.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 5 .N:2 .H:Al Cha:y 5 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 2;10.6 *No of utterances: 577 *MLU: 2.19 *R5-1 C a k'o le acrayones. %mor a k'o le acrayones. %eng %spa estan tus crayones. S a k'o lu crayon. %mor a k'o lu crayon. %eng %spa esta tu crayon. R xuk'am b'ik. %mor xuk'am b'ik. %eng %spa lo llevo. Ch li ri. = li ri. %mor li ri. %eng %spa aqui esta. S xk'am b'i mal luxib'al olia'. %mor x-0/k'am b'i mal le: u-xib'al olia'. %eng comp-3A/carry dir because the 3E-brother emph. %spa lo llevo su hermano dice. C a k'o: un. %mor a k'o: un. %eng %spa hay uno. R xa eraq peskuela cha'. %mor xa eraq peskuela cha'. %eng %spa se ha ido a la escuela dice. C a k'o a lapiz. %mor a k'o a lapiz. %eng %spa tienes lapiz. Ch lik lapix juana. = k'o: le nulapiz juana. %mor /*k'o:-!l-!ik *le *nu-lapiz juana. %eng /exist-pos-Tiv the 1E-pencil juana. %spa esta mi lapiz Juana. Ch taj in. = n k'o ta wi in. %mor *n /*k'o: ta-!j *wi in. %eng neg /exist neg-T proloc 1A. %spa us tengo yo. S ama k'o lapiz. k'o peskuela. %mor ama k'o lapiz. k'o peskuela. %eng %spa no tienes tu lapiz, esta en la escuela. J k'o pa jah k'o pa jah niwiye'xtaj nah. %mor k'o pa jah k'o pa jah niwiye'xtaj nah. %eng %spa esta en la casa, mi mu¤eco, esperenme. Ch wixtaj na. = chiniwiye'xtaj na. %mor *ch-*in-iw/iye'-xtaj na. %eng dep-1A-5E/wait-emph sure. %spa voy a verlo. Ch wix taj pe'l wix taj na. = chiniwiye'xtaj pe'l chiniwiye'xtaj na. %mor *ch-*in-iw/iye'-xtaj pe'l *ch-*in-iw/iye'-xtaj na. %eng dep-1A-5E/wait-emph pe'l dep-1A-5E/wait-emph sure. %spa voy a verlo. R k'u la le. %mor k'u la le. %eng %spa y esto. C june naj wuj jas uwach le. %mor june naj wuj jas uwach le. %eng %spa un papel, que es eso. S lin jas uwach le wa' ri'. %mor lin jas uwach le wa' ri'. %eng %spa Catarina que es esto. Ch liki lapix pe'l. = k'olik ri, la lapis. %mor /*k'o:-l-ik ri, *le: *a-lapis. %eng %spa aqui esta tu lapiz. R jutaqe. %mor jutaqe. %eng %spa juntate. R uno cada uno de nosotros. %mor uno cada uno de nosotros. %eng R ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui. Ch we taj. = mawe taj. %mor *ma aw-e: ta-j. %eng %spa no es mio. R wech in wich'ale cha'. %mor wech in wich'ale cha'. %eng %spa es mia la peque¤a cosa. C jas cheh. %mor jas cheh. %eng %spa por que. S al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. R b'ay katenb'ij che le qatat. %mor b'ay katenb'ij che le qatat. %eng %spa voy te voy a decir a papa. R katenb'ij che te qatat we xa ma. %mor katenb'ij che te qatat we xa ma. %eng %spa te voy a decir a papa si no. R kawaj. %mor kawaj. %eng %spa quieres. C jas kab'an ruk', ruk' le wuj. %mor jas kab'an ruk', ruk' le wuj. %eng %spa que haces vos con el papel. C jas kab'an ruk' le wuj. %mor jas kab'an ruk' le wuj. %eng %spa que haces con el papel. R jas kub'anoh le wuj cha'. %mor jas kub'anoh le wuj cha'. %eng %spa que hace el papel dice. *R5-2 C jas ub'i la le'. %mor jas ub'i la le'. %eng %spa como se llama eso. R le jun kumatz cho'qoq. %mor le jun kumatz cho'qoq. %eng %spa una culebra diga. Ch kyumach. = kumatz. %mor kumatz. %eng snake. %spa culebra. C jun chikop. %mor jun chikop. %eng %spa un animal. Ch chop. = chikop. %mor chikop. %eng animal. %spa animal. C le are'. %mor le are'. %eng %spa el. R jan tukur cho'qoq. %mor jan tukur cho'qoq. %eng %spa un tecolote diga. Ch no' kur. = no jun tukur. %mor no jun tukur. %eng %spa no un tecolote. C tukur. a utz kawil le tukur. %mor tukur. a utz kawil le tukur. %eng %spa tecolote, te gusta el tecolote. R utz cho'qoq. %mor utz cho'qoq. %eng %spa me gusta diga. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C jas cheh. %mor jas cheh. %eng %spa por que. R utz kawil lupalaj cho'qoq. %mor utz kawil lupalaj cho'qoq. %eng %spa te gusta su cara diga. Ch uch paj. = utz kawil lapalaj. %mor utz <*k-0-*aw/*il> *le: *a-palaj. %eng %spa te gusta su cara. C utz paj. k'o le jun chik. %mor utz paj. k'o le jun chik. %eng %spa bien, esta el otro. Ch ay k'o jun le'. = ay k'o jun le'. %mor ay /k'o: jun le'. %eng %spa iay! hay uno ve. R junimul cho'qoq. %mor junimul cho'qoq. %eng %spa un conejo diga. Ch mul. = jun imul. %mor jun imul. %eng %spa un conejo. C jun imul. %mor jun imul. %eng %spa un conejo. Ch mul le'. = imul le'. %mor mul le'. %eng %spa un conejo. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. R jaron cho'qoq. %mor jaron cho'qoq. %eng %spa agua diga. Ch jalon. = jaron. %mor jaron. %eng %spa agua. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. T raqon kacha'. %mor raqon kacha'. %eng %spa su pie diga. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. *R5-3 C keb'. %mor keb'. %eng %spa 22. T raqan kacha'. %mor raqan kacha'. %eng %spa su pie diga. Ch keb' amul. = keb' awimul. %mor keb' !aw-imul. %eng %spa 2 conejos tuyos. C ah keb' imul a je'. %mor ah keb' imul a je'. %eng %spa ah, 2 conejos asi. T raqan keb' cha'. %mor raqan keb' cha'. %eng %spa 2 pies diga. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. T keb' raqon kacha'. %mor keb' raqon kacha'. %eng %spa 2 pies diga. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C jun "n". %mor jun "n". %eng %spa uno. Ch no' tem. = no nutem ri. %mor no *nu-tem *ri. %eng %spa no mi silla. C no "N". %mor no "N". %eng %spa no. Ch tem. = tem. %mor tem. %eng %spa silla. C jun tem. %mor jun tem. %eng %spa una silla. R "N". %mor "N". %eng %spa N. C tema. %mor tema. %eng %spa silla. Ch xaj b'i ay. = xak b'i' ay. %mor xak b'i' ay. %eng %spa solo nombre. T ne's. %mor ne's. %eng %spa chompipe. Ch no'x pan e. = no'x pan e. %mor no's pan e. %eng %spa chompipe. C no's. %mor no's. %eng %spa chompipe. R no's. %mor no's. %eng %spa chompipe. Ch taj. = taj. %mor taj. %eng %spa nada. C mi'an di. %mor mi'an di. %eng %spa alih. C mi kem di no lo hagan muchacha. %mor mi kem di no lo hagan muchacha. %eng %spa R a utz kowil le no's. %mor a utz kowil le no's. %eng %spa te gusta el chompipe. Ch uch lah no'x. = utz kawil le no's. %mor utz *k-0-*aw/il-!a *le: no's. %eng %spa te gusta el chompipe. C jas uwach lale. %mor jas uwach lale. %eng %spa que es eso. R no's cha'. utz karil no's cha'. %mor no's cha'. utz karil no's cha'. %eng %spa chompipe dice, chompipe, ves al chompipe. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C pero le le'. %mor pero le le'. %eng %spa pero eso. Ch li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui. *R5-4 J puchi' cho'qoq. %mor puchi' cho'qoq. %eng %spa en su boca diga. Ch puchi'. = puchi'. %mor pa u-chi'. %eng %spa en su boca. C ay ya' y lule'? %mor ay ya' y lule'. %eng %spa iay! ya you. R u wach cho'qok. %mor u wach cho'qok. %eng %spa su cara diga. Ch no, awach. = no, awach. %mor no, a-wach. %eng %spa no, tu cara. C a je', y lele'? %mor a je', y lele'. %eng %spa a si, y ese. J raqan cho'qoq. %mor raqan cho'qoq. %eng %spa su pie diga. T uqul kacha'. %mor uqul kacha'. %eng %spa su cuello. Ch an, qul. = raqan, uqul. %mor *r-aqan, *u-qul. %eng %spa su pie, cuello. R uqul. %mor uqul. %eng %spa su cuello. C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. R pam kacha'. %mor pam kacha'. %eng %spa esto mago diga. Ch pa. = upam. %mor *u-pam. %eng %spa su esto mago. R ra' kacha'. %mor ra' kacha'. %eng %spa pierna diga. Ch la'. = ra. %mor ra. %eng %spa pierna. Ch pa le jun chik. = pa le jun chik. %mor mpe le jun chik. %eng %spa mira el otro. Ch ul. = ul. %mor ul. %eng %spa C jun tukur chik. %mor jun tukur chik. %eng %spa otro tecolote. Ch ay b'a le kur chik. = jun tukur chik. %mor jun tukur chik. %eng %spa otro tecolote. C kur. chik. %mor kur. chik. %eng %spa chikop chik. C tecolote animal dice. %mor tecolote animal dice. %eng %spa Ch pa lee kur chik. = mpe le tukur chik. %mor mpe le tukur chi-k. %eng %spa mira el tecolote. R ama k'o jun wetz'ab'a'l xak'am loq. %mor ama k'o jun wetz'ab'a'l xak'am loq. %eng %spa no me trajistes un juguete. R cho'qok. %mor cho'qok. %eng %spa diga. Ch nan. kam pal chik. = nan. kam pal chik. %mor nan, *a *x-0-*a/k'am *jun *chi *w/etz'an-b'a'l. %eng %spa mama, trajistes un otro juguete. C ah, alih. %mor ah, alih. %eng %spa muchacha. Ch le joj. = le joj. %mor le joj. %eng %spa el cuervo. C le wuj, wuj le are ah. %mor le wuj, wuj le are ah. %eng %spa el papel, papel de el, C jachike le. %mor jachike le. %eng %spa cual. Ch mono le'. = le mono le'. %mor le mono le'. %eng %spa el mono. *R5-5 J no mono taj. %mor no mono taj. %eng %spa ya mono charech, lee koj cho7qoq. J el mono al el, el leon diga. %mor el mono al el, el leon diga. %eng %spa R koj. %mor koj. %eng %spa leon. Ch koj. = koj. %mor koj. %eng %spa leon. C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. R jawii xak'am wi cho'qoq naan. %mor jawii xak'am wi cho'qoq naan. %eng %spa en donde lo trajistes diga mama. Ch kam wi koj. = jawi xak'am wi koj? %mor *jawi *x-0-*a/k'am wi *le koj. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the lion. %spa en donde trajistes el leon? C a le koj, kinwil le koj. %mor a le koj, kinwil le koj. %eng %spa a si el leon, voy hacer al leon. R jawi xak'am wi cho'qoq. %mor jawi xak'am wi cho'qoq. %eng %spa en donde lo trajistes diga. Ch ay, u. tatu wa a lu'x. = ay utat wa a lu'x. %mor ay u-ta:t wa a lu'x. %eng exc 3E-dad emph fam lu7x. %spa papa de pedro. Ch xus. =xus. %morxus. %eng %spa T wak'ula' kab'ij. %mor wak'ula' kab'ij. %eng %spa es pecado que digas. J qinu'taj a no's wu... %mor qinu'taj a no's wu... %eng %spa encontraron a tu chompipe. Ch no', no lapiz in. = no', no lapiz in. %mor no', no lapiz in. %eng %spa ni mi lapiz. C ronojel le at. awech at. %mor ronojel le at. awech at. %eng %spa todo ud. es tuyo. Ch lan chi'. = lan chi'. %mor lan /chi'. %eng %spa ... C chatzipij. %mor chatzipij. %eng %spa cierralo. Ch no, no pil cha'. = no, no jun apilah cha'. %mor no, no jun *a-pilah /cha'. %eng %spa una tu pila dice. * (an expression you use when someone says no le caya bien.). Ch to jil la chi. = xuto rajil chi. %mor *x-0-*u/ta'-!o rajil /chi. %eng %spa pidio dinero. S n k'u le naj awuj chik Chay. %mor n k'u le naj awuj chik Chay. %eng %spa y tu libro to Ros. Ch no' kam uuj. = no' kam uuj. %mor no' *k-0-*qa/k'am uuj. %eng %spa traer. S le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa ... S y k'u le jun chik. %mor y k'u le jun chik. %eng %spa y el otro. Ch noo, wuuj ne' Juani. = no, uwuj ne lal juana. %mor no, *u-wuj ne *le: *al juana. %eng %spa es papel de Juana. S lu anom nab'e, la k'ut. %mor lu anom nab'e, la k'ut. %eng %spa lo que hizo antes ya vistes. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S kak'uloo awetz'ab'ej. %mor kak'uloo awetz'ab'ej. %eng %spa lo escondes cuando juegos. Ch jun, jun, jun. = jun, jun, jun. %mor jun, jun, jun. %eng %spa uno, 1, 1. R kuch'ab'ej jun winaq. sib'alaj winoq. %mor kuch'ab'ej jun winaq. sib'alaj winoq. %eng %spa habla con una persona, muchas personas. R chatzib'aj juno wink nan. %mor chatzib'aj juno wink nan. %eng %spa escribe a una persona mama. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R je ka' an eri ri. %mor je ka' an eri ri. %eng %spa asi lo haces. Ch jon, jon uuj. = jun wuj. %mor jon, jun wuj. %eng %spa un papel. C jun awuj. %mor jun awuj. %eng %spa un tu papel. Ch si. = si. %mor si. %eng %spa asi. R are kaya le juni chuwechi kacha'. %mor are kaya le juni chuwechi kacha'. %eng %spa me vas a dar esto diga. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch lee uuj at. = le awuj at. %mor le *a-wuj at. %eng %spa tu libro tuyo. C mas tarde aji wuj. %mor mas tarde aji wuj. %eng %spa mas tarde, asi tu cuaderno. C kinsik'ij uwwuj. %mor kinsik'ij uwwuj. %eng %spa voy a ke er ek cuaderno, R je cha'. %mor je cha'. %eng %spa a si dice. Ch wech' uuj li'. = wech le wuj ri. %mor w-e-ch *le wuj ri. %eng %spa es mio este libro. C jun wuj chik. %mor jun wuj chik. %eng %spa otro cuaderno. R oy al Rosaria le xa kawil jun. %mor oy al Rosaria le xa kawil jun. %eng %spa oy Ros si ves un. R keje, ay pechawil impe' le wa' ri' li. %mor keje, ay pechawil impe' le wa' ri' li. %eng %spa caballo, miralo, este, ese. C mas tarde. %mor mas tarde. %eng %spa mas tarde. Ch jun li'. = jun li'. %mor jun li'. %eng %spa otro. C mas tarde chani m no. %mor mas tarde chani m no. %eng %spa mas tarde ahorita no. C jas kab'an alih. %mor jas kab'an alih. %eng %spa que haces muchacha. C ne mas tarde. %mor ne mas tarde. %eng %spa no mas tarde. Ch joli, joli. = jo' ri jo' ri. %mor /jo' ri /jo' ri. %eng %spa vamos ahorita. C katzib'aj jun. %mor katzib'aj jun. %eng %spa vas a escribir un. C al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. S chawij b'ana. %mor chawij b'ana. %eng %spa esperate. C al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. S al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. C es jun es jun historia rech le ruk. %mor es jun es jun historia rech le ruk. %eng %spa es una historia de la ardilla. C al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. *R5-7 R ay nu b'otas. %mor ay nu b'otas. %eng %spa ay sus botas. C saj la, alchaya, alih. %mor saj la, alchaya, alih. %eng %spa venga, Ros muchacha. C xak jun historia cha'. %mor xak jun historia cha'. %eng %spa solo un historia dice. C pech jun kuk, jun kuk. %mor pech jun kuk, jun kuk. %eng %spa de una ardilla, de una ardilla. R a kuk a le. %mor a kuk a le. %eng %spa es ardilla eso. S lu facture. %mor lu facture. %eng %spa su factura. R a kawaj kak'ut kan chuwach. %mor a kawaj kak'ut kan chuwach. %eng %spa quieres ense¤ar solo. S al chaya clasa'j k'ut jasche kortyojtaqik. %mor al chaya clasa'j k'ut jasche kortyojtaqik. %eng %spa Ros, venga porque te conejos. R vaya kote'nb'ij che le qatat, mpe'. %mor vaya kote'nb'ij che le qatat, mpe'. %eng %spa vaya te voy a decir a papa. R vaya, vay. %mor vaya, vay. %eng %spa vaya, vaya. C la weh. %mor la weh. %eng %spa llave. R ke'nb'ij chwa le, xaten b'ij kate'nb'ij. %mor ke'nb'ij chwa le, xaten b'ij kate'nb'ij. %eng %spa te voy a decir, te voy a decir. C maw, maw. %mor maw, maw. %eng %spa miau, Ch xe'l ib' xe'l ib'. = kuxe'j rib' kuxe'j rib'. %mor *k-0-*u/xe'j *r-ib' *k-0-*u/xe'j *r-ib'. %eng %spa tiene sue¤o. S chaya so'j k'ut. %mor chaya so'j k'ut. %eng %spa Ros venga pues. C katz'ib'aj jun. %mor katz'ib'aj jun. %eng %spa vas a escribir un. S pare ves. %mor pare ves. %eng %spa a la inversa. C ah jas kab'ano, kasik'ij la le'. %mor ah jas kab'ano, kasik'ij la le'. %eng %spa que hicistes, lees eso. R le jun kasa kinb'ij al chaya. %mor le jun kasa kinb'ij al chaya. %eng %spa el uno que voy a a decir Ros. R ka'an a molestar le mu's. %mor ka'an a molestar le mu's. %eng %spa molestas al ladino. S al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. C al chaya katkowin katsik'ij. %mor al chaya katkowin katsik'ij. %eng %spa Ros puedes leer. S kuj'e b'a uj, kol e koj taj. %mor kuj'e b'a uj, kol e koj taj. %eng %spa uso vamos nosotros, por que no quieres. S ma kujpe ta chi iij a wuk'we. %mor ma kujpe ta chi iij a wuk'we. %eng %spa ya no vamos al cuir con vos pino. S ma kawaj, al chaya. %mor ma kawaj, al chaya. %eng %spa quieres Ros. Ch ka le'. = ka le'. %mor ka le'. %eng %spa ka' e. S chawila le'. %mor chawila le'. %eng %spa mira ve. C jas uwach le le', jas uwach la le le'. %mor jas uwach le le', jas uwach la le le'. %eng %spa que es eso, que es eso. *R5-8 Ch no monah. = no monah. %mor no monah. %eng %spa no, es mono. S kuk katcha'. %mor kuk katcha'. %eng %spa ardilla diga. Ch kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. C u kuk. %mor u kuk. %eng %spa la ardilla. Ch si'. = si'. %mor si'. %eng %spa si. S b'ur katcha'. %mor b'ur katcha'. %eng %spa burro diga. Ch Pur. = Pur. %mor Pur. %eng %spa Burro. S no. %mor no. %eng %spa no. Ch no' par taj. = no' par taj. %mor no' par taj. %eng %spa no es burro. S jasu wach, jasu wach. %mor jasu wach, jasu wach. %eng %spa que es, que es. Ch u manah. = u manah. %mor u manah. %eng %spa mono. S ah mono. %mor ah mono. %eng %spa mono. C ah mono. %mor ah mono. %eng %spa mono. S un k'u le riri'. %mor un k'u le riri'. %eng %spa y esto. C k'u le riri'. %mor k'u le riri'. %eng %spa y esto. Ch che pok? = che pok? %mor che pok? %eng %spa C le kuk, jawi k'o wi. %mor le kuk, jawi k'o wi. %eng %spa la ardilla en donde esta. Ch pa te kej pal. = pa le kejab'al. %mor pa le /keja-b'al. %eng %spa en la silla de caballo. C jawi k'o wi le kuk. %mor jawi k'o wi le kuk. %eng %spa en donde esta la ardilla. S mka juch' taj al lin, chaya. %mor mka juch' taj al lin, chaya. %eng %spa no lo rayes Catarina, Ros. S ka juch' taj. %mor ka juch' taj. %eng %spa no lo rayas. C jawi k'o wi le kuk al chaya. %mor jawi k'o wi le kuk al chaya. %eng %spa en donde esta la ardilla Ros. Ch le monah. = le monah. %mor le monah. %eng %spa el mono. S karesaj. %mor karesaj. %eng %spa lo quitas. Ch haj wach mu's. *** = kawesaj uwach le mu's. %mor *k-0-*aw/esa-j *u-wach *le mu's. %eng %spa donitas el ladino. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch uh xaj wach mu's'. = chawesaj uwach le mus. %mor *ch-0-*aw/esa-j *u-wach *le mus. %eng %spa muchacha amigos el ladino. Ch li'saj wach e mu's'. = chawesaj uwach le mus. %mor *ch-0-*aw/esa-j *u-wach le mus. %eng %spa C jas uwach la le'. %mor jas uwach la le'. %eng %spa que es eso. S le ri si' Chaya. %mor le ri si' Chaya. %eng %spa esto Ros. *R5-9 Ch uchiz. *** = uchiz. %mor u-chij. %eng %spa su oreja. C aya kotz'i'j. %mor aya kotz'i'j. %eng %spa flor. S k'u le ri'. %mor k'u le ri'. %eng %spa y esto. Ch chij. = chij. %mor chij. %eng %spa oveja. S no am taj. %mor no am taj. %eng %spa no no es. Ch jun kej. = jun kej. %mor jun kej. %eng %spa un caballo. S panjees kalcha'. *** %mor panjees kalcha'. %eng %spa hierba diga. Ch kayees. = kayees. %mor kayees. %eng %spa hierba. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch u le li'. = k'u le ri. %mor k'u le ri. %eng %spa y este. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch ule. = ule. %mor ule. %eng %spa m. S m. %mor m. %eng %spa m. C le kuk mk'ul tzij. %mor le kuk mk'ul tzij. %eng %spa la ardilla es mentiras. Ch uno ay palo. = uno ay palo. %mor uno ay palo. %eng %spa uno. S le' jas uwach a ri al Chaya le rin'. %mor le' jas uwach a ri al Chaya le rin'. %eng %spa que es esto, Ros esto. S al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. Ch chupok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S m. %mor m. %eng %spa m. T jun chipok k'o la pa jun che katcha'. %mor jun chipok k'o la pa jun che katcha'. %eng %spa un animal esta polare la cosa diga. Ch chipok che. = chikop kola pa jun che. %mor chikop /*k'o: *la *pa *jun che'. %eng %spa animal esta encima la cosa. C aya'. %mor aya'. %eng %spa aya. S al chaya jas uwach jas ub'i le ri'. %mor al chaya jas uwach jas ub'i le ri'. %eng %spa Ros que es, y como se llama esto. S le wa' ri'. %mor le wa' ri'. %eng %spa esto. Ch jun chee. = jun chee. %mor jun chee. %eng %spa un arbol. S un k'u le wa' ri'. %mor un k'u le wa' ri'. %eng %spa y esto. Ch no ab'. = no ab'. %mor no q'ab'. %eng %spa mano. S lu q'ab'i. %mor lu q'ab'i. %eng %spa su mano. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R5-10 S nk'u le wa' ri'? %mor nk'u le wa' ri'? %eng %spa y esto. R q'ayees kalcha'. k'o pujalom katcha'. %mor q'ayees kalcha'. k'o pujalom katcha'. %eng %spa hierba diga, lo tiene en la cabeza diga. Ch q'ayeex, lom. = q'aye:s, k'o: pujalom. %mor q'ayes, /*k'o: *pa *u-jalom. %eng %spa hierba tiene en su cabeza. S luxaak kalcha'. %mor luxaak kalcha'. %eng %spa su hoja diga. Ch xaak. = luxak. %mor *le: *u-xak. %eng %spa su hoja. S m. wiloh. %mor m. wiloh. %eng %spa vistes. C jas, jas kub'an lee kuk? %mor jas, jas kub'an lee kuk? %eng %spa que es que es lo que. Ch uyk, kuk taj. = uyk, kuk taj. %mor uyk, kuk taj. %eng %spa ardilla, no es ardilla. R kuk kalcha'. %mor kuk kalcha'. %eng %spa ardilla diga. Ch kuk ta. = kut taj. %mor kuk taj. %eng %spa no es ardilla. S jas u, jas uwa, jas u, jas u lu. %mor jas u, jas uwa, jas u, jas u lu. %eng %spa que es su comida, que que. R maji', makeqiloq'o, jun a manka. %mor maji', makeqiloq'o, jun a manka. %eng ? todavia no, remosum mango. %mor todavia no, remosum mango. %eng S jas uwach e wa' ri' Chay? Chay, %mor jas uwach e wa' ri' Chay? Chay, %eng %spa que es esto, Ros, Ros, S jas uwach e wa' ri'? %mor jas uwach e wa' ri'? %eng %spa que es esto. C le b'ur. %mor le b'ur. %eng %spa el burro. R we xan katzijonik katinb'ij. %mor we xan katzijonik katinb'ij. %eng %spa si hablas le voy a decir. R chuwa le pap petinak. %mor chuwa le pap petinak. %eng %spa delante de papa que viene. C le b'ur karil le kuk. %mor le b'ur karil le kuk. %eng %spa el burro ve a la ardilla. S chay, jawi kate' wi? %mor chay, jawi kate' wi? %eng %spa Ros a donde vos? C jawi kate wi? %mor jawi kate wi? %eng %spa en donde vas. S saj chay. %mor saj chay. %eng %spa venga Ros. C kate' pa k'ayib'al? ay, k'o jun chik. %mor kate' pa k'ayib'al? ay, k'o jun chik. %eng %spa te vas el mercado? hay otro? S le k'o chi jun chik al chay. %mor le k'o chi jun chik al chay. %eng %spa hay otro Ros. C ko chi jun chik. %mor ko chi jun chik. %eng %spa hay otro. Ch ko lee pi'li koro. = k'olike pa le jun karo. %mor /k'o:-*l-*ik e pa le *jun karo. %eng %spa hay uno en el carro. Ch chin cara. = wech in le karo. %mor *w-*e-ch in *le karo. %eng %spa es mio el carro. Ch lij kab'ato chaq e. = k'o chirij le caro...xtzaqike. %mor /*k'o: *chi-r-ij *le karo *x-0/tzaq-*ik e. %eng %spa esta detras del carro. Ch ay, le'. = ay, le'. %mor ay, ese. %eng %spa ay, ese. S la k'u te? %mor la k'u te? %eng %spa ya vistes. *R5-11 Ch kamo aj xu'. = kamo aj xu'. %mor kamo aj xu'. %eng %spa recibio. S ama xattoq loq. %mor ama xattoq loq. %eng %spa no te caistes. R ..kintzaq b'ik. %mor ..kintzaq b'ik. %eng %spa me voy a caer. C jun alih. %mor jun alih. %eng %spa una muchacha. S juna. mixtzaq loq. chixku'loqo. %mor juna. mixtzaq loq. chixku'loqo. %eng %spa no se caigan, sientense. S sa'j Chay. %mor sa'j Chay. %eng %spa venga Ros. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. T a kayaa pa jun wech in lawetz'ab'al? %mor a kayaa pa jun wech in lawetz'ab'al? %eng %spa me vas a dar un mio tu juguete. Ch ya wech in. = kaya wech in. %mor *k-0-*a/ya' wech in. %eng %spa me vas a dar un mio. T xek'am loq. %mor xek'am loq. %eng %spa lo trajeron. Ch ka lo; wech in. = a xak'am loq le wech in. %mor *a *x-0-*a/k'am la-oq *le w-e-ch in. %eng %spa trajistes el mio. S ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui. Ch pipi. = pipi. %mor pipi. %eng (Canto de pajoro a carro) %spa R kaqupij che juterix. %mor k-0-a/qupij che juterix. %eng %spa lo vas a cortar con tijeras. C katzib'ij jun... %mor katzib'ij jun... %eng %spa vas a escribir un. R jekana le. ka'an ta k'ut. %mor jekana le. ka'an ta k'ut. %eng %spa asivas hacer, no lo hagas. Ch li'uuj at. = ri la wuj at. %mor ri la wuj at. %eng %spa aqui esta tu cuaderno. C ah, maltiox. no, le wuj at. %mor ah, maltiox. no, le wuj at. %eng %spa gracias, no el libro de Ud. Ch li uj at. = ri lawuj at. %mor ri lawuj at. %eng %spa aqui esta tu cuaderno tuyo. C a je', le wuj. %mor a je', le wuj. %eng %spa a si tu cuaderno. S cha chekutu q'an chuwach. %mor cha chekutu q'an chuwach. %eng %spa muestra selo a el. T al Chay, kintz'ib'aj jun awinaq. %mor al Chay, kintz'ib'aj jun awinaq. %eng %spa Ros, voy a escribir an hombre. Ch no, no paj in. = no, no, kintzib'aj in. %mor no, no, *k-0-*in/tzib'a-j in. %eng %spa no, lo voy a escribir yo. S k'o la jun, keb', Chay. %mor k'o la jun, keb', Chay. %eng %spa hay uno, 2, Ros. Ch ah, pa le. = chachapa le. %mor ah, *ch-0-*a/chap-a le. %eng %spa agarra esto. S di, al Chay, jas uwach e wa' ri? %mor di, al Chay, jas uwach e wa' ri? %eng %spa Ros, que es esto. Ch no, wich'al. = wich ak'al. %mor no, wich ak'al. %eng %spa ni¤o peque¤o. S kachob'o? a kichob'o ixkeb' e? %mor kachob'o? a kichob'o ixkeb' e? %eng %spa lo sabes? lo saben Ud. 2? Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. *R5-12 S kichob'o? %mor kichob'o? %eng %spa lo saben. Ch wich'ssal. = wich ak'al. %mor wich ak'al. %eng %spa ni¤o peque¤o. T jun ak'al ruk'a m jun u chee'. %mor jun ak'al ruk'a m jun u chee'. %eng %spa un ni¤o con un palo. S no, ak'al taj. %mor no, ak'al taj. %eng %spa no, es ni¤o. Ch am che. = ruka'am jun uche'. %mor *r-*u/k'am-om *jun *u-che'. %eng %spa tiene un su palo. R jun muye'k. %mor jun muye'k. %eng %spa un mu¤eco. Ch u, muye'k taj, wich'al. = ma muye'k taj, wich' ak'al. %mor u, ma muye'k taj, wich' ak'al. %eng %spa no es mu¤eco es ni¤o. S jas uwach eri. %mor jas uwach eri. %eng %spa que es esto. Ch no, ch'e'. *** = no, ch'e'. %mor no, ch'e'. %eng %spa Ch jun ch'e'. = jun ch'e'. %mor no, jun ch'e'. %eng %spa un arbol. R no, jun ch'e'. %mor no, jun ch'e'. %eng %spa no, un arbol (palo). S n k'u le wa' ri? %mor n k'u le wa' ri? %eng %spa y esto. R uq'ab'. %mor uq'ab'. %eng %spa su mano. Ch u'ab'. = uq'ab'. %mor u-q'ab'. %eng %spa su mano. S n k'u lu jalom? %mor n k'u lu jalom? %eng %spa y su cabeza. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. R jalom, k'o xikin. %mor jalom, k'o xikin. %eng %spa cabeza, tiene oreja. Ch xe', chikin. = k'o uxikin. %mor /*k'o: *u-xikin. %eng %spa tiene oreja. S a k'o k'u, a k'o k'u lu wi le? %mor a k'o k'u, a k'o k'u lu wi le? %eng %spa y tiene, y tiene su pelo. R taj. %mor taj. %eng %spa k'otaj. R no tiene. %mor no tiene. %eng Ch taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no tiene. C la le? %mor la le? %eng %spa ese. S nk'u le wa' ri? %mor nk'u le wa' ri? %eng %spa y esto. R pux'ut kalcha'. %mor pux'ut kalcha'. %eng %spa su nalga diga. Ch no', xuut'. = no', xuut'. %mor no', xuut'. %eng %spa no, nalga. S n k'u lee wari'? le wari'? %mor n k'u lee wari'? le wari'? %eng %spa y esto? esto? Ch uxee. = uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. S uje'. %mor uje'. %eng %spa cola. R uje'. %mor uje'. %eng %spa cola. *R5-13 Ch ay, = ay, %mor ay, %eng %spa R ri li chipuk chi. Ch pa le'. = pa le'. %mor pa le'. %eng %spa Ch jun chikop pe le. = jun chikop pe le. %mor ay, jun chikop pe le. %eng %spa un animal muere. Ch mono le. = mono le. %mor *le mono le. %eng %spa el mono ve. S lu wa' ri? %mor lu wa' ri? %eng %spa este? Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. R jun kuk. %mor jun kuk. %eng %spa una ardilla. Ch u kur taj. = u kur taj. %mor u kur taj. %eng %spa no es ardilla. S jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R kintzib'aj jun awinaq. %mor kintzib'aj jun awinaq. %eng %spa te voy a escribir una persona. Ch no, no, noo. = no, no, noo. %mor no, no, noo. %eng %spa no, S n k'u le wa' ri? %mor n k'u le wa' ri? %eng %spa y esto. R kinrechakij in awuj. %mor kinrechakij in awuj. %eng %spa voy a romper tu libro. Ch chej uj li'. = kinrechakij le: wuj ri. %mor *k-0-*in/rechaki-j *le: wuj ri. %eng %spa nosotros molestamos este libro. S jas uwach? chay, le wa' ri? %mor jas uwach? chay, le wa' ri? %eng %spa que es esto? Ros. y esto? S uh. jas chare kituk lij rech. %mor uh. jas chare kituk lij rech. %eng %spa por que lo destruyen. S al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Ros. Ch no Juana taj, no. = no Juana taj, no. %mor no Juana taj, no. %eng %spa no es Juana. S le, Chay. %mor le, Chay. %eng %spa Ros. Ch lij. = rij. %mor rij. %eng %spa sobre. S le le wa' ri', al Chay. %mor le le wa' ri', al Chay. %eng %spa esto Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C chaya lee lapiz. %mor chaya lee lapiz. %eng %spa Ros el lapiz. S jas k'o. %mor jas k'o. %eng %spa que hay. R pa le. %mor pa le. %eng %spa en el. S jas k'o chi wa' ri'? %mor jas k'o chi wa' ri'? %eng %spa que hay aqui. Ch le', uun ay. = le', uun ay. %mor le', uun ay. %eng %spa el. S le wa' ri? %mor le wa' ri? %eng %spa esto. R jun kuuk. alaj laj jun u puchij. %mor jun kuuk. alaj laj jun u puchij. %eng %spa una ardilla, la boca que tiene R jun k'awok'ik. %mor jun k'awok'ik. %eng %spa que construye. *R5-14 Ch kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S m n k'u le naj wa' ri'. %mor m n k'u le naj wa' ri'. %eng %spa y esta cosita. Ch uu. = uu. %mor uu. %eng %spa R jun papeh. %mor jun papeh. %eng %spa una mariposa. Ch wich', wich', papeh. = wich', wich', papeh. %mor wich', wich', papeh. %eng %spa peque¤o, peque¤o mariposa. S no' papeh taj, wanon. %mor no' papeh taj, wanon. %eng %spa no es mariposa es abeja. R wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. Ch unu wanon taj. = unu wanon taj. %mor unu wanon taj. %eng %spa no es abeja. S n k'u le wa' ri'. %mor n k'u le wa' ri'. %eng %spa y esto. R kotz'i'j. %mor kotz'i'j. %eng %spa flor. Ch chu'j. = kotzi'j. %mor kotzi'j. %eng %spa flor. S kacheb'oh jas le wa' ri'. %mor kacheb'oh jas le wa' ri'. %eng %spa sabes que es esto. R jun sii'. %mor jun sii'. %eng %spa un si. S no. %mor no. %eng %spa no. Ch xii'. = xii'. %mor xii'. %eng %spa si. C no. %mor no. %eng %spa no. R tzxin. %mor tzikin. %eng %spa pajaro. S si' taj, le kawilo le'. %mor si' taj, le kawilo le'. %eng %spa no es pajaro, miralo. Ch chin. = tz'in/tz'ikin. %mor tz'in/tz'ikin. %eng %spa pajaro. R no, no kinch'ob'oh. %spa no, lo se. S kach'ob'oh. %mor kach'ob'oh. %eng %spa lo sabes? S chob' taj. %mor chob' taj. %eng %spa makinchob' taj. S no lo si. %mor no lo si. %eng Ch ay pe le kur jun. = in pele jun tukur. %mor in pele jun tukur. %eng %spa mira un buho. Ch kur. = kur. %mor buho. %eng %spa buho. R jun, jun sorq'ul. %mor jun, jun sorq'ul. %eng %spa un platano. S no le kab'. %mor no le kab'. %eng %spa la miel. Ch u kab'. = u kab'. %mor u kab'. %eng %spa miel. R kab', kab'. %mor kab', kab'. %eng %spa miel, miel. Ch kab' taj. = kab' taj. %mor kab' taj. %eng %spa no es miel. *R5-15 C kab'. %mor kab'. %eng %spa miel. Ch kab'. = kab'. %mor kab'. %eng %spa miel. S le kuk laj elaq'om. %mor le kuk laj elaq'om. %eng %spa la ardilla es ladrona. S xrelaq'aj le kab'. %mor xrelaq'aj le kab'. %eng %spa robo la miel. C xutij aninaq. %mor xutij aninaq. %eng %spa lo comio rapido. S xurelaq'aj la le kab'. %mor xurelaq'aj la le kab'. %eng %spa robo la miel. S re lee naj wanon. %mor re lee naj wanon. %eng %spa robo las abejas. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S nn. %mor nn. %eng %spa n. R le ru k'a'm chi puq'ab'e. %mor le ru k'a'm chi puq'ab'e. %eng %spa lo tiene en la mano. Ch kaj kab' non. = xrelaq'aj le kab' re le wanon. %mor *x-0-*r/elaq'a-j *le kab' *r-*e *le wanon. %eng %spa robo el panal de las abejas. S m chiri' k'ut taranem le wanon. %mor m chiri' k'ut taranem le wanon. %eng %spa y por eso lo siguen las abejas. S le le kuk mal le wanon. %mor le le kuk mal le wanon. %eng %spa la ardilla por las abejas. S xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa lo vistes. Ch non. = wanon. %mor wanon. %eng %spa abejas. S tarane'em kat'opik le kuk. %mor tarane'em kat'opik le kuk. %eng %spa lo siguen, lo picasen a la ardilla. S le le mal le wanon. %mor le le mal le wanon. %eng %spa por la abejas. S xurelaq'aj la lee kab' xawiloh. %mor xurelaq'aj la lee kab' xawiloh. %eng %spa robo la miel lo vistes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le' ex'e' chi jewa' le kawil k'u te. %mor le' ex'e' chi jewa' le kawil k'u te. %eng %spa ya se fue para alla lo vistes. S le wanon. %mor le wanon. %eng %spa la abeja. C le wanon. %mor le wanon. %eng %spa la abeja. Ch ay, uy. = ay, uy. %mor ay, uy. %eng %spa ay. S e taven chirij e kuke le. %mor e taven chirij e kuke le. %eng %spa pero siguen a la ardilla ve. S le kuk kuroq chuchi' lee. %mor le kuk kuroq chuchi' lee. %eng %spa la ardilla esta gritando. S ruk'am k'u lee kab'e'. %mor ruk'am k'u lee kab'e'. %eng %spa con la miel. Ch kam kab'. = ruk'a'm le kab'. %mor *r-*u/k'am-om *le kab'. %eng %spa lleva lo miel. S m lee eq'equ'm, eq'equ'm, eq'equ'm. %mor m lee eq'equ'm, eq'equ'm, eq'equ'm. %eng %spa miblado, miblado. Ch tij tij lu' kab'. = kutij kutij le kab'. %mor *k-0-*u/tij *k-0-*u/tij le kab'. %eng %spa come, come la miel. *R5-16 S m xawiloh le e xexu le' loq. %mor m xawiloh le e xexu le' loq. %eng %spa lo vistes, se bajaron. S e le kuke xutitz' rib' pa rachoch. %mor e le kuke xutitz' rib' pa rachoch. %eng %spa se mete en la cosa. S le age. %mor le age. %eng %spa de la gallina. Ch achoch. = achoch. %mor achoch. %eng %spa cosa. S no' tzi' le tz'i'. %mor no' tzi' le tz'i'. %eng %spa no del perro, perro. Ch chi'. = tzi'. %mor tzi'. %eng %spa perro. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch e chepe chik chicha. = e xepe chik chiri' cha'. %mor e x-e/pet chik chiri' /cha'. %eng %spa se vinieron encima dice. S le xepetik le wanon. %mor le xepetik le wanon. %eng %spa se vinieron las abejas. S xaq xkipuk'ij kib' chijah. %mor xaq xkipuk'ij kib' chijah. %eng %spa chocaron en la puerta. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa cosa. S e k'o le naj kuk kaka'y chuloq. %mor e k'o le naj kuk kaka'y chuloq. %eng %spa esta la ardillita, estan. Ch ka'y loq e cha'. = kaka'y loq cha'. %mor *k-0/ka'y la-oq /cha'. %eng %spa esta viendo en el espejo dice. S m pa leepejo. %mor m pa leepejo. %eng %spa en el espejo. Ch e cha' pej ka'y loq cho'. *** = e cha kakay la pee leespej. %mor e /cha' *k-0/ka'y la-!oq *pa *le: espej. %eng %spa esta viendo en el espejo dice. C aje' pero le rachoch le tzij le tz'i'. %mor aje' pero le rachoch le tzij le tz'i'. %eng %spa asi en la cosa del perro. Ch jun reloje ale'. = jun reloje ale'. %mor jun reloje ale'. %eng %spa un rejol. S pa le rachoch le tz'i k'u wih. %mor pa le rachoch le tz'i k'u wih. %eng %spa en la casa del perro esta. S le kuk. %mor le kuk. %eng %spa la ardilla. Ch chech kuk e cha' ek xel cha'. = le rachoch le kuk e cha' xb'e xel cha'. %mor *le *r-achoch *le kuk e /cha' *x-0/b'e-!ik xel /cha'. %eng %spa la casa del perro se fue en xela dice. S m le' e k'o chi le kuk ruk', %mor m le' e k'o chi le kuk ruk', %eng %spa esta la ardilla con S jun tz'i' le'. %mor jun tz'i' le'. %eng %spa en perro. Ch kuk luk' chi le'. = le kuk ko chi ruk' jun tz'i' le? %mor *le kuk /*k'o: *chi r-uk' *jun tz'i' le? %eng %spa la ardilla ya esta con un perro. S le le kawar le tz'i' le. %mor le le kawar le tz'i' le. %eng %spa duerme el perro. Ch ay chud'x luk' le. = ay kachu'x k'o ruk' le. %mor ay kachu'x /*k'o: r-uk' le. %eng %spa que bonito esta con. C chupam rochoch rachoch le tz'i'. %mor chupam rochoch rachoch le tz'i'. %eng %spa en la casa en la casa del perro. S m chila k'o wi le kuke. %mor m chila k'o wi le kuke. %eng %spa alli esta el perro. *R5-17 R kawil le kuke. %mor kawil le kuke. %eng %spa ves a la ardilla. Ch no kachu'x. = no kachu'x. %mor no kachu'x. %eng %spa no que bonito. R jun kuk chik ub'aq'atim. %mor jun kuk chik ub'aq'atim. %eng %spa otra ardilla, se ha dado. R chirij jun che' le'. %mor chirij jun che' le'. %eng %spa vueltas detras de un arbol. S e le kuk xuxima luje'. %mor e le kuk xuxima luje'. %eng %spa la ardilla amarro su cola. S le tz'i' le'. %mor le tz'i' le'. %eng %spa el perro ve. Ch ay, ay ay ay uy. = ay, ay ay ay uy. %mor ay, ay ay ay uy. %eng %spa ay, ay... S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch uy uy la je. = uy uy la je. %mor uy uy la je. %eng %spa laj es peque¤o. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ch uy pa le eek chik. = uy pele xb'e chike. %mor uy mpe le *x-0/b'e-!ik chi-k. %eng %spa mira se fue ve. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch li'. = ri. %mor ri. %eng %spa aqui. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch li lapix at. = ri la lapiz at. %mor ri *le: *a-lapiz at. %eng %spa aqui esta tu lapiz. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. S chirij kakojo chirij, kakojo chirij. %mor chirij kakojo chirij, kakojo chirij. %eng %spa detras, lo pones detras, lo pones detras. Ch uy no7. = uy no7. %mor uy no7. %eng %spa no. S chaya ampe' chirij. %mor chaya ampe' chirij. %eng %spa pongalo detras. Ch no, no'. = no, no'. %mor no, no'. %eng %spa no. J a jun al chay qe' katinb'ij. %mor a jun al chay qe' katinb'ij. %eng %spa ay Ros te voy a decir. J b'a in che le qanan. %mor b'a in che le qanan. %eng %spa a nuestra mama. S kawil k'u le kuke xujat'ij. %mor kawil k'u le kuke xujat'ij. %eng %spa ves a la ardilla amarro. S luje le tz'i'. %mor luje le tz'i'. %eng %spa la cola del perro. Ch chi'. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. S le e che le jun chee'le. %mor le e che le jun chee'le. %eng %spa a ese palo. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. S xujat'ij. %mor xujat'ij. %eng %spa lo amarro. R b'ay che. %mor b'ay che. %eng %spa vaya palo. *R5-18 S kawiloh le'. %mor kawiloh le'. %eng %spa lo ves. Ch tij. = xujat'ij. %mor *x-0-*u/jat'i-j. %eng %spa lo amarro. S lu q'ab'. %mor lu q'ab'. %eng %spa su mano. Ch ab' tij. = luq'ab' xujat'ij. %mor *le: *u-q'ab' *x-0-*u/jat'i-j. %eng %spa la mano amarro. S e k'o chi k'u jun chik. %mor e k'o chi k'u jun chik. %eng %spa y hay otro. Ch no jun chik. = no jun chik. %mor no jun chik. %eng %spa no otro. S k'o chi jun. %mor k'o chi jun. %eng %spa hay otro. R q'ila chi k'u lee jun chik. %mor q'ila chi k'u lee jun chik. %eng %spa veamos al otro. Ch la' jun chik. = kaqila le jun chik. %mor *k-0-*q/il-a *le jun chi-k. %eng %spa veamos al otro. S xwa'lij le tz'i' le'. %mor xwa'lij le tz'i' le'. %eng %spa se levanto el perro. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. S le naj kuk x tzaqike. %mor le naj kuk x tzaqike. %eng %spa la ardillita se cayo. Ch lij. = xwa'lijik. %mor *x-0/wa'lij-*ik. %eng %spa se levanto. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. S pele xu'ano le. %mor pele xu'ano le. %eng %spa mira lo que hizo ve. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S e xujik uje' le tz'i'ri'. %mor e xujik uje' le tz'i'ri'. %eng %spa halo la cola del perro. S le naj kuk xya lee jun chee'. %mor le naj kuk xya lee jun chee'. %eng %spa a la ardillita le dio un palo. S piejalom. %mor piejalom. %eng %spa en su cabeza. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. S pele xu'aneh le'. %mor pele xu'aneh le'. %eng %spa mira lo que hizo. C ah k'ax ujalom. %mor ah k'ax ujalom. %eng %spa le duele la cabeza. S xawiloh le'. %mor xawiloh le'. %eng %spa lo ves. Ch ay wich'a kuk kakamik. *** = ay wich'a kuk kakamik. %mor ay wich'-a kuk k-0/kam-ik. %eng %spa oy la ardillita se va morir. S m xawiloh. %mor m xawiloh. %eng %spa lo ves. Ch li. = ri. %mor ri. %eng %spa aqui. C kamik taj. %mor kamik taj. %eng %spa no se muere. S jas uwach e xrelaq'aj le. %mor jas uwach e xrelaq'aj le. %eng %spa que es lo que robo. S kuk chay. %mor kuk chay. %eng %spa la ardillita Ros. *R5-19 Ch m malo. = m malo. %mor m malo. %eng %spa malo. S m malo. %mor m malo. %eng %spa malo. Ch aj. = xrelaq'aj. %mor *x-0-*r/elaq'a-j. %eng %spa robo. S jas uwach xrelaq'aj. %mor jas uwach xrelaq'aj. %eng %spa que robo. Ch no' amaloh aj. = no amaloh xrelaq'aj. %mor no amaloh *x-0-*r/elaq'a-j. %eng %spa mosca robo. R kab', kab' kalcha'. %mor kab', kab' kalcha'. %eng %spa miel, miel diga. Ch kab' aj. = kab' xrelaq'aj. %mor kab' *x-0-*r/elaq'a-j. %eng %spa miel robo. S jawi k'u xu k'u' wi rib' e tzi'. %mor jawi k'u xu k'u' wi rib' e tzi'. %eng %spa en donde se encondio el perro. S le naj kuk. %mor le naj kuk. %eng %spa la ardillita. Ch no xela. = no xela. %mor no xela. %eng %spa no xela. R xuku' rib'[ warali. %mor xuku' rib'[ warali. %eng %spa se escondio aqui ve. S jeh? %mor jeh? %eng %spa que. R xuk'u' rib' waral cho'q'oq. %mor xuk'u' rib' waral cho'q'oq. %eng %spa se escondio aqui diga. S jawi xuku' wi rib'. %mor jawi xuku' wi rib'. %eng %spa en donde se escondio. Ch u lib'. = xuku' rib'. %mor *x-0-*u/ku' r-ib'. %eng %spa se escondio. Ch lal. = waral. %mor waral. %eng %spa aqui. S xuk'urib'. jawi k'u le xuku'. %mor xuk'urib'. jawi k'u le xuku'. %eng %spa se escondio aqui, ese donde se escondio. S wi rib'e. %mor wi rib'e. %eng %spa el. Ch o ay ay ay. = o ay ay ay. %mor o ay ay ay. %eng %spa ay. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. S jawi xuriqwih, jawi. %mor jawi xuriqwih, jawi. %eng %spa en donde lo encontro. Ch ay chu'x. = ay chu'x. %mor ay chu'x. %eng %spa ay que bonito. S chay. %mor chay. %eng %spa ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jawi k'u xuriq chi wi le tz'i'. %mor jawi k'u xuriq chi wi le tz'i'. %eng %spa en donde lo encontro el peno. J b'ay ne q'ila k'u na le warale. %mor b'ay ne q'ila k'u na le warale. %eng %spa veamos aqui. J ay le naj kuke. %mor ay le naj kuke. %eng %spa ay la ardillita. Ch a no'. = a no'. %mor a no'. %eng %spa no. R jun kije'. %mor jun kije'. %eng %spa una su cola. *R5-20 Ch (laj chik) na chik. = (laj chik) na chik. %mor (alaj chik) na chik. %eng %spa es peque¤o. S ma qe taj re le mu's le wuji. %mor ma qe taj re le mu's le wuji. %eng %spa no es de nosotros es del ladino el libro. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. J ay jas kuwach le ri' asa'n. %mor ay jas kuwach le ri' asa'n. %eng %spa y que es esto Santos. S enaj kuk xerelaq'aj kikab'. %mor enaj kuk xerelaq'aj kikab'. %eng %spa es la ardillita que robo la miel. S le wanon. %mor le wanon. %eng %spa de las abejas. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. S cohi. le xpetik xuku' rib'. %mor cohi. le xpetik xuku' rib'. %eng %spa ya vino, se escondio. S pa le rachoch le tz'i'. %mor pa le rachoch le tz'i'. %eng %spa en la cosa del perro. Ch acha, acha aj kuk cha. = alah cha' le naj kuk cha'. %mor alah /cha' *le naj kuk /cha'. %eng %spa muchacho la ardillita dice. Ch echa ka'y loq e man cha. = e cha xka'y loq le wanon cha'. %mor e /cha' *x-0/ka'y la-oq le wanon /cha'. %eng %spa para que sacan los abejas. R ay xepe b'a wa' le da le jun taq. %mor ay xepe b'a wa' le da le jun taq. %eng %spa tuvo que venirlos. R wanone. %mor wanone. %eng %spa abejas. S me le xuk'u rib' chi riri. %mor me le xuk'u rib' chi riri. %eng %spa se escondio aqui. S e len taq wanon xaq xetzalij chi chi' le jah. %mor e len taq wanon xaq xetzalij chi chi' le jah. %eng %spa los abejas solo se regresaron, en la puerta de la cosa. Ch u non jah. = u le wanon xetzalij chi le jah. %mor u *le wanon *x-*e/*tzalij *chi *le jah. %eng %spa las abejas regresan de la puerta de la cosa. R lin taq wamon la'. %mor lin taq wamon la'. %eng %spa las abejas. Ch xatik jah. = xok pa le jah. %mor x-0/ok-!ik *pa *le jah. %eng %spa entro en la cosa. S xawiloh, e k'o kan lub'aq. %mor xawiloh, e k'o kan lub'aq. %eng %spa lo ves, tiene su mano (hueso). S lee tz'i' le'. %mor lee tz'i' le'. %eng %spa el perro. Ch paqw chi le. = k'o lub'aq le tz'i le. %mor /*k'o: *le: *u-b'aq *le tz'i le. %eng %spa tiene su mano (hueso) el perro. S m. %mor m. %eng %spa m. R ub'aq e tz'i cha'. %mor ub'aq e tz'i cha'. %eng %spa es hueso del perro. S kutijoh. %mor kutijoh. %eng %spa lo come. Ch tijoh. = kutijoh. %mor *k-0-*u/tijoh. %eng %spa lo come. S jm le e maxwil taj le kuk. %mor jm le e maxwil taj le kuk. %eng %spa no lo vio la ardilla. S we k'o tzi' chupam e naj rachoch. %mor we k'o tzi' chupam e naj rachoch. %eng %spa si habia perro adentro de la casa. S kawar le tzi'. %mor kawar le tzi'. %eng %spa duerme el perro. *R5-21 Ch tzi' a choch. = rachoch le tz'i'. %mor *r-achoch *le tz'i'. %eng %spa es la casa del perro. S kawar etzi'. %mor kawar etzi'. %eng %spa el perro duerme. R tzi' cha'. %mor tzi' cha'. %eng %spa es perro dice. R taj. %mor taj. %eng %spa ma retaj. R no es. %mor no es. %eng S k'urak chi kan uchi' cha'. %mor k'urak chi kan uchi' cha'. %eng %spa se quedo gritando. Ch xe wib' alin. = kinxe'j wi:b' al lin. %mor *k-0-*in/xe'j w-i:b' al lin. %eng %spa tengo miedo catarina. S e xuwim xi koma kawar e tzi'. %mor e xuwim xi koma kawar e tzi'. %eng %spa lo amarro, como dormia el perro. S xjut uje' le tz'i' rumal inaj kuk. %mor x-0/jut-0 u-je' le tz'i' r-umal inaj kuk. %eng comp-3A/tie-pass1 3E-tail the dog 3E-cause dim squirrel. %spa le amarroron la cola de la ardillita. Ch par chi' cha' sen ku cha'. = t'zi. le tz'i cha lu kut cha. %mor t'zi. *le tz'i /cha' lu kut /cha'. %eng %spa regalo al perro, su cola dice. S xujat'in chi kan chi junaj che' cha'. *** %mor x-u/jat'i-n chi kan chi junaj che' /cha'. %eng comp-3E/tie-abs again left at one tree /say. %spa lo dejo amarrado a un palo. Ch che' cha'. = che' cha'. %mor che' /cha'. %eng %spa palo dice. S e le xujat'ij qila chuloq qila chi pe le jun. %mor e le xujat'ij qila chuloq qila chi pe le jun. %eng %spa lo amarro, lo estan vicudo, veamos al otro. Ch jecha't'. = jet'ij. %mor /jet'i-j. %eng %spa lo amarro. Ch ne la jun chik. = qila jun chik. %mor *k-0-*q/il-a jun chi-k. %eng %spa veamos el otro. S xwa'lij e tzi le', te karilo' ximital. %mor xwa'lij e tzi le', te karilo' ximital. %eng %spa se levanto el perro, despues vio que. S luje'. %mor luje'. %eng %spa tenia amarrado la cola. Ch lij chi' le'. = xwa'lij e tz'i' le'. %mor *x-0/wa'lij *e tz'i' le'. %eng %spa el palo ve. S xa jun tiempo xujik' le tzi luje'. %mor xa jun tiempo xujik' le tzi luje'. %eng %spa de en solo tiempo el perro halo. S le'. %mor le'. %eng %spa su cola. Ch je le cha'. = luje' le' cha'. %mor *le: *u-je' le' /cha'. %eng %spa a si dice. S xtak'e' le che' pujalom inaj kuke. %mor xtak'e' le che' pujalom inaj kuke. %eng %spa el palo cayo en la edoza de la ardilla. R ma'. %mor ma'. %eng %spa m. Ch kuk le, wich' le kuk. = kuk le, wich' le kuk. %mor kuk le, wich' le kuk. %eng %spa y la ardilla peque¤a. C le tzi' kutij le kab'. %mor le tzi' kutij le kab'. %eng %spa el perro come la miel. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa mira. S kawiloh chay. %mor kawiloh chay. %eng %spa lo ves Ros. Ch e le m. = mpe le'. %mor mpe le'. %eng %spa mira. S xxawiloh. %mor xxawiloh. %eng %spa lo ves. Ch la wik. = qila chik. %mor *k-0-*q/il-a chi-k. %eng %spa veamoslo. *R5-22 R qilach k'u palo jun chik. %mor qilach k'u palo jun chik. %eng %spa veamoslo en el otro. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. R k'o ta chik, xk'isik. %mor k'o ta chik, xk'isik. %eng %spa ya no hay se termino. Ch ek taj. = kin'e taj. %mor *k-*in/b'e-!ik ta-j. %eng %spa no me voy. S kine' taj, le kawil linaj kuke. %mor kine' taj, le kawil linaj kuke. %eng %spa no me voy, voy a ver a la ardilla. Ch u la mpe'. = u la mpe'. %mor u *ch-0-*aw/il-a mpe'. %eng %spa mira. S la k'u te le kuk le'. %mor la k'u te le kuk le'. %eng %spa ya vistes a la ardilla ve. Ch la npe. = qila mpe. %mor *ch-0-*q/il-a mpe. %eng %spa veamoslo. S le kawilo marech'aqij. %mor le k-0-aw/il-o ma /rech'aqi-j. %eng there incomp-3A-2E/see-Ttv neg /break-der. %spa mira, no lo rompes. Ch ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa C ah, jas uwach la le'. %mor ah, jas uwach la le'. %eng %spa que es eso. S le ri ri'. %mor le ri ri'. %eng %spa esto. R wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. Ch walon. = wanon chi. %mor wanon /*chi. %eng %spa abeja dice. R wanon chi, papeh. %mor wanon chi, papeh. %eng %spa abeja, es mariposa. Ch pal le. = etz'ab'aal le'. %mor /etz'an-b'a:l le'. %eng /play-inst there. %spa es juguete. Ch non. = non. %mor wanon. %eng %spa abeja. S jas uwach le wa' ri'. %mor jas uwach le wa' ri'. %eng %spa que es esto. Ch uchikin. = uxikin. %mor u-xikin. %eng %spa su oreja. C aje. %mor aje. %eng %spa cola. Ch jun xile. = jun xile. %mor jun xile. %eng %spa un gavilan. C aje'. %mor aje'. %eng %spa a si. S n le ri ri ri'. %mor n le ri ri ri'. %eng %spa y esto. Ch u, mana. = mono. %mor u, mono. %eng %spa mono. S no ma mono, le kuk. %mor no ma mono, le kuk. %eng %spa es mono la ardilla. Ch o kuk a taj. *** = o kuk a taj. %mor o kuk a taj. %eng %spa no es ardilla. S kuk k'u ne'. %mor kuk k'u ne'. %eng %spa es ardilla pues. C jawi k'o wi le kuk. %mor jawi k'o wi le kuk. %eng %spa en donde esta la ardilla. Ch kuka ne'. = kuka ne'. %mor kuk-a ne'. %eng %spa es ardilla. *R5-23 S le jasa k'u uwach le sib'alaj se le. %mor le jasa k'u uwach le sib'alaj se le. %eng %spa y quien sera lo mucho de. S ri ri'. %mor ri ri'. %eng %spa esto. Ch no' chipok. = no' chipok. %mor no' chikop. %eng %spa no, es animal. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S no chipoc ta k'u ne, le ri ri ri' le'. %mor no chipoc ta k'u ne, le ri ri ri' le'. %eng %spa no es animal esto. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. S le suma'q. %mor le suma'q. %eng %spa lo grande. Ch swach. = jas uwach. %mor jas *u-wach. %eng %spa que es. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch toq' uwach mu's. = toq'ob' uwach le mu's. %mor toq'ob' u-wach le mu's. %eng %spa pobre el ladino. R jeb'ij hare le mu's. %mor jeb'ij hare le mu's. %eng %spa digale al ladino. C jawi k'o wi le kuk. %mor jawi k'o wi le kuk. %eng %spa en donde esta la ardilla. Ch a no uj. = a no uj. %mor a no uj. %eng %spa no, nosotros. R k'o pa jun jugub' cho'qok. %mor k'o pa jun jugub' cho'qok. %eng %spa esta en ni¤a monta¤a diga. Ch no uj jun chik. = no uj jun chik. %mor no uj jun chik. %eng %spa no, nosotros otros. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S xawi lo le'. %mor xawi lo le'. %eng %spa lo vistes. Ch uy, uy, oj jun chik. = uy, uy, oj jun chik. %mor uy, uy, oj jun chik. %eng %spa hay otro. Ch le. = le. %mor ese. %eng %spa ese. S xawiloh le'. %mor x-0-aw/il-oh le'. %eng comp-3A-3E/see-Ttv there. %spa lo vistes. C le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ch aj kab'. = aj kab'. %mor aj kab'. %eng %spa es miel. R ay as k'u uwach wa' le jun ri ri'. %mor ay as k'u uwach wa' le jun ri ri'. %eng %spa y que sera esto alli. R xe q'atal wi lu kab' e wonone. %mor xe q'atal wi lu kab' e wonone. %eng %spa esta el panol de abejos. Ch ajkab' a none. = ukab' le wanon. %mor *u-kab' *le wanon. %eng %spa panol de abeja. R xudorij b'a xuk'am wi wa le a sa'n. *** %mor xudorij b'a xuk'am wi wa le a sa'n. %eng %spa lo robo, en donde lo trae Santos. S m. %mor m. %eng %spa m. *R5-24 R ay pak tajin kutij puwi le. %mor ay pak tajin kutij puwi le. %eng %spa lo esta comiendo rohe. R jun che' le, wanon e. %mor jun che' le, wanon e. %eng %spa un arbol, los abejas. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. R le. %mor le. %eng %spa ese. C jas k'o. %mor jas k'o. %eng %spa que hay. R jun papeh cho'kok. %mor jun papeh cho'kok. %eng %spa una mariposa diga. R jun papeh le'. %mor jun papeh le'. %eng %spa una mariposa. Ch papeh. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. S no. %mor no. %eng %spa no. Ch nos tape. = nos tape. %mor nos tape. %eng %spa no papeh. R wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. R wanon kacha'. %mor wanon kacha'. %eng %spa abeja diga. S al chaya, a kach'ab'oh jas ub'i le jun? %mor al chaya a k-0-a/ch'ab'-oh jas u-b'i: le: jun. %eng fam chay Qy incomp-3A-2E/know-Ttv relwh 3E-name the one. %spa Ros sabes como se llama. S riri ri', kach'ab'oh. %mor riri ri', kach'ab'oh. %eng %spa esto, lo sabes. J jun winaq. %mor jun winaq. %eng %spa una persona. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch naq taj. = winaq taj. %mor winaq ta-j. %eng person neg-T. %spa no es persona. S a winaq pu le wa' ri. %mor a winaq pu le wa' ri. %eng %spa sera persona esto. Ch naq taj. = winaq taj. %mor winaq ta-j. %eng person neg-T. %spa no es persona. S la k'ut e xawila. %mor la k'u-t e x-0-aw/il-a. %eng ? emph-T exc comp-3A-2E/see-Tdep. %spa ya vistes, pues. Ch wich' a:l. = wich ak'al. %mor wich' ak'al. %eng small child. %spa ni¤o peque¤o. S aq o al? %mor aq o al. %eng pig or heavy. %spa hizo. Ch aq taj wich'al. = ma aq taj wich' ak'al. %mor ma aq ta-j wich' ak'al. %eng *neg pig neg-T small child. %spa no es Coche es peque¤o ni¤o. S wich' ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa ni¤o peque¤o. R no, aq cho'qoq, aq aq li. %mor no, aq cho'qoq, aq aq li. %eng %spa no coche diga, coche, coche. Ch aq e jun. = aq e jun. %mor aq e jun. %eng %spa es coche el uno. R aq le, lin taq ub'aka'qe li taj uje' le'. %mor aq le, lin taq ub'aka'qe li taj uje' le'. %eng %spa sus huevos, su cola. R lucamixe, inaj uxikin e, inaj u tzom e. %mor lucamixe, inaj uxikin e, inaj u tzom e. %eng %spa su camisa, su oreja su nariz. Ch kil le loq' xela. = e xikin e xuloq' xela. %mor e xikin e *x-0-*u/loq' xela. %eng %spa su oreja lo compro en xela. *R5-25 S xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa lo vistes. C xjun kuk kub'ij al chaya. %mor xjun kuk kub'ij al chaya. %eng %spa una ardilla dice Ros. Ch uy, uy nan acha. = uy, uy nan acha. %mor uy, uy nan *k-0/cha'. %eng %spa uy mama dice. R chawila'le'. %mor chawila'le'. %eng %spa miralo. Ch jelok, jacha acha jelok. *** = jelok, jacha acha jelok. %mor *ch-at/el-oq, da /cha, *ch-at/el-oq. %eng %spa muchacho quitate. C i le le'. %mor i le le'. %eng %spa ese. Ch acha, ma na tij kab' cha'. = da cha matij kab' cha'. %mor da /cha' m-0-a/tij kab' /cha'. %eng dear /say neg-3A-2E/eat honey /say. %spa muchacho no comas miel. S m... k'u le wa' jas a ki b'i'. %mor m... k'u le wa' jas a ki b'i'. %eng %spa y estos como se llaman. Ch u chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S no jas ub'i le jun i. %mor no jas ub'i le jun i. %eng %spa como se llama esto. Ch u chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. Ch ay wech in e. = ay wech in e. %mor ay w-e:-ch in e. %eng exc 1E-poss-T 1A exc. %spa ay es mio. R al chaya, chab'ij pan che le mu's. %mor al chaya, chab'ij pan che le mu's. %eng %spa Ros digaselo al ladino. R chak'atisaj le jun aradio kin toh. %mor chak'atisaj le jun aradio kin toh. %eng %spa encienda el radio, voy a oir. R jas uwach kab'is la' chupam cho'qoq. %mor jas uwach kab'is la' chupam cho'qoq. %eng %spa que es lo que dicen. Ch b'ij pam katalok. *** = jas kub'ij chupam chatkotaloq. %mor *jas *k-0-*u/b'i-j *chi-*u-pam *ch-*at/kot-al-oq. %eng %spa que es lo que dice a cuentas. R chak'atisaj ri radio cha'. %mor chak'atisaj ri radio cha'. %eng %spa encienda la radio dice. R jasa kub'ij chupam. %mor jasa kub'ij chupam. %eng %spa que es lo que dice. S maja kakisik. %mor maja kakisik. %eng %spa todavia no llamas. R ja. %mor ja. %eng %spa que. S maja kak'isik. %mor maja kak'isik. %eng %spa todavia no lo llamas. R jas che'h. %mor jas che'h. %eng %spa por que. C ma kub'ij taj. %mor ma kub'ij taj. %eng %spa no lo dice. R jaschi ma kub'ij traj. %mor jaschi ma kub'ij traj. %eng %spa por que no lo dice. C ma kub'ij, xa kab'am. %mor ma kub'ij, xa kab'am. %eng %spa no lo dice es que van. C recordar, nu, al chaya jas. %mor recordar, nu, al chaya jas. %eng %spa a recordar, no, Rosaria. C ub'i' la' le, le uchi ja. %mor ub'i' la' le, le uchi ja. %eng %spa como se llama, la puerta. C le uchi ja le tzi'. %mor le uchi ja le tzi'. %eng %spa la puerta del perro. R al apo'or lintak amoh..hin taq wonm e a sa'n. %mor al apo'or lintak amoh..hin taq wonm e a sa'n. %eng %spa i ay pones las abejas Santos. *R5-26 C i le le'. %mor i le le'. %eng %spa y ese. S jas ub'i' luwi' le wa' ri' al Chay? %mor jas ub'i' luwi' le wa' ri' al Chay? %eng %spa como se llama esto Ros. R Juan jat awaraj jaron. %mor Juan jat awaraj jaron. %eng %spa Juan anda a traer agua. R eo, kinmeqi'. %mor eo, kinmeqi'. %eng %spa me voy. R jate cha' katinpaxej b'a. %mor jate cha' katinpaxej b'a. %eng %spa anda dice, te voy a pegar a R b'a chakan cha'. we ma. %mor b'a chakan cha'. we ma. %eng %spa patados, si no R kal'ek katinpoaxej b'i chakan. %mor kal'ek katinpoaxej b'i chakan. %eng %spa te vas, te doy patadas. S chay, jas ub'i' le wa' ri' wa' ri? %mor chay, jas ub'i' le wa' ri' wa' ri? %eng %spa Ros, como se llama esto. R jun achuchaj cha'. %mor jun achuchaj cha'. %eng %spa una tu... R ja cho'qoq nan. %mor ja cho'qoq nan. %eng %spa que diga. S jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa como se llama. C a kach'ob'? kachob' k'ut. %mor a kach'ob'? kachob' k'ut. %eng %spa lo sabes? lo sabes. R ja, ja, ja katzijon kanoq cha' %mor ja, ja, ja katzijon kanoq cha' %eng %spa que, vas hablar dice R nan. ki'nya k'u le naju ch'iw %mor nan. ki'nya k'u le naju ch'iw %eng %spa y te doy el pollito. R chaweh. %mor chaweh. %eng %spa a Ud. S la k'u te. k'o enaj ch'iw. %mor la k'u te. k'o enaj ch'iw. %eng %spa ya vistes hay un pollito. Ch la pe. = wila mpe. %mor *ch-0-*aw/il-a mpe. %eng %spa mira. R keb' k'u le naj a ciruella. %mor keb' k'u le naj a ciruella. %eng %spa y son 2 tus ciruelas. Ch ma loq. = jama loq. %mor /*j-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. S kitij ta sirwel. %mor kitij ta sirwel. %eng %spa no van a comer ciruela. R a no wa'. %mor a no wa'. %eng %spa no. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S n kitij ta sirwel. %mor n kitij ta sirwel. %eng %spa no como ciruela. R nampe laj ki'. %mor nampe laj ki'. %eng %spa pruebalo esta muy salivas. S no, taq saqom cha chak'aqa' apanoq. %mor no, taq saqom cha chak'aqa' apanoq. %eng %spa se subio una ardilla tiralo. C katzib'ij. jun kuk. %mor katzib'ij. jun kuk. %eng %spa vas a escribir. Ch pij wa li to. = chatzapij le wa' ri', kato? %mor *ch-0-*a/tzapi-j *le wa' ri', *k-0-*a/ta'-o? %eng %spa cierra esto oyes? Ch pij le. = chatzapij le. %mor *ch-0-*a/tzapi-j le. %eng %spa cierra. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. *R5-27 Ch nan, pij wa li. = nan, chatzapij le wa' ri'. %mor nan, *ch-0-*a/tzapi-j *le wa' ri'. %eng %spa mama cierra esto. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. S jas uwach alin? %mor jas uwach alin? %eng %spa que es Catarina. R jun kuk. %mor jun kuk. %eng %spa una ardilla. S chanab'a. %mor chanab'a. %eng %spa hagalo. R no'. %mor no'. %eng %spa no. S pares chana ampe' a kutkowinik? %mor pares chana ampe' a kutkowinik? %eng %spa por eso haga haber si puedes. R m. %mor m. %eng %spa m. S lutzib'axik? %mor lutzib'axik? %eng %spa su escritura. R no. chajun winaq. %mor no. chajun winaq. %eng %spa solo una persona. C jun winaq. jawi? %mor jun winaq. jawi? %eng %spa una persona en donde. Ch nan, nan sa'aj nan, nan. *** = nan, nan sa'aj nan, nan. %mor nan, nan /sa'aj nan, nan. %eng %spa mama, mama, venga. * outside. S la k'u te, xa at k'an Chay. %mor la k'u te, xa at k'an Chay. %eng %spa ya vistes es que estas enojado. Ch naan kap xa'n. = qana le keb' a Sa'n. %mor *k-0-*qa/b'an-a *le keb' *a Sa'n. %eng %spa hagamos los 2, Santos. Ch kana achiw. = kana achiw. %mor te sientes. %eng %spa te sientes. S jawi k'o wi le? %mor jawi k'o wi le? %eng %spa en donde esta. R le chik? %mor le chik? %eng %spa ese otro. Ch pa'j. = k'o pa jah. %mor /*k'o: pa jah. %eng %spa esta en casa. T o pa jah? jab'ij chee lal Juan, %mor o pa jah? jab'ij chee lal Juan, %eng %spa en Casa? digale a Juana T katoj jun patax chupalaj. %mor katoj jun patax chupalaj. %eng %spa un pato en la cara. Ch no' chee taj. = no, ma chare taj. %mor no, ma chare taj. %eng %spa no es a Juana. Ch kam mal'. = jak'ama. %mor /*j-0-*a/k'am-a. %eng %spa hagamoslo. R jas uwach? ma kinta taj. %mor jas uwach? ma kinta taj. %eng %spa que es no lo oigo. R chab'ij la pa nuxikin. %mor chab'ij la pa nuxikin. %eng %spa diga en mi oido. Ch kam at li'. = jak'ama at. %mor /*j-0-*a/k'am-*a at. %eng %spa anda a traerlo. R ja k'ama juna. jaa winaq. %mor ja k'ama juna. jaa winaq. %eng %spa hagamos una, persona. Ch u kam at chiw. = jak'ama at le ch'iw. %mor /*j-0-*a/k'am-*a at *le ch'iw. %eng %spa anda a traer al pollito. R le, le ch'iw. %mor le, le ch'iw. %eng %spa el pollito. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R5-28 R nawiyej na. %mor nawiyej na. %eng %spa esperame. Ch no', at xa'n chiw. = no, jak'ama at a Sa'n, le ch'iw. %mor no, /*j-0-*a/*k'am-*a at *a Sa'n, *le ch'iw. %eng %spa anda a traer lo Santos el pollito. R kin'an jun aletra. %mor kin'an jun aletra. %eng %spa te voy hacer una letra. S jawi k'o wih? %mor jawi k'o wih? %eng %spa en donde esta. Ch paj. = k'o pa ja. %mor /*k'o: pa ja. %eng %spa esta en casa. R kin'an jun aletra. %mor kin'an jun aletra. %eng %spa te voy hacer una tu letra. S jawi k'o wi? a kak'ut chi nuwach? %mor jawi k'o wi? a kak'ut chi nuwach? %eng %spa en donde esta, me lo ense¤as. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jama b'a loq. %mor jama b'a loq. %eng %spa anda a traerlo. Ch ma li. = kink'ama ri'. %mor *k-0-*in/k'am-a ri'. %eng %spa lo voy a traer. S jamaloq. %mor jamaloq. %eng %spa anda traerlo. Ch lin ma at. = al Talin, jak'ama at. %mor *al Talin, /*j-0-*a/k'am-a at. %eng %spa Catarina, anda a traerlo. Ch lin uch, uch naq. = lin uch, uch naq. %mor al Talin, utz le winaq. %eng %spa C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. S at ka'n Chay. le jek'ama mal. %mor at ka'n Chay. le jek'ama mal. %eng %spa estas enojada Ros a traerlo. S la la ch'iw. jo. jek'ama loq. %mor la la ch'iw. jo. jek'ama loq. %eng %spa tu pollito, anda a traerlo. S chayoj b'aloq. %mor chayoj b'aloq. %eng %spa damelo pues. C jas le le? %mor jas le le? %eng %spa que es eso. R le jun winaq. %mor le jun winaq. %eng %spa una persona. C jun winaq. %mor jun winaq. %eng %spa una persona. R m. %mor m. %eng %spa m. C le al Talin. %mor le al Talin. %eng %spa mira Catarina. R nal Talin taj. %mor nal Talin taj. %eng %spa no es catarina. C ah si, al Talin. Catarina. %mor ah si, al Talin. Catarina. %eng R no, enal Talin k'ut. %mor no, enal Talin k'ut. %eng %spa es Catarina pues. C al, al Talin je. k'o le uqab'. %mor al, al Talin je. k'o le uqab'. %eng %spa es Catarina tiene su mano. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R jun santo maskarado. %mor jun santo maskarado. %eng %spa Santos enmascarado. S a we at, al Chay? %mor a we at, al Chay? %eng %spa es tuyo Ros. S Santos and Chay b'ring in a chick. %mor Santos and Chay b'ring in a chick. %eng *R5-29 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa S a we at. %mor a we at. %eng %spa es tuyo. Ch in. = wech in. %mor *w-*e-*ch in. %eng %spa es mio. S a we at. %mor a we at. %eng %spa es tuyo. Ch we' in. kam in. = kink'am b'i in. %mor we' in. *k-0-*in/k'am *b'i in. %eng %spa lo voy a llevar yo. S a utz aweh. %mor a utz aweh. %eng %spa que bueno. Ch kam in kam in. = kink'am in kink'am in. %mor *k-0-*in/k'am in *k-0-*in/k'am in. %eng %spa lo llevo yo. S wiyextaj nah. %mor w/iye'-xtaj nah. %eng %spa quiero verlo. R xa kuxe'j rib'. %mor xa kuxe'j rib'. %eng %spa es que tiene miedo. Ch kam in. = kink'am b'ik. %mor *k-0-*in/k'am *b'i-*k. %eng %spa lo voy a llevar. C ah. %mor ah. %eng %spa a. Ch uy ek taj. = uy ma ka'e taj. %mor uy *ma *k-0/b'e-!ik ta-j. %eng %spa no se va. R tasaj wuk'. %mor tasaj wuk'. %eng %spa venga conmigo. Ch xaj uk'. = tasaj wuk. %mor ta/saj w-uk. %eng %spa venga conmigo. Ch ay che wib'. = ay xinxe'j wib'. %mor ay *x-0-*in/xe'j w-ib'. %eng %spa uy tengo miedo. R tija, tija, tija. %mor tija, tija, tija. %eng %spa coma, coma. Ch eka taj. = ma x'e taj. %mor *ma *x-0/b'e-!ik ta-j. %eng %spa no se fue. Ch gox chej, ay chej b'ik. = xinxe'j, xinxe'j b'i wib'. %mor *x-0-*in/xe'j, *x-0-*in/xe'j b'i-!k *w-*ib'. %eng %spa tengo yo tengo miedo. S le k'o juni xime. %mor le k'o juni xime. %eng %spa hay un. R utij ti xim, jok'am ixim karaj. %mor utij ti xim, jok'am ixim karaj. %eng %spa no come maiz vamos, lleva, maiz. Ch ja jo cha'. = ja jo cha'. %mor ja /jo /cha'. %eng %spa que vamos dice. R in karipej te che luq'ul. %mor in karipej te che luq'ul. %eng %spa no lo sabes jalar de su cuello. R wex. %mor wex. %eng %spa si. S nkachap ta chi ri kin k'amo. %mor nkachap ta chi ri kin k'amo. %eng %spa no lo agarres aqui. Ch chap li'. = kachap riri. %mor *k-0-*a/chap riri. %eng %spa agarras esto. S ek. %mor ek. %eng %spa se fue. Ch e ta uk'. = ma x'e ta wuk'. %mor *ma *x-0/b'e ta *w-uk'. %eng %spa no se fue. R chaya la pa nuq'ab'. %mor chaya la pa nuq'ab'. %eng %spa pongalo en mi mano. S ay la k'u te. %mor ay la k'u te. %eng %spa ay ya vistes. *R5-30 C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch tin. = tin. %mor tin. %eng %spa Ch di u. = di u. %mor di u. %eng %spa muchacha. T katarane'nik a Sa'n. %mor katarane'nik a Sa'n. %eng %spa en que lo sigues santos. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. T kak'aq pano le jun ak'e. %mor kak'aq pano le jun ak'e. %eng %spa tira a ese gallo. T katarane'nik. %mor katarane'nik. %eng %spa persigue. S m. kataranenik ke' ajwer. %mor m. kataranenik ke' ajwer. %eng %spa persigue se va afuera. Ch jo'. = jo'. %mor /jo'. %eng %spa Ch yox taj yox taj. = ma kayox taj ma kayox taj. %mor *ma *k-0-*a/yox ta-j *ma *k-0-*a/yox ta-j. %eng %spa no lo asustan. R b'aya qanoh kate'nb'ij chuwa. %mor b'aya qanoh kate'nb'ij chuwa. %eng %spa espera te voy a decir. R lal juana. %mor lal juana. %eng %spa a juana. Ch che taj. = chare taj. %mor chi-*r-e ta-j. %eng %spa no es a el. R kach'ikmayij le naj ak'. %mor k-0-a/ch'ikmayi-j le naj ak'. %eng incomp-3A-2E/push the dim chicken. %spa vas a empujar al pollito. C le naj ak'. %mor le naj ak'. %eng %spa el pollito. Ch chaqa tir. = xtzaq chi juntiro. %mor *x-0/tzaq *chi juntiro. %eng %spa se cayo otra vez. S chay, a awe lee ak'i? %mor chay, a awe lee ak'i? %eng %spa Ros es tuyo esta gallo. Ch we. = we. %mor w-e. %eng %spa es mio. S a we at. %mor a we at. %eng %spa es tuyo. Ch k'ab' ak' kab' uj ak'. *** = xkam le qak' e keb' uj le qak'. %mor *le *q-ak' *e keb' uj *le *q-ak'. %eng %spa trajeron nuestras gallinas 2 gallinas. S jawi xiloq' wih? %mor jawi xiloq' wih? %eng %spa en donde lo compraron. Ch no' xela. = no' xela. %mor no' xela. %eng %spa xela. S xela joropa xi ya'oh? %mor xela joropa xi ya'oh? %eng %spa xela cuanto les costo. Ch no xinka len cha'. = no xinka len cha'. %mor no xinka len /cha'. %eng %spa 5 centavos diga. R chaya la je wa a Sa'n. %mor chaya la je wa a Sa'n. %eng %spa traigalo al Santos. S ja? %mor ja? %eng %spa que. Ch xinka len cha'. = xinka len cha'. %mor xinka len /cha'. %eng %spa 5 centavos diga. S xinka len. %mor xinka len. %eng %spa 5 centavos. Ch e no o en. = e no o en. %mor e no o en. %eng %spa ... S la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya vistes. C le rachoch le ak'. %mor le rachoch le ak'. %eng %spa la cosa de la gallina. *R5-31 S no' b'ina wih, b'ina wih, %mor no' b'ina wih, b'ina wih, %eng %spa que camine, camine. S n kichap taj no q'as. %mor n kichap taj no q'as. %eng %spa no lo agarren. Ch eqa. = eqa. %mor eqa. %eng %spa ... S no ma kach'uq ta k'u le rij. %mor no ma kach'uq ta k'u le rij. %eng %spa no lo tapes (chirij= lo de atras). R keb' kab'ine. %mor keb' kab'ine. %eng %spa 2 camina. S we xa pich'ij. %mor we xa pich'ij. %eng %spa si lo revientas. Ch no ch'ij ch'ij taj. = no ma kinpich'ij taj. %mor no *ma *k-0-*in/pich'i-j ta-j. %eng %spa no oreja, oreja. no lo reviento. Ch ch'ij. = ch'ij. %mor ch'ij. %eng %spa oveja. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S chanesaj chay q'a k'olo'. %mor chanesaj chay q'a k'olo'. %eng %spa quitalo, Ros lo guardamos. S le wa'. %mor le wa'. %eng %spa esto. R chak'oqab'ej tasaj. %mor chak'oqab'ej tasaj. %eng %spa tira, venga. R jewa ri'. %mor jewa ri'. %eng %spa aca. S makiyuch' ta le naj wich..ch'iw. %mor makiyuch' ta le naj wich..ch'iw. %eng %spa no lo molesten al pollito. S le kat'oponik. %mor le kat'oponik. %eng %spa pica. R kat'apone ch'iw. %mor kat'apone ch'iw. %eng %spa pica el pollito. S chay, chay jachin xyo'w a len le: xaloq'b'ej lach'iwi? %mor chay, chay jachin x-0/ya'-ow a-len le: + x-0-a/loq'-b'e-j le a-ch'iw i? %eng chay, chay who comp-3A/give-FA 2E-penny rel + comp-3A-2E/b'uy-inst-der the 2E-chick here. %spa Ros, Ros quien dio para que compraras al pollito? Ch no loq', loq' xela. = *x-*0-*in/loq' xela. %mor no *x-*0-*in/loq' xela. %eng %spa lo compre xela. S xaloq' xela. %mor x-0-a/loq' xela. %eng %spa lo comprastes xela. R ay no xa'ananej ale. %mor ay no xa'ananej ale. %eng %spa hicistes asi. R naj wich'. %mor naj wich'. %eng %spa peque¤o. S jampa'. %mor jampa'. %eng %spa cuando. Ch no' xela ay. = no' xela ay. %mor no' xela ay. %eng %spa no xela. S jampa xeloq'oh? %mor jampa xeloq'oh? %eng %spa cuando lo comprastes? Ch ay kuta le'. = ay la k'u te. %mor ay la k'u te. %eng %spa ay ya vistes. C joropa xaloq'oh. %mor joropa xaloq'oh. %eng %spa cuando lo comprastes. Ch ena xela. = ena xela. %mor ena xela. %eng %spa Ch no xela. = no xela. %mor no xela. %eng %spa no xela. C joropa'. %mor joropa'. %eng %spa cuanto. *R5-32 Ch no xinka len. = no xinka len. %mor no xinka len. %eng %spa 5 centavos. C juna cinco len. %mor juna cinco len. %eng %spa unos 5 centavos. Ch xinka len echa'aj. = sinko len, tasa'aj. %mor sinko len, ta/saj. %eng %spa 5 centavos venga. Ch ay wak' ay ak'. = ay wak' ay ak'. %mor ay le w-ak' ay le ak'. %eng %spa ay mi pollo mi pollo. Ch jat at petaj jat. = jat at makatpe taj jat. %mor /j-at at *ma *k-*at/pet ta-j /j-at. %eng %spa anda tu, no vengas. S we xa pich'ij, we xa pich'ij. %mor we xa pich'ij, we xa pich'ij. %eng %spa si lo estripas. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S uy we kapetik. %mor uy we kapetik. %eng %spa uy si viene. Ch xa x'e la. = xa x'e la. %mor xa x-0/b'e la. %eng %spa es que se fue. C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. Ch axiw'e. = lach'iw e. %mor *le: a-ch'iw e. %eng %spa tu pollito ve. S chatku'loq al chay ka'an tja. %mor chatku'loq al chay ka'an tja. %eng %spa sientate Ros, no lo hagos. R ay intaq laj kunub'al uk rub' chi uq'ab'. %mor ay intaq laj kunub'al uk rub' chi uq'ab'. %eng %spa ay! unas medicinas tienen en la mano. S n chatku'loq sajo. %mor n chatku'loq sajo. %eng %spa sientate. Ch ay kunpal. = ay le kunub'al. %mor ay le kunub'al. %eng %spa !ay! las medicinas. Ch eqq lih. = q'eqa Talin. %mor q'eqa Talin. %eng %spa muchacha negro. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. * xk'is le nabe uwach le cinta R-5 *R5-33 S chatarane'j e ch'iw e. %mor chatarane'j e ch'iw e. %eng %spa perro que al pollito. C kutij le kar le ak'. %mor kutij le kar le ak'. %eng %spa come al pescado el pollito. Ch tij ak'. = le ak' kutij le kar. %mor *le ak' *k-0-*u/tij *le *kar. %eng %spa el pollo se come al pescado. C le ak' kutij le kar. %mor le ak' kutij le kar. %eng %spa el pollo se come al pescado. Ch ij kar. = ij kar. %mor ij kar. %eng %spa pescado. C le ak' kutij le kar. %mor le ak' kutij le kar. %eng %spa el pollo se come al pescado. Ch tij ak' kar. = kutij le ak' le kar. %mor *k-0-*u/tij *le ak' *le kar. %eng %spa el pollo si come al pescado. Ch ak'. = ak'. %mor ak. %eng %spa pollo. S kawil impe la chay te'. %mor kawil impe la chay te'. %eng %spa vas a verlo Ros. S juna wak'e kupich'ij a. %mor juna wak'e kupich'ij a. %eng %spa un pollo lo va estripar. S la wach kawil impela. %mor la wach kawil impela. %eng %spa tu ojo, lo vas a ver. S kat'oponik, je ku'ana le. %mor kat'oponik, je ku'ana le. %eng %spa pica, a si lo hace. S chaweh le', jul, jul le ka. %mor chaweh le', jul, jul le ka. %eng %spa a Ud. jul. S chap jun acfhi. were nu q'ab'e. %mor chap jun acfhi. were nu q'ab'e. %eng %spa a si hace un hombre, tu mano. Ch chap chi. = kuchap le jun achi. %mor *k-0-*u/chap *le *jun achi. %eng %spa agarra a un hombre. S je k'u la' le ch'iwe le ch'iwe. %mor je k'u la' le ch'iwe le ch'iwe. %eng %spa y asi el pollito, el pollito. Ch chap man. = xuchap loq le nunan. %mor *x-0-*u/chap *la-*oq *le *nu-nan. %eng %spa lo agarro mi mama. Ch chap uj mal. *** = xqachap la qumal uj. %mor *x-0-*qa/chap *la *q-umal uj. %eng %spa lo agarramos nosotros. Ch kam noq nan. = xukam loq le nunan. %mor *x-0-*u/k'am la-oq *le *nu-nan. %eng %spa lo trajo mi mama. S janpa k'u le xiloq'o. %mor janpa k'u le xiloq'o. %eng %spa y cuando lo compraron. Ch no xela. = no xela. %mor no xela. %eng %spa no xela. S jampa'. %mor jampa'. %eng %spa cuando. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S iwir. %mor iwir. %eng %spa ayer. Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa ... S miyer. %mor miyer. %eng %spa hay. Ch b'ur. = b'ur. %mor b'ur. %eng %spa burro. S miyer. %mor miyer. %eng %spa hace rato. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R5-34 S jawi xiloq' wih. %mor jawi xiloq' wih. %eng %spa en donde lo compraron. Ch no xela. = no xela. %mor no xela. %eng %spa en xela. S xela. %mor xela. %eng %spa xela. N a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa felipe. C aje'. %mor aje'. %eng %spa a si. N a tajin katzijon luk'al. %mor a /tajin k-0/tzijo-n le ak'al. %eng %spa esta hablando el ni¤o. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N a tajin katzijonik alih. %mor a /tajin k-0/tzijo-n-ik alih. %eng %spa esta hablando muchacha. C a si katzijon k'ut. %mor a si katzijon k'ut. %eng %spa asi habla pues. C katzijon sib'ilaj utz. %mor katzijon sib'ilaj utz. %eng %spa habla muy bien. S jachin xloq'ow lach'i:w? %mor jachin xloq'ow lach'i:w? %eng %spa quien compro el pollito? Ch no xela. = no xela. %mor no xela. %eng %spa no xela. S no jachin xloq'owik? %mor no jachin xloq'owik? %eng %spa quien lo compro? Ch no mam. = no mam. %mor no mam. %eng %spa no, ma. S are: lama:m. %mor are: lama:m. %eng %spa es tu mama. S jas kub'i' lamama. %mor jas kub'i' lamama. %eng %spa como se llama tu mama. Ch no xi xi'l. = no xi xi'l. %mor no al Si'l. %eng %spa no Cecilia. S xi'l k'ub'i la mama. %mor xi'l k'ub'i la mama. %eng %spa Cecilia se llama tu mama. C xil. %mor xil. %eng %spa xi7l. C Cecilia. %mor Cecilia. %eng Ch si'l. = si'l. %mor si'l. %eng %spa Cecilia. C xi'l. %mor xi'l. %eng %spa Cecilia. S n k'u le jun. %mor n k'u le jun. %eng %spa y la una. Ch xi'l u. = xi'l u. %mor Sil. %eng %spa Cecilia. S n k'u le jun. %mor n k'u le jun. %eng %spa y la una. Ch wela. = siruwela. %mor siruwela. %eng %spa Ciruela. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch jun wela. = jun siruwela. %mor jun siruwela. %eng %spa una Ciruela. S no jas ub'i'. %mor no jas ub'i'. %eng %spa no como se llama. Ch no uwach. = no watz. %mor no w-atz. %eng %spa no es mi hermana. *R5-35 S awatz. %mor awatz. %eng %spa es tu hermana. Ch wach in. = watz in. %mor w-atz in. %eng %spa es mi hermana. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch nu'x. = mu's. %mor mu's. %eng %spa ladino. S inaj pe. %mor inaj pe. %eng %spa uma mariposita. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay. S sizalch. %mor sizalch. %eng %spa xchalo. S dejo. %mor dejo. %eng Ch xcha che loq mu'x. = xcha loq le mus. %mor x-0/cha' la-oq *le mu's. %eng %spa x dijo el ladino. S jawi k'o wi le ch'iw le. %mor jawi k'o wi le ch'iw le. %eng %spa en donde esta el pollito. S jas uwach e wa' ri'. %mor jas uwach e wa' ri'. %eng %spa que es esto. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. S le, le, le. %mor le, le, le. %eng %spa ese. C le, le, le xe'ek. %mor le, le, le xe'ek. %eng %spa se fueron. S jas ub'i' le wa' ri le chay le. %mor jas ub'i' le wa' ri le chay le. %eng %spa como se llama esto Ros. S mpe le', k'o chi jun e le ch'iw e. %mor mpe le', k'o chi jun e le ch'iw e. %eng %spa mira hay otro pollito. Ch u taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S le, le, le. %mor le, le, le. %eng %spa ese, ese. Ch jun chij. = jun ch'iw. %mor jun ch'iw. %eng %spa un pollito. S le chawila ampe' le, le'. %mor le chawila ampe' le, le'. %eng %spa mira ve. C le jun e, le jun al chay. %mor le jun e, le jun al chay. %eng %spa el uno ve, el uno Ros. S ma pich'ij lui awak' al chaya. %mor ma pich'ij lui awak' al chaya. %eng %spa no vas a estripar mi pollito Ros. C le jun al chaya. %mor le jun al chaya. %eng %spa el uno Ros. Ch ay scak jun. = ay scak jun. %mor ay scak jun. %eng %spa ay solo uno. S ma pich'ij lin awak. %mor ma pich'ij lin awak. %eng %spa no vas a estripar al pollo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kinkam b'i in al Chaya. %mor kinkam b'i in al Chaya. %eng %spa lo voy a llevar Ros. S kinkam b'i in, kinkam b'i in... %mor kinkam b'i in, kinkam b'i in... %eng %spa lo voy a llevar yo, lo voy a llevar yo. Ch no kam taj. = no ma kak'am taj. %mor no *ma *k-0-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo traigas. S kenk'ama loq linaj jun. %mor kenk'ama loq linaj jun. %eng %spa voy a traer aleno. *R5-36 Ch le' cha'. = le' cha'. %mor le' /cha'. %eng %spa ese dice. S vay, a katzijon k'ut. %mor vay, a k-at/tzijo-n k'u-t. %eng %spa y vas hablar. S tzijona b'a sino kink'am b'ik. %mor /tzijo-n-a b'a si no k-0-in/k'am b'i-k. %eng %spa habla pues sino lo llevo. Ch kam taj. = kam taj. %mor *k-0-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo lleves. S kink'am b'i in. %mor kink'am b'i in. %eng %spa lo voy a llevar yo. Ch kam taj. = kam taj. %mor *ma *k-0-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo lleves. S kink'am b'i in utz b'a la'. %mor kink'am b'i in utz b'a la'. %eng %spa lo voy a llevar yo, esta bien. S xak kujetz'anik, ma kin. %mor xak kujetz'anik, ma kin. %eng %spa solo estamos jugando no lo. S k'am taj kine' ne ri'. %mor k'am taj kine' ne ri'. %eng %spa llevo, me voy a ir. R cha ketzanik a Sa'n. %mor cha ketzanik a Sa'n. %eng %spa para que juegue Santos. S o kaqak'am b'ik. %mor o kaqak'am b'ik. %eng %spa lo vamos a llevar. C ketzanik, xa ketzanik. %mor ketzanik, xa ketzanik. %eng %spa juega, solo juega. R ay ny je;, %mor ay ny je;, %eng %spa it nu nikuda, C xa jun nuk'um tzij. %mor xa jun nuk'um tzij. %eng %spa es una mentira. S chatanimaj ub'i chua le chiu e. %mor chatanimaj ub'i chua le chiu e. %eng %spa escondete del pollito. R ay jem ke'. %mor ay jem ke'. %eng %spa era molida. S chatanimaj ub'ik. %mor chatanimaj ub'ik. %eng %spa voy a, escondete. S katutarana'ej, makarik. %mor katutarana'ej, makarik. %eng %spa te va a perseguir. Ch much, k'am in no kink'am in. *** = much, k'am in no kink'am in. %mor much, *k-0-*in/k'am in no k-0-in/k'am in. %eng %spa lo llevo yo, llevo yo. N chana latzib'anik. %mor ch-0-a/'an-a le: a/tz'ib'a-n-ik. %eng dep-3A-2E/do-Tdep the 2E/write-nom-Tiv. %spa escriba. C jas katzib'aj. %mor jas katzib'aj. %eng %spa que escribes. R chana latzib'anik. %mor chana latzib'anik. %eng %spa escribas. C jas katzib'aj. %mor jas katzib'aj. %eng %spa que escribes. R chana le ja a Sa'n e. %mor chana le ja a Sa'n e. %eng %spa haga la cosa Santos. S m. %mor m. %eng %spa m. R ana le ja ana le jah. %mor ana le ja ana le jah. %eng %spa haga la cosa, la cosa. S katzib'aj nah, katzib'aj nah, ka... %mor katzib'aj nah, katzib'aj nah, ka... %eng %spa escribalo, escribalo. Ch no' paj, paj, paj. = no' paj, paj, paj. %mor no *k-0-*in/tz'ib'a-j *k-0-*in/tz'ib'a-j *k-0-*in/tz'ib'a-j. %eng %spa no voy a escribir. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ch pach. = pach. %mor pach. %eng %spa pache. C a je'. %mor a je'. %eng %spa a si. *R5-37 Ch no' paj. = no' paj. %mor no *k-0-*in/tz'ib'a-j. %eng %spa no, voy a escribir. T la tat atin. %mor la tat atin. %eng %spa tu papa martin. S m, m. %mor m, m. %eng %spa n. Ch b'oqo mu'x le. = b'oqo mu'x le. %mor *u/b'oq-om mu's le. %eng %spa arrancan el ladino. R (arc karaj tzat al mu's pa'a). %mor (arc karaj tzat al mu's pa'a). %eng %spa quiere quesos ladino. C jun al talin le le. jun al talin. %mor jun al talin le le. jun al talin. %eng %spa es una catarina ese, una catarina. S a talin katzib'aj b'i le jun tukur. %mor a talin katzib'aj b'i le jun tukur. %eng %spa Catarina, vas a escribir una tecolote. R tukur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ch no xajab' le'. = no xajab' le'. %mor no xajab' le'. %eng %spa no es zapato. S le, k'u le jem chike pele. %mor le, k'u le jem chike pele. %eng %spa y el otro. S jas ub'i le wa' ri'. %mor jas ub'i le wa' ri'. %eng %spa como se llama esto. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. S akachab'oh. %mor akachab'oh. %eng %spa lo sabes. Ch no' kej. = no' kej. %mor no' kej. %eng %spa no es caballo. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. S kej taj. %mor kej taj. %eng %spa no es caballo. C k'o katpe ru. %mor k'o katpe ru. %eng %spa vienes con. Ch pe luk'. = kimpe ruk'. %mor *k-*in/pet r-uk'. %eng %spa venga con. R ay keb' horra. %mor ay keb' horra. %eng %spa iay; 2 horas. Ch paj an? = paj an? %mor paj an? %eng %spa ... S m k'u le jun. %mor m k'u le jun. %eng %spa y el uno. S kach'ab'o' jas uwach. %mor kach'ab'o' jas uwach. %eng %spa sabes que es. Ch m chipok. = m chipok. %mor m chikop. %eng %spa animal. S ixjut kacha'. %mor ixjut kacha'. %eng %spa gusano diga. R joq'opinaq uqul chatb'ina kut. %mor joq'opinaq uqul chatb'ina kut. %eng %spa del pescueso solo camina pues. Ch jut. = jut. %mor ixjut. %eng %spa gusano. S ixjut, le che le'. %mor ixjut, le che le'. %eng %spa gusano es el palo. *R5-38 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S b'eq'ab'e. %mor b'eq'ab'e. %eng %spa su mano. Ch koj jun chik. = kinkoj jun chik. %mor *k-0-*in/koj jun chi-k. %eng %spa voy a poner el otro. Ch koj jun chik. = koj jun chik. %mor *k-0-*in/koj jun chi-k. %eng %spa pone el otro. Ch ma' li, taq ale'. = chak'ama ri, jetaqale. %mor *ch-0-*a/k'am-a ri, jetaqale. %eng %spa traiga, por alla. C la le'. %mor la le'. %eng %spa ese. S kawil k'u le xaq kuftzijonik awuk'. %mor kawil k'u le xaq kuftzijonik awuk'. %eng %spa vistes nada mas habla contigo. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. Ch kam jun chik, le'. = kam jun chik, le'. %mor *x-0/kam jun chi-k, le'. %eng %spa se murio otro ve. C ay, e cha'. %mor ay, e cha'. %eng %spa ay, dice. Ch i cha, kam, kam, kam, kam. = i cha, kam, kam, kam, kam. %mor e' /cha *x-0/kam-*ik. %eng %spa le el dice, se murio... Ch taq echa'. = jetaqale cha. %mor jetaqale /cha'. %eng %spa perala dice. Ch tij echa'. = kutijo che. %mor *k-0-*u/tij-o che. %eng %spa lo come dice. Ch tij kab' chi' cha. = kutij le kab' le tzi' cha'. %mor *k-0-*u/tij *le kab' *le tzi' /cha'. %eng %spa come la miel el perro dice. Ch tij naq kab' cha'. = kutij kinaq' e. %mor *k-0-*u/tij kinaq' e /cha'. %eng %spa come frijol. S xb'anik e kamik. %mor xb'anik e kamik. %eng %spa se hizo, se murio. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jadin rumal anowik. %mor jadin rumal anowik. %eng %spa quien lo hizo. Ch no, no che'. = no, no che'. %mor no, no che'. %eng %spa no, arbol. S jas k'u xu'an e tzi' chareh. %mor jas k'u xu'an e tzi' chareh. %eng %spa y que es lo que le hizo el perro. Ch tij mal chi. = xtij rumal e tz'i'. %mor *x-0/tij-PASS1 *r-umal *le: tz'i'. %eng comp-3A/eat-pass1 3E-cause the dog. %spa lo comio el perro. Ch kab' tij jun chik. = kutij jun chik. %mor *k-0-*u/tij jun chi-k. %eng %spa lo comio el otro. S elaq'om le kuk. %mor /elaq'o-m le kuk. %eng /steal-nom the squirrel. %spa es ladron la ardilla. Ch kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S xralaq' lu. %mor xralaq' lu. %eng %spa robo su. Ch om kuk. = elaq'om e kuk. %mor /elaq'a-m *le: kuk. %eng /steal-nom the squirrel. %spa es ladron la ardilla. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch aj inaq' kuk. = relaq'aj kinaq' kuk. %mor *x-0-*r/elaq'a-j kinaq' kuk. %eng %spa robo la ardillita. S kawil k'u le chiri le'. %mor kawil k'u le chiri le'. %eng %spa ves lo de aqui ve. Ch aj kuk. = aj kuk. %mor inaj kuk. %eng %spa la ardillita. Ch a cha'. = a cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. *R5-39 Ch taq'[naq'. *** = taqanah. %mor ta/qana. %eng %spa esperate. Ch chi' kaminaq. = xkamik. %mor chi' 0/kam-inaq. %eng %spa se murio. Ch ay, ay tij, ay le, pale. = etz'ab'ale. %mor /*etz'an-b'al e. %eng %spa iay! caballo, iay! juguete. S paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. Ch pale. = pale. %mor /*etz'an-b'al e. %eng %spa juguete. S xawilo, xawilo, le k'o chi k'u. %mor xawilo, xawilo, le k'o chi k'u. %eng %spa ves, ves hay otro. S le jun chik chiri le, le. %mor le jun chik chiri le, le. %eng %spa el otro aqui. Ch e cha, tij, tij, tij kab'. *** = e cha, tij, tij, tij kab'. %mor je' /cha', *k-0-*u/tij kab' *le /cha' echa. %eng %spa come miel dice. Ch tij kab'. = kutij kab'. %mor *k-0-*u/tij kab'. %eng %spa come miel. C kab'. %mor kab'. %eng %spa miel. S le e jasuwach xu'ano. %mor le e jasuwach xu'ano. %eng %spa que hizo. Ch e cha tij kab'. = e cha tij kab'. %mor e /cha' *k-0-*u/tij kab'. %eng %spa come miel. Ch e cha tij kab'. = e cha tij kab'. %mor e /cha' *k-0-*u/tij kab'. %eng %spa come miel. C aje' y kutij kab' le anon le awanon. %mor aje' y kutij kab' le anon le awanon. %eng %spa come miel la abeja. Ch kur, kur jum chik. *** = kur, kur jum chik. %mor kur, kur jum chik. %eng %spa ardilla, ardilla, ardilla... Ch kur jun chik. = kur jun chik. %mor kur jun chik. %eng %spa hay otro. R vay le. %mor vay le. %eng %spa vaya eso. S tajin kitij. %mor tajin kitij. %eng %spa estan comiendo. R wanon i. %mor wanon i. %eng %spa abeja. R mulapz. %mor mulapz. %eng %spa mi lapiz. S ka'an taj li, maka'an ta chi le jun ch'okat. %mor ka'an taj li, maka'an ta chi le jun ch'okat. %eng %spa hicieron en, que no hagan el otro pedazo. Ch ay... = ay... %mor ay... %eng %spa ay. S ma kataq ta k'ulow. %mor ma kataq ta k'ulow. %eng %spa no lo mandes pues. Ch chiw ne wa'. = nuch'iw ne wa'. %mor *nu-ch'iw ne wa'. %eng %spa es mi pollito. Ch jo. = jo. %mor /jo. %eng %spa vamos. S k'o la na la ch'iw ma ka ch'ay taj. %mor k'o la na la ch'iw ma ka ch'ay taj. %eng %spa que este tu pollito no lo hicistes. Ch jo, ma ix taj. = jo, ma ix taj. %mor /jo, ma ix taj. %eng %spa no son uds. C ay, jat b'a'. %mor ay, jat b'a'. %eng %spa que te vayas. Ch tat. = tat. %mor tat. %eng %spa papa. S utz b'ala' chama ampe' la ch'iw. %mor utz b'ala' chama ampe' la ch'iw. %eng %spa esta bien hagalo, el pollito. *R5-40 S topin, topin. como. b'a'. %mor topin, topin. como. b'a'. %eng %spa manada. S xawiloh le'. %mor xawiloh le'. %eng %spa lo ves. Ch jo'. = jo'. %mor /jo'. %eng %spa vamos. S ma kach'ay ta b'a' utz oj na. %mor ma kach'ay ta b'a' utz oj na. %eng %spa no lo pegues, esta bien..que se vaya. S chaya kan inaj ch'iw. %mor chaya kan inaj ch'iw. %eng %spa Ros deja al pollito. S jas k'uwach xu'ane? %mor jas k'uwach xu'ane? %eng %spa que fue lo que hizo. Ch no chap taj. = no kachap taj. %mor no *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarres. Ch jat. = jat. %mor /j-at. %eng %spa anda. Ch uy pi chik. = uy katpe chik. %mor uy *k-*at/pet chi-k. %eng %spa uy regresa otra vez. R b'uro le wa'u. chaya kanoq. %mor b'uro le wa'u. chaya kanoq. %eng %spa burro, digalo. Ch uj pin chi'. = kujpe chik. %mor *k-uj/pet chi-k. %eng %spa uy viene otro. S jas k'uwach xu'an e kuki lin. %mor jas k'uwach xu'an e kuki lin. %eng %spa que es lo hizo la ardilla Catarina. S jas al chaya le kab'ij. %mor jas al chaya le kab'ij. %eng %spa que es lo que dice Ros. Ch achah, chap 'anoq. = achah, chap 'anoq. %mor achah, *k-0-*a/chap kan-oq. %eng %spa no lo agarrar. Ch chap. = kachap. %mor *k-0-*a/chap. %eng %spa lo agarras. Ch achi chap 'anoq. *** = achi chap 'anoq. %mor da /cha, *k-0-*a/chap kan-oq. %eng %spa muchacho lo agarras. Ch ku, achi chap anoq kab' chik. = ku, achi chap anoq kab' chik. %mor *le kuk da /cha' *k-0-*u/chap kan-oq *le kab' chi-k. %eng %spa la ardilla, muchacho. S xuchapa re le kab'. %mor xuchapa re le kab'. %eng %spa que agarrar la miel. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S eh. jaschin chi k'u le xuriq'oh le'? %mor eh. jaschin chi k'u le xuriq'oh le'? %eng %spa y quien encontro. Ch xaq. no' chi'. = xaq. no' chi'. %mor xaq xe wi le tz'i'. %eng %spa solo al perro. S le. jas k'u xu'anoh le tz'i le? %mor le. jas k'u xu'anoh le tz'i le? %eng %spa y que es lo que hizo el perro. Ch no, tij ja'. = no, kutij ja'. %mor no, *k-0-*u/tij jaron. %eng %spa toma agua. S in k'u le wa' ri? ex. le tz'i', %mor in k'u le wa' ri? ex. le tz'i', %eng %spa y esto, se fue el perro. S jas e xub'ano? %mor jas e xub'ano? %eng %spa que fue lo que hizo. Ch tij ja'. = kutij jaron. %mor *k-0-*u/tij jaron. %eng %spa toma aguas. S xkitij ja'? ah, xe b'a' q'ab'ar b'a'. %mor xkitij ja'? ah, xe b'a' q'ab'ar b'a'. %eng %spa toma licor, se embolaron. Ch b'al la'. = xeq'ab'ar b'a. %mor *x-*e/q'ab'ar b'a. %eng %spa se embolaron. Ch b'al la'. = xeq'ab'ar b'a. %mor *x-*e/q'ab'ar b'a. %eng %spa se embolaron. S jas k'u xu'an ri? jas xub'ano? %mor jas k'u xu'an ri? jas xub'ano? %eng %spa y que hizo, que hizo? Ch ch'iw tij cha. = le ch'iw kutij cha. %mor *le: ch'iw *k-0-*u/tij /cha'. %eng %spa el pollito toma dice. R jas k'u le xu'ano cha? %mor jas k'u le xu'ano cha? %eng %spa que hizo dice. *R5-41 Ch na', tij ja'. = na', kutij jaron. %mor na', *k-0-*u/tij jaron. %eng %spa tomaron agua. S xeq'ab'arik cha'. %mor x-e/q'ab'ar-ik /cha'. %eng comp-6A/drink-Tiv /say. %spa se embolaron dice. J xtzaq la le jun che'e, pujalom cha'. %mor xtzaq la le jun che'e, pujalom cha'. %eng %spa se cayo el palo en la cabeza. C y lele? jas uwach la le le' pa le che'e? %mor y lele? jas uwach la le le' pa le che'e? %eng %spa y ese, que es eso. Ch na' li. = na' li. %mor no, ri'. %eng %spa no es. C jun alih. %mor jun alih. %eng %spa una muchacha. R uje'e. ranab' ralah. %mor uje'e. ranab' ralah. %eng %spa su cola, hermana del muchacho. Ch le li u. = le li u. %mor le ri. %eng %spa y esto. R ranab' re la tomas n. %mor ranab' re la tomas n. %eng %spa hermana de tomas. Ch lih chaq' ali'. = lih chaq' ali'. %mor ri *a-chaq' ri. %eng %spa tu hermano. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch we'ta lih chaq'. = we'ta lih chaq'. %mor wetra alih *a-chaq'. %eng %spa si tu hermano. S m chaq' are. %mor m chaq' are. %eng %spa es hermano el. R le. %mor le. %eng %spa ese. S chab'ij k'u mas Chaya. chab'ij. %mor chab'ij k'u mas Chaya. chab'ij. %eng %spa diga mas Ros. diga. S chuwe jas xub'an e kuk. le'. %mor chuwe jas xub'an e kuk. le'. %eng %spa que fue lo que hizo la ardilla. Ch tij ja monah. = kutij ja u mono. %mor *k-0-*u/tij ja u mono. %eng %spa toma agua el mono. Ch tij kuk monah. *** = tij kuk monah. %mor *k-0-*u/tij kuk mono. %eng %spa toma ardilla el mono. S le mona. %mor le mona. %eng %spa el mono. Ch paj. = kasipaj. %mor *k-0-*a/sipa-j. %eng %spa regalar. C winaq kutij le mono. %mor winaq kutij le mono. %eng %spa gente come el mono. Ch tij, tij ja wich' 'al. = kutij ja' le wich ak'al.a %mor *k-0-*u/tij ja' *le wich' ak'al. %eng %spa toma licor el ni¤o. S nk'u le waa' ri? nk'u le wa' ri', Chaya? %mor nk'u le waa' ri? nk'u le wa' ri', Chaya? %eng %spa y esto, y esto Ros. S Chaya? %mor Chaya? %eng %spa Ros. Ch tay lij. = tay lij. %mor tay rij. %eng %spa sobre. Ch kam e wal. = xkam e wal. %mor *x-0/kam *le: w-al. %eng %spa se murio mi hijo. S ah, xkam awal. nk'u le wa'ri? %mor ah, xkam awal. nk'u le wa'ri? %eng %spa y esto. R le jun a wa' ri cha'. %mor le jun a wa' ri cha'. %eng %spa esto dice. *R5-42 S jas pule xu'ano? chab'ij k'ut. %mor jas pule xu'ano? chab'ij k'ut. %eng %spa que fue lo que hizo diga. Ch no, tij ja'. = no, xutij ja'. (ja=aguardiente) %mor no, *x-0-*u/tij ja'. %eng %spa tomo licor. S no. %mor no. %eng %spa no. J xtzaqik cha' xtzaqik cha'. %mor xtzaqik cha' xtzaqik cha'. %eng %spa se cayo dice, se cayo. Ch chaq''ik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se cayo. S kawaj, a kawaj kimb'ij chawe. %mor kawaj, a kawaj kimb'ij chawe. %eng %spa quieres, quieres que te lo diga. S e despues kab'ij chawe. %mor e despues kab'ij chawe. %eng %spa despues me lo dice. S xto. %mor xto. %eng %spa oistes. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S tawen. kawil le kuk. ku'l chi. %mor tawen. kawil le kuk. ku'l chi. %eng %spa esta bien vas la ardilla sentado. S ku'l xitaq le che'. %mor ku'l xitaq le che'. %eng %spa esta sentado debajo los arboles. Ch a no. = a no. %mor a no. %eng %spa no. S ta saj. %mor ta saj. %eng %spa venga. R ku'l xe'cha'. %mor ku'l xe'cha'. %eng %spa sentado debajo arbol. S chata ampe'. %mor chata ampe'. %eng %spa oiga. R chawi ya kuna cha'. %mor chawi ya kuna cha'. %eng %spa esperate dice. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S ma k'o ta chik, ma k'o ta chik. %mor ma k'o ta chik, ma k'o ta chik. %eng %spa ya no hay, ya no hay. R no k'o chik. %mor no k'o chik. %eng %spa no hay. C la le le nab'e? %mor la le le nab'e? %eng %spa ese es primero. Ch kolik, le'. = kolik, le'. %mor k'o:-l-ik, le'. %eng %spa hay ve. R eh, chab'ij kub'ij k'ula Sa'n. %mor eh, chab'ij kub'ij k'ula Sa'n. %eng %spa diga, y dice santos. R jawi xe wih. %mor jawi xe wih. %eng %spa en donde a fue. Ch no, lee' cha'. = no, lee' cha'. %mor no, lee' /cha'. %eng %spa ese. S m, la k'u te. %mor m, la k'u te. %eng %spa ya vistes. Ch e cha' tij ja'. = e cha' tij ja'. %mor e /cha' *k-0-*u/tij ja'. %eng %spa Ch cha' tij ja'. *** = cha' tij ja'. %mor e /cha' *k-0-*u/tij ja'. %eng %spa tomastes licor. Ch tij ja'. = tij ja'. %mor *x-0-*u/tij ja'. %eng %spa tomastes licor. S jas k'uwach xu'an che. %mor jas k'uwach xu'an che. %eng %spa que hizo el palo. Ch no, tij ja'. = no, tij ja'. %mor no, *x-0-*u/tij ja'. %eng %spa toma licor. *R5-43 S kawaj kinb'ij chawe jas uwach. %mor k-0-aw/aj k-0-in/b'i-j chi-aw-e jas u-wach. %eng %spa quieres que te diga que es. S xkib'ano? %mor xkib'ano? %eng %spa lo que hago. Ch no, no, no, jo'. = no, no, no, jo'. %mor no, no, no, /jo'. %eng %spa no no. S tzala', tzala'. %mor tzala', tzala'. %eng %spa esta bien, esta bien. R ma ka qa. %mor ma ka qa. %eng %spa no lo... Ch jat at, jat at. = jat at, jat at. %mor /jat at, /jat at. %eng %spa anda ud, anda ud. R kinya ta b'a linaj ch'iw chawe. %mor kinya ta b'a linaj ch'iw chawe. %eng %spa y no te voy a dar el pollito. R a xato? %mor a xato? %eng %spa lo oistes. Ch ay, tan chi'le cha. = ay, tan chi'le cha. %mor ay, *k-*in/tak'e chila le /cha'. %eng %spa ay camina aqui dice. R no, kaya jun la Pelipe cha'. %mor no, kaya jun la Pelipe cha'. %eng %spa da uno Felipe dice. Ch jun Pe'l. = jun Pe'l. %mor jun Pe'l. %eng %spa un Felipe. R n, chab'ij k'u chareh ama. %mor n, chab'ij k'u chareh ama. %eng %spa digale sino. R kaya k'u chuweh le jun wuj. %mor kaya k'u chuweh le jun wuj. %eng %spa me va a dar, un libro. R cho'qa chareh. %mor cho'qa chareh. %eng %spa digale. Ch weh wuj. = weh wuj. %mor *a *ma *k-0-*a/*ya' *chi-w-e *le: *jun wuj. %eng %spa no me vas a dar un libro. C ah, no. le wuj le' arech le. %mor ah, no. le wuj le' arech le. %eng %spa el litro de. C jun, jun ak'aal chik. %mor jun, jun ak'aal chik. %eng %spa un ni¤o. Ch no', loq' xela chik. = no, kaloq' chi jun pa xela. %mor no, *k-0-*a/loq' chi *jun *pa xela. %eng %spa vas a comprar otro en xela. R chin k'u rak'al cho'qa chare. %mor chin k'u rak'al cho'qa chare. %eng %spa y quien ni¤o digale. Ch taj chik. = n k'o ta chik. %mor *n /*k'o: ta-!j chi-k. %eng %spa ya no hay. C ah no. %mor ah no. %eng %spa a no. R chin k'u rak'al cha'. %mor chin k'u rak'al cha'. %eng %spa y quien ni¤o dice. C pa konojel le ak'alab'. %mor pa konojel le ak'alab'. %eng %spa a todos los ni¤os. R jachin k'u rak'al? jawi ri. %mor jachin k'u rak'al? jawi ri. %eng %spa y quien ni¤o, en donde. R kate' wi na le? %mor kate' wi na le? %eng %spa te vas. C ah, le ak'alab' kachukun, %mor ah, le ak'alab' kachukun, %eng %spa los ni¤os trabajan. C kachakun wuk' in. %mor kachakun wuk' in. %eng %spa trabajan conmigo. Ch no, no wuj in. = no, no wuj in. %mor no, *le: *nu-wuj in. %eng %spa mi libro mio. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. *R5-44 R chin k'u ak'alab' a Sa'n. %mor chin k'u ak'alab' a Sa'n. %eng %spa y quienes ni¤os Santos. R a Sa'n. %mor a Sa'n. %eng %spa Santos. S no, xa ma xa tijob'al rib' laPe'l. %mor no, xa ma xa tijob'al rib' laPe'l. %eng %spa es para que aprendan Felip. S le jun wuj i. %mor le jun wuj i. %eng %spa el libro. Ch k'o no, we wi. = k'o no, we wi. %mor /k'o: no, we wi. %eng %spa hay uno es mio. R ey. %mor ey. %eng %spa ey. S m, kawiloh utz'ib'anm chike, le. %mor m, kawiloh utz'ib'anm chike, le. %eng %spa ves que lo tiene escrito. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R jas uwach kub'ij chila taq e? %mor jas uwach kub'ij chila taq e? %eng %spa que es lo que dice alli ve. C xub'ij le historia. %mor xub'ij le historia. %eng %spa dice la historia. R jas k'uwach kub'ij chila le? %mor jas k'uwach kub'ij chila le? %eng %spa y que es que dice alli. Ch (ik loq e) = (ik loq e) %mor (ik loq e) %eng %spa C chech le kuk. %mor chech le kuk. %eng %spa a la ardilla. Ch ch'ij na Pe'l. = chinawiye'j na Pe'l. %mor *ch-*in-*aw/iye'-j na Pe'l. %eng dep-1A-2E/wait def pe'l. %spa a Felipe. S a Pe'l. %mor a Pe'l. %eng %spa Felipe. C jas uwach le wa' ri? %mor jas uwach le wa' ri? %eng %spa que es esto. Ch nu, no', je'. = nu, no', je'. %mor nu, no', luje'. %eng %spa no, su cola. C je', le smal. %mor je', le smal. %eng %spa cola, su pelo. Ch je'. = je'. %mor luje'. %eng %spa su cola. S le wa' ri', le jun pitzapike, %mor le wa' ri', le jun pitzapike, %eng %spa esto, el que esta aplastando. S jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ch u, je'. = u, je'. %mor u, je'. %eng %spa su cola. S uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jas k'uwach le naj taq cafe le? %mor jas k'u u-wach le naj taq cafe le? %eng %spa y que son los cafe. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. R uje' cho'qoq. %mor u-je' /cho'q-oq. %eng %spa su cola diga. S le, no le. %mor le, no le. %eng %spa no ese. Ch je'. = je'. %mor *u-je'. %eng %spa u. R uje' cho'qoq. *R5-45 S no le, le' chik'icha'q chirij. %mor no le, le' chik'icha'q chirij. %eng %spa esos estan espinador detras. S jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. R rismal. %mor rismal. %eng %spa detras. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R rismal. %mor rismal. %eng %spa detras. Ch no', lij mal. = no', lij mal. %mor no', rismal. %eng %spa detras. S le la k'u te n k'u le. %mor le la k'u te n k'u le. %eng %spa y se. S jas le jun raxi. %mor jas le jun raxi. %eng %spa y que es este verde. S kachab'oh jas uwach. %mor kachab'oh jas uwach. %eng %spa sabes que es. Ch no tew. *** = no tew. %mor no tew. %eng %spa no aire. S no le wa' ri', le wa' ri. %mor no le wa' ri', le wa' ri. %eng %spa R jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. C le rax. %mor le rax. %eng %spa es verde. S u ma kaqoch ta chi b'a. %mor u ma kaqoch ta chi b'a. %eng %spa ya no lo sabes. S jas cheh. %mor jas cheh. %eng %spa por que. C jas cheh. %mor jas cheh. %eng %spa por que. S u ju ju. kachiya'a. %mor u ju ju. kachiya'a. %eng %spa lo vas a pegar. S la k'ut kenk'ama b'a la in. %mor la k'ut kenk'ama b'a la in. %eng %spa ya vistes, lo voy a traer yo. S la ch'iw kink'am b'ik. %mor la ch'iw kink'am b'ik. %eng %spa tero pollites, lo llevo. S kol xa kat'ek, kink'am b'ik. %mor kol xa kat'ek, kink'am b'ik. %eng %spa es que te vas, lo llevo. S kink'am b'ik. %mor kink'am b'ik. %eng %spa lo llevo. R k'ama b'ik. %mor k'ama b'ik. %eng %spa llevalo. S no kink'am b'i wa'. ka'e wa'. %mor no kink'am b'i wa'. ka'e wa'. %eng %spa no lo voy a llevar. S tiox b'a' chawe ena. %mor tiox b'a' chawe ena. %eng %spa gracias a Ud adios. S ena chay tasaj k'ut. %mor ena chay tasaj k'ut. %eng %spa adios Ros, venga pues. S k'o ne lach'iw wuk in. %mor k'o ne lach'iw wuk in. %eng %spa estan todavia los pollito conmigo. R we in. die len xinya'oh. %mor we in. die len xinya'oh. %eng %spa son mios, 10 centavos lo di. S le naj chiwe. %mor le naj chiwe. %eng %spa el pollito. *R5-46 R m. %mor m. %eng %spa m. S cuanel le kak'iyik kixutopa. %mor cuanel le kak'iyik kixutopa. %eng %spa cuando crezca con va a picas. S t'opa. %mor t'opa. %eng %spa pica. R a kat'opon puch. %mor a kat'opon puch. %eng %spa acaso pica. S amo kawil puch katarane'nik. %mor amo kawil puch katarane'nik. %eng %spa acaso no ves que persigue. R ey. %mor ey. %eng %spa ey. S xa ma je le qe'. %mor xa ma je le qe'. %eng %spa asi es tambien el de nosotros. R ey. akat'opon pu liwi ix. %mor ey. akat'opon pu liwi ix. %eng %spa acaso pica el de Ud. S katipon ta k'u ne. %mor katipon ta k'u ne. %eng %spa me pica. S oxib' chi k'u letra cha'. %mor oxib' chi k'u letra cha'. %eng %spa son 3 las letras dice. S je wi lampe le chay. %mor je wi lampe le chay. %eng %spa mira ve Ros. S le. %mor le. %eng %spa ese. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S b'ay, b'ay, b'ay. %mor b'ay, b'ay, b'ay. %eng %spa baya vaya vaya. R b'ay, b'ay, b'ay. %mor b'ay, b'ay, b'ay. %eng %spa vaya, vaya. S xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa lo vistes. R a wil choq'. %mor a wil choq'. %eng %spa che wa. R por que. %mor por que. %eng S pier k'u la le keki yik. %mor pier k'u la le keki yik. %eng %spa peor cuando crecen. S je xu'an lenchaq'. %mor je xu'an lenchaq'. %eng %spa asi hizo mi hermano. R aki pa kekunu nilo b'ik. %mor aki pa kekunu nilo b'ik. %eng %spa fijate que como crecen. R ke petik kipa le kixik'. %mor ke petik kipa le kixik'. %eng %spa su alas, sus alas crecen. R ka punun kanoq. %mor ka punun kanoq. %eng %spa ... S m. %mor m. %eng %spa ... R jas k'u che la'. %mor jas k'u che la'. %eng %spa peor que sera. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S jun tiempo katkit'opoh. %mor jun tiempo katkit'opoh. %eng %spa un tiempote pican. R je ki'ana le kimakej paka. %mor je ki'ana le kimakej paka. %eng %spa asi hace lo agana en su pie. *R5-47 C ay. %mor ay. %eng %spa ay. R malay kutij uk'axaj a. %mor malay kutij uk'axaj a. %eng %spa vaya rosario se come su. R Chay Pe'l. %mor Chay Pe'l. %eng %spa saliva. Ch q'a, q'oq', q'ei, q'ei, qei. = q'a, q'oq', q'ei, q'ei, qei. %mor qanoq', q'onoq', q'anoq'. %eng ... %spa ... R ay la k'ut kak'amanik. %mor ay la k'ut kak'amanik. %eng %spa ay se acostumbra. R laje ku'ana le che jun. %mor laje ku'ana le che jun. %eng %spa asi hizo aquella ves al agua. R jaron awe k'u ka'e le q'a q'ab'. %mor jaron awe k'u ka'e le q'a q'ab'. %eng %spa si se va nuestra mano. R je xu'an. je xu'an che juntiro. %mor je xu'an. je xu'an che juntiro. %eng %spa asi hizo aquella ves. R jas je kaq'a'an q'aja le. %mor jas je kaq'a'an q'aja le. %eng %spa asi haciamos a eso. R chare le xe xuma oh'ej. %mor chare le xe xuma oh'ej. %eng %spa asi agarro. R la le q'a q'ub' laj awusiwa. %mor la le q'a q'ub' laj awusiwa. %eng %spa mi mano, es muy abusiva. R laj ak'i, laj awusiwa. %mor laj ak'i, laj awusiwa. %eng %spa es muy abusiva. R uy la k'u te we ta kawiloh. %mor uy la k'u te we ta kawiloh. %eng %spa ya ves, si lo vieras. R a sa'ne le le kaq'aya le. %mor a sa'ne le le kaq'aya le. %eng %spa santos si le ponemos. R q'aq'ab' chuwache. %mor q'aq'ab' chuwache. %eng %spa la mano delante. Ch ya', ya, ya chum. = ya', ya, ya chum. %mor ya *k-0-*in/tzuma-*j. %eng %spa le voy a besar. Ch ku taj. = ku'an taje. %mor k-0-u/*b'an ta-j. %eng %spa no lo hace. R kachum taje. %mor kachum taje. %eng %spa no lo besa. Ch kechum. = kechum. %mor k-0-*in/tzuma-*j. %eng %spa lo beso. R ay qeqa k'aal ka pichije. %mor ay qeqa k'aal ka pichije. %eng %spa lo vamos estripar. R wak'. %mor wak'. %eng %spa al pollo. S che katz'umajo ch'iw. %mor che katz'umajo ch'iw. %eng %spa por que besar al pollito. R jat ne at palaj. %mor jat ne at palaj. %eng %spa anda tu... S jas che'. %mor jas che'. %eng %spa por que. Ch jat. = jat. %mor /jat. %eng %spa anda. Ch xu taj. = kaxib'ij taj. %mor *k-0-*a/xib'i-*j ta-j. %eng %spa no lo asustes. R je taj. je taj jani pa taq. %mor je taj. je taj jani pa taq. %eng %spa esos, esos, cuantos cuestan. R ku at le naj taq iwak'. %mor ku at le naj taq iwak'. %eng %spa pollites. R le k'o chuwa ja. %mor le k'o chuwa ja. %eng %spa que estan en el patio. R a dia dielen k'ut. %mor a dia dielen k'ut. %eng %spa a 10 centavos. *R5-48 S no a auno venticinco. %mor no a auno venticinco. %eng %spa no 1, 25. R jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. S kantel ay ay. %mor kantel ay ay. %eng %spa cantel. R piri ko jun ke. %mor piri ko jun ke. %eng %spa pero hay algunos que. S xa kok uwarame. %mor xa kok uwarame. %eng %spa le viene el sue¤o. S jun ak'e. %mor jun ak'e. %eng %spa una gallina. R xa re wi. %mor xa re wi. %eng %spa es asi. S minter ta wa' ma ka ta k'u. %mor minter ta wa' ma ka ta k'u. %eng %spa no esta bien, no oyes. S uy le jun al chay. %mor uy le jun al chay. %eng %spa uy la Ros. S kutak'ale'j le jun al chay. %mor kutak'ale'j le jun al chay. %eng %spa lo patea por. Ch tij li'. = tij li'. %mor tzij ri. %eng %spa es verdad. S tzij le. %mor tzij le. %eng %spa cierto. Ch jat. = jat. %mor /jat. %eng %spa anda. S chay inka. %mor chay inka. %eng %spa Ros... Ch pe lop. = pe lop. %mor mpe le. %eng %spa mira. R k'ukichikaj la le chile. %mor k'ukichikaj la le chile. %eng %spa escarba lo de alli. R jun ak'. %mor jun ak'. %eng %spa un pollo. Ch jat. = jat. %mor /jat. %eng %spa anda. S la k'u te x eke. %mor la k'u te x eke. %eng %spa vistes se fue. Ch paj. = kasipaj. %mor *k-0-*a/sipa-j. %eng %spa regalar. S m. %mor m. %eng %spa m. C no'. %mor no'. %eng %spa no. S la we' le chay. %mor la we' le chay. %eng %spa el tuyo Ros. Ch b'ul pich' pich'a. = b'ul pich' pich'a. %mor b'urro *x-0/pet chi-k i. %eng %spa burro, ya viene. R k'oo awuk'. %mor k'oo awuk'. %eng %spa esta contigo. Ch pem. = pem. %mor tem. %eng %spa silla. Ch weh. = weh. %mor w-eh. %eng %spa mio. Si ri la weh le'. %mor ri la weh le'. %eng %spa aqui esta el tuyo. Ch no' paj jun chik. = no chasipaj jun chik. %mor no *ch-0-*a/sipa-j jun chi-k. %eng %spa no regalar otro. *R5-49 S no. %mor no. %eng %spa no. Ch paj jun chik. = chasipaj jun chik. %mor *ch-0-*a/sipa-j jun chi-k. %eng %spa regala otro. S no chawil ka kajoq. %mor no chawil ka kajoq. %eng %spa miralo. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch paj jun chik. = chasipaj jun chik. %mor *ch-0-*a/sipa-j jun chi-k. %eng %spa regalo otro. S pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Ch paj jun le. = chasipaj jun chik. %mor *ch-0-*a/sipa-j jun chi-k. %eng %spa regala otro. S m. %mor m. %eng %spa m. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch acha, e cha tij kab'. = acha, e cha tij kab'. %mor acha, je' /cha *k-0-*a/tij kab'. %eng %spa comes miel. S la k'ut xutij kab'. %mor la k'ut xutij kab'. %eng %spa ya vistes comio miel. Ch loh. = xawiloh. %mor *x-0-*aw/il-oh. %eng %spa vistes. S eh. %mor eh. %eng %spa e. Ch tij, tij, tij warli. = tij, tij, tij warli. %mor *k-0-*u/tij *le wari. %eng %spa come, come, esto. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jachin k'ule tarone'naq'e. *** %mor jachin k'ule tarone'naq'e. %eng %spa y quien lo n'que se. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch kam loq'e. = kam loq'e. %mor *x-*0-*u/k'am-a la-oq' e. %eng %spa traigalo. S no xk'am b'ik, xk'am b'ik. %mor no xk'am b'ik, xk'am b'ik. %eng %spa lo llevaron, lo llevaron. C xk'am. %mor xk'am. %eng %spa llevar. S xk'am b'i mal lal juan. %mor xk'am b'i mal lal juan. %eng %spa lo llevo Juana. Ch eq eq a juana. = q'eq al Juana. %mor q'eq al Juana. %eng %spa Juana mira. S m eq juana eh xk'am b'ik. %mor m eq juana eh xk'am b'ik. %eng %spa se fue Juana, lo llevaron. S chawil, chab'ij k'u chuwe. %mor chawil, chab'ij k'u chuwe. %eng %spa mira, me lo vas a decir a mi. S jas uwach xki'ano. %mor jas uwach xki'ano. %eng %spa que hicieron. Ch eq juan. = eq juan. %mor q'eq juan. %eng %spa Juana negro. S jas uwach xki'ano. %mor jas uwach xki'ano. %eng %spa que hicieron. Ch no' lee kar. = no' lee kar. %mor no' lee kar. %eng %spa no el pescado. *R5-50 S a chin, a chine x t'orin b'i le kab'. %mor a chin, a chine x t'orin b'i le kab'. %eng %spa quien, quien robo el panel. Ch no tij, tij, mono li'. = no tij, tij, mono li'. %mor no *k-0-*u/tij *le mono. %eng %spa come el mono. S eh tije mono, kas k'u wach. %mor eh tije mono, kas k'u wach. %eng %spa come el mono, que es esto. S e wa' ri'. %mor e wa' ri'. %eng %spa esto. Ch tij maloh. = tij maloh. %mor *k-0-u/tij amaloh. %eng %spa la mosca lo come. S le maloh. %mor le maloh. %eng %spa la mosca. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya vistes. Ch tij li', tij maloh. = tij li', tij maloh. %mor *k-0-*u/tij ri', *k-0-*u/tij amalo'. %eng %spa lo come la mosca. S malo. %mor malo. %eng %spa la mosca. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S lu'e jas k'uwach wa le naj wa' ri'. %mor lu'e jas k'uwach wa le naj wa' ri'. %eng %spa y que es esto. Ch no', no', no kab'. = no', no', no kab'. %mor no', no', no kab'. %eng %spa no, no es miel. S mk'u le naj b'adriue (ka..). %mor mk'u le naj b'adriue (ka..). %eng %spa y la..quien. Ch tuj, uj. = la tuj uj. %mor la tuj uj. %eng %spa nuestro horno de nosotros. S jachin e: xtijowik? %mor jachin e: x-0/tij-ow-ik? %eng who that comp-3A/eat-FA-Tiv. %spa quien lo comio? Ch no, a mona. = no, a mona. %mor no, a mona. %eng %spa no mono. S mk'u le mona. %mor mk'u le mona. %eng %spa y el mono. C xkelaq'aj le kab'. %mor xkelaq'aj le kab'. %eng %spa robo la miel. Ch aj wich' al mono kab'. = le wich' ral le mono, xrelaq'aj le kab'. %mor *le wich' *r-al *le mono, *x-0-*r/*elaq'a-*j *le kab'. %eng %spa el hizo del mono robo la miel. S la k'u te, jachin taq k'u le wa' ri'. %mor la k'u te, jachin taq k'u le wa' ri'. %eng %spa y esto, y quienes son estos. Ch no, no ukach'. = no, no ukach'. %mor no, no ukach'. %eng %spa chicle. S le kach. %mor le kach. %eng %spa el chicle. C le taq ajchoq'e al chaq'e. %mor le taq ajchoq'e al chaq'e. %eng %spa los due¤os, due¤os. Ch no' aq taj. = no' aq taj. %mor no' aq taj. %eng %spa no es coche. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ch aq taj. = aq taj. %mor aq taj. %eng %spa no es coche. S aq taj. %mor aq taj. %eng %spa no es coche. C aq taj, dije. %mor aq taj, dije. %eng %spa no es coche, a si. *R5-51 Ch kach'. = kach'. %mor kach'. %eng %spa chicle. S m m kach'. %mor m m kach'. %eng %spa chicle. C a wanon. %mor a wanon. %eng %spa abeja. S le k'u te. %mor le k'u te. %eng %spa ya vistes. Ch no' non taj. = no' non taj. %mor no' non taj. %eng %spa wanon taj. C ah jasche. %mor ah jasche. %eng %spa por que. Ch no ar chi' taj kach'. = no ar chi' taj kach'. %mor no ma chi taj kach. %eng %spa no es arbol es chicle. C a jachike, kach'? %mor a jachike, kach'? %eng %spa cual es chicle. C jawi k'o wi le kach? %mor jawi k'o wi le kach? %eng %spa en donde esta el chicle. S ma kawil k'u le wa' ri' chay. %mor ma kawil k'u le wa' ri' chay. %eng %spa me ves esto Ros. S jachin le k'o la chupam. %mor jachin le /k'o: la chupam. %eng %spa quien esta adentro. Ch pej. = pej. %mor espejo. %eng %spa espejo. S jachinok le k'o. %mor jachinok le k'o. %eng %spa quien esta. Ch pa le' jah ja'. = pa le' jah ja'. %mor pa le' jah ja'. %eng %spa en la cosa. S pa le jah. %mor pa le jah. %eng %spa en la cosa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jachinoq e wa' ri', le kaka'y loqe. %mor jachinoq e wa' ri', le k-0/ka'y la-oq e. %eng %spa quien es esto, el que mira. Ch uch' chi'. = wich' tzi'. %mor wich' tzi'. %eng %spa perrito. S wich' tzi'. %mor wich' tzi'. %eng %spa perrito. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S m, k'u le wa' ri'. %mor m, k'u le wa' ri'. %eng %spa y esto. Ch uch' ukach' wich' ale'. = uch' ukach' wich' ale'. %mor uch' lukach' wich' ri. %eng %spa el peque¤o ve. S le wich' wa le wanon. %mor le wich' wa le wanon. %eng %spa es peque¤o la abeja. Ch ma non taj wich' kach'. = ma wanon taj wich' kach'. %mor ma wanon taj wich' kach'. %eng %spa no es abeja e chicle. S (mix jela le). %mor (mix jela le). %eng %spa en el chicle. S a le kach'. %mor a le kach'. %eng %spa a el chicle. Ch le jun chik kach'. = le jun chik kach'. %mor le jun chik kach'. %eng %spa el peque¤o chicle. *R5-52 S m e k'ih ya le kach'. %mor m e k'ih ya le kach'. %eng %spa son costantes lo chicles. Ch ka kach. = ka kach. %mor ka kach. %eng %spa chicle. S a kawil k'ute e k'o le kuk. %mor a kawil k'ute e k'o le kuk. %eng %spa lo ves ve, esta la ardilla. S las ruk e tzi' cha'. %mor las ruk e tzi' cha'. %eng %spa con el perro dice. Ch le tuj tuj kab' ku. = le kutij kab' kuk. %mor le *k-0-*u/tij kab' kuk. %eng %spa come miel con ardilla. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. Ch e cha' tij kab' kuch. = e cha' tij kab' kuch. %mor e /cha' *x-0-*u/tij kab' u kuk. %eng %spa come miel la ardilla. S eh kasuwach le jun ri ri' al chaya. %mor eh kasuwach le jun ri ri' al chaya. %eng %spa que es esto Ros. Ch no cham. = no cham. %mor no tzam. (utzam) %eng %spa nariz. S tza'm. %mor tza'm. %eng %spa nariz. Ch tij, tij kab' jun chik. = tij, tij kab' jun chik. %mor *k-0-*u/tij kab' jun chi-k. %eng %spa come miel el otro. S eh. %mor eh. %eng %spa .. Ch wich' al. = wich' ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa ni¤o peque¤o. S a kawil ku a b'uke xuxim u je' le. %mor a kawil ku a b'uke xuxim u je' le. %eng %spa ves a la ardilla amarra la cola. S tzi'. %mor tzi'. %eng %spa al perro. Ch keb' chile. = keb' tz'i le'. %mor keb' tz'i le'. %eng %spa 2 perros. C keb' che'. %mor keb' che'. %eng %spa 2 palos. Ch keb' achi le keb' tzi' le'. = keb' achi le keb' tzi' le'. %mor keb' achi le keb' tzi' le'. %eng %spa 2 hombres 2 perros. C keb' achi. %mor keb' achi. %eng %spa 2 hombres. S keb' tzi'. %mor keb' tzi'. %eng %spa 2 perros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S keb' taj. %mor keb' taj. %eng %spa no son 2. C keb' chicop. %mor keb' chicop. %eng %spa 2 animales. S xa jun jun e tzi',k june kuk. %mor xa jun jun e tzi',k june kuk. %eng %spa solo uno, un perro, una ardilla. Ch jun adia. = jun adia. %mor jun adia. %eng %spa un hombre. S kab'ij ta chech lak'al. %mor kab'ij ta chech lak'al. %eng %spa no le digas al ni¤o. E saquitik tat. %mor saquitik tat. %eng %spa buenos dios Se¤or. T sakirik. %mor sakirik. %eng %spa buenos dios. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa lo ves. *R5-53 T jasa le x'o chila le' cha'. %mor jasa le x'o chila le' cha'. %eng %spa que hay alli. Ch no' chi. = no' chi. %mor no' jun tzi'. %eng %spa un perro. S jkan tzi',k a ma kawil un k'u te. %mor jkan tzi',k a ma kawil un k'u te. %eng %spa un perro, no lo vo pues. S wa' ri' le'. %mor wa' ri' le'. %eng %spa esto. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa lo ves. T ma kaxe'j ta kawib' ri. %mor ma kaxe'j ta kawib' ri. %eng %spa no te ascistes. S la k'ut xya ne jun axeki. %mor la k'ut xya ne jun axeki. %eng %spa ya ves, te dieron una tu xeca. T chatsijona k'ut. %mor chatsijona k'ut. %eng %spa habla pues. T chatsijona k'ut kab'ij. %mor chatsijona k'ut kab'ij. %eng %spa habla pues, dices. T ka kajok k'astaq uwax la le cha. %mor ka kajok k'astaq uwax la le cha. %eng %spa que cosas son esos. Ch je takele'. = je takele'. %mor je takele'. %eng %spa por alla. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch pant. = pant. %mor pan. %eng %spa pan. C pam. %mor pam. %eng %spa pan. S xak'an'o. %mor xak'an'o. %eng %spa lo trajistes. C a man a wech at. %mor a man a wech at. %eng %spa el pan tuyo. C a ki' le pan, a ki le xeca. %mor a ki' le pan, a ki le xeca. %eng %spa esta dulce el pan la xeca. J kidro'q'oq ki'dro'qoq. %mor kidro'q'oq ki'dro'qoq. %eng %spa esta dulce diga, esta dulce diga. Ch ki'. = ki'. %mor ki'. %eng %spa esta dulce. R le. %mor le. %eng %spa ese. C ki. %mor ki. %eng %spa esta dulce. J a katij at choq'oq. %mor a katij at choq'oq. %eng %spa lo toma Ud. diga. Ch tij at pan. = tij at pan. %mor *k-0-*a/tij at *le: pan. %eng %spa toma Ud. pan. C asi kintij pan. %mor asi kintij pan. %eng %spa tomo pan. R le cha cha qa'pij ch'a qa'e le. %mor le cha cha qa'pij ch'a qa'e le. %eng %spa portale un padazo a el. R ay alih, chaya ampe ch'aqa't re'. %mor ay alih, chaya ampe ch'aqa't re'. %eng %spa muchacha portale un pedazo a el. R a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. Ch paj at. = chasipaj at. %mor *ch-0-*a/sipa-j at. %eng %spa regale. *R5-54 C la katij pan at? %mor la katij pan at? %eng %spa come Ud. pan. Ch paj at xa'n. = chasipaj at a Sa'n. %mor *ch-0-*a/sipa-j at *a Sa'n. %eng %spa regala Ud. Santos. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R chaya pan in xi'l re la. %mor chaya pan in xi'l re la. %eng %spa dale en pedazo a el dice. R jun a xa'n. chaya pan xi'l re %mor jun a xa'n. chaya pan xi'l re %eng %spa este santos. regole un poco. R a tomas. %mor a tomas. %eng %spa tomas. S chatija', chatija'. %mor chatija', chatija'. %eng %spa coma, coma. Ch at. = at. %mor at. %eng %spa Ros. S la k'u te, la k'u te. utz b'a la. %mor la k'u te, la k'u te. utz b'a la. %eng %spa ya vistes, ya vistes, esta bien. Ch uj. put oj. = uj. put oj. %mor uj. put oj. %eng %spa nosotros nosotros. S m chama, cham le pan. %mor m chama, cham le pan. %eng %spa agarra el pan, el pan. Ch put oj at. = put oj at. %mor put oj at. %eng %spa nosotros... S m, m, chatija lapan al Chay. %mor m, m, chatija lapan al Chay. %eng %spa come el pan Ros. C katij. %mor katij. %eng %spa lo comes. S tij le kaxlanwa re le. %mor tij le kaxlanwa re le. %eng %spa comes el pan de asision Rosa. S Ascension. chaya. %mor Ascension. chaya. %eng %spa asesscion Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S are atz'aqat at lee kuk. %mor are atz'aqat at lee kuk. %eng %spa es Ud esigual que la ardilla. S pero si. %mor pero si. %eng %spa pero si. Ch ot taj. = n k'o taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S le xrelaq'aj b'i le kab'. %mor le xrelaq'aj b'i le kab'. %eng %spa robo lo miel. R xrelaq'aj kab' cha' kaya b'in sul. %mor xrelaq'aj kab' cha' kaya b'in sul. %eng %spa robo miel Ros. un poco de. R tzin re naj ak'al le. %mor tzin re naj ak'al le. %eng %spa el ni¤o. C le kuk. %mor le kuk. %eng %spa la ardilla. Ch ya'. = ya'. %mor ya'. %eng %spa ya. S n k'o ta b'a x'e wi la tat, kamik. %mor n k'o ta b'a x'e wi la tat, kamik. %eng %spa no se fue en ningun lugor. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa tu papa hay. S m k'o ta b'a x'e wi latat. %mor m k'o ta b'a x'e wi latat. %eng %spa no se fue en ningun lugor tu papa. Ch taj. = m k'o ta b'a. %mor *m /*k'o: ta b'a. %eng %spa no hay. *R5-55 S ma x'e ta pa chak. %mor ma x'e ta pa chak. %eng %spa no se fue al trabajo. Ch ma 'ek taj. = ma xa'e taj. %mor ma *x-0/b'e-!ik ta-j. %eng %spa no se fue. S e taj. %mor e taj. %eng %spa no se fue. Ch chak. = pa chak. %mor *pa /chak. %eng %spa en el trab'ajo. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch (ma xtan chub'ik). = (ma xtan chub'ik). %mor (ma xtan chub'ik). %eng %spa m. S jas k'ub'i' latat? %mor jas k'ub'i' latat? %eng %spa y como se llama tu papa. Ch no, a Pe'l. = no, a Pe'l. %mor no, a Pe'l. %eng %spa no, Felip. S jas k'ub'i? %mor jas k'ub'i? %eng %spa y como se llama. Ch no', Pe'ek. = no', Pe'ek. %mor (a Pe'l) impe *x-0/b'e-ik. %eng %spa Felip. S Pe'l. %mor Pe'l. %eng %spa Felip. C Pe'l, lea Pe'l. %mor Pe'l, lea Pe'l. %eng %spa Felip. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S a kach'ob'oh jas ab'i' le jun, %mor a kach'ob'oh jas ab'i' le jun, %eng %spa sabes como se llama el. S le jun chikope? %mor le jun chikope? %eng %spa animal. Ch n, kur. = n, kur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. S ja? %mor ja? %eng %spa que. Ch tukul. = tukur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. S ah b'aya. awe le jun, juuni? %mor ah b'aya. awe le jun, juuni? %eng %spa es tuyo esto. Ch n, maloh. = n, maloh. %mor n, amalo. %eng %spa mosca. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch malma. = amaloh. %mor amaloh. %eng %spa mosca. S no, maloq. koj kacha. %mor no, maloq. koj kacha. %eng %spa traigalo, leon diga. Ch koj. = koj. %mor koj. %eng %spa leon. S m. maxib'ij le we..le jun wa' ri'. %mor m. maxib'ij le we..le jun wa' ri'. %eng %spa no dige esto. esta cosa. Ch no', no' kej. = no', no' kej. %mor no', no' kej. %eng %spa no caballo. S ja? %mor ja? %eng %spa que. Ch pok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. *R5-56 S kej? %mor kej? %eng %spa caballo. Ch (...) = (...) %mor (...) %eng %spa ... C jun yama kach'. %mor jun yama kach'. %eng %spa una llama diga. Ch oq. = oq. %mor <*ch-0-*a/*k'am-*a> la-oq. %eng %spa trae lo. C yama. %mor yama. %eng %spa llama. R kato'oh lawechi'il la, %mor kato'oh lawechi'il la, %eng %spa vas a ayudar a tu compa¤ero. R kato'oh. pik'ona, ruk'al. %mor kato'oh. pik'ona, ruk'al. %eng %spa lo ayndos, ardilla. R pikona k'o wi. pikon ma. %mor pikona k'o wi. pikon ma. %eng %spa picona, esta. R katpeta k'ut. pikona. %mor katpeta k'ut. pikona. %eng %spa no venga picona. S Chaya. %mor Chaya. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le jun chike. %mor le jun chike. %eng %spa el otro. R pikona, que queres pikona. %mor pikona, que queres pikona. %eng %spa picona, que quieres. Ch se cay nuwa. = se cay nuwa. %mor se /cayo nuwa. %eng %spa mi tortilla. S le jun ixjut Chat. %mor le jun ixjut Chat. %eng %spa el gusano Ros. Ch jut. = ixjut. %mor ixjut. %eng %spa gusano. S m. %mor m. %eng %spa m. R ixjut, ixjut. %mor ixjut, ixjut. %eng %spa gusano, gusano. Ch jut, taj jut. = n k'o: ta lixjut. %mor jut, *n /*k'o: ta-!j *le: ixjut. %eng %spa no hay gusano. S lele, le june. %mor lele, le june. %eng %spa el uno ve. Ch no', jut. = ixjut. %mor no', ixjut. %eng %spa gusano. S y le ri ri? %mor y le ri ri? %eng %spa este. C joropa, joropa le, le le? %mor joropa, joropa le, le le? %eng %spa cuanto es esto. R ah, seis. %mor ah, seis. %eng %spa 6. S Chay cha'. %mor Chay cha'. %eng %spa Ros dice. C sib'ilaj. %mor sib'ilaj. %eng %spa muchos. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m. S le le', le jun, le keb', le xib'. %mor le le', le jun, le keb', le xib'. %eng %spa ese, el uno, 2, 3. Ch keb', xib', jeb', o = keb', xib', jeb', o %mor keb', xib', jeb', o %eng %spa 2, 3, 4, 5. *R5-57 S eh, la k'ute. jun keb'. %mor eh, la k'ute. jun keb'. %eng %spa ya vistes, 1, 2. Ch jun, keb', xib' le. = jun, keb', xib' le. %mor jun, keb', xib' le. %eng %spa 1, 2, 3. R a Pelipe, a Pelipe, a Pelipe. %mor a Pelipe, a Pelipe, a Pelipe. %eng %spa Felipe, Felipe, Felip. Ch Pelipa, Pelipa. = Pelipa, Pelipa. %mor Pelipa, Pelipa. %eng %spa Felip, Felip. S la k'u te' le june jun, keb'. %mor la k'u te' le june jun, keb'. %eng %spa ya vistes el uno, 1, 2. Ch le Pe'l. = le a Pe'l. %mor le a Pe'l. %eng %spa ese Felipe. C a je, in in a Pelipe. %mor a je, in in a Pelipe. %eng %spa a si, yo Felipe. Ch jun, keb', le' una. = jun, keb', le' una. %mor jun, keb', le' una. %eng %spa 1, 2, el uno. S ay, tzaqik. %mor ay, tzaqik. %eng %spa ay, se cayo. Ch ay, tzaqik. = ay, tzaqik. %mor ay, *x-0/tzaq-ik. %eng %spa ay, se cayo. C keb', oxib'. %mor keb', oxib'. %eng %spa 2, 3. S katsiq ta k'ut. Chay, kawil. %mor katsiq ta k'ut. Chay, kawil. %eng %spa no lo huelos, Ros lo ves. S na le...uy. %mor na le...uy. %eng %spa n. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S Chay, Chay, chatetz'ana mpe nok. %mor Chay, Chay, chatetz'ana mpe nok. %eng %spa Ros, Ros juega con el. Ch amila. = amila. %mor amila. %eng %spa Emilio. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. Ch kij e mama cha. amila cha, kij. *** = kij e mama cha. amila cha, kij. %mor *k-*at-*u/siki-j e mama /cha' e mama /cha'. %eng %spa S Chay, jawi at k'o wi a Pe'l cho'qa chare. %mor Chay, jawi at k'o wi a Pe'l cho'qa chare. %eng %spa en donde estas Felipe diga. Ch b'e wi Pe'l. = jawi katb'e wi a Pe'l. %mor *jawi *k-*at/b'e wi *a Pe'l. %eng %spa en donde vos Felipe. C ah, rech EE.UU. %mor ah, rech EE.UU. %eng %spa a EE.UU. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S naj b'a ri' katcha'. %mor naj b'a ri' katcha'. %eng %spa esta lejos entonces. Ch q alLin. *** = q alLin. %mor aq al Talin. %eng %spa coche, Catarina. Ch tinxora Lin. = tinxora Lin. %mor aquinsora *al Lin. %eng %spa Catarina (qinaqik= gordo). R che kab'ij al Chay. %mor che kab'ij al Chay. %eng %spa por que lo dices Ros. Ch tinxora li. = tinxora li. %mor aquinsora *al Lin. %eng %spa muchacha. R uy. %mor uy. %eng %spa uy. *R5-58 S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jasche kattiyoq'onik? %mor jasche kattiyoq'onik? %eng %spa porque maltratos. Ch Lin atinxora. = Lin atinxora. %mor *al Lin aqinsora. %eng %spa Catarina la gorda. S kab'ij ta chile. %mor kab'ij ta chile. %eng %spa no lo digos. C jas katijoh? %mor jas katijoh? %eng %spa que comes. Ch upam. = nupan. %mor nu-pan. %eng %spa mi pan. C apan, a kaxlan wa? %mor apan, a kaxlan wa? %eng %spa es pan, es pan? Ch kaxanwa taj. = kaxanwa taj. %mor kaxlanwa ta-j. %eng %spa no es pan. S jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ch no, kaxon. = no, kaxon. %mor no, kaxlan wa. %eng %spa pan. S ah. %mor ah. %eng %spa a. Ch Lin atinxora. = Lin atinxora. %mor *al Lin aqinsora. %eng %spa Catarina... R chu'x dih katinb'ij che la. %mor chu'x dih katinb'ij che la. %eng %spa sientate muchacha, te voy a decir a. R qatat. %mor qatat. %eng %spa papa. S Chay, Chay jawi xaloq'wi. %mor Chay, Chay jawi xaloq'wi. %eng %spa Ros, Ros en donde lo comprostes. S li naj a pasi? %mor li naj a pasi? %eng %spa tu faja. CXh no, xela. %mor no, xela. %eng %spa no, xela. S xela. jas k'ub'i li naju, naj. %mor xela. jas k'ub'i li naju, naj. %eng %spa xela, y como se llama, esa. S a le le le? jas ub'i? %mor a le le le? jas ub'i? %eng %spa cosita, como se llama. Ch pal. = etz'ab'al. %mor /*etz'an-b'al. %eng %spa juguete. S pal. nk'u le naj, le naj a ri ri ri? %mor pal. nk'u le naj, le naj a ri ri ri? %eng %spa juguete y esto, esto. Ch no', uq Juana. = no', uq Juana. %mor no', *r-uk' Juana. %eng %spa con juana. S ah, ruq al Juana. nk'u. %mor ah, ruq al Juana. nk'u. %eng %spa con Juana, y. S le naj ri ri? %mor le naj ri ri? %eng %spa esto. Ch no', loq' xela taq alih. = no', loq' xela taq alih. %mor no', *x-0-*u/loq' xela *le: intaq riri'. %eng %spa compro en xela esto. S jas kub'i? %mor jas kub'i? %eng %spa como se llama. Ch no, po't in. = no, po't in. %mor no, *nu-po't in. %eng %spa es mi penaje. S po't, ja? %mor po't, ja? %eng %spa perraje que? *R5-59 Ch je', po't in. = je', po't in. %mor je', *nu-po't in. %eng %spa mi penaje (blusa). S eh. %mor eh. %eng %spa eh. C jawi kawe, jawi ka'e, jawi kape with la po't? %mor jawi kawe, jawi ka'e, jawi kape with la po't? %eng %spa en donde va, en donde va tu perraje. S jawi kapatz wi lapo't, Chay? %mor jawi kapatz wi lapo't, Chay? %eng %spa en donde hacen tu perraje. Ch no, xela. = no, xela. %mor no, xela. %eng %spa no xela. S xela kapatz wih. %mor xela kapatz wih. %eng %spa en xela lo hacen. Ch xela. = xela. %mor xela. %eng %spa xela. C xela. %mor xela. %eng %spa xela. S nk'u le, nk'u le, nk'u le jawi. %mor nk'u le, nk'u le, nk'u le jawi. %eng %spa y tu y tu en donde? S kapatz wi le wa' ri? %mor kapatz wi le wa' ri? %eng %spa lo hacen esto? Ch no, li. = no, li. %mor no, le ri ri? %eng %spa no esto. S je. %mor je. %eng %spa a si. Ch pach li, pach warli. = kapatz wi le ri, kapatz je wa' ri'. %mor *k-0/patz *wi *le ri, *k-0/patz jewa' ri'. %eng incomp-3A/make-pass1 proloc the this, incomp-3A-make pass1 here. %spa lo fabrican aqui. S m, jawi? %mor m, jawi? %eng %spa en donde. Ch loq xela. = xinloq' xela. %mor *x-0-*in/loq' xela. %eng %spa le compre en xela. S xaloq xela? %mor xaloq xela? %eng %spa lo comprostes en xela. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C xela. %mor xela. %eng %spa xela. S nk'u le, nk'u le wa' ri? %mor nk'u le, nk'u le wa' ri? %eng %spa y esto, esto? Ch no, loq' xela pax in. = no, loq' xela pax in. %mor no, *x-0-*in/loq' xela *le *nu-pas in. %eng %spa S xewilo? Chay. %mor xewilo? Chay. %eng %spa lo ves Ros. Ch nlo. = xinwilo. %mor *x-0-inw/il-o. %eng %spa lo vi. T Chay, tzijona k'ut cha. %mor Chay, tzijona k'ut cha. %eng %spa Ros habla pues dice. T jas lub'i le le? %mor jas lub'i le le? %eng %spa como se llama eso. Ch pe pax. = ampe le nupas. %mor <*ch-0-*aw/il> ampe *le *nu-pas. %eng %spa mira mi toja. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch pe pax. = ampe le nupas. %mor <*ch-0-*aw/il> ampe *le *nu-pas. %eng %spa mira mi toja. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch pe pa. = ampe le nupas. %mor <*ch-0-*aw/il> ampe *le *nu-pas. %eng %spa mira mi toja. S jas lub'i cha'. %mor jas lub'i cha'. %eng %spa como se llama dice. Ch no', Pe'l. = no', Pe'l. %mor no', Pe'l. %eng %spa no Felipe. *R5-60 S Pe'l. %mor Pe'l. %eng %spa Felipe. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C aje'. in a Pelipe. %mor aje'. in a Pelipe. %eng %spa a si, Felipe. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa lo ves. Ch pa le' tzij. = pa le' tzij. %mor pa le' tzij. %eng %spa en su palabra. Ch mona. = mona. %mor mona. %eng %spa mona. S mono. %mor mono. %eng %spa mono. Ch mona. = mona. %mor mona. %eng %spa mona. S nk'u le waq' ri? %mor nk'u le waq' ri? %eng %spa y esto. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. S kawil impe la, kink'ut jun. %mor kawil impe la, kink'ut jun. %eng %spa vas a ver, te en se¤o un. S chawach. le jun ri ri ri'. %mor chawach. le jun ri ri ri'. %eng %spa de esto. Ch kur. = tukur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. S ja? kur. %mor ja? kur. %eng %spa tukur. S que, tecolote. %mor que, tecolote. %eng %spa Ch tan che'. = jun che'. %mor *jun che'. %eng %spa esta porado un palo. S ah, b'ay. %mor ah, b'ay. %eng %spa ah, Vaya. C y le le? %mor y le le? %eng %spa y ese. Ch q'u xe. = q'u xe. %mor q'u xe. %eng %spa ... S nk'u le wa' ri, lin? al Chay. %mor nk'u le wa' ri, lin? al Chay. %eng %spa y esto Catarina, Ros. Ch no, umona. = no, umona. %mor no, umona. %eng %spa u mono. S mono. %mor mono. %eng %spa mono. Ch kur. = tukur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. C y lele? %mor y lele? %eng %spa y ese. S koj kacha. %mor koj kacha. %eng %spa leon diga. Ch koj. = koj. %mor koj. %eng %spa leon. S kachob'o jas uwach e wa' ri? %mor kachob'o jas uwach e wa' ri? %eng %spa sabes. Ch u koj. = u koj. %mor u koj. %eng %spa leon. S no, le wa' ri, le le xaq xde wi le ri. %mor no, le wa' ri, le le xaq xde wi le ri. %eng %spa esto, solo esto. Ch no, wach. = no jas uwach? %mor no, *jas *u-wach? %eng %spa que es. *R5-61 S wach nk'u le wa' ri? %mor wach nk'u le wa' ri? %eng %spa y esto. Ch keb' wat uwach. = keb' wat uwach. %mor keb' wat uwach. %eng %spa 2 closes. C kab' uwach le kuk. %mor kab' uwach le kuk. %eng %spa 2 closes (ojos) de ardilla. S Chay, kach'ob'oh jas uwach. %mor Chay, kach'ob'oh jas uwach. %eng %spa Ros sabes que es. Ch chob'oh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. Ch ch'ob'oh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. S ah. %mor ah. %eng %spa oh. C xikin. %mor xikin. %eng %spa oreja. Ch xikin. = xikin. %mor xikin. %eng %spa oreja. S n k'achob'oh jas uwach e jun nime? %mor n k'achob'oh jas uwach e jun nime? %eng %spa sabes que es este grande. Ch u ch'a. = u ch'a. %mor u ch'a. %eng %spa es.. S la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya ves. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S n k'u le wa' ri? la k'ut k'o chi. %mor n k'u le wa' ri? la k'ut k'o chi. %eng %spa y esto, ya ves hay. S le naj chiwi. Chay. y %mor le naj chiwi. Chay. y %eng %spa un pollito, Ros S kachob'o jas uwach le juni? %mor kachob'o jas uwach le juni? %eng %spa sabes que es esto. Ch kax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. S wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C kax. %mor kax. %eng %spa wacax. C vaca. %mor vaca. %eng S nk'u le jun taq keb'? jas le wa' ri? %mor nk'u le jun taq keb'? jas le wa' ri? %eng %spa y los 2, que es esto. Ch no keb' an. = no keb' an. %mor no keb' *r-aqan. %eng %spa 2 pies. S jas uwach? eh, keb' raqan. %mor jas uwach? eh, keb' raqan. %eng %spa que es 2 pies. C keb' rakan, keb' rakan. %mor keb' rakan, keb' rakan. %eng %spa 2 pies, 2 pies. S y le jun riri ri? %mor y le jun riri ri? %eng %spa y esto. Ch no', keb' e wa li. = no', keb' e wa li. %mor no', keb' le wa' ri'. %eng %spa 2 son estos. Ch xinc a war li'. = xinc a war li'. %mor sinko le wa' ri. %eng %spa 5 son estos. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch xinca war li. = xinca war li. %mor sinko *le wa' ri. %eng %spa 5 estos. C jun keb'. %mor jun keb'. %eng %spa 1, 2. Ch xink keb'. = xink keb'. %mor xink keb'. %eng %spa 5, 2. C jun keb' oxib'. %mor jun keb' oxib'. %eng %spa 1, 2, 3. Ch xib'. = xib'. %mor xib'. %eng %spa 3. C kejeb', job', wakib'. %mor kejeb', job', wakib'. %eng %spa 4, 5, 6. Ch xib' job'. = xib' job'. %mor xib' job'. %eng %spa 3, 5. C wukub', waxakib' b'elejeb'. %mor wukub', waxakib' b'elejeb'. %eng %spa 7, 8, 9. C lajuj, julajuj kab' lajuj. %mor lajuj, julajuj kab' lajuj. %eng %spa 10, 11, 112. Ch jeb', juj kanoq. = jeb', juj kanoq. %mor jeb', juj kanoq. %eng %spa 4, 10, solo. C olajuj. %mor olajuj. %eng %spa 10. Ch kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. S la k'u te. %mor la k'u te. %eng %spa ya vistes. C ox lajuj. %mor ox lajuj. %eng %spa 13. S le jun ri ri ri'. %mor le jun ri ri ri'. %eng %spa este uno. Ch u tax. = u tax. %mor u patax. %eng %spa pato. S no jun ch'oh pi ri. %mor no jun ch'oh pi ri. %eng %spa un raton pero, S jun chik chi ch'owi. %mor jun chik chi ch'owi. %eng %spa otro, es raton. S kach'ob'o. %mor kach'ob'o. %eng %spa sabes. Ch pale keb' a ch'o le'. = pele keb' cho le. %mor pele keb' cho le. %eng %spa los 2, ratones. C ah le keb' a cho. %mor ah le keb' a cho. %eng %spa a los 2, a raton. Ch keb' choh. = keb' choh. %mor keb' choh. %eng %spa 2 ratones. S m nk'u le wa' ri'. %mor m nk'u le wa' ri'. %eng %spa y esto. Ch keb' a cho. = keb' a cho. %mor keb' a-cho. %eng %spa tus 2 ratones. S a kachob'oh jas uwach le raxi. %mor a kachob'oh jas uwach le raxi. %eng %spa sabes que es esto. Ch u xinka. = u xinka. %mor u xinka. %eng %spa 5. S no le wa' ri', le wa' ri chay. %mor no le wa' ri', le wa' ri chay. %eng %spa esto, esto Ros. Ch no xinka. = no xinka. %mor no xinka. %eng %spa 5. S le wa' ri'. %mor le wa' ri'. %eng %spa esto. Ch li' uj li' wuj. = li' uj li' wuj. %mor ri *le wuj. %eng %spa esto libro. *R5-63 C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch li' uj li'. = li' uj li'. %mor ri wuj. %eng %spa esto libro. C janipa le wuj. %mor janipa le wuj. %eng %spa cuantos libros. Ch teb'. = teb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C keb' le wuj. %mor keb' le wuj. %eng %spa 2 los libros. Ch no uj uj keb'. = no uj uj keb'. %mor no *le: wuj keb'. %eng %spa 2 libros. C keb' le wuj. %mor keb' le wuj. %eng %spa 2 libros. Ch uj uj uj. = uj uj uj. %mor wuj. %eng %spa libros. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch no' uj uj. = no' uj uj. %mor no' wuj. %eng %spa no libros. S qaqaja na jun chawe. %mor qaqaja na jun chawe. %eng %spa te vamos a prestor uno. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kujpe ta chi b'a uj awuk'. %mor kujpe ta chi b'a uj awuk'. %eng %spa entonces ya no vamos a venir nosotros con tigo. S n kaqaya ta chi la wetz'ab'a'l. %mor n kaqaya ta chi la wetz'ab'a'l. %eng %spa no te vamos a dor tu juguete. S kasipaj b'i le june kasipaj. %mor kasipaj b'i le june kasipaj. %eng %spa vas a regor este uno, este uno. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch taj wich' alih. = n k'o: taj le wich' ri'. %mor *n /*k'o: ta-j *le wich' ri'. %eng %spa no esta el peque¤o aqui. S no' are le nim. %mor no' are le nim. %eng %spa es el grande. Ch widi m. *** = widi m. %mor widi m. %eng %spa peque¤o. S are le nim kasipaj che le. %mor are le nim kasipaj che le. %eng %spa es el grande el que vas a regolor a. Ch u. = u. %mor u. %eng %spa u. S are kasipaj b'ik. %mor are kasipaj b'ik. %eng %spa eso vas a regolor. Ch no kax. = no kax. %mor no kax. %eng %spa no duele. S pares kasi. %mor pares kasi. %eng %spa por vas. Ch keb', keb'. = keb', keb'. %mor keb', keb'. %eng %spa 2, 2. S chaya loq ay. %mor chaya loq ay. %eng %spa damelo ay. Ch ay. li'. = ay. li'. %mor ay. li'. %eng %spa ay vaya ya vistes. S b'ay la k'u'te. %mor b'ay la k'u'te. %eng %spa ya vistes. C a je maltiox. %mor a je maltiox. %eng %spa a si gracios. *R5-64 S are we in le ri kalcha'. %mor are we in le ri kalcha'. %eng %spa este es el mio diga. Ch in li'. = in li'. %mor are we in le ri. %eng %spa este es el mio. C aje le at le le'. %mor aje le at le le'. %eng %spa asi, este es el tuyo. Ch li li'. = li li'. %mor le ri ri'. %eng %spa este. Ch nan loch' in. = nan nuloch' in. %mor nan *nu-loch' in. %eng %spa mama, minene mio. Ch loch' in. = loch' in. %mor loch' in. %eng %spa ... N ma tz'aqat ta chik kalcha'. %mor ma tz'aqat ta chi-k k-at/cha'. %eng %spa ya no esta cabol diga. Ch eu liq' chaq' in. = xuriq lenchaq' le jun. %mor *x-0-*u/riq' *le: *in-chaq' *le *jun. %eng %spa encontro uno mi hermano. Ch liq' chaq' in. = xuriq lenchaq' in. %mor *x-0-*u/riq *le: *in-chaq' in. %eng %spa encontro mi hermano. S linchaq' jawi k'u wi. %mor linchaq' jawi k'u wi. %eng %spa mi hermano, en donde esta. Ch no' paj. = no' paj. %mor no' *ch-0-*a/sipa-j. %eng %spa no...regolor. C jas uwach lale'. %mor jas uwach lale'. %eng %spa que es esto. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch te kur. = te kur. %mor tukur. %eng %spa tecolote. C ka'e le kar, ka'e, ka'e. %mor ka'e le kar, ka'e, ka'e. %eng %spa el pescado, se va, se va. C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. Ch nan,... = nan,... %mor nan,... %eng %spa mama. R yax ek. %mor yax ek. %eng %spa ya se fue. S maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. R ix chix. %mor ix chix. %eng %spa son peque¤os. S karaj nah. %mor karaj nah. %eng %spa todavia quiere. R karaj nah. %mor karaj nah. %eng %spa todavia quiere. C karaj jub'iq'. %mor karaj jub'iq'. %eng %spa quiere un poco. R kik'an k'u b'i le ri'. %mor kik'an k'u b'i le ri'. %eng %spa y voy a llevar esto. R kachojon chik pa chi jun. %mor kachojon chik pa chi jun. %eng %spa ya hay otro vas dor. S no xa. %mor no xa. %eng %spa no solo. *xk'is le cinta R-5