.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 21 .N:2 .H:Al Cha:y 21 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;4.25 *No of utterances: 281 *MLU: 3.18 *R21-1 R le. %mor le. %eng %spa el. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosario. C saqarik, a utz awach? %mor saqarik, a utz awach? %eng %spa Amancio, esta bien? R utz. %mor utz. %eng %spa bien. C jas tajin ka'ano? %mor jas tajin ka'ano? %eng %spa que esta haciendo. R k'o taj, tajin kinetz'anik. %mor k'o taj, tajin kinetz'anik. %eng %spa no hay, estoy jugando. C y nku la chaq? %mor y nku la chaq? %eng %spa y tu hermano. R alik. %mor alik. %eng %spa esta. C kulik, kul pa ch'at. %mor kulik, kul pa ch'at. %eng %spa esta, esta sentado en la cama. R ja? %mor ja? %eng %spa que? C kul pa ch'at. %mor kul pa ch'at. %eng %spa esta sentado en la cama. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. N alaj ketz'anik, chatetz'an u kok. %mor alaj ketz'anik, chatetz'an u kok. %eng %spa juega, juega con su. R saj tokuloq. %mor saj tokuloq. %eng %spa venga entra. C nkula watz? %mor nkula watz? %eng %spa esta sentado tu hermano. R chatokuloq. %mor chatokuloq. %eng %spa entra. C nkula watz? %mor nkula watz? %eng %spa esta sentado tu hermano. R chatokuloq. %mor chatokuloq. %eng %spa entra. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde. R b'ay, taqana. %mor b'ay, taqana. %eng %spa baya, espera. N kakoj uwa le me's chupam e jun kaq. %mor kakoj uwa le me's chupam e jun kaq. %eng %spa van hacer las tortillas del gato en el fuego. C chiri ri. %mor chiri ri. %eng %spa aqui. R ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. N le, le tak'ale chupame? %mor le, le tak'ale chupame? %eng %spa el, se queda adentro. C nkula kem? %mor nkula kem? %eng %spa y tu tejido. R ah, k'olik. %mor ah, k'olik. %eng %spa ah esta. C k'olik? %mor k'olik? %eng %spa esta? *R21-2 Ch al talin. = al talin. %mor al talin. %eng %spa la Catarina. C jachin chike le naj ak'al? %mor jachin chike le naj ak'al? %eng %spa quien es el ni¤o? R ja? %mor ja? %eng %spa que? C jachin chike le naj ak'al k'o chuwa le. %mor jachin chike le naj ak'al k'o chuwa le. %eng %spa quien es el ni¤o el que. C le naj ja la. %mor le naj ja la. %eng %spa esta frente a esa casa. N chaltzijona ku di. %mor chaltzijona ku di. %eng %spa habla pues ni¤a. C ay, le al Chay. %mor ay, le al Chay. %eng %spa ay, la Rosaria. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. R ay, nay nu Milio, la Milio le. %mor ay, nay nu Milio, la Milio le. %eng %spa ay, el Emilio, el Emilio el. C la Milio la le? %mor la Milio la le? %eng %spa es Emilio es ese? N jat a k'ama enaj a somb're juna. %mor jat a k'ama enaj a somb're juna. %eng %spa anda a traer tu sombrero. N wes ma at k'o taj. %mor wes ma at k'o taj. %eng %spa de una vez no hay. R nane, nane, la Milio, lal Juana le. %mor nane, nane, la Milio, lal Juana le. %eng %spa mama, mama, el EMilio. R le in, are le jun chay q'ate ninaq. %mor le in, are le jun chay q'ate ninaq. %eng %spa la Juana la, yo la Rosaria. R uwach e le. %mor uwach e le. %eng %spa tu casa. P .... %mor .... %eng %spa .... R le ku Ana Maria le, a Milio le. %mor le ku Ana Maria le, a Milio le. %eng %spa la Ana Maria la, el Emilio. R a luna la, le luna. %mor a luna la, le luna. %eng %spa la la luna la, la luna. N jun al Chay, kukay. %mor jun al Chay, kukay. %eng %spa la Rosaria. R le, le nunan pa taq. %mor le, le nunan pa taq. %eng %spa la mi mama en los. R kuya la pastel. %mor kuya la pastel. %eng %spa da los pasteles. Ch qanan le? = qanan le? %mor qanan le? %eng %spa mama. C kuya le pastel. %mor kuya le pastel. %eng %spa lo da los pasteles. R nu nan le? %mor nu nan le? %eng %spa mi mama? C ah ariq le jun pot. %mor ah ariq le jun pot. %eng %spa ah encontro la foto. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? *R21-3 C k'o le jun chik jelale. %mor k'o le jun chik jelale. %eng %spa esta el otro alli. C y le junaj wich poto. %mor y le junaj wich poto. %eng %spa y la foto chiquita. R wari. %mor wari. %eng %spa este? C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R le ri are lin tat. %mor le ri are lin tat. %eng %spa este es mi papa. P nk'u la we at al chay. %mor nk'u la we at al chay. %eng %spa y el tuyo Rosaria. P jawi kuwi'? %mor jawi kuwi'? %eng %spa donde esta? Ch lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C nk'u la we at, k'o a foto. %mor nk'u la we at, k'o a foto. %eng %spa y el tuyo, tienes foto. P jas katijo. %mor jas katijo. %eng %spa que come. Ch rooqoq'. = rooqoq'. %mor rooqoq'. %eng %spa coyote. Ch q'oq'. = q'oq'. %mor q'oq'. %eng %spa coyote. P iya jawi xa kam wi. %mor iya jawi xa kam wi. %eng %spa si, donde lo trajo. Ch kam ruk le nunan. = xink'am ruk' e nunan. %mor *x-0-*in/k'am r-uk' e nu-nan. %eng %spa lo traje con mi mama. P aki le q'oq'. %mor aki le q'oq'. %eng %spa es dulce el ayote. Ch ki. = ki. %mor ki. %eng %spa dulce. P ki'. %mor ki'. %eng %spa dulce. C a utz katijo, ma utz taj. %mor a utz katijo, ma utz taj. %eng %spa es bueno vas a comer, no es bueno. R chix to. %mor chix to. %eng %spa ...... C y le jun poto chik? %mor y le jun poto chik? %eng %spa y la otra foto. N Rosario. %mor Rosario. %eng %spa Rosaria. R le al juana le le ine. %mor le al juana le le ine. %eng %spa la Juana la, la. R le lal juana le. %mor le lal juana le. %eng %spa la Juana la. C no la Wana jas k'o pu. %mor no la Wana jas k'o pu. %eng %spa la Juana que es lo. C pu jalom? %mor pu jalom? %eng %spa que tiene en su cabeza? R le intate a Verna le. %mor le intate a Verna le. %eng %spa mi papa, Werner el. *R21-4 R y le y le padre le. %mor y le y le padre le. %eng %spa y el y el padre. Ch la pedya chij k'o jetaq ale. = la pedya chij k'o jetaq ale. %mor la pedya chij /k'o: jetaq ale. %eng %spa el Pedro cierto esta alli. Ch la pelipe le. = la pelipe le. %mor la pelipe le. %eng %spa el Felipe el. R la pedro k'o pa Alemania. %mor la pedro k'o pa Alemania. %eng %spa el Pedro esta en Alemania. C y le naj ak'ale, lenaj akale. %mor y le naj ak'ale, lenaj akale. %eng %spa y ese ni¤o, ese ni¤o. P jawile. %mor jawile. %eng %spa donde. R aye lin chaq, are linchaq. %mor aye lin chaq, are linchaq. %eng %spa es mi hermana, mi hermana. R al Rosaria. %mor al Rosaria. %eng %spa la Rosaria. C are. %mor are. %eng %spa es. P are al Rosario le ririri. %mor are al Rosario le ririri. %eng %spa es la Rosaria este. R are la Rosario le naj wari. %mor are la Rosario le naj wari. %eng %spa es la Rosaria es este. R uqalum e nu nan. %mor uqalum e nu nan. %eng %spa lo tiene abrazado mi mama. R ch xiwesaje qatat. %mor ch xiwesaje qatat. %eng %spa lo sacaron a papa. R a re a are k'o le in. %mor a re a are k'o le in. %eng %spa es, es esta yo. R ine wari, a Milio le wari. %mor ine wari, a Milio le wari. %eng %spa yo soy este, Emilio es este. R le al Juana le wari. %mor le al Juana le wari. %eng %spa la Juana es este. C ah je, contodo la familia. %mor ah je, contodo la familia. %eng %spa ah si toda la familia. R m. %mor m. %eng %spa m. C le june la familia. %mor le june la familia. %eng %spa una familia. Ch le jun un ukem. = le jun, ku'an ukem. %mor le jun, *k-0-u/b'an u-kem. %eng %spa el otro, hace tejido. R no le nu nan. %mor no le nu nan. %eng %spa no mi madre. R no, are nu familia le ri. %mor no, are nu familia le ri. %eng %spa no, mi familia es este. C le juntiro. %mor le juntiro. %eng %spa todo. R le june. %mor le june. %eng %spa el otro. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R are kate lal chaya le jun june k'o ruk' al taline. %mor are kate lal chaya le jun june k'o ruk' al taline. %eng %spa se mira como la Rosaria el que esto con la Rosaria. *R21-5 R pares are k'une lu qalume. %mor pares are k'une lu qalume. %eng %spa por eso si el que tiene abrazado. R qamame le naj xiyiyun uwi. %mor qamame le naj xiyiyun uwi. %eng %spa nuestra mama, el que piensa el. R naja, naju, naju palalem uwi. %mor naja, naju, naju palalem uwi. %eng %spa pelo a tiene el pelo muy peinado. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R qanan tajin ku'an le pastele. %mor qanan tajin ku'an le pastele. %eng %spa mama esta haciendo pasteles. R pares are k'u le in. %mor pares are k'u le in. %eng %spa por eso y yo. R kin kay qan chikajo. %mor kin kay qan chikajo. %eng %spa estoy mirando al cielo. R le, le nu nan uqalum a . %mor le, le nu nan uqalum a . %eng %spa mi, mi mama lo tiene abrazado. R milio le, re lal Juana le. %mor milio le, re lal Juana le. %eng %spa a Emilio, es de la Juana. P chele chunim. %mor chele chunim. %eng %spa ahorita. C che le chanim, chuweq chik. %mor che le chanim, chuweq chik. %eng %spa ahorita, aqui. R le ine, ri ine. %mor le ine, ri ine. %eng %spa yo, y yo. R al juana kape Alemania. %mor al juana kape Alemania. %eng %spa la Juana que viene en Alemania. P iya. %mor iya. %eng %spa si. R tzij. %mor tzij. %eng %spa es cierto. C jawi kowi? %mor jawi kowi? %eng %spa donde esta? R y le wari. %mor y le wari. %eng %spa este. C nk'ule wari jas uwach. %mor nk'ule wari jas uwach. %eng %spa y este que es. R le wa'ri. %mor le wa'ri. %eng %spa este. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es este. R kinch'ob' taj. %mor kinch'ob' taj. %eng %spa no se. C jachin sipajn le june. %mor jachin sipajn le june. %eng %spa quien lo regala este. R in. %mor in. %eng %spa yo. C at. %mor at. %eng %spa ud. Tal are la Milio. %mor are la Milio. %eng %spa es el Emilio. C a xa tz'ib'aj lenaj dib'ujo. %mor a xa tz'ib'aj lenaj dib'ujo. %eng %spa esta escribiendo un dibujo. *R21-6 R m. %mor m. %eng %spa m. C jachin ajchaqe che jun. %mor jachin ajchaqe che jun. %eng %spa quien es el due¤o. C rachoch le. %mor rachoch le. %eng %spa de esa casa. R wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. C a wech at. %mor a wech at. %eng %spa es tuyo. R le wari. %mor le wari. %eng %spa este. C wari. %mor wari. %eng %spa este. R wari. %mor wari. %eng %spa este. C jachin ajchaqe che le jun wuj. %mor jachin ajchaqe che le jun wuj. %eng %spa quien es el due¤o de ese libro. P awe ixe jun tz'i al chay le? %mor awe ixe jun tz'i al chay le? %eng %spa es de Ud. el perro? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P iwe ixe jun tz'ile. %mor iwe ixe jun tz'ile. %eng %spa es ud. el perro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R qech uj, qech uj. %mor qech uj, qech uj. %eng %spa si es de nosotros, es de nosotros. P le k'o chuwaja. %mor le k'o chuwaja. %eng %spa el que esta en el patio. P a k'o chuwa ja. %mor a k'o chuwa ja. %eng %spa esta en el patio. Ch no qe uj taj. = no ma qe uj taj. %mor no ma qe uj taj. %eng %spa no es de nosotros. R jas uwach le wari. %mor jas uwach le wari. %eng %spa que es este. Ch rech, rech laj al ch'ib'. = rech, laj tz'ib'. %mor r-e-ch, le aj /tz'ib'. %eng %spa es del, es del secretario. P iya. %mor iya. %eng %spa si. C le jun qa'am. %mor le jun qa'am. %eng %spa el puente. P a k'o puche. %mor a k'o puche. %eng %spa tiene palo. R k'olik. %mor k'olik. %eng %spa tiene. *R21-7 C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ch le aq. = le aq. %mor le aq. %eng %spa el coche. C le aq. %mor le aq. %eng %spa el coche. R le wari. %mor le wari. %eng %spa este. C le taq chikop. %mor le taq chikop. %eng %spa los animales. P jasche katijo. %mor jasche katijo. %eng %spa porque come. Ch chikin. = tzikin. %mor tzikin. %eng %spa pajaro. C ah je k'o pu sok. %mor ah je k'o pu sok. %eng %spa ah si esta en su nido. C pa ki sok. %mor pa ki sok. %eng %spa en sus nidos. P nkula tat al chay. %mor nkula tat al chay. %eng %spa y tu papa Rosaria. P nk'o le wari. %mor nk'o le wari. %eng %spa y este. P nkula tat? %mor nkula tat? %eng %spa y tu papa? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa yo. P nk'u la tat. %mor nk'u la tat. %eng %spa y tu papa. R puluciy. %mor puluciy. %eng %spa policia. C le policiy. %mor le policiy. %eng %spa el policia. Ch enaq. = enaq. %mor 0/b'e-inaq. %eng %spa se fue. R le wari. %mor le wari. %eng %spa este. Ch enaq pa miq'ina chi. = enaq pa miq'ina chi. %mor 0/b'e-inaq pa miq'ina /chi. %eng %spa se fue a la fiesta. R chij. %mor chij. %eng %spa chivo. C le k'isik. %mor le k'isik. %eng %spa se termino. R k'isik, wari me's. %mor k'isik, wari me's. %eng %spa se termino, esto, gato. C me's. %mor me's. %eng %spa gato. R wari. %mor wari. %eng %spa esto. P a tew. %mor a tew. %eng %spa es frio. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. *R21-8 P a tew? %mor a tew? %eng %spa es frio? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P tew taj. %mor tew taj. %eng %spa no es frio. Ch taj tew taj. = taj tew taj. %mor taj tew taj. %eng %spa no es frio. P meq'in. %mor meq'in. %eng %spa caliente. R me's. %mor me's. %eng %spa gato. C junam le me's, junam le juni. %mor junam le me's, junam le juni. %eng %spa es igual el gato, es igual con este. C junam, junam. %mor junam, junam. %eng %spa igual, igual. R enaj me's. %mor enaj me's. %eng %spa el gato. P ay, naj al Chay con todo, la Milio le. %mor ay, naj al Chay con todo, la Milio le. %eng %spa y la Rosaria y el Emilio. P k'o jun ki riri. %mor k'o jun ki riri. %eng %spa tienen en su. R no. %mor no. %eng %spa no. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga. R no, xa pare taj le xim. %mor no, xa pare taj le xim. %eng %spa no, no en de el, el maiz. R xa wa qalaj la enaj al Chay. %mor xa wa qalaj la enaj al Chay. %eng %spa se mira cuando se va la Rosaria. R u q'alum e nu nane. %mor u q'alum e nu nane. %eng %spa lo tiene abrazado mi mama. P nkule keb'e, jachin taq? %mor nkule keb'e, jachin taq? %eng %spa y eres 2, quienes son? R lea, le al Juana le. %mor lea, le al Juana le. %eng %spa la Juana, la. P no le keb'e, le nimaq. %mor no le keb'e, le nimaq. %eng %spa no los 2, los grandes. R le naj le, are Padre le june. %mor le naj le, are Padre le june. %eng %spa el, es el padre ese. R a are, are a werner le june. %mor a are, are a werner le june. %eng %spa es, es werner el otro. R no, a tomas, le, are intat ewari. %mor no, a tomas, le, are intat ewari. %eng %spa no, tomas, este es mi papa. R a wern le wari. %mor a wern le wari. %eng %spa este es Werner. C a utz kawil le poto? %mor a utz kawil le poto? %eng %spa es buena la foto? P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. *R21-9 C a utz kawil le poto? %mor a utz kawil le poto? %eng %spa es bonito la foto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R utz kawil in. %mor utz kawil in. %eng %spa yo lo miro bonito. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa el. C utz kawilo? %mor utz kawilo? %eng %spa es bueno? R le tajin kaqan le reina. %mor le tajin kaqan le reina. %eng %spa el estamos haciendo Reina. C le, le taq, taq ch'o. %mor le, le taq, taq ch'o. %eng %spa los, los, los ratones. R tajin kaqan, tajin kaqan saludar. %mor tajin kaqan, tajin kaqan saludar. %eng %spa estuvimos haciendo, estamos. R le reina. %mor le reina. %eng %spa saludando a la reina. C ah je. %mor ah je. %eng %spa si. P ka'an ta luq'ab'. %mor ka'an ta luq'ab'. %eng %spa no hagas su mano. C tajin ku'ano. %mor tajin ku'ano. %eng %spa esta haciendo. R ka'ane con respe nan. %mor ka'ane con respe nan. %eng %spa hace con respeto mama. C tajin ku'an saludar, saludar. %mor tajin ku'an saludar, saludar. %eng %spa esta saludando, saludando. P are pu q'oq are le. %mor are pu q'oq are le. %eng %spa es su ayote? R q'oq, q'oq taj ale. %mor q'oq, q'oq taj ale. %eng %spa ayote, ayote no es. P m. %mor m. %eng %spa m. R kat, kat. %mor kat, kat. %eng %spa solo. Ch xama kech al ch'ib'. = xama kech aj tz'ib'. %mor xama k-e-ch aj /tz'ib'. %eng %spa es del secretario. P xa jun cuenta ri. %mor xa jun cuenta ri. %eng %spa este cuento. R le wari. %mor le wari. %eng %spa este. Ch jun jah. = jun jah. %mor jun jah. %eng %spa una casa. P le q'oq leh, are iwix aleh. %mor le q'oq leh, are iwix aleh. %eng %spa el ayote, ese si es de uds. R le? %mor le? %eng %spa vea? Ch jah? ja? = jah? ja? %mor jah? ja? %eng %spa que? que? P le q'oq'e, a iweh. %mor le q'oq'e, a iweh. %eng %spa el ayote, es de uds. *R21-10 Ch qech, rech mal al Tarex. = rech mal lal Tares. %mor rech mal lal Tares. %eng %spa es de nosotros, es de Teresa. C le, ya xkis, la q'oq. %mor le, ya xkis, la q'oq. %eng %spa el se termino, tu ayote. P a kuk'ama ku lare? %mor a kuk'ama ku lare? %eng %spa da va hacer el. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C xkis taj. %mor xkis taj. %eng %spa no se termino. Ch xk'ixik. = xk'isik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C xkisik, a ki? a ch'om. %mor xkisik, a ki? a ch'om. %eng %spa se termino, es rico, es grueso. R m. %mor m. %eng %spa que. C a ch'am. %mor a ch'am. %eng %spa amargo. R no. %mor no. %eng %spa no. C ch'amtaj? %mor ch'amtaj? %eng %spa no es amargo? R ch'am taj, ki'. %mor ch'am taj, ki'. %eng %spa no es amargo, es rico. C ki? %mor ki? %eng %spa rico. Ch Pelipa. = Pelipa. %mor Pelipa. %eng %spa Felipe. P xa, xaya asukal ruk'? %mor xa, xaya asukal ruk'? %eng %spa solo, echo azucar con el? R aka, kasipaj kan le wari a Pelipe? %mor aka, kasipaj kan le wari a Pelipe? %eng %spa lo va a regalar este Felipe. C xa kinsik'ij le iwuk'. %mor xa kinsik'ij le iwuk'. %eng %spa ya se acabo sus cortes. R kasipaj kanoq? %mor kasipaj kanoq? %eng %spa nos regala. C no. %mor no. %eng %spa no. R kaya le wari, kaya ka le wari. %mor kaya le wari, kaya ka le wari. %eng %spa nos deja este, nos deja este. C xaq xe wi le juni. %mor xaq xe wi le juni. %eng %spa solo este. R no, kaya kan le wari, kaya. %mor no, kaya kan le wari, kaya. %eng %spa no, nos deja esto, nos deja. R le wari, chuwech. %mor le wari, chuwech. %eng %spa este a mi. C a kaya, a kaya le jun chuwe? %mor a kaya, a kaya le jun chuwe? %eng %spa me deja, me deja esto a mi. R pares, pares. %mor pares, pares. %eng %spa por eso, por eso. C b'ay, a utz kink'ama le juni? %mor b'ay, a utz kink'ama le juni? %eng %spa es bueno voy a traer el otro? *R21-11 R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C utz. %mor utz. %eng %spa bueno. R kaqakex kan le wari? %mor kaqakex kan le wari? %eng %spa vamso a cambiar esto? C utz b'e. %mor utz b'e. %eng %spa si es bueno. R yyoks. %mor yyoks. %eng %spa jacks. C a utz un al chay. %mor a utz un al chay. %eng %spa es bueno Rosaria. