor *ch-0-*aw/esa-j *jun #nu-poto. %eng dep-3A-2E/take-Ttv one 1E-picture. %spa saca una mi foto. C ah je', kinwesaj le potos, pero. %mor ah je', kinwesaj le potos, pero. %eng %spa a si te voy sacar los fotos pero. C mas utz chwa le jah. %mor mas utz chwa le jah. %eng %spa fue te a la casa. V(utz chuwa ja cha'. kixtan. %mor chuwa ja cha'. kixtan. %eng %spa esta mejor en el patio, alli. V(utz un kanoq. cha'.). %mor un kanoq. cha'.). %eng %spa lo van a ver. R jo b'a le'. %mor jo b'a le'. %eng %spa vamos pues. C rumal nk'o taj luz. %mor rumal nk'o taj luz. %eng %spa porque no hay luz. N chawesaj lasweter at, chaya. %mor ch-0-aw/esa-j le a-sweter at, chaya. %eng %spa quitate tu sweter tuyo Ros. N cha jun awi at di. kamin. %mor cha jun a-wi at di. k-0-a/min. %eng %spa un tu pelo tuyo, te metes. N chuq awih' at. jalom pa la- %mor chuq awih' at. jalom pa la- %eng %spa tu tu cabeza en tu. N watzyak. %mor watzyak. %eng %spa ropa. C ma k'o taj le luz. %mor ma k'o taj le luz. %eng %spa no hay luz. R le, chalchux k'ut al Tan, %mor le, chalchux k'ut al Tan, %eng %spa sientate pues. R tasaj at al Talin. %mor tasaj at al Talin. %eng %spa venga Ud. catarina. C le oxib' alitomab'. %mor le oxib' alitomab'. %eng %spa las 3 muchachos. S Pelip, a ma utz jewaa ri? %mor Pelip, a ma utz jewaa ri? %eng %spa Felipe no estaba bien aqui. S pa le corral? o utz chi ri? %mor pa le corral? o utz chi ri? %eng %spa en el corral, 2 estaba mejor aqui. C utz chi ri'. %mor utz chi ri'. %eng %spa esta bien aqui. *R7-2 S sa'j b'a at. mas q'equ'm le. %mor sa'j b'a at. mas q'equ'm le. %eng %spa venga Ud. es mas obscuro. S chi ri'. %mor chi ri'. %eng %spa aqui. N je qastzij, q'equ'm. %mor je qastzij, q'equ'm. %eng %spa si verdad es mas obscuro. R no, qetula juxil. como xa jun. %mor no, qetula juxil. como xa jun. %eng %spa acercate un poco porque solo uno. N tak'al at al Lin. %mor /tak'-al at al Lin. %eng %spa parate Catarina. Ch in chi. = in chi. %mor in /chi. %eng 1A now. %spa yo ahora. N mix moleston ta k'ut q'e. *** %mor m-ix molestan ta k'u-t q'e. %eng neg-5A bother neg emph-T exc. %spa no sean molestones pues. S cha qasta ka k'utun le ri. %mor cha qasta ka k'utun le ri. %eng %spa para que se vea bien esto. C utz chi ri'. %mor utz chi ri'. %eng %spa esta bien aqui. N xixk'uje' ta ni qa ruk' le. %mor x-ix/k'uj-e' ta ni qa r-uk' le. %eng %spa se hubieran quedado con el. N aq ruk' le chila le'. %mor aq ruk' le chila le'. %eng %spa alli, vete al sol. N chuwa le q'ije mas chuwa le q'ij. %mor chuwa le q'ije mas chuwa le q'ij. %eng %spa al sol. S utz je la le Pelip? %mor utz je la le Pelip? %eng %spa esta bien asi Felipe. C ah je. %mor ah je. %eng %spa asi. N xaq k'u chila' chixk'o la wih. %mor xaq k'u chila' ch-ix/k'o: la wi-h. %eng %spa que esten solamente alli. S xkatik. chiri kixtak'e wi. %mor x-0/kat-ik. chiri k-ix/tak'e wi. %eng comp-3A/burn(pass)-Tiv. here incomp-5A/stand proloc. %spa se quema, aqui se paran. *** N xaq jun chixtak'ala wih. xaq jun. %mor xaq jun ch-ix/tak'-al-a wi-h. xaq jun. %eng only one dep-5A/stand-pos-Tdep proloc-T. only one. %spa en un solo lugar se paran, en un. N chixtak'ala wih. %mor ch-ix/tak'-al-a wi-h. %eng %spa solo lugar se paran. S kixka'y la. kixka'y pan. %mor kixka'y la. kixka'y pan. %eng %spa miran a, miran en. N al Chay chapakaq'an awi. %mor al Chay ch-0-a/pak-aq'an a-wi. %eng %spa Ros arreglate tu pelo. N chapalaj. %mor chi a-palaj. %eng %spa en la frente. S chi ri kixka'y wih. %mor chi ri kixka'y wih. %eng %spa aqui miren. N pakaq'an a wi che le. are. %mor /pakaq'an a-wi che le. are. %eng %spa arreglate el pelo, con, vos. N kawil pan e mux. are kawil. %mor k-0-aw/il pan e mux. are k-0-aw/il. %eng %spa a ver al ladino, vas a N le mu'x, are kawil el mu'x? %mor le mu'x, are k-0-aw/il el mu'x? %eng %spa ver al ladino, vas a ver al ladino. R n ka'an ta k'ula lawal. %mor n ka'an ta k'ula lawal. %eng %spa no vos hacer, tu hijo. S je ka'ane, je ka'an jewa. %mor je ka'ane, je ka'an jewa. %eng %spa asi lo haces, asi lo haces. S al Chay. je ka'an je wa' ri'. %mor al Chay. je ka'an je wa' ri'. %eng %spa Ros asi lo haces. S kichap iwib'. je ki'ana le. %mor kichap iwib'. je ki'ana le. %eng %spa se agarran, a si lo hacen. *R7-3 S no, pe ri kik'ut la le qab'. %mor no, pe ri kik'ut la le qab'. %eng %spa pero no ense¤an su mano. S je ki'an le. kawil k'ula le'. %mor je ki'an le. kawil k'ula le'. %eng %spa asi lo hacen, y vas haber. S le. kawil k'u la le Pelipe le'? %mor le. kawil k'u la le Pelipe le'? %eng %spa eso, y vas a ver a Felipe. N chawila pan le mu'x cha! %mor ch-0-aw/il-a pan le mu'x /cha'! %eng %spa mira al ladino dice. N chawila pan le mu'x cha! %mor ch-0-aw/il-a pan le mu'x /cha'! %eng %spa mira al ladino dice. C chawil. %mor chawil. %eng %spa lo ves. N katka'yi che le mu'x. %mor k-at/ka'y i che le mu'x. %eng %spa mira al ladino. C i ruk'. %mor i ruk'. %eng %spa con el. R con nuwuj, a kaya'o? %mor con nuwuj, a kaya'o? %eng %spa tengo papel, lo vas a dar. C ruk' anan? %mor ruk' anan? %eng %spa con tu mama. S ruk' anan cha. saj jewa. %mor ruk' anan cha. saj jewa. %eng %spa con tu mama dice. S chixk'ola. sa'j jewa' al Si'l. %mor chixk'ola. sa'j jewa' al Si'l. %eng %spa que esten, venga aca Cecilia. C ruk' anan. %mor ruk' anan. %eng %spa con tu mama. N ja? %mor ja? %eng %spa que. S jewa ri. %mor jewa ri. %eng %spa por aqui. N iii pa re tzijun in chik e chik. %mor iii pa re tzijun in chik e chik. %eng %spa pero voy a parecer muy. N kimpetika. %mor k-in/pet-ik a. %eng %spa espinuda. R nan, chi le we nan ruk' len. %mor nan, chi le we nan ruk' len. %eng %spa el mio mama, con centavo. R ruk' e nukem, ruk'e nukem. %mor ruk' e nukem, ruk'e nukem. %eng %spa con mi tejido, con mi tejido. N jun tata' ri'. %mor jun tata' ri'. %eng %spa este se¤or. C chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. S xinel ne lo in ri tatit. %mor xinel ne lo in ri tatit. %eng %spa creo que yo solo. C katze'nik, katze'nik. utz. %mor katze'nik, katze'nik. utz. %eng %spa te ries te ries. N ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ay no'. jo b'a pa le... %mor ay no'. jo b'a pa le... %eng %spa ay no, vamos en. Ch jat. = jat. %mor /jat. %eng dep-2A. %spa anda. N chin tzijow chiwe? %mor chin /tzij-ow chi-iw-e? %eng %spa quien lo encendio de Uds. R jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. N chin tikow chiwe? %mor chin /tik-ow chi-iw-e? %eng %spa quien lo sembro de Uds. *R7-4 R are lin tat. %mor are lin tat. %eng %spa mi papa. S e le tukel al Chay, Pelip? %mor e le tukel al Chay, Pelip? %eng %spa solo la Ros. Felip. C ah no, utz. %mor ah no, utz. %eng %spa ah no, bien. Ch jo li. = jo ri. %mor /jo ri. %eng %spa vamos. N kujek cha' Pelip. %mor k-uj/b'e-ik /cha' Pelip. %eng %spa nos vamos dice Felipe. Ch ek. = kujek. %mor *k-*uj/b'e-ik. %eng incomp-4A/go-Tiv. %spa nos vamos. N kujek cha al Juan. %mor k-uj/b'e-ik /cha' al Juan. %eng incomp-4A/go-Tiv /say fam juan. %spa nos vamos dice juana. C jo pa jah. jas xab'an iwir? %mor jo pa jah. jas xab'an iwir? %eng %spa vamos a cara, que hicistes ayer. S Chaya cha'. %mor Chaya cha'. %eng %spa Ros dice. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch xel nupota in. = xel nupota in. %mor x-0/el nu-pota in. %eng %spa me sacaron mi foto. C jas xab'an iwir? %mor jas xab'an iwir? %eng %spa que hicistes ayer. Ch no taj. = no k'o taj. %mor no /*k'o: ta-j. %eng neg /exist neg-T. %spa nada. C na? %mor na. %eng X. %spa S sa'j pe na. xqak'am la. %mor sa'j pe na. x-0-qa/k'am la. %eng come emph emph. comp-3A-4E/carry dir. %spa venga, te trajimos unos tus. S nik'aj awuj. xqak'am. %mor nik'aj awuj. xqak'am. %eng %spa papeles, te trajimos unos. S nik'aj acrayon. tasa'j k'o. %mor nik'aj acrayon. tasa'j k'o. %eng %spa tus crayones, venga conmigo. S quk'. %mor quk'. %eng Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S u. %mor u. %eng %spa u. R pa le in, kinch'awik. %mor pa le in, kinch'awik. %eng %spa yo hablo. N katitz' ta k'u le che' le Chay. %mor k-0-a/titz' ta k'u le che' le Chay. %eng %spa no metas el palo Ros. C kach'aw utz. %mor kach'aw utz. %eng %spa habla bien. R hab'la. %mor hab'la. %eng %spa habla. N mal la che'. %mor mal la che'. %eng %spa traiga mal el palo. Ch ay in. = ay in. %mor ay in. %eng %spa ay yo. S jun chik' i chik. jun chik' i chik. %mor jun chik' i chik. jun chik' i chik. %eng %spa una se¤ora, unas se¤ora. S chicha'. %mor chicha'. %eng R chik'i chika chichu' cha'. %mor chik'i chika chichu' cha'. %eng %spa una se¤ora muy gorda dice. *R7-5 C chik'i chik. %mor chik'i chik. %eng %spa indinada (gorda). S le' xuk'am la jun awetz'ab'a'l. %mor le' xuk'am la jun awetz'ab'a'l. %eng %spa te trajo un tu juguete. S le mu's. pe ri katk'uje' k'u kuk'. %mor le mu's. pe ri katk'uje' k'u kuk'. %eng %spa el ladino, pero vas a estar con el. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N kattzijon k'u ruk' cha'. %mor k-at/tzij-on k'u ruk' /cha'. %eng %spa vas hablar con el. Ch uwich'ab' 'ax. = uwich'ab' 'ax. %mor uwich'ab' k'ax. %eng %spa peque¤o... R kujtzijon uj keb'. %mor kujtzijon uj keb'. %eng %spa vamos hablar los 2. Ch keb'. = uj keb'. %mor uj keb'. %eng 4A two. %spa nosotros 2. C k'o le wuj le. %mor k'o le wuj le. %eng %spa esta el libro ve. N n ix keb'. %mor n ix keb'. %eng %spa Uds. 2. Ch no' lik jun. = no k'o le jun. %mor no /*k'o:-!l-!ik *le: jun. %eng no /exist-pos-Tiv the one. %spa esta el libro. S pares chawesaj. %mor pares ch-0-aw/esa-j. %eng exc dep-3A-2E/take-Ttv. %spa por eso quitalo. C k'olik. pareso, pero jachike a. %mor k'olik. pareso, pero jachike a. %eng %spa esta por eso, pero cual. C jachike kawaj? jachike. %mor jachike kawaj? jachike. %eng %spa cual quieres? cual. C u color? %mor u color? %eng %spa de que color. R are chaya chuwech in! %mor are chaya chuwech in! %eng %spa me vas a dar a mi. Ch we' in. = n k'u le we in. %mor n /k'u le w-e in. %eng %spa y el mio. C jachike awe? %mor jachike awe? %eng %spa cual es el tuyo. Ch we ya. no', no keb'. = le we che ya'a. no, chaya keb'. %mor *le w-e ya'a, no, *ch-0-*a/*ya' keb'. %eng %spa el mio dolio? dame 2. C nab'e le. la le. %mor nab'e le. la le. %eng %spa primero ese. Ch no, uwi. = no, uwi. %mor no, u-wi. %eng %spa no su pelo. C xa jun. kinwaj le le rax. %mor xa jun. kinwaj le le rax. %eng %spa solo uno, quiero el verde. C jachike u color. jas u color le? %mor jachike u color. jas u color le? %eng %spa de que color, de que color. R no no, le we'in jun pitaya le'. %mor no no, le we'in jun pitaya le'. %eng %spa el mio es pitaya. N jas ub'i al Chay? %mor jas ub'i al Chay? %eng %spa como se llama Ros. R jun pitaya. %mor jun pitaya. %eng %spa una pitaya. Ch we' in pach'. = we' in pach'. %mor w-e' in pach'. %eng %spa es mio el pache. R Juana le'. %mor Juana le'. %eng %spa la juana ve. Ch Juana le'. = Juana le'. %mor Juana le'. %eng %spa la juana ve. *R7-6 N al chay chay kakatouh ta k'ut. %mor al chay chay k-0-a/k'ut-uh ta k'u-t. %eng %spa Ros Ros lo mostras. N chaltzijona k'u ruk' le mu's. %mor ch-at/tzij-on-a k'u r-uk' le mu's. %eng %spa habla pues con el ladino. N a jun kaq we in o jun rosado. %mor a jun kaq we in o jun rosado. %eng %spa el rojo es mio, un Rosado. Ch xada kaq we in. = a rosado o kaq le we in. %mor a rosado o kaq le w-e in. %eng %spa Rosado, rojo es el mio. C ah je'. y kinya le jun. %mor ah je'. y kinya le jun. %eng %spa asi y te doy el uno. C jun jela, le nik'aj. %mor jun jela, le nik'aj. %eng %spa uno asi, los unos. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C no no. %mor no no. %eng %spa no. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C no xa celeste a je'. %mor no xa celeste a je'. %eng %spa solo celeste, a si. C pa le nik'aj. pa le wuj le. %mor pa le nik'aj. pa le wuj le. %eng %spa en los unos, en el libro se. Ch no' uch. uch. taq'ale. = utz jetaqa le. %mor utz jetaqa le. %eng %spa es mejor por alla. C no, no le le'. %mor no, no le le'. %eng %spa no, ese. S chana k'ut, chana k'ut. %mor chana k'ut, chana k'ut. %eng %spa haga pues, haga pues. S chana k'ut chay. %mor chana k'ut chay. %eng %spa haga pues, Ros. C le, le al chay. %mor le, le al chay. %eng %spa ese, Ros. R k'ak chib'a le jun wa' ri' da. %mor k'ak chib'a le jun wa' ri' da. %eng %spa es rojo esto muchacho. C y le jun chik. %mor y le jun chik. %eng %spa y el otro. Ch jun chik le. = jun chik le. %mor jun chi-k le. %eng %spa el otro ve. C m jun hcik le wa' ri'. %mor m jun hcik le wa' ri'. %eng %spa es otro esto. Ch jun chik war li'. = jun chik war li'. %mor jun chik war li'. %eng %spa es otro esto. C le jun chik, le jun chik. %mor le jun chik, le jun chik. %eng %spa el otro, el otro. R al si'l di. %mor al si'l di. %eng %spa Cecilia. C y le jun chik ah je. %mor y le jun chik ah je. %eng %spa y el otro, a si. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. R y le wechin. %mor y le wechin. %eng %spa y el mio. *R7-7 C e k'o le le jun lele. %mor e k'o le le jun lele. %eng %spa y ese, uno. C we tzat. la le. %mor we tzat. la le. %eng %spa si te caes, ese. C i chi ri' xawiloh. %mor i chi ri' xawiloh. %eng %spa y aqui, lo ves. R al si'l q'e. %mor al si'l q'e. %eng %spa Cecilia. C y le jun chik. %mor y le jun chik. %eng %spa y el otro. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R junam le jewa' ri'. %mor junam le jewa' ri'. %eng %spa es igual aqui. C no' le jun chik. %mor no' le jun chik. %eng %spa no el otro. R jute rix. %mor jute rix. %eng %spa tijeras. C in k'o nulapiz. %mor in k'o nulapiz. %eng %spa yo tengo lapiz. S chiwila k'ut, chana k'ut. %mor chiwila k'ut, chana k'ut. %eng %spa mira pues, hagalo. S chawila k'ut chay. %mor chawila k'ut chay. %eng %spa mira pues Ros. C al chay k'o nulapiz. %mor al chay k'o nulapiz. %eng %spa Ros tengo lapiz. Ch no', no' we in. = no', no' we in. %mor no', no' we in. %eng %spa no, no es mio. C i kin. %mor i kin. %eng %spa y. Ch no' paj in. = no chasipaj chuwech in. %mor no *ch-0-*a/sipa-j *chi-*w-*e-*ch in. %eng %spa regalamelo a mi. C no, no nab'e. %mor no, no nab'e. %eng %spa no, primero. S chay chawiye xtaj nah. %mor chay chawiye xtaj nah. %eng %spa Ros espera. C nab'e kintz'ib'aj. %mor nab'e kintz'ib'aj. %eng %spa primero escribo. Ch no paj in cha'. = no chasipaj chuwech in. *** %mor no *ch-0-*a/sipaj *chi-*w-*e-*ch in /!cha'. %eng %spa regalamelo a mi. C nab'e kintz'ib'aj jun alih. %mor nab'e kintz'ib'aj jun alih. %eng %spa primero voy a escribir a una muchacha. S chawila k'ut chay, cha'. %mor chawila k'ut chay, cha'. %eng %spa mira pues Ros, Ros. S chawila k'ut cha'. %mor chawila k'ut cha'. %eng %spa mira pues. C jun al chay. %mor jun al chay. %eng %spa esa Ros. Ch no, no, no, no. = no, no, no, no. %mor no, no, no, no. %eng %spa no, no. C no. %mor no. %eng %spa no. R chana k'ut. %mor chana k'ut. %eng %spa haga pues. Ch no lapix uj. = no lapix uj. %mor no lapix uj. %eng %spa no nuestro lapiz. R chinatz'ib'aj jas le nub'i. %mor chinatz'ib'aj jas le nub'i. %eng %spa escriba, como es mi nombre. *R7-8 C lapiz in. %mor lapiz in. %eng %spa lapiz mio. R al Catarina le nub'i in. %mor al Catarina le nub'i in. %eng %spa yo me llamo catarina. C katz'ib'aj jun. %mor katz'ib'aj jun. %eng %spa escriba un. R Catarina xivir le nub'i in. %mor Catarina xivir le nub'i in. %eng %spa Catarina vivir me llamo yo. C katz'ib'aj. %mor katz'ib'aj. %eng %spa escribe. R Catarina kej kej nukej. %mor Catarina kej kej nukej. %eng %spa Catarina Quiej Quiej, mi caballo. C katz'ab'aj jun. %mor katz'ab'aj jun. %eng %spa escribe un. Ch ay una chika. = ay una chika. %mor ay una chika. %eng %spa hay una chica. C jun ali. %mor jun ali. %eng %spa una ni¤a. Ch ay una chik. = ay una chik. %mor ay una chik. %eng %spa hay otro. C jun ali. %mor jun ali. %eng %spa una ni¤a. R chana jun q'eb'al. %mor chana jun q'eb'al. %eng %spa haga una tinaja (q'eb'al= water jug). R jun q'eb'al kawaj in. %mor jun q'eb'al kawaj in. %eng %spa yo quiero una tinaja. C le jun ali rech. %mor le jun ali rech. %eng %spa la muchacha se. Ch al. = al. %mor al. %eng %spa pesa. R chana jun wachin. %mor chana jun wachin. %eng %spa haga un mio. C a si. %mor a si. %eng %spa a, si. R tin tajin tijoj b'a'. %mor tin tajin tijoj b'a'. %eng %spa me esta ense¤ando. C chawiloh le le alih. %mor chawiloh le le alih. %eng %spa lo vistes ve muchacha. R ay tzij k'ute. %mor ay tzij k'ute. %eng %spa de veras ve. C y k'o le puwi'. %mor y k'o le puwi'. %eng %spa esta el sombrero. Ch an e we' in lih. = a ka'an le we in jun alih. *** %mor *a *k-0-*a/b'an le w-e in *jun alih. %eng %spa vas hacer el mio. C k'o le jun powi'le'. %mor k'o le jun powi'le'. %eng %spa esta el sombrero. R ah chawe jun wech in. %mor ah chawe jun wech in. %eng %spa haga un mio. C a je. %mor a je. %eng %spa a, si. R jun wech in cha'ana. %mor jun wech in cha'ana. %eng %spa haga un mio. C aje no lapiz in. %mor aje no lapiz in. %eng %spa a si, no mi lapiz mio. Ch lap in. = lap in. %mor lap in. %eng %spa lapiz mio. C lapiz in. %mor lapiz in. %eng %spa lapiz mio. *R7-9 Ch lapix at. = lapix at. %mor lapix at. %eng %spa tu lapiz tuyo. C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. Ch k'am choch. = a kak'am b'i pa awachoch. %mor *a *k-0-*a/k'am *b'i *pa *aw-achoch. %eng %spa lo vas a llevar a tu cosa. Ch kana loq lapix in. = a kak'am loq le nulapiz in. %mor *a *k-0-*a/k'am-!a la-oq *le *nu-lapiz in. %eng %spa vas a traer mi lapiz mio. R jaya charech. %mor j-0-a/ya' chi-r-e-ch. %eng %spa se lo vas a dar. C y ruk' le. %mor y ruk' le. %eng %spa con el. R chana chawe la le. %mor chana chawe la le. %eng %spa haga eso. C aje le jun ali chik. %mor aje le jun ali chik. %eng %spa a si la otra muchacha. S n kara chuqij taj. %mor n kara chuqij taj. %eng %spa no lo rompas. S chawiye'j nah. %mor chawiye'j nah. %eng %spa esperate. Ch no', no', tem jik'i na. = le tem kinjik' na. %mor no' *le tem *k-0-*in/jik' na. %eng %spa la silla lo tengo que halar. S la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya vistes. C le wi'. %mor le wi'. %eng %spa el pelo. Ch li' temi. = ri latem. %mor ri *le *a-tem. %eng %spa aqui esta tu silla. C ko jun. %mor ko jun. %eng %spa hay uno. Ch a si's eli cha. = a si's e ri cha. %mor a si's e ri /cha'. %eng %spa Francisco es esto dice. C mas utz ulew. %mor mas utz ulew. %eng %spa es mejor la tierra. Ch le' jun chik. = le' jun chik. %mor le' jun chik. %eng %spa el otro. C a si jun chik. %mor a si jun chik. %eng %spa asi el otro. C jun alih chik. %mor jun alih chik. %eng %spa otro muchacha. Ch jun lin chik. = jun al talin chik. %mor jun *al talin chi-k. %eng %spa otro catarina. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch un. = un. %mor un. %eng %spa no. R are kawaj in eri a kolores. %mor are kawaj in eri a kolores. %eng %spa yo quiero esto de a colores. Ch uch kolor dih waj. = utz lukolor di le kawaj. %mor utz *le *u-kolor di *le *k-0-aw/aj. %eng %spa quiero uno de buen color. Ch kolox cha'. = lukolor cha'. %mor *le *u-kolor /cha'. %eng %spa su color dice. C junam le kolor le ruk le wuj. %mor junam le kolor le ruk le wuj. %eng %spa es signo de color con el libro. C k'o le jun wipil. %mor k'o le jun wipil. %eng %spa hay un quipel. Ch jun lepil chi. = jun wipil chik. %mor jun wipil chi-*k. %eng %spa otro huipil. *R7-10 C le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. Ch Xa'n ko jun awil li'. = a sa'n k'o jun awipil chi'. %mor *a sa'n /k'o: jun a-wipil /chi'. %eng %spa Santos hay un quipel. C a utz kawiloh. %mor a utz kawiloh. %eng %spa lo ves bien. T utz. %mor utz. %eng %spa bien. C utz kawiloh al chay. %mor utz kawiloh al chay. %eng %spa lo ves bien Ros. Ch we in. = we in. %mor we in. %eng %spa es mio. C wene we at. %mor wene we at. %eng %spa talves es tuyo. Ch no' lapix in xoq'. = no le nulapiz in kinsoq'oh. %mor no *le *nu-lapiz in *k-0-*in/soq'-*oh. %eng %spa mi lapiz mio voy a pintar. C ruk lapiz at. %mor ruk lapiz at. %eng %spa con tu lapiz. Ch ay ay uj. = ay ay *le wuj. %mor %eng %spa oy mi cuaderno. R no. %mor no. %eng %spa no. Ch xa'n uj in. = kinxer le wuj in. %mor *k-0-*in/xer *le *nu-wuj in. %eng %spa tengo que romper mi cuaderno. S m no ko ruk le lin. %mor m no ko ruk le lin. %eng %spa no esta conmigo. S chaya kuloq', chay;a kuloq'. %mor chaya kuloq', chay;a kuloq'. %eng %spa damelo, damelo. C a je jun alih. %mor a je jun alih. %eng %spa ay uno muchacha. Ch uj chik. = ju nuwuj chik. %mor *jun *nu-wuj chi-k. %eng %spa otro papel. S le k'o la we le. %mor le k'o la we le. %eng %spa esta el tuyo ve. Ch no' xoq' awe in. = no kinsoq' le we in. %mor no *k-0-*in/soq' *le w-e in. %eng %spa no voy a pintar el mio. C a je. %mor a je. %eng %spa a si. Ch no', no' lapix at. = no alapiz at. %mor no *a-lapiz at. %eng %spa no tu lapiz tuyo. C no, ruk' nulapiz. %mor no, ruk' nulapiz. %eng %spa no con mi lapiz. Ch no' no' lech xa'n. = no rech a Sa'n. %mor no r-e-ch *a Sa'n. %eng %spa no, es de San. Ch no xoq'ataj. = no no kinsoq'taj. %mor no no *k-*in/soq'-taj. %eng %spa no lo voy pintar. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C no chi ri le'. %mor no chi ri le'. %eng %spa no aqui ve. Ch chile. = chila le'. %mor %eng %spa alli. C chile. %mor chile. %eng %spa alli. Ch chili. = chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. *R7-11 C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch ah, no junu le. = ah, no junu le. %mor ah, no junu le. %eng %spa uno. C saj at k'o le jun nuwuj. %mor saj at k'o le jun nuwuj. %eng %spa venga Ud tengo mi papel. Ch uj jun in li'. = le jun wuj chik ri'. %mor *le jun wuj *chi-*k ri'. %eng %spa el otro papel. Ch uj at. = lawuj at. %mor lawuj at. %eng %spa tu papel tuyo. R we'aj naj k'o iwuk'. %mor we'aj naj k'o iwuk'. %eng %spa si esta mucho rato con Uds. Ch li lapix. = ri le lapiz. %mor ri *le lapiz. %eng %spa aqui esta el lapiz. Ch no, una le'. = no, je ka'ana le. %mor no, *je *k-0-*a/b'an-a le. %eng %spa haga asi. Ch kolik uj at. = a k'o ta wuj at? %mor *a /k'o:-!l-!ik *ta wuj at? %eng %spa esta tu libro tuyo. S chawil ampe nah, chawila ampe nah. %mor chawil ampe nah, chawila ampe nah. %eng %spa miralo bien, miralo bien. C no. k'olik, le alih. %mor no. k'olik, le alih. %eng %spa esta ve muchacha. R chana jun nuq'eb'al, jun q'eb'al. %mor chana jun nuq'eb'al, jun q'eb'al. %eng %spa haga una mi tinaja, una tinaja. R jun q'eb'al. %mor jun q'eb'al. %eng %spa una tinaja. C no, no xa jun. %mor no, no xa jun. %eng %spa no solo uno. Ch li lapix at, xaj. = ri lalapiz at, tasaj. %mor ri *le *a-lapiz at, ta/saj. %eng %spa aqui tu lapiz, venga. C y k'o le nu. %mor y k'o le nu. %eng %spa y mi. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. C tejidas. %mor tejidas. %eng %spa tejidos. Ch kupa', kupa' warl i'. = chachapa waral i. %mor *ch-0-*a/chap-a waral i. %eng %spa agarralo aqui. Ch le', uj at. = le, lawuj at. %mor le, *le *a-wuj at. %eng %spa tu papel tuyo. C jas kub'ij? %mor jas kub'ij? %eng %spa que dice. Ch an uj at. = ka'an lawuj at. %mor *k-0-a/b'an *le *a-wuj at. %eng %spa haces tu papel tuyo. C jas kub'ij la Sa'n? %mor jas kub'ij la Sa'n? %eng %spa que dice Santos. Ch an uj at. = ka'an lawuj at. %mor *k-0-*a/b'an *le *a-wuj at. %eng %spa haces tu libro. S pares, kin'an le we in? %mor pares, kin'an le we in? %eng %spa por eso, voy hacer el mio. R chamak'ij b'i le wa' ri. %mor chamak'ij b'i le wa' ri. %eng %spa corta esto. S a utz kin'anoh? %mor a utz kin'anoh? %eng %spa si lo hago bien. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S b'ay. xa. %mor b'ay. xa. %eng %spa vaya, solo. *R7-12 Ch no, ay uj at. = ay la wuj at. %mor ay la wuj at. %eng %spa ay tu cuaderno tuyo. S m wuj in. %mor m wuj in. %eng %spa mi cuaderno. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch uj in. = le nuwuj in? %mor le nuwuj in?. %eng %spa mi cuaderno. S m. %mor m. %eng %spa n. Ch uj at. = lawuj at. %mor lawuj at. %eng %spa tu cuaderno. S nuwuj in, la wuj at, a k'olik. %mor nuwuj in, la wuj at, a k'olik. %eng %spa mi cuaderno, tu cuaderno, esta. Ch keb' uj in. = keb' le nuwuj in. %mor keb' le nuwuj in. %eng %spa 2 son mis cuadernos. C no, xa jun. %mor no, xa jun. %eng %spa esto uno. Ch uj. = uj. %mor uj. %eng %spa cuaderno. S ja. %mor ja. %eng %spa que. R cha'ana jun nuq'eb'al. %mor cha'ana jun nuq'eb'al. %eng %spa haga una mi tinaja. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a, si. R chamak'ixa b'i le wa' ri'. %mor ch-0-a/mak'i-x-a b'i le wa' ri'. %eng %spa corta esto. Ch no maka we in. = no, chamak'ij le we in. %mor no, *ch-0-*a/mak'i-j *le w-e in. %eng %spa corta el mio. R kamak'ix le jun i. %mor k-0/mak'i-x le jun i. %eng %spa corta este uno. C chi ri'. %mor chi ri'. %eng %spa aqui. R le kawaj in utz jun wuj. %mor le kawaj in utz jun wuj. %eng %spa lo que quiero yo. Ch uch warli. = utz le wa' ri'. %mor utz le wa' ri'. %eng %spa esta b'ien esto. Ch uch taj warl. = ma utz taj le wa' ri'. %mor ma utz taj le wa' ri'. %eng %spa no esta bien esto. R nuq'ob'al. %mor nuq'ob'al. %eng %spa mi tinaja. C ah no, no. %mor ah no, no. %eng %spa no, no. Ch uch taj. = ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. C no, na utz taj. %mor no, na utz taj. %eng %spa no esta bien. Ch uch taj warli'. = ma utz taj le wa' ri'. %mor ma utz taj le wa' ri'. %eng %spa no esta bien esto. C utz taj, ma utz taj. %mor utz taj, ma utz taj. %eng %spa no esta bien, no esta bien. Ch taj wali. = ma utz taj le wa' ri'. %mor ma utz taj le wa' ri'. %eng %spa no esta bien esto. C no, xa ruk' le tejidos. no. %mor no, xa ruk' le tejidos. no. %eng %spa solo con los tejidos. R juana le. %mor juana le. %eng %spa mira juana. *R7-13 C chawiye'j. %mor chawiye'j. %eng %spa espera. Ch chawij na. = chawiyej na. %mor ch-0-aw/iye'-j na. %eng %spa esperalo. C chatin, chatinweye'j. %mor chatin, chatinweye'j. %eng %spa te voy a esperar. R chaya chi chuwe. %mor chaya chi chuwe. %eng %spa damelo a mi. C chatinweyej. al chay. %mor chatinweyej. al chay. %eng %spa te voy a esperar Ros. C jas kab'anoh. %mor jas kab'anoh. %eng %spa que haces. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jas kab'anoh. %mor jas kab'anoh. %eng %spa que haces. R ja k'o wi lawixoq'il. %mor ja k'o wi lawixoq'il. %eng %spa como se llama tu mujer. C al Deb'ora. %mor al Deb'ora. %eng %spa la Debora. Ch pe' jil. = jas ub'i la wixoqil. %mor jas ub'i la wixoil. %eng %spa como se llama tu mujer. R al teb'era. %mor al teb'era. %eng %spa al tebera. C a je al Deb'ora. %mor a je al Deb'ora. %eng %spa a si Debora. Ch wi' jil. = jawi k'o wi lawixoqil. %mor *jawi /*k'o: wi *le *aw-ixoq-il. %eng %spa en donde esta tu mujer. C a xawil le are'. %mor a xawil le are'. %eng %spa lo vistes a el. Ch no wil taj. = no ma xinwil taj. %mor no *ma *x-0-inw/il ta-j. %eng %spa no lo vi. Ch loq'e ti' uj. = chi ri xeqaloq'o qati' uj. %mor *chi *ri *x-0/*e-*qa/loq'-o *qa-ti' uj. %eng %spa cuando fuimos a comprar carne nosotros. S al Deb'ora. %mor al Deb'ora. %eng %spa Debora. C aja utz. %mor aja utz. %eng %spa asi bien. S Deb'ora. %mor Deb'ora. %eng %spa Debora. Ch loq' ti' uj. = xkaloq' qati uj. %mor *x-0-*qa/loq' *qa-ti' uj. %eng %spa compramos carne nosotros. C kink'am loq utz. %mor kink'am loq utz. %eng %spa lo voy a traer esta bien. C pero minister uqab'. %mor pero minister uqab'. %eng %spa es necesario su mano. C k'o pa le. %mor k'o pa le. %eng %spa esta en el. S m. %mor m. %eng %spa m. C pa le jun. %mor pa le jun. %eng %spa en el. S nkarachoqij taj chay. %mor nkarachoqij taj chay. %eng %spa no lo rompas Ros. C si. %mor si. %eng %spa si. Ch wiyon, wiyon. = avion, avion. %mor avion, avion. %eng %spa avion, avion. *R7-14 C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch no' k'at warli' uch. = no a kinq'at le wa' ri' a utz. %mor no *a *k-0-*in/q'at *le wa' ri' *a utz. %eng %spa voy a cortar esto, b'ien. Ch taj warli'. = ma utz taj le wa' ri'. %mor ma utz taj le wa' ri'. %eng %spa no esta b'ien esto. Ch tij na'. = kintij nah. %mor *k-0-*in/tij nah. %eng %spa la voy a comer. R cha'ana jun nuq'eb'al. %mor cha'ana jun nuq'eb'al. %eng %spa hagan un tinaja. R jun nuq'eb'al. %mor jun nuq'eb'al. %eng %spa una mi tinaja. R ... %mor ... %eng %spa ... R kajela. %mor kajela. %eng %spa hasta alla. R utz'i. %mor utz'i. %eng %spa esta bien. C sib'ilaj wuj alih. %mor sib'ilaj wuj alih. %eng %spa muchos papeles muchacha. R a kayajan puch. %mor a kayajan puch. %eng %spa rega¤a pues. Ch li. = ri. %mor ri. %eng %spa aqui. R jawa ri' di. %mor jawa ri' di. %eng %spa aqui muchacha. S chay chatku'la k'ut. %mor chay chatku'la k'ut. %eng %spa Ros sientate pues. S chawila. %mor chawila. %eng %spa mira. Ch na, na. = na, na. %mor na, na. %eng %spa na. C no'jimal le jun. %mor no'jimal le jun. %eng %spa poco a poco el uno. Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa con la mano. S la pelipe de una vez. %mor la pelipe de una vez. %eng %spa Felipe, de una vez. S kakuji'le raqan. %mor kakuji'le raqan. %eng %spa esta su pie. R Sak tament. %mor Sak tament. %eng %spa .. C a je. %mor a je. %eng %spa a si. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch ucha wita chula lita. = ucha wita chula lita. %mor ucha wita chula lita. %eng %spa esta b'ien... Ch jat pena. = jat pena. %mor /jat pena. %eng %spa anda... R da pe lal to'n cha'. %mor da pe lal to'n cha'. %eng %spa muchacho mira antonia. S chawiye'j inpena chawiyej inpo na. %mor chawiye'j inpena chawiyej inpo na. %eng %spa esperate, esperate. S chawiyej nah. %mor chawiyej nah. %eng %spa esperate. Ch pele. = chawila mpe' le. %mor *ch-0-*aw/*il-*a mpe' le. %eng %spa mira ve. *R7-15 C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C jun chik, ah je. %mor jun chik, ah je. %eng %spa otro, a si. R yuq, naj yuk'uyik uqul le'. %mor yuq, naj yuk'uyik uqul le'. %eng %spa de cuello muy delgado. C chawila le uwi'. %mor chawila le uwi'. %eng %spa mira su pelo. Ch ay wi, ay ya. = ay wi, ay ya. %mor ay wi, ay ya. %eng %spa tu pelo, ay. R jun taq pa'tz rakan. %mor jun taq pa'tz rakan. %eng %spa su pie muy belludo. Ch wich' akana. = wich rak'an. %mor wich *r-aqan. %eng %spa de peque¤o pie. S wiyej nah, wiyej nah, wiyej nah. %mor wiyej nah, wiyej nah, wiyej nah. %eng %spa esperate, esperate. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C no, chah chay. le jun chik. %mor no, chah chay. le jun chik. %eng %spa no Ros el otro. C awech at. al chay. %mor awech at. al chay. %eng %spa es tuyo Ros. Ch no', kup we in. = no, chatzukuj we in. %mor no, *ch-0-*a/tzuku-j w-e in. %eng %spa busca el mio. Ch winaq. = le winaq. %mor le winaq. %eng %spa las personas. C Chay, chawiloh, chawiloh. %mor Chay, chawiloh, chawiloh. %eng %spa Ros mira, mira. Ch we in. = we in. %mor we in. %eng %spa es mio. S chawila'. %mor chawila'. %eng %spa mira. C chawiloh, chawiloh. %mor chawiloh, chawiloh. %eng %spa lo ves. S ay. %mor ay. %eng %spa ay. R pe le. %mor pe le. %eng %spa mira. S xawiloh? pe le. %mor xawiloh? pe le. %eng %spa lo vistes? ese. Ch winaq. = winaq. %mor winaq. %eng %spa personas. R no, jak'otu chuwa le mam. %mor no, jak'otu chuwa le mam. %eng %spa muestra a mama. S ma karach'aqij taj. %mor ma karach'aqij taj. %eng %spa no lo rompas. R Juana le. %mor Juana le. %eng %spa mira juana. Ch an e Juana le. = le xin'ano le al Juana le. %mor *le *x-0-*in/b'an-o le *al Juana le. %eng %spa lo que hizo juana. R k'utu chinpe chuwa le mam. %mor k'utu chinpe chuwa le mam. %eng %spa nuestreselo a mama. R cha'ana kut. %mor cha'ana kut. %eng %spa haga pues. *R7-16 C lawech at. %mor lawech at. %eng %spa el tuyo. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. R jat ama la chireh. cha'ana. %mor jat ama la chireh. cha'ana. %eng %spa anda a traerselo, haga. R chi juntira chik kacha nan. %mor chi juntira chik kacha nan. %eng %spa otro vez, asi digale mama. Ch no tira. = cha'ana chi juntira. %mor *ch-0-*a/b'an-a *chi juntira. %eng %spa haga otra vez. C a utz chawiloh? %mor a utz chawiloh? %eng %spa lo ves bien. Ch uch. = uch. %mor utz. %eng %spa esta b'ien. Ch le' at. = cha'ana le at. %mor *ch-0-*a/*b'an-a le at. %eng %spa haga Ud. C chatzib'aj, chatzib'aj uwach. %mor chatzib'aj, chatzib'aj uwach. %eng %spa escriba, escribe. Ch no', no', no'. = no', no', no'. %mor no', no', no'. %eng %spa no. Ch we in. = we in. %mor w-e in. %eng %spa es mio. Ch ay chinka, ay ya'a. = ay chinka, ay ya'a. %mor ay chinka, ay ya'a. %eng %spa dalo. R cha'ana k'u keb' a wech at e. %mor cha'ana k'u keb' a wech at e. %eng %spa haga 2 tuyos. Ch ux le cha. = mu's le cha'. %mor mu's le /cha'. %eng %spa ladino diga. Ch xa la. = xa la. %mor xa la. %eng %spa solo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch Xa'n, le cha, Xan. = Xa'n, le cha, Xan. %mor Xa'n, le /cha', Xan. %eng %spa Santos, eso dice, Santos. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch le cha'. = le cha'. %mor le /cha'. %eng %spa ese dice. S ah. %mor ah. %eng %spa a. Ch u jule. = u jule. %mor u jule. %eng %spa su cola. R at k'o la le cha'. %mor at k'o la le cha'. %eng %spa esta alli dice. Ch jule, jule. = jule, jule. %mor jule, jule. %eng %spa halla agujero. C jun ch'oh. %mor jun ch'oh. %eng %spa un raton. Ch loq'o wi chaq. = jawi xaloq' wi lawatz'yak. %mor *jawi *x-0-*a/loq'-!o wi *le *aw-atz'yaq. %eng %spa en donde compraste tu ropa. Ch loq'o wi chaq. = jawi xaloq ei la watz'yak. %mor *jawi *x-0-*a/loq'-!o wi *le *aw-atz'yaq. %eng %spa en donde compraste tu ropa. C xinloq' le nu, xinloq le watz'yak. %mor xinloq' le nu, xinloq le watz'yak. %eng %spa compre mi ropa. C pa los Estados. %mor pa los Estados. %eng %spa en los EE.UU. *R7-17 Ch loq xela? = xaloq' Xela. %mor *x-0-*a/loq' xela. %eng %spa lo comprastes en xela. C ah no, xinloq' pa los Estados. %mor ah no, xinloq' pa los Estados. %eng %spa lo compre en los EE.UU. C le watz'yak. %mor le watz'yak. %eng %spa mi ropa. Ch loq le xa. = xaloq' pa los Estados. %mor *x-0-*a/loq' *pa los Estados. %eng %spa lo comprastes en EE.UU. S m. xela. la we at? %mor m. xela. la we at? %eng %spa xela, es tuyo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le at. %mor le at. %eng %spa Ud. S le at. %mor le at. %eng %spa Ud. R xa xkamik, ya xk'isik. %mor xa xkamik, ya xk'isik. %eng %spa se murio, se termino. Ch kixik cha'. = ix k'isik kacha'. %mor ix /k'is-ik *k-0/cha'. %eng %spa se termino dice. Ch cha chaq' in, pura lu. = kacha linchaq' in... %mor *k-0/cha' *le *in-chaq' in... %eng %spa asi dice mi hermana. Ch chaq xela chaq' in. = xloq'le ratz'yak xela linchaq' in. %mor *x-0/*loq' *le *r-atz'yak xela *le *in-chaq' in. %eng %spa compro su ropa en xela mi hermana. C le chaq' in. %mor le chaq' in. %eng %spa lo compre yo. S jawii xaloq' wi lawatz'yaq. %mor jawii xaloq' wi lawatz'yaq. %eng %spa en donde compraste tu ropa. Ch no', no' loq' nan in. = xloq' la le we in. %mor *x-0-*u/loq' *la *le *nu-nan in. %eng %spa compre el mio. Ch loq atat in. = xuloq' la lintat in. %mor *x-0-*u/loq' *la *le *in-tat in. %eng %spa lo compro mi papa. S xuloq' atat? %mor xuloq' atat? %eng %spa lo compro tu papa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jawi? %mor jawi? %eng %spa en donde. ch chaq chaq'in. %mor chaq chaq'in. %eng %spa le ratz'yak linchaq in. ch la ropa de mi hermano. %mor la ropa de mi hermano. %eng R ay kitunem kiq'ab'. %mor ay kitunem kiq'ab'. %eng %spa con las manos juntas. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S ja. %mor ja. %eng %spa que. R kitunem kiq'ab' junta. %mor kitunem kiq'ab' junta. %eng %spa tienen sus manos juntas. C jawi xaloq' wih? %mor jawi xaloq' wih? %eng %spa en donde lo compro. S jawi xuloq' wih. %mor jawi xuloq' wih. %eng %spa en donde lo compro. Ch an jun. = an jun. %mor an jun. %eng %spa a un. S m jawi pu le xuloq'wi la watz'yak. %mor m jawi pu le xuloq'wi la watz'yak. %eng %spa en donde compro tu ropa. S a tat Chay? %mor a tat Chay? %eng %spa tu papa Ros. *R7-18 Ch luq, loq'. = xuloq'. %mor *x-0-*u/loq'. %eng %spa lo compro. R xela kacha'. %mor xela kacha'. %eng %spa en xela diga. Ch xela. = xela. %mor xela. %eng %spa xela. C pa xela. %mor pa xela. %eng %spa en xela. Ch pa xel. = pa xel. %mor pa xel. %eng %spa en xela. C jawi? pa jun tienda pa xela? %mor jawi? pa jun tienda pa xela? %eng %spa en donde? en una tienda en xela? Ch no, tenta taj. = no, pa jun tienda taj. %mor no, pa jun tienda taj. %eng %spa no en una tienda. S jawi' k'ut. %mor jawi' k'ut. %eng %spa en donde. Ch no, pal at. = awetz'ab'a'l at. %mor no *aw/etz'an-b'al at. %eng %spa tu juguete. C no le le'. %mor no le le'. %eng %spa no ese. Ch jun pa'l at. = jun awetz'ab'a'l at. %mor jun *aw/etz'an-b'al at. %eng %spa un tu juguete. Ch keb' we in. = keb' we in. %mor keb' we in. %eng %spa 2 mios. C jass. %mor jass. %eng %spa que. R wo wech in e la' le kumatz. %mor wo wech in e la' le kumatz. %eng ? es mio la culeb'ra. %mor es mio la culeb'ra. %eng C x, al Chay. k'o la le. %mor x, al Chay. k'o la le. %eng %spa Ros hay eso. Ch keb' we in. keb' juni. = keb' we in. keb' juni. %mor keb' we in. keb' juni. %eng %spa 2 mios, 2 esos unos. Ch keb' juni. = keb' juni. %mor keb' juni. %eng %spa 2 estos. C kejeb', kejeb'. %mor kejeb', kejeb'. %eng %spa 4, 4. R keb' wiyi xta nah. %mor keb' wiyi xta nah. %eng %spa 2 voy a ver. Ch keb' le jun chik, keb' le. = keb' le jun chik, keb' le. %mor keb' le jun chik, keb' le. %eng %spa 2 esos unos, 2 esos. Ch jun chik. = jun chik. %mor unos. %eng %spa unos. Ch dox tin kix in. = dox tin kix in. %mor 2.. %eng %spa 2.. Ch teren keb'. = teren keb'. %mor *k-0/tere-n keb'. %eng %spa siguen 2. S chaya le. %mor chaya le. %eng %spa Ros ve. R ya chuwech a Sa'n, ya chuwech a Sa'n. %mor ya chuwech a Sa'n, ya chuwech a Sa'n. %eng %spa damelo a mi Santos, damelo a mi. S mixtzaq b'ik. %mor mixtzaq b'ik. %eng %spa no se caigan. ch wech Xa'n, wech. %mor wech Xa'n, wech. %eng %spa es mio Santos, es mio. S pele' jun chichu' alaj al Chaj. %mor pele' jun chichu' alaj al Chaj. %eng %spa mira esa se¤ora Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R7-19 S pele jun chichu' alaj al Chay. %mor pele jun chichu' alaj al Chay. %eng %spa mira esa se¤ora Ros. R cha' ma chijun cha' ma chijun. %mor cha' ma chijun cha' ma chijun. %eng %spa haga otro, haga otro. Ch pa ale. = pa ale. %mor pa ale. %eng %spa en el. C jun muyek. %mor jun muyek. %eng %spa un mu¤eco. Ch k'utu. = k'utu. %mor *ch-0-*a/k'ut-u. %eng %spa muestralo. R chateloq, chateloq. %mor chateloq, chateloq. %eng %spa quitate, quitate. R jun ali, jewa' ri'. %mor jun ali, jewa' ri'. %eng %spa una muchacha aqui, aqui. Ch no' chap taj. = no' chap taj. %mor no' *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarres. R chab'ij chare cha chaq'u pij. %mor chab'ij chare cha chaq'u pij. %eng %spa digale, que lo rompes. R chi jun tiro kal cha. %mor chi jun tiro kal cha. %eng %spa otra vez diga. Ch tawena q'up tira. = tawena chaq'upij chi juntiro. %mor tawena *ch-0-*a/q'upi-j *chi juntiro. %eng %spa cortalo otra vez. Ch jun winaq. = le jun nuwinaq. %mor *le jun *nu-winaq. %eng %spa esta mi persona. C juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ch j tiro, ay no. = j tiro, ay no. %mor j tiro, ay no. %eng %spa todo ay. R mas chenka le naj wech in. %mor mas chenka le naj wech in. %eng %spa es mejor el mio. Ch max chenka chi ay. = max chenka chi ay. %mor max chenka /chi ay. %eng %spa es mejor dice. R ay alaj jun taq kaqa ne'. %mor ay alaj jun taq kaqa ne'. %eng %spa mira sus pies ve. R ay ay le jun taq koq'a q'ul na. %mor ay ay le jun taq koq'a q'ul na. %eng %spa esos son muy delgados. R jun taq' pak'opo'q. %mor jun taq' pak'opo'q. %eng %spa son muy delgados (altos). R ay tzije kinb'ij. %mor ay tzije kinb'ij. %eng %spa de verdad digo. C Chay. %mor Chay. %eng %spa ros. S Chay me mpe loq' le naj akuent. %mor Chay me mpe loq' le naj akuent. %eng %spa traiga esa cosa. S ma ampe loq. %mor ma ampe loq. %eng %spa traigalo. Ch ah no le jun at. = ah no le jun at. %mor ah no le jun at. %eng %spa no, el uno. S ma k'uloq' di. %mor ma k'uloq' di. %eng %spa traigalo muchacho. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S maq'upiij. %mor maq'upiij. %eng %spa no lo cortes. Ch kupij. = kupij. %mor *k-0-*in/kupij. %eng %spa cortar. S m. %mor m. %eng %spa m. *R7-20 C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. Ch wich' winaq. wiq lom. = wich' winaq. wiq *u-jalom. %mor wich' winaq. /wiq *u-jalom. %eng %spa le halas su cabeza. C are minister mas kaq le le'. %mor are minister mas kaq le le'. %eng %spa es necesario que sea mas rojo eso. C y pa jun chik pa le le'. %mor y pa jun chik pa le le'. %eng %spa y otro, en los. C pa los Estados Unidos. %mor pa los Estados Unidos. %eng %spa Estados Unidos. C rumal. %mor rumal. %eng %spa con el. Ch juana le'. = juana le'. %mor juana le'. %eng %spa juana ve. S a k'o modo kaqaq'at b'i. %mor a k'o modo kaqaq'at b'i. %eng %spa podemos cortar. S le chi ri'. %mor le chi ri'. %eng %spa aqui. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. Ch juna chiki le'. = quema chikira la le'. %mor quema ch-i/kir-a la le'. %eng %spa juana desata eso. S pero ah. %mor pero ah. %eng %spa pero. C pero we. %mor pero we. %eng %spa pero, si. Ch juana le' chikila. = al juana le chikira. %mor al juana le ch-i/kir-a. %eng %spa juana desata. C n k'o taj le wuj pa le. %mor n k'o taj le wuj pa le. %eng %spa no hay cuaderno. C pale keb'. %mor pale keb'. %eng %spa en los 2. Ch le' at. = le' at. %mor le' at. %eng %spa Ud. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. R kutijo cha' ay ma katun. %mor kutijo cha' ay ma katun. %eng %spa lo come dice, no lo fuistes. R la chike. %mor la chike. %eng %spa otra vez. Ch amaliyo. = amaliyo. %mor amaliyo. %eng %spa amarillo. R cha'ana jun wak'. %mor cha'ana jun wak'. %eng %spa haga una mi gallina. C k'o le a crayones. %mor k'o le a crayones. %eng %spa tienes tus crayones. R ay ay akaya keb' wech. %mor ay ay akaya keb' wech. %eng %spa me vas a dar 2 mios. C no, wech in le nu. %mor no, wech in le nu. %eng %spa es mio el. C crayones pero chatz'ab'ij. %mor crayones pero chatz'ab'ij. %eng %spa crayones, pero cierra. C jun le uwi'. %mor jun le uwi'. %eng %spa la coja. R ah le lu uwi' kin'anoh. %mor ah le lu uwi' kin'anoh. %eng %spa su cima el hago. C are luwi'. %mor are luwi'. %eng %spa su cima. *R7-21 R luwi' kintzib'aj. %mor luwi' kintzib'aj. %eng %spa encima voy a escribir. C y le uwach y le uchi'. %mor y le uwach y le uchi'. %eng %spa su boca su cosa. Ch ay ay. = ay ay. %mor ay ay. %eng %spa ay. C jachike u kolor. %mor jachike u kolor. %eng %spa de que color. Ch we ina. = we ina. %mor we ina. %eng %spa es mio. R chaya jun wech in. %mor chaya jun wech in. %eng %spa dame un mio. Ch xa'n tij we at. = a Sa'n a katij awe at. %mor *a sa'n *a *k-0-*a/tij aw-e at. %eng %spa Santos comes tuyo. S b'ay kinjat'ij le jun apam. %mor b'ay kinjat'ij le jun apam. %eng %spa amarra su estomago. Ch no' uch taj uqa in. = no ma utz taj le wuq in. %mor no *ma utz ta-j *le *w-uq in. %eng %spa no so bueno mi corte. S i ma utz ta le jun awwuqat. %mor i ma utz ta le jun awwuqat. %eng %spa no es bueno tu corte. S jas cheh. %mor jas cheh. %eng %spa porque? Ch taj wuq' in. = taj wuq' in. %mor taj wuq' in. %eng %spa no tengo corte. S n kaloq ta la muq mal. %mor n kaloq ta la muq mal. %eng %spa no te compran corte. S la tat. %mor la tat. %eng %spa por tu papa. Ch no, loq' wuq. = no kaloq' le wuq in. %mor no *k-0-*a/loq' *le w-uq in. %eng %spa no, compran mi corte. S kao ajat'atej lapam. %mor kao ajat'atej lapam. %eng %spa amarra mas duro tu cintura. S pa re kej chay. %mor pa re kej chay. %eng %spa como caballo, Ros. ch m. %mor m. %eng %spa m. S jawi xatpe wi iwir. %mor jawi xatpe wi iwir. %eng %spa en donde vinistes ayer. Ch pi xela. = ximpe xela. %mor *x-*in/pet xela. %eng %spa vine en xela. S jas xa'anah. %mor jas xa'anah. %eng %spa que fuistes hacer. Ch nik loq'a chocolat uj. = k'olik xqaloq' la qachocolat uj. %mor /*k'o:-l-ik *x-0-*qa/loq' la *qa-chocolat uj. %eng %spa hay fuirues a comprar chocolate. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S ama nkaya juxi'l we. %mor ama nkaya juxi'l we. %eng %spa me vas a dar un poco. Ch no put e wech ko le ne. = no a kaya puch le wech in k'o ne le. %mor no *a *k-0-*a/*ya' pu-ch le w-e-ch in /k'o ne le. %eng %spa y me vas a dar el mio. R a qa tzi jachin chik'u. %mor a qa tzi jachin chik'u. %eng %spa de veras, y quien. R jachin chi k'u jun ak'al. %mor jachin chi k'u jun ak'al. %eng %spa y quien otro ni¤o. C jawi k'o wi le a muye'k. %mor jawi k'o wi le a muye'k. %eng %spa en donde esta tu mu¤eco. *R7-22 Ch a no we in, we in. = a no we in, we in. %mor a no we in, we in. %eng %spa no es mio, es mio. C k'o lo muye'k, no' xe jun. %mor k'o lo muye'k, no' xe jun. %eng %spa esta mu¤eco, solo uno. C jachike kawaj. %mor jachike kawaj. %eng %spa cual quieres. Ch no' lax. = no rax. %mor no rax. %eng %spa no verde. C jun. %mor jun. %eng %spa uno. R jun chik ay ay ay. %mor jun chik ay ay ay. %eng %spa otro, ay. R are chaya chuwe le jun. %mor are chaya chuwe le jun. %eng %spa dame este uno a mi. R kaq'i. %mor kaq'i. %eng %spa rojo. C no, no xa jun. %mor no, no xa jun. %eng %spa no solo uno. Ch li' jun. = ri' jun. %mor ri' jun. %eng %spa este uno. C no'. %mor no'. %eng %spa no. Ch a no'. = a no'. %mor a no'. %eng %spa no. C xaq' jun. %mor xaq' jun. %eng %spa solo uno. R chiya chaya chuwech. %mor chiya chaya chuwech. %eng %spa damelo a mi. R in e wa' ri'. %mor in e wa' ri'. %eng %spa esto. S xa jun cha' chay. %mor xa jun cha' chay. %eng %spa solo uno dice Ros. S xa jun cha'. %mor xa jun cha'. %eng %spa solo uno dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S xa jun kaq'o'o'. %mor xa jun kaq'o'o'. %eng %spa solo uno lo pintas. C xa jun jawi k'o wi. %mor xa jun jawi k'o wi. %eng %spa solo uno, en donde esta. C la muye'k. %mor la muye'k. %eng %spa el mu¤eco. Ch m chaq' chaq' in. = xutzaq len chaq' in. %mor x-0-u/tzaq le: nu-chaq' !in. %eng comp-3A-3E/lose the 1E-litsib 1A. %spa lo perdio mi hermana. Ch ay. = ay. %mor %eng %spa ay. C chaya le jun. %mor chaya le jun. %eng %spa da el uno. Ch ah no', no' upech cha'. = ah no ixkapech cha. %mor ah no ixkapech /cha'. %eng %spa su yaguol dice. *** Ch no' chux chaq cha'. = no kakub'e lenchaq' cha'. %mor no k-0/kub'e le: nu-chaq' /cha'. %eng no incomp-3A/sit the 1E-litsib /say. %spa se sienta mi hermana dice. Ch le' li lapix cha'. = ri' ri le lapiz cha. %mor ri' ri le lapiz /cha'. %eng %spa aqui esta el lapiz dice. C jawi k'o wi lu. %mor jawi k'o wi lu. %eng %spa en donde esta. Ch lapix in cha. = nulapix in cha'. %mor *nu-lapix in /cha'. %eng %spa un lapiz dice. *R7-23 C chi ri? %mor chi ri? %eng %spa aqui. Ch a no. = a no. %mor a no. %eng %spa no. R le kib'oq wach e. %mor le kib'oq wach e. %eng %spa sus ojos. Ch lapix in cha'. = nulapis in cha'. %mor *nu-lapis in /cha'. %eng %spa mi lapiz dice. C ah je, le keb'o, le keb' b'aq'wwach. %mor ah je, le keb'o, le keb' b'aq'wwach. %eng %spa los 2, los 2 ojos. C le keb' b'aqwach, chawilo? %mor le keb' b'aqwach, chawilo? %eng %spa sus 2 ojos, lo ves. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que son. R nan. %mor nan. %eng %spa mania. C no, jas uwach, lal Chay? %mor no, jas uwach, lal Chay? %eng %spa que es Ros. R impe lal Chay kusutuj le. %mor impe lal Chay kusutuj le. %eng %spa la Ros rechaza su juguete al. R retz'ab'a'l chuwa le mu's. %mor retz'ab'a'l chuwa le mu's. %eng %spa ladino. C al Chay, jas kawaj? %mor al Chay, jas kawaj? %eng %spa Ros que quieres. C jachike kawaj? %mor jachike kawaj? %eng %spa que quieres. R are karaj keb'. %mor are karaj keb'. %eng %spa quiere 2. C Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C al Chay chawilo. %mor al Chay chawilo. %eng %spa Ros lo ves. R chaya jun wech in a Sa'n. %mor chaya jun wech in a Sa'n. %eng %spa en mio Ros. S Chaya le. %mor Chaya le. %eng %spa Ros. Ch we in. = we in. %mor we in. %eng %spa es mio. R no, chaya. %mor no, chaya. %eng %spa no, Ros. S n k'u la re' lal Lin. %mor n k'u la re' lal Lin. %eng %spa y el de Catarina. Ch oy, ix. = oy xk'isik. %mor oy *x-0-/k'is-*ik. %eng exc comp-3A/finish-Tiv. %spa se termino. X xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa termino. Ch keb', jun chik. = keb', jun chik. %mor keb', jun chik. %eng %spa 2, otro. S ah tzij na kut'e. %mor ah tzij na kut'e. %eng %spa a de veras. C ah, chawiloh. %mor ah, chawiloh. %eng %spa a, lo ves. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ch no, b'ur chaq' in. = no b'urro lin chaq in. %mor no b'urro le: nu-chaq !in. %eng no ass the 1E-litsib 1A. %spa burro, mi hermana. *R7-24 R di, chaya chat'oqopij la' le. %mor di chaya ch-0-a/t'oqop-ij la' le. %eng dear chay dep-3A-2E/break-der that there. %spa muchacha, rompa eso. R kaya chuwech, utz? %mor kaya chuwech, utz? %eng %spa me lo vas a dar, bien? Ch ah no' jun. = ah no' jun. %mor ah no' jun. %eng %spa no uno. S jasche', jasche' n kaya taj. %mor jasche', jasche' n kaya taj. %eng %spa porque, porque no lo das. Ch nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. S ja? ja? k'o junaj taq laweh. %mor ja? ja? k'o junaj taq laweh. %eng %spa que? que? hay unos lloves. S at al Lin. le. %mor at al Lin. le. %eng %spa Ud. Catarina ese. Ch li. = li. %mor li. %eng %spa ese. S lal Lin. %mor lal Lin. %eng %spa la Catarina. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. S ni modo we chik. %mor ni modo we chik. %eng %spa ni modo, es mio. Ch le, keb' awe at. = le, keb' awe at. %mor le, keb' awe at. %eng %spa ese, 2 son tuyos. Ch ane we in. = je kin'an lale che le we in. %mor *je *k-0-*in/b'an *la *le *che *le w-e: in. %eng yes incomp-3A-1E/do that there at the 1E-poss 1A. %spa asi van hacer a los mios. S kaqa'ana la weh. %mor kaqa'ana la weh. %eng %spa haces el tuyo. Ch m. ay chix le chix wa'. = m. ay chix le chix wa'. %mor m. ay chix le chix wa'. %eng %spa Ch chix, chix. = chix, chix. %mor chix, chix. %eng %spa Ch chix, ah no' kup, kup. = chix, ah no' kup, kup. %mor %eng %spa chix. R an taj le keb' kiwach. %mor an taj le keb' kiwach. %eng %spa de 2 closets. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. Ch no, xaj in. = no kinwesaj in. %mor no *k-0-*inw/esa-j in. %eng no incomp-3A-1E/take-der 1A. %spa no, voy a sacarlo. R oxuta ri. xa jun china. %mor oxuta ri. xa jun china. %eng %spa xute, yo solo uno. R karaj. %mor karaj. %eng %spa quiere. C jun, keb', oxib', kejeb'. %mor jun, keb', oxib', kejeb'. %eng %spa 1, 2, 3, 4. R ay no, ay no. %mor ay no, ay no. %eng %spa ay no. S ri ri'. %mor ri ri'. %eng %spa esto. Ch kut mama. = kink'utu chuwa le numama. %mor *k-0-*in/k'ut-*u *chi-*u-*wa *le: *nu-mama. %eng incomp-3A-1E/show-Tdep to-3E-face the 1E-mom. %spa le voy a ense¤ar a mama. C jat b'a'. %mor jat b'a'. %eng %spa anda pues. Ch nan, pele. = nan chawila ampe' le. %mor nan *ch-0-*aw/*il-a impe' le. %eng mom dep-3A-2E/see-Tdep emph there. %spa se¤ora, mira. R ma k'uloq. %mor ma k'uloq. %eng %spa traigalo. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. *R7-25 Ch pach kaj xan. = chapatza chi nik'aj a Sa'n. %mor *ch-0-*a/patz-*a *chi nik'aj *a Sa'n. %eng dep-3A-2E/smash-Tdep other some fam san. %spa hago otros Santos. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch pach kaj. = chapatza chi nik'aj. %mor *ch-0-*a/patz-*a *chi nik'aj. %eng dep-3A-2E/smash-Tdep other some. %spa haga otros. R le juna Sa'n le'. %mor le juna Sa'n le'. %eng %spa ese uno Santos. R ah, jolax b'i mal tew. %mor ah /jola-x b'i mal tew. %eng exc /carry-pass1 dir because wind. %spa lo llevo el aire. C kaxojowik. %mor k-0/xojow-ik. %eng incomp-3A/dance-Tiv. %spa baila. C kexojowik le le'. %mor k-e/xojow-ik le le'. %eng incomp-6A/dance-Tiv that there. %spa bailan eso. C kexojowik. %mor kexojowik. %eng %spa bailan. R chinwila na. %mor chinwila na. %eng %spa lo voy a ver. R xa kinwiloh nan. %mor xa kinwiloh nan. %eng %spa solo lo voy a ver. R ma kintoq'ij taj, ma kintoq'ij taj. %mor ma kintoq'ij taj, ma kintoq'ij taj. %eng %spa no lo voy a quitar no lo voy a quitar. R ril le Juane. %mor ril le Juane. %eng %spa mira juana. C jas kab'anoh a Sa'n? je' rajawaxik. %mor jas kab'anoh a Sa'n? je' rajawaxik. %eng %spa que haces Santos lo necesario. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. Ch no' jun, ke'eb'. = no le jun keb'. %mor no *le jun keb'. %eng no the one two. %spa no uno, 2. S jas xa'anoh al Chay? %mor jas xa'anoh al Chay? %eng %spa que tesoro Ros. Ch chenka chenka, ke'eb'. = chenka chenka, ke'eb'. %mor chenka chenka, ke'eb'. %eng %spa Ch le keb'. = le keb'. %mor %eng %spa los 2. S i chatku'la k'ut chi ri'. %mor i chatku'la k'ut chi ri'. %eng %spa sientate aqui. C che kexawjowik. %mor che kexawjowik. %eng %spa bailan. C kexawjowik. %mor kexawjowik. %eng %spa bailan. Ch le jun, le jun. = le jun, le jun. %mor le jun, le jun. %eng %spa ese uno, ese uno. R ke'eb', ke'eb'. %mor ke'eb', ke'eb'. %eng %spa 2, 2. Ch al le. = al le. %mor al le. %eng heavy that. %spa pesa. R un awes kasipaj kan chuwe. %mor un awes kasipaj kan chuwe. %eng %spa me lo vas a regalar de una vez. S jasa moda kelik, Pelipe. %mor jasa moda kelik, Pelipe. %eng %spa porque solo, Felipe. C ah je, lale'. %mor ah je, lale'. %eng %spa a si, eso. S pero chi ri kaq'ato b'ik o chi ri? %mor pero chi ri kaq'ato b'ik o chi ri? %eng %spa pero aqui se corta, aqui. C le keb'. chi ri' y chi ri'. %mor le keb'. chi ri' y chi ri'. %eng %spa los 2, aqui aqui. R le ke'e b'a we in. le ke'e. %mor le ke'e b'a we in. le ke'e. %eng %spa se va el mio, se va. R pa larr sikin. %mor pa larr sikin. %eng %spa en la esquina. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. *R7-26 S entonces, luforma. %mor entonces, luforma. %eng %spa y entonces su forma. C a ja, pero jawi k'o wi le nulapiz? %mor a ja, pero jawi k'o wi le nulapiz? %eng %spa en donde esta mi lapiz. Ch Juana wa' ri'. = Juana le wa' ri'. %mor Juana *le wa' ri'. %eng juana the this here. %spa Juana, esto. S a ma k'o le jun iwuk', Pelipe? %mor a ma k'o le jun iwuk', Pelipe? %eng %spa no esta con Ud Felipe. C no, talves ruk' al Chay. %mor no, talves ruk' al Chay. %eng %spa no talves con Ros. Ch an jun. = ka'an chi jun. %mor *k-0-*a/b'an *chi jun. %eng incomp-3A-2E/do other one. %spa vas hacer otro. C a je, jas kab'an? %mor a je, jas kab'an? %eng %spa a si, que haces. Ch e ke'eb' awe at. = e ke'eb' awe at. %mor e ke'eb' awe at. %eng %spa 2 tuyos. S m. chatkulu k'ut Chay. %mor m. chatkulu k'ut Chay. %eng %spa sientate pues Ros. Ch keb', we ate. = keb' awe ate. %mor keb' aw-e: at e. %eng two 2E-poss 2A there. %spa 2 tuyos. C jas ka'an ruk' nulapiz. %mor jas ka'an ruk' nulapiz. %eng %spa que haces con mi lapiz. Ch no, no pota we at. = no no kin'an juna pota at. %mor no no *k-0-*in/*b'an jun a-pota at. %eng no no incomp-3A-1E/do one 2E-picture 2A. %spa voy hacer un tu foto. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C k'o le jun, k'o le jun wuj. %mor k'o le jun, k'o le jun wuj. %eng %spa esta el uno, esta el cuaderno. Ch ay, ay chutu. = ay ay xute. %mor ay ay xute. %eng %spa Ch jun chaq' in. = jun inchaq' in. %mor jun nu-chaq' in. %eng one 1E-litsib 1A. %spa mi hermana. Ch Juan. = Juan. %mor Juan. %eng %spa juana. C le jun, jas ub'i'. jun chi ri'. %mor le jun, jas ub'i'. jun chi ri'. %eng %spa el uno como llama un aqui. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. S k'o modo kaqaq'at b'i chi ri'. %mor /k'o modo k-0-qa/q'at b'i chi ri'. %eng /exist way incomp-3A-4E/cut dir at here. %spa podemos cortar lo de aqui. C no, no xaq chi ri, chi ri'. %mor no, no xaq chi ri, chi ri'. %eng %spa solo aqui, aqui. R Felipe le', a Felip, Felip, Felip. %mor Felipe le', a Felip, Felip, Felip. %eng %spa Felipe, Felip, Felip, Felip. C ah utz. b'onita. je'lik. %mor ah utz. b'onita. je'lik. %eng %spa esta bien bonita bonita. C je'lik le keb' tz'i, tz'ikin. %mor je'lik le keb' tz'i, tz'ikin. %eng %spa bonita los 2 perros, pajaros. Ch pa le nu'x, pa le nu'x. = pa le nu'x, pa le nu'x. %mor pa le nu'x, pa le nu'x. %eng %spa en el chompipe. C tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. Ch ah no, wich'. = ah no, wich'. %mor ah no, wich'. %eng %spa no, peque¤o. R ama k'o jun wetz'ab'al in? %mor ama k'o jun wetz'ab'al in? %eng %spa no tengo un mi juguete. R xak'am tuloq. %mor xak'am tuloq. %eng %spa lo hubieras traido. *R7-27 Ch Juana, pa le. = Juan le wetz'ab'a'l e'. %mor Juan *le *w-/*etz'an-b'a'l e'. %eng juana the 1E-/play-instr there. %spa Juana tu juguete. Ch pal le, pal le. = le wetz'ab'a'l le'. %mor *le *w-/*etz'an-b'a'l le'. %eng the 1E-/play-instr there. %spa tu juguete. C je, yle jun. %mor je, yle jun. %eng %spa si, y el uno. S chi ya ay. %mor chi ya ay. %eng %spa denlo. C chi ri', a je'. %mor chi ri', a je'. %eng %spa aqui, a si. R jo, jo, jo, jo. ay no', le. %mor jo, jo, jo, jo. ay no', le. %eng %spa vamos, vamos...ay no. R tajin ki'anoh. %mor tajin ki'anoh. %eng %spa lo estoy haciendo. C jawi k'o wi nulapiz? %mor jawi k'o wi nulapiz? %eng %spa en donde esta mi lapiz. Ch ah no'. jun pap at. = ah no' mat nu papa ta at. %mor ah no' ma at nu-papa ta at. %eng exc no neg 2A 1E-dad irr 2A. %spa no eres mi papa. S n k'o le lapiz awuk'at al Lin? %mor n k'o le lapiz awuk'at al Lin? %eng %spa tienes el lapiz Catarina. R ja. %mor ja. %eng %spa que. S nk'o le lapiz awuk'? %mor nk'o le lapiz awuk'? %eng %spa esta el lapiz contigo. R k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ch le, lapixe. = le, lapixe. %mor le, lapixe. %eng %spa ese, ese lapiz. C ah, k'olik. ah je. %mor ah, k'olik. ah je. %eng %spa hay, a si. Ch aj at taj. = aj at taj. %mor aj at taj. %eng %spa no hay. R cha'ax taj impena, a Sa'n. %mor cha'ax taj impena, a Sa'n. %eng %spa hagalo, Santos. R rich a Sa'n cha'. %mor rich a Sa'n cha'. %eng %spa es de Santos dice. C jachike lale? %mor jachike lale? %eng %spa que es eso. R a xul lal Chay? %mor a x-0/ul le: al Chay. %eng Qy comp-3A/arrive the fam chay. %spa llego Ros. R di xa ma katana, di. %mor di xa ma katana, di. %eng %spa no lo hagas Ros. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R di cha'. %mor di cha'. %eng %spa muchacha. R Rosar. %mor Rosar. %eng %spa Ros. C al Chay, jas uwach, jas uwach. %mor al Chay, jas uwach, jas uwach. %eng %spa Ros que es, que es. C le chikop? %mor le chikop? %eng %spa animal. Ch ay, ay no mink. = ay, ay no mink. %mor ay, ay no mink. %eng %spa ay no... R no, no chaya chuwe al Juan. %mor no, no chaya chuwe al Juan. %eng %spa dame..Juana. R tat in, tat in, tat tat in, tat tat in. %mor tat in, tat in, tat tat in, tat tat in. %eng %spa papa, papa... *R7-28 S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R tet, jun taq rij. %mor tet, jun taq rij. %eng %spa esos viejos. S ah, k'o chi b'a na jun cuenta. %mor ah, k'o chi b'a na jun cuenta. %eng %spa hay una cosa. S Chay sa'j penah. %mor Chay sa'j penah. %eng %spa Ros venga. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S sa'j impena. sa'j jewa'. %mor sa'j impena. sa'j jewa'. %eng %spa venga venga. Ch no, no, nooo. = no, no, nooo. %mor no, no, nooo. %eng %spa no. S saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. Ch no, no, nooo. = no, no, nooo. %mor no, no, nooo. %eng %spa no. S chi k'uje. jawi mpe wi lal te'l? %mor chi k'uje. jawi mpe wi lal te'l? %eng %spa tambien, su donde cudelana. S tel, jawi xe'e wi? %mor tel jawi x-0/b'e: wi? %eng tel where comp-3A/go proloc. %spa en donde se va. R ja?, ja? %mor ja?, ja? %eng %spa que? que? S sa'j jewa, al Chay, kaq'o'o. %mor sa'j jewa, al Chay, kaq'o'o. %eng %spa venga aca, Ros lo pinto. S kaq'o'o. %mor kaq'o'o. %eng %spa lo pinta. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R chaq'o'oh, chaq'o'oh b'a'. %mor chaq'o'oh, chaq'o'oh b'a'. %eng %spa pintalo, pintalo. S kinq'o'oh al Chay. %mor k-0-in/q'o'-oh al Chay. %eng incomp-3A-1E/paint-Ttv fam chay. %spa lo voy a pintar Ros. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no. S kinq'o'oh la lib'ra. %mor kinq'o'oh la lib'ra. %eng %spa voy a pintar tu libro. Ch chul, no, no. = chul, no, no. %mor chul, no, no. %eng %spa no. R cha'ana k'ut al Chay, cha'ana k'ut. %mor cha'ana k'ut al Chay, cha'ana k'ut. %eng %spa haga pues Ros haga pues. Ch cha'a. = xa'a. %mor xa'a. %eng %spa es que. R chattzijon pa le gravadora cha'. %mor ch-at/tzijo-n pa le gravadora /cha'. %eng dep-2A/talk-antipass in the taperecorder /say. %spa vas hablar en la grabadora dice. R tzijon waral li cha'. %mor *ch-*at/tzijo-n waral ri /cha'. %eng dep-2A/talk-antipass here here /say. %spa habla aqui dice. S le, cha'ana k'ut. %mor le, cha'ana k'ut. %eng %spa haga pues. Ch a no, no. = a no, no. %mor a no, no. %eng %spa Ch no. = no. %mor no. %eng %spa Ch ka'an at. = ka'an at. %mor k-0-a/b'an at. %eng incomp-3A-2E/do 2A. %spa no lo hagas. R ay, tajin peska. %mor ay, /taji-n peska. %eng exc /prog-div X. %spa estan... C jas k'o le le? %mor jas k'o le le? %eng %spa que es eso. *R7-29 S no kaqo'oh. %mor no kaqo'oh. %eng %spa lo pinta dice. Ch ano. = ano. %mor ano. %eng %spa Ch o' in. = kinq'o'in. %mor *k-0-*in/q'o' in. %eng incomp-3A-1E/paint 1A. %spa lo voy a pintar yo. R kuqo'oh la Sa'n cha'. %mor k-0-u/q'o'-oh le: a Sa'n /cha'. %eng incomp-3A-3E/paint-Ttv the fam san /say. %spa lo pinta Santos dice. R a le jun ak'al li q'e. %mor a le jun ak'al ri q'e. %eng %spa ese ni¤o, si que. Ch a no no, no, nooo. = a no no, no, nooo. %mor a no no, no, nooo. %eng %spa no, no. R kaq'o'oh b'a la... %mor kaq'o'oh b'a la... %eng %spa lo pinta eso. C no kuq'o' al chay. %mor no kuq'o' al chay. %eng %spa lo pinta Ros. Ch palomax an at. = palomax ka'an at. %mor palomax *k-0-*a/b'an at. %eng dove incomp-3A-2E/do 2A. %spa paloma hace Ud. Ch palomax. = palomax. %mor %eng %spa paloma. R a le jun juni. %mor a le jun juni. %eng %spa a este uno. Ch o' xut' ano. = o' xut' ano. %mor o' xut' ano. %eng %spa halga, no. S jas ub'i' le ri'. %mor jas ub'i' le ri'. %eng %spa como se llama esto. R palomax kacha. %mor palomax kacha. %eng %spa paloma diga. Ch palomax. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. S n k'ule ri'. %mor n k'ule ri'. %eng %spa y esto. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. R no's kacha'. %mor no's kacha'. %eng %spa chompipe diga. Ch no'x. = no's. %mor no's. %eng turkey. %spa chompipe. S le jun chik le jun chik. %mor le jun chik le jun chik. %eng %spa el otro, el otro. Ch an taj no. = n ka'an taj no. %mor *n *k-0-*a/b'an ta-j no. %eng neg incomp-3A-2E/do neg-T no. %spa no lo hagas. S n ka'an ta 'ate. %mor n ka'an ta 'ate. %eng %spa no lo haga Ud. Ch je. = je. %mor je. %eng %spa si. R chilera kel qumal nan. %mor chilera k-0/el qumal nan. %eng pretty incomp-3A/left X mom. %spa sale muy bonito mama. R e in chik male. %mor e in chik male. %eng %spa yo ahora. S qamajij la jewari chay. %mor qamajij la jewari chay. %eng %spa empecemos aqui Ros. S k'o na le' kona. %mor k'o na le' kona. %eng %spa hay todavia. Ch ah no ij tir. = ah no qamajij chi juntiro. %mor ah no *k-0-*qa/maji-j *chi juntiro. %eng exc no incomp-3A-4E/begin-der other all. %spa empecemos otra vez. S jewa chi ri ri. %mor jewa chi ri ri. %eng %spa por aca aqui. Ch ah no chili. = ah no chiri. %mor ah no chiri. %eng %spa aqui. *R7-30 R da ma kinachikmayij taj. %mor da ma k-in-a/chikmayi-j ta-j. %eng dear neg incomp-1A-2E/push-der neg-T. %spa muchacho no me empujes. S le. jas ub'i le wa' ri'. %mor le. jas ub'i le wa' ri'. %eng %spa como se llama esto. Ch palomax. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. S b'ay nk'ule jun chik. %mor b'ay nk'ule jun chik. %eng %spa vaya el otro. Ch no pa no'x. = no no's. %mor no no's. %eng no turkey. %spa chompipe. S no le ganzo kacha'. %mor no le ganzo kacha'. %eng %spa ganzo diga. Ch kanix. = ganzo. %mor ganzo. %eng %spa ganzo. S cha'ana chi k'u le jun. %mor cha'ana chi k'u le jun. %eng %spa haga el otro. Ch an put ixjut. = a ka'an pa jun ixjut. %mor *a *k-0-*a/b'an pa *jun ixjut. %eng Qy incomp-3A-2E/do in one worm. %spa vas hacer un gusano. R an k'u te naj. %mor an k'u te naj. %eng %spa y esos. S ma k'o ta chik chiri'le. %mor ma k'o ta chik chiri'le. %eng %spa ya no hay aqui. S chi ri. %mor chi ri. %eng Ch chili. = chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. C ko sib'ilaj. %mor ko sib'ilaj. %eng %spa hay muchos. Ch kaxa warli. = casa waral ri'. %mor casa waral ri'. %eng %spa como aqui. Ch kuj jun xa'n. = chatzukuj chi jun a Sa'n. %mor *ch-0-*a/tzuku-j *chi jun *a Sa'n. %eng dep-3A-2E/lookfor-der other one fam san. %spa busca otra Santos. S la k'ut chuwale. %mor la k'ut chuwale. %eng %spa fuerte a eso. S a kach'ob'oh jas ub'i le wa' ri'. %mor a k-0-a/chob'-oh jas u-b'i le wa' ri'. %eng Qy incomp-3A-2E/know-Ttv what 3E-name the this here. %spa sabes como se llama eso. S ketzal kacha'. chat tat tzi. %mor ketzal kacha'. chat tat tzi. %eng %spa quetzal diga, hago. * xk'is le nab'e uwach le cinta R-7 *R7-31 C machus. %mor machus. %eng %spa machos. S le k'olike, le le ri'. %mor le k'olike, le le ri'. %eng %spa esta esto, esto. S xt chay, chay di. %mor xt chay, chay di. %eng %spa Ros, Ros muchacha. C chatzib'aj. %mor chatzib'aj. %eng %spa escriba. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C jun uwach chatz'ib'aj. %mor jun uwach chatz'ib'aj. %eng %spa una cara escriba. Ch aya ku ta we ina. = aya n k'o ta we ina. %mor aya *n /k'o: ta w-e: in a. %eng exc neg /exist irr 1E-poss 1A X. %spa no tengo mio. S chay, chay jas ub'i le wa' ri'. %mor chay, chay jas ub'i le wa' ri'. %eng %spa Ros como se llama esto. Ch nik. = janik. %mor janik. %eng %spa saber. R a kak'am b'ik. %mor a k-0-a/k'am b'i-k. %eng Qy incomp-3A-2E/carry dir-T. %spa lo vas a llevar. R a kak'am b'ik. %mor a k-0-a/k'am b'i-k. %eng Qy incomp-3A-2E/carry dir-T. %spa lo vas a llevar. S le wa' ri'. %mor le wa' ri'. %eng %spa esto. C no kink'am b'ik. %mor no kink'am b'ik. %eng %spa no lo voy a llevar. R chaya b'a' al chay. %mor chaya b'a' al chay. %eng %spa dalo, Ros. C kink'am b'ik. %mor kink'am b'ik. %eng %spa lo voy a llevar. R ri da. %mor ri da. %eng %spa aqui esta muchacho. S ri, ri'. %mor ri, ri'. %eng %spa esto. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. S chay jas ub'i' le wa' ri'. %mor chay jas ub'i' le wa' ri'. %eng %spa Ros como se llama esto. R kak'am taj. %mor k-0-a/k'am ta-j. %eng incomp-3A-2E/carry neg-T. %spa no lo lleves. C kink'am b'ik. %mor kink'am b'ik. %eng %spa lo voy a llevar. R rech lal Chay. %mor rech lal Chay. %eng %spa es de Ros. C no wech in. %mor no wech in. %eng %spa no es mio. R awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. R reche jun. %mor reche jun. %eng %spa es de uno. C wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. S le le jun chike xik kacha'. %mor le le jun chike xik kacha'. %eng %spa el otro, cual de ellos diga. S le ri' garza. %mor le ri' garza. %eng %spa la garza. R chaya kan keb' q'e. %mor chaya kan keb' q'e. %eng %spa deja 2. C no le. %mor no le. %eng %spa no ese. *R7-32 S le. %mor le. %eng %spa ese. Ch ya'a keb' p'e. = chaya kan keb' q'e. %mor *ch-0-*a/ya'-!a kan keb' q'e. %eng dep-3A-2E/give-Tdep dir two exc. %spa deja 2 de nosotros. C keb' jas uwach le le'. %mor keb' jas uwach le le'. %eng %spa 2, que es eso. Ch no', no' tukur. = no, tekolote. %mor no', no' tukur. %eng %spa no, tecolote. Ch ay ya. = ay ya. %mor ay ya. %eng %spa ay. S le ri'. %mor le ri'. %eng %spa ese. C le ri'. %mor le ri'. %eng %spa ese. Ch n kuj. = ku'uj. %mor ku'uj. %eng %spa de nosotros. C y le le ri'. %mor y le le ri'. %eng %spa este. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. S le ri' patox. %mor le ri' patox. %eng %spa esto es pato. Ch wa' lee patox. = le wa patox. %mor le wa patox. %eng the this duck. %spa esto es pato. S n k'u le ri'. %mor n k'u le ri'. %eng %spa y esto. Ch no', no' maloh. = no no amaloh. %mor no', no' amaloh. %eng no no fly. %spa mosca. Ch pa le. = pa le. %mor pa le. %eng %spa en el. S ja. %mor ja. %eng %spa que Ch pa le. = pa le. %mor pa le. %eng in the. %spa en el. C xab'anoh. %mor xab'anoh. %eng %spa hicistes. R q'an. %mor q'an. %eng yellow. %spa amarillo. Ch pa le'. = pa le'. %mor pa le'. %eng %spa en el. S le le patax i. %mor le le patax i. %eng %spa el pato. S chay di. %mor chay di. %eng %spa Ros muchacha. R pue. %mor pue. %eng %spa le. R ese. %mor ese. %eng Ch juan. = juan. %mor juan. %eng %spa juana. S qana u'anik lawuq'. %mor qa/b'an-a u/b'an-ik le: aw-u:q'. %eng 4E/do-Tdep 3E/do-nom the 2E-skirt. %spa arreglemos tu corte. S tak'alu q'anoq'. %mor tak'alu q'anoq'. %eng %spa parate. R saq. %mor saq. %eng %spa blanco. S pero kattzijon k'ut xatoh. %mor pero k-at/tzijo-n k'u-t x-0-a/ta-oh. %eng but incomp-2A/talk-absol emph-T comp-3A-2E/hear-Ttv. %spa pero vas hablar sistes. R saq, saq le malo rosado azul. %mor saq, saq le malo rosado azul. %eng %spa blanco, blanco, Rosado, azul. *R7-33 R Celesta, Celesta, pitaya. %mor Celesta, Celesta, pitaya. %eng %spa Celeste, Celeste, pitaya. S la k'ut, xawiloh di. %mor la k'u-t x-0-aw/il-oh di. %eng X emph-T comp-3A-2E/see-Ttv dear. %spa ya viste muchacha. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S le xik kacha'. %mor le xik k-at/cha'. %eng the gull incomp-2A/say. %spa la gavilan diga. Ch xik. = xik. %mor xik. %eng gull. %spa gavilan. R uno dos tres cuatro. %mor uno dos tres cuatro. %eng %spa 1, 2, 3, 4. S le kawil impe la le'. %mor le k-0-aw/il impe la le'. %eng that incomp-3A-2E/see emph dir that. %spa lo vas a ver. Ch pele. = pele. %mor mpe le. %eng emph that. %spa mira. S kaq'o' le jun kwent. %mor k-0-a/q'o' le jun kwent. %eng incomp-3A-2E/paint the one thing. %spa vas a pintar esta cosa. R dos, tres, cuatro, cinco, seis, siete, ocho, nueve. %mor dos, tres, cuatro, cinco, seis, siete, ocho, nueve. %eng %spa 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah je' le lub'aq'wach. %mor ah je' le lub'aq'wach. %eng %spa a si su ojo. Ch ay o' xut'. = ay k'o: xut'. %mor ay /k'o: xut'. %eng exc /exist buttock %spa ay su nalga. C le xut'. %mor le xut'. %eng %spa su nalga. R diez, diez, once doce. %mor diez, diez, once doce. %eng %spa 10, 10, 11, 12. C y le jun chik. %mor y le jun chik. %eng %spa el otro. Ch no', no', un taj. = no', no', un taj. %mor no', no', un taj. %eng %spa no, no se 1. S n k'u le jun chike k'o je la'. %mor n k'u le jun chike k'o je la'. %eng %spa y el otro que esta por alli. Ch ma loq. = chak'ama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng dep-3A-2E/carry-Tdep dir-T. %spa traigalo. R Catorce. %mor Catorce. %eng %spa 14. Ch we in. = we in. %mor we in. %eng %spa es mio. S la k'ut la we ate. %mor la k'ut la we ate. %eng %spa ya vistes el tuyo. Ch doxo xincox chi. = doxo xincox chi. %mor doxo xincox /chi. %eng %spa 12, 5. Ch we ina. = we ina. %mor w-e: in a. %eng 1E-poss 1A X. %spa es mio. C joropa. %mor joropa. %eng %spa cuanto. Ch dox tenta xinko. = dox tenta xinko. %mor dox tenta xinko. %eng %spa 2, 3, 5. Ch nan xaj warli'. = nan tasaj wari'. %mor nan ta/saj wari'. %eng mom /come here. %spa mama, venga aca. S di chat, chatzijona k'ut. %mor di chat, ch-at/tzijo-n-a k'u-t. %eng dear talk, dep-2A/talk-absol-Tdep emph-T. %spa muchacha, habla pues. Ch kih ya taj u:j mu'x le'. = a ki ma kuya ta le nuwuj le mu's. %mor *a ki *ma *k-0-*u/ya' ta-!j *le *nu-wuj *le mu's. %eng Qy clear neg incomp-3A-3E/give neg-T the 1E-paper the ladino. %spa mira que al ladino no me da mi libro. *R7-34 C chatzib'aj. %mor chatzib'aj. %eng %spa escriba. Ch ten to. = ten to. %mor ten to. %eng %spa C chatzib'aj kuk' le crayon. %mor chatzib'aj kuk' le crayon. %eng %spa escribir con los crayones. Ch xinko. dax. = xinko. dax. %mor xinko. dax. %eng %spa 5. C job', job'. %mor job', job'. %eng %spa 5, 5. Ch li wat kob'. = ri awe at job'. %mor ri aw-e: at job'. %eng the 2E-poss 2A five. %spa el tuyo 5. C job' la' le'. %mor job' la' le'. %eng %spa 5 es ese. Ch kob' we in. = job' we in. %mor job' w-e in. %eng five 1E-poss 1A. %spa 5 es el mio. C job'. %mor job'. %eng %spa 5. Ch kam taj a we in. = n kak'am taj le we in. %mor *n *k-0-*a/k'am ta-j *le w-e in. %eng neg comp-3A-2E/carry neg-T the 1E-poss 1A. %spa no decides el mio. S xawile le. %mor x-0-aw/il e le. %eng comp-3A-2E/see that there. %spa lo vistes. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch li we at. = ri lawe at. %mor ri *le aw-e at. %eng here the 2E-poss 2A. %spa aqui esta el tuyo. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch tenta li wat. = trenta lawe at. %mor trenta le aw-e at. %eng thirty the 2E-poss 2A. %spa 30 el tuyo. Ch li wat. = lawe at. %mor le aw-e at. %eng %spa el tuyo. S xawiloh le'. %mor x-0-aw/il-oh le'. %eng comp-3A-2E/see-Ttv that. %spa lo vistes. Ch le. = le. %mor le. %eng that. %spa ese. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. S le chay jun jun rax. %mor le chay jun jun rax. %eng %spa mira Ros en verde. Ch ju lax. = jun rax. %mor jun rax. %eng one green. %spa un verde. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S y le naj paloma. %mor y le naj paloma. %eng %spa ya la paloma. Ch ay tu palom. = ay tu palom. %mor ay tu palom. %eng %spa tu paloma. S b'ay chaya loq kinq'o'oh kingo'oh. %mor b'ay chaya loq kinq'o'oh kingo'oh. %eng %spa Ros lo voy a pintar a pintar. Ch na xaq' no oy. = na xaq' no oy. %mor na xaq' no oy. %eng %spa no solo. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C a si le. %mor a si le. %eng %spa si, no. Ch no'o'o' taj wach cha wich mux. = no kaq'o' taj luwach xawich' le mu's. %mor no *k-0-*a/q'o'-!o ta-j *le *u-wach xa wich' *le mu's. %eng no incomp-3A-2E/paint-Ttv neg-T the 3E-face only small the ladino. %spa no vas a pintar es peque¤o. *R7-35 C le wat le witz' a wach. %mor le wat le witz' a wach. %eng %spa tu cara peque¤a. C lu tza'm. %mor lu tza'm. %eng %spa su nanz. Ch chii palamox. = luchi' le palomax. %mor *le *u-chi' *le palomax. %eng the 3E-mouth the dove. %spa la boca de la paloma. S ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. Ch ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa es gallina. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch li ak'. = ri le ak'. %mor ri *le ak'. %eng here the chicken. %spa aqui esta la gallina. Ch li palomax. = ri le palomax. %mor ri *le palomax. %eng %spa aqui esta la paloma. Ch oo xik' u o' chili'. = chaqo'oh luxik'u chaqo'oh chi ri'. %mor *ch-0-*a/qo'-*oh *le *u-xik'-u *ch-0-a/qo'-*oh chi ri'. %eng dep-3A-2E/paint-Ttv the 3E-wing-X dep-3A-2E/paint-Ttv at here. %spa pinta sus alas pintalo aqui. C le le'. %mor le le'. %eng %spa ese. R cha'ana chi jun le wech in. %mor ch-0-a/b'an-a chi jun le w-e:-ch in. %eng dep-3A-2E/do-Tdep other one the 1E-poss-T 1A. %spa haga otra vez la oreja. R xax e, xa xjolax b'i rumal. %mor xax e, xa x-0-/jola-x b'i r-umal. %eng hes there, only comp-3A/carry-pass1 dir 3E-cause %spa es que la cujo. R tene wech in. %mor tene wech in. %eng %spa es el mio. S m ma k'o ta chik. %mor m ma /k'o ta chi-k. %eng exc neg /exist neg other-T. %spa ya no hay. C le keb' awech at. %mor le keb' awech at. %eng %spa los 2 tuyos. C la we. %mor la we. %eng %spa el mio. R le xajun chik. %mor le xajun chik. %eng %spa ya solo uno. C le k'ole le b'aq'wach le. %mor le k'ole le b'aq'wach le. %eng %spa tiene sus ojos. Ch wej na pelipe. = chinawiyej na pelipe. %mor *ch-*in-*aw/iye-j na pelipe. %eng dep-1A-2E/wait-Ttv emph Felipe. %spa esperame Felipe. R cha'ana plipe. pi ri cha'oma. %mor ch-0-a/b'an-a pelipe. pi ri cha'oma. %eng dep-3A-2E/do-Tdep Felipe. %spa hago Felipe pero lo. R u b'aq'wach le wa' ri'. %mor u b'aq'wach le wa' ri'. %eng %spa sus ojos esos. Ch tox chinko. = tox chinko. %mor tox chinko. %eng %spa es mu¤eco diga. R kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng incomp-3A-2E/want. %spa quieres. C cha'ana lu je'. %mor ch-0-a/b'an-a le u-je'. %eng dep-3A-2E/do-Tdep the 3E-tail. %spa haga su cola. Ch xinko. = xinko. %mor sinko. %eng five. %spa 5. R ya chuwe le wa ri. %mor *ch-0-*a/ya chi-w-e le wa ri. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss the this here. %spa dame esto. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el esto. R ma k'o ta wech in, are kiya. %mor ma /k'o ta w-e-ch in are k-0-in/ya-*oh. %eng neg /exist neg 1E-poss-T 1A incomp-3A-1E/give-Ttv. %spa no tengo yo esto voy a dar. R le rech ak'al le. %mor le r-e-ch ak'al le. %eng that 3E-poss-T child there. %spa es de ni¤o esto. *R7-36 C le jun b'aqwach chik. %mor le jun b'aqwach chik. %eng %spa el otro ojo. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch ah no we'. = ah no we'. %mor ah no we'. %eng %spa no, es mio. C wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. R a:y jas le jun k'o pa xikin. %mor a:y jas le jun /k'o pa xikin. %eng exc what the one /exist in ears. %spa que es lo que tienes en los ojos. C jas uwach le ay. %mor jas uwach le ay. %eng %spa que es ay. R jas uwach k'o pa laxikin. %mor jas u-wach /k'o pa le a-xikin. %eng what 3E-face /exist in the 2E-ear. %spa que tienes en tus oidos. R a ch'ak. %mor a ch'ak. %eng Qy wound. %spa es llaga. C y waral. %mor y waral. %eng %spa aqui. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C le jun waral. %mor le jun waral. %eng %spa aqui. S jas uwach cha'. %mor jas uwach cha'. %eng %spa que es dice. R jachike le k'o pa laxikin. %mor jachike le /k'o pa le a-xikin. %eng what that /exist in the 2E-ear. %spa que lo que tienes en tus oidos. C no. %mor no. %eng %spa no. R a ma xatoq' axikin. %mor a ma x-0/toq'-V a-xikin. %eng Qy neg comp-3A/pierce-pass1 2E-ear. %spa perforastes tu oidos. C kinxaq'o a utz kawilo. %mor kinxaq'o a utz kawilo. %eng %spa lo tiento, te gusta. R pei sa'j chi jewa' ri'. %mor pei sa'j chi jewa' ri'. %eng %spa venga aca. Ch aj warli. = saj wari. %mor /saj wari. %eng /come here. %spa venga aca. J chatz'ib'aj le naj taq' kiwi'. %mor ch-0-a/tz'i-b'a-j le naj taq ki-wi'. %eng dep-3A-2E/write-instr-der the dim pl 6E-hair. %spa escriba sus pelos. R laj kiwi' laj kiwi'. %mor laj ki-wi' laj ki-wi'. %eng X 6E-hair X 6E-hair. %spa sus pelos, sus pelos. R a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa felipe. C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. R len taq kuqe. %mor len taq k-uq-e. %eng the pl 6E-skirt-there. %spa sus cortes ve. C ah je len taq kuq. %mor ah je len taq kuq. %eng %spa asi sus cortes. R ntaq rax kuq jas k'ule ri ri'. %mor ntaq rax k-uq jas k'u le ri ri'. %eng pl green 6E-skirt what emph the this here. %spa sus cortes verdes, y que es esto. C le tz'ikin. %mor le tz'ikin. %eng %spa los pajaros. R ah tz'ikin. %mor ah tz'ikin. %eng %spa a pajaros. C le tzikin. %mor le tzikin. %eng %spa los pajaros. *R7-37 R cha'ana jun we in. %mor ch-0-a/b'an-a jun w-e in. %eng dep-3A-2E/do-Tdep one 1E-poss 1A. %spa haga un mio. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R we in le naj juni cha' al talin. %mor w-e in le naj jun-i /cha' al talin. %eng 1E-poss 1A the dim one-here /say fam talin. %spa es mio esto dice Catarina. R we in le naj wechin. %mor we in le naj wechin. %eng %spa es mio el, es mio. R we in k'une q'e. %mor we in k'une q'e. %eng %spa en que es mio. R ya kuloq. %mor ya kuloq. %eng %spa damelo. R a ma k'o pu na jun awuj. %mor a ma /k'o pu na jun a-wuj. %eng Qy irr /exist doubt emph one 2E-book. %spa acaso no tienes en tu libro. C ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R k'olik. %mor /k'o-l-ik. %eng /exist-pos-Tiv. %spa tienes. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no tengo. R k'olik le keb' ma k'o k'u na ruk'. %mor /k'o-l-ik le keb' ma /k'o k'u na r-uk'. %eng /exist-pos-Tiv the two irr /exist emph emph 3E-with. %spa tengo 2 hay con el. R chaya chuwe chay. %mor ch-0-a/ya chi-w-e chay. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss chay. %spa damelo a mi Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R chaya chuwe. %mor ch-0-a/ya chi-w-e. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss %spa damelo a mi. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no. R chaya chuwe chay. %mor ch-0-a/ya chi-w-e chay. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss chay. %spa damelo Ros. Ch pam at. = apam at. %mor a-pam at. %eng 2e-stomach 2A. %spa tu estomago. R chaya chuwe chay. %mor ch-0-a/ya chi-w-e chay. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss chay. %spa damelo Ros. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ch kut pap. = kaqak'ut chuwa le qapapa. %mor *k-0-*qa/k'ut *chi-*u-*wa *le *qa-papa. %eng incomp-3A-4E/show to-3E-face the 4E-dad. %spa le vamos a mostrar a papa. R kaqak'ut chuwa le papa. %mor k-0-qa/k'ut chi-u-wa le papa. %eng incomp-3A-4E/show to-3E-face the 4E-dad. %spa le ense¤amos a papa. Ch m chay, chay kut' chik. = m chay kaqak'ut chik. %mor m chay *k-0-qa/k'ut chi-k. %eng hes chay incomp-3A-4E/show again-T. %spa Ros Ros se lo mostramos. R ay nuq'ab' xa'ano. %mor ay nu-q'ab' x-0-a/b'an-oh. %eng exc 1E-hand comp-3A-2E/do-Ttv. %spa mi mano, lo hicistes. C k'o chik. %mor k'o chik. %eng %spa ya hay. Ch kut chik at. = kak'ut chi at. %mor *k-0-*a/k'ut chi-!k at. %eng incomp-3A-2E/show again-T 2A. %spa lo vas ense¤ar tu. R Ginea. %mor Ginea. %eng %spa Guinea. *R7-38 C jachike le. %mor jachike le. %eng %spa cual de. Ch no' wich'al. = no le wich' ak'al. %mor no le wich' ak'al. %eng no the small child. %spa el ni¤o peque¤o. C wech at. %mor wech at. %eng %spa es tuyo. S jawi le naj wich' ak'al? %mor jawi le naj wich' ak'al. %eng where the dim small child. %spa en donde esta el ni¤o peque¤o. R ral. %mor r-al. %eng 3E-daughter. %spa su hija. Ch chaya k'ut chik. = chaya kuk'ut chik %mor chaya *k-0-*u/k'ut chi-k. %eng chay incomp-3A-3E/show again-T. %spa Ros muestralo otra vez. S ah jawi k'o wi le wich' ak'ale. %mor ah jawi /k'o wi le wich' ak'al-e. %eng exc where /exist proloc the small child-there. %spa en donde esta el ni¤o peque¤o. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R patan. %mor patan. %eng cofradia. %spa cofradia. Ch ah no puch chik. = ah no puch chik. %mor ah no puch chi-k. %eng exc no X again-T. %spa no,... R pach'at di. %mor pa-a-ch'at di. %eng in-2E-bed dear. %spa en la cama muchacha. S wich' ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa ni¤o peque¤o. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jawi ko wi le'? %mor jawi /k'o wi le'. %eng where /exist proloc that. %spa en donde esta. S a ma k'o puch? %mor a ma /k'o pu-ch. %eng Qy irr /exist doubt-T. %spa acaso no esta. C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng /exist neg-T. %spa no esta. S ri k'o ya le. %mor ri /k'o ya le. %eng here /exist now there. %spa aqui esta ve. Ch uch taj la lii. = ma utz taj le ri'. %mor *ma utz ta-j le ri'. %eng neg good neg-T the this. %spa no esta bien esto. S jas k'uwach kawaj. %mor jas k'u u-wach k-0-aw/aj. %eng what emph 3E-face incomp-3A-2E/want. %spa que es lo que quieres. Ch no', chay kuj. = al chay kintzukuj. %mor no *al chay *k-0-*in/tzuku-j. %eng no fam chay incomp-3A-1E/lookfor-der. %spa Ros busco. R wi le alih. %mor wi le alih. %eng %spa en donde esta. S m kaqaq'o'oh. %mor m k-0-qa/q'o'-oh. %eng hes incomp-3A-4E/paint-Ttv. %spa lo vamos a pintar. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R jun taq rax ub'aqilxya ik cha. %mor jun taq rax ub'aqilxya ik cha. %eng %spa unos de color verde dieron. C chaya ko jawi k'o wi le chay. %mor chaya ko jawi k'o wi le chay. %eng %spa en donde esta Ros. Ch kut na, no chili. = kink'ut na, no, chiri. %mor *k-0-*in/k'ut na, no, chiri. %eng %spa lo vaya nosotros aqui. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. R ka'ana k'al. %mor ka'ana k'al. %eng %spa esperate ni¤a. *R7-39 Ch no', ana, chul. = kin'an jun chul. %mor *k-0-*in/b'an-!a *jun chul. %eng %spa voy a orinar. C nk'o taj jun chul. %mor nk'o taj jun chul. %eng %spa no hay orin. Ch no', no' wich' al kuj. = no' wich' ak'al kuj. %mor no' wich' ak'al /kuj. %eng %spa ni¤o peque¤o duerme. C rech. %mor rech. %eng %spa de el. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. C que? %mor que? %eng %spa que? S le naj wich'ak'al chik. nk'o ta. %mor le naj wich'ak'al chik. nk'o ta. %eng %spa el ni¤o peque¤o, ya no esta. S chik. nk'o ta chi chi ri le. %mor chik. nk'o ta chi chi ri le. %eng %spa ya no esta aqui ve. S nk'o ta chik. %mor nk'o ta chik. %eng %spa ya no esta. Ch qana laya. = qana laya. %mor /taqan-a laya. %eng %spa esperate. R ah, chak'atisaj cha'. %mor ah, chak'atisaj cha'. %eng %spa enciendalo dice. Ch katixaj chaya. = chak'atisaj le radio. %mor *ch-0-*a/k'at-isa-j *le radio. %eng %spa encienda el radio. C ah si, pero mas tarde. %mor ah si, pero mas tarde. %eng %spa si pero mas tarde. S chawiye'j b'a nah. k'isa na le wa' ri'. %mor chawiye'j b'a nah. k'isa na le wa' ri'. %eng %spa esperate, que se termine esto. S te kaqa, te kata latzij. %mor te kaqa, te kata latzij. %eng ? des pues lo vamos escuchano los idolios. %mor des pues lo vamos escuchano los idolios. %eng Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. R jas a moda la Sa'n? jas a moda. %mor jas a moda la Sa'n? jas a moda. %eng %spa por Santos, porque. R ma kak'is taj? %mor ma kak'is taj? %eng %spa no lo termines. S kak'is na le wa' ri'. %mor kak'is na le wa' ri'. %eng %spa se tiene que terminar esto. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C are kak'is le wa' ri'. no. %mor are kak'is le wa' ri'. no. %eng %spa esto se va a terminar. S ka'an ta pena. ka'an ta le wa' ri'. %mor ka'an ta pena. ka'an ta le wa' ri'. %eng %spa vote a perces, no vos hacer esto. C ka'an taj. %mor ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. Ch an kin'anoh. = an kin'anoh. %mor *k-0-*in/b'an-*oh. %eng %spa lo hago. S jassach? %mor jassach? %eng %spa que es? C no. al chay, no. ma ka'an taj. %mor no. al chay, no. ma ka'an taj. %eng %spa no Ros no lo hagas. R ka'an taj cha'. %mor ka'an taj cha'. %eng %spa no lo hagas dice. S ka'an taj. %mor ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. R mas tarde, mas tarde... %mor mas tarde, mas tarde... %eng %spa mas tarde, mas tarde. *R7-40 R ay, k'o luz chupam. k'o luz. %mor ay, k'o luz chupam. k'o luz. %eng %spa hay luz adentro, hay luz. R ay, k'o linaj winaq chupam. %mor ay, k'o linaj winaq chupam. %eng %spa esta el ni¤o adentro. R ay, chanim. chanim le ri'. %mor ay, chanim. chanim le ri'. %eng %spa apurense, apurense esto. R le ri', le ri' cha jun we. %mor le ri', le ri' cha jun we. %eng %spa esto, esto un mio. R chaya jun we, Pelipa. cha'. %mor chaya jun we, Pelipa. cha'. %eng %spa dame un mio, Felipe, dice. R jun we in. %mor jun we in. %eng %spa un mio. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch mu'x e. = mu's le. %mor mu's le. %eng %spa el ladino. R kaq le kiqab' cha'. %mor kaq le kiqab' cha'. %eng %spa tienen los monos rojos. S jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa en donde esta. Ch saj foto in. = chawesaj nufoto in. %mor *ch-0-*aw/esa-j *nu-foto in. %eng %spa tomame mi foto. S matzaq jun cuenta le'. %mor matzaq jun cuenta le'. %eng %spa no se caiga esta cosa. S matzaqoh. %mor matzaqoh. %eng %spa no lo botes. R ay jun al. %mor ay jun al. %eng %spa ay uno pesa. R chaya jun nupotain. %mor chaya jun nupotain. %eng %spa dame una mi foto. Ch ya pota in. = chaya jun nufoto in. %mor *ch-0-*a/ya' *jun *nu-foto in. %eng %spa dame una mi foto. S kawaj puch? kawaj? %mor kawaj puch? kawaj? %eng %spa lo quieres pues? quieres? R mas tarde, mas tarde pero mas tarde. %mor mas tarde, mas tarde pero mas tarde. %eng %spa mas tarde. R al chile se. %mor al chile se. %eng C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. S an taj lin, man taj. %mor an taj lin, man taj. %eng %spa no lo hagas, no lo hagas. R alih. le nuwinaq utza ma kink'am. %mor alih. le nuwinaq utza ma kink'am. %eng %spa me gusta, me dejas no lo traigo. R taj. kinsipaj ta chawech. %mor taj. kinsipaj ta chawech. %eng %spa no te lo voy a regalar. R kink'is inaj kiqab'i. %mor kink'is inaj kiqab'i. %eng %spa les voy a coser sus manos. S ka'an taj. %mor ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. Ch an pota in. = ka'an jun nufoto in. %mor *k-0-*a/b'an *jun *nu-foto in. %eng %spa vas hacer una mi foto. S no, chatk'ala b'a chila' le'. %mor no, chatk'ala b'a chila' le'. %eng %spa parate alli. Ch na. = na. %mor na. %eng %spa Ch karra. = karra. %mor /karra. %eng %spa esperate. S b'ay. ya? ya? ya? %mor b'ay. ya? ya? ya? %eng %spa vaya, ya? ya? ya? *R7-41 R ya' cho'qok al Chay. %mor ya' cho'qok al Chay. %eng %spa lloraras. Ch yah. = yah. %mor yah. %eng %spa ya. S yah b'ay. kaqasaj. saj b'ale. %mor yah b'ay. kaqasaj. saj b'ale. %eng %spa lo vas a bajar, venga pues. S ka'an taj Chay. ka'an taj. %mor ka'an taj Chay. ka'an taj. %eng %spa no lo hagas Ros, no lo hagas. C ka'an taj chay. %mor ka'an taj chay. %eng %spa no lo hagas Ros. S ka'an taj we xetzelob'ik. %mor ka'an taj we xetzelob'ik. %eng %spa no lo hagas si se descompone. Ch ay, li na keb'. = ay, li na keb'. %mor ay, li na keb'. %eng %spa sus 2. R ay, tzij k'ut. %mor ay, tzij k'ut. %eng %spa de veras. Ch keb', keb' k'am miya. = keb', keb' k'am miya. %mor keb', keb' *k-0-*a/k'am iya. %eng %spa 2 lo haces. R jas wach al Talin? %mor jas wach al Talin? %eng %spa que es Catarina? R ah na, inaj wetz'ab'a'l chik. %mor ah na, inaj wetz'ab'a'l chik. %eng %spa mi juguete. C jawi xak'am wi? %mor jawi xak'am wi? %eng %spa en donde lo trajistes. Ch no, k'am jah. = no, xink'am pa ja. %mor no, *x-0-*in/k'am *pa ja. %eng %spa lo traje en la casa. R xuk'am pa le ja cha. %mor xuk'am pa le ja cha. %eng %spa lo trajo en lo cosa dice. C xak'am pa le ja? %mor xak'am pa le ja? %eng %spa la trajistes de la casa. S nka'antaj Lin, ka'antaj Chay. %mor nka'antaj Lin, ka'antaj Chay. %eng %spa no lo hagas Catarina, no lo hagas Ros. Ch luj in. = chinaq'aluj in. %mor *ch-*in-*a/q'alu-j in. %eng %spa abrazame a mi. R ma k'iya ta chi lulapiz. %mor ma k'iya ta chi lulapiz. %eng %spa ya no tengo muchos lapices. Ch no', ik pah. = no' k'am b'ik pa ja. %mor no' *k-0-*in/k'am b'i-!k pa ja. %eng %spa no, lo voy llevar en la cosa. C ik. %mor ik. %eng Ch no ik. = kam b'ik. %mor no *k-0-*in/k'am b'i-k. %eng %spa llevar. R xa jun k'o wuk' in a. %mor xa jun k'o wuk' in a. %eng %spa solo uno esta conmigo. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R xa june. aparta k'o wa le keb'i. %mor xa june. aparta k'o wa le keb'i. %eng %spa solo uno, aparte estan los 2. Ch in chik. keb' uk. = in chik. uj keb' awuk'. %mor in chik. uj keb' aw-uk'. %eng %spa nosotros 2. Ch no' aj. = no' aj. %mor no' at. %eng %spa no Ud. S chawuk'ij le jun lado. %mor chawuk'ij le jun lado. %eng %spa tira en su lado. Ch wa'aj. = kawaj. %mor *k-0-aw/aj. %eng %spa quieres? S kawaj? %mor kawaj? %eng %spa quieres. *R7-42 R at ta chin. %mor at ta chin. %eng %spa soo... Ch jun wa'aj in. = chinaweqaj in. %mor *ch-*in-aw/eqa-j in. %eng %spa cargarme a mi. C al at, je'. %mor al at, je'. %eng %spa pesa Ud si. R ay, kutzaqa taj e. %mor ay, kutzaqa taj e. %eng %spa no alcanza. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch no', aj in. = no' chinaweqaj in. %mor no' *ch-*in-*aw/eqa-j in. %eng %spa cargarme. S laj at al. jun at chik'ichika. %mor laj at al. jun at chik'ichika. %eng %spa pesas mucho, sos un. S chichu'. %mor chichu'. %eng %spa anciana flaca. R na pakalisa ch juntiro? %mor na pakalisa ch juntiro? %eng %spa levantame otra vez. C no. %mor no. %eng %spa no. R kis ntaq winaq. mas tarde... %mor kis ntaq winaq. mas tarde... %eng %spa se terminaron las personas, mas tarde. S karaj na june. %mor karaj na june. %eng %spa falta uno. R ay no, karaj na jun. %mor ay no, karaj na jun. %eng %spa no falta uno. C na jun. %mor na jun. %eng %spa uno. Ch na utz, tak'ale. = utz, je taq ale'. %mor utz, je taq ale'. %eng %spa esta bien por alla. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch no', no', no tela pi nah. = no' chatel impe nah. %mor no' *ch-0-at/el-a impe na-h. %eng %spa quitate. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch uch tak ale. = utz je taq ale. %mor utz je taq ale. %eng %spa es bien por alla. Ch utz takale. = utz je taq ale. %mor utz je taq ale. %eng %spa es mejor por alla. C takale le. %mor takale le. %eng %spa por alla. R peri ma k'o ta wuk'in. %mor peri ma k'o ta wuk'in. %eng %spa pero no esta conmigo. Ch utz takale. = utz je taq ale. %mor utz je taq ale. %eng %spa es mejor por alla. Ch xa'aj. = saj. %mor /saj. %eng %spa venga. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch k'am lay le. = kak'am la le radio le. %mor *k-0-*a/k'am *la *le radio le. %eng %spa traes el radio. Ch k'am laya. = kak'am la le radio le. %mor *k-0-*a/k'am *la *le radio le. %eng %spa traes el radio. S kaqak'am b'ik. %mor kaqak'am b'ik. %eng %spa lo traes. Ch no, k'am layla. = no, kik'am la le radio. %mor no, *k-0-*i/k'am *la *le radio le. %eng %spa lo traes el radio. *R7-43 S kat tzijon b'a' to. %mor kat tzijon b'a' to. %eng %spa tienes que hablar. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa habla pues. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S pa res chattzijon. %mor pa res chattzijon. %eng %spa por eso habla. Ch chu'x. = chux. %mor /chux. %eng %spa sientate. S ja ah chux b'[a'. %mor ja ah chux b'[a'. %eng %spa que, sientate. Ch chux. = chux. %mor /chux. %eng %spa sientate. R chik'atisaj k'ut. %mor chik'atisaj k'ut. %eng %spa enciendanlo pues. S le chattzijona k'ut. %mor le chattzijona k'ut. %eng %spa habla pues. R chik'atisaj. %mor chik'atisaj. %eng %spa enciendanlo. Ch no' chaya. = no' chaya. %mor no' chaya. %eng %spa no, dalo. S le in nub'i al chay kacha. %mor le in nub'i al chay kacha. %eng %spa mi nombre es Ros diga. R chik'atisaj. %mor chik'atisaj. %eng %spa enciendalo. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. S chab'ij jun. %mor chab'ij jun. %eng %spa diga un. R in nub'i' in al talin. %mor in nub'i' in al talin. %eng %spa mi nombre es Catarina. S la k'ute. lee nub'i'in. %mor la k'ute. lee nub'i'in. %eng %spa ya vistes, mi nombre. Ch b'i' chay. = le nub'i al chay. %mor *le *nu-b'i *al chay. %eng %spa mi nombre es Ros. S ese la k'ut le nunan lub'i'. %mor ese la k'ut le nunan lub'i'. %eng %spa ya vistes mi mama se llama. S chab'ij k'u lub'i' la nan. %mor chab'ij k'u lub'i' la nan. %eng %spa diga el nombre de tu mama. Ch no' no' xi'l. = no al Si'l. %mor no al Si'l. %eng %spa no, Cecilia. S ah lub'i' lintat jas ub'i'. %mor ah lub'i' lintat jas ub'i'. %eng %spa su nombre de mi papa. Ch no' pe'l. = no' pe'l. %mor no' pe'l. %eng %spa no Felipe. S jas k'ub'i' lale'. %mor jas k'ub'i' lale'. %eng %spa como se llama eso. Ch no, no pelipa. = no, no pelipa. %mor no, no pelipa. %eng %spa no Felipe. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. S a le pelipa ni lub'i' lee watz. %mor a le pelipa ni lub'i' lee watz. %eng %spa Felipe, el nombre de mi. S kacha'. %mor kacha'. %eng %spa hermano diga. *R7-44 Ch p'i wach. = lub'i' le watz. %mor lub'i' le watz. %eng %spa el nombre de mi hermana. S jawi k'o wih la watz. %mor jawi k'o wih la watz. %eng %spa en donde esta mi hermana. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. S nkachob' puch la watz. %mor nkachob' puch la watz. %eng %spa sabes pues tu hermana. Ch juana. = juana. %mor juana. %eng %spa Juana. S le jun al juana le jun chik. %mor le jun al juana le jun chik. %eng %spa Juana, la otra. R lin. %mor lin. %eng %spa Catarina. Ch no wach. = no watz. %mor no w-atz. %eng %spa no mi hermana. S jachine jun chik. %mor jachine jun chik. %eng %spa quien otro. Ch no lin. = no lin. %mor no lin. %eng %spa no, Catarina. S le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch nik' xi'l. = nik' xi'l. %mor nik' xi'l. %eng %spa saber, Cecilia. S le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch po'l. = po'l. %mor po'l. %eng %spa Felipe. S le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa la otra. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa la otra. Ch pelipa. = pelipa. %mor pelipa. %eng %spa Felipe. S pelipa nk'ule jun chik. %mor pelipa nk'ule jun chik. %eng %spa Felipe sientate otra vez. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S jas k'ub'i la xe'l. %mor jas k'ub'i la xe'l. %eng %spa como se llama tu tocaya. Ch pe'l. = pe'l. %mor pe'l. %eng %spa Felipe. S jass k'ub'i la xe'l. %mor jass k'ub'i la xe'l. %eng %spa como se llama tu tocaya. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R al talin kacha. %mor al talin kacha. %eng %spa Catarina dice. Ch talin. = talin. %mor talin. %eng %spa Catarina. S talin jawi k'o wi le talin. %mor talin jawi k'o wi le talin. %eng %spa Catarina, en donde esta. R taline. %mor taline. %eng %spa Catarina. S jawi k'o wi le talin. %mor jawi k'o wi le talin. %eng %spa en donde esta Catarina. *R7-45 Ch no' xela. = no' xela. %mor no' xela. %eng %spa no en xela. S x'e xela. %mor x'e xela. %eng %spa se fue en xela. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jachin ruk'. %mor jachin ruk'. %eng %spa con quien. Ch no to'n. = ruk ton. %mor no *r-*uk' ton. %eng %spa con Antonia. S ah x'e ruk' al to'n. %mor ah x'e ruk' al to'n. %eng %spa se fue con Antonia. Ch e luk' al ton. = x'e ruk' al to'n. %mor *x-0/b'e r-uk' al to'n. %eng %spa se fue con Antonia. S jas xu'ana ruk e to'n. %mor jas xu'ana ruk e to'n. %eng %spa que fue hacer con Antonia. Ch nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. S nik. %mor nik. %eng %spa saber. Ch na chak. = xu'ana chak. %mor *x-0-*u/b'an-a /chak. %eng %spa se fue a trabajar. S chak a kachakun pu le. %mor chak a kachakun pu le. %eng %spa trabajo, trabajo pues. S q'anan. %mor q'anan. %eng %spa nuestra mama. Ch kun taj. = kachakun taj. %mor *k-0/chaku-n ta-j. %eng %spa no trabaja. S jas k'u modo kab'ij chak. %mor jas k'u modo kab'ij chak. %eng %spa y porque dices trabajo S kalcha ya'a'. %mor kalcha ya'a'. %eng %spa no dices asi. Ch loq' manka. = xuloq'o manka. %mor *x-0-*u/loq'-*o manka. %eng %spa fue a comprar mango. S a loq'a manka. %mor a loq'a manka. %eng %spa se fue a comprar mango. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch an jo'n. = an ch'ajon. %mor *x-0-*u/b'an /ch'aj-on. %eng %spa cora. S an jo'n., %mor an jo'n., %eng %spa sora. Ch an. = an. %mor an. %eng %spa hose. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch no aj. = no aj. %mor no aj. %eng %spa elote. C jas uwach le ri ri'. %mor jas uwach le ri ri'. %eng %spa que es esto. R cha'ana k'u te qarajil. %mor cha'ana k'u te qarajil. %eng %spa hagamos nuestro dinero. S chattzijona k'ut chay chaltzijonoq'. %mor chattzijona k'ut chay chaltzijonoq'. %eng %spa habla pues Ros habla. Ch no in tzaria k'ut. = no kinetz'an k'ut. %mor no *k-in/etz'an k'u-t. %eng %spa entonces voy a jugar. *R7-46 S chay chaltzijone k'ut. %mor chay chaltzijone k'ut. %eng %spa Ros habla pues. C jas uwach le ri ri'. %mor jas uwach le ri ri'. %eng %spa que es esto. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. R chana k'ut. %mor chana k'ut. %eng %spa haga pues. C chana k'ut, chana k'ut. %mor chana k'ut, chana k'ut. %eng %spa haga pues, haga pues. Ch chaq. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-*ik. %eng %spa se cayo. Ch chaq' jul. = xtzaq b'i pale jun jul. %mor *x-0/tzaq *b'i *pa *le *jun jul. %eng %spa se cayo en el agujero. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch jan tat in. = kuya jun len tat in. %mor *k-0/yaj-an *le *in-tat in. %eng %spa me da un centavo mi papa. S kayajan la tat. %mor kayajan la tat. %eng %spa rega¤a tu papa. R tela k'ut uy. %mor tela k'ut uy. %eng %spa quitate. C chawiloh. %mor chawiloh. %eng %spa lo ves. C piz. %mor piz. %eng %spa piz. C pis poridge hot, %mor pis poridge hot, %eng %spa pis poridge hot, C pis poridge cold, %mor pis poridge cold, %eng %spa pis poridge cold, C pis poridge in the pot nine days old. %mor pis poridge in the pot nine days old. %eng %spa pis poridge in the pot nine days old. Ch ay nik' xa'n chat uj. = ay nik' a sa'n jo' pa qachat uj. %mor ay nik' *a sa'n /*jo' *pa *qa-chat uj. %eng %spa sab'er santos, Vamos a nuestra cama. C Xa'n Xa'n. %mor sa'n, sa'n. %eng %spa Santos, Santos. S jasach ah tasaj je wa'. %mor jasach ah tasaj je wa'. %eng %spa que es. S tasaj je wa. %mor tasaj je wa. %eng %spa Venga, aca. C uj uj keb', uj keb'. %mor uj uj keb', uj keb'. %eng %spa somos 2, somos 2. R cha'ana la le'. %mor cha'ana la le'. %eng %spa haga eso. S tasaj ja wa'. %mor tasaj ja wa'. %eng %spa Venga aca. C pij. %mor pij. %eng %spa pij. S chawila k'ut, chawila k'ut. %mor chawila k'ut, chawila k'ut. %eng %spa Mira pues, Mira pues. S kawil le k'ak'ona le. %mor kawil le k'ak'ona le. %eng %spa Mira que hay. S kaltzijon kut. %mor kaltzijon kut. %eng %spa habla pues. S le i li chay. %mor le i li chay. %eng %spa esto Ros. R ay. %mor ay. %eng %spa Ros. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch no ay tuuj le. = no ay tuuj le. %mor no ay tuuj le. %eng %spa el horno. *R7-47 S m. %mor m. %eng %spa m. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S tasa'j k'ut. %mor tasa'j k'ut. %eng %spa venga pues. C pis. %mor pis. %eng %spa pis. R pis. %mor pis. %eng %spa pis. C pis poridge. %mor pis poridge. %eng %spa pis poridge. R pis poridge. %mor pis poridge. %eng %spa pis poridge. C pis poridge hot. %mor pis poridge hot. %eng %spa pis poridge hot. R pis poridge. %mor pis poridge. %eng %spa pis poridge. C jun chik jun chik mul. %mor jun chik jun chik mul. %eng %spa otra vez, otra vez. S le le sa'j k'ut lele. %mor le le sa'j k'ut lele. %eng %spa venga pues esto. R sa'j k'ut taline. %mor sa'j k'ut taline. %eng %spa venga Catarina. R pis poridge kacha lai ri. %mor pis poridge kacha lai ri. %eng %spa pis poridge dice. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S di. %mor di. %eng %spa muchacha. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que? S tasa'j je wa'. %mor tasa'j je wa'. %eng %spa Venga aca. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que hases. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S ja. %mor ja. %eng %spa que. R uy le, uy le, uy le, juna pelipa le. %mor uy le, uy le, uy le, juna pelipa le. %eng %spa uy ese, Felipe. R chat, cha, chak'utisaj k'ut ri wa'. %mor chat, cha, chak'utisaj k'ut ri wa'. %eng %spa encienda pues, esto. S kat kawilo tajin kachakunik. %mor kat kawilo tajin kachakunik. %eng %spa lo ves, esta trabajando. S chay le at makak'atisaj k'ut. %mor chay le at makak'atisaj k'ut. %eng %spa Ros encienda pues. C no, je. %mor no, je. %eng %spa no, si. Ch ay xelik pa much. = ay xelik pa much. %mor ay x-0/el-ik pa much. %eng %spa salio en. S xatzaq'oh. %mor xatzaq'oh. %eng %spa lo botastes. *R7-48 R no', no' weta kik'atisaj. %mor no', no' weta kik'atisaj. %eng %spa no si lo encendieramos. S pa jun rato kuk'isna le wa' ri'. %mor pa jun rato kuk'isna le wa' ri'. %eng %spa entre un rato lo encendemos. S le yamero kak'isike le wex. %mor le yamero kak'isike le wex. %eng %spa yomero se termina si re. S qa k'atisaj kata ampe la le kaltzijonik. %mor qa k'atisaj kata ampe la le kaltzijonik. %eng %spa termina vas a ver que habla. S chay chaltzijonaim pe'. %mor chay chaltzijonaim pe'. %eng %spa Ros, habla pues. R wex jik'ik wex, wex. %mor wex jik'ik wex, wex. %eng %spa si se ahora, si, si. Ch kut jux k'ut jun. = kak'ut chi le jun. %mor *k-0-*a/k'ut *chi *le jun. %eng %spa vas a mostrar el uno. S pares le. %mor pares le. %eng %spa por eso. Ch ano' a lay. = a ka'anoh la radio. %mor *a *k-0-*a/b'an-oh la radio. %eng %spa vas hacer el radio. S jas vwach xu' ano uk'o taj le. %mor jas vwach xu' ano uk'o taj le. %eng %spa que fue lo que hizo. Ch xinkuxe. = xinkuxe. %mor x-in/kux-e. %eng %spa xinkuxe. R jun pich. %mor jun pich. %eng %spa em 25›. S u kik'ut taj u. %mor u kik'ut taj u. %eng %spa no voy a mostrar. Ch pich. = pich. %mor pich. %eng %spa 25›. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch pich. = pich. %mor pich. %eng %spa 25›. S chaltzijona b'a chaltzijona b'a. %mor chaltzijona b'a chaltzijona b'a. %eng %spa habla pues, habla pues. S jase xatij miyer. %mor jase xatij miyer. %eng %spa que comistes hoy. Ch no manka = no manka %mor no manka %eng %spa no mango. S le le jun chik chatku'l impel. %mor le le jun chik chatku'l impel. %eng %spa el otro, sientate. R manka, chil turaz kalelia. %mor manka, chil turaz kalelia. %eng %spa mango y durazno diga. S kinya ta b'a juna len kinyato b'a. %mor kinya ta b'a juna len kinyato b'a. %eng %spa no me voy a dar 1› no te a doy voy. S junalen. %mor junalen. %eng %spa 1 centavo. Ch ya' = chaya b'a'. %mor *ch-0-*a/ya' b'a'. %eng %spa dalo pues. S pares chatku'lab'a. %mor pares chatku'lab'a. %eng %spa por eso sientate. R q'ak'exa junqalen axa'ne. %mor q'ak'exa junqalen axa'ne. %eng %spa cambiemos un centavos santos. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S pares la k'u te'. %mor pares la k'u te'. %eng %spa por eso ya vistes. Ch no len in. = no chaya jun nulenin. %mor no *ch-0-*a/ya' *jun *nu-len in. %eng %spa dame un mi centavo. *R7-49 R qak'exa junqalen. %mor qak'exa junqalen. %eng %spa Cambiamos un centavo. S pares chawiye'j b'a nah, chawiye'j nah. %mor pares chawiye'j b'a nah, chawiye'j nah. %eng %spa por eso, esperate, esperate. R pares qak'exa jun qalen. %mor pares qak'exa jun qalen. %eng %spa por eso cambiemos un centavo. S pares jasumach xatijoh. %mor pares jasumach xatijoh. %eng %spa por eso que comistes. Ch len. = len. %mor len. %eng %spa centavo. S no makata ta len, ma katatalen. %mor no makata ta len, ma katatalen. %eng %spa no pidas centavo, no pidas centavo. S chata ampe'. %mor chata ampe'. %eng %spa oiga. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ch no ta in len. = no kinta in le nulen. %mor no *k-0-*in/ta' in *le *nu-len. %eng %spa no, yo pido un centavo. S pares kinya pa jun rato. %mor pares kinya pa jun rato. %eng %spa por eso te doy en un rato. Ch ah no' ta' len uj. = ah no kinta qalen uj. %mor ah no *k-0-*in/ta' *qa-len uj. %eng %spa no, yo voy a pedir nuestros centavos. S pares la k'ut. %mor pares la k'ut. %eng %spa jas uwach. S por eso yo vistes.] que es. %mor por eso yo vistes.] que es. %eng Ch ta len nan in. = kinta nu len chenu nan in. %mor *k-0-*in/ta' *nu-len *che *nu-nan in. %eng %spa yo pido un centavo a mi mama. S jas, jas k'ut. %mor jas, jas k'ut. %eng %spa que, que es. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. S jas jas uwach xatij miyer. %mor jas jas uwach xatij miyer. %eng %spa que comistes (dis dioy) hoy. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R qak'exa jun qalen. %mor qak'exa jun qalen. %eng %spa Cambiemos un centavo. S chatku'lampe. %mor chatku'lampe. %eng %spa sientate pues. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R manka, chi'l tura'z chil ub'en. %mor manka, chi'l tura'z chil ub'en. %eng %spa mango, durazno con tamal. R kacha. %mor kacha. %eng %spa (tayupo) tamal diga. Ch (xa'n chat kuloq'). = (xa'n chat kuloq'). %mor (xa'n ch-at/kul-oq'). %eng %spa sientate. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch nan in. = nan in. %mor nan in. %eng %spa mi mama'. S jaw kal'ewih. %mor jaw kal'ewih. %eng %spa en donde vas. R kinkoj nulax chaloq'oh %mor kinkoj nulax chaloq'oh %eng %spa voy a comprar solo va a comprar. R junomank. %mor junomank. %eng %spa en su mango. Ch (nan). = (nan). %mor (nan). %eng %spa mama'. *R7-50 C jun achih. %mor jun achih. %eng %spa un hombre. S matzaqoh, matzaqoh. %mor matzaqoh, matzaqoh. %eng %spa no lo botes, no lo botes. Ch lik put. = a so puch %mor a so puch %eng %spa acaso hay. C nulamavo. %mor nulamavo. %eng %spa mi c mara. R chaya kunjun. %mor chaya kunjun. %eng %spa d‚jame un mis. C jas xu'an le al juana. %mor jas xu'an le al juana. %eng %spa que fue hacer Juana. R xa kut'ajij ntaqretzab'al. %mor xa kut'ajij ntaqretzab'al. %eng %spa clava unos sus juguetes. Ch tat in. = katinb'ij che lentat in. %mor *k-*at-*in/*b'ij *che *le *in-tat in. %eng %spa te voy a decir a mi pap . C al chay jas ku'an al al juan. %mor al chay jas ku'an al al juan. %eng %spa Ros, que hace Juana. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. Ch juana e we in. = al juana le we in. %mor al juana le we in. %eng %spa Juana la mia. Ch taq'ale. = chaya kan jetaqale. %mor *ch-0-*a/*ya' *kan jetaqale. %eng %spa digalo por alli. R kimpetilei kaqaloq. %mor k-im/pet-ik i k-0-qa/loq'. %eng %spa voy a venir, lo vamos a comprar. R q'uk'exa jun q'alen a sa'n. %mor k-0-qa/k'ex-a jun qa-len a sa'n. %eng %spa cambiaras un centavo santos. S jas uwach chilen. %mor jas uwach chilen. %eng %spa de que centavo. R jun. %mor jun. %eng %spa 1. Ch juna len xa'n. = jun alen i a sa'n. %mor jun alen i a sa'n. %eng %spa 1 centavo santos. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N jas tajin ka'anoh di. %mor jas /tajin k-0-a/b'an-oh di. %eng %spa que estas haciendo muchacha. N ah taqana chawe kamik. %mor ah ta/qana chi-aw-e kamik. %eng %spa esperate ahora. R taj jun awinag'. %mor taj jun awinag'. %eng %spa katij. R comes una persona. %mor comes una persona. %eng %spa Ch tij at. = katij. %mor *k-0-*a/tij at. %eng %spa come Ud. C le wuj at. %mor le wuj at. %eng %spa tu cuaderno tierno. Ch nan len. = nan nulen. %mor nan nulen. %eng %spa mama mi centavo. N ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch len. = len. %mor len. %eng %spa centavo. N ja. %mor ja. %eng %spa que. *R7-51 R chakexa jun q'alen. %mor chakexa jun q'alen. %eng %spa cambiemos un centavo. N jawi xik'am wi le len. %mor jawi x-0-i/k'am wi le len. %eng %spa en donde trajeron el centavo. Ch len. = len. %mor len. %eng %spa centavo. R al Deb'orah %mor al Deb'orah %eng %spa Debora. N a pi. %mor a pi. %eng %spa a su. Ch (junu len) wi len. = (junu len) wi len. %mor (junu len) wi len. %eng %spa en donde centavo. N kalwila Felipe kawiloh. *** %mor k-0-aw/il-a Felipe k-0-aw/il-oh. %eng %spa te ve Felipe, te ve. N laj at k'a'n. %mor laj at k'a'n. %eng %spa sos muy enojada. Ch wi len. = jawi k'o wi le len. %mor *jawi /*k'o: wi *le len. %eng %spa en donde esta mi centavo. N mijor chak'ama b'ik a Felipe. %mor mijor ch-0-a/k'am-a b'i-k a Felipe. %eng %spa mejor lo llevas Felipe. C a lih. %mor a lih. %eng %spa muchacha. N chak'ama b'ik. %mor ch-0-a/k'am-a b'i-k. %eng %spa llevatelo. R a kinloq'oh le kenloq'o jun umanko. %mor a k-0-in/loq'-oh le k-0-e-in/loq'-o jun u-manko. %eng %spa voy a comprar, compra un mango. Ch no, no, no. = no, no, no. %mor no, no, no. %eng %spa no, no, no. N taqona ri taqana ri. %mor ta/qana ri ta/qana ri. %eng %spa esperate, esperate. N inkatij ta jun i. %mor in k-0-a/tij ta jun i. %eng %spa no comes uno. R kan loq'o jun amanka. %mor kan loq'o jun amanka. %eng %spa vas a comprar un mango. N di cha qano kuloq'o jun amanka lal lin cha'. %mor di /cha' /qana k-0-u/loq'-o jun a-manka le al lin /cha'. %eng %spa muchacha dice, esperate va a comprar un mango, la catarina. N di cha ay no. %mor di /cha' ay no. %eng %spa muchacha dice. Ch ke'eb'. = ke'eb'. %mor ke'eb'. %eng %spa 2. N ke'eb' cha'. %mor ke'eb' /cha'. %eng %spa 2 dice. Ch m jan taj jun mu'x. = ma kayajan taj le jun mu's. %mor ma *k-0/yaj-an ta-j *le jun mu's. %eng %spa no rega¤a el ladino. N n kaya ta re le mu's cha'. %mor n k-0-a/ya' ta r-e le mu's /cha'. %eng %spa no le vas a dar al ladino dice. Ch xaq. = xaq. %mor xaq. %eng %spa solo. N eh, keya ta k'ut cha' da cha'. %mor eh, k-0-e-a/ya' ta k'u-t /cha' da /cha'. %eng %spa no le vas a dar dice. Ch ya taj lech k'an, Juan. = n kaqaya ta re le kanalaj al Juan. %mor *n *k-0-*qa/ya' ta-!j r-e-!ch *le kanalaj *al Juan. %eng %spa no le vas a dar a esa Juana enojada. N ay, ya. %mor ay, ya. %eng %spa ay, ya. Ch nan, keb' alech Juan. = nan keb' le rech al Juan. %mor nan keb' le rech al Juan. %eng %spa mama 2 son los de Juana. *R7-52. C jas kab'ij. %mor jas kab'ij. %eng %spa que dices. Ch kab'alech li'. = keb' la rech ri. %mor keb' la rech ri. %eng %spa 2 son de ella. N keb' le le mu'xi. %mor keb' le le mu'xi. %eng %spa 2 son del ladino. Ch kab', no, kap. = kab', no, kap. %mor kab', no, kap. %eng %spa 2, no. N y keb' re la xa'n? %mor y keb' re la xa'n? %eng %spa 2 son de santos. Ch no', keb' lech. = keb' rech. %mor keb' r-e-ch. %eng %spa 2 de el. N y keb' we in? %mor y keb' we in? %eng %spa 2 mios. Ch no', keb'at. = keb' awe at. %mor keb' awe at. %eng %spa 2 tuyos. S jasuwach' ta sa'j impe'. %mor jasuwach' ta sa'j impe'. %eng %spa que es? venga. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S pares, kinloq'o in. %mor pares, kinloq'o in. %eng %spa por eso, yo voy a comprar. N chata k'u koq le impe. %mor ch-0-a/ta' k'u ka-oq le impe. %eng %spa oiga pues. N le tajin ku kach'an la' la le'. *** %mor le /tajin ku k-0/ch'aw-an la' la le'. %eng %spa como esta hablando eso. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. S di. %mor di. %eng %spa muchacha. N kach'aw lala ku'an a sa'n e. %mor k-0/ch'aw le ala k-0-u/b'an a sa'n e. %eng %spa habla el muchacha, lo hace santos. N di, dididi, kach'aw loq. %mor di, dididi, k-0/ch'aw la-oq. %eng %spa muchacha, muchacha, habla. Ch wite, we nan. = jawi le. %mor jawi le. %eng %spa en donde mama. N ku'an a sa'n, kata ampe' kach'awik. %mor k-0-u/b'an a sa'n, k-0-a/ta' ampe' k-0/ch'aw-ik. %eng %spa lo hace santos, vas a oir, habla. N kach'awa laj wich' ak'al. %mor k-0/ch'aw-a le aj wich' ak'al. %eng %spa habla la peque¤a ni¤a. N lal Rosario chupam. %mor lal Rosario chupam. %eng %spa Ros, a dentro. N di kach'aw le naj al xara chupam. %mor di k-0/ch'aw le naj al xara chi-u-pam. %eng %spa muchacha habla Ros, adentro. Ch wele. = wile. %mor wile. %eng %spa en donde. N di kach'aw le naj alxara chupam. %mor di k-0/ch'aw le naj al xara chi-u-pam. %eng %spa muchacha, habla Ros, adentro. S le al xar che. %mor le al xar che. %eng %spa la Ros, dice. N kach'aw k naj al xar chupam. *** %mor k-0/ch'aw k naj al xar chi-u-pam. %eng %spa habla Ros, adentro. N al chay. %mor al chay. %eng %spa la Ros. R al tu'r. %mor al tu'r. %eng %spa ventura. N chay, kak'ut na mas a. %mor chay, k-0-a/k'ut na mas a. %eng %spa ay Ros, vas a ense¤ar mas. *R7-53 Ch xar, nan axuwach. = nan jas uwach? %mor nan jas u-wach? %eng %spa mama que es. N me's, chupa k'ik me's pa la wi. %mor me's, /chup-a k'ik me's pa le a-wi. %eng %spa gato, agarralo gato, con tu pelo. N k'o pa lawach e. *** %mor /k'o: pa le a-wach e. %eng %spa esta' en tu sora (ogo) S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. N jayaxtaj impe chila sa'n e. %mor /j-0-a/ya'-xtaj impe chila sa'n e. %eng %spa anda a dejarlo a santos. Ch le wi la. = le wi le. %mor le wi le. %eng %spa el pelo ve. N la sa'n kuk'ut jun taq cuenta chawach. %mor la sa'n k-0-u/k'ut jun taq cuenta chi-aw-ach. %eng %spa santos ense¤a unas cosas a Ud. N qana la ampe nah. %mor /qana la ampe nah. %eng %spa esperate. N kekan. *** %mor kekan. %eng %spa N xe lallin chuloq'ik lawa. %mor x-0/b'e le al lin chi u/loq'-ik le a-wa. %eng %spa se fue Catarina a comprar tu tortilla. S pa jun rato cha', Chay. %mor pa jun rato /cha', Chay. %eng %spa entre un rato dice, Ros. N pa jun rat e chi na. %mor pa jun rat e chi na. %eng %spa hasta entre un rato. Ch le = le %mor le %eng %spa ese. N n k'o taj e', n k'o ta yine. %mor n /k'o: ta-j e', n /k'o: ta yine. %eng %spa no esta, no hay. N jun ratana, nan. *** %mor jun ratana, nan. %eng %spa jun ratana. N eutro un rato mama, eu rato. %mor entro un rato mama, en rato. %eng %spa N y lal lin uloq'ik lamanka cha'. %mor y le al lin u/loq'-ik le a-manka /cha'. %eng %spa la Catrina, tue a comprar mango dice. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. N chawiye'x taj nah. %mor ch-0-aw/iye'-x ta-j nah. %eng %spa esperate. S pares. kaqaya la len. %mor pares. kaqaya la len. %eng %spa por eso, te vamos a dar tu centavo. S tas'j jeua'. %mor tas'j jeua'. %eng %spa venga aca'. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N xan e chawila, k'u koq e. %mor xan e ch-0-aw/il-a, k'u ka-oq e. %eng %spa santos un rato pues. R nani. %mor nani. %eng %spa mama. N ya b'e loq'otaj loq, chaya. %mor ya b'e /loq'-o-taj la-oq, chaya. %eng %spa ya lo compramos, Ros. N nan chare lal chaq'eh. %mor nan chi-r-e le al chaq'eh. %eng %spa con el due¤o. N te keqaloq'o lawe. %mor te k-0-e-qa/loq'-o le aw-e. %eng %spa des pues Vamos a comprar el Tuyo. R no, ko'l xa wich kaloq'oh. %mor no, ko'l xa wich kaloq'oh. %eng %spa no es que tu compras peque¤o. N lal chay, xa na kuto le. %mor le al chay, xa na k-0-u/ta'-o le. %eng %spa Ros, lo . *R7-54. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no. N jawi xak'am wi at la len lal Juan? %mor jawi x-0-a/k'am wi at le a-len le al Juan? %eng %spa en donde trajistes tu Centavo. R ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch no, no, no. = no, no, no. %mor no, no, no. %eng %spa no, no. R raj, raj na jun len xa jun. %mor raj, raj na jun len xa jun. %eng %spa tanto un centavo, solo uno. R Centava le qake'. %mor Centava le qake'. %eng %spa nuestro molido. N b'a pues, xa xawelaq'aj. %mor b'a pues, xa x-0-aw/elaq'a-j. %eng %spa vaya pues, lo robastes. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R le', wilo kab'isone. %mor le', wilo kab'isone. %eng %spa esa esta triste. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch nooooooo. = nooooooo. %mor nooooooo. %eng %spa no. N no, chaya chare tekaloq'o lawe. %mor no, chaya chare te k-0-a/loq'-o le aw-e. %eng %spa dale, despues van a comprar el tuyo. N kinya jun len cha' we ri. %mor k-0-in/ya' jun len /cha' we ri. %eng %spa te doy en centavo dice. N kinya le jun len chawe. %mor k-0-in/ya' le jun len chi-aw-e. %eng %spa te doy un centavo. N cho'qa chare. %mor /cha'-oq-a chi-r-e. %eng %spa digaselo. C jas kub'ij? %mor jas kub'ij? %eng %spa que dice. N jaloq'o chi jun chik, jun awech. %mor /j-0-a/loq'-o chi jun chi-k, jun aw-e-ch. %eng %spa vas a comprar otro, al tuyo. N chi at. %mor chi at. %eng %spa para ti. S al chay, ta sa'j k'ut. %mor al chay, ta sa'j k'ut. %eng %spa Ros, venga pues. N nulen, numam. %mor nulen, numam. %eng %spa mi centavo, mi mama. S pares jun chi lamanka. ja? %mor pares jun chi lamanka. ja? %eng %spa por eso tu ojo mango. N jat k'ut e, chatk'o la k'u koq e. %mor /jat k'u-t e, ch-at/k'o: la k'u ka-oq e. %eng %spa anda pues, estate con ella. N xane kaka. %mor xane kaka. %eng %spa es que ti. R lin taq winaq xe k'istaj awvmal. %mor lin taq winaq xe k'istaj awvmal. %eng %spa las personas las cosistes. N le, chawil e k'u koq e. %mor le, ch-0-aw/il e k'u ka-oq e. %eng %spa mi vale pues. Ch chan at. = chana at. %mor ch-0-a/b'an-*a at. %eng %spa haga Ud. N jas k'vwach wa le juni. %mor jas k'vwach wa le juni. %eng %spa y que es esto. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. N chikop k'o chvwach. %mor chikop /k'o: chi-u-wach. %eng %spa animal tiene. *R7-55. R utz b'ala' che le numanko. %mor utz b'ala' che le numanko. %eng %spa esta bien para mi mango. R jawik'o wi la nane? %mor jawik'o wi la nane? %eng %spa en donde esta tu mama. N utza katoqix le manka chawe. %mor utza k-0-a/toqi-x le manka chi-aw-e. %eng %spa mejor te piden el mango. N o we ma kawil le wuj. %mor o we ma k-0-aw/il le wuj. %eng %spa si no vas el libro. S al chay le, pele. %mor al chay le, pele. %eng %spa Ros, ve wira al uno. S jun a wach'i'il le. %mor %eng %spa un tu compa¤ero R i, nk'u le naj tz'ikin. %mor i, nk'u le naj tz'ikin. %eng %spa y el pajarito. Ch ak no. = ak no. %mor ak no. %eng %spa ah no. S pares sa'j impe. %mor pares sa'j impe. %eng %spa por eso venga. Ch no' aj manka. = no, ma kawelaq'aj ta lamanko. %mor no, *ma *k-0-*aw/elaq'a-j *ta *le *a-manko. %eng %spa no vas a robar el mango. S ay no' ma kin welaq'aj ta. %mor ay no' ma kin welaq'aj ta. %eng %spa no lo vas a robar. S manko in chat ku'l impe wa. %mor manko in chat ku'l impe wa. %eng %spa el mango, sientate. S katij k'u le manka, eh. %mor katij k'u le manka, eh. %eng %spa y vas a comer el mango. S kat tazijon k'ut m. %mor kat tazijon k'ut m. %eng %spa y hablas pues. S kachob'ohjas ub'i le wa' ri? %mor kachob'ohjas ub'i le wa' ri? %eng %spa le sabes como se llama esto ese. S le sutz' e. %mor le sutz' e. %eng %spa la nube. Ch no chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S ah %mor ah %eng %spa oh. R le junaj quetzal cho'qok. %mor le junaj quetzal cho'qok. %eng %spa el que trae diga. Ch chikal. **** = quetzal. %mor quetzal. %eng %spa quetzal. S b'ay, jas ub'i' le wa' ri? %mor b'ay, jas ub'i' le wa' ri? %eng %spa Vaya como se llame esto. Ch no'x, no jah. = n'os. %mor n'os. %eng %spa chompipe voy casa. S juyub' kacha. %mor juyub' kacha. %eng %spa monta¤a diga. Ch yub'. = juyub'. %mor juyub'. %eng %spa monta¤a. S le ri? sutz' kacha? %mor le ri? sutz' kacha? %eng %spa esto nube diga. Ch no, xuch'. = sut'z. %mor sut'z. %eng %spa nube. C xkinul kacha'. %mor xkinul kacha'. %eng %spa volcan diga. *R7-56. Ch ul. = xkanul. %mor xkanul. %eng %spa volcan. R kamulij jun a Felipe. %mor kamulij jun a Felipe. %eng %spa reunes, un Felipe. S la jaron kacha. %mor la jaron kacha. %eng %spa el agua diga. R a Felipe we ta xakawilo le. %mor a Felipe we ta xakawilo le. %eng %spa Felipe si lo vieras. R le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. S le jarone. le jarone. %mor le jarone. le jarone. %eng %spa el agua, el agua. N le. %mor le. %eng %spa ese. S x'aej kacha, kachiob'ah. %mor x'aej kacha, kachiob'ah. %eng %spa diga que es. S jas vwach le ri? %mor jas vwach le ri? %eng %spa que es esto. Ch pej. = pej. %mor pej. %eng %spa espejo. S k'ojun mam, jun niam utza'm. %mor k'ojun mam, jun niam utza'm. %eng %spa hay un gran, su nariz grande. Ch man okam. = jun mam utza'm. %mor jun mam utza'm. %eng %spa una nariz grande. S le ju nub'aq'wache. %mor le ju nub'aq'wache. %eng %spa un su ojo ve. Ch no' jun mama cham. = no' jun mama tzam. %mor no' jun mama tzam. %eng %spa una gran nariz. S lo kute leju nuq'ab'e. %mor lo kute leju nuq'ab'e. %eng %spa ya vistes su hueso. S jun che le xaunloh. %mor jun che le xaunloh. %eng %spa arbol lo vistes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S makatij tale rij chay. %mor makatij tale rij chay. %eng %spa me vas a comer lo encima. S katij tale nij, to. %mor katij tale nij, to. %eng %spa no vas a comer lo de encima. Ch palamax. = palamax. %mor palamax. %eng %spa palomar. S m. %mor m. %eng %spa un. Ch ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. S m. 6 lo chi k'ule jun chik chay. %mor m. 6 lo chi k'ule jun chik chay. %eng %spa y esta el oyo Ros. S 6 chay le oso jeku la'le'. %mor 6 chay le oso jeku la'le'. %eng %spa Ros, y eso, asi eso. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le vi' kachob'oh. %mor le vi' kachob'oh. %eng %spa esto lo saber. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch palomax. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. *R7-57 R q'ak'exa la k'o jun len chi wuk'. %mor q'ak'exa la k'o jun len chi wuk'. %eng %spa cambiemos ya tengo un centavo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S no utza, utza, jaloq'o tawe. %mor no utza, utza, jaloq'o tawe. %eng %spa esta bien, esta bien anda a comprar el tuyo. S no, m, utan jaloq'o la we. %mor no, m, utan jaloq'o la we. %eng %spa esta bien comprar el tuyo. R ja. %mor ja. %eng %spa que. S jaloq'o la weh. %mor jaloq'o la weh. %eng %spa compra el tuyo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R kenloq'o jun auchikala. %mor kenloq'o jun auchikala. %eng %spa compra un abiale. Ch no loq/ tajik. = xloq'otajik. %mor no *x-0/loq'-taj-ik. %eng no COMP-3A/buy-PASS2-TIV. %spa ya lo compraron. Ch jun ke' in. = jun keb' we in. %mor jun keb' we in. %eng %spa uno 2 unos. S utza, utza lin m. %mor utza, utza lin m. %eng %spa esta bien, esta bien catarina. S kachob' k'ule june, le le chay le. %mor kachob' k'ule june, le le chay le. %eng %spa y sales esto, esto Ros. S chamila k'ut, le le ri'. %mor chamila k'ut, le le ri'. %eng %spa viera esto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le patax kacha'. %mor le patax kacha'. %eng %spa el pato diga. Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. S y le juni. %mor y le juni. %eng %spa este uno. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch wich' chipok. = wich chikop. %mor wich chikop. %eng %spa aqui mal peque¤o. S wich' chikop, ka. %mor wich' chikop, ka. %eng %spa aqui mal peque¤o dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le naj patax. %mor le naj patax. %eng %spa el patito. S naj wich' pataxe. %mor naj wich' pataxe. %eng %spa el patito ve. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ch ay wichia patax. = ay wichia patax. %mor ay wichia patax. %eng %spa ay peque¤o pato. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch ay keb' jun chik, wich' patax. = ay keb' jun chik, wich' patax. %mor ay keb' jun chik, wich' patax. %eng %spa 2, oyo el patito. *R7-58 S eikjeb'e. %mor eikjeb'e. %eng %spa son 4. Ch kijeb' patax. = kijeb' patax. %mor kijeb' patax. %eng %spa 4 patos. Ch tij tu' lay le'. = kikitij tu le val le. %mor *k-0-*ki/tij tu le val le. %eng %spa 2 tuyas comen digas no. S m, le xike. %mor m, le xike. %eng %spa el gavilan. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S xiike. %mor xiike. %eng %spa gavilan. Ch xiik. = xiik. %mor xiik. %eng %spa gavilan. S m, k'o chumile jun mam juyub'e 6 kachob' ta k'u le. %mor m, k'o chumile jun mam juyub'e 6 kachob' ta k'u le. %eng %spa monta¤a, no sabes ese. S june, m. chatija la weh. %mor june, m. chatija la weh. %eng %spa uno, anda a comer el tuyo. S pero makatij ta le rij. %mor pero makatij ta le rij. %eng %spa pero no comas lo de encima. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le ri ri' chay kachob'oh. %mor le ri ri' chay kachob'oh. %eng %spa este uno Ros lo sabes. Ch ab' ohop taj. *** = kinch'ob' taj. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S le ri nkachob' taj. %mor le ri nkachob' taj. %eng %spa esto no lo sabes. Ch in ch'ob' etaj, palamax. = in kinchob' taj. %mor in *k-0-*in/ch'ob' ta-j palamax. %eng %spa no lo se. S garza, ja. %mor garza, ja. %eng %spa garza, que. Ch kalix. = garza. %mor garza. %eng %spa garza. S garza kacha'. %mor garza kacha'. %eng %spa garza deci. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S m jaui ki wi. %mor m jaui ki wi. %eng %spa en donde esta. Ch iyub'. = pa juyub'. %mor *pa juyub'. %eng %spa en el monte. S m, k'o pa juyub'. %mor m, k'o pa juyub'. %eng %spa esta en el monte. C pa joron. %mor pa joron. %eng %spa en el agua. S no pa jaron k'o wi. %mor no pa jaron k'o wi. %eng %spa no, en el agua esta. Ch jalon. = pa jaron. %mor *pa jaron. %eng %spa en el agua. *R7-59 S m kachob' ta k'u le june. %mor m kachob' ta k'u le june. %eng %spa y no sabes esto. Ch ka la lon. = ka la lon. %mor ka la lon. %eng %spa S jun ganzo kacha'. %mor jun ganzo kacha'. %eng %spa un garzo diga. Ch yaxa. = jun ganzo. %mor jun ganzo. %eng %spa en garzo. S m, k'o pa mar. %mor m, k'o pa mar. %eng %spa m, esta en el mar. Ch ko ta mal. = k'o pa mar. %mor /k'o: pa mar. %eng %spa esta en el mar. Ch mar war li. = mar le wa' ri'. %mor mar le wa' ri'. %eng %spa este es mar. S n kachob'o lu b'i le wa' ri'. %mor n kachob'o lu b'i le wa' ri'. %eng %spa sabes el nombre de esto. S kachob'o. %mor kachob'o. %eng %spa lo sabes. Ch kul. = kul. %mor kul. %eng %spa llega (cuello) S avestruz kacha'. %mor avestruz kacha'. %eng %spa avestruz diga. Ch kalux. = questruz. %mor questruz. %eng %spa avestruz. S ah le jawi k'u wi leri'. %mor ah le jawi k'u wi leri'. %eng %spa en donde esta esto. S ko pa juyub'. %mor ko pa juyub'. %eng %spa esta en la montana. Ch k'o ta yub'. = k'o pa juyub'. %mor /k'o: pa juyub'. %eng %spa esta en la montana. S pa k'a cho'laj k'u k'wih. %mor pa k'a cho'laj k'u k'wih. %eng %spa en la selva esta. C k'o pa Australia. %mor k'o pa Australia. %eng %spa esta en Australia. Ch kxeyaj yub'. = k'achelaj pa juyub'. %mor k'achelaj pa juyub'. %eng %spa cerca en la monta¤a. S m naj. %mor m naj. %eng %spa lejos. C k'o pa Australia, Australia. %mor k'o pa Australia, Australia. %eng %spa esta en Australia. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay. S m, kach'ob' uwach le juni. %mor m, kach'ob' uwach le juni. %eng %spa sales esto en eso. S la k'ut le jun man patax. %mor la k'ut le jun man patax. %eng %spa ya vistes el pato grande. S ku'l puwi' le jaron wila ampe le'. %mor ku'l puwi' le jaron wila ampe le'. %eng %spa esta sentado encima del aguadero. S june le ku'like, jasub'i le u'a ri'. %mor june le ku'like, jasub'i le u'a ri'. %eng %spa ese uno esta sentado y como se llama eso. Ch ya kab' palomax. = xa e keb' palomax. %mor xa e keb' palomax. %eng %spa solo son 2 palomas. *R7-60 S m. %mor m. %eng %spa m. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S le le' jas ub'i lewa' ri'. %mor le le' jas ub'i lewa' ri'. %eng %spa ese, ese, como se llama. S le q'ayese, le jarone le. %mor le q'ayese, le jarone le. %eng %spa la garza, el agua. Ch eh lo le. = le jorone. %mor le jorone. %eng %spa el agua. S m. kamuxanik. %mor m. kamuxanik. %eng %spa nada. Ch muxanik. = kamuxanik. %mor *k-0/muxan-ik. %eng %spa nada. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch kaj. = kaj. %mor kaj. %eng C pa ingles ub' Suwan. %mor pa ingles ub' Suwan. %eng %spa en ingles es Swan. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C pa ingles ub' Suwan. %mor pa ingles ub' Suwan. %eng %spa en ingles, se llama Swan. C le tzikine. %mor le tzikine. %eng %spa el pajaro. Ch chikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. Ch kejeb' warli, kejeb' warli. = kijeb' le wa' ri'. %mor kijeb' le wa' ri'. %eng %spa 4 son estos. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch kejes' war. = kijeb' le we' ri'. %mor kijeb' le we' ri'. %eng %spa 4 son estos. C y jas k'u, jas k'u. %mor y jas k'u, jas k'u. %eng %spa y que, y que. S le jun, le jun, le jun chiki. %mor le jun, le jun, le jun chiki. %eng %spa el uno, eluno, el otro. Ch. m. %mor Ch. m. %eng %spa m. S le jun chik kachob'o ri'. %mor le jun chik kachob'o ri'. %eng %spa el otro, sabes esto. Chi inchob' a la'. = kincho'ob'la. %mor kincho'ob'la. %eng %spa lo se. S jas ub'i le wa' ri'. %mor jas ub'i le wa' ri'. %eng %spa y como se llama esto. Ch u, u, xik? = u, u, xik? %mor u, u, xik? %eng %spa su ala. S xixi. %mor xixi. %eng %spa ala. *R7-61 Chi m. %mor Chi m. %eng %spa m. S le le le june. %mor le le le june. %eng %spa ese, ese uno. C jas k'o. %mor jas k'o. %eng %spa que hay. S kachob'o jas ub'i lenaj. %mor kachob'o jas ub'i lenaj. %eng %spa sabes como se llama. S chikop k'o pu chi ri? chay. %mor chikop k'o pu chi ri? chay. %eng %spa el animalito que esta en labor, Ros. R al chay jas k'uwach wa'le. %mor al chay jas k'uwach wa'le. %eng %spa Ros, que sera lo que tiene en. R k'o puchi le, ah naj kar. %mor k'o puchi le, ah naj kar. %eng %spa la boca, del pescadito. S kar. %mor kar. %eng %spa pescado. Ch kar. = kar. %mor kar. %eng %spa pescado. S le k'o le k'o puwi le jarone. %mor le k'o le k'o puwi le jarone. %eng %spa esta encima del agua. S le k'u le jun taq che' le. %mor le k'u le jun taq che' le. %eng %spa y esos arboles. Ch un tiko'n tikon. = un tiko'n tikon. %mor un /tik-o'n tikon. %eng %spa siembra R a k'o pu le yaks wuk'in. %mor a k'o pu le yaks wuk'in. %eng %spa en casa esta el yaks conmigo. R le asa'n. %mor le asa'n. %eng %spa santos. S m, no, eh k'o chi june. %mor m, no, eh k'o chi june. %eng %spa no hay otro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jawi le. %mor jawi le. %eng %spa en donde esta. R katij jun a masa'n cha'. %mor katij jun a masa'n cha'. %eng %spa quieres una tu manzana dice. Ch uch jun maxa'n. = a utz e jun masan. %mor *a utz *e jun masan. %eng %spa esta bien una tu manzana. S utzaquat lal chay. %mor utzaquat lal chay. %eng %spa es igual que Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S tajim chi kutij manka la re. %mor tajim chi kutij manka la re. %eng %spa y el ya esta comiendo mango. Ch tij manka in. = kintij manka in. %mor *k-0-*in/tij manka in. %eng %spa yo como mango. R ay, diox. %mor ay, diox. %eng %spa ay dios. S chay jun ch'ok. %mor chay jun ch'ok. %eng %spa un sanate. Ch chok. = jun ch'ok. %mor jun ch'ok. %eng %spa un sanate. *R7-62 S k'o chi jun, k'o chi jun. %mor k'o chi jun, k'o chi jun. %eng %spa hay otro, hay otro. Ch chikala. = chikala. %mor chikala. %eng %spa chide. R no. %mor no. %eng %spa no. S makutij ta chik. %mor makutij ta chik. %eng %spa ya no lo comes. Ch chikala. = chikala. %mor chikala. %eng %spa chikle. R no' xayata, we le manka. %mor no' xayata, we le manka. %eng %spa en que no me distes mango. S le. %mor le. %eng %spa ese. R maja kak'isik a sa'n. %mor maja kak'isik a sa'n. %eng %spa todavia no se termina santos. R ya mero ka k'isike. %mor ya mero ka k'isike. %eng %spa yamero se termina. R chatija at. %mor chatija at. %eng %spa come lo Ud. S pares, pares kintijoh. %mor pares, pares kintijoh. %eng %spa por eso, por eso lo voy a comer. R e we xuluriq'u warale. %mor e we xuluriq'u warale. %eng %spa si lo viene a encontra aqui. S la k'ut le jun chike. %mor la k'ut le jun chike. %eng %spa ya vistes el otro. Ch no tij in. = no kintij in. %mor no *k-0-*in/tij in. %eng %spa no yo lo voy a comer. S pares kinya k'u chawe awe. %mor pares kinya k'u chawe awe. %eng %spa por eso te lo voy a dar. R a paqtal kut asan o xulanik. %mor a paqtal kut asan o xulanik. %eng %spa esta subiendo o bajando. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S le no'se. %mor le no'se. %eng %spa el chompipe. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa el chompipe. R le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. C a katij. %mor a katij. %eng %spa lo comes. R katij at. %mor katij at. %eng %spa lo come Ud. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. Ch no n n. = no n n. %mor no n n. %eng %spa n. S kinya b'a juna we, ri ri k'o juna we ri'. %mor kinya b'a juna we, ri ri k'o juna we ri'. %eng %spa entonces te doy uno tuyo, aqui tienes un tuyo. *R7-63 C ay, al Chay. %mor ay, al Chay. %eng %spa Ros. S keb', oxib'. %mor keb', oxib'. %eng %spa 2,3. Chi no. %mor Chi no. %eng %spa no. R ya chola nan. %mor ya chola nan. %eng %spa delante de mama (esta flojo mama) Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S sipaj b'a jun we. %mor sipaj b'a jun we. %eng %spa regalame un mio, ya vistes. S chatwa' lija. %mor chatwa' lija. %eng %spa pero si lo regalas, levantate. S b'a kanoq. %mor b'a kanoq. %eng %spa pues. C kattzijonite. %mor kattzijonite. %eng %spa habla. S ni modo kinchap pa chi. %mor ni modo kinchap pa chi. %eng %spa mi modo de lo voy a ganar en la boca. R chawila ampe' la, yamero. %mor chawila ampe' la, yamero. %eng %spa mira pues, yamero. R kak'isike. %mor kak'isike. %eng %spa se termina. S wila k'ut le no's al Chay. %mor wila k'ut le no's al Chay. %eng %spa mira el chompipe Ros. Ch m, no'x. = no's. %mor no's. %eng %spa chompipe. S m. %mor m. %eng %spa m. R ay, jun kapunun rij. %mor ay, jun kapunun rij. %eng %spa levanta sus plumas. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. S n k'u le jun chike? %mor n k'u le jun chike? %eng %spa y el otro. Ch chok. = chok. %mor chok. %eng %spa sanate. R patax. %mor patax. %eng %spa pato. Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. R jas k'uwachwa'lejunri a sa'ni? %mor jas k'uwachwa'lejunri a sa'ni? %eng %spa y que sera esto Santos. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa lo sabes? Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. S no. %mor no. %eng %spa no. Ch xo'r so'r. = xo'r so'r. %mor xo'r so'r. %eng %spa sorda. *R7-64 R ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. Ch ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. C paloma. %mor paloma. %eng %spa paloma. S le. %mor le. %eng %spa ese. R paloma cha'. %mor paloma cha'. %eng %spa paloma dice. Ch palama. = palama. %mor palama. %eng %spa paloma. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa lo vistes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S lel, Chay. %mor lel, Chay. %eng %spa Ros. R chaya jutz'up wech la manka. %mor chaya jutz'up wech la manka. %eng %spa un chupon de mango. S la milio. %mor la milio. %eng %spa Emilio. R kinya jun aweh. %mor kinya jun aweh. %eng %spa te voy a dar un tuyo. S no, no chawech at, chawech at. %mor no, no chawech at, chawech at. %eng %spa no a Ud, a Ud. Ch chup. = chup. %mor chup. %eng %spa chupan. R xa katz'ub'uhcha'. %mor xa katz'ub'uhcha'. %eng %spa lo chupas dice. R juntira kinya chawech %mor juntira kinya chawech %eng %spa todo te lo doy. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R eka. %mor eka. %eng S xa kayojtajik. %mor xa kayojtajik. %eng %spa es que se enoja. R xa kayojtajik di? n ka. %mor xa kayojtajik di? n ka. %eng %spa se enoja muchacha? R nka? an taj, ay, ay, cha. %mor nka? an taj, ay, ay, cha. %eng %spa no lo hagas, dice. R jib'iq we. %mor jib'iq we. %eng %spa un poco para ver. R b'ay, chaya la manka chuwech in. %mor b'ay, chaya la manka chuwech in. %eng %spa Voy a dar el mango a tu. Ch ah no, no, no. = ah no, no, no. %mor ah no, no, no. %eng %spa no, no, no. R la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya vistes. R chaya b'a lenaj awex. %mor chaya b'a lenaj awex. %eng %spa da el tuyo. *R7-65 R no, xane, chita k'u na le. %mor no, xane, chita k'u na le. %eng %spa es que oiganla. R gravadora tajin ka? an cha? oj in. %mor gravadora tajin ka? an cha? oj in. %eng %spa grabadora, estan paleando nosotros. R ay ri, ri, ri, k'olike, ri ri'. %mor ay ri, ri, ri, k'olike, ri ri'. %eng %spa ay esto, esta. C al Chay, chaya le. %mor al Chay, chaya le. %eng %spa Ros, Ros. R ya b'a chuwech la'lele lapiz. %mor ya b'a chuwech la'lele lapiz. %eng %spa dame a mi el lapiz. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. E kinloq'oh. %mor kinloq'oh. %eng %spa lo voy a comprar. C chaya le kinaq. %mor chaya le kinaq. %eng da el Frijol. %spa el Frijol. C kinya juntiro la jawuxi. *** %mor juntiro la jawuxi. %eng %spa voy a dar todo estos rabos. S no, no, jat, jat. %mor no, no, jat, jat. %eng %spa no, anda, anda. Ch jat. = jat. %mor /jat. %eng %spa anda. S mato'rij b'ik, kato'rij taj. %mor mato'rij b'ik, kato'rij taj. %eng %spa no lo riegues, no lo riegues. S kinya jun a len in, kin ya jun. %mor kinya jun a len in, kin ya jun. %eng %spa y te doy un centavo, te doy. S a len in. %mor a len in. %eng %spa un centavo. R ja b'a loq e ki. %mor ja b'a loq e ki. %eng %spa dame pues a mi. S pares mas pa jun rato. %mor pares mas pa jun rato. %eng %spa por eso hasta un rato. R kinya b'a jun aweh. %mor kinya b'a jun aweh. %eng %spa entonces te voy a dar un tuyo. R mas tarde, mas tarde. %mor mas tarde, mas tarde. %eng %spa mas tarde. R kinya jun naj awux. %mor kinya jun naj awux. %eng %spa te voy a dar un tuyo. S pares k'a te kinya pa jun rat. %mor pares k'a te kinya pa jun rat. %eng %spa despues te doy dentro de un rato. R pares, kinya k'ut. %mor pares, kinya k'ut. %eng %spa por eso te doy. R pares ay chiyab'. %mor pares ay chiyab'. %eng %spa por eso da. R a sa'n e, xok b'ike. %mor a sa'n e, xok b'ike. %eng %spa santos, entro se. S chaya b'a kanoq, kinya tain la len. %mor chaya b'a kanoq, kinya tain la len. %eng %spa damelo pues, yo no te doy tu centavo. C alChay. %mor alChay. %eng %spa Ros. *R7-66 R pa le gravedora li'. %mor pa le gravedora li'. %eng %spa en la grabadora muchacha. C y le le? kachob' uwach le le? %mor y le le? kachob' uwach le le? %eng %spa y ese, sabes eso. S k'a te kinya kanoq e kuj'ek. %mor k'a te kinya kanoq e kuj'ek. %eng %spa despues te lo dejo cuando vamos. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. S Chay, chattzijona k'ut, b'ay. %mor Chay, chattzijona k'ut, b'ay. %eng %spa Ros, habla pues Ros. S le juni kachob'o? %mor le juni kachob'o? %eng %spa este lo sabes. R gravadora, kinchob'oh. %mor gravadora, kinchob'oh. %eng %spa gravadora, lo se. S Chay, kachob' ub'i le juni? %mor Chay, kachob' ub'i le juni? %eng %spa Ros, sabes el nombre de esto. R kinchob'oh ri gravadora. %mor kinchob'oh ri gravadora. %eng %spa lo se esto gravadora. S papeh kacha? %mor papeh kacha? %eng %spa mariposa diga. R ay jin kap qapepeh pape cha? %mor ay jin kap qapepeh pape cha? %eng %spa hay nuestra mariposa diga. Ch kap papeh k'a. = qapapeh k'a. %mor qa-papeh k'a. %eng %spa nuestra mariposa. S le aq kacha? %mor le aq kacha? %eng %spa el mundo diga. R aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. Ch aq. = aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. S le tzoj tzoj. %mor le tzoj tzoj. %eng %spa el chiau chia. R le tzoj tzoj. %mor le tzoj tzoj. %eng %spa el chiu chiu. Ch choj. = tzojtzoj. %mor tzojtzoj. %eng %spa chia chia. S ja? %mor ja? %eng %spa que? R choj choj. %mor choj choj. %eng %spa tzoj tzoj. R chien chien. %mor chien chien. %eng Ch choy. = tzoj. %mor tzoj. %eng %spa chien chinen. S la k'ut in kelta latzij kat wa'ik. %mor la k'ut in kelta latzij kat wa'ik. %eng %spa ya vistes ya no sale, comes. S le patax kacha. %mor le patax kacha. %eng %spa el pato diga. R patax. %mor patax. %eng %spa pato. Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. S le saq'ul kacha. %mor le saq'ul kacha. %eng %spa el platano diga. *R7-67 R le saq'ul. %mor le saq'ul. %eng %spa el platano. Ch q'ul. = q'ul. %mor q'ul. %eng %spa S le naj. %mor le naj. %eng %spa el peque¤o. R kaxa kacha'. %mor kaxa kacha'. %eng %spa otra diga. S kaxa. %mor kaxa. %eng %spa otro. Ch kaxa warli? kaxah. = kaxa warli? kaxah. %mor kaxa warli? kaxah. %eng %spa otro escoto, diga, otro. S m, e le le le'. le kap kacha. %mor m, e le le le'. le kap kacha. %eng %spa ese, la capa diga. Ch kap. = kap. %mor kap. %eng %spa capa. S le repo'y kacha'. %mor le repo'y kacha'. %eng %spa el repollo diga. Ch tij chu'. = kutij jun chichu'. %mor *k-0-*u/tij *jun chichu'. %eng %spa come una se¤ora. S m. %mor m. %eng %spa m. R jun laq kacha'. %mor jun laq kacha'. %eng %spa una escudilla diga. S jun laq kacha'. %mor jun laq kacha'. %eng %spa una escudilla diga. Ch laq. = laq. %mor laq. %eng %spa escudilla. R jun t'uy kacha'. %mor jun t'uy kacha'. %eng %spa una olla diga. S y le jun chike? %mor y le jun chike? %eng %spa el otro. Ch tuj. = t'uy. %mor t'uy. %eng %spa olla. S y le le. %mor y le le. %eng %spa y ese. R tukur. %mor tukur. %eng %spa tescolote. S le ri, 'kach'ob'oh? %mor le ri, 'kach'ob'oh? %eng %spa este lo sabes. Ch tukul. = tukur. %mor tukur. %eng %spa tescolote. S la kute, le jun chik. %mor la kute, le jun chik. %eng %spa ya vistes, el uno. Ch tukul. = tukur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. S. no, leri ri? %mor no, leri ri? %eng %spa no esto? R patax. %mor patax. %eng %spa pato. Ch no, patax. = no, patax. %mor no, patax. %eng %spa no, pato. *R7-68 S xawiloh le'. %mor xawiloh le'. %eng %spa lo ves. Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. R palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. S uk'ulerira'. %mor uk'ulerira'. %eng %spa y esto. Ch ju wich'al. = jun wich ak'al. %mor jun wich ak'al. %eng %spa un ni¤o peque¤o. S m. %mor m. %eng %spa m. R kon todo juna mimi. %mor kon todo juna mimi. %eng %spa con todo este. Ch ja mita. = ja mita. %mor ja mita. %eng %spa que. R yamero kak'isike. %mor yamero kak'isike. %eng %spa ya se termina. Ch a mich chiku te wich. = a mich chiku te wich. %mor a mich chiku te wich. %eng %spa ya ya es peque¤o. R dale yamero kak'isike. %mor dale yamero kak'isike. %eng %spa muchacha yamero termina. Ch xa'n. = xa'n. %mor xa'n. %eng %spa Santos. C le ri ri? %mor le ri ri? %eng %spa este. S jasadi, chay cha. %mor jasadi, chay cha. %eng %spa que es Ros, dice. C jas kub'anoh jas ku'an. %mor jas kub'anoh jas ku'an. %eng %spa que hace, que hace. C le tzikin. %mor le tzikin. %eng %spa el pajaro. R u yorm, jun sik. %mor u yorm, jun sik. %eng %spa ha dado un nido. C jas ku'an le tz'ikin. %mor jas ku'an le tz'ikin. %eng %spa que hace el pajaro. Ch wiyo chik. = uyo'm jun chik. %mor *u/ya'-*o'm *jun chi-k. %eng %spa dado otro. S m la k'u te. %mor m la k'u te. %eng %spa ya vistes. C kutijoh. %mor kutijoh. %eng %spa lo come. R kutijoh le manka. %mor kutijoh le manka. %eng %spa come el mango. Ch tijo manka. = kutijoh le manka. %mor *k-0-*u/tij-oh *le manka. %eng %spa come el mango. C kutijoh jun maxa'n. %mor kutijoh jun maxa'n. %eng %spa come una manzana. Ch no tij taj. = no n kutij taj. %mor no *n *k-0-*u/tij ta-j. %eng %spa no no lo come. S kutij manka lai chay. %mor kutij manka lai chay. %eng %spa come mango Ros. *R7-69. Ch tij manka chay. = kutij manka lal chay. %mor *k-0-*u/tij manka *le *al chay. %eng %spa come mango la Ros. R lal chay le. %mor lal chay le. %eng %spa la Ros ve. C ak je tij jun manko. %mor ak je tij jun manko. %eng %spa a si, come un mango. C jes kutij le tz'ikin. %mor jes kutij le tz'ikin. %eng %spa que come el pajaro. Ch no tij palomax. = no kutij le palomax. %mor no *k-0-*u/tij *le palomax. %eng %spa come la paloma. C kutij jun cheris. %mor kutij jun cheris. %eng %spa come en choris. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C cheris. %mor cheris. %eng %spa Choris. Ch intij chelix. = kintij k'oxk'ob'el. %mor *k-0-*in/tij k'oxk'ob'el. %eng %spa como ceresas. C ah je kinti'j cheris. %mor ah je kinti'j cheris. %eng %spa a si come choris. Ch totij no'x. = kutij le no's. %mor *k-0-*u/tij *le no's. %eng %spa come al champire. C jas kutij. %mor jas kutij. %eng %spa que come. *xk'is le cinta R-7