T(iyaan) R(sep) C(liff) N(an) A(ugustin) * Altiyaan 3 *Age 2;1.22 *No of utterances: 158 *MLU: 1.39 *S3-1 C ink'oo lee jun muyek. %mor in/k'oo lee jun muyek. %eng %spa yo tengo un mu¤eco. N de, k'oo jun muyek cha'. %mor de, /k'o: jun muyek /cha'. %eng %spa muchacha, hay un mu¤eco dice. C kawil, kawil lee muyek' k'oo jun. %mor k-0-aw/il, k-0-aw/il lee muyek' /k'oo jun. %eng %spa ves, ves, el muyeco. C keb', oxib', kajeb' lee muyek, kawilo. %mor keb', oxib', kajeb' lee muyek, kawilo. %eng %spa 2,3,4 los mu¤ecos los. C chawiloh. %mor ch-0-aw/il-oh. %eng %spa ves. N kawiloh cha'. %mor k-0-aw/il-oh /cha'. %eng %spa ves dice? C lee muyek, ruk' aqab', ruk' aqab'. %mor lee muyek, ruk' aqab', ruk' aqab'. %eng %spa el muyeco con tu mano. C lee muyek, kawil jun lalitomab'. %mor lee muyek, kawil jun lalitomab'. %eng %spa el mu¤eco, ves muchachas. N kawila cha'. %mor k-0-aw/il-a /cha'. %eng %spa ves dice. C alitomab' lee azul, le azul alitomab'. %mor alitomab' lee azul, le azul alitomab'. %eng %spa los azul son muchachas son muchachas los azul. N chawilaa k'ut cha' al Se'p, sa'j. %mor ch-0-aw/il-aa k'u-t /cha' al Se'p, /saj. %eng %spa mira Josefa, ven. R jah? %mor jah? %eng %spa que? N chawilaa koq cha', le', kawiloh le'. %mor ch-0-aw/il-aa ka-oq /cha', le', k-0-aw/il-oh le'. %eng %spa mira lo dice, ves eso dice. N kawiloh. %mor k-0-aw/il-oh. %eng %spa ves. C kawilo'? %mor k-0-aw/il-o'? %eng %spa ves? N tawixtaj cha'. %mor ch-0-aw/il-xta-j /cha'. %eng %spa anda a ver dice. C keb'inik, keb'inik le, kexojowik. %mor k-e/b'in-ik, k-e/b'in-ik le, k-e/xojow-ik. %eng %spa andan, andan, bailan. N tawixtaj cha', uy, xaajeb'. %mor ch-0-aw/il-xta-j /cha', uy, xaajeb'. %eng %spa anda a ver. C xaa jun, pa jun circo. %mor xaa jun, pa jun circo. %eng %spa solo uno, en un circulo. C alitomab'. %mor alitomab'. %eng %spa muchachas. N re le. %mor r-e le. %eng %spa es de el. C kawilo'. %mor kawilo'. %eng %spa ves. A kejeb', kichab'om lee q'ijab'e, kesutinik e. %mor kejeb', ki/chap-om lee ki-q'ab' e, k-e/suti-n-ik e. %eng %spa 4 estan de la mano dan vueltas. N dicha. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha. *S3-2 A chula wilaa lee laj taq alitomab'e. %mor ch-0/ul-aw/il-a: le: laj taq ali-tom-ab' e. %eng %spa venga a ver a las muchachas. C xawiloh lee alitomab', kexojowik. %mor xawiloh lee alitomab', kexojowik. %eng %spa ya viste las muchachas, bailan. C ah, linaj alitomab', jachike u kolor lee uq? %mor ah, linaj alitomab', jachike u kolor lee uq? %eng %spa la muchachita, de que color es el corte. A k'oo kuqe lee, qab'e, k'oo chikiwi. %mor /k'o: kuq e le:, q'ab' e, /k'o: chi-ki-wi. %eng %spa tienen sus manos tiene su la cabeza. A lee kaya'. %mor le: k-0-a/ya'. %eng %spa lo dan. C kawiloh jewi. %mor kawiloh jewi. %eng %spa ves, asi es. A lee kiwi' a kiya ch'am lee kiwi' le'. %mor le: ki-wi' a k-0-i/ya' ch'am le: ki-wi' le'. %eng %spa sus pelos, dan en sus pelos. C a kiwi'le', kawilo'. %mor a kiwi'le', kawilo'. %eng %spa son sus pelos, ves. N kawiloh cha', Tian. %mor k-0-aw/il-oh /cha', Tian. %eng %spa ves Sebastiana. C a utz kawilo', jun xojoweem. %mor a utz kawilo', jun xojoweem. %eng %spa te gusta, un baile. N wixtaj cha'. %mor *j-0-aw/il-xtaj /cha'. %eng %spa anda a ver. C xojoweem, jas k'oo pa aqab'. %mor xojoweem, jas k'oo pa aqab'. %eng %spa baile, que tienes en tu mano. C linaj aaq. %mor linaj aaq. %eng %spa el cochecito. T m. = m. %mor m. %eng %spa que. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. A jasin nik'aj jun wu, uchapik. %mor jasin nik'aj jun wu, u/chap-PASS1-ik. %eng %spa como unos, agarran. C ah, lee uchi' lee aq, e jas chike maas? %mor ah, lee uchi' lee aq, e jas chike maas? %eng %spa su boca el coche que mas? C jas k'oo paaqab'. %mor jas k'oo paaqab'. %eng %spa que tienes en la mano. N jun che chiij. %mor jun che chiij. %eng %spa un palo. C lee jun chiij. %mor lee jun chiij. %eng %spa una oveja. T < >. = < >. %mor < >. %eng < >. %spa < >. C ah k'oolik, si, k'oolik, k'oolik. %mor ah k'oolik, si, k'oolik, k'oolik. %eng %spa hay si hay, hay. C e jun aaq, a k'oo jun aq. %mor e jun aaq, a k'oo jun aq. %eng %spa un coche, hay un coche. C a k'oo jun aq pa aqab', ah. %mor a k'oo jun aq pa aqab', ah. %eng %spa tienes un coche en la mano. C katzaq lee alitomab'. %mor katzaq lee alitomab'. %eng %spa se caen las muchachas. A katzaq inaj altomab'e. %mor k-0/tzaq inaj ali-tom-ab' e. %eng %spa se caen las muchachas. *S3-3 N xawiloh cha', jawixloje. %mor x-0-aw/il-oh /cha', /j-0-aw/il-xtaj e. %eng %spa vistes, anda a ver. C alitomab'. %mor alitomab'. %eng %spa muchachas. A le in. %mor le in. %eng %spa yo. C no. %mor no. %eng %spa no. A lee'. %mor lee'. %eng %spa ese. C no, katzakik. %mor no, katzakik. %eng %spa no se caen. A le in xintzaq b'ik e. %mor le in x-in/tzaq b'i-k e. %eng %spa yo me cai. C chawiloh, xojowem, xojowim. %mor chawiloh, xojowem, xojowim. %eng %spa ya vistes, baile, baile. C xojowin, ay ke xojowin. %mor xojowin, ay ke xojowin. %eng %spa baile, ay bailan. C la utz cab'an jun chik. %mor la utz cab'an jun chik. %eng %spa es mejor hacer otro. N utz cha'. %mor utz /cha'. %eng %spa esta bien. C jun kaak'an lah' timab', mas ali tomab'. %mor jun kaak'an lah' timab', mas ali tomab'. %eng %spa esta bien haces muchachas, mas muchachas. N utz kacha', chab'ij utz kacha'. %mor utz k-at/cha', ch-0-a/b'ij utz k-at/cha'. %eng %spa bien diga, diga bien diga. C a utz? %mor a utz? %eng %spa esta bien. N ali cha, la kute, akalab' ke'tzanik cha'. %mor ali /cha', la ku-t e, ak'al-ab' k-e/etz'an-ik /cha'. %eng %spa mucha dice, ya viste, ni¤os juegan. C k'oo lee jun wuj chik. %mor k'oo lee jun wuj chik. %eng %spa ay esta el otro papel. C ja chikeh u kolor cha'. %mor ja chikeh u kolor cha'. %eng %spa de que color dice. A jachikeh lee utz? %mor jachikeh lee utz? %eng %spa cual es el bueno? A utz lee kaq. %mor utz lee kaq. %eng %spa esta bien el rojo. C kaq. %mor kaq. %eng %spa rojo. N di cha. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. C q'an, maianja a kawil le kaq. %mor q'an, maianja a kawil le kaq. %eng %spa amarillo, naranja, ves al rojo. C mas k'oolik. %mor mas k'oolik. %eng %spa hay mas. N ne kuch'ob' la wa pe le. %mor ne k-0-u/ch'ob' la wa pe le. %eng %spa creo que no sabe, miren. A kuch'ob' ta b'a lu color o kuch'ob' wa. %mor k-0-u/ch'ob' ta b'a le: u-kolor o k-0-u/ch'ob' wa. %eng %spa no sabra el color, o sabra. *S3-4 N maya la la', maja lo la' kachab'o la le cha'. %mor maya la la', maja lo la' k-0-#a/chab'-o la le cha'. %eng %spa todavia no, todavia no sabes eso. N jas uwach. %mor jas u-wach. %eng %spa que es? C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. N di cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. C jachikeh. %mor jachikeh. %eng %spa cual. N kach'ob' uwach lee wuj cha. %mor k-0-a/ch'ob' u-wach le: wuj /cha'. %eng %spa sabes el cuaderno dice. N lee wuj e cha'. %mor le: wuj e /cha'. %eng %spa el papel dice. C q'an. %mor q'an. %eng %spa amarillo. N cha' kut. %mor /cha' ku-t. %eng %spa diga. C lee jun q'an kiub'an ri ali. %mor lee jun q'an kiub'an ri ali. %eng %spa el amarillo, lo voy hacer muchacha. C tomab' rech jun q'an. %mor tomab' rech jun q'an. %eng %spa es de un amarillo. C aree kin, jas kiub'anoh. %mor aree kin, jas kiub'anoh. %eng %spa es que voy hacer. A jas kin'ano chi'. %mor jas k-0-in/b'an-o /chi'. %eng %spa que voy hacer. N je' cha'. %mor je' /cha'. %eng %spa ese dice. C le uqab', jun chik. %mor le uqab', jun chik. %eng %spa su mano, el otro. N jawixtaj, a utz kub'anoh le cha. %mor /j-0-aw-il-xtaj, a utz k-0-u/b'an-oh le /cha'. %eng %spa anda a ver si esta bueno, lo va hacer dia. N chu'x b'a' cha'. %mor /chu'x b'a' /cha'. %eng %spa sientate dice. A chajupu b'a chirij. %mor ch-0-a/jup-u b'a chi-r-ij. %eng %spa estate atras de. C e lee wuj, mas le ali tomab'. %mor e lee wuj, mas le ali tomab'. %eng %spa el papel, mas muchachas. C despues con lapiz, kin. %mor despues con lapiz, kin. %eng %spa despues con lapiz. C jachikeh kin, tzib'aj, tz'ib'aj. %mor jachikeh kin, tzib'aj, tz'ib'aj. %eng %spa cual voy a escribir, escribir. C kintzib'aj le ali tomab' pa le wuj. %mor kintzib'aj le ali tomab' pa le wuj. %eng %spa voy a escribir a las muchachas. C k'oo u jolom chiri. %mor k'oo u jolom chiri. %eng %spa tiene su cabeza aqui. N di cha' k'o u jolom cha'. %mor di /cha' /k'o: u-jolom /cha'. %eng %spa muchacha tiene cabeza dice. C ruk uwi', ruk uwi', kawiloh. %mor ruk uwi', ruk uwi', kawiloh. %eng %spa con cabeza, con cabeza, vas a ver. C jun jolom, le uq'ab' le uq'ab' le, le' uq. %mor jun jolom, le uq'ab' le uq'ab' le, le' uq. %eng %spa una cabeza, su mano, su mano. *S3-5 C le jun chik qab'. %mor le jun chik qab'. %eng %spa su otra mano. N li cha jun uq'ab' cha' kaya panoq /cha'. %mor li /cha' jun u-q'ab' /cha' k-0-a/ya' pan-oq /cha'. %eng %spa muchacha dice, su otra mano, lo vas a dar dice. C chiri, jun uq'ab' lee raqan. %mor chiri, jun uq'ab' lee raqan. %eng %spa aqui, una su mano, su pie. C chiri xawiloh lee jun alih. %mor chiri xawiloh lee jun alih. %eng %spa aqui ya viste a la muchacha. C lee alih k'oo lee tejido jun paketz. %mor lee alih k'oo lee tejido jun paketz. %eng %spa muchacha hay tejidos en un paquete. C jak kenb'anoh, kub'ij. %mor jak kenb'anoh, kub'ij. %eng %spa que voy a hacer, dice. A kink'upij. %mor k-0-in/q'upi-j. %eng %spa lo voy a cortar. C kink'upij le wuj, chiri' le uxajab'a'. %mor kink'upij le wuj, chiri' le uxajab'a'. %eng %spa voy a cortar el papel, aqui sus zapatos. C le raqan b'ay xtzan le jun. %mor le raqan b'ay xtzan le jun. %eng %spa su pie, vaya se cayo el uno. C jun a wuj, ya. %mor jun a wuj, ya. %eng %spa un tu papel. N jawix saj cha di jawixtaj incha sap a wuj. %mor /j-0-aw/il-xtaj /cha' di /j-0-aw/il-xtaj in /cha' sap a-wuj. %eng %spa anda a ver, anda a ver, un pedazo de tu papel. N ay in tak wuj kacha, jat nan. %mor ay intaq wuj k-at/cha', /jat nan. %eng %spa unos papeles diga anda mama. T ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. N jawixtaj intak a wuj. %mor /j-0-aw/il-xtaj intaq a-wuj. %eng %spa anda a ver los papeles. T oh. = oh. %mor oh. %eng %spa que. C ko mas, jun q'an, k'o le jin chik. %mor ko mas, jun q'an, k'o le jin chik. %eng %spa hay mas, un amarillo, hay otro. C chik le wuj. %mor chik le wuj. %eng %spa el papel. N di cha, al Tian, di k'o le wuj cha'. %mor di /cha', al Tian, di /k'o: le wuj /cha'. %eng %spa muchacha dice, Sebastiana, el papel. C le mismo color. %mor le mismo color. %eng %spa el mismo color. C jub'ik xawiloh, k'o mas. %mor jub'ik xawiloh, k'o mas. %eng %spa un poco, vistes, hay mas. N chawila pan le, dih. %mor ch-0-aw/il-a pan le, dih. %eng %spa mira, muchacha. C k'o mas chawiyej ma'. %mor k'o mas chawiyej ma'. %eng %spa hay mas esperate. N di cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha. C xawilo le raqan le jub'iq. %mor xawilo le raqan le jub'iq. %eng %spa viste su pie, un poco. C k'o le jun chik, le jun chik. %mor k'o le jun chik, le jun chik. %eng %spa hay otro, el otro. C le ali tomab'e', xajowem jun xojowin. %mor le ali tomab'e', xajowem jun xojowin. %eng %spa las muchachas, baile un baile. *S3-6 C xetz'anem ku'anoh. %mor xa /etz'an-em k-0-u/b'an-oh. %eng %spa solo juego hace. N kawiloh cha, ti'an di. %mor k-0-aw/il-oh /cha', ti'an di. %eng %spa lo ves dice Sebastiana, muchacha. A la k'ute, le nik'aj altamab'e, kichapom. %mor la k'u-t e, le: nik'aj ali-tom-ab' e, ki/chap-om. %eng %spa ya ves, esas muchachas tienen agarrado. A kiqab', tajin kesutinik, kawilo. %mor ki-q'ab', /tajin k-e/suti-n-ik, k-0-aw/il-o. %eng %spa su mano dan vueltas, lo ves. A le, k'o nik'aj altamab'. %mor le, /k'o: nik'aj ali-tom-ab'. %eng %spa ese, hay unas muchachas. N xa k'an. %mor xa k'an. %eng %spa esta enojada. A naj k'an. %mor naj k'an. %eng %spa esta enojadita. N k'an lalih le'. %mor k'an le: alih le'. %eng %spa esta enojada la muchacha. C jun alih a utz, k'o le jun ali chik. %mor jun alih a utz, /k'o: le jun ali chi-k. %eng %spa una muchacha, si esta bien, ya esta la otra muchachita. N chu'x, chu'x na, ti'an. %mor /chu'x, /chu'x na, ti'an. %eng %spa sientate Sebastiana. C al ti'an. %mor al ti'an. %eng %spa Sebastiana. N ti'an cha', nk'u le raqan, alih, nk'ule raqan? %mor ti'an /cha', n /k'u le r-aqan, alih, n /k'u le: r-aqan? %eng %spa Sebastiana dice, y su pie, y su pie. N xawiloh? %mor x-0-aw/il-oh? %eng %spa lo ves? N jas uwa le ri ti'an? %mor jas uwa le ri ti'an? %eng %spa y que sera esto Sebastiana? N raqan. %mor r-aqan. %eng %spa pie. C jas uwach? %mor jas u-wach? %eng %spa que es? C jas uwach le le? %mor jas uwach le le? %eng %spa que es eso? A jas a la le? %mor jas a la le? %eng %spa que es eso? C tzaq raqan, le', tajin kasutinik. %mor *x-0/tzaq r-aqan, le', /tajin k-0/suti-n-ik. %eng %spa se cayo su pie, esta dando vueltas. N tzijona k'ut cha' dih. %mor *ch-*at/tzij-on-a k'u-t /cha' dih. %eng %spa habla pues dice. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N chu'x. %mor /chu'x. %eng %spa sientate. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N chu'x nan, chu'x k'ut cha'. %mor /chu'x nan, /chu'x k'u-t /cha'. %eng %spa sientate mamacita, sientate pues dice. A tzaq jun awak'e, y linaj a chiije. %mor *x-0/tzaq jun aw-ak' e, y le: inaj a-chij e:. %eng %spa se cayo tu gallina, ay tu ovejita ay. A ri kasi'q rumal le junaj ak'e le'. %mor ri k-0/si'q-PASS1 r-umal le: junaj ak' e le'. %eng %spa le recojen por la gallina. A kasiq chi le ak'. %mor k-0/siq-PASS1 chi le ak'. %eng %spa lo recogen a la gallina. A le, xawiloh tajin kikisiq kib'e. %mor le, x-0-aw/il-oh /tajin ki-ki/siq k-ib' e:. %eng %spa lo vistes se estan recogiendo. *S3-7 N jun ak' cha kachari, nk'u la raqan. %mor jun ak' /cha' k-at/cha' ri, n k'u la r-aqan. %eng %spa una gallina dice, y su pie. N alih, kawiloh? %mor alih, k-0-aw/il-oh? %eng %spa muchacha, lo ves. A chayuqej b'i linaj chij le, le, le, le. %mor ch-0-a/yuqe-j b'i le: inaj chij le, le, le, le. %eng %spa hala a la ovejita, ese. N ti'an cha'. %mor ti'an /cha'. %eng %spa Sebastiana dice. A le, le, ay, tzaq b'ike, na kujq'ita chik. %mor le, le, ay, *x-0/tzaq b'i-k-e, na k-#uj/q'i ta chi-k. %eng %spa ese, no cayo, ya no se aguanta. A e petike, le, le, nkupuyij taje. %mor e *x-0/pet-ik e:, le:, le:, n k-0-u/puyi-j ta-j-e. %eng %spa se vino, no lo empuja. A le, le, le xawilo. %mor le:, le:, le: x-0-aw/il-o. %eng %spa ese, lo vistes. A le, le tajin kab'inik e. %mor le:, le: /tajin k-0/b'in-ik e:. %eng %spa ese, esta caminando. A utukel ke'eke. %mor u-tukel k-0/b'e-ik e:. %eng %spa ay, solo se va. A tzaq b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. N jat b'ao'. %mor /jat b'ao'. %eng %spa anda pues. Ix jat b'a'. %mor /jat b'a'. %eng %spa anda pues. C jawii k'oo wi la ak'. %mor jawii /k'o: wi le: #a-ak'. %eng %spa en donde esta la gallina. A jawii k'oo wi lee ak', ma k'ootaje. %mor jawii /k'o: wi lee ak', ma /k'o: ta-j-e. %eng %spa en donde esta la gallina, no hay. N xa k'o xe', k'oche lawaqane. %mor xa /k'o: xe', /k'o: che le: aw-aqan-e. %eng %spa es que esta debajo, debajo de tu pie. C chuxe', xajab'. %mor chi-u-xe', xajab'. %eng %spa debajo, de tu caite. A chiri b'a wa' kawitz'inik le'. %mor chi-ri b'a wa' k-0/witz'in-ik le'. %eng %spa creo que por eso aulla. A chiri b'a wa' ma kab'in ta chiri, xawiloh. %mor chiri b'a wa' ma k-0/b'in ta chi-ri, x-0-aw/il-oh. %eng %spa entonces por eso ya no camina, lo ves, baya. C e, achi'j. %mor e, a-chi'j. %eng %spa tu oveja. A jawii k'oo wi le chij. %mor jawii /k'o: wi le: chij. %eng %spa en donde esta tu oveja. N di cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. A k'o linaj tz'i' jetaqa le le. %mor /k'o: le: inaj tz'i' jetaqa le le. %eng %spa esta el perrito por alli. N chupa jun k'al, lee tz'i xub'ij e jun. %mor *ch-0-*a/chup-a jun k'al, lee tz'i x-0-u/b'ij e: jun. %eng %spa N ak7ali chiri ketz'anik. %mor ak7al-i chi-ri k-0/etz'an-ik. %eng %spa el ni¤o aqui juega. N ketz'an ta ba7. %mor k-0/etz'an ta ba7. %eng %spa no juega entonces. A che'tz'ana k'u chiri' al ti'an. %mor ch-*at/etz'an-a k'u chi-ri' al ti'an. %eng %spa que juegue aqui, Sebastiana. N ti'an cha', chasik'ij la lin alih chiri. %mor ti'an /cha', ch-0-a/sik'i-j la le: in alih chi-ri. %eng %spa llama a Catarina aqui, Sebastiana dice. *S3-8 N che'tz'ana ruk' al Tian chi la le'. %mor ch-*at/etz'an-a r-uk' al Tian chi-la le'. %eng %spa juega con Sebastiana por alli. R ti'an sa'j k'ut. %mor ti'an /sa'j k'u-t. %eng %spa Sebastiana venga pues. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A chixetz'an chiriri, chi la le. %mor ch-ix/etz'an chi-ri ri, chi-la le. %eng %spa jueguen aqui, por alli. N le, chixetz'ana panoq jela le, le. %mor le, ch-ix/etz'an-a pan-oq je-la le, le. %eng %spa ese, jueguen por alli. N sak'ije. %mor sak'ij-e. %eng %spa esta bien solealo. A jas ab'i, jas b'ane lub'i' linaj ari. %mor jas a-b'i, jas b'an e: le: u-b'i' le: inaj ari. %eng %spa como te llamas, como se esto. N al Sep. %mor al Sep. %eng %spa Josefa. A saj b'a jewa al Se'p, chixetz'an chiri ri. %mor /saj b'a jewa al Se'p, ch-ix/etz'an chi-ri ri. %eng %spa venga aca Josefa, jueguen aqui. N le, chixetz'ana qajoq cha alih. %mor le, ch-ix/etz'an-a qaj-oq /cha' alih. %eng %spa jueguen dice. N sak'ij lee lal ti'an. %mor /sak'ij lee le: al ti'an. %eng %spa hay sol Sebastiana. R m. %mor m. %eng %spa m. N sak'ij aa lal Ti'an, chetz'anoq cha. %mor /sak'ij aa le: al Ti'an, ch-e/etz'an-oq /cha'. %eng %spa es verano Sebastiana, jueguen dice. T wi'. = wi'. %mor wi'. %eng QLOC. %spa donde. N ele, tetz'anoqe, chawila la b'eh. %mor ele, *ch-at/etz'an-oq-e, ch-0-aw/il-a la b'eh. %eng %spa juega, miralo pues. N xt kuwixtaj. %mor xt /kuwi-xtaj. %eng xt /hurry-EMPH. %spa apurate. C chawil le, muyek pa se. %mor ch-0-aw/il le, muyek pa se. %eng %spa ves el muyeco verdad dice. N xetz'ana k'u qajoq nan. %mor *ch-ix/etz'an-a k'u qaj-oq nan. %eng %spa juega pues mamacita. A chetz'ana chiri ri, chuxutk'ut e jun. %mor ch-*ix/etz'an-a chi-ri ri, chi-u-xuk'ut e: jun. %eng %spa juega aqui, al lado de uno. A ch'ich'e chixetz'anu qa chila'. %mor ch'ich' e: ch-ix/etz'an-u qa chi-la'. %eng %spa el peque¤o, juegen por alli. N xetz'ana qa chila le cha. %mor x-e/etz'an-a qa chi-la le /cha'. %eng %spa jueguen por alli dice. A chab'ij k'ut al Se'p. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t al Se'p. %eng %spa diga pues Josefa. N di cha', xa ne x'ee jetaq ale'. %mor di /cha', xa ne x-0/b'e: jetaq ale'. %eng %spa muchacha, es que se fue por alli. A jewari' chixuk'ut ale le. %mor jewa ri' chi-xuk'ut ale le. %eng %spa por alli, se lado de eso. N al Se'p cha'. %mor al Se'p /cha'. %eng %spa Josefa dice. A pero kixtzijonik, sa'j k'ut. %mor pero k-ix/tzij-on-ik, /saj k'u-t. %eng %spa pero hablen, venga pues. *S3-9 N xetz'anoq, xetz'ana lal lal ti'an. %mor x-0/etz'an-oq, x-0/etz'an-a le: al ti'an. %eng %spa fue a jugar, fue a jugar Sebastiana. C chak'ut lee ali tomab'. %mor ch-0-a/k'ut le: ali-tom-ab'. %eng %spa nuestra las muchachas. R ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah, no. C chak'ut le ali tomab'. %mor ch-0-a/k'ut le: ali-tom-ab'. %eng %spa nuestra las muchachas. A chasik'ij pe pacenaj achaq'. *** %mor ch-0-a/sik'i-j mpe pan e: naj a-chaq'. %eng %spa llama a tu hermanita. N sik'ij pane naj a chaq' cha'. %mor *ch-0-*a/sik'i-j pan e: naj a-chaq' /cha'. %eng %spa llama a tu hermana dice. C al se'p, kawaj le jun awuj, jachikeh. %mor al se'p, k-0-aw/aj le jun a-wuj, jachikeh. %eng %spa Josefa, quieres tu libro cual. A kawaj jun awuj. %mor k-0-aw/aj jun a-wuj. %eng %spa quieres un tu cuaderno. C jachikeh u jun. %mor jachikeh u jun. %eng %spa cual uno. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C jachike le jun. %mor jachike le jun. %eng %spa cual uno. R q'an. %mor q'an. %eng %spa amarillo. C q'an. %mor q'an. %eng %spa amarillo. A a q'an, chakowij. %mor a q'an, ch-0-a/kowi-j. %eng %spa es amarillo, apurate. T poj. = b'o'j. %mor b'o'j. %eng %spa olla. N k'o taj e. %mor /k'o: ta-j e. %eng %spa no hay, ve. C kach'ob' jas kab'an le june. %mor k-0-a/ch'ob' jas k-0-a/b'an le jun-e. %eng %spa sabes que recibe ese uno. R ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. N chana. %mor ch-0-a/b'an-a. %eng %spa haga. A ay jun chik utz karil lee b'o'j. %mor ay jun chi-k utz k-0-r/il le: b'o'j. %eng %spa otro, te gusta la olla. N laj tira lalih. %mor laj tira le alih. %eng %spa es muy picara la muchacha. C kayaa lee jun, chiri ah je', chiri. %mor k-0-a/ya' le: jun, chi-ri ah je', chi-ri. %eng %spa da el uno aqui, ah si aqui. C y despues lee june, chiri. %mor y despues lee june, chiri. %eng %spa despues este uno, aqui. C lee jun chik chiri y chatzib'aj jun. %mor lee jun chik chi-ri y ch-0-a/tzib'a-j jun. %eng %spa el otro aqui escribelo. C jun alih pa lee wuj. %mor jun alih pa lee wuj. %eng %spa una muchacha en el libro. R m. %mor m. %eng %spa m. *S3-10 C pa lee wuj lee ruk' lee jolom. %mor pa lee wuj lee r-uk' lee jolom. %eng %spa en el libro ve, con tu cabeza. C luq'ab', le wuq, chatzib'aj jun. %mor le: u-q'ab', le w-uq, ch-0-a/tzib'a-j jun. %eng %spa su mano, conmigo, escribe uno. N li cha', kinkowin taj kacha'. %mor li /cha', k-in/kowin ta-j k-at/cha'. %eng %spa muchacha, no puedo diga. R kawin ta in. = kinkowin ta in. %mor *k-*in/kowin ta in. %eng %spa yo no puedo. C ah kowin k'ut, kat kowin k'ut. %mor ah /kowin k'u-t, k-at/kowin k'u-t. %eng %spa puedes pues, puedes pues. R ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. N nwe ta'm taj kacha'. %mor n w/eta'-m ta-j k-at/cha'. %eng %spa no lo se diga. C weta'm taj. %mor w/eta'-m ta-j. %eng %spa no lo se. N di cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. T lik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. N kinkowin taj kacha'. %mor k-in/kowin ta-j k-at/cha'. %eng %spa no puedo diga. C a utz wee kintz'ib'aj le jun. %mor a utz wee k-0-in/tz'ib'a-j le jun. %eng %spa esta bien si escribo uno. N utz kacha'. %mor utz k-at/cha'. %eng %spa bien diga. C ah je' le le', jun ajolom. %mor ah je' le le', jun a-jolom. %eng %spa ah si ese, una cabecita. C ah je', lee uq'ab'. %mor ah je', le: u-q'ab'. %eng %spa ah si, su mano. T e. = e. %mor e. %eng %spa e. C le uqab'. %mor le: u-qab'. %eng %spa su mano. N ma kinkowin ta che luq'ab' kacha'. %mor ma k-in/kowin ta chi-r-e le: u-q'ab' k-at/cha'. %eng %spa no puedo con su mano diga. T nah kinta in. = noh kinkowin ta in. %mor noh k-in/*kowin ta in. %eng no INCOMP-1A/*can NEG 1A. %spa yo no puedo. C junam weta'm wet'am ta in. %mor junam w/eta'-m w/et'a-m ta in. %eng %spa igual, yo no lo se. C kintz'ib'aj jun, kintz'ib'aj. %mor k-0-in/tz'ib'a-j jun, k-0-in/tz'ib'a-j. %eng %spa lo escribo un, lo escribo. C jun alih, lee jolom. %mor jun alih, lee jolom. %eng %spa una muchacha, la cabeza. N chab'ij k'ut cha', lujalom kacha'. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t /cha', le: u-jalom k-at/cha'. %eng %spa diga pues dice, su cabeza digaq. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N lujalom kacha' k'ut cha'. %mor le: u-jalom k-at/cha' k'u-t /cha'. %eng %spa su cabeza diga pues. T kalom. = lujalom. %mor le: u-jalom. %eng the 3E-head. %spa su cabeza. *S3-11 C jalom, lee uqab'. %mor jalom, le: u-qab'. %eng %spa cabeza, su mano. N lu qab' kacha k'ut cha'. %mor le: u-q'ab' k-at/cha' k'u-t /cha'. %eng %spa su mano diga pues. T qab'. = luq'ab'. %mor le: u-q'ab'. %eng the 3E-hand. %spa su mano. C jun uq'ab' chik. %mor jun u-q'ab' chi-k. %eng %spa su otra mano. T lee'. = lee'. %mor lee'. %eng %spa ese. N ri k'ut jascheh. %mor ri k'u-t jascheh. %eng %spa aqui esta, porque. A lee riri' chama loq luwach. %mor le: riri' ch-0-a/k'am-a la-oq le: u-wach. %eng %spa esto traiga su ojo. A chamaa la ruk'e jun mu's. %mor ch-0-a/k'am-a la r-uk' e: jun mu's. %eng %spa traigalo con un ladino. N dicha, saj k'ut sepeloq. %mor di /cha', /saj k'u-t *ch-*at/sep-el-oq. %eng %spa muchacha, venga pues sientate. A kak'utuu chuwa lee jun mu's. %mor k-0-a/k'ut-u chi-u-wa le: jun mu's. %eng %spa le vas a ense¤ar al ladino. T sach. = jassach. %mor jassach. %eng %spa que. N ti'an, ti'an cha dih. %mor ti'an, ti'an /cha' dih. %eng %spa Sebastiana, Sebastiana muchacha. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N kutu chuwa le mu's cha'. %mor *ch-0-*a/k'ut-u chi-u-wa le mu's /cha'. %eng %spa muestralo al ladino dice. C a utz chawiloh. %mor a utz ch-0-aw/il-oh. %eng %spa lo ves. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N utz kacha. %mor utz k-at/cha'. %eng %spa bien diga. T noch. = loch. %mor loch. %eng baby. %spa nene. C no la muyek. %mor no le: a-muyek. %eng %spa no tu muyeco. T mek. = muyek. %mor muyek. %eng %spa muyeco. C muyek, le a muyek. %mor muyek, le: a-muyek. %eng %spa mu¤eco, tu mu¤eco. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah je' ekejeb' muyek, menester. %mor ah je' e-kejeb' muyek, menester. %eng %spa ah si 4 mu¤ecos es necesario. C Sep, lee tejido, a k'oo a muyek, a kut le owin. %mor Sep, lee tejido, a /k'o: a muyek, a k-at/kowin. %eng %spa el tejido, hay mu¤co, puedes. T kinta in. = kinkowin ta in. %mor k-in/*kowin ta in. %eng INCOMP-1A/*can NEG 1A. %spa yo no puedo. C le in, k'ax le wuj. %mor le in, k'ax le wuj. %eng %spa yo, cuesta el libro. *S3-12 A lu q'ab' le muyek. %mor le: u-q'ab' le muyek. %eng %spa la mano del mu¤eco. C kin. %mor kin. %eng %spa gerundio. T tew. = tew. %mor tew. %eng %spa frio. C amuyek. %mor a-muyek. %eng %spa tu mu¤eco. T tat. = tat. %mor tat. %eng %spa papa. N jawii. %mor jawii. %eng %spa donde. A a utz amuyeka, Tian? %mor a utz a-muyeka, Tian? %eng %spa si esta bien tu mu¤eco, Sebastiana? T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A a utz amuyeka, Tian? %mor a utz a-muyeka, Tian? %eng %spa si esta bien tu mu¤eco, Sebastiana. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A a utz amuyek. %mor a utz a-muyek. %eng %spa si esta bien tu mu¤eco. T la'. = le. %mor le. %eng %spa ese. A a utz? %mor a utz? %eng %spa si esta bien? T le. = le. %mor le. %eng %spa ese. A a utz amuyek? %mor a utz a-muyek? %eng %spa si esta bien tu mu¤eco? A xamajij chi b'a jun akem at? %mor x-0-a/maji-j chi b'a jun a-kem at? %eng %spa empezastes otro tu tejido? N xinmajij chi b'a jun ne nukem ine. %mor x-0-in/maji-j chi b'a jun ne nu-kem in-e. %eng %spa yo empeze otro tejido. A ah. %mor ah. %eng %spa ah. N xinmajij chike, esara me matam kelik. %mor x-0-in/maji-j chi-k-e, esara me matam k-0/el-ik. %eng %spa ya empece es que sale muy tarde. A a matam. %mor a matam. %eng %spa tarde. N a matam k'ut, k'a chi jun ik' kelik. %mor a matam k'u-t, k'a chi jun ik' k-0/el-ik. %eng %spa tarde pues, hasta en un mes sale. A le jujune? %mor le ju-jun-e? %eng %spa el uno. N pares, con todo uq'ab'. %mor pares, con todo u-q'ab'. %eng %spa por eso, con sus mangas. A ah. %mor ah. %eng %spa ah. N m. %mor m. %eng %spa m. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N laj nima'q raqane. %mor laj nim-a'q r-aqan-e. %eng %spa fijate sus pies. A pares. %mor pares. %eng %spa por eso. *S3-13 N m. %mor m. %eng %spa m. A janipa la le? %mor janipa la le? %eng %spa cuanto es eso? A janipa lee kak'amb'ex reh. %mor janipa le: k-0-a/k'am-b'e-x r-eh. %eng %spa por cuanto lo hicieron. N lee kak'amb'ex re? %mor le: k-0-a/k'am-b'e-x r-e? %eng %spa para llevarlo? N e xa', xa', cuatra novente. %mor e xa' xa', cuatra novente. %eng %spa 490. A cuatro noventa, juntiro, no. %mor cuatro noventa, juntiro, no. %eng %spa 490, todo no. N n, con todo uq'ab', e uh. %mor n, con todo u-q'ab', e uh. %eng %spa con sus mangas, e uh. C jas kab'anoh al Tiin? %mor jas k-0-a/b'an-oh al Tiin? %eng %spa que haces Sebastiana. C al Ta'in, jas kab'anoh. %mor al Ta'in, jas k-0-a/b'an-oh. %eng %spa Sebastiana que haces. R xaa kunuta in. %mor xaa k-in-u/ta' in. %eng %spa es que me oye a mi. N chiri b'a wa' Agustin k'a wi le mu's e? %mor chi-ri b'a wa' Agustin k'a wi le mu's e? %eng %spa aqui esta el ladino, Agustin. A m. %mor m. %eng %spa m. N chiri b'a wa ka wi. %mor chi-ri b'a wa ka wi. %eng %spa por aqui esta. A chiri k'ut. %mor chi-ri k'u-t. %eng %spa aqui pues. N a chiri. %mor a chi-ri. %eng %spa aqui. A m. %mor m. %eng %spa m. N m, qas k'u, jas ku'an chiri? %mor m, qas k'u, jas k-0-u/b'an chi-ri? %eng %spa que hace, que hace aqui? A aree ku'an e ri', katzijon kuk' taq ak'alab'. %mor aree k-0-u/b'an e ri', k-0/tzij-on k-uk' taq ak'al-ab'. %eng %spa esto hace, habla con ni¤os. N ah, xaq kab'ij, xaq ku'an ale? %mor ah, xaq k-0-a/b'ij, xaq k-0-u/b'an ale? %eng %spa nada mas dices, eso hace? A xaa k'ut. %mor xaa k'u-t. %eng %spa solo pues. N ay, xa'. %mor ay, xa'. %eng %spa solo. A xa'. %mor xa'. %eng %spa solo. N m, a k'iyaa k'u, xix'antaj wuloq? %mor m, a k'iyaa k'u, x-0-ix/b'an-ta-j wi la-oq? %eng %spa y ya han ido por varios partes. A ama xaa keb', oxib' ne lo. %mor ama xaa keb', oxib' ne lo. %eng %spa creo que 2, 3 creo. N xaxa. %mor xaxa. %eng %spa es que. A m, a juntiro taj. %mor m, a juntiro taj. %eng %spa no es todo. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. A xaq q'alaj kiwach kuj'e wih. %mor xaq q'alaj ki-wach k-uj/b'e wih. %eng %spa en lugares escogidos vamos. N je, tzi'j ola'. %mor je', tzi'j ola'. %eng %spa si, talves. *S3-14 A xa k'ut. %mor xa k'u-t. %eng %spa si pues. N xa. %mor xa. %eng %spa solo. A june. %mor jun-e. %eng %spa un. N a kel k'ut le, le, xuk'ama a loq? %mor a k-0/el k'u-t le, le, x-0-u/k'am-a a la-oq? %eng %spa sale pues, lo fue a traer? A kelik. %mor k-0/el-ik. %eng %spa sale. N a kelik? %mor a k-0/el-ik? %eng %spa si sale. A m. %mor m. %eng %spa m. N iy. %mor iy. %eng %spa iy. A kelik. %mor k-0/el-ik. %eng %spa sale. N m. %mor m. %eng %spa m. A kaqatz'ib'aj nah. %mor k-0-qa/tz'ib'a-j nah. %eng %spa lo tenemos que escribir. N jah? %mor jah? %eng %spa que. A katz'ib'ax nah. %mor k-0/tz'ib'a-x nah. %eng %spa lo tienen que escribir. N a katz'ib'ax na. %mor a k-0/tz'ib'a-x na. %eng %spa lo escriben. A m, katz'ib'ax nah? %mor m, k-0/tz'ib'a-x nah? %eng %spa todo lo tienen que escribir. N a katzib'ax nah? %mor a k-0/tzib'a-x nah? %eng %spa si lo tienen que escribir. A katz'ib'ax k'ut. %mor k-0/tz'ib'a-x k'u-t. %eng %spa lo escriben pues. N u, je' tzij, je'. %mor u, je' tzij, je'. %eng %spa de veras. A eh, chiri k'ut, kuk'ol b'i la le', aree. %mor eh, chi-ri k'u-t, k-0-u/k'ol b'i la le', aree. %eng %spa aqui pues, lo guarda eso. A cha b'ien klaro. %mor cha b'ien klaro. %eng %spa para que este claro. N ah, kutzib'aj b'a noh lare. %mor ah, k-0-u/tzib'a-j b'a noh le: are. %eng %spa lo tiene que escribir el. A kutz'ib'aj nah. %mor k-0-u/tz'ib'a-j nah. %eng %spa lo tiene que escribir. N ay, kutz'ib'aj nah. %mor ay, k-0-u/tz'ib'a-j nah. %eng %spa lo tiene que escribir. A kutz'ib'aj nah. %mor k-0-u/tz'ib'a-j nah. %eng %spa lo tiene que escribir. N ay, qas tajin katzijon a la le', le kutzib'aj. %mor ay, qas /tajin k-0/tzij-on-a la le', le: k-0-u/tzib'a-j. %eng %spa esta hablando, cuando escribe. A pares are katzijona la le. %mor pares are k-0/tzij-on-a la le. %eng %spa por eso, ese habla. *S3-15 A eh katz'ib'ax ale'. %mor eh k-0/tz'ib'a-x ale'. %eng %spa escriben. N a lee ch'ich'e'? %mor a lee ch'ich'e'? %eng %spa el carro. A uh. %mor uh. %eng %spa uh. N ay, are'. %mor ay, are'. %eng %spa ay, el. A are lee k'o chupam. %mor are le: /k'o: chi-u-pam. %eng %spa es el que esta adentro. N sik'ij k'opan al Tian, di, dih. %mor *ch-0-*a/sik'i-j ka pan al Tian, di, dih. %eng %spa llama a Sebastiana, muchacha. A Tian, Tian. %mor Tian, Tian. %eng %spa Sebastiana, Sebastiana. N al Sep dih, sik'ij pan al Tian, saj wa'. %mor al Sep dih, /sik'i-j pan al Tian, /saj wa'. %eng %spa Josefa, llama a Sebastiana, venga aca. N al Sep cho'qa chehlal Tian, cha'. %mor al Sep *ch-*at/cha'-oq-!a chi-r-e le: al Tian, /cha'. %eng %spa Josefa diga a Sebastiana diga. *xk'is le nab'e uwach le cinta S-3. *S3-16 C kawiloh? %mor k-0-aw/il-oh? %eng %spa lo ves. A chatetz'ana k'ut. %mor ch-at/etz'an-a k'u-t. %eng %spa juega pues. A n katzijon ta lal Se'p. %mor n k-0/tzij-on ta le: al Se'p. %eng %spa no habla Josefa. N katzijon ti ale', sab'er jas ta luwach. %mor k-0/tzij-on ta i ale', sab'er jas ta le: u-wach. %eng %spa no habla, saber que sera. N ola lee ku'anoh. %mor ola le: k-0-u/b'an-oh. %eng %spa lo que hace. A xa re wi ul wa'. %mor xa re wi ul wa'. %eng %spa yo creo que es pelo. N a ketzijon ya? %mor a k-e/tzij-on ya? %eng %spa hablen pues. A ketzijonik. %mor k-e/tzij-on-ik. %eng %spa hablen. N ketzijon ya'. %mor k-e/tzij-on ya'. %eng %spa hablen. A tzijonik. %mor *k-*e/tzij-on-ik. %eng %spa hablar. N m. %mor m. %eng %spa m. C a kawil le sinta. %mor a k-0-aw/il le sinta. %eng %spa ves la cinta. N la k'ute, kixxojowik cha. %mor la k'ute, k-ix/xojow-ik /cha'. %eng %spa ya ves, bailan dice. N le, chiwila'. %mor le, ch-0-iw/il-a'. %eng %spa mira. N koke, tzijon ruk', lal Tian cha'. %mor koke, *k-*at/tzij-on r-uk', le: al Tian /cha'. %eng %spa habla con con Sebastiana. R ay, xutub'ij. %mor ay, x-0-u/tub'i-j. %eng ay, COMP-3A-3E/tear-DER. %spa lo rompio. T tij. = xutub'ij. %mor *x-0-*u/tub'i-j. %eng *COMP-3A-*3E/tear-DER. %spa lo rompio. C lee al Tian? %mor lee al Tian? %eng %spa Sebastiana? A kixxojowik. %mor k-ix/xojow-ik. %eng %spa bailen. N di cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha. R m. %mor m. %eng %spa m. A kixxojow ruk' muyek cha. %mor k-ix/xojow r-uk' muyek /cha'. %eng %spa bailen con el mu¤eco dice. R m. %mor m. %eng %spa m. A a kaxojow ruk' amuyek. %mor a k-0/xojow r-uk' a-muyek. %eng %spa baila con la mu¤eca. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. A a kaxojowik? %mor a k-0/xojow-ik? %eng %spa baila. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A kexojowik e juntiro. %mor k-e/xojow-ik e juntiro. %eng %spa bailan todo. *S3-17 T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A a kexojowik e juntiro? %mor a k-e/xojow-ik e juntiro? %eng %spa bailan todas. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A taqem ne lo q'ajom. %mor /tajin ne lo q'ajom. %eng %spa creo que estan tocando musica. N taqem k'ute. %mor /tajin k'u-t-e. %eng %spa si pues. A taqem ne lo q'ajom, xojowik. %mor /tajin ne lo q'ajom, /xojow-ik. %eng %spa creo que estan haciendo musica, baile. N tzijona k'ut cha'. %mor *ch-*at/tzij-on-a k'u-t /cha'. %eng %spa habla pues dice muchacha. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. N tzijona ruk' al Se'p cha', Se'p. %mor *ch-*at/tzij-on-a r-uk' al Se'p /cha', Se'p. %eng %spa habla con Josefa dice, Josefa. R m. %mor m. %eng %spa m. N tzijonaa ruk' al Se'p cha, Se'p. %mor *ch-*at/tzij-on-a r-uk' al Se'p /cha', Se'p. %eng %spa habla con Josefa dice, Josefa. R m. %mor m. %eng %spa m. N chaltzijona k'u ruk' al Tian cha. %mor ch-at/tzij-on-a k'u r-uk' al Tian /cha'. %eng %spa habla con Sebastiana dice. A nk'ota jun kach'awik. %mor n /k'o: ta jun k-0/ch'aw-ik. %eng %spa no hay quien hable. N k'o ta jun katzijon xaq ya. %mor /k'o: ta jun k-0/tzij-on xaq ya. %eng %spa no hay quien hable, solo. N e kukuj, q'anoqe', teri la' kat'e ruk'. %mor e /kukuj q'an-oq-e', teri la' k-at/b'e: r-uk'. %eng %spa estan sentados, entonces si te vas con. N chattzijona k'ut cha. %mor ch-at/tzij-on-a k'u-t /cha'. %eng %spa habla con el dice. C jas ku'an le muyek. %mor jas k-0-u/b'an le muyek. %eng %spa que hace el mu¤eco. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jas ku'an le muyek, jas kiki'an. %mor jas k-0-u/b'an le muyek, jas k-0-ki/b'an. %eng %spa que hace el mu¤eco, que hacen. T chal. = chachal. %mor chachal. %eng necklace. %spa callar. R chachal chi. %mor chachal chi. %eng %spa callar diga. T chal, chal. = chachal. %mor chachal. %eng %spa callar. C a kaxojow le muyek? %mor a k-0/xojow le muyek? %eng %spa baile el mu¤eco? T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a kaxojow lee alitomab'. %mor a k-0/xojow le: ali-tom-ab'. %eng %spa si bailan los muchachos. T lit. = al nitab' alitomab'. %mor al nitab' ali-tom-ab'. %eng %spa las muchachas. P al nita chi. %mor al nita /chi. %eng %spa mira dice. C a kaxoj, a kaxoj. %mor a k-0/xojow, a k-0/xojow. %eng %spa baila. T mek. = muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. A muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. N je cha. %mor je' /cha'. %eng %spa si dice. C a kaxojow le muyek. %mor a k-0/xojow le muyek. %eng %spa baila el mu¤eco. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jawi kaxojow wih. %mor jawi k-0/xojow wih. %eng %spa en donde baila. T le', mu¤ec. = le', mu¤ec. %mor le', mu¤ec. %eng %spa mu¤eco. C le muyek, jas ka'an al si'. %mor le muyek, jas k-0-a/b'an al si'. %eng %spa el mu¤eco, que haces. R n. %mor n. %eng %spa n. C jas ka'an, jas ka'anoh. %mor jas ka'an, jas ka'anoh. %eng %spa que haces, que haces. R tak'e'ik. %mor *k-0/tak'-e'-ik. %eng *INCOMP-3A/stand-POS-TIV. %spa se pasa. T tik'ik. = tak'eik. %mor *k-0/*tak'-*e-ik. %eng *INCOMP-3A/*stand-*POS-TIV. %spa se pasa. C tak'ik. %mor tak'ik. %eng %spa se pasa. T jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C taki'k. %mor taki'k. %eng %spa se para. T tek. = katake'ik. %mor *k-0/tak-*e'-ik. %eng *INCOMP-3A/stand-*POS-TIV. %spa se para. C a kattak'ik. %mor a k-at/tak'-*e-ik. %eng %spa si te paras. T jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C takakik. %mor /tak'-*e-ik. %eng %spa se para. T tak. = katak'eik. %mor *k-0/tak-*e'-ik. %eng *INCOMP-3A/stand-*POS-TIV. %spa se paro. T sep. = al Sep. %mor al Sep. %eng %spa Josefa. T tik. = katak'eik. %mor *k-0/tak-*e'-ik. %eng *INCOMP-3A/stand-*POS-TIV. %spa para. C le keb' a muyek. %mor le keb' a muyek. %eng %spa tus 2 mu¤ecas. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le keb' a muyek. %mor le keb' a muyek. %eng %spa tus 2 mu¤ecas. *S3-19 T loq. = chama loq. %mor *ch-0-*a/*k'am-*a la-oq. %eng *DEP-3A-*2E/*bring-*TDEP DIR-T. %spa traigalo. C a kaxojow le muyek. %mor a k-0/xojow le muyek. %eng %spa baila el mu¤eco. T jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C a kaxojow, kaxojowik. %mor a k-0/xojow, k-0/xojow-ik. %eng %spa si baila, si baila. T le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese, ese. C akaxojowik. %mor akaxojowik. %eng %spa si baila. T wek le'. = muye'k. %mor muye'k. %eng %spa ese mu¤eco. C le muyek, muyek le. %mor le muyek, muyek le. %eng %spa el mu¤eco, el mu¤eco. T tal. = al Ta'l. %mor al Ta'l. %eng %spa Magdalena. C le alta it. %mor le alta it. %eng %spa .......... T le' at. = le' at. %mor le' at. %eng %spa ud. C le al Talin, alta in y al Si'p. %mor le al Talin, alta in y al Si'p. %eng %spa la Catarina, la Catarina, Josefa. T chepe'. = al Sepe. %mor al Sepe. %eng %spa Josefa. A m al Se'p. %mor m al Se'p. %eng %spa Josefa. N ah lal se'pe chi. %mor ah lal se'pe /chi. %eng %spa Josefa dice. T sepe' le'. = al se'p le'. %mor al se'p le'. %eng %spa la Josefa ve. N al Talin cha'. %mor al Talin /cha'. %eng %spa Catarina dice. C le are. %mor le are. %eng %spa el. N dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. T Lin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R lin chi. %mor lin chi. %eng %spa Catarina dice. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. T liit. = al nita. %mor al nita. %eng %spa Nita. A nita. %mor nita. %eng %spa Nita. N nita chi'. %mor nita /chi'. %eng %spa nita dice. *S3-20 A nita. %mor nita. %eng %spa nita. N je'. %mor je'. %eng %spa si. C b'onito le ri', ay la muyek. %mor b'onito le ri', ay la muyek. %eng %spa es bonito esto, ay tu mu¤eco. T n. = n. %mor n. %eng %spa n. C la muyek. %mor la muyek. %eng %spa tu mu¤eco. T li'. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. C la muyek. %mor la muyek. %eng %spa tu mu¤eco. T oh. = oh. %mor oh. %eng %spa oh. C jas uwach le wari'. %mor jas u-wach le wari'. %eng %spa que es esto. T at. = at. %mor at. %eng %spa ud. C ah, je'. %mor ah, je'. %eng %spa ah si. R at chih. %mor at /chih. %eng %spa ud dice. N at chi'. %mor at /chi'. %eng %spa ud dice. R chi chih. %mor chi chih. %eng %spa ud. dice. C muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. R at chih. %mor at chih. %eng %spa ud. dice. T chix chi'. = chix chi'. %mor /chix chiri'. %eng /sit here. %spa sientate aqui. C le muyej are wuj. %mor le muyej are wuj. %eng %spa el mu¤eco es de papel. R muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. C puro wuj le muyek. %mor puro wuj le muyek. %eng %spa es de puro papel el mu¤eco. T uj. = wuj. %mor wuj. %eng %spa papel. C ah je', le q'ana muyek. %mor ah je', le: *k-0-qa/b'an-a muyek. %eng %spa si hagamos el mu¤eco. T le, puqe'. = le wuqe'. %mor le w-uq-e'. %eng %spa el papel. C wuj, jas uwach. %mor wuj, jas uwach. %eng %spa papel, que es. T wuq. = wuq. %mor w-uq. %eng %spa papel. C jas uwach le are. %mor jas u-wach le are. %eng %spa que es el. *S3-21 R wuq chi. %mor w-uq /chi. %eng %spa corte dice. C le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. T le, le'. = le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. C le jolom. %mor le jolom. %eng %spa la cabeza. T le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C jolom. %mor jolom. %eng %spa cabeza. R uwi'. %mor uwi'. %eng %spa palo. T paya, pale le' le'. = paya, pale le' le'. %mor paya, pale le' le'. %eng %spa en eso. R utay chi'. %mor u-tay /chi'. %eng %spa su olla dice. T tay chi'. = utay chi'. %mor *u-tay /chi'. %eng *3E-pot /say. %spa olla dice. C le raqan. %mor le raqan. %eng %spa el agua. T tale'. = tale'. %mor tale'. %eng %spa el. C iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C le, le uq'ab'. %mor le:, le: u-q'ab'. %eng %spa su mano. T lee'. = lee'. %mor lee'. %eng %spa ese. C le kiq'ab'. %mor le: ki-q'ab'. %eng %spa sus manos. T q'ab'. = le kiq'ab'. %mor le: *ki-q'ab'. %eng the *6E-hand. %spa sus manos. C ah jo'. %mor ah jo'. %eng %spa ah si. T lee mit. = lee al Mit. %mor lee al Mit. %eng %spa la nit. C le ki wi'. %mor le ki wi'. %eng %spa sus pelos. T nit. = al Nit. %mor al Nit. %eng %spa bonito. C lit, b'onito. %mor lit, b'onito. %eng %spa bonito. T wi'. = le kiwi'. %mor le: *ki-wi'. %eng the *6E-hair. %spa sus pelos. C b'onito. %mor b'onito. %eng %spa bonito. T chi'ch. = x'e: pa ch'ich'. %mor *x-0/*b'e: *pa ch'ich'. %eng *COMP-3A/*go *in car. %spa carro. *S3-22 C chi'ch'. %mor chi'ch'. %eng %spa carro. R eh x'ee pa chi'ch chi. %mor eh x-0/b'e: pa ch'ich' /chi. %eng %spa se fue en el carro dice. C xe'ee pa chi'ch, xe'e pa ch'ich' le muyek. %mor x-0/b'e: pa ch'ich', x-0/b'e: pa ch'ich' le muyek. %eng %spa se fue en el carro, se fue en carro el mu¤eco. T mek' le'. = lee muyek' le'. %mor lee muyek' le'. %eng %spa el mu¤eco. C muyek le'. %mor muyek le'. %eng %spa mu¤eco. T pine'. = Austine o al pina le'. %mor Austine o al pina le'. %eng %spa Agustin. R al pina chi'. %mor al pina /chi'. %eng %spa R < >. %mor %eng %spa T wuqe'. = wuuq e'. %mor w-uq e'. %eng 1E-skirt here. %spa corte. C jascheh? %mor jasche? %eng %spa porque. T wuq. = wuq. %mor w-uq. %eng 1E-skirt. %spa conmigo. C nu dim le'. %mor nu dim le'. %eng %spa mi metate. T qul. = uqu:l. %mor *u-qul. %eng *3E-neck. %spa garganta. R al tian kichap kib' cha', uch. %mor al tian *k-0-ki/chap k-ib' /cha', utz. %eng FAM tian *INCOMP-3A-6E/knock 6E-REFL /say, good. %spa Sebastiana, lo agarran. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa ah. R le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. T top che'. = kichap kib' cha'. %mor *k-0-*ki/chap *k-*ib' /cha'. %eng *INCOMP-3A-*6E/knock *6E-REFL /say. %spa knocks his stick like a blind man. R je ku'an ka'na le le'. %mor je k-0-u/b'an k-0-a/b'an-a le le'. %eng %spa y haga asi. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. R lee ay. %mor lee ay. %eng %spa ese. T le' loq le'. = chama loq lare'. %mor *ch-0-*a/*k'am-*a la-oq le: *are'. %eng *DEP-3A-*2E/*bring-*TDEP DIR-T the that. %spa traiga eso. R loq ay. %mor *ch-0-*a/*k'am-*a la-oq ay. %eng %spa traigalo. T in. = in. %mor in. %eng %spa yo. R chik kijalom, chichik chi. %mor chi-k ki-jalom, chi chi-k /chi. %eng %spa en su cabeza. T leeh. = leeh. %mor leeh. %eng %spa ese. R utz nik'aje'. %mor utz nik'aj-e'. %eng %spa mejor otros. T k'aj. = le nik'aj e'. %mor *le nik'aj e'. %eng *the some *there. %spa los otros. *S3-23 C jas ka'anoh? %mor jas k-0-a'/ban-oh? %eng %spa que haces. T taj. = n k'o: taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng *NEG /*exist NEG-T. %spa no hay. R taju chik. %mor taju chik. %eng %spa otro. C jas ka'anoh. %mor jas k-0-a/b'an-oh. %eng %spa que haces. R uj keb'. %mor uj keb'. %eng %spa nosotros 2. C a kawesaj ulew. %mor a k-0-aw/esa-j ulew. %eng %spa quitas la tierra. R katake'ik cha, ti'ane. %mor k-0/tak'-e'-ik /cha, ti'an-e. %eng INCOMP-3A/stand-POS-TIV /say, tian. %spa se para dice. R katake'ik cha'. %mor k-0/tak'-e'-ik /cha'. %eng INCOMP-3A/stand-POS-TIV /say. %spa se para dice. T tik'i ik. = katak'e'ik. %mor *k-0/tak'-e'-ik. %eng *INCOMP-3A/stand-POS-TIV. %spa se para. C a k'ole cinta. %mor a k'ole cinta. %eng %spa esta la cinta. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C a k'o le, a k'o le sinta chiri. %mor a /k'o le, a /k'o: le sinta chi-ri. %eng %spa esta la cinta aqui. N k'olik kacha. %mor /k'o:-l-ik k-at/cha'. %eng %spa esta diga. C lee uq'ab'. %mor le: u-q'ab'. %eng %spa su mano. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C le uq'ab'. %mor le: u-q'ab'. %eng %spa su mano. R q'ab' take'ike. %mor q'ab' *k-0/tak-e'-ik-e. %eng %spa mano, se para. C k'o lakrayones. %mor /k'o: le: a-krayones. %eng %spa hay crayones. C katz'ib'aj le, le wach. %mor k-0-a/tz'ib'a-j le, le wach. %eng %spa le escribes. C le uwach. %mor le u-wach. %eng %spa su cara. T saak'. = saak'. %mor saak'. %eng %spa que es. N ti'an. %mor ti'an. %eng %spa Sebastiana. A kutz'ib'aj uwach cha'. %mor k-0-u/tz'ib'a-j u-wach /cha'. %eng INCOMP-3A-3E/write-DER 3E-face /say. %spa le escribes dice. N je cha. %mor je' /cha'. %eng %spa si dice. T b'aj. = kintz'ib'aj. %mor *k-0-*in/tz'ib'a-j. %eng *INCOMP-3A-1E/write-DER. %spa lo escribo. A chatz'ib'aj uwach at al Se'p. %mor ch-0-a/tz'ib'a-j u-wach at al Se'p. %eng %spa lo escribe ud A Josefa. N li cha'. %mor li /cha'. %eng %spa muchacha dice. R m. %mor m. %eng %spa m. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. *S3-24 N tz'ib'a uwach cha'. %mor *ch-0-*a/tz'ib'-a u-wach /cha'. %eng %spa escribelo dice. C katzib'aj uwach. %mor k-0-a/tzib'a-j u-wach. %eng %spa lo escribes. R ja. %mor ja. %eng %spa que. A chayan jun re lal Tian cha. %mor ch-0/ya'-n jun r-e le: al Tian /cha'. %eng %spa dale uno se Sebastiana dice. R Tian, ah. %mor Tian, ah. %eng %spa Sebastiana, ah. A chatz'ib'aj uwach. %mor ch-0-a/tz'ib'a-j u-wach. %eng %spa escribelo. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C katzib'aj uwach, al Tian. %mor k-0-a/tzib'a-j u-wach, al Tian. %eng %spa le vas a escribir a Sebastiana. A tzib'aj uwach amuyek. %mor *ch-0-*a/tzib'a-j u-wach a-muyek. %eng %spa escribe su ojo del mu¤eco. C katzib'aj uwach, chiri. %mor k-0-a/tzib'a-j u-wach, chi-ri. %eng %spa escribelo aqui. N ka'an uwach, cha'. %mor k-0-a/b'an u-wach, /cha'. %eng %spa le haces su ojo, dice. A chana luwach. %mor ch-0-a/b'an-a le: u-wach. %eng %spa haga su ojo. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. A chak'utu mpe chuwach al Se'p jek'ula lale'. %mor ch-0-a/k'ut-u mpe chi-u-wach al Se'p je k'u la lale'. %eng %spa muestrelo a Josefa asi. R ay, chiri ri kaqil wih. %mor ay, chi-ri ri k-0-q/il wi-h. %eng %spa aqui veamoslo. C cha k'ut. %mor cha k'ut. %eng %spa diga pues. T qil lilih. = kaqil chiri ri'. %mor *k-0-q/il chiri ri'. %eng *INCOMP-3A-4E/see here this. %spa seamoslo aqui. N chila k'ut cha'. %mor chi-la k'u-t /cha'. %eng %spa por alli dice. A chila k'ut. %mor chila k'ut. %eng %spa por alli. C chila k'ut. %mor chila k'ut. %eng %spa por alli. R chil lili'. = chil riri. %mor chil riri. %eng %spa con esto. A paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C si'. %mor si'. %eng %spa si. R chil lili chiki, chil riqi' chik. %mor chiri ri chiki, chil riqi' chik. %eng %spa con esto. A paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C uhuh. %mor uhuh. %eng %spa uh. *S3-25 T chik lile'. = are chi lari'. %mor are chi lari'. %eng %spa ahora esta. C pares si. %mor pares si. %eng %spa por eso. A chila' k'ut. %mor chila' k'u-t. %eng %spa alli pues. R ja. %mor ja. %eng %spa que. A chila' k'ut. %mor chila' k'u-t. %eng %spa alli pues. C xawiloh lee wach? %mor x-0-aw/il-oh lee wach? %eng %spa ves sus ojos. C le uchi? %mor le u-chi? %eng %spa su boca. T no, lee. = no, lee. %mor no, lee. %eng %spa no. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. T lile'. = lee riri le'. %mor lee riri le'. %eng %spa esto. C lile, chiri'. %mor lile, chiri'. %eng %spa aqui. R jun chiki'. %mor jun chiki'. %eng %spa otro. T jun ki che'. = jun chikeh. %mor jun chikeh. %eng %spa el otro. C ah je', le uwach, le chiri. %mor ah je', le uwach, le chiri. %eng %spa ah si su ojo, aqui. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le wi wi'. %mor le wi wi'. %eng %spa el pelo. T wi uwi'. = wi uwi'. %mor wi uwi'. %eng %spa pelo. T wi'uwi'. = wi' u-wi'. %mor wi' u-wi'. %eng %spa pelo. C wi, chayaa wi'. %mor wi, ch-0-a/ya' wi'. %eng %spa en, donde lo alisten. T ay, pa le. = iy chawila mpe le'. %mor iy *ch-0-*aw/*il-*a mpe le'. %eng iy *DEP-3A-*2E/*see-*TDEP EMPH there. %spa mira. A jas xu'ano? %mor jas x-0-u/b'an-o? %eng %spa que hizo. T loh. = xinano. %mor *x-0-*in/*b'an-o. %eng *COMP-3A-*1E/*do-TTV. %spa que hizo. A jas xu'ano? %mor jas x-0-u/b'an-o? %eng %spa que hizo. C lee wi'. %mor lee wi'. %eng %spa el pelo. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. T lee wi lee le'. = lee wi lee le'. %mor lee wi lee le'. %eng %spa el pelo. C ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. T li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa C le wuj le le'. %mor le wuj le le'. %eng %spa el papel eso. T le', lota le'. = le', lota le'. %mor le', lota le'. %eng %spa ese, pelota ve. R Tian qana, qan, qana qatunul, a uch? %mor Tian *k-0-qa/b'an-a, *k-0-qa/b'an-a qa-tulul, a utz? %eng %spa Sebastiana, esta junto. T ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ah? R na qatanul, qatantanul, tan tanul. %mor na qa-tulul, qa-tulul, talul. %eng %spa A jas le tanul? %mor jas le tanul? %eng %spa que es tanul. N utza jee' chi'anoh. %mor utza jee' ch-0-i/b'an-oh. %eng %spa esta bien haga asi. A jasa lee tanul? %mor jasa lee tanul? %eng %spa que es tanul? C kawiloh le wuj? %mor kawiloh le wuj? %eng %spa lo ves, el libro. N eh, tulul cha'. %mor eh, tulul /cha'. %eng %spa zapote diga. A ah. %mor ah. %eng %spa ah. N kutzib'aj jun tulul cha'. %mor k-0-u/tzib'a-j jun tulul /cha'. %eng %spa va escribir un zapote dice. A chana b'a lee tulul. %mor ch-0-a/b'an-a b'a le: tulul. %eng %spa haga entonces el zapote. T chi', ch'i. = chi', ch'i. %mor chi', ch'i. %eng %spa si, si. C jun tz'i, jawi k'o wi le tz'i? %mor jun tz'i, jawi k'o wi le tz'i? %eng %spa un perro, en donde esta, el perro. C le crayone lee'. %mor le crayone lee'. %eng %spa el crayon. R tian le'. %mor tian le'. %eng %spa esta haciendo. C jun crayona le'. %mor jun crayona le'. %eng %spa un crayon ve. A jas lu k'anaa lutza'm chiri'. *** %mor jas l-u/k'am-a le: u-tza'm chiri'. %eng %spa venga a traer su punta aqui. N Tian cha'. %mor Tian /cha'. %eng %spa Sebastiana dice. A jun tz'i chiri. %mor jun tz'i chiri. %eng %spa un perro aqui. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C jun tz'i. %mor jun tz'i. %eng %spa un perro. A chanaa jun tz'i, chuwaa le june'. %mor ch-0-a/b'an-a jun tz'i, chi-u-wa le jun-e'. %eng %spa haga un perro en el cuaderno. *S3-27 T eh, tz'i. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. C chana jun tz'i'. %mor ch-0-a/b'an-a jun tz'i'. %eng %spa haga un perro. A chana jun tz'i chuwach ruk' akrayone. %mor ch-0-a/b'an-a jun tz'i chi-u-wach r-uk' a-krayon-e. %eng %spa haga, un perro en eso, con crayones. A chajuchu't chuwach, jek'ula'le'. %mor ch-0-a/juchu't chi-u-wach, je k'u la' le'. %eng %spa pintalo en eso. T me'k. = muye'k. %mor muye'k. %eng %spa mu¤eco. C chana jun tz'i. %mor ch-0-a/b'an-a jun tz'i. %eng %spa haga un perro. R ja'. %mor ja'. %eng %spa que. A k'o jun krayon chuxe' le jun wuj. %mor /k'o: jun krayon chi-u-xe' le jun wuj. %eng %spa hay crayones debajo del papel. C k'o le krayone chuxe' le wuj. %mor /k'o le krayone chi-u-xe' le wuj. %eng %spa hay crayones debajo del papel. T rij. = chirij. %mor *chi-r-ij. %eng %spa detras. C chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. R Tian, chi jun chiki, q'eq, q'eq. %mor Tian, chi jun chiki, q'eq, q'eq. %eng %spa Sebastiana, otro, negro, negro. R jun chiki. %mor jun chi-k-i. %eng %spa otro. C chayaa lee. %mor chayaa lee. %eng %spa da el. R uch ne naj june', le le le. %mor utz ne naj jun-e', le le le. %eng %spa este uno, ese. R max na utze. %mor max na utz-e. %eng %spa es mejor. C ch'ayaa lee'. %mor ch-0-a/ya' lee'. %eng %spa da el. A chayaa pan chareh. %mor ch-0-a/ya' pan chi-r-eh. %eng %spa dale uno. C lee jun rax. %mor lee jun rax. %eng %spa el verde. R ik'. %mor ik'. %eng %spa chile. A jek'ula'le', chatzib'aj k'ut al Tian. %mor je k'u la' le', ch-0-a/tzib'a-j k'u-t al Tian. %eng %spa asi, escribe pues Sebastian. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. A chatz'ib'aj k'ut jun tz'i'. %mor ch-0-a/tz'ib'a-j k'u-t jun tz'i'. %eng %spa escribe pues un perro. A chana jun tz'i. %mor ch-0-a/b'an-a jun tz'i. %eng %spa haga un perro. A chuwaa lee jun wuj. %mor chi-u-waa lee jun wuj. %eng %spa en el libro. C chatzib'aj jun tz'i. %mor ch-0-a/tzib'a-j jun tz'i. %eng %spa escribe un perro. R ma kakowin taj. %mor ma k-0/kowin ta-j. %eng %spa no puede. *S3-28 C jas k'o chupam le jun pakete? %mor jas /k'o chi-u-pam le jun paket-e? %eng %spa que hay en el paquete. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jas k'o chupam le paket? %mor jas /k'o chi-u-pam le paket? %eng %spa que hay en el paquete? T no. = no. %mor no. %eng %spa no. R le cha'. %mor le cha'. %eng %spa esto dice. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa ah? A jas k'uwach chi wari. %mor jas k'u-u-wach chi wari. %eng %spa y que es esto. C jas k'o chupam, al Sip. %mor jas /k'o chi-u-pam, al Sip. %eng %spa que hay adentro. R m. %mor m. %eng %spa m. C k'o le sip, chayaa le sinta. %mor /k'o le sip, ch-0-a/yaa le sinta. %eng %spa esta, da la cinta. R m. %mor m. %eng %spa m. C chaya le cinta pa le muyek. %mor chaya le cinta pa le muyek. %eng %spa da la cinta en la mu¤eca. C ruk' akrayon. %mor r-uk' a-krayon. %eng %spa con el crayon. R jah? %mor jah? %eng %spa que? T no. = no. %mor no. %eng %spa no. C chatzib'aj jun sinta pa le muyek. %mor ch-0-a/tzib'a-j jun sinta pa le muyek. %eng %spa escriba una cinta en la mu¤eca. R chiri ri. %mor chiri ri. %eng %spa aqui. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. R chi lih. = chiri ri'. %mor chiri ri'. %eng %spa aqui. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. R chi lih. = chiri ri'. %mor chiri ri'. %eng %spa aqui. R wuj tz7ib7an taj. = le chuwa le ma katzib'an taj. %mor le chi-u-wa le ma k-at/tzib'a-n ta-j. %eng %spa en el libro no has escrito. C ah, tz'ib'an taj, jasche? %mor ah, /tz'ib'a-n ta-j, jasche? %eng %spa no lo has escrito, porque? A katz'ib'anik? %mor k-at/tz'ib'a-n-ik? %eng %spa escribe. R wuje, xa q'eq. %mor wuje, xa q'eq. %eng %spa libro, es solo negro. T qeq chi'. = q'eq chi'. %mor q'eq /chi'. %eng black /say. %spa negro dice. A q'eq. %mor q'eq. %eng %spa negro. R jososeja kanoq. %mor /jos-ose-j-a kan-oq. %eng %spa lo raspo. *S3-29 C kintz'ib'an k'ut. %mor k-in/tz'ib'a-n k'u-t. %eng %spa escribo pues. R le', k'o ta chike. %mor le', /k'o ta chik-e. %eng %spa ya no hay. T no. = no. %mor no. %eng %spa no. R no di. %mor no di. %eng %spa no muchacha. T ju weche'. = jun weeche'. %mor jun w-e-ch-e'. %eng one 1E-POSS-T-there. %spa un mio. T le', lee osib'. = le' oxib'. %mor le' oxib'. %eng %spa los 3. R oxib' chi'. %mor oxib' /chi'. %eng %spa 3 dice. T sib' chi'. = oxib' chi'. %mor oxib' /chi'. %eng three /say. %spa 3 dice. C a kasipaj le jun. %mor a k-0-a/sipa-j le jun. %eng %spa vas a regalar el uno. T ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C a kasipaj le jun. %mor a k-0-a/sipa-j le jun. %eng %spa vas a regalar el uno. T lom. = jolom. %mor jolom. %eng %spa cabeza. C jun la jolom. %mor jun la jolom. %eng %spa uno tu cabeza. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. A k'oo uwi'. %mor /k'o: uwi'. %eng %spa tiene pelo. R jun wech. %mor jun wech. %eng %spa un mio. C la wi, la wi. %mor la wi, la wi. %eng %spa tu pelo, tu pelo. T tel, tel. = tel, tel. %mor tel, tel. %eng %spa es un hayo, hay. R tel chi'. %mor tel chi'. %eng %spa hayo dice. C y la re'. %mor y la re'. %eng %spa y el. R uxikin kacha'. %mor u-xikin k-at/cha'. %eng %spa su oreja diga. T kin. = uxikin. %mor u-xikin. %eng 3E-ear. %spa su oreja. C xikin. %mor xikin. %eng %spa oreja. T no'. = no'. %mor no'. %eng %spa si. R ti'an qana. %mor ti'an qana. %eng %spa Sebastiana hagamos. C y le reh. %mor y le reh. %eng %spa y ese. *S3-30 R qana le naj uxikin le'. %mor *k-0-qa/b'an-a le naj u-xikin le'. %eng %spa hagamos su oveja el. R le le qal. %mor le le q-al. %eng %spa nuestro hijo. T qal, le'. = qal, le'. %mor q-al, le'. %eng 4E-son, there. %spa nuestro hijo. C le uwach. %mor le uwach. %eng %spa su ojo. T wach. = luwach. %mor *le: *u-wach. %eng %spa su ojo. C jas ki' anoh. %mor jas ki' anoh. %eng %spa que hacen. R xojowik. %mor *k-0/xojow-ik. %eng %spa baila. T m. = m. %mor m. %eng %spa m. C xajowik. %mor /xojow-ik. %eng %spa baila. T ut. = chana b'a k'ut. %mor *ch-0-*a/*b'an-*a *b'a k'u-t. %eng *DEP-3A-*2E/*do-*TDEP *EMPH then-T. %spa haga pues. C xajowik. %mor /xojow-ik. %eng %spa baila. T ti'an ti'a chi le juni'. = ti'an xuti'a chi le juni'. %mor ti'an *x-0-*u/ti'-!a chi le jun-i'. %eng tian *COMP-3A-*3E/bite-!TDEP other the one-here. %spa Sebastiana, muerda el otro. T jun. = juun. %mor juun. %eng %spa uno. C amuyek. %mor amuyek. %eng %spa tu mu¤eco. R keqaj kib'e. %mor keqaj kib'e. %eng %spa se cargan. R jawii pu kowih jun, jun taj. %mor jawii pu /k'o: wih jun, jun ta-j. %eng %spa y en donde esta el uno. R lee se'p la lee le', de'e. %mor lee se'p la lee le', de'e. %eng %spa alli Sebastiana. T taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng *NEG /*exist NEG-T. %spa no hay. T no lay b'e. = no lay xb'ek. %mor no lay x-0-b'e-ik. %eng no lay *COMP-3A/go-*TIV. %spa se fue. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. T qab'. = luuq'ab'. %mor *le: *u-q'ab'. %eng %spa mano. C q'ab'. %mor q'ab'. %eng %spa mano. R ey inaj corral. %mor ey inaj corral. %eng %spa el corral. C corral arech a alitomab'. %mor corral ar-e-ch a ali-tom-ab'. %eng %spa corral de las muchachas. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C corral kech alitomab'. %mor corral k-e-ch ali-tom-ab'. %eng %spa corral de las muchachas. *S3-31 T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C menester, menester kab'an. %mor menester, menester kab'an. %eng %spa es necesario, es necesario que hagamos. C jun chik, al sib'. %mor jun chik, al sib'. %eng %spa a otro. R ay enaj laqan inaj juni'. %mor ay enaj r-aqan inaj juni'. %eng %spa el pie de este uno. T wale'. = lee wari'. %mor lee wari'. %eng %spa esto. T nita. = al nita. %mor al nita. %eng %spa nita. R al ti'an chachapa k'u inaj juni' cha', dih. %mor al ti'an ch-0-a/chap-a k'u inaj juni' /cha', dih. %eng %spa Sebastiana agarra a estos. T ntota. = ntota. %mor ntota. %eng %spa ..... R eb'ay chawila mpe' le'. %mor eb'ay ch-0-aw/il-a mpe' le'. %eng %spa mira pues. T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C jawii k'o wi lee tz'i. %mor jawii k'o: wi lee tz'i. %eng %spa en donde esta el perro. A sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N eh qalaj tari' jawii k'owi ri tz'i'. %mor eh qalaj tari' jawii /k'o: wi ri tz'i'. %eng %spa saber donde estara el perro. C ah utz b'a. %mor ah utz b'a. %eng %spa esta bien. A le ch'at. %mor le ch'at. %eng %spa la cama. C pa le ch'at. %mor pa le ch'at. %eng %spa en la cama. N jik'axtaj la li tz'i' cha' alih. %mor /j-0-i/k'am-xta-j la le: i-tz'i' /cha' alih. %eng %spa vayan a traer su perro en el arbol. C jawii k'owi lee tz'i. %mor jawii k'owi lee tz'i. %eng %spa en donde esta. T m. = %mor %eng %spa C jawii k'owi la tz'i k'olee jun tapita. %mor jawii k'owi la tz'i k'olee jun tapita. %eng %spa en donde esta tu perro esta la tapita. C ruk' lee crayone, palee tapita. %mor ruk' lee crayone, palee tapita. %eng %spa con el crayon en la tapita. C chawiloh a ta'in chawiloh. %mor chawiloh a ta'in chawiloh. %eng %spa mira, lo estas viendo. R ti'an keb' chik kinyuq'uj chile'. %mor ti'an keb' chik k-0-in/yuq'u-j chi le'. %eng %spa Sebastiana ya son 2, ya pastores. *S3-32 R keb' tz'i'. %mor keb' tz'i'. %eng %spa a 2 perros. C chawileh le', kintz'ib'aj jun tapita. %mor chawileh le', kintz'ib'aj jun tapita. %eng %spa mira, voy a escribir una tapita. C le jun tapita le'. %mor le jun tapita le'. %eng %spa esa tapita. R k'am b'ik k'am in, kink'am. %mor *k-0-*in/k'am b'i-k *k-0-*in/k'am in, k-0-in/k'am. %eng %spa lo llevan, lo voy a llevar. R inaj chiij cha' kinyuq'uj cha'. %mor inaj chiij /cha' k-0-in/yuq'u-j /cha'. %eng %spa una ovejita para pastorearlo. R e k'iyaa le manik, le manik chi'. %mor e k'iyaa le manik, le manik /chi'. %eng %spa son muchos ahora ahora. C katz'ib'aj katz'ib'aj la q'ab'. %mor katz'ib'aj katz'ib'aj la q'ab'. %eng %spa lo escribes vas a escribir tu mano. R le nik'aj k'o inaj kiche' cha'. %mor le nik'aj /k'o: inaj ki-che' /cha'. %eng %spa los otros tienen un su palo dice. C katz'ib'aj la qab' chiri'. %mor katz'ib'aj la qab' chiri'. %eng %spa escriba tu mano aqui. C le jun iq'ab'. %mor le jun iq'ab'. %eng %spa los otros. T m. = %mor %eng %spa C lee jun aq'ab'. %mor lee jun aq'ab'. %eng %spa tu mano. T m. = %mor %eng %spa N le jun aqab', we ta tzaj tzoj. %mor le jun a-qab', we ta tzajtzoj. %eng %spa tu mano, si fuera chin chin. C le jun aq'ab' chiri'. %mor le jun aq'ab' chiri'. %eng %spa tu mano aqui. T chi'. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa aqui. C a katz'ib'aj jun aq'ab' chiri'. %mor a katz'ib'aj jun aq'ab' chiri'. %eng %spa vas a escribir una tu mano aqui. C katz'ib'aj chiri', jun aq'ab' chawilo. %mor katz'ib'aj chiri', jun aq'ab' chawilo. %eng %spa escriba aqui, una tu mano lo ves. A chatz'ib'aj jun aq'ab' cha'. %mor ch-0-a/tz'ib'a-j jun a-q'ab' /cha'. %eng %spa escriba una tu mano aqui. C chatz'ib'aj jun aq'ab', al ta'in. %mor chatz'ib'aj jun aq'ab', al ta'in. %eng %spa escriba una tu mano, Catarina. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo ves. T noh. = noh. %mor noh. %eng %spa lo veo. R y oxib' chike. %mor y oxib' chi-k e. %eng %spa ya son 3. T chep. = al Sep. %mor al Sep. %eng %spa 3. R ti', xi' ine. %mor ti', xi' ine. %eng %spa yo. C chawiloh le jun aq'ab' y le jun tz'i. %mor chawiloh le jun aq'ab' y le jun tz'i. %eng %spa ves tu mano, el perro. *S3-33 R b'e laa taro'y. %mor b'e laa taro'y. %eng %spa se fue tu gallo. C le jun tz'i' le juna tz'i. %mor le jun tz'i' le juna tz'i. %eng %spa el perro, el perro. T li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa esto. R jas uwach wa' le lilih, ti'aaan. %mor jas u-wach wa' le lilih, ti'aaan. %eng %spa que es esto? Sebastiana. R qana, qana la cho'ch, la qachij. %mor *k-0-q/b'an-a, *k-0-q/b'an-a le: *r-acho'ch, le: qa-chij. %eng %spa hagamos, hagamos la casa de nuestra oveja. R le qachij, le qachij. %mor le qa-chij, le qa-chij. %eng %spa nuestra oveja, nuestra oveja. T lo, le', ch'ij chop chi', Sep. = lee tz'i Sep, lee tz'i Sep. %mor lee tz'i Sep, lee tz'i Sep. %eng %spa R no, le jun i' le li'. %mor no, le jun i' le ri'. %eng %spa no, este uno. T chik, m, m, aila'. = chik, m, m, aila'. %mor chik, m, m, aila'. %eng %spa apurate. T aila'. *** = aila'. %mor %eng %spa apurate. C jas ka'an al Sip? %mor jas ka'an al Sip? %eng %spa que haces Josefa? T Sep, qila'. = al Se'p qila'. %mor al Se'p *k-0-q/il-a'. %eng %spa Josefa vamos. T le, wile'. = jawilee. %mor jawilee. %eng %spa donde esta. T Se'p, qila'. = al Se'p, qila'. %mor al Se'p, *k-0-q/il-a'. %eng %spa Josefa, donde esta? T le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. R jas sach? %mor jas sach? %eng %spa que es? T qila'. = qila'. %mor *k-0-q/il-a'. %eng %spa donde esta. R e tzaq yampee loq, pele', ch'ux. %mor e *x-0/tzaq ya mpe: la-oq, /pe le', /ch'ux. %eng %spa damelo, se sento su. R lupam chi le' cha. %mor le: u-pam chi le' /cha. %eng %spa estomago en eso dice. C jas ka'an ruk' le crayones? %mor jas ka'an ruk' le crayones? %eng %spa que haces con los crayones? R kakowin taj. %mor k-0/kowin ta-j. %eng %spa no puede. T no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C katkowin k'ut. %mor katkowin k'ut. %eng %spa puedes pues. R qase kena? *** %mor qase kena? %eng %spa que voy hacer. T no, Sepi le. = no, Sepi le. %mor no, Sepi le. %eng %spa no, eso. R le, jo', jo'. %mor le, /jo', /jo'. %eng %spa ese, vamos, vamos. *S3-34 C le keb' ne, nee'. %mor le keb' ne, nee'. %eng %spa los 2. T no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. N ku'la qajoq dih. %mor *ch-*at/ku'l-a qaj-oq dih. %eng %spa sientate muchacha. T yak'. = wak'. %mor w-ak'. %eng %spa 2. N Sep. %mor Sep. %eng %spa Josefa. R m. %mor m. %eng %spa m. N ku'la qajoq e. %mor *ch-*a/ku'l-a qaj-oq e. %eng %spa sientate. T loq. = teteloq. %mor t-at/el-oq. %eng %spa no. A teteloq kacha b'i ri. %mor t-at/el-oq k-at/cha' b'i ri. %eng %spa quitate dice. N kacha kub'ij chire le', di cha'. %mor k-at/cha' k-0-u/b'ij chi-r-e le', di /cha'. %eng %spa dice, ella tambien ya dice. R m. %mor m. %eng %spa m. N sepeloq cha' che la nan. %mor *ch-*at/sep-el-oq /cha' che la nan. %eng %spa arrodillate mamacita. R no. %mor no. %eng %spa no. T qil. = qila'. %mor *k-0-q/il-a'. %eng %spa R ni kawaj ta ne', qila. %mor %eng %spa en que no quieres. T le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. R qila' q'ajom. %mor *k-0-q/il-a' q'ajom. %eng %spa veamos marimba. N kaqilaa chi q'ajom cha'. %mor k-0-q/il-a: chi q'ajom /cha'. %eng %spa que veamos marimba dice. A aree karaj wa' kaxojowik? %mor aree k-0-r/aj wa' k-0/xojow-ik? %eng %spa ella quiere bailar. N aree k'u la le', nojel ne le ruq. %mor aree k'u la le', nojel ne le r-uk'. %eng %spa eso es pues todo con el. N kaxojowik e. %mor k-0/xojow-ik e. %eng %spa baila. T b'ay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R qacho' chi. %mor qa-cho' /chi. %eng %spa mascar. A katxojow at, al Ti'an. %mor k-at/xojow at, al Ti'an. %eng %spa baila, ud. Sebastiana. T m. = %mor %eng %spa N di /cha'. %mor di /cha'. %eng %spa muchacha dice. *S3-35 A katxojow at? %mor k-at/xojow at? %eng %spa baila ud.? A xe wi lal Se'p kaxojowik? %mor xe wi le: al Se'p k-0/xojow-ik? %eng %spa solo Sebastiana baila. T Sep. = al Se'p. %mor al Se'p. %eng %spa Sebastiana. A kaxojowik? %mor k-0/xojow-ik? %eng %spa baila. T no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C a katkowinik, xojowik? %mor a katkowinik, xojowik? %eng %spa puedes bailar. T ay, no'. = ay, no'. %mor ay, no'. %eng %spa no. C ay, jas kattzib'aj. %mor ay, jas kattzib'aj. %eng %spa ay, que escribes. R Tian, ki, ke'ee chi jun. %mor Tian, ki, k-0/b'e: chi jun. %eng %spa Sebastiana, dice que se va otro. T nik, jun. = nik, jun. %mor nik, jun. %eng %spa saber, otro. C jun. %mor jun. %eng %spa otro. A a k'o le q'eq e. %mor a /k'o: le q'eq e. %eng %spa si esta el negro. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. A a k'o le q'eq? %mor a /k'o: le q'eq? %eng %spa si esta el negro? T m. = %mor %eng %spa A jawii ri? %mor jawii ri? %eng %spa donde esta. T taj taj chap taj. = taj taj kachap taj. %mor taj taj *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarres. A nkulee kaq? %mor n ku le: kaq? %eng %spa y el rojo. T kaq. = kaq. %mor *le: kaq. %eng %spa rojo. A lee kaq. %mor le: kaq. %eng %spa el rojo. T aq. = kaq. %mor *le: kaq. %eng %spa cerdo. A ile q'an. %mor i le: q'an. %eng %spa el amarillo. T m. = %mor %eng %spa A jawii k'o wi lee q'an? %mor jawii /k'o: wi le: q'an? %eng %spa en donde esta el amarillo. T q'an. = q'an. %mor *le: q'an. %eng %spa amarillo. A a k'o re rax? %mor a /k'o: re rax? %eng %spa esta el verde? T tih, jah? = tih, jah? %mor tih, jah? %eng %spa .......... *S3-36 A a k'oo le rax? %mor a /k'o: le: rax? %eng %spa esta el verde? T k'aq. = kaq. %mor *le: kaq. %eng %spa rojo. A le rax. %mor le rax. %eng %spa el verde. T lax. = rax. %mor *le: rax. %eng %spa verde. C jawii k'oo wih? jawii k'owi le rax? %mor jawii k'oo wih? jawii k'owi le rax? %eng %spa donde esta el verde. T a, a. = a, a. %mor a, a. %eng %spa a, a. C jawii k'o wih lee rax? %mor jawii k'o wih lee rax? %eng %spa en donde esta el vede? T li lee'. = k'oo ruk' lali lee. %mor /*k'o: *r-*uk' *le: ali le:'. %eng %spa donde esta. C jawii? %mor jawii? %eng %spa donde. T li lee'. = k'oo ruk' lali lee. %mor /*k'o: *r-*uk' *le: ali le:'. %eng %spa donde esta. C jawii k'o wi le raxa crayon? %mor jawii k'o wi le raxa crayon? %eng %spa en donde esta el crayon verde? A ruk' lali lee cha'. %mor r-uk' le: ali le: /cha'. %eng %spa la muchacha dice. R ja k'o puch wuk' ine? %mor ja /k'o pu-ch w-uk' in e? %eng %spa acaso esta conmigo? R kaq'a b'aj chuwij. %mor k-0-a/q'ab'a-j chi-w-ij. %eng %spa me estas echando la culpa. A kaq'ab'aj. %mor k-0-a/q'ab'a-j. %eng %spa me estas echando la culpa. T b'aj chi. = kaqab'aj chi. %mor *k-0-*a/qab'a-j /chi. %eng %spa me estas echando la culpa. N je' chih. %mor je' /chi. %eng %spa asi dice. A b'aj chih. %mor b'aj /chi. %eng %spa me estas echando. N m. %mor m. %eng %spa m. A jawih la chije, al Se'p? %mor jawih le: a-chij e, al Se'p? %eng %spa donde esta tu oveja Josefa. R jah? %mor jah? %eng %spa que? A jawih la ch'ij? %mor jawih le: a-ch'ij? %eng %spa donde esta tu oveja? T li le'. = k'oo ruk' lali le'. %mor /*k'o: *r-*uk' *le: ali le'. %eng %spa este. A le, k'oo ruk' alih le'. %mor le, /k'o: r-uk' alih le'. %eng %spa esta con la muchacha. N k'o ruk' alih lee chi. %mor /k'o: r-uk' alih le: /chi. %eng %spa esta con la muchacha dice. T li lee. = k'oo ruk' lali lee. %mor /*k'o: *r-*uk' *le: ali le:. %eng %spa donde esta. A nk'u le aq? %mor n k'u le: aq? %eng %spa con el cerdo. *S3-37 T la le, lee le'. = la le, lee le'. %mor la le, lee le'. %eng %spa eso. A ah, le tz'i'. %mor ah, le tz'i'. %eng %spa el perro. T leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C le si'. %mor le si'. %eng %spa la le¤a. T m, wecha, lee. = m, wecha, lee. %mor m, w-e-ch a, le:. %eng %spa es mio eso. N wecha chi. %mor w-e-ch a /chi. %eng %spa es mio, dice. T lee, wilee, lee. = jawii k'oo wi lee? %mor *jawii /*k'o: wi le:? %eng %spa donde esta. A le ak'. %mor le ak'. %eng %spa la gallina. C jun chij. %mor jun chij. %eng %spa una oveja. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa a. A no, ak'. %mor no, ak'. %eng %spa no, gallina. R taqa taqa taqa. %mor taqa taqa taqa. %eng A taqata chi'. %mor taqata /chi'. %eng %spa N terila' jun al Se'pe. %mor terila' jun al Se'pe. %eng %spa entonces Josefa. T wilee, qak' ay. = jawii k'oo wi lee qak'? %mor *jawii /*k'o: wi le: q-ak'? %eng %spa donde esta, gallina ay. A ay, chana' inaj wich' akej. %mor ay, ch-0-a/b'an-a' inaj wich' a-kej. %eng %spa haga una tu peque¤a caballo. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? A Ti'an, chana' inaj kej. %mor Ti'an, ch-0-a/b'an-a' inaj kej. %eng %spa Sebastiana, haga un tu caballo. T uq. = wuq. %mor *w-uq. %eng %spa conmigo. A chana chuwa le wuj, kutzib'aj. %mor ch-0-a/b'an-a chi-u-wa le wuj, k-0-u/tzib'a-j. %eng %spa hagalo en el libro, lo escribe. T m. = %mor %eng %spa A chatzib'aj. %mor ch-0-a/tzib'a-j. %eng %spa escribelo. T chep. = al Se'p. %mor *al Se'p. %eng %spa Sebastiana. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R lee' cha'. %mor lee' /cha'. %eng %spa eso dice. C jas uwach lele? %mor jas uwach lele? %eng %spa que es eso. *S3-38 T qile'. = kaqil lee le'. %mor *k-0-q/il *le: le'. %eng %spa veamos eso. C le crayone le'. %mor le crayone le'. %eng %spa el crayon. T m. = %mor %eng %spa A la crayone cha'. %mor le: a-krayon e /cha'. %eng %spa el crayon dice. T m. = %mor %eng %spa A la crayone'. %mor le: a-krayon e'. %eng %spa tu crayon. T jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? A la crayon. %mor le: a-krayon. %eng %spa tu crayon. T lon. = krayon. %mor krayon. %eng %spa crayon. T lon. = krayon. %mor krayon. %eng %spa crayon. A crayon ub'ii' la le le. %mor krayon u-b'ii' la le le. %eng %spa crayon se llama eso. T m. = %mor %eng %spa A crayone upame. %mor krayon e u-pam e. %eng %spa crayon esta adentro. T no. = no. %mor no. %eng %spa no. A crayon kacha'. %mor krayon k-at/cha'. %eng %spa crayon diga. T m. = %mor %eng %spa A crayon kacha'. %mor krayon k-at/cha'. %eng %spa crayon diga. T chep ee. = al Se'p ee. %mor *al Se'p e:. %eng %spa Josefa. A ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. T chep. = al sep. %mor al *al sep. %eng %spa Josefa. A q'ojom karaj al Se'p cha'. %mor q'ojom k-0-r/aj al Se'p /cha'. %eng %spa marimba quiere Josefa. N q'ajom karaj cha'. %mor q'ajom k-0-r/aj /cha'. %eng %spa marimba quiere dice. N nkeqila' pu qajom kacha' b'i ri'. %mor n k-0-e-q/il-a' pa u-q'ajom k-at/cha' b'i ri'. %eng %spa vamos a ver marimba, asi dice. N ki qoch' taj dih. %mor ki/qoch' ta-j dih. %eng %spa no se arriman. A chatetz'anaa k'u ruk' achaq' e. %mor ch-at/etz'an-a: k'u r-uk' a-chaq' e. %eng %spa entonces vas a jugar con tu hermana. N tetz'ana k'u ruk' al Ti'an cha'. %mor *ch-at/etz'an-a k'u r-uk' al Ti'an /cha'. %eng %spa juega con Sebastiana dice. R m, ti'an ya, ya, ya, chuwech lapiz slap. %mor m, ti'an ya, ya, *ch-0-*a/ya' chi-w-e-ch lapiz slap. %eng %spa Sebastiana dame tu lapiz. *S3-39 N u kuyaa ta lal ti'an. %mor u k-0-u/ya' ta le: al ti'an. %eng %spa no lo da Sebastiana. N ti'an cha' jas ka'anoh cha'. %mor ti'an /cha' jas k-0-a/b'an-oh /cha'. %eng %spa Sebastiana dice, que haces. A chanaa k'inaj awetz'ab'a'l. %mor ch-0-a/b'an-a: k'u inaj aw/etz'an-b'a'l. %eng %spa hace unos tus juguetes. T m. = %mor %eng %spa A chana inaj awetz'ab'al. %mor ch-0-a/b'an-a inaj aw/etz'an-b'al. %eng %spa haga unos tus juguetes. T m. = %mor %eng %spa A cha'ana inaj awetz'ab'al chuwa le wuj. %mor ch-0-a/b'an-a inaj aw/etz'an-b'al chi-u-wa le: wuj. %eng %spa haga un tu juguete en el libro. T m. = %mor %eng %spa A chana inaj awetz'ab'al chuwa le wuj. %mor ch-0-a/b'an-a inaj aw/etz'an-b'al chi-u-wa le: wuj. %eng %spa haga unos tus juguetes en el libro. T m. = %mor %eng %spa A kaku' b'a la crayon. %mor k-0-a/ku' b'a le: a-krayon. %eng %spa escondes tu crayon. *xk'is le cinta S-3.