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ueno. C utz b'a'kink'ame jun. %mor utz b'a'kink'ame jun. %eng %spa bueno voy a llevar el otro. C jo pa jah. %mor /jo pa jah. %eng %spa vamos a la casa. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C jaschine no. %mor jaschine no. %eng %spa quien es. Ch jo tawena jo. = jo tawena jo. %mor /jo tawena /jo. %eng %spa vamos esta bien vamos. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ch kana nulaq. = kenk'ama nulaq. %mor *k-0-*e-*in/k'am-a nu-laq. %eng %spa voy a traer mi vaso. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch kuk' ch'oh. = kuk' ch'oh. %mor kuk' ch'oh. %eng %spa con los ratones. R saj paja. %mor saj paja. %eng %spa venga en la casa. Ch jun vieja ix na dah. = chinawiyej na da. %mor *ch-*in-*aw/iye'-j na da. %eng %spa esperame ni¤o. Ch wiyej nal Pelipe. = chinawiyej na a pelipa. %mor *ch-*in-aw/iye'-j na a pelipa. %eng %spa esperame a Felipe. R le, le ay jun jun. %mor le, le ay jun jun. %eng %spa el, el uno, uno. R chib'ele. %mor chib'ele. %eng %spa otro. Ch xaq jo ruk' a la Pelipe. = xaq jo ruk' a la Pelipe. %mor xaq /jo r-uk' a la Pelipe. %eng %spa vamos con Felipe. C jas kub'ij la nan. %mor jas kub'ij la nan. %eng %spa que dice tu mama. R katin b'ij chuwa le qanan. %mor katin b'ij chuwa le qanan. %eng %spa te voy a decir a mama. C jas kub'ij la nan? %mor jas kub'ij la nan? %eng %spa que dice tu mama. *R21-12 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jas kub'ij la nan? %mor jas kub'ij la nan? %eng %spa que dice tu mama? C utz kuje paja. %mor utz kuje paja. %eng %spa es bueno vamos a la casa. Ch jo pa jah. = jo pa jah. %mor /jo pa jah. %eng %spa vamos a la casa. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch pa le kuxi'n. = pa le kusin. %mor pa le kusin. %eng %spa en la cocina. P ya wene. %mor ya wene. %eng %spa no. Ch chiri. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P chiriri. %mor chiriri. %eng %spa aqui es. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ch jo b'a ri. = jo b'a ri. %mor /jo b'a ri. %eng %spa vamos. P jo b'a ri. %mor jo b'a ri. %eng %spa vamos. Ch jo. = jo. %mor /jo. %eng %spa vamos. C k'ax nu pam. %mor k'ax nu pam. %eng %spa me duele el estomago. P a utz kujok b'i chiri. %mor a utz kujok b'i chiri. %eng %spa es bueno vamos a entrar aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa es bueno aqui? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P saj jewa a atz. %mor saj jewa a atz. %eng %spa venga aqui es bueno. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P saj b'ale'. %mor saj b'ale'. %eng %spa venga. C saj b'ale. %mor saj b'ale. %eng %spa venga. Ch xaq pinike'. = xa xt'oqopinik e. %mor xa-!q *x-0/t'oqopi-n-ik e. %eng %spa se rompio. P no utza le waral sa'aj. %mor no utza le waral sa'aj. %eng %spa no es bueno, aqui, venga. Ch ucha', ucha'. = utza, utza. %mor utza, utza. %eng %spa esta bien, esta bien. *R21-13 P cha tzapij uchija. %mor cha tzapij uchija. %eng %spa cierra la puerta. C chatzapij le naj, a utz le jun wuj. %mor chatzapij le naj, a utz le jun wuj. %eng %spa cierra la, es bueno el libro. R una wes kaqasipaj b'ila le. %mor una wes kaqasipaj b'ila le. %eng %spa de una vez te vemos a. R chawech. %mor chawech. %eng %spa regalar ese a ud. C pero akasipaj le jun chuwe. %mor pero akasipaj le jun chuwe. %eng %spa pero vas a regalar ese a mi. R pares una wes kinsipaj. %mor pares una wes kinsipaj. %eng %spa por eso de una vez te regalo. R le jun chawechi. %mor le jun chawechi. %eng %spa este a ti. C utz b'a kaqasikaj le keb'. %mor utz b'a kaqasikaj le keb'. %eng %spa es bueno te regalamos 2. C le ke. %mor le ke. %eng %spa los 2. Ch no, no wech in kinxipaj. = no wech in kinsipaj. %mor no w-e-ch in k-0-in/sipa-j. %eng %spa no, no voy a regalar. Ch cha. = cha. %mor /cha. %eng %spa diga. C utz b'a, kasolij, chasolij. %mor utz b'a, kasolij, chasolij. %eng %spa bueno, revisa, revisa. C le june. %mor le june. %eng %spa a este. Ch ay ay jun lale. = ay ay jun lale. %mor ay ay jun lale. %eng %spa ay, ay un. Ch jun la le le. = jun la le le. %mor jun la le le. %eng %spa un cuento. C le jun inaj chi la chi le jun. %mor le jun inaj chi la chi le jun. %eng %spa un hombre, el hombre el otro. R tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. C le jun mama chi. %mor le jun mama chi. %eng %spa el hombre grande. Ch chi'. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perra. C k'o lu q'aq k'o lu joron. %mor k'o lu q'aq k'o lu joron. %eng %spa tiene fuego, tiene agua. C pa le qaq, pero nkota lu wa. %mor pa le qaq, pero nkota lu wa. %eng %spa en el fuego. C xa puro joron nk'ota lu kape. %mor xa puro joron nk'ota lu kape. %eng %spa son puro agua no tiene. C nk'ota lu lej, nk'ota la b'an. %mor nk'ota lu lej, nk'ota la b'an. %eng %spa cafe no tiene tortilla, no tiene. C nkota la pach, kota lu wa. %mor nkota la pach, kota lu wa. %eng %spa no tiene parches, no tiene tortilla. Ch jun jun awe at. = jun jun awe at. %mor jun jun awe at. %eng %spa uno, uno tuyo. R chatzapije jewa ri. %mor chatzapije jewa ri. %eng %spa cerra aqui. *R21-14 Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C jachinoq are? %mor jachinoq are? %eng %spa quien es? Ch nan la woxtin. = nan la woxtin. %mor nan la woxtin. %eng %spa mama el Agustin. R nana. %mor nana. %eng %spa mama. Ch b'ay b'ay le qeq. = b'ay b'ay le qeq. %mor b'ay b'ay le qeq. %eng %spa b'aya, b'aya el jamon. Ch xoq' che nujalon q'e pa miq'ina. = kinsoq' pa nujalom pa miq'ina. %mor *k-0-*in/soq' #pa nu-jalom pa miq'ina. %eng %spa voy a usar en mi cabeza en la fiesta. C ay jam pa? %mor ay jam pa? %eng %spa cuando? Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C jampa ka'e pa miqina'. %mor jampa ka'e pa miqina'. %eng %spa cuando vas a ba¤ar. R xt, choqa panoqe. %mor xt, choqa panoqe. %eng Ch xt. = xt. %mor xt. %eng %spa xt. C xab'inik. %mor xab'inik. %eng %spa camina. Ch k'o qeq pijalom. = k'o qeq pijalom. %mor /k'o: qeq pa i-jalom. %eng %spa tiene jabon en tu cabeza. C xab'in chik le jun achi pero kab'ix, kab'isonik. %mor xab'in chik le jun achi pero kab'ix, kab'isonik. %eng %spa camina el otro hombre, esta triste, esta triste. C rumal nk'ota lu wa? %mor rumal nk'ota lu wa? %eng %spa porque no tiene tortilla. P ay, ma ka'anta, al Chay. %mor ay, ma ka'anta, al Chay. %eng %spa ay, no hagas Rosaria. C jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. Ch q'eq chirij. = k'o q'eq chirij. %mor /*k'o: q'eq chi-r-ij. %eng %spa tienes jab'on. C xril le jun chi, chij. %mor xril le jun chi, chij. %eng %spa lo mira el hombre, chivo. P le. %mor le. %eng %spa el. Ch laj a Pelip xoq' chi lujalom. = lenaj a Pelip kinsoq' che lujalom. %mor le naj a Pelip *k-0-*in/soq' che le u-jalom. %eng %spa Felipe voy a usar en mi cab'eza. C oy, at picara, jun k'an ali. %mor oy, at picara, jun k'an ali. %eng %spa ud. es abusivo una ni¤a brava. R k'an ali, le qalaq. %mor k'an ali, le qalaq. %eng %spa ni¤a brava nuestros vasos. Ch xoq' chi lajalom. = kinsoq' che lajalom. %mor *k-0-*in/soq' che le a-jalom. %eng %spa voy a usar en mi cabeza. C jasche? le. %mor jasche? le. %eng %spa porque? *R21-15 Ch xoq'. = kinsoq'. %mor *k-0-*in/soq'. %eng %spa pintar. C xuchap le jun chij. %mor xuchap le jun chij. %eng %spa en el chivo. Ch oy xoq' chirija. = kinsoq' chirij. %mor oy *k-0-*in/soq' chi-r-ij. %eng %spa voy a pintar en su espalda. R b'ay, aka, aka. %mor b'ay, aka, aka. %eng %spa baya. P kasoq' taj. %mor kasoq' taj. %eng %spa no vas a pintar. R ka kak' k'u le watzyaq al Chay. %mor ka kak' k'u le watzyaq al Chay. %eng %spa es rojo tu ropa. C ma ka. %mor ma ka. %eng %spa no es rojo. R jasche xa soq' chik? %mor jasche xa soq' chik? %eng %spa porque lo pintaste. Ch xa xoq'a a chik. = xa kinsoq' chik. %mor xa *k-0-*in/soq' chi-k. %eng %spa solo voy a pintar. C le, xuya lu, lu chij pa le lu chim. %mor le, xuya lu, lu chij pa le lu chim. %eng %spa lo echo el chivo en el morral. Ch ay, jun uwakax. = ay, jun uwakax. %mor ay, jun uwakax. %eng %spa ay un su vaca, una vaca. C jelale, pero xril le jun, jun achi. %mor jelale, pero xril le jun, jun achi. %eng %spa alli es, pero lo miro el otro. C chik. %mor chik. %eng %spa el otro hombre. Ch jun wakax. = jun wakax. %mor jun wakax. %eng %spa una vaca. C y ma utz taj xrilo rumal. %mor y ma utz taj xrilo rumal. %eng %spa ya no es bueno, y por eso. C xrelaq'aj le jun chik, le jun chij. %mor xrelaq'aj le jun chik, le jun chij. %eng %spa lo robo el otro, el chivo. Ch ay, jun wakax. = ay, jun wakax. %mor ay, jun wakax. %eng %spa ay, una vaca. C lare, ma ajchoqe che le junchij. %mor lare, ma ajchoqe che le junchij. %eng %spa el, no tiene due¤o el chivo. Ch ay le jun wi chirij. = le jun wich chij. %mor le jun wich chij. %eng %spa al chiquito chivo. C ma utz taj, oy. %mor ma utz taj, oy. %eng %spa no es bueno. R al Chay di. %mor al Chay di. %eng %spa Rosaria, ni¤a. P ka'an taj, ay. %mor ka'an taj, ay. %eng %spa no hagas, ay. R al chay, di, we tane xa awech. %mor al chay, di, we tane xa awech. %eng %spa Rosario. C y le jun achi. %mor y le jun achi. %eng %spa y el otro hombre. P b'ay, we katuch'ay al Talin, jataya kanoe. %mor b'ay, we katuch'ay al Talin, jataya kanoe. %eng %spa baya, si te va pegar la Catarina, anda a dejar. C le jun chi, chi ka'e pa le tinimit. %mor le jun chi, chi ka'e pa le tinimit. %eng %spa un hombre, el hombre se va al pueblo. *R21-16 R ah no, tza tzij xa chirij nu xaqap. %mor ah no, tza tzij xa chirij nu xaqap. %eng %spa ah no, atras de mi zapato. P chirij taj, lawile. %mor chirij taj, lawile. %eng %spa no entras y el tuyo. C jas uwach le june, le naje? %mor jas uwach le june, le naje? %eng %spa que es ese otro, ese? C le naj raxe, al Chay. %mor le naj raxe, al Chay. %eng %spa el verde, Rosario. R naj wari. %mor naj wari. %eng %spa este. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. R le q'oq. %mor le q'oq. %eng %spa el ayote. C le q'oq' a kax ajalom? %mor le q'oq' a kax ajalom? %eng %spa el ayote? te duele la cabeza? C jas xa'anj a jalom? %mor jas xa'anj a jalom? %eng %spa que hizo tu cabeza? Ch in an in, aya. = kinan in, aya. %mor *k-0-in/b'an in, aya. %eng %spa voy a hacerlo. Ch nu nana. = nu nana. %mor nu nana. %eng %spa mi mama. C xu'an ajalom. %mor xu'an ajalom. %eng %spa hizo tu cabeza. P k'ak lawatzyaq. %mor k'ak lawatzyaq. %eng %spa tu ropa en rojo. R k'ak. %mor k'ak. %eng %spa rojo. C k'ak. %mor k'ak. %eng %spa rojo. R je le nik'aj kakamisaj kanoq. %mor je le nik'aj kakamisaj kanoq. %eng %spa es igual como nuestras camisas paradas. C ah je', le lare xub'ij che le naj. %mor ah je', le lare xub'ij che le naj. %eng %spa ah si, el dijo a los. C nik'aj achijab', le k'o le jun elaq'om . %mor nik'aj achijab', le k'o le jun elaq'om . %eng %spa los hombres esta el ladron. C jelale, y xrelaqaj le jun chij. %mor jelale, y xrelaqaj le jun chij. %eng %spa alli lo robo un chivo. C y le taq achijab' le taq policiya. %mor y le taq achijab' le taq policiya. %eng %spa y los hombres, los policias. C le ke'ek le kopan le jun kopan. %mor le ke'ek le kopan le jun kopan. %eng %spa van a llegar el otro llegan. C le keb', kopan le oxib' achijab'. %mor le keb', kopan le oxib' achijab'. %eng %spa llegan 3 hombres. C y le taq kub'ij jas k'o, jas uwach. %mor y le taq kub'ij jas k'o, jas uwach. %eng %spa y dicen que esto, que es. C k'o pa la chim at chele alare le. %mor k'o pa la chim at chele alare le. %eng %spa en el morral ese. C kuchap le jun achi k'o lu chim. %mor kuchap le jun achi k'o lu chim. %eng %spa lo agarra el hombre tiene su morral. C pero le achi le xamimaj b'ij y kapix kun pake. %mor pero le achi le xamimaj b'ij y kapix kun pake. %eng %spa y el hombre corrio salta en el. *R21-17 C le naj cho, y ya xkamik. %mor le naj cho, y ya xkamik. %eng %spa el raton ya se murio. C xkam pa le, pa le naj cho. %mor xkam pa le, pa le naj cho. %eng %spa se murio en el, en el raton. R kamik. %mor kamik. %eng %spa murio. C entonce xa k'o le jun xib'inel. %mor entonce xa k'o le jun xib'inel. %eng %spa entonces esta el espanto. C che le jun achi pa le cho. %mor che le jun achi pa le cho. %eng %spa en el hombre en el raton. C y lu puwi jealale. %mor y lu puwi jealale. %eng %spa y su sombrero alli. R pa le jaron kawih. %mor pa le jaron kawih. %eng %spa en el agua esta. C ah je y ya xkisik. %mor ah je y ya xkisik. %eng %spa ah si y se acabo. R ah kak'isik, le waral chik. %mor ah kak'isik, le waral chik. %eng %spa ah, se termina, aqui otra vez. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa el. P jun xib'inel chah. %mor jun xib'inel chah. %eng %spa un espanto. C jun xib'inel, jun xib'inel chiri. %mor jun xib'inel, jun xib'inel chiri. %eng %spa un espanto, un espanto aqui. C k'o le jun le le naj wich. %mor k'o le jun le le naj wich. %eng %spa esta el otro el chiquito. N al chay jatzapij uchija. %mor al chay jatzapij uchija. %eng %spa Rosaria, anda a cerrar la puerta. N laj tew. %mor laj tew. %eng %spa muy frio. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. R y le wari. %mor y le wari. %eng %spa y este. Ch ko'l al Talin kach'ayanik. = kol lal talin kach'ayanik. %mor kol *le al talin k-0/ch'ay-an-ik. %eng %spa mira la Catarina me pega. N kawilo ma pach' a qab'. %mor kawilo ma pach' a qab'. %eng %spa mira si voy a parar sobre tu mano. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P saj k'ut al chay k'o inaj kuenta le. %mor saj k'ut al chay k'o inaj kuenta le. %eng %spa venga pues Rosaria esta el cuento. C k'o le naj puwi le june le. %mor k'o le naj puwi le june le. %eng %spa esta el sombrero el otro. Ch lu jalom q'ee al talin. = lu jalom q'ee al talin. %mor lu jalom q'ee al talin. %eng %spa su cab'eza la Catarina. C nk'ota le uxaqab' le al chay. %mor nk'ota le uxaqab' le al chay. %eng %spa no tiene zapatos la Rosaria. C le achaq. %mor le achaq. %eng %spa tu hermana. R k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. *R21-18 R ay xane kaya panu chi. %mor ay xane kaya panu chi. %eng %spa me da en mi boca. N ri b'a. %mor ri b'a. %eng %spa aqui esta. Ch nan, no. = nan, no. %mor nan, no. %eng %spa mama, no. C we katij la len ya nk'ota chik. %mor we katij la len ya nk'ota chik. %eng %spa si vas a tragar tu lengano. P axatij roskil. %mor axatij roskil. %eng %spa ud. comio rosca? R tijo qaloq jun cuatro jun cuatro. %mor tijo qaloq jun cuatro jun cuatro. %eng %spa comi compramos hay 4 centavos. R onza qech jele waril. %mor onza qech jele waril. %eng %spa es de ellos este. R le may le wari. %mor le may le wari. %eng %spa como este. C axatij mani. %mor axatij mani. %eng %spa comio mani. R xintijo. %mor xintijo. %eng %spa comi. P jas taq uwach, xatijo. %mor jas taq uwach, xatijo. %eng %spa cuales son lo que comio. R le roskil. %mor le roskil. %eng %spa rosca. P jas le jun chik? %mor jas le jun chik? %eng %spa cual es el otro? R qinom. %mor qinom. %eng %spa ficote. P ja? %mor ja? %eng %spa que. R q'inom. %mor q'inom. %eng %spa jocote. P q'inom, xatij karnata. %mor q'inom, xatij karnata. %eng %spa jocote, comio. P jaschi jun chik. %mor jaschi jun chik. %eng %spa que es el otro. R xqatij kala, calienta. %mor xqatij kala, calienta. %eng %spa bebimos caliente. P calienta. %mor calienta. %eng %spa caliente. R m. %mor m. %eng %spa m. C a xawil le q'aq. %mor a xawil le q'aq. %eng %spa miro el fuego. R Manolia. %mor Manolia. %eng %spa Manolia. C juntiro le nimaqij. %mor juntiro le nimaqij. %eng %spa todo la fiesta. R m qana jun al Juana. %mor m qana jun al Juana. %eng %spa su espera Juana. R aki jun xib'inel kab'isonik k'o chuwa jun wuj. %mor aki jun xib'inel kab'isonik k'o chuwa jun wuj. %eng %spa un espanto esta triste esta en el papel. *R21-20 R tokuloq. %mor tokuloq. %eng %spa entra. C le jelale. %mor le jelale. %eng %spa alli. Ch uy le taq ak'ab' leh. = uy le jetaq ak'aloab' ele. %mor uy le jetaq ak'al-a:b' ele. %eng %spa y esos ni¤os. C ah je le taq ajchijab' lare. %mor ah je le taq ajchijab' lare. %eng %spa ah si los hombres. C menester kichap le jun achi le. %mor menester kichap le jun achi le. %eng %spa es menester agarrar a ese hombre. C xa claqom le june. %mor xa claqom le june. %eng %spa es un ladron. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C elaqom. %mor elaqom. %eng %spa ladron. Ch jun xib'anel le wari. = jun xib'inel le wari. %mor jun /xib'i-n-el le wari. %eng %spa esto es un espanto. C ah je jun xib'inel. %mor ah je jun xib'inel. %eng %spa ah si es un espanto. Ch xok chiri. = xok chiri. %mor x-0/ok chiri. %eng %spa entro aqui. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch no, no atemej anim. = xutumumej anim. %mor no *x-u/tumumej anim. %eng %spa no, se fue corriendo. Ch puq'al ib' pa jaron. = xupuq'ila rib' pa jaron. %mor *x-0-*u/puq'il-a *r-ib' pa jaron. %eng %spa se tiro al agua. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa la vio. C xtzaq pa le jarome. %mor xtzaq pa le jarome. %eng %spa se cayo en el agua. Ch b'urra. = b'urra. %mor b'urra. %eng %spa b'urro. C le. %mor le. %eng %spa ese. R b'urro che la wi. %mor b'urro che la wi. %eng %spa burro tu pelo. C k'o lu puwi le jun achi. %mor k'o lu puwi le jun achi. %eng %spa tiene sombrero ese hombre. C pale joron, puwi le joron. %mor pale joron, puwi le joron. %eng %spa en el agua, sobre el agua. R ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R al Talin k'o chiri le. %mor al Talin k'o chiri le. %eng %spa Catarina esta aqui vea. R kistaj kan qumal. %mor kistaj kan qumal. %eng %spa si acabamos. R le le jun xib'inil k'o kan in puwi. %mor le le jun xib'inil k'o kan in puwi. %eng %spa espanto dejo su sombrero. R pa le jaron le. %mor pa le jaron le. %eng %spa en el agua. *R21-21 R jawile, jawi k'uwi le. %mor jawile, jawi k'uwi le. %eng %spa donde, donde esta. R xib'inel le. %mor xib'inel le. %eng %spa el espanto. R le, le. %mor le, le. %eng %spa el, el. R jawi kuwi le xib'inel le. %mor jawi kuwi le xib'inel le. %eng %spa donde esta el espanto. R le wilo le xib'irrel. %mor le wilo le xib'irrel. %eng %spa la mire el espanto. Ch xib'b'inel. = xib'inel. %mor /xib'i-n-el. %eng %spa espanto. R nk'ule k'uwile echin k'ule. %mor nk'ule k'uwile echin k'ule. %eng %spa donde esta, quien es. R a xib'inel k'u le ri. %mor a xib'inel k'u le ri. %eng %spa espanto es esto. C le taq policia le. %mor le taq policia le. %eng %spa los policias. R taq pulu, chikichob' kan le. %mor taq pulu, chikichob' kan le. %eng %spa los policias. R jin puluciy, kupix k'oj rib'. %mor jin puluciy, kupix k'oj rib'. %eng %spa un policia, salta. R le le xrelaqaj jun chije. %mor le le xrelaqaj jun chije. %eng %spa lo robo un chivo. C kakaj kechap le jun achi le. %mor kakaj kechap le jun achi le. %eng %spa queremos que le agarren a ese hombre. R kakaj kiki chap le jun achile. %mor kakaj kiki chap le jun achile. %eng %spa queremos que lo agarran a ese hombre. Ch no taq lo le luya leh. = no taq lo le luya leh. %mor no taq lo le luya leh. %eng %spa no lo mandaron. R qana k'u na k'o ah naj jun cha. %mor qana k'u na k'o ah naj jun cha. %eng %spa hacemos pues hay otro diga. R k'o chi naj jun cha nan. %mor k'o chi naj jun cha nan. %eng %spa hay otro diga mama. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R k'ochi naj jun cha jun. %mor k'ochi naj jun cha jun. %eng %spa hay otro diga, hay otro. R cha nan, inaj qetzab'al. %mor cha nan, inaj qetzab'al. %eng %spa diga mama nuestro juguete. R le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. R kujuchay. %mor kujuchay. %eng %spa nos pega. C le kikichap xkichap le. %mor le kikichap xkichap le. %eng %spa le agarran, lo agarraron. C jun achi le, k'o le chim. %mor jun achi le, k'o le chim. %eng %spa un hombre, esta su morral. C y k'o le jun jun chij chupam le chim. %mor y k'o le jun jun chij chupam le chim. %eng %spa y esta el otro un chivo adentro del morral. C xa jun elaqan le june. %mor xa jun elaqan le june. %eng %spa es un ladron. *R21-22 R le jun elaqom kab'isonik cha. %mor le jun elaqom kab'isonik cha. %eng %spa el ladron esta triste diga. R ma k'o tu wa cha mak'ota ulej cha. %mor ma k'o tu wa cha mak'ota ulej cha. %eng %spa no tiene tamal diga no tiene tortilla diga. R xewi le jaron kutijo cha. %mor xewi le jaron kutijo cha. %eng %spa solo el agua toma diga. P junan ruk' al chaya cha. %mor junan ruk' al chaya cha. %eng %spa son iguales con Rosaria diga. P xaq xewi kax lan wa kutijo cha. %mor xaq xewi kax lan wa kutijo cha. %eng %spa solo pan lo come diga. C atzij, atzij. %mor atzij, atzij. %eng %spa es cierto, es cierto. P makutij ta roxka cha. %mor makutij ta roxka cha. %eng %spa no comio rosca diga. P axatij at al chay. %mor axatij at al chay. %eng %spa ud. comio Rosaria. R y le ri. %mor y le ri. %eng %spa y esto. R y le ri, y le ri. %mor y le ri, y le ri. %eng %spa y esto, esto. P a xatije roxka. %mor a xatije roxka. %eng %spa comio la rosca. C le taq policia le kopamik. %mor le taq policia le kopamik. %eng %spa los policias llegaron. P jas uwach xatijo. %mor jas uwach xatijo. %eng %spa que comia. C k'o le keb' y chanimi le oxib'. %mor k'o le keb' y chanimi le oxib'. %eng %spa estan los dos y los tres. P ma xetij puch. %mor ma xetij puch. %eng %spa no comio pues. C k'o le oxib' ab'aj, le oxib' tzikin. %mor k'o le oxib' ab'aj, le oxib' tzikin. %eng %spa y esta las 3 piedras, 3 pajaros. C oxib' che. %mor oxib' che. %eng %spa y 3 arboles. R y le wari jas tajin kikiano. %mor y le wari jas tajin kikiano. %eng %spa y esto que estan haciendo. C le jun policia le nab'e. %mor le jun policia le nab'e. %eng %spa el policia que va delante. P axat xojow pa q'o jom. %mor axat xojow pa q'o jom. %eng %spa y baila en la musica. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P axat xojow pa qajom. %mor axat xojow pa qajom. %eng %spa bailo en la musica. C xe'ek le taq policia. %mor xe'ek le taq policia. %eng %spa se fueron los policias. P qajom. %mor qajom. %eng %spa musica. R inaj wich a k'al k'ochi kejan chi. %mor inaj wich a k'al k'ochi kejan chi. %eng %spa un ni¤o, estan montando. R chirij jun kej. %mor chirij jun kej. %eng %spa sobre un caballo. *R21-23 C le naj achi chike. %mor le naj achi chike. %eng %spa otro hombre. R inaj achi chik naj june. %mor inaj achi chik naj june. %eng %spa otro hombre, otro. C le june lare. %mor le june lare. %eng %spa el otro, ese. R elaqom. %mor elaqom. %eng %spa ladron. C no, xub'ij che le policia. %mor no, xub'ij che le policia. %eng %spa no lo dijo al policia. C k'o le jun elaqom le, le. %mor k'o le jun elaqom le, le. %eng %spa esta el ladron. C xril le jun elaqom kuya le. %mor xril le jun elaqom kuya le. %eng %spa miro el ladron esta metiendo. C chij chupam lu china y rumal re. %mor chij chupam lu china y rumal re. %eng %spa el chivo en el morral y por eso. C xe aminaq jela hasta le tinimit. %mor xe aminaq jela hasta le tinimit. %eng %spa se fue corriendo alli hasta en el pueblo. C ko lu tinimit ko le policia jelale. %mor ko lu tinimit ko le policia jelale. %eng %spa tiene su pueblo esta el policia alli. C xub'ij chele taq achijab'. %mor xub'ij chele taq achijab'. %eng %spa lo dijo a los hombres. C le nikaj achijab' le policia. %mor le nikaj achijab' le policia. %eng %spa son unos hombres los policias. R rekam chi le chije. %mor rekam chi le chije. %eng %spa lleva el chivo. C k'o le chij. %mor k'o le chij. %eng %spa esta el chivo. R le. %mor le. %eng %spa el. C xa lu qab'. %mor xa lu qab'. %eng %spa en su mano. R k'o uje le, k'o uje. %mor k'o uje le, k'o uje. %eng %spa tiene cola, tiene cola. C xa jun ch'o uje ch'o k'ole jun. %mor xa jun ch'o uje ch'o k'ole jun. %eng %spa es un raton, cola de raton hay otro. Ch ah xk'isik. = ah xk'isik. %mor ah x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. R no k'o china. %mor no k'o china. %eng %spa hay todavia. C le jun achi k'o jelale. %mor le jun achi k'o jelale. %eng %spa el hombre esta alli. R ah k'ota chik, ah kona. %mor ah k'ota chik, ah kona. %eng %spa se acabo, hay todavia. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. R kona, k'ona kijeb' raqame. %mor kona, k'ona kijeb' raqame. %eng %spa hay, tiene 4 patas. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. R k'o jun achile. %mor k'o jun achile. %eng %spa un hombre. *R21-24 R xuya pa lu chime lu chime. %mor xuya pa lu chime lu chime. %eng %spa lo metio en su morral su morral. R jaron kutijo jun kuweta. %mor jaron kutijo jun kuweta. %eng %spa lo bebe agua, una cubeta. R u jarone. %mor u jarone. %eng %spa su agua. R jawi kuriq wu wa la lare? %mor jawi kuriq wu wa la lare? %eng %spa en donde lo encuentra tortilla? C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R a kuriq k'una lu wa. %mor a kuriq k'una lu wa. %eng %spa lo encontrara su tortilla. C no makuriq taq nkota lu wa. %mor no makuriq taq nkota lu wa. %eng %spa no lo encontrara no tiene tortilla. R xewi le qayes. %mor xewi le qayes. %eng %spa sola las hierbas. C xaq xewi le kayes, qayes. %mor xaq xewi le kayes, qayes. %eng %spa solo las hierbas, hierbas. C le joron che le jun cho. %mor le joron che le jun cho. %eng %spa el agua es el mas pozo. C le sib'ilaj kab'isonik. %mor le sib'ilaj kab'isonik. %eng %spa esta muy triste. R k'o lal chay le ay le laq'om. %mor k'o lal chay le ay le laq'om. %eng %spa esta la Rosaria, ay el ladron. R k'o warale. %mor k'o warale. %eng %spa esta aqui. C le pa lu qaq k'o lu jaron. %mor le pa lu qaq k'o lu jaron. %eng %spa en su fuego esta el agua. C pero nk'ota lu kape. %mor pero nk'ota lu kape. %eng %spa pero no tiene su cafe. R mak'o ta lu kape. %mor mak'o ta lu kape. %eng %spa no tiene cafe. C nk'ota lu wa. %mor nk'ota lu wa. %eng %spa no tiene tortilla. R le q'aq. %mor le q'aq. %eng %spa el fuego. C kab'isonik. %mor kab'isonik. %eng %spa esta triste. R kab'isonik. %mor kab'isonik. %eng %spa esta triste. C katb'isonik. %mor katb'isonik. %eng %spa estas triste. R taq pex paq raqane. %mor taq pex paq raqane. %eng %spa patas anchas. R q'eq raqan pu lew. %mor q'eq raqan pu lew. %eng %spa negras patas en la tierra. R m k'o warali. %mor m k'o warali. %eng %spa m, esta aqui. C nk'o nk'ota jun ratzyaq. %mor nk'o nk'ota jun ratzyaq. %eng %spa no tiene ropa. Ch tij b'oqwach. = kutij lub'oqwach. %mor *k-0-*u/tij *le *u-b'oqwach. %eng %spa come sus ojos. *R21-25 R ja. %mor ja. %eng %spa que. C nk'ota jun jastaq pa lu chin. %mor nk'ota jun jastaq pa lu chin. %eng %spa no tiene cosas en su morral. Ch ah jun le jun, lee jun. = ah jun le jun, lee jun. %mor ah jun le jun, lee jun. %eng %spa ah otro, el otro, otro. R jas tajin kuchomaj are. %mor jas tajin kuchomaj are. %eng %spa que esta pensando el. R chirij in chije. %mor chirij in chije. %eng %spa sobre el chivo. C le xu, xril le jun chije. %mor le xu, xril le jun chije. %eng %spa el lo miro el chivo. C y xu chon'aj ya k'o lu wa. %mor y xu chon'aj ya k'o lu wa. %eng %spa y lo penso que ya tiene tortilla. C xuya le chij chuwa le le q'aq. %mor xuya le chij chuwa le le q'aq. %eng %spa y echo el chivo sobre el fuego. C puwi le qaq ya k'o lu wa. %mor puwi le qaq ya k'o lu wa. %eng %spa sobre el fuego. C xutij le jun chij. %mor xutij le jun chij. %eng %spa le comio el chivo. R nkule waral chike. %mor nkule waral chike. %eng %spa y aqui. C le luchap le chij. %mor le luchap le chij. %eng %spa le agarra el chivo. R m jawi kuya wile. %mor m jawi kuya wile. %eng %spa m, donde lo va a dejar. R kuya pa le q'aq. %mor kuya pa le q'aq. %eng %spa lo deja en el fuego. R kuya pu chim, kuya pale chum. %mor kuya pu chim, kuya pale chum. %eng %spa lo deja en su morral, lo deja en el morral. C ah je kuya pa le chim. %mor ah je kuya pa le chim. %eng %spa ah si lo deja en el morral. C le k'o lu chim. %mor le k'o lu chim. %eng %spa esta su morral. Ch kinq'atij cho leh. = kinq'atij cho leh. %mor k-0-in/q'ati-j cho leh. %eng %spa voy a pintar. C jelale k'o lu chimi. %mor jelale k'o lu chimi. %eng %spa alli esta su morral. Ch jelale. = jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. C pero xril le jun achi chik. %mor pero xril le jun achi chik. %eng %spa pero lo miro el otro hombre. Ch n x'e wi e nu laleh. = jawi x'e wi le nu lale. %mor jawi x-0/b'e wi le nu lale. %eng %spa donde se fue mi cuento. P jas uwach a la leh. %mor jas uwach a la leh. %eng %spa que es. R jas kub'ij. %mor jas kub'ij. %eng %spa que dice. Ch tol. = tol. %mor tol. %eng %spa teromate. R a xchapatajik. %mor a xchapatajik. %eng %spa ya lo agarraron. *R21-26 C y x'e pa le tinimit le junachi. %mor y x'e pa le tinimit le junachi. %eng %spa se fue en el pueblo el hombre. P jas uwache tol, k'ox. %mor jas uwache tol, k'ox. %eng %spa que es el teromate, teromate. C y xub'ij che le nik'aj policia. %mor y xub'ij che le nik'aj policia. %eng %spa lo dijo a los policias. Ch le jun nima jun. = le jun nima jun. %mor le jun nima jun. %eng %spa el otro grande, otro. C k'o le jun elaq'on. %mor k'o le jun elaq'on. %eng %spa esta el ladron. P le jun le le al Juana. %mor le jun le le al Juana. %eng %spa el otro el, la Juana. C y kopam le jun policia. %mor y kopam le jun policia. %eng %spa llega el policia. Ch Juan lee cha. = Juan lee cha. %mor Juan lee /cha. %eng %spa Juana diga. C le keb' policia le oxib' policia. %mor le keb' policia le oxib' policia. %eng %spa 2 policias, 3 policias. Ch a pelipa lee cha. = a pelipa lee cha. %mor a pelipa lee /cha. %eng %spa Felipe diga. C ay jelik. %mor ay jelik. %eng %spa ay bonito. R xa uxekam chi pu qab'e. %mor xa uxekam chi pu qab'e. %eng %spa lo tiene agarrado en la mano. R ay, le. %mor ay, le. %eng %spa ay, el. C y xkichap le elaqom. %mor y xkichap le elaqom. %eng %spa y lo agarraron al ladron. P b'ay, b'ay xtzaqik. %mor b'ay, b'ay xtzaqik. %eng %spa baya, baya se cayo. R le k'o chi warale, loxib' policia le. %mor le k'o chi warale, loxib' policia le. %eng %spa estan aqui, los 3 policias. C ahje, y xanimaj le elaq'om. %mor ahje, y xanimaj le elaq'om. %eng %spa ah si se fugo el ladron. R a k'ix b'e pa jun jarone. %mor a k'ix b'e pa jun jarone. %eng %spa se perdio en el agua. Ch kaxah. = kaxah. %mor kaxah. %eng %spa cajon. R xaq xekel, chikan le, lay. %mor xaq xekel, chikan le, lay. %eng %spa solo esta colgado el. C xtzaq pa jaron. %mor xtzaq pa jaron. %eng %spa se cayo en el agua. Ch le jun tah. = le jun tah. %mor le jun tah. %eng %spa el otro. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R ja? %mor ja? %eng %spa que? C xtzaq pa jaron. %mor xtzaq pa jaron. %eng %spa se cayo en el agua. Ch le jun tah. = le jun tah. %mor le jun tah. %eng %spa el otro. P jas uwach? %mor %eng %spa *R21-27 R xtzaq pa jaron? %mor xtzaq pa jaron? %eng %spa se cayo en el agua. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R alaj uqab' ejun uxakak'em chike. %mor alaj uqab' ejun uxakak'em chike. %eng %spa las manos del otro las tiene estiradas. R le, lu wi, kil chik saq luwi. %mor le, lu wi, kil chik saq luwi. %eng %spa ese su pelo lo miran blanco su pelo. P ay, k'o chi jun. %mor ay, k'o chi jun. %eng %spa ay esta otro. C y le, x'e lu powi. %mor y le, x'e lu powi. %eng %spa ese, salio su sombrero. P taq'an ub'i, je kula le. %mor taq'an ub'i, je kula le. %eng %spa subi a si es. C chanimi xaq k'o le xib'inel pu jaron. %mor chanimi xaq k'o le xib'inel pu jaron. %eng %spa ahora esta el espanto en el agua. R k'o le xib'inel pa le jaron? %mor k'o le xib'inel pa le jaron? %eng %spa esta el espanto en el agua. C ah je' xaq kab'ixanik. %mor ah je' xaq kab'ixanik. %eng %spa ah si esta triste. R ah, lare. %mor ah, lare. %eng %spa ah, ese. C lare le xib'inel. %mor lare le xib'inel. %eng %spa el espanto. Ch leh, leh taj. = leh, leh taj. %mor leh, leh taj. %eng %spa el. R a, e'o, le. %mor a, e'o, le. %eng %spa ..... R y xchapik. %mor y xchapik. %eng %spa lo agarraron. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ch ma loq. = ma loq. %mor /k'am-a la-oq. %eng %spa tragando. P no, xa ma x'akaloqe. %mor no, xa ma x'akaloqe. %eng %spa no lleva. Ch xaq kab'ij. = xaq kab'ij. %mor xaq k-0-a/b'ij. %eng %spa solo lo dices. C k'o le naj b'ixanem. %mor k'o le naj b'ixanem. %eng %spa esta la tristeza. P jas kuwach? %mor jas kuwach? %eng %spa que es? R chujetz'an b'a che yakis le. %mor chujetz'an b'a che yakis le. %eng %spa jugamos el jacks. C jelale "who'll come a waltzing Matilda with me". %mor jelale "who'll come a waltzing Matilda with me". %eng R k'o rikil cha. %mor k'o rikil cha. %eng %spa hay comida diga. P ja? %mor ja? %eng %spa que? R k'o rikil cha. %mor k'o rikil cha. %eng %spa hay comida diga. *R21-28 R ja? %mor ja? %eng %spa que? C who'll come a waltzing Matilda my darling? %mor who'll come a waltzing Matilda my darling? %eng %spa who'll come a waltzing Matilda with me. Ch nk'u ri'ri. = nk'u ri'ri. %mor nk'u ri'ri. %eng %spa y esto. C waltzing Matida with my....b'ag. %mor waltzing Matida with my....b'ag. %eng %spa who'll come a waltzing Matilda with me? P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosario, Rosario. R katoqopij e ri. %mor katoqopij e ri. %eng %spa corta. C le jun b'ixanem. %mor le jun b'ixanem. %eng %spa una tristeza. R jas uwach e kub'ij? %mor jas uwach e kub'ij? %eng %spa que dice? C jas, jachin, jachinoq kape pa le. %mor jas, jachin, jachinoq kape pa le. %eng %spa que, quien, quien es vino en. C xojow. le Matilda ub'i le jun ixoq. %mor xojow. le Matilda ub'i le jun ixoq. %eng %spa el baile, Matilda se llama la mujer. P le. %mor le. %eng %spa vea. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R laj jun wari. %mor laj jun wari. %eng %spa este. Ch tat. = tat. %mor tat. %eng %spa papa. R y la le'. %mor y la le'. %eng %spa y esto. C lare elaq'om. %mor lare elaq'om. %eng %spa es el ladron. R ay, le chaqij kanoqe, e le. %mor ay, le chaqij kanoqe, e le. %eng %spa ay, el que esta atras de nosotros. R chaqij kanoqe. %mor chaqij kanoqe. %eng %spa atras de nosotros. R jachin ajch'oqe dah? %mor jachin ajch'oqe dah? %eng %spa quien es el due¤o. C jas kawilo? jas uwach le june? %mor jas kawilo? jas uwach le june? %eng %spa que mira? que es ese otro? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R pa le k'um. %mor pa le k'um. %eng %spa en el ayote. Ch ay, chix. = ay, chix. %mor ay, chix. %eng %spa ay, sucio. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? *R21-29 R kinchapa in. %mor kinchapa in. %eng %spa voy agarrar. P a utz? %mor a utz? %eng %spa esta bien? Ch a wana. = al Juan. %mor al Juan. %eng %spa Juana. R tawena cha, ay, tawena. %mor tawena cha, ay, tawena. %eng %spa esta bien diga, ay esta bien. R qana yakis? %mor qana yakis? %eng %spa jugamos jacks. R kinwil b'a in le jun elaq'om. %mor kinwil b'a in le jun elaq'om. %eng %spa voy a ver pues el ladron. R kinwil in le jun elaq'om le. %mor kinwil in le jun elaq'om le. %eng %spa voy a ver pues el ladron el. C k'o moda? %mor k'o moda? %eng %spa hay modo? Ch k'o moda, b'ay. = k'o: moda, b'ay. %mor /k'o: moda, b'ay. %eng %spa hay modo, b'aya. R in, in, di, kusipaj kan. %mor in, in, di, kusipaj kan. %eng %spa yo, yo ni¤a lo regala. R le wa la Felipa chiqech cha. %mor le wa la Felipa chiqech cha. %eng %spa tortillas Felipe a ellos diga. R kaqaya la le chawech cha. %mor kaqaya la le chawech cha. %eng %spa vamos a dar cosas a ud. diga. P chamamab'a loq. %mor chamamab'a loq. %eng %spa traelo pues. Ch no, nan, nan. = no, nan, nan. %mor no, nan, nan. %eng %spa no mama, mama. R kinaqaluj qa jikem da. %mor kinaqaluj qa jikem da. %eng %spa me abraza alli ni¤o. lR chay chatoqij, chay chatoqij. %mor chay chatoqij, chay chatoqij. %eng %spa Rosaria quita, Rosaria quita. R ay, xil wana. %mor ay, xil wana. %eng %spa ay, lo mirarron a la Juana. Ch in, in a Pelipa, le, le ine. = in, in a Pelipa, le, le ine. %mor in, in a Pelipa, le, le ine. %eng %spa yo, yo Felipe vea, yo. R tajin chikat kan pa q'ab'. %mor tajin chikat kan pa q'ab'. %eng %spa estas muriendo en tus manos. Ch al Juana, chay in chik Juana. = al Juana, chay in chik Juana. %mor al Juana, chay in chik Juana. %eng %spa Rosaria ahora yo. R utz a la, in chike. %mor utz a la, in chike. %eng %spa bueno ni¤o, ahora yo. C ma kinach'ay taj. %mor ma kinach'ay taj. %eng %spa no me va a pegar. P oy, xa'ana. %mor oy, xa'ana. %eng %spa hagalo. C xtzaq a wa. %mor xtzaq a wa. %eng %spa se cayo su tortilla. P ay, ay jawi k'owile? %mor ay, ay jawi k'owile? %eng %spa ay, ay, donde esta? R ay, le june. %mor ay, le june. %eng %spa ay, el otro. *R21-30 R awech ub'ik. %mor awech ub'ik. %eng %spa y es tuyo. Ch ay mama k'ax, kax. = ay mama k'ax, kax. %mor ay mama k'ax, kax. %eng %spa ay mama duele, me duele. R jachin ajchaqe a pelipe. %mor jachin ajchaqe a pelipe. %eng %spa de quien es Felipe. C al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Rosaria. R re al chay cha. %mor re al chay cha. %eng %spa Rosaria diga. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R le taqana. %mor le taqana. %eng %spa espera. C re al chay. %mor re al chay. %eng %spa es de Rosaria. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R awe atcha, awe atcha. %mor awe atcha, awe atcha. %eng %spa es tuyo diga, es tuyo diga. R job'a jeqa k'utu chuwa le. %mor job'a jeqa k'utu chuwa le. %eng %spa vamos a ense¤ar a. R qamame. %mor qamame. %eng %spa nuestra mama. R nkulu pelota. %mor nkulu pelota. %eng %spa y su pelota. C k'o la pelota. %mor k'o la pelota. %eng %spa y su pelota. C k'o la pelota. %mor k'o la pelota. %eng %spa esta su pelota. Ch kaya chuwech. = kaya chuwech. %mor k-0-a/ya' chi-w-e-ch. %eng %spa me vas a dar. R k'ola. %mor k'ola. %eng %spa hay. C k'o chupama. %mor k'o chupama. %eng %spa esta adentro. R qana kinwesaj. %mor qana kinwesaj. %eng %spa espera voy a sacar. R le in xinkin toq in che la pedro. %mor le in xinkin toq in che la pedro. %eng %spa yo voy a quitar a Pedro. R qana al chay kak'am loq. %mor qana al chay kak'am loq. %eng %spa espera Rosaria vas a traer. N chama b'i la su't, chaya, chaya. %mor chama b'i la su't, chaya, chaya. %eng %spa lleva su perraje, Rosaria, Rosaria. N chama b'ik katzijon k'ula li. %mor chama b'ik katzijon k'ula li. %eng %spa lleva y va a hablar la ni¤a. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa veni. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa veni. N chakowij k'ut b'ay ku toqij b'a. %mor chakowij k'ut b'ay ku toqij b'a. %eng %spa apura pues, baya lo va a quitar. N b'ila le yakis. %mor b'ila le yakis. %eng %spa el jacks. *R21-31 Ch k'ol kom. = kol kuk'am b'ik. %mor kol *k-0-*u/k'am *b'i-*k. %eng %spa peor si lo lleva. C chak'ana chiri. %mor chak'ana chiri. %eng %spa lleva aqui. R jakama chila cha, jat aya ruk'. %mor jakama chila cha, jat aya ruk'. %eng %spa anda a traer alli diga anda. R a pelip cha. %mor a pelip cha. %eng %spa a dejar con Felipe. R ay inaj wetzab'al. %mor ay inaj wetzab'al. %eng %spa ay mi juguete. Ch no jun a pela chij. = no le jun a Pedro chij. %mor no le jun a Pedro chij. %eng %spa no Pedro atras. R wech in b'a le wari al chay. %mor wech in b'a le wari al chay. %eng %spa es mio es esto Rosaria. R wech ine, wech in. %mor wech ine, wech in. %eng %spa es mio, es mio. Ch k'a ne nuyaks qe. = kuk'am ne le nuyakis q'e. %mor *k-0-*u/k'am ne *le nu-yakis q'e. %eng %spa lo lleva mi jacks. R xapey le wech in al chay le. %mor xapey le wech in al chay le. %eng %spa es feo el mio Rosaria. R xa yakis uche kinchijon. %mor xa yakis uche kinchijon. %eng %spa es jacks, voy hablar. R chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. C a utz, utz kab'ij. %mor a utz, utz kab'ij. %eng %spa bueno, bien vas a decir. Ch rech ne nuxib'al a Milo q're. = rech ne nuxib'al a Milo q're. %mor rech ne nu-xib'al a Milo q're. %eng %spa es de mi hermano Milo. Ch ya charech. = kinya charech. %mor *k-0-*in/ya' chi-r-e-ch. %eng %spa voy a dar a el. C a k'oo layakis. %mor a k'oo le a-yakis. %eng %spa esta tu jacks. P chawesaj k'ut chawetzab'ej. %mor chawesaj k'ut chawetzab'ej. %eng %spa saca pues saca. C chawesaj k'ut. %mor chawesaj k'ut. %eng %spa saca pues. Ch le, le nuput k'o jetaqa lee. = le waq k'o jetaqa le. %mor le w-aq /k'o: jetaqa le. %eng %spa mi coche esta alli. R qesaj al chayo. %mor qesaj al chayo. %eng %spa sacamos Rosaria. Ch k'o le nuput jele lee ji. = k'o le waq jelale. %mor /k'o: le w-aq jelale. %eng %spa esta mi coche alli. R nan k'o le qa put. %mor nan k'o le qa put. %eng %spa mama esta nuestro coche. Ch qa put jelale, le. = qa put jelale, le. %mor qa put jelale, le. %eng %spa nuestro coche alli, ese. C jas uwach le put. %mor jas uwach le put. %eng %spa que es coche. R ah no qana chi k'ut. %mor ah no qana chi k'ut. %eng %spa ah no hacemos otra vez. R qatoqij chik. %mor qatoqij chik. %eng %spa vas a quitar. *R21-32 P nk'ula tat. %mor nk'ula tat. %eng %spa y tu papa. R chaya chi k'u chare. %mor chaya chi k'u chare. %eng %spa dale a el. R aya chea pedro cha nancha. %mor aya chea pedro cha nancha. %eng %spa dale a Pedro diga mama diga. R ka'an chi juntila quk'. %mor ka'an chi juntila quk'. %eng %spa vas a ser otra vez con el. R te kintoqij in chale. %mor te kintoqij in chale. %eng %spa yo voy a quitar a el. R kola, kola chila. %mor kola, kola chila. %eng %spa esta, esta alli. Ch toqij. = chatoqij. %mor *ch-0-a/toqi-j. %eng %spa quita. Jr al chay tasaj k'ut cha. %mor al chay tasaj k'ut cha. %eng %spa a Rosaria veni pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. Jr utza kate tab'a wuk'. %mor utza kate tab'a wuk'. %eng %spa esta bien no vas ir conmigo. Jr kate ta wuk' al chay. %mor kate ta wuk' al chay. %eng %spa no vas a ir conmigo Rosaria. Jr xela, nkate taj, xato'a. %mor xela, nkate taj, xato'a. %eng %spa xela, no vas a ir, baya. Tr wech in b'a lenaj wuje. %mor wech in b'a lenaj wuje. %eng %spa es mio el papel pues. Tr wech ine. %mor wech ine. %eng %spa es mio. Jr utz b'ala we ine cuaderno. %mor utz b'ala we ine cuaderno. %eng %spa esta bien es mio el cuaderno. Jr wix taj nakan qaq in. %mor wix taj nakan qaq in. %eng %spa voy a ver el fuego. Ch taj in. = n k'o: ta we in. %mor n /k'o: ta-!j *w-*e in. %eng %spa no hay mio. R k'am. %mor k'am. %eng %spa pie. C saj jewa al chaya. %mor saj jewa al chaya. %eng %spa veni aqui Rosaria. R we ine riri al chayo. %mor we ine riri al chayo. %eng %spa esto es mio Rosaria. R we in. %mor we in. %eng %spa mio. N saj k'ut qajuloq b'ay b'urro. %mor saj k'ut qajuloq b'ay b'urro. %eng %spa veni baja pues, baya burro. R we in chayo. %mor we in chayo. %eng %spa es mio Rosaria. R jo che qa toqaj kub'ik. %mor jo che qa toqaj kub'ik. %eng %spa vamos a llevar en brazo. R qa toqaq. %mor qa toqaq. %eng %spa en brazo. R jas k'u wache ku'ane riri a pelipe. %mor jas k'u wache ku'ane riri a pelipe. %eng %spa que hace esto Felipe. *R21-33 R b'ij chaqe le ri. %mor b'ij chaqe le ri. %eng %spa digamos a nosotros esto. C le k'o le taq tz'ikin. %mor le k'o le taq tz'ikin. %eng %spa estan los pajaros. C k'o lu sok' lu sok pa. %mor k'o lu sok' lu sok pa. %eng %spa esta su nido, su nido en el. C puwi le jun sona. %mor puwi le jun sona. %eng %spa sobre la sona. N di jat k'ut jate tzijona k'ut cha. %mor di jat k'ut jate tzijona k'ut cha. %eng %spa ni¤a anda pues anda a hablar pues diga. Ch mem. = mem. %mor mem. %eng %spa mudo. N muda. %mor muda. %eng %spa mudo. R nk'ule ri? %mor nk'ule ri? %eng %spa y esto? C le le jun me's. %mor le le jun me's. %eng %spa ese un gato. R nkule ril. %mor nkule ril. %eng %spa y esto. C le me's le jun turista. %mor le me's le jun turista. %eng %spa el gato es un turista. R nk'ule ri. %mor nk'ule ri. %eng %spa y esto. C xa jun turista chik. %mor xa jun turista chik. %eng %spa es otro turista. C le me's le, le karil le. %mor le me's le, le karil le. %eng %spa el gato el, lo mira. Ch nu yakix. = le yakis. %mor le yakis. %eng %spa el jacks. C le taq sona. %mor le taq sona. %eng %spa los soldados. R ay nkule jun chiki. %mor ay nkule jun chiki. %eng %spa ay y ese otro. C le jun tz'ikine. %mor le jun tz'ikine. %eng %spa es un pajaro. Ch jun chikin. = jun tz'ikin. %mor jun tz'ikin. %eng %spa un pajaro. R nkule jun chiki misma tz'ikin. %mor nkule jun chiki misma tz'ikin. %eng %spa y ese otro esta tambien otro pajaro. C je le mismo tz'ikin. %mor je le mismo tz'ikin. %eng %spa y es mismo pajaro. R nk'ule ri. %mor nk'ule ri. %eng %spa y esto. C le fuente. %mor le fuente. %eng %spa el puente. R xa jun musita. %mor xa jun musita. %eng %spa hay un musita. C k'o le jun mulqab' k'o le je le. %mor k'o le jun mulqab' k'o le je le. %eng %spa esta un anillo, esta alli. C chupam le fuente. %mor chupam le fuente. %eng %spa adentro del puente. *R21-34 C junam ruk' le juni. %mor junam ruk' le juni. %eng %spa es igual con esto. R nk'u le riri? %mor nk'u le riri? %eng %spa y esto? C k'o le taq achijab'. %mor k'o le taq achijab'. %eng %spa estan los hombres. C le jun policia, k'o jelale. %mor le jun policia, k'o jelale. %eng %spa un policia, esta alli. Ch ay k'o jun ja. = k'o le jun ja. %mor ay /k'o: *le jun ja. %eng %spa esta una casa. R ewi, ewi kuwi le policia. %mor ewi, ewi kuwi le policia. %eng %spa donde, donde estan los policias. C le k'o le elaqom, le jun k'ana achijab'. %mor le k'o le elaqom, le jun k'ana achijab'. %eng %spa esta el ladron unos hombres bravos. Ch ay le ch'o leh. = ay le ch'o leh. %mor ay le ch'o leh. %eng %spa ay el raton. C le ch'oh. %mor le ch'oh. %eng %spa el raton. R jas xu'ano? %mor jas xu'ano? %eng %spa que hizo? Ch ch'o wilch. = ch'o wilch. %mor ch'o wilch. %eng %spa raton donde esta. C le jun qojom. %mor le jun qojom. %eng %spa una musica. R jas tajin ku'an inaj chikop. %mor jas tajin ku'an inaj chikop. %eng %spa que esta haciendo este animal. C le k'o le xir. %mor le k'o le xir. %eng %spa esta el grillo. R xir cha. %mor xir cha. %eng %spa grillo diga. C chupam, chupame qojon. %mor chupam, chupame qojon. %eng %spa adentro, adentro de la musica. R nk'ule ri? %mor nk'ule ri? %eng %spa y esto? R nk'ule riri. %mor nk'ule riri. %eng %spa y esto. C k'isik. %mor k'isik. %eng %spa se acabo. R kuk'ama le riri. %mor kuk'ama le riri. %eng %spa lo lleva esto. C le wakax kuk'amo. %mor le wakax kuk'amo. %eng %spa el toro lo lleva. R m xtzaq loqe. %mor m xtzaq loqe. %eng %spa m, se cayo. C xtzaqik lee. %mor xtzaqik lee. %eng %spa se cayo. Ch ay laj ak'al k'o puwi jun la lee. = ay linaj ak'al k'o puwi jun la le. %mor ay le inaj ak'al /k'o: pa u-wi jun la le. %eng %spa ay el ni¤o esta sob're ese cuento. R nk'ule riri? %mor nk'ule riri? %eng %spa y esto? C xtzaq le wakax. %mor xtzaq le wakax. %eng %spa se cayo el toro. *xk'is le nab'e uwach le cinta R-21. *R21-35 R le, le kuk. %mor le, le kuk. %eng %spa ese, el corte. Ch kinwexaj in. = kinwesaj in. %mor k-0-inw/esa-j in. %eng %spa yo voy a sacar. R al Talin di alta'a on. %mor al Talin di alta'a on. %eng %spa Catarina vino. R nk'ule ririri. %mor nk'ule ririri. %eng %spa y esto. Ch kinwesaj in q'ee. = kinwesaj in q'e. %mor k-0-inw/esa-j in q'e. %eng %spa yo voy a sacar. C a kawesaj? %mor a kawesaj? %eng %spa lo saca? R nk'ule ririri? %mor nk'ule ririri? %eng %spa y esto? C akat kowinik? %mor akat kowinik? %eng %spa puedes hacer? Ch kintoqopij. = kintoqopij. %mor k-0-in/toqopi-j. %eng %spa voy a romper. R nkule ririri? %mor nkule ririri? %eng %spa y esto? C le, le jun me's. %mor le, le jun me's. %eng %spa el, el un gato. Ch ay le nu yakix. = le nu yakis. %mor le nu yakis. %eng %spa mi jacks. R nk'ule ririri? le lewari. %mor nk'ule ririri? le lewari. %eng %spa y esto? esto. C le naj ch'o. %mor le naj ch'o. %eng %spa el ratoncito. R kakan saludar le jun reina ri cha. %mor kakan saludar le jun reina ri cha. %eng %spa vamos a saludar a la reina diga. Ch lexaj ay. = karesaj. %mor *k-0-r/esa-j. %eng %spa lo saca. C le, le jun castillo. %mor le, le jun castillo. %eng %spa es, es un castillo. R le ri ana xa elaq'om. %mor le ri ana xa elaq'om. %eng %spa esto no es un ladron. C xib'inel le june. %mor xib'inel le june. %eng %spa este es un espanto. Ch aloq'o wih lee. = jawi kaloq'o wi. %mor *jawi *k-0-a/loq'-o wi. %eng %spa en donde vas a comprar. C le xib'inel kuchaj, kuchaj. %mor le xib'inel kuchaj, kuchaj. %eng %spa el espanto lo lava, lo lava. C lu atzyaq chupam le maki maquina. %mor lu atzyaq chupam le maki maquina. %eng %spa la ropa en la maquina. Ch a pelipa q'o wi le yakix. = a pelipe jawi kaloq'o wi le yakis. %mor a pelipe *jawi *k-0-*a/loq'-o wi le yakis. %eng %spa Felipe en donde lo compra el jacks. R nk'ule ririri? %mor nk'ule ririri? %eng %spa y esto? C jawi xinloq wi? %mor jawi xinloq wi? %eng %spa donde lo compre? R le ririri? %mor le ririri? %eng %spa esto? *R21-36 Ch no le yakix. = no le yakis. %mor no le yakis. %eng %spa no el jacks. C le yakis. %mor le yakis. %eng %spa el jacks. R le ririri a pelipe. %mor le ririri a pelipe. %eng %spa esto Felipe. C awe at? %mor awe at? %eng %spa es tuyo? R le ririri. %mor le ririri. %eng %spa esto. C y le ch'o, le rey le reyn, le reina lare. %mor y le ch'o, le rey le reyn, le reina lare. %eng %spa y el raton, el rey y la reina es la reina. C y le rey lare. %mor y le rey lare. %eng %spa y es el rey. R le reina. %mor le reina. %eng %spa la reina. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch le rax y mob'ala a lal tarex. = le rax a Mempl, ral lal Tares. %mor le rax a Mempl, ral lal Tares. %eng %spa C y xi'an saludar. %mor y xi'an saludar. %eng %spa lo saludaron. R m, nku le ri? %mor m, nku le ri? %eng %spa m y esto? C le, le naj ch'o, kawil le taq le. %mor le, le naj ch'o, kawil le taq le. %eng %spa el, el raton, vas a mirar el. C pa le b'e, chuwa le ja. %mor pa le b'e, chuwa le ja. %eng %spa en el camino, frente de la casa. R nkule ri? %mor nkule ri? %eng %spa y esto? C kewa'ik, le taq ch'o, y le, xaq kaj le. %mor kewa'ik, le taq ch'o, y le, xaq kaj le. %eng %spa comen los ratones, y el solo. C le taq kiwa, le xaq, ma utz taj kub'ij. %mor le taq kiwa, le xaq, ma utz taj kub'ij. %eng %spa tortillas, el solo, no es bueno lo que dice. C ma utz taj we xa xtzaq le kotz'ij. %mor ma utz taj we xa xtzaq le kotz'ij. %eng %spa no es bueno si se cae la flor. R y le ri? %mor y le ri? %eng %spa y esto? C y le, k'o le ch'ich kuk'am le taq. %mor y le, k'o le ch'ich kuk'am le taq. %eng %spa y el, esta el carro hacerlos. C achijab' pa le taq castillo y nk'o ta. %mor achijab' pa le taq castillo y nk'o ta. %eng %spa hombres en el castillo y no hay. C modo kasok. %mor modo kasok. %eng %spa no hay modo. R y le ri? %mor y le ri? %eng %spa y esto? C taq achijab', le jun me's. %mor taq achijab', le jun me's. %eng %spa son hombres, el gato. R le jun riri? %mor le jun riri? %eng %spa este otro? C le me's kuchaj le taq chiminea. %mor le me's kuchaj le taq chiminea. %eng %spa el gato lo lava la chimenea. *R21-37 C sib'alaj k'o le chaj, chaj chupam le. %mor sib'alaj k'o le chaj, chaj chupam le. %eng %spa esta el humo, humo en la. C chimenea, y minestes le jun achi. %mor chimenea, y minestes le jun achi. %eng %spa chimenea y es menester un hombre. C kuchaj le chiminea y rumal re. %mor kuchaj le chiminea y rumal re. %eng %spa lo lava la chimenea y por eso. C ke'e pa le chimenea, k'o le. %mor ke'e pa le chimenea, k'o le. %eng %spa sale en la chimenea, esta el. C jun ak'al jelale. %mor jun ak'al jelale. %eng %spa ni¤o alli. R y le wari? %mor y le wari? %eng %spa y aqui? C la, pares, k'o le jun ak'al. %mor la, pares, k'o le jun ak'al. %eng %spa es, por eso, esta el ni¤o alli. C jelale, pero le naj ak'al xtzaq pa. %mor jelale, pero le naj ak'al xtzaq pa. %eng %spa pero el ni¤o se cayo en el techo. C le, le techo, le, k'o pa le. %mor le, le techo, le, k'o pa le. %eng %spa vea, esta en el techo y se cayo. C techo y xtzaqik, y le jun me's. %mor techo y xtzaqik, y le jun me's. %eng %spa y el gato, lo misma. C ya chuquje y kuk'ama le, le naj. %mor ya chuquje y kuk'ama le, le naj. %eng %spa lo va a traer el, el ni¤o, ya. C ak'al, ya xtzaq pu le, ah, saq. %mor ak'al, ya xtzaq pu le, ah, saq. %eng %spa se cayo sobre el, ah blanca ropa. C atzyuaq, pero are xtzaqik pa. %mor atzyuaq, pero are xtzaqik pa. %eng %spa pero el cayo en la ropa. C le saq atzyaq ma saq taj. %mor le saq atzyaq ma saq taj. %eng %spa blanca no es blanca. R nku le jun raqan e? %mor nku le jun raqan e? %eng %spa y sus pies? C ah, le jun calcetine. %mor ah, le jun calcetine. %eng %spa ah, el calcetin. R ay, impe tz'il chike. %mor ay, impe tz'il chike. %eng %spa ay, mira ya esta sucia. C ah je, tz'il chike. %mor ah je, tz'il chike. %eng %spa ay, mira ya esta sucia. R jas ku le riri? %mor jas ku le riri? %eng %spa que es esto? C y le xatinik. %mor y le xatinik. %eng %spa y se ba¤o. R katinike. %mor katinike. %eng %spa se ba¤a. R na kitin. %mor na kitin. %eng %spa voy a ba¤ar. R le ririri? %mor le ririri? %eng %spa y esto? C le naj aq, ku'an le can, ca¤e. %mor le naj aq, ku'an le can, ca¤e. %eng %spa y el coche, hace la ca¤a, ca¤a. R nk'u le ririri? %mor nk'u le ririri? %eng %spa y esto? C le k'o le, le jun manjon, jelale. %mor le k'o le, le jun manjon, jelale. %eng %spa el esta el, es un monjon alli. *R21-38 C k'o le naj carro pa le mar jelale. %mor k'o le naj carro pa le mar jelale. %eng %spa esta el carro en el mar alli. C y k'o le ulew chiri ri pero k'o. %mor y k'o le ulew chiri ri pero k'o. %eng %spa y esta la tierra aqui, pero esta. C le naj tel jelale, le, k'o le tel. %mor le naj tel jelale, le, k'o le tel. %eng %spa el ollito alli, el esta el ollito. C y k'o puwi le jaron. %mor