.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 12 .N:2 .H:Al Cha:y 12 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;0.23 *No of utterances: 372 *MLU: 2.85 *R12-1 Ch (k'o taj). = (k'o taj). %mor (/k'o: ta-j). %eng %spa no hay. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ch ko taj. = ko taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jawi xat pewi cha'. %mor jawi xat pewi cha'. %eng %spa en donde vienes dice?. Ch pe luk' ton. = ximpe ruk' al ton. %mor *x-*in/pet r-uk' *al ton. %eng %spa viene con Antonia. P jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. Ch am chaq in. = xink'am jun watzyaq in. %mor *x-0-*in/k'am *jun *w-atzyaq in. %eng %spa yo traje una mi ropa. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C pa chak. %mor pa chak. %eng %spa en el trabajo. R ey tajin ku ch'up jun. %mor ey tajin ku ch'up jun. %eng %spa esta cortando un. R uturaz la Pedro. %mor uturaz la Pedro. %eng %spa su durazno Pedro. P xaq xawe laq'aj loq. %mor xaq xawe laq'aj loq. %eng %spa solo lo fue a robar. Ch no welaqaj taj (xa kej). = no ma xwelaqaj taj xa keb'. %mor no *ma *x-0-w/elaq'a-j ta-j xa keb'. %eng %spa no, no lo rob'e solo 2. R ay xch'upu taj la jin we da le. %mor ay x-0/ch'up-u taj la jin we da le. %eng %spa ya fui a cortar un mio. R oy, oy, laj ate laqom qe. %mor oy, oy, laj ate laqom qe. %eng %spa uy eres muy ladron. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es uno. R chachupu b'a qane jin. %mor chachupu b'a qane jin. %eng %spa corta un mio. R we ri le jun juni len taq. %mor we ri le jun juni len taq. %eng %spa los unos de. R nikaji. %mor nikaji. %eng %spa estos. R a la, ala, alaj e rech a Pedro. %mor a la, ala, alaj e rech a Pedro. %eng %spa hola los de Pedro. P ja chike. %mor ja chike. %eng %spa cual. R le, le wari ririri. le wari. %mor le, le wari ririri. le wari. %eng %spa este, este. R alaj k'o jun ukab' chirij. %mor alaj k'o jun ukab' chirij. %eng %spa fijate que tiene una miel detras. P le jun june. %mor le jun june. %eng %spa el uno. R no le jun juni. %mor no le jun juni. %eng %spa no este uno. C ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. R kawaj. %mor kawaj. %eng %spa quieres. P chama pan jun che. %mor chama pan jun che. %eng %spa haya un palo. *R12-2 R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R kama chile wari kalchi. %mor kama chile wari kalchi. %eng %spa hagamos esto. R utza we ma kawaj tata. %mor utza we ma kawaj tata. %eng %spa es mejor si no quieres. R kinchup qan wa le in le juni. %mor kinchup qan wa le in le juni. %eng %spa que corte, entonces yo voy a cortar. R juni. %mor juni. %eng %spa este uno. P le k'o puwi o le k'o chuxe. %mor le k'o puwi o le k'o chuxe. %eng %spa el que esta encima o debajo. R le k'o warali. %mor le k'o warali. %eng %spa el que esta aqui. P le riri. %mor le riri. %eng %spa este. R je'. %mor je'. %eng %spa a si. P mo la b'aloq le, mas raxna. %mor mo la b'aloq le, mas raxna. %eng %spa traigalo es mas verde. C mas rax. %mor mas rax. %eng %spa es mas verde. P k'o jun june. %mor k'o jun june. %eng %spa esta este uno. c rax juntiro le'le'. %mor rax juntiro le'le'. %eng %spa es verde todo el. R chapam pe chawe al Talin. %mor chapam pe chawe al Talin. %eng %spa agarralo delante de Catarina. P le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. Ch pelipa. = pelipa. %mor pelipa. %eng %spa Felipe. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C al chay. ah ma tzaqa at. %mor al chay. ah ma tzaqa at. %eng %spa Ros no se caiga ud. P b'aya. %mor b'aya. %eng %spa vaya. C jas che ku kan le jun. %mor jas che ku kan le jun. %eng %spa porque agarra su. C ratzyaq. %mor ratzyaq. %eng %spa ropa. P jawi xak'am wuloq cha. %mor jawi xak'am wuloq cha. %eng %spa en donde lo trajistes dice. Ch lech qap xik' loq. = rech chaqap xusik' loq. %mor r-e-ch chaqap *x-0-*u/sik' la-oq. %eng %spa un chacas lo recogi. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R xusik' loq cha. %mor xusik' loq cha. %eng %spa lo recogio dice. P jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. Ch lech qal xik' loq. = rech ak'al xinsik loq. %mor r-e-ch ak'al *x-0-*in/sik' la-oq. %eng %spa es de ni¤o lo recogi. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R12-3 P wila walle. %mor wila walle. %eng %spa en donde esta tu hijo. R chay cha nu an cha, cha. %mor chay cha nu an cha, cha. %eng %spa Rosl, diga. R chamaloq al chay. %mor chamaloq al chay. %eng %spa traigalo Ros. Ch payax k'o taj. = le payaso n k'o taj. %mor *le payaso *n /k'o: ta-j. %eng %spa el payaso no esta. P aka akam junaja, junaj awixikin. %mor aka akam junaja, junaj awixikin. %eng %spa vas hacer un tu arete. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le. %mor le. %eng %spa ese. R wech in xu ya la Felipe. %mor wech in xu ya la Felipe. %eng %spa es mio lo dio Felipe. C ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R rech al chay. %mor rech al chay. %eng %spa es de Ros. C ma wech taj in. %mor ma wech taj in. %eng %spa no es tuyo, yo. Ch lih ri. = lih ri. %mor lih ri. %eng %spa aqui esta. P a ka k'amoh. %mor a ka k'amoh. %eng %spa lo quieres. C k'amoh. %mor k'amoh. %eng %spa quiero. P a ka kamoh. %mor a ka kamoh. %eng %spa lo quieres?. Ch k'amoh. = kinkamo. %mor *k-0-*in/k'am-oh. %eng %spa lo quiero. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P saj b'a jewa. %mor saj b'a jewa. %eng %spa entonces venga aca. C saj. %mor saj. %eng %spa venga. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. P utz kaqakoj chela xikin. %mor utz kaqakoj chela xikin. %eng %spa mejor si lo ponemos en tus oidos. P di una vez. %mor di una vez. %eng %spa de una vez. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. R ay k'ax k'ula al chay. %mor ay k'ax k'ula al chay. %eng %spa eso te va a doler Ros. R jat al chaya k'ax. %mor jat al chaya k'ax. %eng %spa vete Ros, esto duele. P k'ax taj. %mor k'ax taj. %eng %spa no duele. C k'ax taj. %mor k'ax taj. %eng %spa no duele. R n ka koj taj a Pedro a laj. %mor n ka koj taj a Pedro a laj. %eng %spa no lo pongas pedro, es que. Ch k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa duele. *R12-4 P jesche amaja pu kawer. %mor jesche amaja pu kawer. %eng %spa porque acaso no has hecho el agujero. P lu xikin. %mor lu xikin. %eng %spa en su oido. R m. %mor m. %eng %spa m. P nimodo. %mor nimodo. %eng %spa ni modo. Ch wakax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa toro. R wech in, xaq kub'ij a pedro. %mor wech in, xaq kub'ij a pedro. %eng %spa es mio, nada mas dice pedro. R ya xworo tajik. %mor ya xworo tajik. %eng %spa y a lo perforaron. Ch kax taj lih. = kax taj ri. %mor kax taj ri. %eng %spa no dolera. P no naworom tala we al, al, chay. %mor no naworom tala we al, al, chay. %eng %spa no esta perforado el mio, Ros. R worom pedro. %mor worom pedro. %eng %spa es perforado pedro. C nk'o taj. %mor nk'o taj. %eng %spa no hay. P nk'o tale jul. %mor nk'o tale jul. %eng %spa no hay agujero. R m. %mor m. %eng %spa m. C nk'o taj. %mor nk'o taj. %eng %spa no hay. R kiy tiya'oj chupam. %mor kiy tiya'oj chupam. %eng %spa se encrno adentro. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R le wech in xesataj. %mor le wech in xesataj. %eng %spa el mio ya se salio. R tiya'oj chupam. %mor tiya'oj chupam. %eng %spa la carne adentro. P jas che iya, chacha pa k'ub'ike. %mor jas che iya, chacha pa k'ub'ike. %eng %spa porque, agarra. P a we at ri, kak'an tab'a, ri?. %mor a we at ri, kak'an tab'a, ri?. %eng %spa el tuyo, no lo vas a recibir?. Ch kal at koj. = kol le at kukojo. %mor kol *le at *k-0-*u/koj-*oh. %eng %spa es que ud. lo usa. P no inkin koj taj xaq kachapoh. %mor no inkin koj taj xaq kachapoh. %eng %spa no lo uso solo lo agarras. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. P a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. Ch uchi. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. R janipa ku q'ij kal chakun ruk'. %mor janipa ku q'ij kal chakun ruk'. %eng %spa y cuantos dias vas trabajar. P m. %mor m. %eng %spa m. *R12-5 R jani pa ku qij. %mor jani pa ku qij. %eng %spa y cuantos dias. Ch ay wixkinaj. = ay luwixikinaj. %mor ay *le *u-wixikinaj. %eng %spa los aretes. C ah xtzaq le jun. %mor ah xtzaq le jun. %eng %spa se cayo el uno. P jun semana. %mor jun semana. %eng %spa una semana. R por dios. %mor por dios. %eng %spa por Dios. P jun semana. %mor jun semana. %eng %spa una semana. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch chike we in. = jachike le we in. %mor jachike le we in. %eng %spa cual es el mio. P ay katij ta at. %mor ay katij ta at. %eng %spa no lo coma ud. R awas. %mor awas. %eng %spa es pecado. P kawilo xok ayab'e. %mor kawilo xok ayab'e. %eng %spa ya ves que te estas enfermando. R kawilo xaq, xaq e linaq. %mor kawilo xaq, xaq e linaq. %eng %spa lo ves, solo tiene ya. R chi lu chi le. %mor chi lu chi le. %eng %spa edema. P b'ay kal kam k'ula. %mor b'ay kal kam k'ula. %eng %spa vaya, te van a llevar. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P kat an operar at jas. %mor kat an operar at jas. %eng %spa te van operar como. P an che lal talin. %mor an che lal talin. %eng %spa le hicieron a Catarina. R ki pa. %mor ki pa. %eng %spa es dulce verdad. P ax kori k'uri le anom. %mor ax kori k'uri le anom. %eng %spa y ya hace tiempo. P operar lal Talin. %mor operar lal Talin. %eng %spa que operaron a Catarina. C a k'o a non ajsik. %mor a k'o a non ajsik. %eng %spa han hecho arriba. R xb'an taj ne jun junab'. %mor xb'an taj ne jun junab'. %eng %spa no lo hicieron, un a¤o. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C a jun. %mor a jun. %eng %spa uno. P an taj jun junab'. %mor an taj jun junab'. %eng %spa no lo hicieron. R cuatro de feb'rero xa'na. %mor cuatro de feb'rero xa'na. %eng %spa 4 de febrero hicieron. P ja. %mor ja. %eng %spa que. C kawilo. %mor kawilo. %eng %spa lo ves. R mal cuatro de feb'rero tab'a xane opera cien chare. %mor mal cuatro de feb'rero tab'a xane opera cien chare. %eng %spa cuatro de febrero lo operaron. *R12-6 P m. %mor m. %eng %spa m. Ixoq al Talin xa chula kowi cha. %mor al Talin xa chula kowi cha. %eng %spa Catarina en esta dice. P ah, jun ab'ir?. %mor ah, jun ab'ir?. %eng %spa ah, hace un a¤o?. R juna. %mor juna. %eng %spa un. C jun ab'ir, sib'ilaj naj la operacion. %mor jun ab'ir, sib'ilaj naj la operacion. %eng %spa hace un a¤o, es muy lejos la operacion. R Talin chapaka le jun awi chapalaj. %mor Talin chapaka le jun awi chapalaj. %eng %spa arregla tu pelo. P n k'ax ta chile kamik?. %mor n k'ax ta chile kamik?. %eng %spa ya no duele ahora. R n k'ax ta chik. %mor n k'ax ta chik. %eng %spa ya no duele . P n k'ax ta chik, n k'ax ta chik?. %mor n k'ax ta chik, n k'ax ta chik?. %eng %spa ya no duele, ya no duele. R no. %mor no. %eng %spa no. Ch leh xikinah. = le wixikinaj e. %mor le wixikinaj e. %eng %spa los aretes. P awe at. %mor awe at. %eng %spa son tuyos. C awe at. %mor awe at. %eng %spa son tuyos. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. P ma kak'am taj?. %mor ma kak'am taj?. %eng %spa no lo recibas. Ch wixikine. = wixikine. %mor wixikine. %eng %spa arete. C ma k'am taj?. %mor ma k'am taj?. %eng %spa no lo recibas?. Ch ma k'am taj. = ma kink'am taj. %mor ma *k-0-*in/k'am ta-j. %eng %spa no lo recib'o. P jasche?. %mor jasche?. %eng %spa porque?. Ch june une june. = le june, wene jun. %mor le june, wene jun. %eng %spa el uno, talves uno. R no. %mor no. %eng %spa no. Ch at le at Pelipe. = awe at le, awe at Felipe. %mor awe at le, awe at Felipe. %eng %spa es tuyo Felipe, es tuyo Felipe. C wech, na wech in taj. %mor wech, na wech in taj. %eng %spa es mio, no es mio. C wech at le wixikin. %mor wech at le wixikin. %eng %spa es tuyo el arete. C wech in le wuj. %mor wech in le wuj. %eng %spa es mio el cuaderno. Ch qala mpe le. = qila mpe le. %mor q/il-a mpe le. %eng %spa veamos. R xatane retam wa jawi k'o wi luchi. %mor xatane retam wa jawi k'o wi luchi. %eng %spa si supiera en donde esta. R le kox. kaxan. %mor le kox. kaxan. %eng %spa la cofe del girasol. *R12-7 C jas katzukuj pa. %mor jas katzukuj pa. %eng %spa que buscas en. P jas, jas uwach e lele?. %mor jas, jas uwach e lele?. %eng %spa que, que es eso. R wuj kalcha? chasipaj kan chuwech. %mor wuj kalcha? chasipaj kan chuwech. %eng %spa cuaderno digo, regalame a mi. R kalcha? %mor kalcha? %eng %spa diga. Ch wuj. = wuj. %mor wuj. %eng %spa cuaderno. P no, le jun cuenta le, jas uwach?. %mor no, le jun cuenta le, jas uwach?. %eng %spa ese cosa, que es. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le jun la leleh?. %mor le jun la leleh?. %eng %spa esa cosa. R ch'im kalcha'. %mor ch'im kalcha'. %eng %spa metate diga. Ch chin. = chim. %mor chim. %eng %spa metate. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch to in. = kinto in. %mor *k-0-*in/ta'-oh in. %eng %spa lo oigo yo. Ch to' in a ch'ij. = kinto in le chij. %mor *k-0-*in/ta'-oh in *le chij. %eng %spa yo oigo la oveja. R istaq kub'i lal chay. %mor istaq kub'i lal chay. %eng %spa se cayo la Ros. C jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es. R jas kub'i lal Chay?. %mor jas kub'i lal Chay?. %eng %spa y como se llama la Ros. R qalampe. %mor qalampe. %eng %spa veamos. R qalampe. %mor qalampe. %eng %spa veamos. R ay no. %mor ay no. %eng %spa no. R ay, k'ax k'o jun chikop chupam. %mor ay, k'ax k'o jun chikop chupam. %eng %spa peor si tiene animal adentro. R ay, jun taroyi. %mor ay, jun taroyi. %eng %spa un gallo. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R chawilampe le jun taroy. %mor chawilampe le jun taroy. %eng %spa mira al gallo. R ii, jun taroy. %mor ii, jun taroy. %eng %spa un gallo. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ruk'am jun uchamiye. %mor ruk'am jun uchamiye. %eng %spa tiene un su garrote. P xa chikilik, ay. %mor xa chikilik, ay. %eng %spa esta de cabeza. *R12-8 C no. %mor no. %eng %spa no. Ch le, impa leh impele. = le, impa leh impele. %mor le, impa leh impele. %eng %spa mira. C le. %mor le. %eng %spa ese. P xa chikilike chana wa luwach. %mor xa chikilike chana wa luwach. %eng %spa esta al reves, hagalo su cara. R je, le jun, le jun tz'ile. %mor je, le jun, le jun tz'ile. %eng %spa a si el uno, el perro. R jun ch'ije, jun ak'e. %mor jun ch'ije, jun ak'e. %eng %spa una oveja, un gallo. R jun ak'al chaya le. %mor jun ak'al chaya le. %eng %spa un gallo Ros. C taroy. %mor taroy. %eng %spa gallo. R jun xup kan kupuyij le jaron cha. %mor jun xup kan kupuyij le jaron cha. %eng %spa empujo el agua. C ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R jas kuwach wa le jun ririri?. %mor jas kuwach wa le jun ririri?. %eng %spa y que sera esta cosa. R jun q'ij. %mor jun q'ij. %eng %spa un sol. C no, kotz'ij taj, k'o le jun ch'ele. %mor no, kotz'ij taj, k'o le jun ch'ele. %eng %spa no es flor, esta ese palo. C a kawil le jun palaj che le jun ch'e. %mor a kawil le jun palaj che le jun ch'e. %eng %spa ves tu cara en el palo. C k'o lu, ub'aqwach, uchi, utzam. %mor k'o lu, ub'aqwach, uchi, utzam. %eng %spa tiene su ojo, boca, nariz. R y le ri?. %mor y le ri?. %eng %spa y esto. C y la ri?. %mor y la ri?. %eng %spa y esto. Ch lay kixpetik. = lay kixpetik. %mor lay k-ix/pet-ik. %eng %spa (ay, vienen). R utza xar, a xa'r k'olike. %mor utza xar, a xa'r k'olike. %eng %spa mejor pescado, solo esta. C k'o le jun palaj chupam. %mor k'o le jun palaj chupam. %eng %spa tiene la cara adentro. R laj mala katon la wech are kule wech. %mor laj mala katon la wech are kule wech. %eng %spa es melo con el tuyo y el mio. R xaq durasn, m. %mor xaq durasn, m. %eng %spa es solo durazno, m. Ch lee xa'r. = lee xa'r. %mor lee xa'r. %eng %spa el jarro. C k'ole jun palaj rechle al Chay chupam. %mor k'ole jun palaj rechle al Chay chupam. %eng %spa tiene la cara de Ros, en el. C le xar. %mor le xar. %eng %spa jarro. P chawila kut al chaya, k'o le jun. %mor chawila kut al chaya, k'o le jun. %eng %spa mira pues Ros, esta una. P winaq pa le jun jaron e. %mor winaq pa le jun jaron e. %eng %spa persona en el agua. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'o jun winaq pa le jun jaron e. %mor k'o jun winaq pa le jun jaron e. %eng %spa hay una persona en el agua. *R12-9 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le, n kawilo le? le. %mor le, n kawilo le? le. %eng %spa lo ves, ve. Ch e moro wach ek jaron. = jasa modo xe lu wach pa jaron?. %mor jasa modo *x-0/b'e:-!ik *le *u-wach *pa jaron?. %eng %spa como saldria su cara en el agua. R taroy kalcha. %mor taroy kalcha. %eng %spa gallo diga. R jun taroy kalcha. %mor jun taroy kalcha. %eng %spa un gallo diga. P junam ruk' ate. %mor junam ruk' ate. %eng %spa es igual que ud. R kupayij, kupuyij naj xa'r kalcha'. %mor kupayij, kupuyij naj xa'r kalcha'. %eng %spa lo empuja, empuja al pescado diga. Ch na. = na. %mor na. %eng %spa na. C na junam taj. %mor na junam taj. %eng %spa no es igual. Ch piij xar. = kupuyiij le xar. %mor *k-0-*u/puyii-j *le xar. %eng %spa empuja al pescado. R esa lo, jas uwach wa le jun riri. %mor esa lo, jas uwach wa le jun riri. %eng %spa que sera este uno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C kawilo le jun chik palaj?. %mor kawilo le jun chik palaj?. %eng %spa ves la otra cara. Tr ay jun k'aq kalcha. %mor ay jun k'aq kalcha. %eng %spa un fuego diga. P kawil lupalaj le jun q'aqeh'. %mor kawil lupalaj le jun q'aqeh'. %eng %spa ves la cara es un rojo. Ch ay jun palaj q'aq' leh. = le jun upalaj le jun kaq e. %mor le jun upalaj le jun kaq e. %eng %spa su cara de rojo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R utzam e. %mor utzam e. %eng %spa nariz. Ch ay, ch'iyeh. = le tz'i le. %mor le tz'i le. %eng %spa el perro. C lutz'i. %mor lutz'i. %eng %spa su perro. P le tz'i k'o junaj uchakete. %mor le tz'i k'o junaj uchakete. %eng %spa el perro tiene un poquito. R naj upowi le. %mor naj upowi le. %eng %spa un sombrerito. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R le jun taroye, k'o junaj upowi misma le. %mor le jun taroye, k'o junaj upowi misma le. %eng %spa el gallo tambien tiene en su sombrerito. R ruk'am jun chamiya. %mor ruk'am jun chamiya. %eng %spa con su garrote. C le, lu k'o, kotz'ij. %mor le, lu k'o, kotz'ij. %eng %spa y su flor. R e ch'il jun u, jun u, jun u. %mor e ch'il jun u, jun u, jun u. %eng %spa con un su, un su. R junu, junu. %mor junu, junu. %eng %spa un su. R jun uje'. %mor jun uje'. %eng %spa una su cola. *R12-10 R jun uje'. %mor jun uje'. %eng %spa una su cola. R ay jun tz'ile. %mor ay jun tz'ile. %eng %spa ay un perro. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R junaj taroye. %mor junaj taroye. %eng %spa un gallo. C jun nima tz'i. %mor jun nima tz'i. %eng %spa un perro grande. C mas nime tz'ichele taroy. %mor mas nime tz'ichele taroy. %eng %spa mas grande es el perro que el gallo. Ch uqila chi jun. = qilo chi jun. %mor q/il-#o chi jun. %eng %spa veamos otro. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. Ch kol. = kol. %mor kol. %eng %spa es que. C a k'alik. %mor a k'alik. %eng %spa esta. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa en donde esta. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no, no al chay. %mor no, no al chay. %eng %spa no, no Ros. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C are al chay. %mor are al chay. %eng %spa es Ros. Ch ay chi jun leh. = k'o chi jun le. %mor /*k'o: chi jun le. %eng %spa hay otro. R ay jun chije. %mor ay jun chije. %eng %spa una oveja. R jun chije, jun taroye. %mor jun chije, jun taroye. %eng %spa una oveja, un gallo. R k'o chi jun taroye. %mor k'o chi jun taroye. %eng %spa hay otro gallo. R xresaj lu puwi leh. %mor xresaj lu puwi leh. %eng %spa saco su sombrero. R m, resaj u puwi, te kuri. %mor m, resaj u puwi, te kuri. %eng %spa saco su sombrero despues. R teku'ri xu teqeqaj u puchi le. %mor teku'ri xu teqeqaj u puchi le. %eng %spa despues, quito. C le k'o puchi le qayes. %mor le k'o puchi le qayes. %eng %spa tiene en su boca hierba. P no. %mor no. %eng %spa no. R u puchi le qayes, y lu tz'am. %mor u puchi le qayes, y lu tz'am. %eng %spa su boca de la hierba y su nariz. P kawil lo wache, le a utz kawilch. %mor kawil lo wache, le a utz kawilch. %eng %spa ves su cara, te gusta. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch kan at intiq' luk. = chak'ama k'u loq ruk'. %mor *ch-0-*a/k'am-*a *k'u *la-*oq r-uk'. %eng %spa traigalo con. *R12-11 C a xa wil qayes ruk' lu wach. %mor a xa wil qayes ruk' lu wach. %eng %spa ves la hierba con tus ojos. P a awilom cha. %mor a awilom cha. %eng %spa lo has visto dice. Ch chupu' wach at. = chachupu a wech at. %mor *ch-0-*a/chup-u aw-e-ch at. %eng %spa corta tuyo. P inchi ke. %mor inchi ke. %eng %spa ahora yo. C a wilom at. %mor a wilom at. %eng %spa lo has visto. Ch wich' pirre so. = wich' pirre so. %mor wich' pirre so. %eng %spa peque¤o. R no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. P awas, cha. %mor awas, cha. %eng %spa es pecado dice. R awas. %mor awas. %eng %spa es pecado. Ch ch'upu xirwela. = chachupu cirwela. %mor *ch-0-*a/chup-u cirwela. %eng %spa corta la ciruela. P nk'ota chik, xk'isik. %mor nk'ota chik, xk'isik. %eng %spa ya no esta, se termino. P la k'ut xk'is taj awumaleh. %mor la k'ut xk'is taj awumaleh. %eng %spa ya vistes que ya lo terminastes. Ch tijtaj chi jun. = xtijtaj chi jun. %mor *x-0/tij-taj chi jun. %eng *COMP-3A/eat-PASS2 another one. %spa ya comieron otro. Ch un tijtaj chi jun. = jun xtijtaj chi jun. %mor jun *x-0/tij-taj chi jun. %eng %spa ya comieron otro. R xa tzi k'o ta chi ki. %mor xa tzi k'o ta chi ki. %eng %spa ya no tiene sabor. R al Talin, jun tzile. %mor al Talin, jun tzile. %eng %spa Catarina, un perro. R ay k'o jun chirij kala Felipe. %mor ay k'o jun chirij kala Felipe. %eng %spa hay uno detras de Felipe. Ch tijtaj chi jun mal xirwel. = xtijtaj chi jun wumal le cirwela. %mor *x-0/tij-taj chi jun *w-umal *le cirwela. %eng *COMP-3A/eat-PASS2 another one *1E-because *the plum. %spa ya me comi otra ciruela. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P tijtajik e. %mor /tij-taj-ik e. %eng %spa ya lo comieron. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ma tij taj le su wa, cirwela. %mor ma tij taj le su wa, cirwela. %eng %spa ya se comieron la ciruela. R chaya kana le chaqele. %mor chaya kana le chaqele. %eng %spa dejamos eso a nosotros. C jas ku'an ruk'lu che' le taroy. %mor jas ku'an ruk'lu che' le taroy. %eng %spa que hace con el palo el gallo. R no xane kaqil na le waral. %mor no xane kaqil na le waral. %eng %spa es que tenemos que ver aqui. C k'o le k'isb'al le wuj. %mor k'o le k'isb'al le wuj. %eng %spa esta el ultimo del libro. Ch kixb'al chi jun. = k'isb'al chi le jun. %mor /k'is-b'al chi *le jun. %eng %spa es ultimo el otro. *R12-12 P ko junaj jale al chay e. %mor ko junaj jale al chay e. %eng %spa hay uno por alli Ros. R al chay cha, al chay. %mor al chay cha, al chay. %eng %spa Ros, Ros, Ros. P le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. R ja le. %mor ja le. %eng %spa por alli. P je m pe cha'ama la le chare le. %mor je m pe cha'ama la le chare le. %eng %spa haga asi, a eso. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C k'o le puwi. %mor k'o le puwi. %eng %spa tiene sobre. Ch qil chi jun e. = kaqil chi jun e. %mor *k-0-q/il chi jun e. %eng %spa veamos el otro. Ch leh chiij. = leh chiij. %mor leh chiij. %eng %spa la oveja. C le le jun chij. %mor le le jun chij. %eng %spa la oveja. R no. %mor no. %eng %spa no. C a utz we kinsik'juwa wuj. %mor a utz we kinsik'juwa wuj. %eng %spa esta bien si leo el libro. R cha sik'aj choqam pe. %mor cha sik'aj choqam pe. %eng %spa lealo diga. R chay, chasikij impe kalcha. %mor chay, chasikij impe kalcha. %eng %spa Ros, lealo diga Ros. C a utz we kinsik'ij. %mor a utz we kinsik'ij. %eng %spa esta bien si lo leo. R cha sikij cho'qoqeh. %mor cha sikij cho'qoqeh. %eng %spa lea diga. Ch sik'ij. = chasik'ij. %mor *ch-0-*a/sik'i-j. %eng %spa lea. C kin sik'ij, utz. %mor kin sik'ij, utz. %eng %spa lo leo bien. Ch sik'ij (in). = kinsik'ij in. %mor *k-0-*in/sik'i-j in. %eng %spa lo leo yo. C ah je k'ole, ko le jun tz'ij. %mor ah je k'ole, ko le jun tz'ij. %eng %spa a si, esta el, esta la palabra. C no. %mor no. %eng %spa no. R chataqala k'uloq, chataqala k'uloq. %mor chataqala k'uloq, chataqala k'uloq. %eng %spa parate pues, parate pues. C ma ka'antaj, kub'ij ka'e pa. %mor ma ka'antaj, kub'ij ka'e pa. %eng %spa no lo hagas, dice quye se a con. C ruk' k'ulumem, lu rikan lor. %mor ruk' k'ulumem, lu rikan lor. %eng %spa el casamiento con su tio Loro. C teneri ixzaj lu tzam. %mor teneri ixzaj lu tzam. %eng %spa que si se mancho su nariz. C y makaraj tak'u la re k'u k'utu. %mor y makaraj tak'u la re k'u k'utu. %eng %spa y no quiere el mostrar su. C rib' tzil, xuta che le qayes. %mor rib' tzil, xuta che le qayes. %eng %spa nariz sucia, pidio a la hierba. C che ri kusu'u' makawaj taj. %mor che ri kusu'u' makawaj taj. %eng %spa que lo limpie, no quiero dijo. C xcha le qayes. %mor xcha le qayes. %eng %spa la hierba. *R12-13 C y ko le chij, chij che tija. %mor y ko le chij, chij che tija. %eng %spa esta la oveja, oveja come. C le q'ayes, y la re makaraj. %mor le q'ayes, y la re makaraj. %eng %spa hierba, el no quiere lim. C taj kusu'u le nu tzam. %mor taj kusu'u le nu tzam. %eng %spa limpiarme mi nariz. Ch mek. = muyek. %mor muyek. %eng %spa muyeko. C kine pa lu k'u la neni le wikan. %mor kine pa lu k'u la neni le wikan. %eng %spa me voy al casamiento de mi. C lor. %mor lor. %eng %spa tio el Loro. P jun. %mor jun. %eng %spa uno. C ma kuwaj taj xcha le chij. %mor ma kuwaj taj xcha le chij. %eng %spa no quiero dijo la oveja. C kuje, la taroy. %mor kuje, la taroy. %eng %spa tambien el gallo. R le taroy. %mor le taroy. %eng %spa el gallo. Ch ma wuj taj chih. = ma kawaj taj chi. %mor ma *k-0-aw/aj ta-j /chi. %eng %spa ya no quiere. C jas kub'ij le chij?. %mor jas kub'ij le chij?. %eng %spa que dice la oveja?. C makawaj taj kub'ij. %mor makawaj taj kub'ij. %eng %spa no quiero dice. R a le, le wari chij cha. %mor a le, le wari chij cha. %eng %spa este es la oveja dice. R makawaj taj kacha k'uricha. %mor makawaj taj kacha k'uricha. %eng %spa no quiero, asi dice, dice. Ch ma waj taj warlih. = ma kawaj taj le wari. %mor ma *k-0-aw/aj ta-j *le wari. %eng %spa no quiero esto. C ah je, makawaj taj xcha. %mor ah je, makawaj taj xcha. %eng %spa no quiero dijo. C le chij, kuje le taroy piripipin. %mor le chij, kuje le taroy piripipin. %eng %spa la oveja, tambien el gallo piripipin. C sib'ilaj xk'anarik. %mor sib'ilaj xk'anarik. %eng %spa se enojo mucho. C makawaj taj ximb'ij chawe. %mor makawaj taj ximb'ij chawe. %eng %spa no quiero te dije. C sib'ilaj k'ax kas katoj wina. %mor sib'ilaj k'ax kas katoj wina. %eng %spa te va costar pagarlo. C k'ole tz'i, tzi chatija le chij. %mor k'ole tz'i, tzi chatija le chij. %eng %spa esta el perro, perro come a la oveja. C la re, le are, kuje maxraj taj el. %mor la re, le are, kuje maxraj taj el. %eng %spa el tambien no quieso. C xutij el qayes, le xinta. %mor xutij el qayes, le xinta. %eng %spa comio la hierba, se lo pedi. C chare, kusu'u' le un tzam. %mor chare, kusu'u' le un tzam. %eng %spa que me limpie la nariz. C max raj ta k'ut, maki, maka wil. %mor max raj ta k'ut, maki, maka wil. %eng %spa y no quiso, fijate que no. C tzil le nu tzam, kine ku pa lu. %mor tzil le nu tzam, kine ku pa lu. %eng %spa ves que tengo sucia la nariz. C k'ula, kula nem le wikan lor. %mor k'ula, kula nem le wikan lor. %eng %spa en el casamiento de mi tio. C ma ka waj xcha le tzi. %mor ma ka waj xcha le tzi. %eng %spa no quiero dijo el perro. *R12-14 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R ma kawaj taj le wari. %mor ma kawaj taj le wari. %eng %spa no quiero esto. R le jun chike. %mor le jun chike. %eng %spa el otro. R le wikan ror kacha k'uri. %mor le wikan ror kacha k'uri. %eng %spa mi tio loro decia. R le chij cha. %mor le chij cha. %eng %spa la oveja dice. C makawaj taj. %mor makawaj taj. %eng %spa no quiero dice. C n k'ole jun che, che jat. %mor n k'ole jun che, che jat. %eng %spa esta el arbol, arbol anda. C ka ta cha, kach. %mor ka ta cha, kach. %eng %spa anda.. R ja ch'aya. %mor ja ch'aya. %eng %spa anda a pegarlo. C ka ch'aya le tz'i, lare. %mor ka ch'aya le tz'i, lare. %eng %spa vas a pegar el perro, el C max raj taj kutij le chij. %mor max raj taj kutij le chij. %eng %spa no quiso comer la oveja. C kuje la re max raj taj. %mor kuje la re max raj taj. %eng %spa tambien el no quiso. C kutij le qayes, max raj taj. %mor kutij le qayes, max raj taj. %eng %spa comer la hierba, no quiso. C kusu'u' le nu tzam le in. %mor kusu'u' le nu tzam le in. %eng %spa limpiar mi nariz, yo me. C kine ku pa le kulanem. %mor kine ku pa le kulanem. %eng %spa voy al casamiento. C le wikan lor, makuwaj taj. %mor le wikan lor, makuwaj taj. %eng %spa de mi tio loro, no quiero. C xcha le che. %mor xcha le che. %eng %spa dijo el palo. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C te kur, jun chik. %mor te kur, jun chik. %eng %spa otro. ch m. %mor m. %eng %spa m. C te kuri le taroy pipiripin. %mor te kuri le taroy pipiripin. %eng %spa entonces el gallo piripin. C x'e ruk' le k'aq, qaq. %mor x'e ruk' le k'aq, qaq. %eng %spa se fue con el fuego, fuego. C chakatisaj le che lare. %mor chakatisaj le che lare. %eng %spa quema el fuego, el no. C max raj taj kuchay le tz'i. %mor max raj taj kuchay le tz'i. %eng %spa quiso pegar el perro. C le tz'i max raj taj xutij. %mor le tz'i max raj taj xutij. %eng %spa y el perro no quiso comer. C le chij, kuje le chij max raj. %mor le chij, kuje le chij max raj. %eng %spa la oveja, tambien la oveja no quiso. C kutij le qayes, kuje, kuje le. %mor kutij le qayes, kuje, kuje le. %eng %spa comer la hierba, y tambien. C qayes max raj taj kusu'u. %mor qayes max raj taj kusu'u. %eng %spa la hierba no quiso limpiar. C le nu tzam. %mor le nu tzam. %eng %spa mi nariz. *R12-15 R jawila. %mor jawila. %eng %spa anda a verlo. C le in. %mor le in. %eng %spa yo. R ch'upuh chi jun wech. %mor ch'upuh chi jun wech. %eng %spa corta otro mio. C kine pa lu kulanem. %mor kine pa lu kulanem. %eng %spa me voy a su casamiento. R cha ch'upu b'ah. %mor cha ch'upu b'ah. %eng %spa entonces cortalo. C le wikan lor, makawaj taj. %mor le wikan lor, makawaj taj. %eng %spa mi tio loro, no quieres. Ch n chupe lech wach. = kuchupu le. %mor *k-0-*u/chup-u le r-e-!ch *le w-atz. %eng %spa voy a cortar el de mi hermana. R a karaj k'u ri q'aq' kuk'atisaj. %mor a karaj k'u ri q'aq' kuk'atisaj. %eng %spa y quiere el fuego quemar. R ri chiij. %mor ri chiij. %eng %spa la oveja. C a karaj k'ule q'aq al chay. %mor a karaj k'ule q'aq al chay. %eng %spa y quiere el fuego, Ros. P al chay cha', a karaje. %mor al chay cha', a karaje. %eng %spa Ros dice, quiere el. P k'aq cha'. %mor k'aq cha'. %eng %spa fuego dice. C a karaj le kah. %mor a karaj le kah. %eng %spa y quiere el fuego. Ch ku karaj. = ku karaj. %mor ku k-0-r/aj. %eng %spa quiere. C kukatisaj le che'. %mor kukatisaj le che'. %eng %spa quema el palo. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R makaraj taj. %mor makaraj taj. %eng %spa no quiere. Ch karaj. = karaj. %mor k-0-r/aj. %eng %spa quiere. C ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P karaj taj. %mor karaj taj. %eng %spa no quiere. C kub'ij makaraj taj. %mor kub'ij makaraj taj. %eng %spa dice no quiere. C kacha le q'aq kuje. %mor kacha le q'aq kuje. %eng %spa dice el fuego tambien. Ch ma karaj taj. = ma karaj taj. %mor ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. C makaraj taj y le, le toroy. %mor makaraj taj y le, le toroy. %eng %spa no quiere y el gallo. C x'e ruk'le jaron. %mor x'e ruk'le jaron. %eng %spa se fue con el agua. C joron x chare chuchupu le kaq. %mor joron x chare chuchupu le kaq. %eng %spa agua, apaga el fuego. C la re ma karaj taj kuk'atisaj. %mor la re ma karaj taj kuk'atisaj. %eng %spa el no quiere quemar. C le che, kuje le che makaraj taj. %mor le che, kuje le che makaraj taj. %eng %spa el arbol, tambien no quiere. C kuchay le tz'i, le tz'i makaraj. %mor kuchay le tz'i, le tz'i makaraj. %eng %spa pegar al perro, el perro no quiere. *R12-16 C kutij le chij. %mor kutij le chij. %eng %spa comer la oveja. C kuje le chij makaraj taj. %mor kuje le chij makaraj taj. %eng %spa tambien la oveja no quiere. C kutij le qayes. %mor kutij le qayes. %eng %spa comer la hierba. R ay lin chij k'at b'ike. %mor ay lin chij k'at b'ike. %eng %spa ay la oveja se quemo. C kuj, kule q'ayes makarajtaj. %mor kuj, kule q'ayes makarajtaj. %eng %spa y la hierba no quiere. C kusu'u' le nu tz'am. %mor kusu'u' le nu tz'am. %eng %spa limpiar mi nariz. C le in xa kine palu kulanem. %mor le in xa kine palu kulanem. %eng %spa y yo me voy al casamiento. C le wakin lor. %mor le wakin lor. %eng %spa de mi tio loro. C y jas kub'ij le joron?. %mor y jas kub'ij le joron?. %eng %spa y que dice el agua?. R le joron makaraj taj cha?. %mor le joron makaraj taj cha?. %eng %spa el agua no quiere dice. C a karaj ah. %mor a karaj ah. %eng %spa quiere. Ch a karaj. = a karaj. %mor a k-0-r/aj. %eng %spa quiere. C kuchupu. %mor kuchupu. %eng %spa lo va a cortar. R no, nkaraj taj cho'qoq. %mor no, nkaraj taj cho'qoq. %eng %spa no quiere diga. R karaj chupu le qaq. %mor karaj chupu le qaq. %eng %spa quiere apagar el fuego. Ch n karj chupu. = karaj kuchupu. %mor k-0-r/aj *k-0-*u/chup-u. %eng %spa quiere apagar. C akaraj. %mor akaraj. %eng %spa quiere?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah karaj taj. %mor ah karaj taj. %eng %spa no quiere. P karaj taj. %mor karaj taj. %eng %spa no quiere. Ch karaj taj. = karaj taj. %mor k-0-r/aj t-aj. %eng %spa no quiere. P karaj taj. %mor karaj taj. %eng %spa no quiere. C kub'ij makaraj taj kacha le. %mor kub'ij makaraj taj kacha le. %eng %spa dice no quiere, dice. C joron, makaraj taj kub'ij. %mor joron, makaraj taj kub'ij. %eng %spa el agua, no quiere dice. C chaq, chaki kisaj. %mor chaq, chaki kisaj. %eng %spa solo. Ch an taj muxab' leh. = ma kiki'an taj le musab' ri. %mor *ma *k-0-*ki/b'an ta-j *le mus-ab' #ri. %eng %spa no hacen los ladinos estos. C kub'ij le toroy, kub'ij che le q'ij. %mor kub'ij le toroy, kub'ij che le q'ij. %eng %spa dice el gallo, dice al sol. C makaraj, makawaj taj q'ij. %mor makaraj, makawaj taj q'ij. %eng %spa no quiere, no quiere el sol. C cha cha kijisaj le joron, la re makaraj. %mor cha cha kijisaj le joron, la re makaraj. %eng %spa seca el agua, el no quiere. *R12-17 C ma kaj taj kuchupisaj le q'aq'. %mor ma kaj taj kuchupisaj le q'aq'. %eng %spa no quiere apagar el fuego. R le jaron. %mor le jaron. %eng %spa el agua. Ch ay tij tij. = ko chijotij. %mor /*k'o: chijotij. %eng %spa esta otra vez. C kuje le qaq. %mor kuje le qaq. %eng %spa tambien el fuego. Ch k'olik xaj leh. = k'o le xaj le. %mor /k'o:-!l-!ik *le xaj le. %eng %spa esta el, venga. Ch tij mik. = kutij kamik. %mor *k-0-*u/tij kamik. %eng %spa lo come hoy. P inchike. %mor inchike. %eng %spa yo ahora. R at jun ya le at katij aweche. %mor at jun ya le at katij aweche. %eng %spa ud., ya come suyo. C jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es?. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R le dura's. %mor le dura's. %eng %spa el durazno. Ch jun puch m tij turax at. = katij le duras at. %mor *k-0-*a/tij *le duras at. %eng %spa come ud. el durazno. R k'o ta chik, xawilo?. %mor k'o ta chik, xawilo?. %eng %spa ya no hay, lo ves?. R mudo tze ayow. %mor mudo tze ayow. %eng %spa mundo, tonta. C junduras chik. %mor junduras chik. %eng %spa otro durazno. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah, nk'o ta duras we kikitij. %mor ah, nk'o ta duras we kikitij. %eng %spa no hay durazno, si comen. C le duras. %mor le duras. %eng %spa durazno. R chab'ij k'o chi warl. %mor chab'ij k'o chi warl. %eng %spa diga que esta aqui. R le turas, le duras. %mor le turas, le duras. %eng %spa el durazno, el durazno. R jas uwach kub'ij waral cho'qa impe. %mor jas uwach kub'ij waral cho'qa impe. %eng %spa que es lo que dice aqui. R chareh la Felipe. %mor chareh la Felipe. %eng %spa digale a Felipe. Ch in b'ij waral. = jas kub'ij waral. %mor *jas *k-0-*u/b'ij waral. %eng %spa que dice aqui. C ah pero na kinsikij taj le juni. %mor ah pero na kinsikij taj le juni. %eng %spa pero no lean este uno. C rumal le le. jawi k'o wi. %mor rumal le le. jawi k'o wi. %eng %spa por el, en donde esta el. C q'ij chachakijisaj le joron. %mor q'ij chachakijisaj le joron. %eng %spa sol, seca el agua. Ch chupu we in se Talin. = chachupu we in al Talin. %mor *ch-0-*a/chup-u w-e in *al Talin. %eng %spa corta un mio Catarina. R chup kacha, chup kacha. %mor chup kacha, chup kacha. %eng %spa corta diga, corta diga. C le jaron lare ma kaj. %mor le jaron lare ma kaj. %eng %spa el agua no. *R12-18 Ch al Talin ch'upa we in. = tach'up e le we in. %mor t-a/ch'up e *le w-e in. %eng %spa corta el mio. C a k'olik? le duras?. %mor a k'olik? le duras?. %eng %spa hay, durazno?. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ch nkaj b'i wa. = kinqaj b'i wa. *** %mor *k-in/qaj b'i wa. %eng %spa me voy a bajar. C ma kat kowin taj. %mor ma kat kowin taj. %eng %spa no puedes. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no, k'o le jun nima warale. %mor no, k'o le jun nima warale. %eng %spa esta el grande aqui. C a kawaj le jun?. %mor a kawaj le jun?. %eng %spa quieres esto. Ch lih. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch chi le mana ch'up e we in. = kinchup le we in. %mor *k-0-*in/ch'up le w-e in. %eng %spa voy a cortar el mio. C jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es. Ch wiloo le'. = kinwilo le. %mor *k-0-inw/il-o le. %eng %spa voy a ver el. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. Ch chile manoh. = chile manoh. %mor chile manoh. %eng %spa en la mano. R chile manoh. %mor chile manoh. %eng %spa en la mano. Ch chile mano, chile mano. = chile mano, chile mano. %mor chile mano, chile mano. %eng %spa en la mano, en la mano. C y al Talin, jas wach?, ah. %mor y al Talin, jas wach?, ah. %eng %spa Catarina, que es?. C n k'o ta mas. %mor n k'o ta mas. %eng %spa no hay mas. P k'o jun mas nim jela', le'. %mor k'o jun mas nim jela', le'. %eng %spa hay uno mas grande por alla. R wile?. %mor wile?. %eng %spa en donde esta?. R nik a Pedro nkab'ij ta pan. %mor nik a Pedro nkab'ij ta pan. %eng %spa saber pedro no digas a. R chare da we in e. %mor chare da we in e. %eng %spa a el, si yo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R re le duras, no, no, pares. %mor re le duras, no, no, pares. %eng %spa es del durazno, no por eso. R kinch'up jun awe, le jun duras. %mor kinch'up jun awe, le jun duras. %eng %spa voy a cortar un tuyo el durazno. R no qas pares, noqas pares. %mor no qas pares, noqas pares. %eng %spa no por eso. P n kel ta chi la tzij kule, k'o jela le le. %mor n kel ta chi la tzij kule, k'o jela le le. %eng %spa ya no sale tu palabra, esta por alli. *R12-19 R qas pares, wile k'olik. %mor qas pares, wile k'olik. %eng %spa si por eso, donde esta. P no le le kawil le jun nima. %mor no le le kawil le jun nima. %eng %spa no lo que veo un gran. R le juni?. %mor le juni?. %eng %spa este uno. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. C jas maraj, jas ma karaj taj. %mor jas maraj, jas ma karaj taj. %eng %spa por, que es lo que no quiere. R we in. %mor we in. %eng %spa es mio. C ku'ano le jaron. %mor ku'ano le jaron. %eng %spa han el agua. R al Talin a wech e june?. %mor al Talin a wech e june?. %eng %spa Catarina es tuyo eso. R al Lin chula chup. %mor al Lin chula chup. %eng %spa Catarina vengase. R no, no, kawaj ta in. %mor no, no, kawaj ta in. %eng %spa no, no quiero yo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R eh pa nujolom katin ka'an. %mor eh pa nujolom katin ka'an. %eng %spa en mi cabeza te4 voy a recibir. R wula kamik. %mor wula kamik. %eng %spa ahora. P ay, mare taj. %mor ay, mare taj. %eng %spa no es. C alla. %mor alla. %eng %spa a.... P ay, mas puya le. %mor ay, mas puya le. %eng %spa ese es mas verde. R puya puch. %mor puya puch. %eng %spa es verde?. R oya Pedr, ma kinrik ta jin we. %mor oya Pedr, ma kinrik ta jin we. %eng %spa Pedro, yo no encuentro un mio. R xama tab'atiki. %mor xama tab'atiki. %eng %spa es que fuera dulce. C xaq rax le duras. %mor xaq rax le duras. %eng %spa es verde el durazno. R utz le junipa pa, ay. %mor utz le junipa pa, ay. %eng %spa esta bien este uno, ay. R xtzaqik, al Talin. %mor xtzaqik, al Talin. %eng %spa se cayo, Catarina. Ch q'aloj, q'aluj Pelipe nuh. = chinaq'aluj Pelipe. %mor *ch-*in-*a/q'alu-j Pelipe. %eng %spa ab'razame Felipe. C ah, xa rax le duras. %mor ah, xa rax le duras. %eng %spa es verde el durazno. P ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. R a utz katijo? jas ala?. %mor a utz katijo? jas ala?. %eng %spa te gusta comerlo, que sera?. C menister kinweyej, na utz taj. %mor menister kinweyej, na utz taj. %eng %spa es necesario que lo espere. R alaj jun weche. %mor alaj jun weche. %eng %spa mira ese mio. C ch'am. %mor ch'am. %eng %spa dulce. *R12-20 R chaya charele, ma utztaj. %mor chaya charele, ma utztaj. %eng %spa daselo el que no esta bien. R tzij k'ute. %mor tzij k'ute. %eng %spa de veras. R clas kisik'. %mor clas kisik'. %eng %spa se termino. P wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. R le ey kak'u tole. %mor le ey kak'u tole. %eng %spa lo ense¤as. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. R amaja lu lech. %mor amaja lu lech. %eng %spa todavia no el de el. K jas kuwach le kub'ij warali. %mor jas kuwach le kub'ij warali. %eng %spa que es lo que dice aqui muchacha. K chab'ij kuta a Felipa. %mor chab'ij kuta a Felipa. %eng %spa diga ayuda a Felipe. C jus kub'ij utz, le qij. %mor jus kub'ij utz, le qij. %eng %spa que dice si esta bien el dia. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R a karaj kuku tzaqisaje. %mor a karaj kuku tzaqisaje. %eng %spa quiere botar. R juron cha ukaraj taj cha. %mor juron cha ukaraj taj cha. %eng %spa agua dice, no quiere dice. R karaj taj cha. %mor karaj taj cha. %eng %spa no quiere dice. Ch karaj taj jun xara. = ma karaj taj le jun xar. %mor *ma k-0-r/aj ta-j *le jun xar. %eng %spa no quiere esa jarra. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch lij taj jun jaron. = ma kupulij taj le jun joron. %mor *ma *k-0-*u/puli-j ta-j *le jun joron. %eng %spa no lleva el agua. C n karaj, jas uwach. %mor n karaj, jas uwach. %eng %spa quiere que es. C karaj taj le jaron. %mor karaj taj le jaron. %eng %spa no quiere el agua. Ch no' karaj taj. = ma karaj taj. %mor no' *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. R karaj ta le jaron cha. %mor karaj ta le jaron cha. %eng %spa no el agua. R kuchupisaj e le qaqe. %mor kuchupisaj e le qaqe. %eng %spa apagar el fuego. Ch kalaj taj. = ma karaj taj. %mor *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. R ay xa kujil kanoq, kinkix, xa xakuj. %mor ay xa kujil kanoq, kinkix, xa xakuj. %eng %spa solo un poco, lo termino, no lo uses. Ch (ujomb'ik). = kintzijam b'ik. %mor *k-*in/tzij-on b'ik. %eng %spa voy a platicar. Ch ek jaron. = x'e jaron. %mor *x-0/b'e-!ik jaron. %eng %spa se fue el agua. R jat al chikichuq wena katil kanoq. %mor jat al chikichuq wena katil kanoq. %eng %spa anda espinuda peor si te ven. *R12-21 Ch k'at ee chiij. = jat e qequ chij. %mor /jat e qequ chij. %eng %spa anda oveja negra. R xatune kat qecha b'ij. %mor xatune kat qecha b'ij. %eng %spa no te vamos hablar. C ah je, y jas uwach. %mor ah je, y jas uwach. %eng %spa a si, que es. C ma karaj taj le qoq. %mor ma karaj taj le qaq. %eng %spa no quiere el fuego. Ch k'utisaj raya. = kuk'atisaj le radio. %mor *k-0-*u/k'at-isa-j *le radio. %eng %spa encender el radio. R atom. %mor atom. %eng P kuk'atisajee cha'. %mor kuk'atisajee cha'. %eng %spa lo enciende. R le rayo, le rayo. %mor le rayo, le rayo. %eng %spa el radio, el radio. R makarajtaj. %mor makarajtaj. %eng %spa no quiere. C katesaj le che y jas uwach. %mor katesaj le che y jas uwach. %eng %spa despues sacan el palo, y que es. C jas uwach makaraj taj. %mor jas uwach makaraj taj. %eng %spa que es, no quiere. C le che. %mor le che. %eng %spa el arbol(palo). P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R le che xa makarajtaj ma. %mor le che xa makarajtaj ma. %eng %spa el palo es que no quiere todavia. R le che. %mor le che. %eng %spa el palo. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C makaraj, makaraj taj. %mor makaraj, makaraj taj. %eng %spa no quiere, no quiere. R utz cha utz karil loqeq. %mor utz cha utz karil loqeq. %eng %spa mejor que le guste el negro. C ah je, le che makaraj taj. %mor ah je, le che makaraj taj. %eng %spa a si, el palo no quiere. C kuch'ay le. %mor kuch'ay le. %eng %spa pegar al. R che le, kuchup. %mor che le, kuchup. %eng %spa el palo, apaga. P le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa al perro. C le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa al perro. R le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa al perro. C y jas uwach makaztaj le tz'i. %mor y jas uwach makaztaj le tz'i. %eng %spa que es lo que no quiere el perro. C a kachob'ok. %mor a kachob'ok. %eng %spa lo sabes. Ch ma karaj taj chupixaj jun che. = ma karaj taj kuchupisaj le jun che. %mor ma k-0-r/aj ta-j *k-0-*u/chup-isa-j *le jun che. %eng %spa no quieres apagar el arb'ol. C ah le tzi makaraj taj ku ti. %mor ah le tzi makaraj taj ku ti. %eng %spa el perro no quiere morder. *R12-22 C kutij le chij. %mor kutij le chij. %eng %spa comer a la oveja. Ch yaj taj. = ma karaj taj. %mor *ma *k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. C makutij taj. %mor makutij taj. %eng %spa no lo come. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C y jas uwach, jun. %mor y jas uwach, jun. %eng %spa y que es el uno. C makaraj taj le chij. %mor makaraj taj le chij. %eng %spa no quiere la oveja. Ch lij, lij, lij, turax uj. = le rij le qaturaz uj. %mor le rij le qaturaz uj. %eng %spa lo de encima de nuestro durazno. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch ko taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C puro duraza, puro a duraz. %mor puro duraza, puro a duraz. %eng %spa solo durazno, solo durazno. R peri ki. %mor peri ki. %eng %spa pero es dulce. C ch'am. %mor ch'am. %eng %spa amargo. R chay ki. %mor chay ki. %eng %spa Ros, es dulce. Ch a ku taj u. = ma ki taj. %mor ma ki taj. %eng %spa no es dulce. C minister, minister. %mor minister, minister. %eng %spa es necesario, es necesario. C kawiyej. %mor kawiyej. %eng %spa lo voy a esperar. Ch a ki taj. = ma ki taj. %mor ma ki ta-j. %eng %spa no es dulce. P inchike. %mor inchike. %eng %spa cual. Ch a ki taj turax. = ma ki taj le turaz. %mor ma ki taj le turaz. %eng %spa no es dulce el durazno. P m. solo ch'am. %mor m. solo ch'am. %eng %spa solo es amargo. Ch ch'am. = ch'am. %mor ch'am. %eng %spa amargo. P ey ku'an kax chawe. %mor ey ku'an kax chawe. %eng %spa te va hacer mal. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P ku'ano kat kama rumal. %mor ku'ano kat kama rumal. %eng %spa lo hace, te va llevar. C ma'antaj, jas kub'ij. %mor ma'antaj, jas kub'ij. %eng %spa no lo hagas, que dice. C le chij. %mor le chij. %eng %spa la oveja. P jas kub'ijo q'ij. %mor jas kub'ijo q'ij. %eng %spa que dice el sol. C a karaj, o makaraj taj. %mor a karaj, o makaraj taj. %eng %spa quiere o no quiere. Ch in keb'e le xaj. = jun keb' le xresaj. %mor jun keb' le *x-0-r/esa-j. %eng %spa 2 saco. P ku'ano kat kama rumal. *R12-23 Ch a b'oq'wach. = a b'oq'wach. %mor a b'oq'wach. %eng %spa %spa lo conoces. R kinb'ij jun tzij charech. %mor kinb'ij jun tzij charech. %eng %spa le voy a decir un cosa. R kawaj kinb'ij le taroy pa xikin. %mor kawaj kinb'ij le taroy pa xikin. %eng %spa quieres que te diga el gallo en tu oveja. P sab'er, xekurak uchi le jun ali. %mor sab'er, xekurak uchi le jun ali. %eng %spa saber, solo quiere la boca de una muchacha. P teloq matutzaq'isaj Pelip. %mor teloq matutzaq'isaj Pelip. %eng %spa quitate no te vaya a botar Felipe. P k'o le jun, jun len rajil. %mor k'o le jun, jun len rajil. %eng %spa esta uno, cuesta un centavo. R ja. %mor ja. %eng %spa que. P xa jun len rajil. %mor xa jun len rajil. %eng %spa solo un centavo. R le tura's. %mor le tura's. %eng %spa el durazno. P le, le, le, le grab'adora le. %mor le, le, le, le grab'adora le. %eng %spa la gravadora ve. R no, cinco quetzal k'uwaq'e. %mor no, cinco quetzal k'uwaq'e. %eng %spa no, creo que hay 5 quetzales. C xaq jun len. %mor xaq jun len. %eng %spa solo un centavo. R no, cinco quetzal. %mor no, cinco quetzal. %eng %spa no, 5 quetzales. C no, no, xaq jun len. %mor no, no, xaq jun len. %eng %spa no, no, solo un centavo. Ch no, no, no. = no, no, no. %mor no, no, no. %eng %spa no, no, no. P chab'ij kut al chay. %mor chab'ij kut al chay. %eng %spa diga pues Ros. Ch (kinya chupam). = (kinya chupam). %mor (k-0-in/ya' chi-u-pam). %eng %spa lo pongo adentro. C al Chay, k'o le mas, le chiri. %mor al Chay, k'o le mas, le chiri. %eng %spa Ros, hay mas aqui. C xkita ri q'ij juntira xutzalkatij. %mor xkita ri q'ij juntira xutzalkatij. %eng %spa oyo el sol se cambiaron. C rib' kamima arecha ma k'ota. %mor rib' kamima arecha ma k'ota. %eng %spa del corazon(pensamiento) no hay. R le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa el perro. Ch a Pelipa. = a Pelipa. %mor a Pelipa. %eng %spa Felipe. R ku le tz'i karaj, kutij e chij. %mor ku le tz'i karaj, kutij e chij. %eng %spa y el perro, quiere comer a la oveja. R jas pe le kub'ij da. %mor jas pe le kub'ij da. %eng %spa que es lo que dice muchacho. R le tz'i karaj kuti le. %mor le tz'i karaj kuti le. %eng %spa el perro quiere morder al. P chab'ij kukoq'e. %mor chab'ij kukoq'e. %eng %spa digalo pues. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chab'ij kukoq'e. %mor chab'ij kukoq'e. %eng %spa digalo. R le chij. %mor le chij. %eng %spa la oveja. *R12-24 C le chij, are cha mak'ota. %mor le chij, are cha mak'ota. %eng %spa la oveja, pasa que no. C kab'ik. %mor kab'ik. %eng %spa digas nada. Ch (kalaj taj). = ma karaj taj. %mor *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. C karaj kut, le jaron. %mor karaj kut, le jaron. %eng %spa quiere pues, el agua. P a karaj cha. %mor a karaj cha. %eng %spa quiere dice. R al Lin. %mor al Lin. %eng %spa Catarina. Ch b'ij wech. = kimb'ij wech. %mor *k-0-*in/b'ij w-e-ch. %eng %spa digo mio. R lin jawiayom wi le jun cuenta. %mor lin jawiayom wi le jun cuenta. %eng %spa Catarina en donde has puesto al cuento. R k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. C al kub'ij, kub'ij le q'ij chanim. %mor al kub'ij, kub'ij le q'ij chanim. %eng %spa dice, dice el sol ahorita. C kinan... %mor kinan... %eng %spa hago. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C chanim kinano jas ri kawaj. %mor chanim kinano jas ri kawaj. %eng %spa ahorita hago lo que quieres. C kacha riq'ij, a kata le. %mor kacha riq'ij, a kata le. %eng %spa asi decia el sol, oyes el. C jun q'ij. %mor jun q'ij. %eng %spa sol. P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. C a xata le jun q'ij, le jun. %mor a xata le jun q'ij, le jun. %eng %spa oistes el sol, el sol di. C q'ij xub'ij. %mor q'ij xub'ij. %eng %spa dijo. Ch ta taj. = ma kinta taj. %mor *ma *k-0-*in/ta' ta-j. %eng %spa no lo voy a comer. Ch jub'ij. = jas kub'ij. %mor jas *k-0-u/b'ij. %eng %spa que dice. C le jun q'ij xub'ij. %mor le jun q'ij xub'ij. %eng %spa el sol dijo. Ch joh pa jah ch'uch e lew. = chuwach ulew. %mor chuwach ulew. %eng %spa en el suelo. Ch meq'in. = meq'in. %mor meq'in. %eng %spa caliente. R ma xa chirije ja, xe'e wi. %mor ma xa chirije ja, xe'e wi. %eng %spa no sera detras de la casa, se fue. C utz waral. %mor utz waral. %eng %spa mejor aqui. Ch meq'in taj. = ma meq'in taj. %mor ma meq'in taj. %eng %spa no es caliente. C meq'in taj. %mor meq'in taj. %eng %spa no es caliente. Ch uch taqaleh. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa mejor por alla. C utz waral. %mor utz waral. %eng %spa mejor aqui. *R12-25 P jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde?. Ch uch taj mu'j. = utz pataq e muj. %mor utz pataq e muj. %eng %spa mejor en las sombras. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa ruega pues. C saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R jat, jat ruk' a Felipe. %mor jat, jat ruk' a Felipe. %eng %spa anda, anda con el Felipe. C saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R avion, avion! avion. %mor avion, avion! avion. %eng %spa avion, avion, avion. Ch awion. = avion. %mor avion. %eng %spa avion. R avion. %mor avion. %eng %spa avion. C n k'otaj. %mor n k'otaj. %eng %spa no hay. R k'olike. %mor k'olike. %eng %spa hay. C n k'otaj. %mor n k'otaj. %eng %spa no hay. R ay avion, ay impele. %mor ay avion, ay impele. %eng %spa avion, mira al. R ay le xe'ek. %mor ay le xe'ek. %eng %spa se fue. R b'aile. %mor b'aile. %eng %spa baile. Ch le le le. = le le le. %mor le le le. %eng %spa ese. P kawilo al Chay?. %mor kawilo al Chay?. %eng %spa lo ves Ros. C a kawiloh? saj waj'. %mor a kawiloh? saj waj'. %eng %spa lo ves? venga aca. P kawilo leh. %mor kawilo leh. %eng %spa lo ves. Ch (wile). = jawile?. %mor jawile?. %eng %spa en donde?. C lo le, k'o le naj cuenta. %mor lo le, k'o le naj cuenta. %eng %spa esta el cuento. P jas uwach e ri al Chay ri?. %mor jas uwach e ri al Chay ri?. %eng %spa que es esto Ros. Ch turax. = turas. %mor turas. %eng %spa durazno. R a Felipa, chasik'ij chi k'ut. %mor a Felipa, chasik'ij chi k'ut. %eng %spa Felipe, lealo pues. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ch xik'ij chik a Pelipa. = chasik'ij chi kut a Pelipa. %mor *ch-0-*a/sik'i-j chi *ku-*t a Pelipa. %eng %spa lealo pues Felip. R a Felipa, a k'o moda. %mor a Felipa, a k'o moda. %eng %spa Felipe se puede. R kasik'ix le wa'ri?. %mor kasik'ix le wa'ri?. %eng %spa lea esto. C ah je' k'olik. %mor ah je' k'olik. %eng %spa a si hay. *R12-26 Ch k'o motha. = a k'o moda. %mor *a /k'o: moda. %eng %spa se puede. Ch xik'ix warli. = kasik'ix le wari. %mor *k-0/sik'i-x *le wari. %eng %spa lean esto. Ch no, wech in. = no, wech in. %mor no, wech in. %eng %spa no, es mio. C pero, ahora le june. %mor pero, ahora le june. %eng %spa pero, este uno. Ch wa at, no we in warli. = awe at, no, we in un le ri. %mor awe at, no, we in un le ri. %eng %spa es tuyo, es mio esto. P chupe chawila na cha. %mor chupe chawila na cha. %eng %spa corta, miralo dice. P kuk'is na le ri. %mor kuk'is na le ri. %eng %spa tiene que terminar esto. Ch k'olik(jach). = jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. P kuk'is na lu sik'ixik a lech. %mor kuk'is na lu sik'ixik a lech. %eng %spa tiene que terminar de leerlo. P chatampe. %mor chatampe. %eng %spa oigalo. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C akatkowin kasik'ij le jun wuj?. %mor akatkowin kasik'ij le jun wuj?. %eng %spa puedes leer este libro?. Ch no, kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor no, *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. C ah, kowinik, k'o pa le nab'e'. %mor ah, kowinik, k'o pa le nab'e'. %eng %spa puedes, esta el primero. Ch k'ax para tij b'aq'. = k'ax pero we kutij lu b'aq. %mor k'ax pero *we *k-0-*u/tij *le *u-b'aq. %eng %spa cuesta pero si come la pepita. C no, le jun rech al Chay. %mor no, le jun rech al Chay. %eng %spa no el de Ros. C jas kub'ij le taroy?. %mor jas kub'ij le taroy?. %eng %spa que dice el gallo. C Piripipin. %mor Piripipin. %eng %spa Piripipin. Ch xa'aj keej cha li'. = tasaj kej kucha ri. %mor ta/saj kej *k-0/cha ri. %eng %spa venga caballo dice. C xaq tz'il lu tzam, tz'il kut. %mor xaq tz'il lu tzam, tz'il kut. %eng %spa esta sucio su nariz, esta sucio pues. R ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. Ch no, tak'a b'a chili'. = chatak'ab'a chiri. %mor no, *ch-0-*a/tak'a-b'a chiri. %eng %spa paralo aqui. P in chike?. %mor in chike?. %eng %spa cual?. Ch no, taq, taq, taq ale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. P jachin chike le kintak'ab'al? %mor jachin chike le kintak'ab'al? %eng %spa cual voy a parar? Ch chile li. = chiri ri. %mor chiri ri. %eng %spa aqui. P leh. %mor leh. %eng %spa ese. Ch m taq, taj, taq jah. = ma jetaq taj, lintaq ja. %mor ma jetaq taj, lintaq ja. %eng %spa no es asi las cosas. P b'ay, utzala. %mor b'ay, utzala. %eng %spa esta bien. *R12-27 C a utz le june. %mor a utz le june. %eng %spa mejor este uno. Ch no, no, no kak. taj. = ma kintzaq taj. %mor no *ma *k-*in/tzaq ta-j. %eng %spa no te voy a b'otar. C jas kawaj, jas kawaj. %mor jas kawaj, jas kawaj. %eng %spa que quieres, que quieres. Ch no, no qanah. = no, no qanah. %mor no, no /qanah. %eng %spa no, no espera. C a kat kowin ka sikij. %mor a kat kowin ka sikij. %eng %spa puedes leerlo. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R m, n kinch'ob' taj. %mor m, n kinch'ob' taj. %eng %spa no lo se. C ko le jun ka'e, ka'e. %mor ko le jun ka'e, ka'e. %eng %spa esta el uno, se va, se va. R jun taroy. %mor jun taroy. %eng %spa un gallo. C jun taroy. %mor jun taroy. %eng %spa un gallo. Ch jun taroy. = jun taroy. %mor jun taroy. %eng %spa un gallo. R b'ij che le chi. %mor b'ij che le chi. %eng %spa digamos al palo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R kub'ij che le chij no, no. %mor kub'ij che le chij no, no. %eng %spa le dice a la oveja no, no. R ma kawaj taj y xub'ij che. %mor ma kawaj taj y xub'ij che. %eng %spa no quiero, lo digo a. R qayes, qayes cha ch'aya. %mor qayes, qayes cha ch'aya. %eng %spa la hierba, hierba dice pega. R le chij kachari. %mor le chij kachari. %eng %spa a la oveja decia. Ch n karaj taj. = ma karaj taj. %mor *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. P no. %mor no. %eng %spa no. C le, le taroy kub'ij ah tz'il. %mor le, le taroy kub'ij ah tz'il. %eng %spa el gallo, dice esta muy sucio mi. C nu tzam, a kawilo tz'il. %mor nu tzam, a kawilo tz'il. %eng %spa nariz, ves que esta sucio mi. C lu tz'am. %mor lu tz'am. %eng %spa nariz. P kawilo tz'il lu tzame. %mor kawilo tz'il lu tzame. %eng %spa ves que esta sucio su nariz. Ch wiloh. = xinwilo. %mor *x-0-inw/il-o. %eng %spa lo vi. P are karay kusu' lu tz'am. %mor are karay kusu' lu tz'am. %eng %spa quiere limpiar su nariz. P are karaj ka, su' lu tz'am. %mor are karaj ka, su' lu tz'am. %eng %spa quiere limpiar su nariz. P rumal le qayes. %mor rumal le qayes. %eng %spa con la hierba. *R12-28 C karaj ka'e pa le k'ulanem. %mor karaj ka'e pa le k'ulanem. %eng %spa quiere ir al casamiento. C ri kan lor. %mor ri kan lor. %eng %spa de su tio loro. Ch laj taj ak'. = ma karaj taj le ak'. %mor *ma *k-0-r/aj ta-j *le ak'. %eng %spa no quiere el gallo. C pero, jas kub'ij. %mor pero, jas kub'ij. %eng %spa pero, que dice. Ch karaj taj ak' xu' xu' cham. = ma karaj taj kasu' lu tzam. %mor *ma k-0-r/aj taj *k-0-*u/su' *le *u-tzam. %eng %spa C ah je, karuj taj kusu'u'. %mor ah je, karuj taj kusu'u'. %eng %spa a si, no quiere limpiarlo. C lu tzam le taroy. %mor lu tzam le taroy. %eng %spa su nariz. C y jas kub'ij che le chij. %mor y jas kub'ij che le chij. %eng %spa que es lo que dice a la oveja. Ch teloq n teloq. = teloq n teloq. %mor t/el-oq n t/el-oq. %eng %spa quitate, quitate. C ah jas kub'ij chele, chele. %mor ah jas kub'ij chele, chele. %eng %spa que dice, el a la. C chij, a kachob'oh al Talin. %mor chij, a kachob'oh al Talin. %eng %spa oveja, lo sabes Catarina. R ja, no. %mor ja, no. %eng %spa que no. C jas kub'ij le lu taroy. %mor jas kub'ij le lu taroy. %eng %spa que dice el gallo. C che le jun chij. %mor che le jun chij. %eng %spa a la oveja. R chele jun chij. %mor chele jun chij. %eng %spa a la oveja. C kub'ij a kawaj kutij. %mor kub'ij a kawaj kutij. %eng %spa dice quieres comer. C le qayes. %mor le qayes. %eng %spa la hierba. R le ri y kub'ij e taroy. %mor le ri y kub'ij e taroy. %eng %spa este, dice el gallo. R a kawaj katijo qayes. %mor a kawaj katijo qayes. %eng %spa quieres comer la hierba. R kachuri, al chaya. %mor kachuri, al chaya. %eng %spa decia, Ros. R tasaj jewa. %mor tasaj jewa. %eng %spa venga aca. C akax, a utz a q'ul. %mor akax, a utz a q'ul. %eng %spa duele, esta bien tu garganta. P ak'ax cha'. %mor ak'ax cha'. %eng %spa te duele dice. Ch k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa duele. P jas xa'anoh?. %mor jas xa'anoh?. %eng %spa que hicistes. C kax, kax taj. %mor kax, kax taj. %eng %spa duele, no duele. R ah no. %mor ah no. %eng %spa no. Ch kax taj. = ma kax taj. %mor ma k'ax ta-j. %eng %spa no duele. C jas xa'ano. %mor jas xa'ano. %eng %spa que hicistes. *R12-29 R kinkoj in chela. %mor kinkoj in chela. %eng %spa lo puse en. R xikin le wal le. %mor xikin le wal le. %eng %spa la oveja de mi hija. C a k'o u tel la xikin. %mor a k'o u tel la xikin. %eng %spa tiene aguyo su oido. R kolik. %mor kolik. %eng %spa tiene. C kolik. %mor kolik. %eng %spa tiene. R le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. Ch k'ax la chikinaq. = kax la lu wixikinaj. %mor kax la lu wixikinaj. %eng %spa duele el arete. Ch mala qatat uj. = kenmala le qatat. %mor *k-0-e-*in/mal-a *le qa-tat !uj. %eng %spa voy a traer a papa. C ah kax le june. %mor ah kax le june. %eng %spa duele este un. R ay nu xikin. %mor ay nu xikin. %eng %spa mi oido. C ma ka'an taj n k'ota. %mor ma ka'an taj n k'ota. %eng %spa no lo hagas, no hay. C lu tel ah k'ole jun. %mor lu tel ah k'ole jun. %eng %spa agujero, esta el otro. C chik chikop. %mor chik chikop. %eng %spa animal. P jas uwach eriri al chay. %mor jas uwach eriri al chay. %eng %spa que es esto Ros. Ch no tij tij payaxa. = kutij le payaso. %mor no *k-0-*u/tij *le payaso. %eng %spa come al payaso. P no le riri le riri. %mor no le riri le riri. %eng %spa no esto, esto. Ch tij chi' n kar. = kutij le tz'i' le kar. %mor *k-0-*u/tij *le tz'i' *le kar. %eng %spa come el pescado, el perro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R kub'ij che le che. %mor kub'ij che le che. %eng %spa le dice el palo. R che' kachari cha chayalele. %mor che' kachari cha chayalele. %eng %spa palo dice, pega al. R tz'i kachari, makaraj taj. %mor tz'i kachari, makaraj taj. %eng %spa perro, no quiere. R ku, makarajtaj kusu'le. %mor ku, makarajtaj kusu'le. %eng %spa no quiere limpiar. R qayes kachari. %mor qayes kachari. %eng %spa la hierba dice. C ah makaraj taj kutij le chij. %mor ah makaraj taj kutij le chij. %eng %spa no quiere comer la oveja. R m. %mor m. %eng %spa m. C y le chij makarajtaj kutij. %mor y le chij makarajtaj kutij. %eng %spa la oveja no quiere comer. C le qayes. %mor le qayes. %eng %spa la hierba. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch ma karaj taj, xu', xu' ak'. = ma karaj taj kusu' le ak'. %mor ma k-0-r/aj ta-j *k-0-*u/su' *le ak'. %eng %spa no quiere limpiar al gallo. *R12-30 C xu'u lu tzam le ak'. %mor xu'u lu tzam le ak'. %eng %spa limpia la nariz del gallo. Ch xamiya cham. = semilla utzam. %mor semilla utzam. %eng %spa semilla su nariz. C ahje y rumal re le taroy ka'e. %mor ahje y rumal re le taroy ka'e. %eng %spa a si, por el gallo se va. C pa le q'aq' y jas kub'ij che le q'aq. %mor pa le q'aq' y jas kub'ij che le q'aq. %eng %spa con el fuego, que le dice al fuego. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas kub'ij le taroy che le q'aq cha?. %mor jas kub'ij le taroy che le q'aq cha?. %eng %spa que dice el gallo al gallo dice. C che le qaq. %mor che le qaq. %eng %spa el gallo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R no, no ma kawaj taj kacha le qaq. %mor no, no ma kawaj taj kacha le qaq. %eng %spa no quiero dice el fuego. Ch kawaj taj ntij taj tu'. = ma kawaj taj, ma kintij taj le tu'. %mor *ma k-0-inw/aj ta-j, ma *k-0-*in/tij ta-j *le tu'. %eng %spa no quiero, no quiero comer el chiche. C kub'ij chakatisaj le jun ch'e?. %mor kub'ij chakatisaj le jun ch'e?. %eng %spa dice quema al arbol. R no, chakatisaj le jun ch'e. %mor no, chakatisaj le jun ch'e. %eng %spa quema el arbol. Ch no, xaq tak'ab'a chilii, lih. = xaq tak'ab'a chiri, ri. %mor xaq /tak'a-b'a chiri, ri. %eng %spa solo paralo aqui. P inchike?. %mor inchike?. %eng %spa cual?. Ch n chilih. = chiri ri. %mor chiri ri. %eng %spa aqui. C ma ka'an taj le radio, na utz taj. %mor ma ka'an taj le radio, na utz taj. %eng %spa no hagas el radio, no esta bien. C na utz taj. %mor na utz taj. %eng %spa no esta bien. P chupu cha. %mor chupu cha. %eng %spa apagalo. R jas che ma utz taj?. %mor jas che ma utz taj?. %eng %spa porque no es bueno. C rumal le nugrab'ador xa k'o puro. %mor rumal le nugrab'ador xa k'o puro. %eng %spa por mi gravadora, es que hay puro radio. C radio y k'ax kuta le, k'ax kaqatale lare. %mor radio y k'ax kuta le, k'ax kaqatale lare. %eng %spa y cuesta oirlo, le cuesta oirlo. C le ix, ma utz taj, k'ax lusikin. %mor le ix, ma utz taj, k'ax lusikin. %eng %spa uds. cuesta su oido. C le a lu, we kuta le radio pa. %mor le a lu, we kuta le radio pa. %eng %spa de Pedro, es mio dice la radio. C le grab'ador. %mor le grab'ador. %eng %spa en la grabadora. P are n katataj chi li tzij cha. %mor are n katataj chi li tzij cha. %eng %spa ya se oye las palabras dice. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. P cuan chiri kata'ik, kaq'a la jin. %mor cuan chiri kata'ik, kaq'a la jin. %eng %spa cuando oyen, ya no se oye. P ta chik. %mor ta chik. %eng C n k'o ta modo. %mor n k'o ta modo. %eng %spa no hay manera. *R12-31 P puro xaq puro q'ojom. %mor puro xaq puro q'ojom. %eng %spa solo, solo musica. R a kuto. %mor a kuto. %eng %spa oyes. P in chike?. %mor in chike?. %eng %spa cual?. R pero a, paresa puro q'ojom ku'anoh. %mor pero a, paresa puro q'ojom ku'anoh. %eng %spa pero, solo musica hace. P m. %mor m. %eng %spa m. R pero, jas ku'anoh?. %mor pero, jas ku'anoh?. %eng %spa pero que hace. P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R ku'an chiq'ojom are?. %mor ku'an chiq'ojom are?. %eng %spa hace musica el. P m, n kata taj, chik jas uwach le. %mor m, n kata taj, chik jas uwach le. %eng %spa no oyes, que es. P kub'ixik. %mor kub'ixik. %eng %spa lo que dicen. C jas kub'ij le q'aq?. %mor jas kub'ij le q'aq?. %eng %spa que dice el fuego. R jas tajin ku'an le dale? maja. %mor jas tajin ku'an le dale? maja. %eng %spa que es lo que esta mucha. R ya kuk'isik e?. %mor ya kuk'isik e?. %eng %spa cho, ya se termina. P ya mero kuk'isik. %mor ya mero kuk'isik. %eng %spa ya mero se termina. R e wex k'ar kanike e kak'ex. %mor e wex k'ar kanike e kak'ex. %eng %spa ya sono(hizo ruido). R chi juntira. %mor chi juntira. %eng %spa ya van a cambiarlo otra vez. C kub'ij ma karaj taj. %mor kub'ij ma karaj taj. %eng %spa dice no quiere. Ch payaxo. = payaso. %mor payaso. %eng %spa payaso. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. Ch n tak'ab'a taq wari. = kintak'ab'a jetaq wari. %mor *k-0-in/tak'a-b'a jetaq wari. %eng %spa para estas cosas. Ch xaj uj a Pel. = chawesaj le wuj a Pel. %mor *ch-0-*aw/esa-j *le wuj a Pel. %eng %spa quita el papel Felipe. C kin we saj, kinwesaj. %mor kin we saj, kinwesaj. %eng %spa lo voy a sacar, lo voy a sacar. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P le, chaya. %mor le, chaya. %eng %spa ese, Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xta k'ab'a tajike. %mor xta k'ab'a tajike. %eng %spa ya lo has parado. Ch m. ay. = m. ay. %mor m. ay. %eng %spa ay. P chaya chakat re le turas. %mor chaya chakat re le turas. %eng %spa dale un pedazo de durazno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R12-32 P chaya chakat reh. %mor chaya chakat reh. %eng %spa dale un pedazo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chaya chakat ree lee turas. %mor chaya chakat ree lee turas. %eng %spa dale un pedazo de durazno. C kinwaj duras, kinwaj duras. %mor kinwaj duras, kinwaj duras. %eng %spa quiero durazno, quiero durazno. C a kutij duras imul?. %mor a kutij duras imul?. %eng %spa coma durazno el conejo?. P a kutijo cha?. %mor a kutijo cha?. %eng %spa lo come dice?. C a kutijoh?. ah. %mor a kutijoh?. ah. %eng %spa lo come?. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C jas xa'anoh, m, jas xa'ano?. %mor jas xa'anoh, m, jas xa'ano?. %eng %spa que hicistes? que hicistes?. P chaya cha?. %mor chaya cha?. %eng %spa Ros dice. C Chaya ay, sib'alaj tz'il le. %mor Chaya ay, sib'alaj tz'il le. %eng %spa Ros, es muy sucia. C jun alih, sib'alaj tz'il lee. %mor jun alih, sib'alaj tz'il lee. %eng %spa esta muchacha, estan. C keb' alih. %mor keb' alih. %eng %spa lmuy sucia las 2 muchachas. R ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ch'il luk. = tz'il ruk'. %mor tz'il ruk'. %eng %spa sucio con. C tz'il taj, tz'il le al Chay. %mor tz'il taj, tz'il le al Chay. %eng %spa no esta sucio, esta sucio Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C tz'il at. %mor tz'il at. %eng %spa esta sucio ud. Ch tz'il luk. = tz'il ruk'. %mor tz'il ruk'. %eng %spa estas sucio con. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jawi kat'e wi?. %mor jawi kat'e wi?. %eng %spa en donde vas?. R chaj chatej kan eri, kinam pa sukar. %mor chaj chatej kan eri, kinam pa sukar. %eng %spa limpia esto, voy hacerte. R chirij, jo di. %mor chirij, jo di. %eng %spa en azucar. R kawalij waral. %mor kawalij waral. %eng %spa se levanta aqui. R jachike le xa k'ut chinu wach. %mor jachike le xa k'ut chinu wach. %eng %spa cual me ense¤astes. R a Pedr?. %mor a Pedr?. %eng %spa Pedro?. Ch Ped. = Ped. %mor Ped. %eng %spa Pedro. P xaq jub'iq. %mor xaq jub'iq. %eng %spa solo dice. *R12-33 R matzij taj. %mor matzij taj. %eng %spa no es cierto. P m, saj k'ut al Chay. %mor m, saj k'ut al Chay. %eng %spa venga pues Ros. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. *xkis le nabe uwach le cinta R-12. *R12-34 R le, le, le. %mor le, le, le. %eng %spa ese, ese, ese. C saj k'ut al Chay. %mor saj k'ut al Chay. %eng %spa venga pues Ros. P jatzukuj chile jun. %mor jatzukuj chile jun. %eng %spa anda a buscar el otro. C ma ka'antaj al Juana. %mor ma ka'antaj al Juana. %eng %spa no lo hagas Juana. Ch taj wach wan. = ma ka'an tu wach al Juan. %mor *ma *k-0-*a/*b'an ta-!j *u-wach *al Juan. %eng %spa no lo hagas Juana. Ch payax. = payaso. %mor payaso. %eng %spa payaso. R ya xin kowin b'i chu karuxik. %mor ya xin kowin b'i chu karuxik. %eng %spa ya pude halar. R n ka'antaj di, sib'alaj at ab'usivo. %mor n ka'antaj di, sib'alaj at ab'usivo. %eng %spa no lo hagas, sos muy abusiva. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R qub'a jaron al Sil. %mor qub'a jaron al Sil. %eng %spa un tu poco de agua Basilia. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R at ab'usivo at al Talin. %mor at ab'usivo at al Talin. %eng %spa ud. es abusiva Catarina. R at ab'usivo. %mor at ab'usivo. %eng %spa sos abusiva. P jatzukuj kut. %mor jatzukuj kut. %eng %spa anda a buscar pues. R ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. P n k'ota chiri cirwuela. %mor n k'ota chiri cirwuela. %eng %spa no hay ciruela aqui. R n k'ota chik cha. %mor n k'ota chik cha. %eng %spa ya no hay dice. R jun a pil pa le oyo cha. %mor jun a pil pa le oyo cha. %eng %spa (expresion). R jun a Rayovac cha. %mor jun a Rayovac cha. %eng %spa una tu Ray o Vaca dice. C ma katetz'an taj. %mor ma katetz'an taj. %eng %spa no juegas. R pila pa le oyo cha. %mor pila pa le oyo cha. %eng %spa (expresion). Ch chili man, chiliman, chiri nan, chirinan. = chili man, chiliman, chiri nan, chirinan. %mor chili man, chiliman, chiri nan, chirinan. %eng %spa aqui mama. Ch xaq, xaq, le. = xaq, xaq, le. %mor xaq, xaq, le. %eng %spa solo, solo el. P we xattzaq b'ik, b'ay. %mor we xattzaq b'ik, b'ay. %eng %spa si te caes vaya. R jupulik, kinka b'ik. %mor jupulik, kinka b'ik. %eng %spa de boca me voy a bajar. Ch jupurik. = jupurik. %mor /jupur-ik. %eng %spa de b'oca. C pero tzaq le. %mor pero tzaq le. %eng %spa pero se cae el. Ch xa tea. = xa tea. %mor xa tea. %eng %spa es fea. P jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es?. *R12-35 P we xa riqa qab'. %mor we xa riqa qab'. %eng %spa si encuentras tu mano. R chupu chawe a pedro. %mor chupu chawe a pedro. %eng %spa corta tuyo pedro. P jachin chike. %mor jachin chike. %eng %spa cual de ellos. R jun cirwela, jun jun mim. %mor jun cirwela, jun jun mim. %eng %spa una ciruela, una, una. C ah k'o le jun. %mor ah k'o le jun. %eng %spa a esta el uno. R jun juni. %mor jun juni. %eng %spa este uno. P jawile. %mor jawile. %eng %spa en donde esta. R jawile aklach'up jun awele. %mor jawile aklach'up jun awele. %eng %spa en donde esta vos a cortar un tuyo. C sajla' a chay, al Chay. %mor sajla' a chay, al Chay. %eng %spa Venga Ros, Ros. P jas tajik. %mor jas tajik. %eng %spa que come. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. Tr jun we, chaya chela. %mor jun we, chaya chela. %eng %spa un mio daselo a. Tr Felipe leu, kuch'oloh cha'. %mor Felipe leu, kuch'oloh cha'. %eng %spa Felipe, lo pela dice. C saj la al Chay. %mor saj la al Chay. %eng %spa Venga Ros. Jr ay cha chupu ku ate. %mor ay cha chupu ku ate. %eng %spa corta ud. jun a uch le. %mor a uch le. %eng %spa un suyo. C chay saj k'ut. %mor chay saj k'ut. %eng %spa Ros venga pues. R janipa ku la le. %mor janipa ku la le. %eng %spa y cuanto es esto. Ch ya at wuch. = chaya chaqat we. %mor *ch-0-*a/ya' chaqat w-e-!ch. %eng %spa dame un pedazo. C ah je. kin ano. %mor ah je. kin ano. %eng %spa a si lo hago. Ch ch'olo at, juntir at. = cha ch'olat juntiro awe at. %mor cha ch'olat juntiro awe at. %eng %spa pela todo, todo es tuyo. Ch rij. = le rij. %mor le rij. %eng %spa la cascara. C ah je, saj la. %mor ah je, saj la. %eng %spa a si, venga el. R kak'ol le rij a Pelipe. %mor kak'ol le rij a Pelipe. %eng %spa guarda la cascara Felipe. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R kak'ol le rij. %mor kak'ol le rij. %eng %spa guarda la cascara. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. R qeta panoq jela. %mor qeta panoq jela. %eng %spa arrimate por alla. *R12-36 P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C ak'o modo. %mor ak'o modo. %eng %spa se puede. Ch k'o modo q'am chi'li. = k'o modo kinaq'an chiri. %mor /k'o: modo *k-*in/aq'an chiri. %eng %spa me puedo subir aqui. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P mat tzaq b'ik. %mor mat tzaq b'ik. %eng %spa no te caigas. Ch ko modo chaq chi'ri q'eh. = ku modo kintzaq chiri q'eh. %mor /k'o: modo *k-*in/tzaq chiri q'eh. %eng %spa C jas uwach kawaj. %mor jas uwach kawaj. %eng %spa que quieres. Ch turax. = turas. %mor turas. %eng %spa durazno. R ay xat rit kalala San Felipe. %mor ay xat rit kalala San Felipe. %eng %spa te vio santos, Felipe. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R xal ril kan lo san. %mor xal ril kan lo san. %eng %spa te vio santos. R la tomas. %mor la tomas. %eng %spa Tomas. C ah wilom taj. %mor ah wilom taj. %eng %spa no lo he visto. R (xub') al chay. %mor (xub') al chay. %eng %spa Ros. C ruk' jun elado. %mor ruk' jun elado. %eng %spa con un helado. Tr jun rax awech at. %mor jun rax awech at. %eng %spa un verde es el tuyo. R uy sib'ilaj ki. %mor uy sib'ilaj ki. %eng %spa esta muy dulce. Tr xaq mera turas ewech in. %mor xaq mera turas ewech in. %eng %spa solo es durazno el mio. Tr ma, mera turas la wech at. %mor ma, mera turas la wech at. %eng %spa no es puro durazno el tuyo. C al chaya a utz le june. %mor al chaya a utz le june. %eng %spa Ros, esta bien este uno. Ch we' at lee li'li. = awe at le riri. %mor awe at le riri. %eng %spa es tuyo esto. P makatzaq tu b'ik. %mor makatzaq tu b'ik. %eng %spa no lo botes. P xch'olo taj le rij. %mor xch'olo taj le rij. %eng %spa ya lo pelaron. Ch (xo luk). = xya ruk. %mor x-0/ya'-PASS1 r-uk'. %eng %spa dieron con. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R kiyo tzij k'o a wuk. %mor kiyo tzij k'o a wuk. %eng %spa hay muchas palabras contigo. *R12-37 C kinwesaj la tzam. %mor kinwesaj la tzam. %eng %spa quita tu nariz. R kawesaj a xikin. %mor kawesaj a xikin. %eng %spa quita tu oido. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R a kachaw ku la le le june. %mor a kachaw ku la le le june. %eng %spa y habla ese uno. R in k'uta ku ka we taka. %mor in k'uta ku ka we taka. %eng %spa no tienen cuerno, si. R we ta ka katisa xik da. %mor we ta ka katisa xik da. %eng %spa lo que mas es muchachas. P m. %mor m. %eng %spa m. C a kasikij le wuj. %mor a kasikij le wuj. %eng %spa lees el libro. R jas ku wache k'ub'ij. %mor jas ku wache k'ub'ij. %eng %spa que es lo que dice. P peri kataneenah. %mor peri kataneenah. %eng %spa pero oigamos. Ch tan cenah. = kata ne na. %mor *k-0-*qa/ta' ne na. %eng %spa oigamos. P m. %mor m. %eng %spa m. Jr kaqatakan juxil. %mor kaqatakan juxil. %eng %spa vamos a oir un poco. C akasik'ij le wuj. %mor akasik'ij le wuj. %eng %spa lees el libro. Ch tanoh. = kaqata na. %mor *k-0-*qa/ta' na. %eng %spa lo vamos a oit. Tr a Felipe. %mor a Felipe. %eng %spa Felipe. Jr utz kula. %mor utz kula. %eng %spa esta bien. P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. C ma'antaj ali. %mor ma'antaj ali. %eng %spa no lo hagas muchacha. R pitzila kan chuwach. %mor pitzila kan chuwach. %eng %spa adelante. R kin ka'mala b'ik. %mor kin ka'mala b'ik. %eng %spa lo voy a llevar. C jas kub'ij che le qaq. %mor jas kub'ij che le qaq. %eng %spa que dice el fuego. Ch ay rura'uq qataray. = qata rache. %mor *k-0-*qa/ta' rache. %eng %spa oigamos radio. P m. %mor m. %eng %spa m. Jr qata radio. %mor qata radio. %eng %spa radio. C makawaj taj kub'ij le qaq. %mor makawaj taj kub'ij le qaq. %eng %spa no quiero dice el fuego. R xa kix. %mor xa kix. %eng %spa solo. C qayes, a la kole jun chik. %mor qayes, a la kole jun chik. %eng %spa hierba, esta el otro. C etzanem. %mor etzanem. %eng %spa juego. *R12-38 R alaj posa. %mor alaj posa. %eng %spa es muy hondo. C we kawaj katetzan. %mor we kawaj katetzan. %eng %spa si quieres pegar. C a kawaj etzanik. %mor a kawaj etzanik. %eng %spa quieres pegar. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. Tr kuje tz'anik kaqan chike. %mor kuje tz'anik kaqan chike. %eng %spa vamos a jugar, hacemos. Tr kupuyij b'ik. %mor kupuyij b'ik. %eng %spa que nos empujamos. P no jun chiwi cha. %mor no jun chiwi cha. %eng %spa es otro dice. Ch jech'an. = kujetz'anik. %mor *k-uj/etz'an-*ik. %eng %spa vamos a jugar. R tawena jun chiwi. %mor tawena jun chiwi. %eng %spa esta bien es otro. R jun chiwi jun chiwi. %mor jun chiwi jun chiwi. %eng %spa es otro, es otro. P a kate tzanik al chay. %mor a kate tzanik al chay. %eng %spa vas a jugar Ros. Ch taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. R kine tzan in, kine tzan in. %mor kine tzan in, kine tzan in. %eng %spa yo voy a jugar, yo juego. R a kute tz'anik cha. %mor a kute tz'anik cha. %eng %spa vas a jugar dice. R kate tz'anik cha. %mor kate tz'anik cha. %eng %spa vas a jugar. C a kawaj kate tzanik. %mor a kawaj kate tzanik. %eng %spa quieres jugar. Ch jech'anik. = kujetz'anik. %mor *k-uj/etz'an-ik. %eng %spa vamos a jugar. C ah je chiri. %mor ah je chiri. %eng %spa a si aqui. P chiri cha. %mor chiri cha. %eng %spa aqui dice. Ch no chan taj. = no kinetz'an taj. %mor no *k-*in/etz'an ta-j. %eng %spa no voy a jugar. Ch chan taqaleh. = kinetz'an jetaqa le. %mor *k-*in/etz'an jetaqa le. %eng %spa voy a jugar por alla. C chiri, chiri. %mor chiri, chiri. %eng %spa aqui, aqui. P tasaj impe cha. %mor tasaj impe cha. %eng %spa venga dice. P jun chiwi, cha. %mor jun chiwi, cha. %eng %spa es otro dice. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R laj tew chile je wa. %mor laj tew chile je wa. %eng %spa ya es muy frio por aca. R are utz ejetaqale. %mor are utz ejetaqale. %eng %spa es mejor por alla. C ah mas utz chiri. %mor ah mas utz chiri. %eng %spa es mejor aqui. Ch max uch chi'li. = mas utz chiri. %mor mas utz chiri. %eng %spa es mejor aqui. *R12-39 R mas utz na. %mor mas utz na. %eng %spa es mejor. Ch saj wa wech in. = saj jewa, wech m. %mor /saj jewa, w-e-ch in. %eng %spa venga aca, es mio. C tasaj impe, al chay. %mor tasaj impe, al chay. %eng %spa venga pues Ros. P al chay cha' saj k'ut. %mor al chay cha' saj k'ut. %eng %spa Ros dice, venga pues. C al chay tasaj k'ut. %mor al chay tasaj k'ut. %eng %spa Ros, venga pues. Ch le xaqoh. = le xaqoh. %mor le xaqoh. %eng %spa el lodo. C al chay tasaj kut. %mor al chay tasaj kut. %eng %spa Ros venga pues. Ch kol nee wech in. = kol nee wech in. %mor kol nee wech in. %eng %spa peor si es mio. C tasaj k'ut. %mor tasaj k'ut. %eng %spa venga pues. R kaya la sukul. %mor kaya la sukul. %eng %spa dan el azucar. P ja. %mor ja. %eng %spa que. C k'o le jun karamel. %mor k'o le jun karamel. %eng %spa esta el caramelo. P sa'aj cha, kuyo jun a karamel cha. %mor sa'aj cha, kuyo jun a karamel cha. %eng %spa venga dice, te va a dar un caramelo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a katijoh. %mor a katijoh. %eng %spa lo vas a comer. R le al chayle. %mor le al chayle. %eng %spa Ros, ese. C a katijo le jun karamelo. %mor a katijo le jun karamelo. %eng %spa vas a comer el caramelo. Ch turax. = turaz. %mor turaz. %eng %spa durazno. C a katijoh. %mor a katijoh. %eng %spa lo vas a comer. Ch tijoh. = kintijo. %mor *k-0-*in/tij-o. %eng %spa lo como. C pero ko le jun e tzanem nab'e. %mor pero ko le jun e tzanem nab'e. %eng %spa pero esta el juego primero. P ka te tzan nacha. %mor ka te tzan nacha. %eng %spa vas a jugar dice. P tekuri kuya ju jun a karamel cha. %mor tekuri kuya ju jun a karamel cha. %eng %spa despues te va a dar unos caramelos. C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. R a kol, a k'o chi le foto a wu ka'am. %mor a kol, a k'o chi le foto a wu ka'am. %eng %spa es que tiene unas fotos. C we kin b'ij nab'e. %mor we kin b'ij nab'e. %eng %spa si digo primero. R le qasale, le. %mor le qasale, le. %eng %spa lo que es. P chat kula chilale. %mor chat kula chilale. %eng %spa sientate por alli. C chat kul chileri. %mor chat kul chileri. %eng %spa sientate por alli. *R12-40 R ay qata kuna, qata kuna al chay. %mor ay qata kuna, qata kuna al chay. %eng %spa oigamos, oigamos pues Ros. P pares kub'ij awe cha. %mor pares kub'ij awe cha. %eng %spa por eso dice ud. Ros. P tonce tek'uri kuya jun. %mor tonce tek'uri kuya jun. %eng %spa entonces te da un. P akuramela cha kada. %mor akuramela cha kada. %eng %spa caramelo dice cada. P viaj kab'ij, kiya la la. %mor viaj kab'ij, kiya la la. %eng %spa vez que dices, te dan el. P karamelo kuya' o'. %mor karamelo kuya' o'. %eng %spa caramelo, lo da. C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. R kin b'ij wech in. %mor kin b'ij wech in. %eng %spa yo digo mio. C no, kimb'ij wech al chay. %mor no, kimb'ij wech al chay. %eng %spa no, yo digo mio Ros. P teloq cha. %mor teloq cha. %eng %spa quitate dice. C teloq. %mor teloq. %eng %spa quitate. R teloq al chay. %mor teloq al chay. %eng %spa quitate Ros. P chat kul, chat kula warali. %mor chat kul, chat kula warali. %eng %spa sientate, sientate aqui. P al chay ri. %mor al chay ri. %eng %spa Ros. C we kimb'ij le jun frase chawech. %mor we kimb'ij le jun frase chawech. %eng %spa si te digo esta frase. P kakamulij cha. %mor kakamulij cha. %eng %spa lo vamos a juntar dice. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. R tawena, tawena, tawena kalcha. %mor tawena, tawena, tawena kalcha. %eng %spa esta bien, esta bien, diga. R tawena kalcha chab'ij k'ut. %mor tawena kalcha chab'ij k'ut. %eng %spa esta bien, diga pues. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. P tekuri kuya jun a karamel. %mor tekuri kuya jun a karamel. %eng %spa entonces te da un dulce. P we xab'ij jun cha. %mor we xab'ij jun cha. %eng %spa si dices uno dice. C tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R pares cha muda. %mor pares cha muda. %eng %spa por eso dice muda. C tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. R tawen cha e kaqab'ij k'u. %mor tawen cha e kaqab'ij k'u. %eng %spa esta bien y vamos a decir. R jun kuento chawech. %mor jun kuento chawech. %eng %spa un cuento a ud. C tawen al chay. %mor tawen al chay. %eng %spa esta bien Ros. *R12-41 Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. C oke kule chata chata'o'. %mor oke kule chata chata'o'. %eng %spa esta, oiga, ayudalo. P chata kuna cha. %mor chata kuna cha. %eng %spa oigalo dice. R chata panoq. %mor chata panoq. %eng %spa oigalo. C chata kana maka'antaj. %mor chata kana maka'antaj. %eng %spa oigalo, no lo hagas. C chata, chata at. %mor chata, chata at. %eng %spa oiga, oiga. R mala al chay qatakuna, qatakuna. %mor mala al chay qatakuna, qatakuna. %eng %spa traiga Ros, oigamoslo. C k'o le jun frase. %mor k'o le jun frase. %eng %spa esta una frase. C xin k'ut le tz'i chawech. %mor xin k'ut le tz'i chawech. %eng %spa te ense¤e la frase. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. P kab'ij k'a we cha, al chay. %mor kab'ij k'a we cha, al chay. %eng %spa y diga ud. Ros. R k'ole jun frase xin k'ut le tzij. %mor k'ole jun frase xin k'ut le tzij. %eng %spa esta la frase, te ense¤e la frase. R chawech ya le. %mor chawech ya le. %eng %spa a ud. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ya karamela wach. = chaya lu karamela le watz. %mor *ch-0-*a/ya' *le *u-karamela *le w-atz. %eng %spa dale el caramelo a mi hermana. C ah we, we kab'ij le jun frase. %mor ah we, we kab'ij le jun frase. %eng %spa si dices la frase. Ch no, ya, ya, ya karamelo wach. *** = no, chaya caramele le watz. %mor no, *ch-0-*a/ya' caramele *le w-atz. %eng %spa dale caramelo a mi hermana. R tawena cha al chay cha. %mor tawena cha al chay cha. %eng %spa esta bien Ros. P pares kuya'o'o' cha chab'ij. %mor pares kuya'o'o' cha chab'ij. %eng %spa por eso lo da dice diga. P a we cha. %mor a we cha. %eng %spa ud. C ah je pares. %mor ah je pares. %eng %spa a si por eso. P kab'ij awe, kub'ij awe. %mor kab'ij awe, kub'ij awe. %eng %spa diga ud. diga ud. P jas le kub'ij cha. %mor jas le kub'ij cha. %eng %spa que lo que dice. C xin k'ut le tz'i chawech. %mor xin k'ut le tz'i chawech. %eng %spa te ense¤e la palabra. Ch kut, kut chawech chi. = xink'ut chawech le tzi. %mor *x-0-*in/k'ut chi-aw-e-ch *le tzi. %eng %spa te ense¤e la palabra. C ah je utz. %mor ah je utz. %eng %spa a si bien. R y le wech in. %mor y le wech in. %eng %spa el ruir. C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. *R12-42 Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. C a utz le jun chik. %mor a utz le jun chik. %eng %spa esta bien el otro. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa el otro. C sib'ilaj. %mor sib'ilaj. %eng %spa muchos. Ch xib'ilaj k'an. = xib'ilaj k'an. %mor xib'ilaj k'an. %eng %spa es muy enojada. C sib'ilaj in nim. %mor sib'ilaj in nim. %eng %spa estoy muy grande. Jr sib'ilaj nim choqoq. %mor sib'ilaj nim choqoq. %eng %spa esta muy grande diga. Tr sib'ilaj in nim. %mor sib'ilaj in nim. %eng %spa estoy muy grande. C ah je mare k'o le jun. %mor ah je mare k'o le jun. %eng %spa a si esta el uno. R n chab'ij chik'ut al chay. %mor n chab'ij chik'ut al chay. %eng %spa diga pues Ros. P kab'ij, kab'ij chi kule jun. %mor kab'ij, kab'ij chi kule jun. %eng %spa diga, diga el otro. P chike kata na tekuri kab'ij awe. %mor chike kata na tekuri kab'ij awe. %eng %spa oigamos, despues dices ud. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch ja m. = ja m. %mor ja m. %eng %spa que. P katam pena. %mor katam pena. %eng %spa oigamoslo. R taqana, taqana. %mor taqana, taqana. %eng %spa espera, espera. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C la re x'e pa jun nima kaxon. %mor la re x'e pa jun nima kaxon. %eng %spa el se fue en una gran caja. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. R la re x'e pa jun ni ma laj kaxon. %mor la re x'e pa jun ni ma laj kaxon. %eng %spa el se fue en una gran caja. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. R jun nima kaxon choqa k'ut. %mor jun nima kaxon choqa k'ut. %eng %spa en una gran caja. R jun nim praj kaxon x'e wi. %mor jun nim praj kaxon x'e wi. %eng %spa en una gran caja, se fue. Ch k'ax ware tij karamel. = k'ax nuware kintij le karamel. %mor k'ax *nu-ware *k-0-*in/tij *le karamel. %eng %spa me duele el diente con el caramelo. R chaya chuwe. %mor chaya chuwe. %eng %spa damelo a mi. C no, la re, la re xe'a' pa jun nima kaxon. %mor no, la re, la re xe'a' pa jun nima kaxon. %eng %spa el se fue en una gran caja. *R12-43 Ch xya', jun ya? ya pa re (kuxon). = xeya pa ri jun kaxon. %mor x-e/ya' pa ri *jun kaxon. %eng %spa lo pusieron su una caja. R le re xe'e pa jun nima laj kaxon. %mor le re xe'e pa jun nima laj kaxon. %eng %spa se fue en una gran caja. C xx xaq le al. %mor xx xaq le al. %eng %spa solo pesa. P qana inpenankab'ij ta impena. %mor qana inpenankab'ij ta impena. %eng %spa espera no diga. P are lal chay. %mor are lal chay. %eng %spa es Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P chab'ij k'ut al chay. %mor chab'ij k'ut al chay. %eng %spa diga pues Ros. C chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. R la re xa'e pa jun nina laj kaxon. %mor la re xa'e pa jun nina laj kaxon. %eng %spa el se fue en una gran caja. R chaqilob'oqe'. %mor chaqilob'oqe'. %eng Ch recha kaxon, x'e pa kaxon. = recha kaxon, x'e pa kaxon. %mor r-e-cha kaxon, x-0/b'e pa kaxon. %eng %spa se fue en una caja. C la re. %mor la re. %eng %spa el. R nim cho'qoq. %mor nim cho'qoq. %eng %spa un grande diga. Ch ek ak' in nim. = xe'e le ak' in nim. %mor *x-0/be'-!ik *le ak' in nim. %eng %spa se fue el gallo, soy grande. C ah je?. %mor ah je?. %eng %spa a si. R jun chikeh. %mor jun chikeh. %eng %spa otro. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. R jun chik cha al chay. %mor jun chik cha al chay. %eng %spa otro dice Ros. P chab'ij, chab'ij chi le jun chike. %mor chab'ij, chab'ij chi le jun chike. %eng %spa diga, diga el otro. Ch lech a lu yo'. = rech la lu' kaya'o. %mor r-e-ch *le a lu' *k-0-*a/ya'-oh. %eng %spa es de Pedro el que das. C ah je le jun chik. %mor ah je le jun chik. %eng %spa a si el otro. C cha chaya le tzi. %mor cha chaya le tzi. %eng %spa pega al perro. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. R al chay cha, cha chayaa. %mor al chay cha, cha chayaa. %eng %spa Ros dice llega. R le tz'i chaqa k'ut. %mor le tz'i chaqa k'ut. %eng %spa el perro diga pues. R ch'ayaa tz'i' cho'qoq. %mor ch'ayaa tz'i' cho'qoq. %eng Ch chayaa ch'i'. = chaya tz'i. %mor ch-0-a/ya' tz'i. %eng %spa el perro. C ah je, utz. %mor ah je, utz. %eng %spa a si, bien. *R12-44 Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. C are le jun alu', le jun chik. %mor are le jun alu', le jun chik. %eng %spa es la otra muchacha, la otra. P chab'ij chi k'u le jun chik. %mor chab'ij chi k'u le jun chik. %eng %spa diga pues el otro. R a Felipe jas che max pe Felipe. %mor a Felipe jas che max pe Felipe. %eng %spa porque no vino. R tala wixaqil. %mor tala wixaqil. %eng %spa tu mujer. C ah, k'olik. %mor ah, k'olik. %eng %spa esta. R jawi ko wi kanoq. %mor jawi ko wi kanoq. %eng %spa en donde esta. C kolik qanoq. %mor kolik qanoq. %eng %spa esta. R k'o chuwa wachoch. %mor k'o chuwa wachoch. %eng %spa esta en mi casa. R le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. P chab'ij chik'u le jun. %mor chab'ij chik'u le jun. %eng %spa diga el otro. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C chab'ij chi le jun chik. %mor chab'ij chi le jun chik. %eng %spa diga el otro. C taqin kin tzuq le tz'i?. %mor taqin kin tzuq le tz'i?. %eng %spa estoy dando de comer al perro. Ch echa, recha. = echa, recha. %mor echa, recha. %eng %spa comida. R le in kin tzuq e tz'i'. %mor le in kin tzuq e tz'i'. %eng %spa yo doy de comer al perro. R choqilob'oqe. %mor choqilob'oqe. %eng %spa veamos pues. Ch echa, echa chuq in chi. = kintzuq in le tzi. %mor *k-0-*in/tzuq in *le tz'i'. %eng %spa yo voy a dar de comer al perro. C ah je', k'ole jun chik. %mor ah je', k'ole jun chik. %eng %spa a si esta el otro. Ch no taj wech in. = n k'o ta le wech in. %mor *n /*k'o: ta-!j *le w-e-ch in. %eng %spa no esta el mio. C k'o le jun chik pero despues. %mor k'o le jun chik pero despues. %eng %spa esta el otro pero despues. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ka k'ol nahcha?. %mor ka k'ol nahcha?. %eng %spa lo vas a guardar dice?. C despues. %mor despues. %eng %spa despues. Ch n k'ol nah e keb'. = kink'ol na le keb'. %mor *k-0-in/k'ol na le keb'. %eng %spa tengo que guardar los 2. P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C le jun, chik. %mor le jun, chik. %eng %spa el otro. *R12-45 R le jun chik cha, chata k'una. %mor le jun chik cha, chata k'una. %eng %spa el otro dice, oigalo pues. R le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. P chab'ij cha, chab'ij chi kuna. %mor chab'ij cha, chab'ij chi kuna. %eng %spa diga, diga pues. P le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. R kab'ij chi kuna le jun chik. %mor kab'ij chi kuna le jun chik. %eng %spa diga pues el otro. R kuya chi mas a la karamela. %mor kuya chi mas a la karamela. %eng %spa te va a dar mas caramelos. Ch echa', na' k'olik m. = ma k'olik. %mor ma /k'o:-l-ik. %eng %spa no hay. R qatakuna, qatakulah. %mor qatakuna, qatakulah. %eng %spa oigamoslo, oigamoslo. P chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. C chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. R al chala cha, aka, aka. %mor al chala cha, aka, aka. %eng %spa Ros dice. C chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. Ch dih. = dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. C kinkowin kinwil jun makax. %mor kinkowin kinwil jun makax. %eng %spa puedo ver una vaca. Ch (chij b'a, di), tzij b'a di. = (chij b'a, di), tzij b'a di. %mor (chij b'a, di), tzij b'a di. %eng %spa entonces es cierto muchacha. R kinkowinik kinwil jun wakax choqok. %mor kinkowinik kinwil jun wakax choqok. %eng %spa puedo ver una vaca diga. Tr kinkowinik kinwil jun wakax. %mor kinkowinik kinwil jun wakax. %eng %spa puedo ver una vaca. P chab'ij kut al chay?. %mor chab'ij kut al chay?. %eng %spa diga pues Ros. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. Ch kowinik wil wakax. = kinkowinik kinwil jun wakax. %mor *k-*in/kowin-ik *k-0-inw/il *jun wakax. %eng %spa puedo ver una vaca. C ah utz. %mor ah utz. %eng %spa esta bien. Ch tiox. = maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. C y le jun chik, ma kin'an taj. %mor y le jun chik, ma kin'an taj. %eng %spa el otro, no puedo. C chi juntiro. %mor chi juntiro. %eng %spa otra vez. R ma kin'an ta chi juntiro cho'qa. %mor ma kin'an ta chi juntiro cho'qa. %eng %spa ya no hago otra vez. R chi k'ut al Chay. %mor chi k'ut al Chay. %eng %spa diga Ros. Ch man kan taj chik. = ma kinan ta chi juntiro. %mor ma *k-0-*in/b'an ta-!j chi juntiro. %eng %spa ya no voy hacerlo otra vez. Ch an an in wakax. = kin'an jun wakax in. %mor *k-0-*in/b'an *jun wakax in. %eng %spa yo voy hacer una vaca. C y le jun chik, ma kin'an taj. *R12-46 C ah je', utz, utz, y le jun chik. %mor ah je', utz, utz, y le jun chik. %eng %spa a si, bien, el otro. C ma kawaj taj jun wana jun mazan. %mor ma kawaj taj jun wana jun mazan. %eng %spa no quieres si no es una manzana. Jr ma kawaj taj jun maza'n cho'qa. %mor ma kawaj taj jun maza'n cho'qa. %eng %spa no quieres una manzana diga. Jr k'ut mam. %mor k'ut mam. %eng %spa pues mama. Ch waj taj tij taj maxan. = ma kawaj taj ma kintij taj jun mazan. %mor *ma k-0-inw/aj ta-j *ma *k-0-*in/tij taj *jun mazan. %eng %spa no quiero, no como una manzana. C ah je, y le jun chik. %mor ah je, y le jun chik. %eng %spa a si, y el otro. C a kawaj kinch'aya le me's?. %mor a kawaj kinch'aya le me's?. %eng %spa quieres que peque al gato?. R m. %mor m. %eng %spa m. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. Tr are le in xya taj nu karamela oxib'. %mor are le in xya taj nu karamela oxib'. %eng %spa a mi ya me dieron 3 caramelos. Ch waj, xib' ewa in. = kawaj oxib' e we in. %mor *k-0-inw/aj oxib' e w-e in. %eng %spa yo quiero 3 mios. Ch waj we in. = kawaj we in. %mor *k-0-inw/aj w-e in. %eng %spa yo quiero mio. R kawila di chab'ij kut. %mor kawila di chab'ij kut. %eng %spa lo vas a ver diga pues. C chab'ij. %mor chab'ij. %eng %spa diga. R kinwaj in kinch'aya keme's cho'qoq. %mor kinwaj in kinch'aya keme's cho'qoq. %eng %spa yo quiero pegar al gato diga. C a kawaj. %mor a kawaj. %eng %spa quieres. Ch waj in ch'aya' mex. = kinwaj in kinch'aya le me's. %mor *k-0-inw/aj in *k-0-*in/ch'ay-a *le me's. %eng %spa yo quiero pegar al gato. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. Ch waka con torah ch'oh tijoh. = con todo ch'o kutijo (le me's). %mor con todo ch'o *k-0-*u/tij-o (le me's). %eng %spa come con todo y rata. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Tr le in chik a Felip, kintzijon chi in. %mor le in chik a Felip, kintzijon chi in. %eng %spa yo ahora Felipe, yo voy a hablar. C jun chik frase. %mor jun chik frase. %eng %spa otra frase. Ch le keb' e we in noh. = le keb' e we in noh. %mor le keb' e we in noh. %eng %spa lo 2 mios. Ch jat pares, pali... = jat pares, pali... %mor /jat pares, pali... %eng %spa ud. por eso. R chab'ij kute. %mor chab'ij kute. %eng %spa diga pues. P cha, chab'ij chi kuna le nikaj chik. %mor cha, chab'ij chi kuna le nikaj chik. %eng %spa diga pues los otros. C chab'ij le jun chik, al Chay. %mor chab'ij le jun chik, al Chay. %eng %spa diga el otro Ros. R a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. P al chaya cha. %mor al chaya cha. %eng %spa Ros dice. *R12-47 C al Chay, al Chay. %mor al Chay, al Chay. %eng %spa Ros dice, Ros. Ch k'u'u wach. = kink'u'u nuwach. %mor *k-0-*in/k'u'-!u *nu-wach. %eng %spa me escondo la cara. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch k'u'u wach. = kink'u nuwach. %mor *k-0-*in/k'u'-!u *nu-wach. %eng %spa me voy a esconder. C chab'ij, chab'ij at. %mor chab'ij, chab'ij at. %eng %spa diga ud. Ch k'u'u wach. = kink'u nu wach. %mor *k-0-*in/k'u'-!u *nu-wach. %eng %spa me voy a esconder. Ch Pelipa. = Pelipa. %mor Pelipa. %eng %spa Felipe. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. R je cha je cha nan cha. %mor je cha je cha nan cha. %eng %spa a si dice, a si dice. C chab'ij. %mor chab'ij. %eng %spa diga. Ch m?. = m?. %mor m?. %eng %spa m?. R b'ij kut, chab'ij kut tek'u kink'ut. %mor b'ij kut, chab'ij kut tek'u kink'ut. %eng %spa diga pues, y despues ense¤o. R le ri chawache. %mor le ri chawache. %eng %spa esto a ud. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch e cha' mul tij tu' cha'. = limul kutij tu' cha. %mor *le imul *k-0-*u/tij tu' /cha. %eng %spa el conejo mama dice. C kub'ij la kar, la kar. %mor kub'ij la kar, la kar. %eng %spa come el pescado, el pescado. Ch le tij kar, m. = kutij le kar. %mor *k-0-*u/tij *le kar. %eng %spa come el pescado. C la kar?. %mor la kar?. %eng %spa tu pescado. R la kar? kacha ku'ri cha. %mor la kar? kacha ku'ri cha. %eng %spa tu pescado, asi dice. Ch kar, la kar. = kar, la kar. %mor kar, la kar. %eng %spa el pescado, tu pescado. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. Ch la kar le in tijoh. = le kar kintijo. %mor le kar *k-0-in/tij-o. %eng %spa el pescado come. C ah je', le jun wi, jawi ke'e wi?. %mor ah je', le jun wi, jawi ke'e wi?. %eng %spa a si, ese otro, a donde va?. Ch ek juyub'. = ka'e pa juyub'. %mor *k-0/b'e-!ik *pa juyub'. %eng %spa se va en la monta¤a. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. P no, kab'ij a wee cha'. %mor no, kab'ij a wee cha'. %eng %spa diga ud. dice. P jawii ke'e wii kacha?. %mor jawii ke'e wii kacha?. %eng %spa en donde va diga. C chab'ij. %mor chab'ij. %eng %spa diga. Ch jewa n jewari. = jewa n jewari. %mor jewa n jewari. %eng %spa por aqui. *R12-48 P chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. R jawi ke'e wi?. %mor jawi ke'e wi?. %eng %spa en donde va?. C chab'ij jawi ke'e wi, al Chay. %mor chab'ij jawi ke'e wi, al Chay. %eng %spa diga a donde va, Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C chab'ij jawi ke'e wi. %mor chab'ij jawi ke'e wi. %eng %spa diga a donde va. Ch keb' karamela in. = keb' le nu karamela in. %mor keb' le nu karamela in. %eng %spa son 2 mis caramelos. R chaya jun wech. %mor chaya jun wech. %eng %spa dame un mio. R utza, in kinya ta le naj xikinaj. %mor utza, in kinya ta le naj xikinaj. %eng %spa esta bien, yo no voy a dar este arete. R chawech. %mor chawech. %eng %spa a ud. P chab'ij kut al Chaya. %mor chab'ij kut al Chaya. %eng %spa diga pues Ros. R ya b'aloq le nu karamela. %mor ya b'aloq le nu karamela. %eng %spa dame mi caramelo. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R jun karamela. %mor jun karamela. %eng %spa un tu caramelo dice. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. P chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. Ch e keb'. = e keb'. %mor e keb'. %eng %spa son 2. R nimodo ka toqa. wech in. %mor nimodo ka toqa. wech in. %eng %spa despues es mio. Ch jun at. = jun at. %mor jun at. %eng %spa ud. Ch jun yutut, wech i'. = xa jun yutut le wech in. %mor xa jun yutut le wech in. %eng %spa es muy mayugado el mio. C chab'ij at, jawi ke'e wi?. %mor chab'ij at, jawi ke'e wi?. %eng %spa diga ud, en donde va?. R ma junan ta ruk' muj xara ta uj. %mor ma junan ta ruk' muj xara ta uj. %eng %spa no es con, no somos jarros nosotros. Ch lora. = lora. %mor lora. %eng %spa loro. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. P al Chay, chab'ij kut. %mor al Chay, chab'ij kut. %eng %spa Ros, diga pues. P jawi ke'e wi kalcha. %mor jawi ke'e wi kalcha. %eng %spa en donde va diga. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. P kuya chi ku jun cha chab'ij, chab'ij kut. %mor kuya chi ku jun cha chab'ij, chab'ij kut. %eng %spa y te va dar otro, diga pues. Ch keb' ewe in ya'. = keb' ewe in kiya'o. %mor keb' ewe in *k-0-*i/ya'-o. %eng %spa me dan 2 a mi. *R12-49 C we kab'ij. %mor we kab'ij. %eng %spa si dices. P chab'ij, ku le jun. %mor chab'ij, ku le jun. %eng %spa diga pues el uno. P jawi ka'awi kalcha. %mor jawi ka'awi kalcha. %eng %spa en donde va diga. R jawi ka'e wi cho'qa k'ut. %mor jawi ka'e wi cho'qa k'ut. %eng %spa en donde va diga pues. Ch kee u weh. = jawi ka'e wi. %mor jawi k-0/b'e wi. %eng %spa en donde va. C ah je utz, y le juni. %mor ah je utz, y le juni. %eng %spa a si, bien, y este uno. C jawi kine wi. %mor jawi kine wi. %eng %spa en donde voy. R jawi kimb'e wi choqoqe. %mor jawi kimb'e wi choqoqe. %eng %spa en donde voy diga. R no jun chile qakaramel. %mor no jun chile qakaramel. %eng %spa otro nuestro caramelo. P jawi kin'e wih kalcha. %mor jawi kin'e wih kalcha. %eng %spa en donde voy diga. Ch nka'e wih. = jawi kine wi. %mor *jawi k-#in/b'e wi. %eng %spa en donde voy. C ah je' utz. %mor ah je' utz. %eng %spa a si, mejor. Ch e chil dih lih. = le chiri ri. %mor le chiri ri. %eng %spa aqui. C utz al Chay. %mor utz al Chay. %eng %spa bien Ros. P jawi xal pe wile. %mor jawi xal pe wile. %eng %spa en donde vienes. R e tiox. %mor e tiox. %eng %spa en la plaza. C nk'ota ku'ano jawi kate wi. %mor nk'ota ku'ano jawi kate wi. %eng %spa no tiene nada en donde vienes. R maltiox a Felipe che. %mor maltiox a Felipe che. %eng %spa gracias Felipe por. R jun raqan nu karamelo. %mor jun raqan nu karamelo. %eng %spa mi caramelo. C nk'ota kub'ano. %mor nk'ota kub'ano. %eng %spa por nada. R ku'ano. %mor ku'ano. %eng %spa hace. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C matzoq taj, kin k'ume. %mor matzoq taj, kin k'ume. %eng %spa no te caigas, llevo. C jun ali, a utz we kinkame. %mor jun ali, a utz we kinkame. %eng %spa una muchacha, esta bien si. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa llevo a Catarina. R chay cha a utz kuk'an al Talin. %mor chay cha a utz kuk'an al Talin. %eng %spa Ros, dice, esta bien si lleva Catarina. R la, la Felipe. %mor la, la Felipe. %eng %spa Felipe. C a utz we kinkam le al Talin. %mor a utz we kinkam le al Talin. %eng %spa esta bien si lleva a Catarina. *R12-50 Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. C utz, ah utz ah, kin kamah. %mor utz, ah utz ah, kin kamah. %eng %spa esta bien si lo llevo. P a utz kata at cha. %mor a utz kata at cha. %eng %spa esta bien si se va ud. dice. R amalay Dios. %mor amalay Dios. %eng %spa Dios. P al chay, a utz. %mor al chay, a utz. %eng %spa Ros esta bien. Ch jan tat in. = kayajan len tat in. %mor *k-0/yaj-an *le *in-tat in. %eng %spa rega¤a mi papa. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R jan tat, jan tat in. = kayajan lintat in. %mor jan tat, jan tat in. %eng %spa rega¤a mi papa. R a Felipe, a Felipe. %mor a Felipe, a Felipe. %eng %spa Felipe, Felipe. R chuje tz'ana k'ut. %mor chuje tz'ana k'ut. %eng %spa juguemos pues. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa en donde esta. R leqa woota. %mor leqa woota. %eng %spa nuestra foto. Ch qawoota. = qawoota. %mor qawoota. %eng %spa nuestra foto. C le a, le a foto. %mor le a, le a foto. %eng %spa tu foto. Ch le k'olik qu wota uj e. = k'o le qu wota uj e. %mor /k'o:-!l-!ik *le qa-wota uj e. %eng %spa esta nuestra foto. C jawi kowi le wuj chirij le juni. %mor jawi kowi le wuj chirij le juni. %eng %spa en donde esta el papel detras del uno. Ch juntiro. = juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. C chirij la karamelo jawi k'owi. %mor chirij la karamelo jawi k'owi. %eng %spa detras de tu caramelo esta. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa el papel. P le wuj cha. %mor le wuj cha. %eng %spa el papel dice. R le wuj cha. %mor le wuj cha. %eng %spa el papel dice. R wuj cha. %mor wuj cha. %eng %spa papel dice. C ya xa wasaj le wuj. %mor ya xa wasaj le wuj. %eng %spa ya quitastes el papel. R m. %mor m. %eng %spa m. C ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. R le ri. %mor le ri. %eng %spa este. Ch an. = an. %mor an. %eng %spa an. *R12-51 C le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. R qana qesajna chirij di. %mor qana qesajna chirij di. %eng %spa espera, saquemoslo detras muchacho. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R qe luj chik. %mor qe luj chik. %eng %spa abraza otra vez. P pares le wuj. %mor pares le wuj. %eng %spa por eso el libro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le rij e karamelo. %mor le rij e karamelo. %eng %spa lo que envuelve el caramelo. R m. %mor m. %eng %spa m. C jawi k'owi le jun wuj. %mor jawi k'owi le jun wuj. %eng %spa en donde esta el otro libro. C chik al Chay. %mor chik al Chay. %eng %spa Ros. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R paximb'oj kaqano. %mor paximb'oj kaqano. %eng %spa romper ollas es lo que haces. P jawi k'owi le jun. %mor jawi k'owi le jun. %eng %spa en donde esta el otro. P wuj chik cha. %mor wuj chik cha. %eng %spa libro, muchacho. C jawi k'owi le jun wuj chik. %mor jawi k'owi le jun wuj chik. %eng %spa en donde esta el otro libro. R paxin b'oj kaqa no. %mor paxin b'oj kaqa no. %eng %spa romper olla haces. C chaya pa le mesa b'al. %mor chaya pa le mesa b'al. %eng %spa pongala en la escaba. C pale mes. le a che le. %mor pale mes. le a che le. %eng %spa en la basura, tu palo ve. R le. %mor le. %eng %spa ese. C le a che' ah sib'ilaj wuj. %mor le a che' ah sib'ilaj wuj. %eng %spa tu palo, muchos libros. P jaya pale mes, cha. %mor jaya pale mes, cha. %eng %spa anda a dejarlo en la basura dice. R jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. P jawi pu k'o wi le mes chiriri. %mor jawi pu k'o wi le mes chiriri. %eng %spa en donde esta la basura aqui. Ch k'o chi' jun k'o chi' jun k'o chi' jun. = k'o chi' jun k'o chi' jun k'o chi' jun. %mor /k'o: chi' jun /k'o: chi' jun /k'o: chi' jun. %eng %spa hay otro, hay otro, hay otro. C jawi k'o wi le mes. %mor jawi k'o wi le mes. %eng %spa en donde la basura. *R12-52 P jachike. %mor jachike. %eng %spa cual. Ch k'o chi jun le. = k'o chi jun le. %mor /k'o: chi jun le. %eng %spa hay otro. C ah k'o chi jun ah je. %mor ah k'o chi jun ah je. %eng %spa hay otro, a si. C le jun wuj chik. %mor le jun wuj chik. %eng %spa el otro cuaderno. P k'o chi juni, qanam pena. %mor k'o chi juni, qanam pena. %eng %spa hay otro, esperate. P k'o chi juni, ri. %mor k'o chi juni, ri. %eng %spa hay otro. C ah no mas utz pale karamelo. %mor ah no mas utz pale karamelo. %eng %spa es mejor en el caramelo. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R je tz'ana k'ut. %mor je tz'ana k'ut. %eng %spa juguemos pues. Ch Felip m. = Felip m. %mor Felip m. %eng %spa Felipe. R mas tewe warali, mas utz. %mor mas tewe warali, mas utz. %eng %spa es mas frio aqui, es mejor. R le jewari. %mor le jewari. %eng %spa por aca. R u waral. %mor u waral. %eng %spa aqui. C a kachob' uwach le jun etzanik. %mor a kachob' uwach le jun etzanik. %eng %spa sabes este juego. C etzanem. %mor etzanem. %eng %spa juego. R kinch'ob'oh. %mor kinch'ob'oh. %eng %spa lo ve. C rech le li¤a. %mor rech le li¤a. %eng %spa es de linea. R qana chiwa, utz b'uwa. %mor qana chiwa, utz b'uwa. %eng %spa hagamos, es mejor. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. R tin sab'alin kukalab'amb'olin. %mor tin sab'alin kukalab'amb'olin. %eng %spa palabras de juego. Ch jah?. = jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. C y ku'an le, ku'an le ekis. %mor y ku'an le, ku'an le ekis. %eng %spa hace, hace la equis. C chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. R diez, veinte, treinta. %mor diez, veinte, treinta. %eng %spa 10,20,30. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R k'ut e ate. %mor k'ut e ate. %eng %spa ya ves ud. C y we k'o le jun le jun ekis. %mor y we k'o le jun le jun ekis. %eng %spa si esta el uno, la equis. *R12-53 C le jun ekis chik pa le jun lin. %mor le jun ekis chik pa le jun lin. %eng %spa la otra equis en la. C jun li¤a. oxib' ekis pa. %mor jun li¤a. oxib' ekis pa. %eng %spa otra linea, 3 equis en la. C jun li¤a o pa le jun li¤a chik. %mor jun li¤a o pa le jun li¤a chik. %eng %spa linea, en la otra linea. C pa le jun li¤a chik. %mor pa le jun li¤a chik. %eng %spa en la otra linea. P saj, saj kut al Chay. %mor saj, saj kut al Chay. %eng %spa venga pues Ros. C kachak, kachk'anik. %mor kachak, kachk'anik. %eng %spa gatea lo sabes. C a kachob'o?. %mor a kachob'o?. %eng %spa lo sabes. R kinchob' taj. %mor kinchob' taj. %eng %spa no lo se. Ch no, no, no k'o taj. = n k'o taj. %mor n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ch xa wanal. = xa wal. %mor xa wal. %eng %spa es mahuale¤o. R no, k'o ta la we at. %mor no, k'o ta la we at. %eng %spa no hay tuyo. R qanasal la Pedro. %mor qanasal la Pedro. %eng %spa juguemos Pedro. P saj impe. %mor saj impe. %eng %spa venga. Ch tawen, q'aluj. = chinaq'aluj. %mor *ch-*in-*a/q'alu-j. %eng %spa ab'razame. R chana chuwech in a Felip. %mor chana chuwech in a Felip. %eng %spa hagame a mi Felipe. C jas ka'ano al Chay?. %mor jas ka'ano al Chay?. %eng %spa que haces Ros?. Ch wach, q'aluj chik. = le watz, xaq'aluj chik. %mor *le w-atz, *x-0-*a/q'alu-j chi-k. %eng %spa ab'razame a mi hermana. R le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R le, jetaq, jetaqale. %mor le, jetaq, jetaqale. %eng %spa por alla. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch q'aluj, q'aluj in. = chinaq'aluj in. %mor *ch-*in-*a/q'alu-j in. %eng %spa ab'razame a mi. C le le. %mor le le. %eng %spa ese. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch kalamel. = kalamel. %mor kalamel. %eng %spa caramelo. P ja ch'aja'. %mor ja ch'aja'. %eng %spa anda a lavarlo. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. *R12-54 P ja ch'aja pa jaron. %mor ja ch'aja pa jaron. %eng %spa anda a lavarlo en agua. P ja ch'aja pa jaron. %mor ja ch'aja pa jaron. %eng %spa anda a lavarlo en agua. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. C pa jaron. %mor pa jaron. %eng %spa en agua. R are ri. %mor are ri. %eng %spa eso es asi. R kach'aj pa le jadon jaron. %mor kach'aj pa le jadon jaron. %eng %spa lo lavas en el agua. Ch qana chik. = qana chik. %mor qa/b'an-a chi-k. %eng %spa hagamos pues. C ch'aj at. %mor ch'aj at. %eng %spa lava ud. R tasaj warali e kinaq'aluj. %mor tasaj warali e kinaq'aluj. %eng %spa venga aca me abrazas. R kinaq'aluj kut a Felipe, a Felipe. %mor kinaq'aluj kut a Felipe, a Felipe. %eng %spa me abrazas Felipe, Felipe. R naq'aluj in a Felip. %mor naq'aluj in a Felip. %eng %spa me vas abrazar Felipe. R naq'aluj in a Pedri. %mor naq'aluj in a Pedri. %eng %spa abrazame a mi Pedro. P katinkaq pon pa le corra. %mor katinkaq pon pa le corra. %eng %spa te voy a tirar en el corral. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P at lista?. %mor at lista?. %eng %spa estas lista?. R nakaqab'ab'ik, tzij?. %mor nakaqab'ab'ik, tzij?. %eng %spa tirame pues, de veras?. P cha kat k'amik. %mor cha kat k'amik. %eng %spa para que te mueras. R n k'ota ku'anaq'e tzine. %mor n k'ota ku'anaq'e tzine. %eng %spa no te va pasar nada, te vas. R katikilaj pulew. %mor katikilaj pulew. %eng %spa quedar parado en la tierra. R eh. %mor eh. %eng %spa eh. R jawi ku le xatqaj ub'ik. %mor jawi ku le xatqaj ub'ik. %eng %spa y en donde bajastes. C kinya le al Juana pa le corral. %mor kinya le al Juana pa le corral. %eng %spa pongo a la juan en el corral. R jun we. %mor jun we. %eng %spa un mio. P a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. R no. %mor no. %eng %spa no. C no?. %mor no?. %eng %spa no?. Ch wiloh. = xinwilo. %mor *x-0-inw/il-o. %eng %spa lo vi. P jachin ajchoq'e le powi ri?. %mor jachin ajchoq'e le powi ri?. %eng %spa de quien es este sombrero?. *R12-55 R qe uj le riri contodo la le. %mor qe uj le riri contodo la le. %eng %spa es de nosotros, esta contodo eso. Ch con todo, yah. = con todo, yah. %mor con todo, yah. %eng %spa contodo. P con todo le riri. %mor con todo le riri. %eng %spa con todo esto. R tzij, con todo juntiro. %mor tzij, con todo juntiro. %eng %spa de veras, con todo. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. R juntira qech uj. %mor juntira qech uj. %eng %spa todo es de nosotros. Ch kayah. = kaya'o. %mor k-0-a/ya'-o. %eng %spa lo das. Ch yah. = yah. %mor yah. %eng %spa a si. R kech a tinya. %mor kech a tinya. %eng %spa es de Martin. P ke kune la San. %mor ke kune la San. %eng %spa es de Santos. P k'o wiya la San xopan chiri. %mor k'o wiya la San xopan chiri. %eng %spa esta santos, llego aqui. R jun chiri are, tz'i juntiro. %mor jun chiri are, tz'i juntiro. %eng %spa es otro alla, todo. R qachuj are maqe ta uj lere mulach. %mor qachuj are maqe ta uj lere mulach. %eng %spa es de ellos, no es de nosotros la remolacha. Ch eh, dox miy. = dios miya. %mor dios miya. %eng %spa dios mio. Ch ay, q'in k'ut. = ma kinq'i ta kut. %mor *ma *k-0-*in/q'i *ta k'u-t. %eng %spa y no puedo. Ch eh chik wa'lih. = xe'e chi warali. %mor *x-0/be' chi warali. %eng %spa se fue aqui. C ma katkowin taj? jawi?. %mor ma katkowin taj? jawi?. %eng %spa no puedes? donde?. Ch jun taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alla. C juntaqare, utz. %mor juntaqare, utz. %eng %spa ellos, estan bien. P jas ka'ana?. %mor jas ka'ana?. %eng %spa que haces?. C jas ka'ano?. %mor jas ka'ano?. %eng %spa que haces?. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. C jas ka'ana?. %mor jas ka'ana?. %eng %spa que vas a hacer?. P n kach'up taj mas rax ale. %mor n kach'up taj mas rax ale. %eng %spa no lo cortes ese es mas verde. C mas rax. %mor mas rax. %eng %spa mas verde. Ch lax. = rax. %mor rax. %eng %spa verde. C rax le jun. %mor rax le jun. %eng %spa es verde el uno. R no q'aluj in. %mor no q'aluj in. %eng %spa abrazame a mi. R in chik, in chik, in chik. %mor in chik, in chik, in chik. %eng %spa yo ahora, yo ahora, yo ahora. *R12-56 C jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde?. R le aj sik. %mor le aj sik. %eng %spa arriba. C ah mas rax, mas rax juntiro. %mor ah mas rax, mas rax juntiro. %eng %spa mas verde, es mas verde todo. R no in, in chik a Pedro. %mor no in, in chik a Pedro. %eng %spa no, yo ahora Pedro. R in xawil taj a Pedro le. %mor in xawil taj a Pedro le. %eng %spa no vistes Pedro el. R eh, kak'uto, kak'uto. %mor eh, kak'uto, kak'uto. %eng %spa lo ense¤as, lo ense¤as. Ch jun chik, lik. = k'olik. %mor /*k'o:-!l-!ik. %eng %spa otro, hay. C jun chik? n k'otaj. %mor jun chik? n k'otaj. %eng %spa otro no hay. P no, k'otaj, xa raxe le. %mor no, k'otaj, xa raxe le. %eng %spa no hay, es verde. C n k'otaj, jawi?. %mor n k'otaj, jawi?. %eng %spa no hay, en donde?. Ch k'o taj, leh. = k'o taj, leh. %mor /k'o: ta-j, leh. %eng %spa no hay ese. Ch ulum ulou. = ulum ulou. %mor ulum ulou. %eng %spa Ch ...... = ...... %mor ...... %eng %spa C jas kawilo?. %mor jas kawilo?. %eng %spa que ves. Ch lumulou. = lumulou. %mor lumulou. %eng %spa gusano. R ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. Ch lumulow, in chik. = lumulow, in chik. %mor lumulow, in chik. %eng %spa gusano, yo ahora. Ch un, un turaxo. = jun turas. %mor jun turas. %eng %spa un durazno. C jun, jun duraz. %mor jun, jun duraz. %eng %spa un durazno. P saj kut al Chay. %mor saj kut al Chay. %eng %spa Venga pues Ros. Ch ja?. = ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R a Felipe, chachapa kuti. %mor a Felipe, chachapa kuti. %eng %spa Felipe, agarralo pues. C no, al, al le awatz. %mor no, al, al le awatz. %eng %spa no tu hermana. Jr kina q'i taj. %mor kina q'i taj. %eng %spa no me aguantas. P a katin ya ko?. %mor a katin ya ko?. %eng %spa te voy a levantar. R ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. P katin kaq panoq. %mor katin kaq panoq. %eng %spa te voy a tirar. Ch q'o taj. = ma kaq'i taj. %mor *ma *k-0-*a/q'i ta-j. %eng %spa no lo aguantas. R in chik a Felipe. %mor in chik a Felipe. %eng %spa yo ahora Felipe. *R12-57 Ch t'a. = t'a. %mor /ta'. %eng %spa pida. R in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. Ch t'a. = t'a. %mor /ta'. %eng %spa pida. P kaya. %mor kaya. %eng %spa lo das. C chawilo, chawilampe le. %mor chawilo, chawilampe le. %eng %spa lo ves, miralo. C le vidria. %mor le vidria. %eng %spa el vidrio. P le lemet cha. %mor le lemet cha. %eng %spa el vidrio dice. C le lemet. %mor le lemet. %eng %spa el vidrio. R ana chuwechin?. %mor ana chuwechin?. %eng %spa no es a mi?. C chawilampe. k'o sib'alaj vidrio. %mor chawilampe. k'o sib'alaj vidrio. %eng %spa mira pues, hay muchos vidrios. C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. R chachikib'a b'i le nuwi. %mor chachikib'a b'i le nuwi. %eng %spa pongame de cabeza. R chachikib'a b'i le nuwi. %mor chachikib'a b'i le nuwi. %eng %spa pongame de cabeza. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. R kachikib'a kut. %mor kachikib'a kut. %eng %spa pongalo de cabeza pues. C ma utz taj, utz we kinwilo le jun. %mor ma utz taj, utz we kinwilo le jun. %eng %spa no esta bien, mejor si veo el. C le jun chikope. %mor le jun chikope. %eng %spa animal. R utz katkule ruk'. %mor utz katkule ruk'. %eng %spa mejor te casas con. C nk'ota jun etz'anem? al chay. %mor nk'ota jun etz'anem? al chay. %eng %spa no hay un juego? Ros. P al chaya cha. %mor al chaya cha. %eng %spa Ros dice. Jr al Chay chojetz' anok cha. %mor al Chay chojetz' anok cha. %eng %spa Ros anda a jugar dice. R sab'alin kuk'a la b'an. %mor sab'alin kuk'a la b'an. %eng %spa palabras. P saj k'ut cha. %mor saj k'ut cha. %eng %spa venga pues. R sab'a lin. %mor sab'a lin. %eng %spa palabras del juego. Ch ch'an k'ut taqale ajtaj. = chojetz'an kut, jetaqale. %mor *ch-*uj/etz'an k'u-t, jetaqale. %eng %spa juguemos pues. Ch ma kawaj taj. = ma kawaj taj. %mor ma k-0-aw/aj ta-j. %eng %spa no lo quieres. C n k'o ta jun etz'anem?. %mor n k'o ta jun etz'anem?. %eng %spa no hay un juego. Jr k'olik cho'qo. %mor k'olik cho'qo. %eng %spa hay diga. *R12-58 P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R a Pedro le enaj. %mor a Pedro le enaj. %eng %spa Pedro el. C k'o le jun ruk' lare. %mor k'o le jun ruk' lare. %eng %spa hay uno con el. P le riri. %mor le riri. %eng %spa esto. R ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. Ch ja?. = ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. P jasche xama le laj chaq?. %mor jasche xama le laj chaq?. %eng %spa porque fuistes a traer al mas maduro. P laj kapitzitzik?. %mor laj kapitzitzik?. %eng %spa esta muy suave. R le, le a Pedro le. %mor le, le a Pedro le. %eng %spa este Pedro. C jawi k'o wi le mas?. %mor jawi k'o wi le mas?. %eng %spa en donde hay mas. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R k'o ta chik. %mor k'o ta chik. %eng %spa ya no hay. R no, le wari. %mor no, le wari. %eng %spa no, esto. R ta ta te karaj, a Felipa le. %mor ta ta te karaj, a Felipa le. %eng %spa despues quiere, Felipe. C ah rax, maka'an taj, al Juan. %mor ah rax, maka'an taj, al Juan. %eng %spa verde, no hagas Juana. R alaje kaqanoh Felipe. %mor alaje kaqanoh Felipe. %eng %spa todo lo que haces Felipe. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C a k'o le jun chik? maltiox. %mor a k'o le jun chik? maltiox. %eng %spa gracias. Tr le toroh. %mor le toroh. %eng %spa el toro. C le jun torre. %mor le jun torre. %eng %spa una torre. R jun toro, le toro. %mor jun toro, le toro. %eng %spa una torre. Ch le toro, le toro,... = le toro, le toro,... %mor le toro, le toro,... %eng %spa el toro, el toro,.... C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R le toro re. %mor le toro re. %eng %spa el toro. C a k'o le jun chik. %mor a k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. Ch tawen = tawen %mor tawen %eng %spa esta b'ien. P al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. *R12-59 R toro, toro, toro. %mor toro, toro, toro. %eng %spa toro, toro, toro. R da maja. %mor da maja. %eng %spa muchacho todavia no. R toro, toro. %mor toro, toro. %eng %spa toro, toro. Ch qana tir, kol, ko. = qana chi juntira. %mor qa/b'an-a chi juntira. %eng %spa hagamos otra vez. R ri a di. %mor ri a di. %eng %spa aqui esta muchacha. Ch kol wach. = k'o le watz. %mor /k'o: *le w-atz. %eng %spa esta mi hermana. Ch ixoq. = ixoq. %mor ixoq. %eng %spa mujer. R al Chay, ma kaqa k'ut ta b'a le jun. %mor al Chay, ma kaqa k'ut ta b'a le jun. %eng %spa Ros, no ense¤as. R grab'adora chawach. %mor grab'adora chawach. %eng %spa grabadora a nosotros. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. Ch tawen tat, tat in. = tawena lin tat in. %mor tawena lin tat in. %eng %spa esta b'ien mi papa. Ch a kol uwach ine. = a kol le watz ine. %mor a kol le watz ine. %eng %spa es que mi hermano. C jas xu'ano, le al Juan?. %mor jas xu'ano, le al Juan?. %eng %spa que hizo la Juana. R a Felipa. %mor a Felipa. %eng %spa Felipe. P b'aya. %mor b'aya. %eng %spa vaya. R Felipa qan. %mor Felipa qan. %eng %spa Felipe, amarillo. Ch toro. = toro. %mor toro. %eng %spa toro. R a Felipe kana chi kut, kana. %mor a Felipe kana chi kut, kana. %eng %spa Felipe hagamos pues. R kana chi ku le cruz a Felip. %mor kana chi ku le cruz a Felip. %eng %spa hagamos la cruz Felipe. C pa le cruz, jawi?. %mor pa le cruz, jawi?. %eng %spa en la cruz Felipe. C pa le cruz, jawi?. %mor pa le cruz, jawi?. %eng %spa en la cruz, donde?. R ja? no le at, re xak'utuh. %mor ja? no le at, re xak'utuh. %eng %spa que? no ud., es de el lo ense¤astes. Ch tura ek(ta xa'ano). = le torre xe'ek. %mor le torre *x-0/be'-!ik. %eng %spa la torre se fue. R no ri, no riri. %mor no ri, no riri. %eng %spa no esto. C ma xu, ma xutij taj. %mor ma xu, ma xutij taj. %eng %spa no lo comio. R no ri jewanom ri cruz. %mor no ri jewanom ri cruz. %eng %spa a si esta la cruz. C tzil, ah. %mor tzil, ah. %eng %spa sucio ah. R ri cruz. %mor ri cruz. %eng %spa la cruz. C le june, le wari. kinan jun. %mor le june, le wari. kinan jun. %eng %spa este uno, esto, voy a hacer uno. C ekis chiri, le at, le jun cirela. %mor ekis chiri, le at, le jun cirela. %eng %spa equis aqui, un circulo. *R12-60 C chaya jun circla. %mor chaya jun circla. %eng %spa da un circulo. R jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. C chatzib'aj jun circla. %mor chatzib'aj jun circla. %eng %spa escribe un circulo. Ch no, chib'aj warlih. = chatzib'aj warali. %mor no, *ch-0-*a/tz'ib'a-j warali. %eng %spa escrib'e aqui. C pale, pale b'e. %mor pale, pale b'e. %eng %spa en el, en el. P jun zero. %mor jun zero. %eng %spa un cero. C jun zero. %mor jun zero. %eng %spa un cero. R jachike numero?. %mor jachike numero?. %eng %spa que numero. P jun redondo. %mor jun redondo. %eng %spa un redondo. C kin'an, kin'an jun zero. %mor kin'an, kin'an jun zero. %eng %spa voy hacer un cero. C kin'an jun zero, y le at. %mor kin'an jun zero, y le at. %eng %spa voy hacer un cero, y ud. C jun ekis. %mor jun ekis. %eng %spa una equis. P chana le, al Chay, al Chay. %mor chana le, al Chay, al Chay. %eng %spa haga el, Ros, Ros. P n ku la tat, n ku la tat?. %mor n ku la tat, n ku la tat?. %eng %spa y tu papa, y tu papa?. Ch ek pa juyub'. = xa'e pa juyub'. %mor *x-0/b'e-!ik pa juyub'. %eng %spa se fue en el monte. C kin'an jun zero. %mor kin'an jun zero. %eng %spa voy hacer un cero. Ch nik. = nik. %mor nik. %eng %spa sab'er. P ta saj impe. chatkula warali. %mor ta saj impe. chatkula warali. %eng %spa venga pues, sientate aqui. C pa lejun espaci. %mor pa lejun espaci. %eng %spa en el espacio. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P chaltzijonok. %mor ch-at/tzij-on-oq. %eng %spa habla. Ch intzijonok. = kintzijonik. %mor *k-in/tzij-on-ik. %eng %spa hab'lo. C k'o le li¤as. %mor k'o le li¤as. %eng %spa estan las lineas. P n k'u le tat?. %mor n k'u le tat?. %eng %spa y ud?. C y chupam le jun li¤as. %mor y chupam le jun li¤as. %eng %spa adentro de las lineas. P chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. C cha, chatzib'aj le jun ekis. %mor cha, chatzib'aj le jun ekis. %eng %spa escriba la equis. *R12-61 P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. C le in jun circl. %mor le in jun circl. %eng %spa yo soy un circulo. P nk'u la tat. %mor nk'u la tat. %eng %spa y tu papa. C le at le jun ekis. %mor le at le jun ekis. %eng %spa ud. una equis. Ch ek pa juyub'. = xe pa juyub'. %mor *x-0/b'e-!ik pa juyub'. %eng %spa se fue en el monte. P jas xu'ana. %mor jas xu'ana. %eng %spa que hizo. C le in jun circul le at. %mor le in jun circul le at. %eng %spa yo soy un circulo, ud. C jun ekis chik. %mor jun ekis chik. %eng %spa una equis. Ch no ano u mich'i. = xu'ana mich'. %mor no *x-0-*u/b'an-#a mich'. %eng %spa fue a arrancar hierb'a. C y kach'akanik. %mor y kach'akanik. %eng %spa gatea. P jawije juyub'. %mor jawije juyub'. %eng %spa cual monte. R n, le ekis. %mor n, le ekis. %eng %spa la equis. Ch no' axik. = aj sik. %mor aj sik. %eng %spa arrib'a. C ah je utz. %mor ah je utz. %eng %spa a si es mejor. Ch no awuxik mich'. *** = aj sik kami dion wi. %mor aj sik /k'ami dion wi. %eng %spa arrib'a arranca hierb'a. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P pax mux. %mor pax mux. %eng %spa en pax mux. C le jun circl. %mor le jun circl. %eng %spa un circulo. Ch pax mux la. = pax mux la. %mor pax mux la. %eng %spa en pax mux. R no ka'an b'i le ekis. %mor no ka'an b'i le ekis. %eng %spa vas hacer la equis. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C jun ekis, xaq xe wi jun ub'i. %mor jun ekis, xaq xe wi jun ub'i. %eng %spa una equis, solo un nombre. P ruk' a mam. %mor ruk' a mam. %eng %spa con tu mama. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ruk' a mam. %mor ruk' a mam. %eng %spa con tu mama. Ch luk' mam. = ruke nu mam. %mor ruke nu mam. %eng %spa con mi mama. C le juni jun zero. %mor le juni jun zero. %eng %spa este uno es un cero. *R12-62 P m. %mor m. %eng %spa m. C le jun ekis chik. %mor le jun ekis chik. %eng %spa la otra equis. P jas ub'i la mam. %mor jas ub'i la mam. %eng %spa como se llama tu mama. C no nk'ota espacio chiri. %mor no nk'ota espacio chiri. %eng %spa no hay espacio aqui. Ch yax. = yax. %mor yax. %eng %spa ya. P jah?. %mor jah?. %eng %spa que. Ch le chax. = le chax. %mor le chax. %eng %spa P chax ya. %mor chax ya. %eng C k'o chiri, chiri, chiri. %mor k'o chiri, chiri, chiri. %eng %spa esta aqui. P lub'i la mam, le k'o pajuyub'. %mor lub'i la mam, le k'o pajuyub'. %eng %spa el nombre de tu mama esta en el monte. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chiri k'o le jun zero. %mor chiri k'o le jun zero. %eng %spa aqui esta el cero. C chiri k'o le jun zero. %mor chiri k'o le jun zero. %eng %spa aqui esta el cero. C chiri k'o le jun ekis. %mor chiri k'o le jun ekis. %eng %spa aqui esta la equis. Ch le, le chax. = le, le chax. %mor le, le chax. %eng %spa ese, ese. P m. %mor m. %eng %spa m. C jun ekis chik. %mor jun ekis chik. %eng %spa una otra equis. Ch jun mame lih. = jun mame ri. %mor jun mame ri. %eng %spa este es un grande. R k'o warali. %mor k'o warali. %eng %spa esta aqui. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. P apal puch?. %mor apal puch?. %eng %spa es tu juguete. Ch pal taj. = ma pal taj. %mor *ma /*etz'an-b'al ta-j. %eng %spa no es juguete. Ch chaya. = chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. C kin an jun zero le. %mor kin an jun zero le. %eng %spa voy hacer un cero. C y le jun ekis chik. %mor y le jun ekis chik. %eng %spa la otra equis. Ch li?. = li?. %mor li?. %eng %spa aqui. P ah chaya at. %mor ah chaya at. %eng %spa Ros. C jun zero le jun ekis chik. %mor jun zero le jun ekis chik. %eng %spa un cero, otra equis. P nk'ula watit. %mor nk'ula watit. %eng %spa y tu abuelita. *R12-63 C n k'ota chakanik. %mor n k'ota chakanik. %eng %spa no hay quien gano. Ch n. = n. %mor n. %eng %spa m. P n k'ula watit. %mor n k'ula watit. %eng %spa y tu abuelita. Ch n walih. = wari. %mor wari. %eng %spa esto. P la watit. %mor la watit. %eng %spa tu abuelita. Ch watit. = watit. %mor watit. %eng %spa ab'uelita. P je, jawi x'e wi. %mor je, jawi x'e wi. %eng %spa en donde se fue. Tr le qanan ya xkamik. %mor le qanan ya xkamik. %eng %spa nuestra mama ya se murio. C le jun zero. %mor le jun zero. %eng %spa el cero. Ch qanan kamik. = le qanan xkamik. %mor *le qa-nan *x-0/kam-ik. %eng %spa nuestra mama murio. P no le k'o waral. %mor no le k'o waral. %eng %spa la que esta aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le k'o waral. %mor le k'o waral. %eng %spa esta aqui. C zero. %mor zero. %eng %spa cero. R waral, maxa al Talin kacha. %mor waral, maxa al Talin kacha. %eng %spa aqui, no usa Catarina diga. C kin ch'akanik. %mor kin ch'akanik. %eng %spa voy a ganar. Ch amaxa. = amaxa. %mor amaxa. %eng %spa no sera. R ah xch'akanik. %mor ah xch'akanik. %eng %spa gateo. R xato. %mor xato. %eng %spa lo oyes. C jun zero. %mor jun zero. %eng %spa un cero. P eh jas uwache k'o chuwache. %mor eh jas uwache k'o chuwache. %eng %spa que es lo que tiene. P naj akamixe jawile, jawile. %mor naj akamixe jawile, jawile. %eng %spa tu camisa, donde esta, donde esta. P qilampe al chay. %mor qilampe al chay. %eng %spa veamos Ros. C kin ch'akanik. %mor kin ch'akanik. %eng %spa gateo. P jas uwacha le jas uwach? %mor jas uwacha le jas uwach? %eng %spa que es eso, que es? P jachin e: jun e: alih le:? %mor jachin e: jun e: alih le:? %eng %spa quien muchacha? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachine jun alih le? %mor jachine jun alih le? %eng %spa quien es esa muchacha? Ch no al. = no jun ak'al. %mor no jun ak'al. %eng %spa no un ni¤a. *R12-64 R nk'otaj di. %mor nk'otaj di. %eng %spa no hay muchacha. Ch ku'. = ku'. %mor ku'. %eng %spa ... C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R no pares mak'otaj. %mor no pares mak'otaj. %eng %spa no por eso no hay. P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch (ay, ay, ko taj). = n k'o taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ch k'am luk' wech in. = xk'am ruk' le wech in. %mor *x-0/k'am-PASS1 r-uk' *le w-e-ch in. %eng %spa llevaron con el mio. P jachin ale le. %mor jachin ale le. %eng %spa otro. R xane saqmol cha. %mor xane saqmol cha. %eng %spa solo es huevo dice. P jas kub'ij. %mor jas kub'ij. %eng %spa que dice. R wich' kinoq kub'ij. %mor wich' kinoq kub'ij. %eng %spa peque¤o frijol dice. R kinch'akan in. %mor kinch'akan in. %eng %spa lo recibo yo. C kinchakarik rajawaxik. %mor kinchakarik rajawaxik. %eng %spa gateo, es necesario. C oxib' pale jun li¤a. %mor oxib' pale jun li¤a. %eng %spa 3 en una linea. C we k'ole. %mor we k'ole. %eng %spa si esta el. P xaq, xaq, xaq junam. %mor xaq, xaq, xaq junam. %eng %spa solo, solo, solo igual. C junam, ch'akanik ko we. %mor junam, ch'akanik ko we. %eng %spa igual, ganancia esta si. C le june ch'akunik. %mor le june ch'akunik. %eng %spa el uno, trabaja. C pero junam oxib' junam. %mor pero junam oxib' junam. %eng %spa pero igual 3 igual. C pale jun li¤a. %mor pale jun li¤a. %eng %spa en una linea. R paleska chiwa le juni. %mor paleska chiwa le juni. %eng %spa fresco es este uno si. R wex ta chila we. %mor wex ta chila we. %eng %spa piden el tuyo. P al chay saj k'ut. %mor al chay saj k'ut. %eng %spa Ros, venga pues. C k'o oxib' pa jun li¤a. %mor k'o oxib' pa jun li¤a. %eng %spa hay 3 en un linea. C na utz taj lu jolom. %mor na utz taj lu jolom. %eng %spa no esta bien la cabeza. C le at no' xa jun. %mor le at no' xa jun. %eng %spa ud. no solo uno. C in le jun chik. %mor in le jun chik. %eng %spa yo el otro. C kin ch'ekanik. %mor kin ch'ekanik. %eng %spa gano. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Ros. *R12-65 C no xa jun, utz. %mor no xa jun, utz. %eng %spa no solo uno, bien. C no xa jun, utz, kink'ut. %mor no xa jun, utz, kink'ut. %eng %spa solo uno, ense¤o. R b'ay xin ch'akanik. %mor b'ay xin ch'akanik. %eng %spa vaya gane. C nk'ota jun. %mor nk'ota jun. %eng %spa no hay otro. Ch ch'akanik, ch'akanik. = xinch'akanik. %mor *x-*in/ch'ak-an-ik. %eng %spa gano. R toro. %mor toro. %eng %spa toro. Ch xanto weltoo. = xanto weltoo. %mor xanto weltoo. %eng %spa C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. R jas kub'ije jun ali. %mor jas kub'ije jun ali. %eng %spa que dice esa muchacha. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch aj turax, aj tura'x karaj. = laj turas karaj. %mor laj turas k-0-r/aj. %eng %spa durazno quiere. R tatelub'ik di wekawaj. %mor tatelub'ik di wekawaj. %eng %spa salga si quiere. R ka keres la gran puta. %mor ka keres la gran puta. %eng %spa que quieres la gran puta. P ja, jas uwach, jas uwach al chay. %mor ja, jas uwach, jas uwach al chay. %eng %spa que es Ros, que es. R jun, jun naj turaz uj keto. %mor jun, jun naj turaz uj keto. %eng %spa en nuestro durazno. Ch ab'a, jun nan. = ab'a, jun nan. %mor ab'a, jun nan. %eng %spa su mama. Ch uch taqale. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa mejor por alli. R suwach k'ule xsoq la chirija puwileh. %mor suwach k'ule xsoq la chirija puwileh. %eng %spa que es lo que lloro detras de la casa sobre. Ch xa'aj wa lal ah ne, sa'aj waral. = xa'aj wa lal ah ne, sa'aj waral. %mor /saj wa lal ah ne, /saj waral. %eng %spa venga aca. P le riri kola. %mor le riri kola. %eng %spa aqui hay. C no k'otaj. %mor no k'otaj. %eng %spa no hay. R jas che. %mor jas che. %eng %spa porque. Ch a pelipa. = a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. C chiri, chiri. %mor chiri, chiri. %eng %spa aqui, aqui. P saj je'wa'. %mor saj je'wa'. %eng %spa venga aca. Ch xaj je'wa' muj taj. = tasaj jewa, ma muj taj. %mor ta/saj jewa, ma muj ta-j. %eng %spa venga aca no es somb'ra. P utze waral xeler che'le. %mor utze waral xeler che'le. %eng %spa es mejor aqui debajo del arbol. C kinch'akanik. %mor kinch'akanik. %eng %spa gateo. Ch m, saj. = tasa'aj. %mor ta/saj. %eng %spa venga. *R12-66 P saj k'ut kutin q'aluj kajoq. %mor saj k'ut kutin q'aluj kajoq. %eng %spa venga pues, te voy abrazar. R je. %mor je. %eng %spa si. Ch no nim taj we at. = ma nim taj la we at. %mor ma nim taj la we at. %eng %spa no es grande el tuyo. Ch no nim taj we at. = ma nim taj lawe at. %mor ma nim taj lawe at. %eng %spa no es grande el tuyo. R no. %mor no. %eng %spa no. R kin yaqe. %mor kin yaqe. %eng %spa lo doy. Ch no, no kol, kol we at. = kol la we at. %mor kol la we at. %eng %spa es que el tuyo. Ch n, n tan chili' lih. = kintak'e chiri ri. %mor *k-*in/tak'e chiri ri. %eng %spa me paro aqui. P jas che. %mor jas che. %eng %spa porque. Ch tan chilih. = kintak'e chiri. %mor *k-*in/tak'e chiri. %eng %spa me paro aqui. Ch we taqalch. = la we jetaqale. %mor la we jetaqale. %eng %spa el tuyo por alla. R n naqaluj in. %mor n naqaluj in. %eng %spa abrazame aqui. P mat, mat tzaq b'ik. %mor mat, mat tzaq b'ik. %eng %spa no te caigas. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. R xin ch'okaniko. %mor xin ch'okaniko. %eng %spa gateo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. P mat tzaq at. %mor mat tzaq at. %eng %spa no te caigas. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P jawi impele xe wi la nan. %mor jawi impele xe wi la nan. %eng %spa en donde se fue tu mama. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch no, no jun. = no, no jun. %mor no, no jun. %eng %spa no, no un. P al chay jawi xewila nan. %mor al chay jawi xewila nan. %eng %spa Ros donde se fue tu mama. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ch kam b'ik b'ach. = xuk'am b'i b'atz. %mor *x-0-*u/k'am b'i-!k b'atz. %eng %spa lleva hilo. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Tr ruk' al sanata. %mor ruk' al sanata. %eng %spa con sanate. Ch xanate. = sanata. %mor sanata. %eng %spa sanate. P m xanata, jas k'ulu taqemi. %mor m xanata, jas k'ulu taqemi. %eng %spa sanate, que estara haciendo. Ch no xanata. = sanata. %mor sanata. %eng %spa sanate. *R12-67 P jas k'uwach le tajin ka'an at jela?. %mor jas k'uwach le tajin ka'an at jela?. %eng %spa y que es lo que estas haciendo ud. alla. Ch no, k'am b'ach' in. = kink'am b'atz' in. %mor *k-0-*in/k'am b'atz' in. %eng %spa yo recib'o hilo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch k'am b'ach'. = kink'am b'atz'. %mor *k-0-*in/k'am b'atz'. %eng %spa recib'o hilo. P eh!. %mor eh!. %eng %spa eh!. Ch no, k'am b'ach' in. = kink'am b'atz' in. %mor no, *k-0-*in/k'am b'atz' in. %eng %spa yo recib'o hilo. P eh!. %mor eh!. %eng %spa eh!. Ch m, xolij. = kinsolij. %mor *k-0-*in/soli-j. %eng %spa lo registro. P ya. %mor ya. %eng %spa a si. R al Chaya a k'o kuri le juna lesson le. %mor al Chaya a k'o kuri le juna lesson le. %eng %spa Ros y tendras tu liston. R le nu, le nu xaqap, le xajun. %mor le nu, le nu xaqap, le xajun. %eng %spa mi, mi cinta, solo uno. C kinch'akanik. %mor kinch'akanik. %eng %spa lo puedo. R e xa jun nu, xa jun nu tza'm. %mor e xa jun nu, xa jun nu tza'm. %eng %spa solo decena punta, solo una punta. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R le jun le xa amak. %mor le jun le xa amak. %eng %spa solo uno, tu culpa. C at nab'e. %mor at nab'e. %eng %spa y ud. primero. R le xa jun rax. %mor le xa jun rax. %eng %spa solo es un verde. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o le oxib', jun chik?. %mor k'o le oxib', jun chik?. %eng %spa hay 3, otro?. P n k'u la Milio?. %mor n k'u la Milio?. %eng %spa y Emilio?. Ch kol at chaq ale. = kol le at xa kattzaq a le. %mor kol *le at *xa *k-*at/tzaq a le. %eng %spa es que usted solo se cae. R tzij k'ut e nu wi le, chala. %mor tzij k'ut e nu wi le, chala. %eng %spa de veras mi pelo, Ros. P tekatin chokonaj, jawi enaq. %mor tekatin chokonaj, jawi enaq. %eng %spa despues te hago cosquillas, en donde. P wi la Milio?. %mor wi la Milio?. %eng %spa se ha ido Emilio. R kal waqanike. %mor kal waqanike. %eng %spa estas mintiendo. C ah je, b'ay. %mor ah je, b'ay. %eng %spa a si, vaya. R ki'an in nutukel. %mor ki'an in nutukel. %eng %spa yo lo hago solo. Ch leeleelii. = are le riri. %mor are le riri. %eng %spa es esto. *R12-68 C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R aver si we kin kowinik. %mor aver si we kin kowinik. %eng %spa haber si puedo. C n k'ota ta modo a tukel. %mor n k'ota ta modo a tukel. %eng %spa no puedes solo. C raja waxik keb'. %mor raja waxik keb'. %eng %spa es necesario 2. P n k'u laxib'al?. %mor n k'u laxib'al?. %eng %spa y tu hermano. Ch m? le le le lih ek juyub'. = lare xa'e pa juyub'. %mor le are *x-0/b'e-!ik *pa juyub'. %eng %spa ella se fue a las monta¤as. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch ek, ek, ek kalaxah. = pa classe. %mor *x-0/b'e-!ik *pa classe. %eng %spa se fue a clase. P jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde?. C koro. %mor koro. %eng %spa coro. Ch pela eka b'ih. = piskwela xa'e wi. %mor pa iskwela *x-0/b'e-!ik wi. %eng %spa en la escuela se fue. P m, jawi. %mor m, jawi. %eng %spa donde. Ch tora' e wi. *** = pa le toro xa'e wi. %mor *pa *le toro *x-0/b'e wi. %eng %spa en la escuela se fue. P m jawi. %mor m jawi. %eng %spa donde. Ch tora' e wi. = pa le toro xa'e wi. %mor *pa *le toro *x-0/b'e wi. %eng %spa en el foro se fue. R chana chi ku at. %mor chana chi ku at. %eng %spa haga pues. P jachin rach'a'il? %mor jachin rach'a'il? %eng %spa con quien? Ch ler, ler a xan ch'il. = are la San rach'a'il. %mor are la San rach'a'il. %eng %spa con santos sus compa¤eros. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. P n kate at paskwela?. %mor n kate at paskwela?. %eng %spa te vas a la escuela. Ch e taj. = ma kine taj. %mor *ma *k-*in/b'e ta-j. %eng %spa no me voy. P jasche?. %mor jasche?. %eng %spa porque?. Ch ek kalxa ta in kalaxa. = ma kine ta pa classe in. %mor *ma *k-*in/b'e-!ik ta *pa classe in. %eng %spa P m. %mor m. %eng %spa m. Ch ta taj wach kalaxa. = ma kuta ta classe le watz. %mor *ma *k-0-*u/ta' ta-!j classe *le w-atz. %eng %spa no ense¤a clase mi hermano. P jasche? jasche?. %mor jasche? jasche?. %eng %spa porque? porque?. R xane k'ut. %mor xane k'ut. %eng %spa es que. Ch no, no nak chik kalaxa. = enaq chi pa classe. %mor /*b'e-naq chi *pa classe. %eng %spa se ha ido a la clase. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R12-69 P a katokana at?. %mor a katokana at?. %eng %spa ud. tiene que entrar?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P katoka nah?. %mor katoka nah?. %eng %spa entras?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P pa leskwela?. %mor pa leskwela?. %eng %spa en la escuela. Ch too taj. = ma kinok taj. %mor *ma *k-*in/ok ta-j. %eng %spa no entro. P jasche?. %mor jasche?. %eng %spa porque?. C at nab'e. %mor at nab'e. %eng %spa ud. primero. P katokik?. %mor katokik?. %eng %spa entras?. Ch no kik taj. = ma kinok taj. %mor *ma *k-*in/ok ta-j. %eng %spa no entro. P jasche? b'ay, b'ay, we xattzaqik. %mor jasche? b'ay, b'ay, we xattzaqik. %eng %spa porque? voy a si te caes. Ch in karo ine. = in karo ine. %mor in karo ine. %eng %spa mi carro. *xk'is le cinta R-12.