y k'o puwi le jaron. %eng %spa y esta sobre el agua. R al chay, b'ura jatawila k'ax. %mor al chay, b'ura jatawila k'ax. %eng %spa Rosaria, anda a mirar. R kutoqij la yakis. %mor kutoqij la yakis. %eng %spa peor si me va a quitar el jacks. N ma jela taj di, jewa xok b'i paja. %mor ma jela taj di, jewa xok b'i paja. %eng %spa no es alli ni¤a, aqui entro. C jeal le, k'o pa ja. %mor jeal le, k'o pa ja. %eng %spa alli es, esta en la casa. N ay, yamero, pa taq xukamik. %mor ay, yamero, pa taq xukamik. %eng %spa ay yamero, en la casa lo llevo. R n k'u le riri? %mor n k'u le riri? %eng %spa y esto? C le, rumal re xtzaq pu le mar. %mor le, rumal re xtzaq pu le mar. %eng %spa el, por el se cayo sobre el mar. C k'o le q'a'qm jelale y ke'e. %mor k'o le q'a'qm jelale y ke'e. %eng %spa esta el puente alli y se va. C pe le b'icycleta y xtzaq rumal. %mor pe le b'icycleta y xtzaq rumal. %eng %spa la bicicleta, y se cayo por el. C nk'ota le qa'am. %mor nk'ota le qa'am. %eng %spa no hay el puente. R y le ririri? %mor y le ririri? %eng %spa y esto? C lu powi le. %mor lu powi le. %eng %spa su sombrero el. R y le ri? %mor y le ri? %eng %spa y esto? C lu xajab', k'o le taq xajab'. %mor lu xajab', k'o le taq xajab'. %eng %spa su zapato estan los zapatos. C rech che. %mor rech che. %eng %spa es de el. R m, nku le ririri? palaje? %mor m, nku le ririri? palaje? %eng %spa m, y este otro? su casa? C je le jolom. %mor je le jolom. %eng %spa la cabeza. R ah le riri, u zapate, y lal tune. %mor ah le riri, u zapate, y lal tune. %eng %spa ah esto, su zapato y. R y ku le wari? %mor y ku le wari? %eng %spa y aqui. C u b'icycleta, lu rixoqil. %mor u b'icycleta, lu rixoqil. %eng %spa es bicicleta, su mujer. R nkule riri? %mor nkule riri? %eng %spa y esto? C le nik'aj achijab'. %mor le nik'aj achijab'. %eng %spa esos hombres. *R21-39 Ra jawi k'u wi k'oyanak'aje? jun taqe. %mor jawi k'u wi k'oyanak'aje? jun taqe. %eng %spa donde nos va dar cola? uno para cada uno. Ra jun taqe, le kiki'a kipach. %mor jun taqe, le kiki'a kipach. %eng %spa uno para cada uno, los que dan paches. Ra le jun taq nik'aj di. %mor le jun taq nik'aj di. %eng %spa ud. otros ni¤a. R k'o waral li, k'o warali. %mor k'o waral li, k'o warali. %eng %spa esta aqui, esta aqui. R jawi k'o wi ri, le. %mor jawi k'o wi ri, le. %eng %spa donde estara? vea. C ah nik'aj ak'alab' le, k'o le. %mor ah nik'aj ak'alab' le, k'o le. %eng %spa ah unos ni¤os, ellos, esta el. C junaj kunanel, y kutzuq le. %mor junaj kunanel, y kutzuq le. %eng %spa que era y lo busca a los. C taq ak'al, ak'alab'. %mor taq ak'al, ak'alab'. %eng %spa ni¤os, ni¤os. Ra jas ku wach e chikop eri? %mor jas ku wach e chikop eri? %eng %spa como se llama este animal? C ah, k'o pa Australia. %mor ah, k'o pa Australia. %eng %spa ah, esta en Australia. Ra jas ku wache? %mor jas ku wache? %eng %spa que es? C xa kapixk'anik pulew. %mor xa kapixk'anik pulew. %eng %spa salta sobre la tierra. C rumal le nima le. %mor rumal le nima le. %eng %spa por el grande. Ra ama xa imul a Pedra? %mor ama xa imul a Pedra? %eng %spa no es conejo Pedro? P no, imul taj. %mor no, imul taj. %eng %spa no, no es conejo. C imul taj y ya mas nim chik. %mor imul taj y ya mas nim chik. %eng %spa no es conejo ya es mas grande. Ra i mas nim chik. %mor i mas nim chik. %eng %spa ya es mas grande. C y minestr casi junam ruk' la lu. %mor y minestr casi junam ruk' la lu. %eng %spa menester casi es igual con el Pedro. R alaj chi b'ari, y lare? %mor alaj chi b'ari, y lare? %eng %spa no exajero, y el? C le, le taq nik'aj ch'o chike k'o. %mor le, le taq nik'aj ch'o chike k'o. %eng %spa vea, los ratones estan. C le jun hospital y ya k'ax utzam. %mor le jun hospital y ya k'ax utzam. %eng %spa un hospital y le duela su nariz. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. N chatkojo kut. %mor chatkojo kut. %eng %spa pone pues. R kowije. %mor kowije. %eng %spa papura. C k'ax ujalom le jun tz'ikin. %mor k'ax ujalom le jun tz'ikin. %eng %spa le duele la cabeza al pajaro. *R21-40 C kax u xi, uxikin. %mor kax u xi, uxikin. %eng %spa le duele, su oreja. R nk'ule jun chiki. %mor nk'ule jun chiki. %eng %spa y este otro? C le imul. %mor le imul. %eng %spa el conejo. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa veni pues Rosario. R nk'ule juni? %mor nk'ule juni? %eng %spa y este. C le k'isik. %mor le k'isik. %eng %spa cabro. R ay laj ki kawil inaj inul. %mor ay laj ki kawil inaj inul. %eng %spa ay muy bonito lo ve el conejo. R nk'ule riri? %mor nk'ule riri? %eng %spa y esto? C le kuk'am le, le ki le met. %mor le kuk'am le, le ki le met. %eng %spa los que llevan, botellas. C le taq akalab'. %mor le taq akalab'. %eng %spa son ni¤os. Ch pach, pach. = pach, pach. %mor pach, pach. %eng %spa paches, paches. Ch raxineo, raximo. = raxineo, raximo. %mor raxineo, raximo. %eng %spa ........ C y le kuya chele taq ak'alab'. %mor y le kuya chele taq ak'alab'. %eng %spa y lo que da a los ni¤os. R ay laj ki kewilo ntaq, ntaq. %mor ay laj ki kewilo ntaq, ntaq. %eng %spa ay yo veo muy bonitos a los. R akalab'. %mor akalab'. %eng %spa ni¤os. R nk'ule riri? %mor nk'ule riri? %eng %spa y esto? C le televicion, kachob' uwach. %mor le televicion, kachob' uwach. %eng %spa television, ud. conoce. C le televicion? %mor le televicion? %eng %spa la television? R kinch'ob'ohl. %mor kinch'ob'ohl. %eng %spa lo se. Ch ana put li? = ka'an le aq ri. %mor *k-0-*a/b'an-!a *le aq ri. %eng %spa vas este coche. R kinch'ob'oh. %mor kinch'ob'oh. %eng %spa lo se. C axawil le televicion. %mor axawil le televicion. %eng %spa la miro la televicion. R la le le, xinwilo. %mor la le le, xinwilo. %eng %spa ese, la mire. C xawilo. %mor xawilo. %eng %spa la miro. R qech uje ja'le. %mor qech uje ja'le. %eng %spa es de nosotros esa casa. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. *R21-41 R qech uje ja keqila chupam. %mor qech uje ja keqila chupam. %eng %spa es de nosotros esa casa, vamos a ver adentro. R nkule ri? nk'ule riri? %mor nkule ri? nk'ule riri? %eng %spa y esto?, y esto? R a pelipe. %mor a pelipe. %eng %spa Felipe. C le le rech le b'omb'ero. %mor le le rech le b'omb'ero. %eng %spa es de los bomberos. C le taq b'omb'ero. %mor le taq b'omb'ero. %eng %spa los bomberos. Ch le nuput keb' k'o. = le waq e keb' k'o. %mor le w-aq *e keb' /k'o:. %eng %spa mis coches son 2, estan. Ch chuwach jun wuj. = chuwach le jun wuj. %mor chuwach le jun wuj. %eng %spa en un papel. C k'o le taq b'omb'ero jela le. %mor k'o le taq b'omb'ero jela le. %eng %spa estan los bomberos alli. P jas uwach e put al talin. %mor jas uwach e put al talin. %eng %spa que es el put Catarina. P al chay? %mor al chay? %eng %spa Rosaria? R aq. %mor aq. %eng %spa coche. P ja? %mor ja? %eng %spa que? R aq. %mor aq. %eng %spa coche. P aq. %mor aq. %eng %spa coche. R nk'ule riri. %mor nk'ule riri. %eng %spa y esto. C le k'o le q'aq' pa le jun rachoch. %mor le k'o le q'aq' pa le jun rachoch. %eng %spa esta el fuego en su cara. P chawesaj kut al chay. %mor chawesaj kut al chay. %eng %spa saca pues Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P chawetz'ab'ej k'ute jun taq yakis leh. %mor chawetz'ab'ej k'ute jun taq yakis leh. %eng %spa juga pues sus jacks. Ch tawen kol karaj taj. = kol ma karaj taj. %mor tawen kol *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. P karaj jawiri. %mor karaj jawiri. %eng %spa no quiere en donde. Ch ah no, kol at katoqij. = a kol le at xa katoqij. %mor a kol *le at *xa k-0-a/toqi-j. %eng %spa ahora, peor ud. lo quita. R nk'ule riri ri. %mor nk'ule riri ri. %eng %spa y esto? P kintoqij taj xaq xe kinwesaj. %mor kintoqij taj xaq xe kinwesaj. %eng %spa no voy a quitar solo voy a sacar. P chawach e kawetzab'ej chuwa. %mor chawach e kawetzab'ej chuwa. %eng %spa con ud. vas a jugar sobre. P le jun ab'aji. %mor le jun ab'aji. %eng %spa esta piedra. *R21-42 C le ajchaqe che le jun ja le. %mor le ajchaqe che le jun ja le. %eng %spa el due¤o de la casa de alli. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P kapixk'on inaj a pelota. %mor kapixk'on inaj a pelota. %eng %spa salta la pelota. C ko lu sib' chele qaq. %mor ko lu sib' chele qaq. %eng %spa esta el humo del fuego. P la k'ut xel linaj kuenta le'. %mor la k'ut xel linaj kuenta le'. %eng %spa la miro salio el cuento vea. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C le xuriq upuchi. %mor le xuriq upuchi. %eng %spa encontra su boca. Ch chana b'a at. = chana b'a at. %mor ch-0-a/b'an-a b'a at. %eng %spa hagalo ud. P no pares chaxut'uj panoq. %mor no pares chaxut'uj panoq. %eng %spa no por eso ya no vas a jugar. P chaxut'uj pan nu wa le riri. %mor chaxut'uj pan nu wa le riri. %eng %spa dejalo en mi tortilla esto. C y rumal re le kape lo b'omb'ero. %mor y rumal re le kape lo b'omb'ero. %eng %spa y por eso va a venir los bomberos. C taq b'omb'ero. %mor taq b'omb'ero. %eng %spa los bomberos. Ch wesaj b'a leh. = chawesaj b'a le. %mor *ch-0-aw/esa-j b'a le. %eng %spa saca pues. C y ya k'o le jun qa'am. %mor y ya k'o le jun qa'am. %eng %spa ya esta el puente. C y xresaj le jun chichu. %mor y xresaj le jun chichu. %eng %spa y lo saca una se¤ora. Ch nu pelota. = nu pelota. %mor nu pelota. %eng %spa mi pelota. R le ral. %mor le ral. %eng %spa su hijo. Ch wexaj le nu le nuyakix. = chawesaj le nuyakis. %mor *ch-0-aw/esa-j le nu-yakis. %eng %spa saca mi jacks. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C xa keb'. %mor xa keb'. %eng %spa solo 2. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C xakeb'. %mor xakeb'. %eng %spa solo 2. Ch keb', keb'. = keb', keb'. %mor keb', keb'. %eng %spa 2,2. C xa keb'. %mor xa keb'. %eng %spa solo 2. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. R kinwesaj, chawesaj le wari. %mor kinwesaj, chawesaj le wari. %eng %spa voy a sacar, saca aqui. *R21-43 Ch keb' xa k'eb'. = keb' xa k'eb'. %mor keb' xa k'eb'. %eng %spa 2, solo 2. C xa keb'. %mor xa keb'. %eng %spa solo 2. P jachin chike. %mor jachin chike. %eng %spa quien es. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. P pares, le keb'ee. %mor pares, le keb'ee. %eng %spa por eso, los 2. Ch ex, keb', a kak'amah. = ex, keb', a kak'amah. %mor ex, keb', a k-0-a/k'am-a. %eng %spa los 2, anda a traer. P juntira. %mor juntira. %eng %spa todos. Ch maloq, maloq. = k'ama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa anda a traer. R qana yakix? %mor qana yakix? %eng %spa jugamos jacks. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R le pelota ak'o kut? %mor le pelota ak'o kut? %eng %spa la pelota esta? Ch weta'm at q'ee. = ma wetam ta at q'e. %mor *ma w/eta-m *ta at q'e. %eng %spa no sab'e ud. C a wetam le yakis? %mor a wetam le yakis? %eng %spa es tuyo el jacks. R nk'u le ririri? %mor nk'u le ririri? %eng %spa y esto? C le b'omb'era chik. %mor le b'omb'era chik. %eng %spa el bombero. R jun b'omb'era. %mor jun b'omb'era. %eng %spa un bombero. R ay, nku le riri? %mor ay, nku le riri? %eng %spa ay, y esto? C le, xuta le jun son, k'o le. %mor le, xuta le jun son, k'o le. %eng %spa el escucho, un son, esta las campanas. C jun campanas, jelale, y xuta. %mor jun campanas, jelale, y xuta. %eng %spa alli y la escucho. C le , le compana y rumal re le. %mor le , le compana y rumal re le. %eng %spa ese, esa campana y por eso. C xtzaq pu pu ch'ich x'e pu ch'ich. %mor xtzaq pu pu ch'ich x'e pu ch'ich. %eng %spa se cayo el carro, se fue un. C pero ya. %mor pero ya. %eng %spa su carro pero ya. R xu'an choq. %mor xu'an choq. %eng %spa hizo choque. C ku'an choq. %mor ku'an choq. %eng %spa hizo choque. R nkule ririri? %mor nkule ririri? %eng %spa y esto? C k'o le achi pa le jun ch'ich. %mor k'o le achi pa le jun ch'ich. %eng %spa esta el hombre en el carro. *R21-44 R nkule ririri? %mor nkule ririri? %eng %spa y esto? C xaq le nik'aj achi. %mor xaq le nik'aj achi. %eng %spa solo unos hombres. R ah, nkule ririri. %mor ah, nkule ririri. %eng %spa ah y esto. C taq achijab'e, k'o le naj ch'o. %mor taq achijab'e, k'o le naj ch'o. %eng %spa hombres, esta el raton. C jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. N al Juan. %mor al Juan. %eng %spa Juana. Ch le nulom. = le nujalom. %mor le nujalom. %eng %spa mi cab'eza. R ja? %mor ja? %eng %spa que? N a wila panoq le? %mor a wila panoq le? %eng %spa anda a mirar? R a b'ij panoq le? %mor a b'ij panoq le? %eng %spa anda a mirar? C jat b'a, a wetam le yakis? %mor jat b'a, a wetam le yakis? %eng %spa anda, sabes el jacks. Ch ah, xaj keb'. = ah, xaj keb'. %mor ah, xaj keb'. %eng %spa ah, solo 2. C kawax tzaq, xresaj juntiro. %mor kawax tzaq, xresaj juntiro. %eng %spa saco todo. Ch le keb'. = le keb'. %mor le keb'. %eng %spa 2. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. R a ki le jun al Juana. %mor a ki le jun al Juana. %eng %spa es rico es este Juana. N a k'olik unan. %mor a k'olik unan. %eng %spa esta su mama. R m. %mor m. %eng %spa m. N uq'ojom ri. %mor uq'ojom ri. %eng %spa su musica. R al Chay, chattzijon ku ruk' a Pelipa. %mor al Chay, chattzijon ku ruk' a Pelipa. %eng %spa Rosaria habla un Felipe. R cha al Talin. %mor cha al Talin. %eng %spa dice Catarina. Ch niy, ay. = niy, ay. %mor niy, ay. %eng %spa ay. R kayajan le qanan. %mor kayajan le qanan. %eng %spa rega¤a nuestra mama. P a su. %mor a su. %eng %spa a su. R k'ax nu qab' ka'ano, qana le yakix. %mor k'ax nu qab' ka'ano, qana le yakix. %eng %spa me duele mi mano, vas a hacer el jacks. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? *R21-45 R kaqan le yakis ruk' al Talin. %mor kaqan le yakis ruk' al Talin. %eng %spa vas a hacer el jacks con Catarina. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R qan e yaks, chaya jun nu pach. %mor qan e yaks, chaya jun nu pach. %eng %spa hacemos jacks, dame un mi padre. R al sep como kamik. %mor al sep como kamik. %eng %spa Josefa como hoy. R nku le qapach al sep ay, laq'ij. %mor nku le qapach al sep ay, laq'ij. %eng %spa y nuestros paches Josefa, ay tu dia. R a ka'an laq'ij, a ka'an la q'ij. %mor a ka'an laq'ij, a ka'an la q'ij. %eng %spa vas a hacer tu dia, vas hacer tu dia. R o ma ka'an ta wa. %mor o ma ka'an ta wa. %eng %spa no vas a hacer tortilla. Ra ka maja, ka maja. %mor ka maja, ka maja. %eng %spa todavia no, todavia no. R le qapach, le qapach, xaya juxel. %mor le qapach, le qapach, xaya juxel. %eng %spa nuestros paches, nuestros paches, dio un poquito. R le qapach, le qapch, le qapach. %mor le qapach, le qapch, le qapach. %eng %spa nuestros paches, nuestros paches. C al Chay, al Chay saj jewa, saj jewa. %mor al Chay, al Chay saj jewa, saj jewa. %eng %spa Ros, Ros, veni aqui, veni aqui. R le qapach, le qapach, chaya le jun. %mor le qapach, le qapach, chaya le jun. %eng %spa nuestros paches, nuestros paches, me vas a dar uno. R al chay cha, al chay cha. %mor al chay cha, al chay cha. %eng %spa Rosaria diga, Rosaria diga. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa veni aqui. R le nu lib'ra in? %mor le nu lib'ra in? %eng %spa mi libro? C jachin sik'ij, jachin chike le juni? %mor jachin sik'ij, jachin chike le juni? %eng %spa ya quien lo llama, quien este? R tajin kut al la Chay. %mor tajin kut al la Chay. %eng %spa esta haciendo Rosaria. R lal Chay jate tzijona ku jetaqale. %mor lal Chay jate tzijona ku jetaqale. %eng %spa Rosaria anda hablar alli. R nku le riri, nkule ri? %mor nku le riri, nkule ri? %eng %spa y esto, y esto? R nkule ririri a Pelip. %mor nkule ririri a Pelip. %eng %spa y esto Felipe. R le. %mor le. %eng %spa ese. C le jun racho'ch, le. %mor le jun racho'ch, le. %eng %spa una su casa, el. R ri nan kacha. %mor ri nan kacha. %eng %spa mama diga. C ku'an le jun racho'ch. %mor ku'an le jun racho'ch. %eng %spa va hacer una su casa. R qila, qila, jewari. %mor qila, qila, jewari. %eng %spa veamos, veamos, aqui. R le jun racho'ch? %mor le jun racho'ch? %eng %spa una su casa? *R21-46 P al Chay le, le. %mor al Chay le, le. %eng %spa Rosaria, el, el. C al chay, le le. %mor al chay, le le. %eng %spa Rosaria, el, el. R jun xib'inel le? %mor jun xib'inel le? %eng %spa un espanto vea? R al chay le, al chay le. %mor al chay le, al chay le. %eng %spa Rosaria el, Rosaria el. R jun xib'inel le taranem kuma le, le. %mor jun xib'inel le taranem kuma le, le. %eng %spa un espanto. P chay, le, al chay. %mor chay, le, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le chawilo, chawilampe. %mor le chawilo, chawilampe. %eng %spa vea mira, mira pues. Ch ch'ob' k'ut. = kuchob' k'ut. %mor *k-0-*u/ch'ob' k'u-t. %eng %spa lo sab'e. R nku le riri. %mor nku le riri. %eng %spa y esto. R chanampe al chay. %mor chanampe al chay. %eng %spa hagalo Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R chana at. %mor chana at. %eng %spa hagalo ud. R nkule ririri? %mor nkule ririri? %eng %spa y esto? C k'o le racho'che, ya xkisik. %mor k'o le racho'che, ya xkisik. %eng %spa tiene una casa, se acabo. C xkis le racho'cho. %mor xkis le racho'cho. %eng %spa se termino su casa. R television. %mor television. %eng %spa television. C pero kape le rixoqil. %mor pero kape le rixoqil. %eng %spa pero va venir su mujer. Ch chawexaj wali. = chawesaj le wari. %mor ch-0-aw/esa-j *le wari. %eng %spa vas a sacar de aqui. Ch chiri. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. R no, pa qacho'ch. %mor no, pa qacho'ch. %eng %spa no en nuestra casa. R nku le riri. %mor nku le riri. %eng %spa y esto. R xilitaj kan dies raqan chuwech. %mor xilitaj kan dies raqan chuwech. %eng %spa ya lo avisto. C le taq tz'i. %mor le taq tz'i. %eng %spa los perros. R tz'i, le taq ririri? %mor tz'i, le taq ririri? %eng %spa perro son estos? C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. *R21-47 Jr nku le riri. %mor nku le riri. %eng %spa y esto. C taq tz'i chiki k'o pa le jun . %mor taq tz'i chiki k'o pa le jun . %eng %spa son perros, estan en un tren. Ch in chi kinchijonik. = in chi kintzijonik. %mor in chi k-in/tzij-on-ik. %eng %spa ahora voy hablar yo. R ucha chaltz'jonoqe. %mor ucha chaltz'jonoqe. %eng %spa esta bien habla. Ch atarix. = atarix. %mor atarix. %eng %spa ...... R le k'o pa le dim. %mor le k'o pa le dim. %eng %spa estan en el ni¤a. R a xaqi jun chat kiyil da. %mor a xaqi jun chat kiyil da. %eng %spa solo uno, le miramos. R nkule ririri. %mor nkule ririri. %eng %spa y esto. C nikaj aq. %mor nikaj aq. %eng %spa ni¤os. Ra nikaj aq. %mor nikaj aq. %eng %spa unos ni¤os. Jr ay xilitaj uwach inaj june. %mor ay xilitaj uwach inaj june. %eng %spa ay ya la mire el otro. C ah je k'o le jun ab'aj pa Europa. %mor ah je k'o le jun ab'aj pa Europa. %eng %spa ah si esta, esta piedra en Europa. C y we a. %mor y we a. %eng %spa y es de uds. P chama kute. %mor chama kute. %eng %spa agarra pues. Ch kol lal talin karaj taj q'ee. = kol lal talin karaj taj q'e. %mor kol le al talin k-0-r/aj ta-j q'e. %eng %spa porque Catarina no quiere. C ku'an b'esar le ab'aj. %mor ku'an b'esar le ab'aj. %eng %spa va a besar la piedra. C ya k'o a bien a suerte. %mor ya k'o a bien a suerte. %eng %spa tienes suerte. P ririri. %mor ririri. %eng %spa esto. Ch kol at kawaj taj. = ko le at ma kawaj taj. %mor ko le at ma k-0-aw/aj ta-j. %eng %spa porque usted no quiere. C le utzataq suerte. %mor le utzataq suerte. %eng %spa tus suertes son buenas. P xub'eloq. %mor xub'eloq. %eng %spa se salieron. R xinwelaq'aj kan juna yakis. %mor xinwelaq'aj kan juna yakis. %eng %spa la robe un mi jacks. R le al chaya, jasche ma kujetzan. %mor le al chaya, jasche ma kujetzan. %eng %spa vea Rosaria porque no jugamos. R che inaj a wola, k'ontodo enaj q'eqa wolo le. %mor che inaj a wola, k'ontodo enaj q'eqa wolo le. %eng %spa con una bola y una bola negra. *R21-48 R nkule ri. %mor nkule ri. %eng %spa y esto. Ch k'o jetaq aleh. = k'o jetaq aleh. %mor /k'o: jetaq aleh. %eng %spa hay esas. C k'o le taq wak. %mor k'o le taq wak. %eng %spa hay mis chekes. R utz b'ala, utz b'ala. %mor utz b'ala, utz b'ala. %eng %spa esta bien, esta bien. R nkat tzijon chupam inaj lalele. %mor nkat tzijon chupam inaj lalele. %eng %spa no vas hablar en el. C kusach jelale pa Europa. %mor kusach jelale pa Europa. %eng %spa va a gastar eso en europa. R b'uenos dias mi se¤orita. %mor b'uenos dias mi se¤orita. %eng %spa buenos dias mi se¤orita. Ch kakay la. = kakay la. %mor k-0/kay la. %eng %spa esta mirando. Ra ay kasatin inaj lale da'le. %mor ay kasatin inaj lale da'le. %eng %spa ay da vuelta es en. Ra chawila. %mor chawila. %eng %spa mira. R tajin ka'an grab'or la la tzij kab'ije. %mor tajin ka'an grab'or la la tzij kab'ije. %eng %spa te estan grabando tus palabras que estas diciendo. R mata tero tero la. %mor mata tero tero la. %eng %spa Matatero tero la. R le ririri, le, pa a Felipe. %mor le ririri, le, pa a Felipe. %eng %spa esto, el en Felipe. R ka kuj tzijom b'i chupam. %mor ka kuj tzijom b'i chupam. %eng %spa vamos hablar en el. C no. %mor no. %eng %spa no. R la li katzijon chupam. %mor la li katzijon chupam. %eng %spa la ni¤a habla en el. R le grab'adora. %mor le grab'adora. %eng %spa la grabadora. L le jun taq, taq impele. %mor le jun taq, taq impele. %eng %spa unos, unos vea. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ra chawesaj ali. %mor chawesaj ali. %eng %spa saca ni¤a. C xaq xewi le ix. %mor xaq xewi le ix. %eng %spa solo uds. Ch aya k'omo wo? = aya k'omo wo? %mor aya k'omo wo? %eng %spa ........ R tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. C tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. Ch k'amo ya, e pa rachooch. = x'e pa rachoch. %mor *x-0/b'e pa r-achoch. %eng %spa se fue en su casa. *R21-49 Ra inaj taq me'se. %mor inaj taq me'se. %eng %spa unos gatos. P jawi la Austin. %mor jawi la Austin. %eng %spa donde Agustin. R chaya kan chuwe lale. %mor chaya kan chuwe lale. %eng %spa dame a mi ese. R a Felipe jas ku wach wa le ririri? %mor a Felipe jas ku wach wa le ririri? %eng %spa Felipe que esta? R nk'ota watz. %mor nk'ota watz. %eng %spa no tienes hermano. C le june, le jun salchichone. %mor le june, le jun salchichone. %eng %spa el otro, el otro salchichon. C le k'o pa le naj tren e. %mor le k'o pa le naj tren e. %eng %spa esta en el tren. P chana chuwa la b'aje. %mor chana chuwa la b'aje. %eng %spa hagalo sobre la piedra. P chuwa lenaj ab'aji. %mor chuwa lenaj ab'aji. %eng %spa sobre la piedra. R nkule riri. %mor nkule riri. %eng %spa y esto. P kuwil kula kapix kone. %mor kuwil kula kapix kone. %eng %spa vas a ver salta. C le ke'e le june. %mor le ke'e le june. %eng %spa va ir este. R kapixk'one naj ayakis leh. %mor kapixk'one naj ayakis leh. %eng %spa salta tu jacks. C le juni y rumal re. %mor le juni y rumal re. %eng %spa esta y por eso. C ya xpach le salchichone. %mor ya xpach le salchichone. %eng %spa pasaron sobre el salchichon. P kawiloh. %mor kawiloh. %eng %spa lo mira. Ch ku'ano. = ku'ano. %mor k-0-u/b'an-o. %eng %spa lo hace. R nkule ri? %mor nkule ri? %eng %spa y este? Ch alaj jun jun. = alaj jun jun. %mor alaj jun jun. %eng %spa uno, uno. C ah le jun tz'i. %mor ah le jun tz'i. %eng %spa ah un perro. R le jun tz'i. %mor le jun tz'i. %eng %spa un perro. P chana k'ute. %mor chana k'ute. %eng %spa hagalo pues. C le xresaj le taq poto che. %mor le xresaj le taq poto che. %eng %spa le saca unas fotos. C taq chikop. %mor taq chikop. %eng %spa los animales. P chana k'ut. %mor chana k'ut. %eng %spa hagalo pues. C y le kawarik pero nk'ota modo. %mor y le kawarik pero nk'ota modo. %eng %spa y duerme pero no hay modo. *R21-50 C xresaj jun foto che le koj. %mor xresaj jun foto che le koj. %eng %spa lo saco una foto del leon. Ch ah yompxi, yompix. = yompis. %mor yompis. %eng %spa ah yompis. Ch yompix. = yompix. %mor yompix. %eng %spa yompis. C rumal sib'ilaj k'ane koj. %mor rumal sib'ilaj k'ane koj. %eng %spa por mucho el leon. R k'o ka pixkoj b'ik. %mor k'o ka pixkoj b'ik. %eng %spa esta en el tomate el leon. R cha jun rata k'aj. %mor cha jun rata k'aj. %eng %spa solo un rato. C le koj kok pa le rachoch. %mor le koj kok pa le rachoch. %eng %spa el leon entra en su casa. Ch ay le nu pelota. = ay le nu pelota. %mor ay le nu pelota. %eng %spa ay mi pelota. R jeka'an le. %mor jeka'an le. %eng %spa hagamos asi. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jeka'ana le, jeka'ana le . %mor jeka'ana le, jeka'ana le . %eng %spa hagamos, hagamos. Ch tawen, tat. = tawen, tat. %mor tawen, tat. %eng %spa esta bien, papa. R welaqaj. %mor welaqaj. %eng %spa voy a robar. C le kexojowik le koj. %mor le kexojowik le koj. %eng %spa vea bailan los leones. P a ku'ano. %mor a ku'ano. %eng %spa lo lleva. Ch ku'ano. = ku'ano. %mor k-0-u/b'an-o. %eng %spa lleva. R dicha. %mor dicha. %eng %spa ni¤a. Ra m. %mor m. %eng %spa que. R le jun ririri. %mor le jun ririri. %eng %spa y esto? Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa si haces. R a Milia kacha ri. %mor a Milia kacha ri. %eng %spa Milo diga. P are taj. %mor are taj. %eng %spa no es. R nk'ule riri. %mor nk'ule riri. %eng %spa y esto. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P jachine jun ali le. %mor jachine jun ali le. %eng %spa quien es esta ni¤a. *R21-51 Ch al xep. = al sep. %mor al sep. %eng %spa Josefa. P jawi ka pewi. %mor jawi ka pewi. %eng %spa donde vino. Ch churux. = chuwa curuz. %mor chuwa curuz. %eng %spa Chua Cruz. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch e cruz. = chuwz cruz. %mor chuwz cruz. %eng %spa Chua Cruz. R alaj a pedro al chay le. %mor alaj a pedro al chay le. %eng %spa Pedro mira a Rosaria. R le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. P ecurux chi. %mor ecurux chi. %eng %spa Cruz. R nkule riri. %mor nkule riri. %eng %spa y esto. R axama re kej ewari. %mor axama re kej ewari. %eng %spa esto es un caballo. R le keyab'e wari. %mor le keyab'e wari. %eng %spa le van a dar esto. Ch taq polix. = jetaq puluciy. %mor jetaq puluciy. %eng %spa son policias. C ku'an le kinaq. %mor ku'an le kinaq. %eng %spa hacen los otros. Ch pataq lij. = pataq rij. %mor pataq rij. %eng %spa en sus. R jas k'u wach wa le ri apelip. %mor jas k'u wach wa le ri apelip. %eng %spa que son estos Felipe. C le ib'oy. %mor le ib'oy. %eng %spa el almada. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. R le naj palomax chike. %mor le naj palomax chike. %eng %spa una paloma. R al chaya li maka'anta. %mor al chaya li maka'anta. %eng %spa Rosaria no vas hacer. R k'ut le ri. %mor k'ut le ri. %eng %spa esto. Ra al chay ka'an taj. %mor al chay ka'an taj. %eng %spa Rosaria no vas hacer. R le nk'u le wari. %mor le nk'u le wari. %eng %spa y estos. Ra al Juana kacha. %mor al Juana kacha. %eng %spa Juana diga. C le xk'isik, no kamajij jelale. %mor le xk'isik, no kamajij jelale. %eng %spa se acabo vamos a empezar alli. R ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no vas hacer. C jelale, jelale kok pu avion le taq chikope. %mor jelale, jelale kok pu avion le taq chikope. %eng %spa alli, alli entra en su avion los animales. *R21-52 C rumal ka'e pa le jun nima q'ij. %mor rumal ka'e pa le jun nima q'ij. %eng %spa por eso se va en el grande sol el. C pero minister kok le jun xi y le. %mor pero minister kok le jun xi y le. %eng %spa pero es menester entra el grillo y el. C jun ayudante kub'ij ah utz jo. %mor jun ayudante kub'ij ah utz jo. %eng %spa un ayudante dice es bueno. C kut, pero aretaq kok le jun xir ya. %mor kut, pero aretaq kok le jun xir ya. %eng %spa vamos pues, pero al entrar el grillo ya. Ch al Juana. = al Juana. %mor al Juana. %eng %spa Juana. C xkopij le, le awion. %mor xkopij le, le awion. %eng %spa es lleno el, el avion. R chala. %mor chala. %eng %spa < >. Ch ya jun q'upij. = le jun xinq'upij. %mor *le jun *x-0-*in/q'upi-j. %eng %spa el otro la rompi. R jala kut. %mor jala kut. %eng %spa lo cambia pues. C eh, sib'alaj kan, kab'i, kab'isonik. %mor eh, sib'alaj kan, kab'i, kab'isonik. %eng %spa ah, esta muy triste. C le taq ak'alab', chikop. %mor le taq ak'alab', chikop. %eng %spa los ninos, animales. Ch di no, reso. = di no, reso. %mor di no, reso. %eng %spa R chike. %mor chike. %eng %spa cual es. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa el. C le taq chi, taq chapamal. %mor le taq chi, taq chapamal. %eng %spa los hombres. R aya taq b'uch'ub'ik taq tz'ikine. %mor aya taq b'uch'ub'ik taq tz'ikine. %eng %spa los pajaros. R e k'olike. %mor e k'olike. %eng %spa estan. C xkis le avion y nk'o ta modo ke'e pa. %mor xkis le avion y nk'o ta modo ke'e pa. %eng %spa se acabo el avion no hay. C le nimaq'ij. %mor le nimaq'ij. %eng %spa modo que va en la fiesta. R le jun palo, palomax. %mor le jun palo, palomax. %eng %spa una paloma. Ch yej na Pelipa. = chawiyej na Pelip. %mor *ch-0-*aw/iye'-j na Pelip. %eng %spa espera Felipe. C pero le kowatz, ya, k'o le utza taq. %mor pero le kowatz, ya, k'o le utza taq. %eng %spa pero la culebra ya. C una'oj. %mor una'oj. %eng %spa su pensamiento. Jr yej na Pelipa chachaqoqe. %mor yej na Pelipa chachaqoqe. %eng %spa espera Felipe ah. Ch k'o chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. *R21-53 R chawesaj la waqanle, nkule riri? %mor chawesaj la waqanle, nkule riri? %eng %spa saca tus pies, y esto. C y lare kapis le avion, y rumal. %mor y lare kapis le avion, y rumal. %eng %spa y le amarran al avion, por. C ka'e le avion pa le nimaq'ij. %mor ka'e le avion pa le nimaq'ij. %eng %spa eso se va el avion en la fiesta. Ch ka'e taj. = ka'e taj. %mor k-0/b'e ta-j. %eng %spa no se va. C k'o le nimaq'ij. %mor k'o le nimaq'ij. %eng %spa hay fiesta. R jachin ku le kano le q'ojom. %mor jachin ku le kano le q'ojom. %eng %spa quiero hacer la musica. Ch Agustin wila awuk'. = Agustin kinwila awuk'. %mor Agustin *k-0-inw/il-a aw-uk'. %eng %spa Agustin, voy a ver con ud. C le, jawi k'o wi le q'ojom. %mor le, jawi k'o wi le q'ojom. %eng %spa el, donde esta la musica. R le riri? %mor le riri? %eng %spa esto. Ch jun kej, wila in. = jun kej, kinwila awuk'. %mor jun kej, *k-0-inw/il-a *aw-*uk'. %eng %spa Agustin, voy a ver con ud. C le jawi k'o wi le q'ojom. %mor le jawi k'o wi le q'ojom. %eng %spa el donde esta la musica. R le riri. %mor le riri. %eng %spa esto. Ch jun kej, wila in. = jun kej, kinwila in. %mor jun kej, *k-0-inw/il-a in. %eng %spa un caballo, yo voy a ver. Ch aq al talin. %mor aq al talin. %eng %spa Catarina. C xaq xe ju, xojowik. %mor xaq xe ju, xojowik. %eng %spa solo uno, bailo. R jas kuwache le jun ririri? %mor jas kuwache le jun ririri? %eng %spa que es esto. C a xat xojow pa le nimaq'ij. %mor a xat xojow pa le nimaq'ij. %eng %spa ve ud. bailo en la fiesta. R ah, no. %mor ah, no. %eng %spa ah, no. C no. %mor no. %eng %spa no. R no. %mor no. %eng %spa no. C jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. R ay no kinkixik. %mor ay no kinkixik. %eng %spa ay porque acabo. C a xawil le kojom, le q'ojom. %mor a xawil le kojom, le q'ojom. %eng %spa ud. miro la fiesta la musica. R ah no xinwil taj. %mor ah no xinwil taj. %eng %spa ah no mire. C a kawil le, le, a lu. %mor a kawil le, le, a lu. %eng %spa la mira, vea Pedro. R ah xinwil a xojow ruk' lal Milio. %mor ah xinwil a xojow ruk' lal Milio. %eng %spa la mire cuando bailo con Emilia. C xojow pa le. %mor xojow pa le. %eng %spa bailo en el. Ra xinwilo, xinwilo, xinwil. %mor xinwilo, xinwilo, xinwil. %eng %spa mire, mire, yo la mire. Ra la lu xojow ruk' lal Milio. %mor la lu xojow ruk' lal Milio. %eng %spa Pedro bailo con Emilia. *R21-54 C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P waqanike, jawi? %mor waqanike, jawi? %eng %spa estas mintiendo, en donde? Ra jewari pa al Juan xqilo. %mor jewari pa al Juan xqilo. %eng %spa es verdad Juana lo miramos. R pa rachoch Juan chepe, e. %mor pa rachoch Juan chepe, e. %eng %spa en la casa de Juan Chepe, e. C a teij. %mor a teij. %eng %spa es cierto. Ra tzij, tzij. %mor tzij, tzij. %eng %spa cierto, cierto. R tzij, tzij. %mor tzij, tzij. %eng %spa cierto, cierto. R tzij, kaqa ch'o pa xajab' al Milia. %mor tzij, kaqa ch'o pa xajab' al Milia. %eng %spa cierto lo sabemos, en los zapatos de Emilia. R a rechi k'o jun a Pedra kayoch naj. %mor a rechi k'o jun a Pedra kayoch naj. %eng %spa y Pedro esta bailando. R che ruk' Do¤a Amilia. %mor che ruk' Do¤a Amilia. %eng %spa con el corte de Emilia. Ch dih, dih. = dih, dih. %mor dih, dih. %eng %spa ni¤a, ni¤a. R jas kuwa le xkan le ririri? %mor jas kuwa le xkan le ririri? %eng %spa que hicieron estos? R xib'inel leh. %mor xib'inel leh. %eng %spa es un espanto. Ch tat a ki, a ki la Pel. = tat a ki, a ki la Pel. %mor tat a ki, a ki la Pel. %eng %spa C xib'inel taj, k'isik. %mor xib'inel taj, k'isik. %eng %spa nos es espanto, se acabo. Ch a ki lagustin, karaj releq'aj naj la le. = a ki lagustin, are karaj kareleq'aj na la le. %mor a ki le agustin, *are k-0-r/aj *k-0-r/elaq'a-j na la le. %eng %spa y Agustin el quiere robar mi. Ra karaj kare laq'aj na la le chi. %mor karaj kare laq'aj na la le chi. %eng %spa quiere robar mi. R jawi k'o wi riri ri? %mor jawi k'o wi riri ri? %eng %spa en donde esta esto? Ch chawila. = chawila. %mor ch-0-aw/il-a. %eng %spa mira. R le ri xe laq'axu, xelaq'axu kab'. %mor le ri xe laq'axu, xelaq'axu kab'. %eng %spa esto le robaron, le robaron su panela. C le. %mor le. %eng %spa esto. R xa qalaj taj di, jawi k'o wi. %mor xa qalaj taj di, jawi k'o wi. %eng %spa no se mira ni¤a en donde esta. *R21-55 Jr xelaq'ax u kab', ah. %mor xelaq'ax u kab', ah. %eng %spa le robaron su panela, ah. Jr jewari k'o chi wi le naj jun. %mor jewari k'o chi wi le naj jun. %eng %spa alli esta el otro. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa el. P nkawesaj ta k'u le naj kuentari. %mor nkawesaj ta k'u le naj kuentari. %eng %spa no vas a sacar este cuento. R jas k'u wach eriri a Felipe. %mor jas k'u wach eriri a Felipe. %eng %spa que es esto Felipe. C le kutij le sopa, kutijo. %mor le kutij le sopa, kutijo. %eng %spa el come la sopa, come. Ch kinkowin ta k'ut. = kinkowin ta k'ut. %mor k-in/kowin ta k'u-t. %eng %spa no voy apurar. Jr nk'ule riri, jasche, xel la. %mor nk'ule riri, jasche, xel la. %eng %spa y esto, porque salio. Jr pa le jun riri, k'o chitulu. %mor pa le jun riri, k'o chitulu. %eng %spa en este hay. C k'o rax le sopa. %mor k'o rax le sopa. %eng %spa hay sopa. Ch tat. = tat. %mor tat. %eng %spa papa. R m nk'ule riri. %mor m nk'ule riri. %eng %spa m y esto. C k'o le le. %mor k'o le le. %eng %spa esta. R qaya, qaya kan pala. %mor qaya, qaya kan pala. %eng %spa vas a dar vas a dar en el. C k'ole. %mor k'ole. %eng %spa esta. R qakaqo kan pa le wari. %mor qakaqo kan pa le wari. %eng %spa vamos a dar en este. C jawi ka'ewi, nik' wetam. %mor jawi ka'ewi, nik' wetam. %eng %spa donde vas, no lo se. C im. %mor im. %eng %spa yo. R kuyata b'a kanla la pelipe chawech. %mor kuyata b'a kanla la pelipe chawech. %eng %spa no me a dar Felipe a mi. C ka'ele, june, le jun imul. %mor ka'ele, june, le jun imul. %eng %spa se va, un un conejo. C ka'ek. %mor ka'ek. %eng %spa se va. R ay luanto muchacho. %mor ay luanto muchacho. %eng %spa muchacho. R ku'anto muchacho. %mor ku'anto muchacho. %eng %spa muchacho. P ..... %mor ..... %eng %spa ..... C rumal re ku'an ku'an choke. %mor rumal re ku'an ku'an choke. %eng %spa por eso, hace choque. C ruk' a chike. %mor ruk' a chike. %eng %spa con chico. *R21-56 C juntaq ch'iche. %mor juntaq ch'iche. %eng %spa unos otros. Ra chayompeloq al Talin. %mor chayompeloq al Talin. %eng %spa damelo pues Catarina. C yka'e li mul. %mor yka'e li mul. %eng %spa se va el conejo. P el sep. %mor el sep. %eng %spa Josefa. Ra ja? %mor ja? %eng %spa que? P nk'ula xib'al. %mor nk'ula xib'al. %eng %spa y tu hermano. Ra k'o paja. %mor k'o paja. %eng %spa esta en la casa. C kok pa lejun Restaunta. %mor kok pa lejun Restaunta. %eng %spa entra en un Restaurant. P no la Milio. %mor no la Milio. %eng %spa no el Emilio. Ra k'opaja. %mor k'opaja. %eng %spa esta en la casa. C le xanimaj palesopa. %mor le xanimaj palesopa. %eng %spa tu hermano en la sopa. P jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa donde esta. Ra quk'. %mor quk'. %eng %spa con el. C k'o le, le imul. %mor k'o le, le imul. %eng %spa esta el conejo. P waqemike. %mor waqemike. %eng %spa es mentira. Ra tzij. %mor tzij. %eng %spa es cierto. P jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. R le leri. %mor le leri. %eng %spa esto. C jun ixoq, le ixoq. %mor jun ixoq, le ixoq. %eng %spa una mujer, la mujer. R ja? %mor ja? %eng %spa que? C jun ixoq che le jun achi. %mor jun ixoq che le jun achi. %eng %spa una mujer, el hombre. Ra al talin, jaya kanoq %mor al talin, jaya kanoq %eng %spa Catarina anda a dejar. P atzij Austin? %mor atzij Austin? %eng %spa es cierto Agustin? C jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. P Austin. %mor Austin. %eng %spa Agustin. R ay k'o jun rena le. %mor ay k'o jun rena le. %eng %spa esta una reina. *R21-57 R uy reina chi k'ut. %mor uy reina chi k'ut. %eng %spa no es reina. Ra jun reina ixoq. %mor jun reina ixoq. %eng %spa una mujer reina. R ay kitzumaj kichile. %mor ay kitzumaj kichile. %eng %spa ay, se besaron. Ra ay chix. %mor ay chix. %eng %spa ay sucio. R ay le. %mor ay le. %eng %spa ay mira. C le jun al Juana le june. %mor le jun al Juana le june. %eng %spa vea, la Juana el otro. R le jun al Wan chi. %mor le jun al Wan chi. %eng %spa la Juana. R n ah jas tzij. %mor n ah jas tzij. %eng %spa es cierto. R iy di xa pu je nub'i. %mor iy di xa pu je nub'i. %eng %spa ni¤a es su nombre. Ra jun al Wan kachari. %mor jun al Wan kachari. %eng %spa la Juana dice. R le. %mor le. %eng %spa el. Ra jun al Wan kachari. %mor jun al Wan kachari. %eng %spa la Juana dice. C jas uwach k'o pa q'ab'? %mor jas uwach k'o pa q'ab'? %eng %spa que tienes en tus manos? R un dos tres. %mor un dos tres. %eng %spa uno, dos, tres. Ch ya le? = ya le? %mor ya le? %eng %spa ya. C ka'an a katetzan. %mor ka'an a katetzan. %eng %spa vas a hacer, vas a jugar. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C aka te tzan pa yakis. %mor aka te tzan pa yakis. %eng %spa vas a jugar jacks. P chawetzab'ej k'ula yakis al chay. %mor chawetzab'ej k'ula yakis al chay. %eng %spa vas a jugar jack Juana. P al chay makat kowin taj. %mor al chay makat kowin taj. %eng %spa Rosaria no puede. R andale, andale, makuraj ta le. %mor andale, andale, makuraj ta le. %eng %spa andale, andale, no quiere. R nu nan. %mor nu nan. %eng %spa mi mama. Ch kowin taj. = kowin taj. %mor *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. R andale, andale. %mor andale, andale. %eng %spa andale, andale. R jampa ku, kat petik a pelipe. %mor jampa ku, kat petik a pelipe. %eng %spa cuando va a venir Felipe. C makimpetaj. %mor makimpetaj. %eng %spa no vengo. *R21-58 Ch a le nu komale nu komal. = a le nu komale nu komal. %mor a le nu komale nu komal. %eng %spa mi corral, mi corral. C xa ab'usivos chiri. %mor xa ab'usivos chiri. %eng %spa son abusivos aqui. Ra jawi kat echiwinak. %mor jawi kat echiwinak. %eng %spa donde vas. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ra jawi kat echwina. %mor jawi kat echwina. %eng %spa donde vas. Ch le nu kom. = le nu kom. %mor le nu kom. %eng %spa R je jas ku wach wa le riri. %mor je jas ku wach wa le riri. %eng %spa que es esto. C le le taq b'allinas ko chu pam. %mor le le taq b'allinas ko chu pam. %eng %spa son ballenas en el. C le wuj, ko lu b'andera. %mor le wuj, ko lu b'andera. %eng %spa papel, esta la bandera. C k'o le Mexico lare. %mor k'o le Mexico lare. %eng %spa esta la de Mexico. R jun che jachine. %mor jun che jachine. %eng %spa otro de quien. R nk'ule ri? %mor nk'ule ri? %eng %spa y esto. C k'o le Estados Unidos chiriri. %mor k'o le Estados Unidos chiriri. %eng %spa esta los Estados Unidos aqui. Ra al chay chawe qe tzab'ej k'ula. %mor al chay chawe qe tzab'ej k'ula. %eng %spa Rosaria jugamos tus. Ra yakis chuje tz'anoq. %mor yakis chuje tz'anoq. %eng %spa jacks jugamos. Ch no jan la pelipe. = kayajan la pelipe. %mor no *k-0/yaj-an le a pelipe. %eng %spa va a rega¤ar a Felipe. C k'o le Alemania jelale. %mor k'o le Alemania jelale. %eng %spa esta Alemania alli. R nk'ule wari. %mor nk'ule wari. %eng %spa y este. Ch toqij nuyakis ma ta kincha. = kutoqij le nuyakis ma ta kincha. %mor *k-0-*u/toqi-j *le nu-yakis ma ta k-in/cha. %eng %spa te me lo quitas mis jacks. Ra chab'ij panoq. %mor chab'ij panoq. %eng %spa diga pues. R nkule ri. %mor nkule ri. %eng %spa y este. C k'o le Austria le juni. %mor k'o le Austria le juni. %eng %spa esta Austria. Ch a pedya. = a pedya. %mor a pedya. %eng %spa Pedro. P ja? %mor ja? %eng %spa que? R jawi kel wi le koj. %mor jawi kel wi le koj. %eng %spa en donde sale el leon. Ch karaj karelaq'aj jun yakix. = karaj karelaq'aj le jun yakis. %mor k-0-r/aj k-0-r/elaq'a-j *le jun yakis. %eng %spa quiere rob'ar mi jacks. *R21-59 P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien es. Ra chab'ij che la pelipa cha. %mor chab'ij che la pelipa cha. %eng %spa diga a Felipe para. Ra katoqix chare. %mor katoqix chare. %eng %spa que lo quiten a el. C le b'alom. %mor le b'alom. %eng %spa el tigre. R jawi k'u, jawi ku kel wi. %mor jawi k'u, jawi ku kel wi. %eng %spa donde, donde va a salir. Ra chab'ij panoqe. %mor chab'ij panoqe. %eng %spa diga pues. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C je jelale jawi k'owi le b'andera. %mor je jelale jawi k'owi le b'andera. %eng %spa alli donde esta la bandera. Ra chab'ij lal Talin kurelaqaj. %mor chab'ij lal Talin kurelaqaj. %eng %spa diga, la Catarina lo roba. Ra nu yakis kalcha. %mor nu yakis kalcha. %eng %spa mi jacks diga. C le ko lu b'andera Italia. %mor le ko lu b'andera Italia. %eng %spa esta la bandera de Italia. Ch a pelipa. = a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. Jr Italia, nk'ule ri. %mor Italia, nk'ule ri. %eng %spa Italia, y esto. Ch a pelipe a ki lal Talin. = a pelipe a ki lal Talin. %mor a pelipe a ki le al Talin. %eng %spa Felipe, mira a Catarina. Ch relaq'aj nu, le nuyakix. = xrelaq'aj le nuyakis. %mor *x-0-r/elaq'a-j le nu-yakis. %eng %spa roba mi jacks. Jr nk'ule ri a pelipe. %mor nk'ule ri a pelipe. %eng %spa y este Felipe. Ch ki lal Talin lelaq'aj, jun le nuyakix. = ki lal Talin xrelaqaj le nuyakis. %mor ki le al Talin *x-0-r/elaq'a-j le nu-yakis. %eng %spa mira a Catarina rob'o mi jacks. C katetz'an pa yakis. %mor katetz'an pa yakis. %eng %spa vas a jugar con jacks. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a utz kate tz'an chiri? %mor a utz kate tz'an chiri? %eng %spa vas a jugar aqui? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. Jr a Felipe nk'u le wari? %mor a Felipe nk'u le wari? %eng %spa Felipe y este? C chate tzan k'ut. %mor chate tzan k'ut. %eng %spa juga pues. Jr le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C le kumatz. %mor le kumatz. %eng %spa la serpiente. R no le wari. %mor no le wari. %eng %spa no esto. C le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa el perro. R je. %mor je. %eng %spa si. C jawi k'owi lu b'andera? %mor jawi k'owi lu b'andera? %eng %spa donde esta su bandera? R je. %mor je. %eng %spa si. C jawi kowi lu b'andera. %mor jawi kowi lu b'andera. %eng %spa donde esta su bandera. Ch tat, tat. = tat, tat. %mor tat, tat. %eng %spa papa, papa. Jr warali. %mor warali. %eng %spa aqui. C no are taj. %mor no are taj. %eng %spa no es el. Jr warali. %mor warali. %eng %spa aqui. C are taj. %mor are taj. %eng %spa no es el. R mare ta le riri. %mor mare ta le riri. %eng %spa no es esto. C le xa jun kar. %mor le xa jun kar. %eng %spa es un pez. C xa puwi le saq. %mor xa puwi le saq. %eng %spa sobre el branco. R xama kaya, xama kaya le naj pelota. %mor xama kaya, xama kaya le naj pelota. %eng %spa no lo da, no lo da la pelota. C chuxe. %mor chuxe. %eng %spa abajo. R kintoqij e le jun. %mor kintoqij e le jun. %eng %spa voy a quitar. R kintoqij e yakis. %mor kintoqij e yakis. %eng %spa te quito el jacks. Jr are b'a wa le ri. %mor are b'a wa le ri. %eng %spa es esto. C no k'ole jun kak' chik chuwxe. %mor no k'ole jun kak' chik chuwxe. %eng %spa no esta un fuego abajo. P chixe tz'anoq. %mor chixe tz'anoq. %eng %spa juegan pues. Ch tawen kol talin toqaj. = kol lal talin kikitoqij. %mor tawen kol *le *al talin *k-0-*ki/toqi-j. %eng %spa esta bien, la Catarina me lo quito. Ch pa lenu yakis. *** = le nu yakis mi jacks. %mor le nu yakis mi jacks. %eng %spa esta bien, la Catarina me lo quito. R je jachike chi k'ule nab'e sal. %mor je jachike chi k'ule nab'e sal. %eng %spa quien es el primero. Ch k'o ta chik wale? = k'o: ta chik wale? %mor /k'o: ta chi-k wale? %eng %spa tengo hijo. P qana chawesaj. %mor qana chawesaj. %eng %spa espera quita. *R21-61 R k'ota nab'e le. %mor k'ota nab'e le. %eng %spa no hay primero. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. R jawi k'uwile. %mor jawi k'uwile. %eng %spa donde esta. Ch puta parexka. = puta parexka. %mor puta parexka. %eng %spa por eso. P jawi la pelota a kapixko'n. %mor jawi la pelota a kapixko'n. %eng %spa y tu pelota salta. P pa lu lew, chaya. %mor pa lu lew, chaya. %eng %spa es la tierra. P inqajam pena. %mor inqajam pena. %eng %spa prestamelo. C awilom. %mor awilom. %eng %spa has visto. R ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. C no. %mor no. %eng %spa no. R riri le riri. %mor riri le riri. %eng %spa esto. P le kapixkon taj. %mor le kapixkon taj. %eng %spa no salta. R ay keb' wech. %mor ay keb' wech. %eng %spa 2 son los mios. C no. %mor no. %eng %spa no. R le ririri. %mor le ririri. %eng %spa esto. Ch ri. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P kapix kon taj. %mor kapix kon taj. %eng %spa no salta. P are utze chuwalab'aj. %mor are utze chuwalab'aj. %eng %spa sobre la piedra si es bueno. C no ri. %mor no ri. %eng %spa no esto. R le jix chuwa le jun mama b'aje. %mor le jix chuwa le jun mama b'aje. %eng %spa vayan sobre esa piedra grande. C tzij k'ute. %mor tzij k'ute. %eng %spa si es cierto. R m, le warali. %mor m, le warali. %eng %spa m, aqui. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R le ware. %mor le ware. %eng %spa aqui. C ah je, chawilampe le juname. %mor ah je, chawilampe le juname. %eng %spa ah si mira a ese otro. R nk'ule wari. %mor nk'ule wari. %eng %spa y esto. *R21-62 P keb' raqam. %mor keb' raqam. %eng %spa los pies tiemblan. C Austria, Austriala. %mor Austria, Austriala. %eng %spa Austria, Austriala. C Austria le jun chike. %mor Austria le jun chike. %eng %spa el otro es Austria. R ay b'ay pepito karaje jun. %mor ay b'ay pepito karaje jun. %eng %spa pepito quiere el otro. Ra wal in. %mor wal in. %eng %spa mi hijo. P b'ay ya chakenwila, chakuwila. %mor b'ay ya chakenwila, chakuwila. %eng %spa baya apura, apura. P le ka chiririri. %mor le ka chiririri. %eng %spa hasta aqui. M lina chiyakale jal xpatik. %mor lina chiyakale jal xpatik. %eng %spa levantan las mazorcas. Ch k'umoya qana kawesaj kamoya. = k'umoya qana kawesaj kamoya. %mor k'umoya /qana k-0-aw/esa-j kamoya. %eng %spa se llena espera saca. R are le wari a pelipe are le wari. %mor are le wari a pelipe are le wari. %eng %spa esto Felipe es esto. C no are taj. %mor no are taj. %eng %spa no es. Ra are le wari, are k'ute. %mor are le wari, are k'ute. %eng %spa es esto, si es. C are le wari. %mor are le wari. %eng %spa es esto. R are le wari. %mor are le wari. %eng %spa es esto. Ra jun chik. %mor jun chik. %eng %spa el otro. C jun chuwe. %mor jun chuwe. %eng %spa uno para mi. R nk'ule, wari jawi kuwile. %mor nk'ule, wari jawi kuwile. %eng %spa y este donde esta. R jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? R ntaq wich. %mor ntaq wich. %eng %spa son peque¤os. P saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa veni aqui. Ra no are taj. %mor no are taj. %eng %spa no es. C are taj. %mor are taj. %eng %spa no es. R a tzij k'ute. %mor a tzij k'ute. %eng %spa es cierto. Ra are le riri. %mor are le riri. %eng %spa es esto. C mare taj. %mor mare taj. %eng %spa no es. R ma tzij taj. %mor ma tzij taj. %eng %spa no es cierto. *R21-63 P xinwelaqaj la le jun kuento. %mor xinwelaqaj la le jun kuento. %eng %spa lo robe el cuento. P tasaj jewa ri. %mor tasaj jewa ri. %eng %spa veni aqui. R le jun ri. %mor le jun ri. %eng %spa esto. P chuj k'o la waral. %mor chuj k'o la waral. %eng %spa estamos aqui. P chat, chawesaj k'ute. %mor chat, chawesaj k'ute. %eng %spa saca pues. R na nu sej k'ut nani. %mor na nu sej k'ut nani. %eng %spa lo saca mi mama. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N utz wa al talin. %mor utz wa al talin. %eng %spa es bueno Catarina. R apelipa, apelipa. %mor apelipa, apelipa. %eng %spa Felipe, Felipe. P qana, chawesaj. %mor qana, chawesaj. %eng %spa espera, saco. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R ki le kub'ij, ki le kub'ij al juana. %mor ki le kub'ij, ki le kub'ij al juana. %eng %spa y lo que dice, lo dice la Juana. R che, chela, chela, chela padra. %mor che, chela, chela, chela padra. %eng %spa para, para, para, para Pedro. R le b'ij k'ute. %mor le b'ij k'ute. %eng %spa diga. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R wey, wey la pedr, xojow ruk' xejow. %mor wey, wey la pedr, xojow ruk' xejow. %eng %spa Pedro bailo con bailo. R ruk' al, ruk' al Milia kachab'iri. %mor ruk' al, ruk' al Milia kachab'iri. %eng %spa con la, bailo con Emilia le dice. N jampa xawilo. %mor jampa xawilo. %eng %spa cuando lo miro. R pa qojom la tajin ku'an wi. %mor pa qojom la tajin ku'an wi. %eng %spa en la parranda lo hace. N apa qojom. %mor apa qojom. %eng %spa en la parranda. R pa rachoch man chep. %mor pa rachoch man chep. %eng %spa en la casa de don Jose. Ch pa q'ajom, pa q'ajom. = pa q'ajom, pa q'ajom. %mor pa q'ajom, pa q'ajom. %eng %spa en la parranda, en la parranda. Ch a pedya chij. = a pedya chij. %mor a pedya chij. %eng %spa Pedro cierto. R nan kenk'aqa le mis. %mor nan kenk'aqa le mis. %eng %spa vos a tirar al gato. N jawi le xix xojow wi? %mor jawi le xix xojow wi? %eng %spa donde bailaron? Ch ruk'am la juan alih. = ruk'am la juan alih. %mor r-u/k'am-am le a juan alih. %eng %spa trae una se¤orita. *R21-64 R a xutij ale nan? %mor a xutij ale nan? %eng %spa comio su mama? Ch pa q'ajom wey. = pa q'ajom wey. %mor pa q'ajom wey. %eng %spa en la parranda. P che le in? a xawilo? %mor che le in? a xawilo? %eng %spa yo? lo miraste? N a Pedra chij kacha chare. %mor a Pedra chij kacha chare. %eng %spa Pedro es cierto diga a el. P a xal pe at? %mor a xal pe at? %eng %spa ud. vino? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xatxojowik. %mor xatxojowik. %eng %spa bailaste. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P no. %mor no. %eng %spa no. Ch ruk' al Me'n. = ruk' al Me'n. %mor ruk' al Me'n. %eng %spa con la Filomena. P atxojowiruk' al Me'n? %mor atxojowiruk' al Me'n? %eng %spa bailo la Filomena? Ch m. xinreqaj al Me'n. *** = m. xinreqaj al Me'n. %mor m. x-in-r/eqa-j al Me'n. %eng %spa m. P aya' xat reqaj? %mor aya' xat reqaj? %eng %spa me cargo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chak'aqakute, chak'aqa kute. %mor chak'aqakute, chak'aqa kute. %eng %spa lo ense¤amos, le ense¤amos. R xa at tu' le ri? %mor xa at tu' le ri? %eng %spa es tu pedro? Ch ah le nu wola, le nu ch'utah. = nu xu't. %mor nu xu't. %eng %spa ah mi b'ola. N chana kut al chay. %mor chana kut al chay. %eng %spa hace pues Ros. P we no, chak'aq ku loq. %mor we no, chak'aq ku loq. %eng %spa bueno, tira pues. Ch chompix, chompix. = yompis, yompis. %mor yompis, yompis. %eng %spa yompis. N chana kut al Chay le yompis. %mor chana kut al Chay le yompis. %eng %spa hace pues Ros, el yompis. P chompix. %mor chompix. %eng %spa yompis. Ch chompix nut'ut'. = yompis nu xu't. %mor yompis nu xu't. %eng %spa yompis. R ay, nu jalom. %mor ay, nu jalom. %eng %spa ay, mi cabeza. C are. %mor are. %eng %spa es. R nkule ririri? %mor nkule ririri? %eng %spa y este? *R21-65 Ch le. = le. %mor le. %eng %spa este. P ay, tzaqik, ay. %mor ay, tzaqik, ay. %eng %spa ay tira, ay. R le chiri? are le ririri? %mor le chiri? are le ririri? %eng %spa aqui? es esto? R are le riri? %mor are le riri? %eng %spa es este. R nk'o taj kincha. %mor nk'o taj kincha. %eng %spa no hay kincha. N chana ku la yakis cha al chay. %mor chana ku la yakis cha al chay. %eng %spa hace pues tu jacks Ros. P chana, chana ku lawe le. %mor chana, chana ku lawe le. %eng %spa haganlo, hagalo, lo de ud. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P chana kut. %mor chana kut. %eng %spa hace pues. Ch ah no kol keb'. = ah no kol keb'. %mor ah no kol keb'. %eng %spa ay, ay ah no, ay ay. Ch a le nu ch'utaa. = le nu xu't. %mor le nu xu't. %eng %spa mi amo. Ch a la vio lo waa. = a la vio lo waa. %mor a la vio lo waa. %eng %spa ............. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P ay, tekuri qas ek. %mor ay, tekuri qas ek. %eng %spa ay, se fue. N chay, chay. %mor chay, chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? N yakis. %mor yakis. %eng %spa jacks. Ch ek. = x'ek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. N jawi ri? %mor jawi ri? %eng %spa en donde sera? P jawi x'e, a kaq'is, kaq'i taj? %mor jawi x'e, a kaq'is, kaq'i taj? %eng %spa donde se fue? lo miran, no lo miren? Ch nq'i taj. = ma kinq'i taj. %mor *ma *k-0-in/q'i ta-j. %eng %spa no me miran. Ra ena al Juana, ena al Juana. %mor ena al Juana, ena al Juana. %eng %spa adios Juana, adios Juana. Ch jat k'ama, jatak'ama. = jat k'ama, jatak'ama. %mor /jat /k'am-a, /jat-a/k'am-a. %eng %spa anda a traer, anda a traer. P ja? k'olik? %mor ja? k'olik? %eng %spa que? esta? Ch jatak'ama x k'orik. = jatak'ama jas k'o:lik. %mor /jat-a/k'am-a jas /k'o:-l-ik. %eng %spa anda a traer que esta. R are le wari? %mor are le wari? %eng %spa es esto? *R21-66 P kaq'i taj? %mor kaq'i taj? %eng %spa no aguanta? R kiniqab' in, kiniqab'. %mor kiniqab' in, kiniqab'. %eng N jawi k'o wi le, Chay? %mor jawi k'o wi le, Chay? %eng %spa donde esta, Rosaria? Ch k'o taj, nan tij in nuwah. = k'o: taj, nan kintij nuwa. %mor /k'o: ta-j, nan *k-0-*in/tij nu-wa. %eng %spa no hay mama voy a comer mi tortilla. N jah? %mor jah? %eng %spa asi? Ch tij nuwah. = kintij nuwa. %mor *k-0-*in/tij nu-wa. %eng %spa voy a comer tortilla. P ah, xa kutij joron e kub'ij an. %mor ah, xa kutij joron e kub'ij an. %eng %spa lo bebio agua. N ah, xa k'ax uwach cha. %mor ah, xa k'ax uwach cha. %eng %spa ah, duele su cara. P chay, akatij ku at e awa. %mor chay, akatij ku at e awa. %eng %spa Rosaria, y ud. bebe agua. P al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Rosaria? Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m? P katijo? a ki kana'o. %mor katijo? a ki kana'o. %eng %spa libro? es bueno? R are le ri? %mor are le ri? %eng %spa esto? P jachin chike le mas utz kana'oh? %mor jachin chike le mas utz kana'oh? %eng %spa cual es el que mas le gusta? Ch uch le wa'ri. = utz le wari. %mor utz le wari. %eng %spa esto es b'ueno. P jachin chike? %mor jachin chike? %eng %spa cual es? Ch walii. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto? P jas u color? %mor jas u color? %eng %spa que color? Ch u xinca. = cinco. %mor cinco. %eng %spa 5. N jachin chike kuwale? %mor jachin chike kuwale? %eng %spa cual sera? Ch q'opuq naj ral le jun. = xq'opin le naj ral le jun. %mor *x-0/q'opi-n *le naj r-al le jun. %eng %spa se quedo el chiquito. R le ririri? %mor le ririri? %eng %spa esto? P q'opij taj, xa kaya kuna. %mor q'opij taj, xa kaya kuna. %eng %spa no se quebro, me da. P le naj cuenta chupam. %mor le naj cuenta chupam. %eng %spa el cuento adentro. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ueno. P kaya ku le naj taq yakis chuwach. %mor kaya ku le naj taq yakis chuwach. %eng %spa me van a dar los yacks a mi. *R21-67 P chamampe loq in koj le jun ririri? %mor chamampe loq in koj le jun ririri? %eng %spa traiganlo a este leon. Ch jun riri ah no. = jun riri ah no. %mor jun riri ah no. %eng %spa este, no. P k'o kapitz b'ik. %mor k'o kapitz b'ik. %eng %spa destripa. R al Lin. %mor al Lin. %eng %spa Catarina. P k'o ko, ko. %mor k'o ko, ko. %eng %spa esta, esta, esta. Ch ya ta'a ya chi'ri. = chaya chiri. %mor *ch-0-*a/ya' chiri. %eng %spa diga aqui. P ko ko ko. %mor ko ko ko. %eng %spa esta, esta, esta. Ch ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa coche. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch ma karaj taj. = ma karaj taj. %mor ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. P karaj, b'ay, ya leh. %mor karaj, b'ay, ya leh. %eng %spa quiere. R kintij. %mor kintij. %eng %spa lo como. P le. %mor le. %eng %spa el. Ch ko. = ko. %mor ko. %eng %spa esta. P kaqakoj pa le jun kuento ri. %mor kaqakoj pa le jun kuento ri. %eng %spa vamos a meter en este cuento. Ch ri? dah. = ri? dah. %mor ri? dah. %eng %spa aqui esta ni¤o. P qana, qana, qana. %mor qana, qana, qana. %eng %spa espera, espera, espera. P kaqatij na le riri. %mor kaqatij na le riri. %eng %spa vamos a comer esto. R ah are le juni, are le juni. %mor ah are le juni, are le juni. %eng %spa es esto es esto. R le jun ririri. %mor le jun ririri. %eng %spa esto. P xat qab'ar kn at al Sil. %mor xat qab'ar kn at al Sil. %eng %spa ud. se emborracho. N iya yamero xuj amik da. %mor iya yamero xuj amik da. %eng %spa yamero nos morimos. P ja chiri b'ala xaq at kaq chik. %mor ja chiri b'ala xaq at kaq chik. %eng %spa que, por eso estar rojo. N esa k'u awa xawilo a lu'. %mor esa k'u awa xawilo a lu'. %eng %spa que es no lo miro Pedro. N jachin le le jachin k'ule. %mor jachin le le jachin k'ule. %eng %spa quien el quien es. N xkich'ay wi kib' a pel, xa juxil. %mor xkich'ay wi kib' a pel, xa juxil. %eng %spa se pegaron Felipe, la miro. *R21-68 N chik kin na'o. %mor chik kin na'o. %eng %spa voy hacer. P apel ya. %mor apel ya. %eng %spa Felipe. N je. %mor je. %eng %spa si. P a xkich'ay pu kib'? %mor a xkich'ay pu kib'? %eng %spa se pegaron? N xkich'ay ya kib' da. %mor xkich'ay ya kib' da. %eng %spa se pegaron. P sab'er xinwil ta in. %mor sab'er xinwil ta in. %eng %spa saber no lo se. N kich'ay na kib' e. %mor kich'ay na kib' e. %eng %spa se pegaron. N sab'er jas, xa juxil. %mor sab'er jas, xa juxil. %eng %spa saber que es, lo miro. N xinwilo xel kik' puchi xinwilo. %mor xinwilo xel kik' puchi xinwilo. %eng %spa la mire salio sangre en su boca. P la pel. %mor la pel. %eng %spa Felipe. N m. %mor m. %eng %spa m. P iya. %mor iya. %eng %spa si. N por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P uy, xwil ta in. %mor uy, xwil ta in. %eng %spa ay no la mire. N are le jun ala, le le. %mor are le jun ala, le le. %eng %spa es un ni¤o, el, el. N le jun ala la ros kab'ixik. %mor le jun ala la ros kab'ixik. %eng %spa un joven al que le dicen "arroz". N are ya'a. %mor are ya'a. %eng %spa es el. P iya. %mor iya. %eng %spa si. N eh xuya keb' oxib' kijeb' la b'om. %mor eh xuya keb' oxib' kijeb' la b'om. %eng %spa lo dio 2, 3, 4, los jovenes. N xe tzuyen b'ik xinwilo. %mor xe tzuyen b'ik xinwilo. %eng %spa lo agarraron lo mire. R nk'ule wari, nk'ule wari. %mor nk'ule wari, nk'ule wari. %eng %spa y esto, y esto. P iya. %mor iya. %eng %spa si. N tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. Ch nan k'ax jun nuq'ab' jun wari? *** = are le jun wari. %mor are le jun wari. %eng %spa mama me duele un mi brazo aqui. N sab'er nkinch'ob' tachik da. %mor sab'er nkinch'ob' tachik da. %eng %spa saber ya no lo se ni¤o. R sa'aj jeka'an b'i le ri. %mor sa'aj jeka'an b'i le ri. %eng %spa venga vamos a hacer asi. *R21-69 N xe xin na'o xuj e. %mor xe xin na'o xuj e. %eng %spa lo hice nos fuimos. N ma xin jach kiwach ma. %mor ma xin jach kiwach ma. %eng %spa no los reparti entre ud. N sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. P ja, maxana ta chi at. %mor ja, maxana ta chi at. %eng %spa que ud. no lo sintio. N xa jun rato kin na'o. %mor xa jun rato kin na'o. %eng %spa solo un rato lo siento. N ruk' na k'u jun ratito la da. %mor ruk' na k'u jun ratito la da. %eng %spa aunque solo un ratito ni¤o. N ma kuj sach nik'aj. %mor ma kuj sach nik'aj. %eng %spa no vamos a confundir. N pares jun rato kana'o. %mor pares jun rato kana'o. %eng %spa por eso un rato. N jun rato kat sach rumal. %mor jun rato kat sach rumal. %eng %spa un rato vas a confundir por el. P pares, aya xb'oj tajik al chay. %mor pares, aya xb'oj tajik al chay. %eng %spa por eso ya lo pusiste Rosaria. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. N ama xitij ta ix o xitij na? %mor ama xitij ta ix o xitij na? %eng %spa lo comieron ud. lo come? P xqatij taj. %mor xqatij taj. %eng %spa no comimos. N ah makitij taj. %mor ah makitij taj. %eng %spa ah no lo como. P no. %mor no. %eng %spa no. N a xaq b'a pa rutzil iwach. %mor a xaq b'a pa rutzil iwach. %eng %spa a solo por tu bien estar. N xi ama la le. %mor xi ama la le. %eng %spa haganlo a ese. P xa k'ut. %mor xa k'ut. %eng %spa solo. N laj ixawusiwa wa q'e. %mor laj ixawusiwa wa q'e. %eng %spa son muy abusivos. P taqe kol. %mor taqe kol. %eng %spa no. N xitij nawa re itew. %mor xitij nawa re itew. %eng %spa comieron tortillas en su silla. N xama laj tew da. %mor xama laj tew da. %eng %spa es silla peque¤a ni¤o. N por Dios xama le qe uj. %mor por Dios xama le qe uj. %eng %spa por Dios es de nosotros. N le jas xujel b'ik da. %mor le jas xujel b'ik da. %eng %spa como sabemos. N xa pukine taj xa are la pel. %mor xa pukine taj xa are la pel. %eng %spa no fui es Felipe. N xa laj necio chiqa k'amik. %mor xa laj necio chiqa k'amik. %eng %spa es muy recio. *R21-70 P ruk'e mes. %mor ruk'e mes. %eng %spa con el gato. Ch ah na. = ah na. %mor ah na. %eng %spa ah no. P b'ay k'oya le. %mor b'ay k'oya le. %eng %spa baya esta. R nk'ule ririri. %mor nk'ule ririri. %eng %spa y este. N chuje kayoq tawen. %mor chuje kayoq tawen. %eng %spa xqaminaj bi utzij. N respeta a tus palab'ras. %mor respeta a tus palab'ras. %eng P ah. %mor ah. %eng %spa ah. N eh uy laj kuj kam mal. %mor eh uy laj kuj kam mal. %eng %spa y nos morimos por. N le tew, ruk'e xqatij jun media. %mor le tew, ruk'e xqatij jun media. %eng %spa al aire porque bebimos media. N da b'ay la mierda le tew da. %mor da b'ay la mierda le tew da. %eng %spa que baya a la mierda el aire ni¤o. P m, xa mas k'amani. %mor m, xa mas k'amani. %eng %spa m, solo mas. N ya xuj miqik. %mor ya xuj miqik. %eng %spa nos encontraron. R le jun juni, le juni. %mor le jun juni, le juni. %eng %spa solo uno, uno. P b'ay, xq'ab'ar ne lo lal men. %mor b'ay, xq'ab'ar ne lo lal men. %eng %spa baya, se emborracho Filomena. N ay Dios jun k'u la re da. %mor ay Dios jun k'u la re da. %eng %spa ay Dios, y el. N xutij re xa xtzen rumal. %mor xutij re xa xtzen rumal. %eng %spa el comio, se rio por el. P ja. %mor ja. %eng %spa si. R pelipa, pelipa. %mor pelipa, pelipa. %eng %spa Felipe, Felipe. R are k'u le juni, le juni. %mor are k'u le juni, le juni. %eng %spa es esto, este. R are k'u le juni. %mor are k'u le juni. %eng %spa es este. R are k'u le. %mor are k'u le. %eng %spa y este. C are. %mor are. %eng %spa es. R apelipe chasipaj kan. %mor apelipe chasipaj kan. %eng %spa una Felipe regalame este. R wes ewari chaqe. %mor wes ewari chaqe. %eng %spa a mi esto. R are le juni. %mor are le juni. %eng %spa es esto. C no are taj. %mor no are taj. %eng %spa no es. *R21-71 Ch a pelipa le. = a pelipa le. %mor a pelipa le. %eng %spa Felipe vea. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. R are le, le, le. %mor are le, le, le. %eng %spa es el, el, el. N jas le ka'ano le che la le. %mor jas le ka'ano le che la le. %eng %spa ud. que hace con esos. N we xatoq awib' chare. %mor we xatoq awib' chare. %eng %spa peor si te encuentra. Jr saqe le, le, le. %mor saqe le, le, le. %eng %spa limpio blanco el, el, el. R a pelipe chasipaj kan una. %mor a pelipe chasipaj kan una. %eng %spa Felipe regalame de. R wes ewari. %mor wes ewari. %eng %spa una vez. C le, le. %mor le, le. %eng %spa el, el. Jr le juni' kontodo le junih. %mor le juni' kontodo le junih. %eng %spa este contodo el otro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch kon todo le juneh. = kon todo le juneh. %mor kon todo le juneh. %eng %spa contodo el otro. C oy ka'antaj. %mor oy ka'antaj. %eng %spa no hagas. T a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no hagas. N al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Rosaria. R nan kuch'ay a pelipe. %mor nan kuch'ay a pelipe. %eng %spa mama, lo pega a Felipe. C chasepeloq. %mor chasepeloq. %eng %spa senta. N qana chare. %mor qana chare. %eng %spa espera. C chasepeloq. %mor chasepeloq. %eng %spa senta. N weno al chay chiwila le wuj. %mor weno al chay chiwila le wuj. %eng %spa bueno Rosaria mira al. N al chay. %mor al chay. %eng %spa papel Rosaria. R jachin kak'amoy inaj wuji kuchixik? %mor jachin kak'amoy inaj wuji kuchixik? %eng %spa quien lo lleva este libro? C no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. P chaxajow at al chay le. %mor chaxajow at al chay le. %eng %spa ud. bailo Rosaria. C katxojowik al chaya. %mor katxojowik al chaya. %eng %spa bailo, Rosaria. *R21-72 R a pelipe are k'ule june. %mor a pelipe are k'ule june. %eng %spa Felipe es este. R e are le juni. %mor e are le juni. %eng %spa es ese? C are taj. %mor are taj. %eng %spa no es. R y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y este? C no. %mor no. %eng %spa no. R al Juana, al Juana. %mor al Juana, al Juana. %eng %spa Juana, Juana. R y le juni, le juni? %mor y le juni, le juni? %eng %spa y este? C no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R le juni? %mor le juni? %eng %spa este? C no. %mor no. %eng %spa no. R le juni? %mor le juni? %eng %spa este. C no, are. %mor no, are. %eng %spa no, es. R le? %mor le? %eng %spa el? C are. %mor are. %eng %spa es. Ch Auxten taq. = Auxten taq. %mor Auxten taq. %eng %spa R q'ab' are chi le juni, are chi le juni. %mor q'ab' are chi le juni, are chi le juni. %eng %spa mano el otro, este. Ch aq chakuyu. %mor aq chakuyu. %eng %spa gracias. R eu. %mor eu. %eng %spa .... Chaq chakuyu at. %mor Chaq chakuyu at. %eng %spa gracias a ud. C y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y este? Chaq chakuyu at. %mor Chaq chakuyu at. %eng %spa gracias a ud. R le juni, le juni? %mor le juni, le juni? %eng %spa este, el otro? P are le ri. %mor are le ri. %eng %spa este. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. R jawi ku k'u wi we? %mor jawi ku k'u wi we? %eng %spa donde esta el mio. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. *R21-73 P xuya kan al Chay waral ri. %mor xuya kan al Chay waral ri. %eng %spa lo dejo la Rosaria aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ja? in taj? %mor ja? in taj? %eng %spa que? no soy? R chana chi juntiro. %mor chana chi juntiro. %eng %spa hagalo otra vez. R ay, le juneh jatetz'ana kut, ah, nku. %mor ay, le juneh jatetz'ana kut, ah, nku. %eng %spa ay el otro, anda a jugar pues, ay. R le junela? %mor le junela? %eng %spa el otro? R ja? jale, in chik. %mor ja? jale, in chik. %eng %spa que? ahora yo. R y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y este? R are kaq'i al chay? %mor are kaq'i al chay? %eng %spa ud. aguanta a la Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le jun me's. %mor le jun me's. %eng %spa un gato. R atzyaq ri Chay. %mor atzyaq ri Chay. %eng %spa ropa, aqui esta Rosaria. Ch in chik kinxetatej. = in chik kinsetatej. %mor in chi-k k-0-in/set-ate-j. %eng %spa ahora yo voy a tirar. N jat b'a, eu. %mor jat b'a, eu. %eng %spa anda pues, adios. P jawi le? al Chay. %mor jawi le? al Chay. %eng %spa donde? Rosaria? R al chay chatzijona kut. %mor al chay chatzijona kut. %eng %spa Rosaria habla pues. C al chay, are la xaqab'e, le. %mor al chay, are la xaqab'e, le. %eng %spa Rosaria habla pues. R sach nan? %mor sach nan? %eng %spa que es mama? R no, wech in, wech in. %mor no, wech in, wech in. %eng %spa no, es mio, es mio. C chak'ama la xaqape. %mor chak'ama la xaqape. %eng %spa traiga tu cinta. Ch le kinkix taj lapix. = ma kink'is ta le lapis. %mor *ma k-0-in/k'is ta-!j *le lapis. %eng %spa no voy a acabar el lapiz. Ch uch ute lik. = utz kut e k'o:lik. %mor utz kut e /*k'o:-l-ik. %eng %spa es bueno si esta. P jas uwach k'o chupam? %mor jas uwach k'o chupam? %eng %spa que esta adentro? R a k'o china? %mor a k'o china? %eng %spa esta todavia? C no. %mor no. %eng %spa no. R k'o ta chik. %mor k'o ta chik. %eng %spa ya no hay. *R21-74 C k'ota chik, maka'antaj, maka'antaj. %mor k'ota chik, maka'antaj, maka'antaj. %eng %spa no hay, no hagan, no haga. R rukula al Juan. %mor rukula al Juan. %eng %spa con la Juana. Jr sipax lu yakis, sipax kan rumal in. %mor sipax lu yakis, sipax kan rumal in. %eng %spa y lo regalaron su jacks. Jr a pelipe leh. %mor a pelipe leh. %eng %spa regalo Felipe. R k'o awe. %mor k'o awe. %eng %spa ud. tiene. C chasipaj la yakis chuwe. %mor chasipaj la yakis chuwe. %eng %spa me regalas tu jacks. P kinki'am b'i en le ri, we le ri. %mor kinki'am b'i en le ri, we le ri. %eng %spa voy a llevar esto, esto es mio. P we in le riri, wene ri. %mor we in le riri, wene ri. %eng %spa esto es mio, si es mio. R chaya ku loqe. %mor chaya ku loqe. %eng %spa damelo pues. N chaya. %mor chaya. %eng %spa damelo. P b'ay we xat tzaqik. %mor b'ay we xat tzaqik. %eng %spa baya si va caer. C we xattzaqik. %mor we xattzaqik. %eng %spa si va a caer. P la we at ale. %mor la we at ale. %eng %spa la de ud. C xattzaqik. %mor xattzaqik. %eng %spa se cayo. R alah, jasta chik. %mor alah, jasta chik. %eng %spa ni¤o, que es. C oy, jas xub'ano oy q'ab'arel. %mor oy, jas xub'ano oy q'ab'arel. %eng %spa que, que hizo oy esta bola. C q'ab'arel, q'ab'arel. %mor q'ab'arel, q'ab'arel. %eng %spa esta borracho, borracho. Ch in chik, in kinxututej. = in chik, in kinxututej. %mor in chik, in k-0-in/xutute-j. %eng %spa ahora ya, voy a soplar. P nasutij b'a' leh, nasutijeh. %mor *k-in-a/suti-j b'a' leh, *k-in-a/suti-j eh. %eng %spa dame pues, dame vueltas. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P nasutij. %mor *k-in-a/suti-j. %eng %spa dame vueltas. Ch no' in cha'. = no' in cha'. %mor no' in /cha'. %eng %spa no yo. P no, in kinasutij. %mor no, in kinasutij. %eng %spa no yo me vas a dar vueltas. Ch in cha'. = in cha'. %mor in /cha'. %eng %spa yo diga. P in kinasutij. %mor in kinasutij. %eng %spa yo me vas a dar vueltas. Ch in cha'. = in cha'. %mor in /cha'. %eng %spa yo. *R21-75 R in kamik. %mor in kamik. %eng %spa hoy, voy a morir. P na sutij wa'le'. %mor na sutij wa'le'. %eng %spa dame vueltas a mi. C le, le, k'o modo, juntiro. %mor le, le, k'o modo, juntiro. %eng %spa el, el, no hay modo todo. Ch no, cha' in cha', kinxutij alaj. = no, in cha' kinasutij. %mor no, in /cha' k-in-*a/suti-j. %eng %spa no, yo dame vueltas. C juntiro, juntiro. %mor juntiro, juntiro. %eng %spa todo, todo. P chawesaj b'a, chaya laqab'. %mor chawesaj b'a, chaya le: a-q'ab'. %eng %spa saca pues, dame tus manos. R in chik. %mor in chik. %eng %spa ahora yo. C le juntiro. %mor le juntiro. %eng %spa todo. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? C le. %mor le. %eng %spa el. P a utz al chay? a utz? %mor a utz al chay? a utz? %eng %spa es bueno Rosario? es bueno? Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P a utz? %mor a utz? %eng %spa es bueno? Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. P chaya b'a, chaya b'a la yakis. %mor chaya b'a, chaya b'a la yakis. %eng %spa dame, dame tu jacks. C o ma utz taj? %mor o ma utz taj? %eng %spa o no es bueno. Ch tawen, ya pa lab'orxa. = tawen, chaya pa lab'orxa. %mor tawen, ch-0-a/ya' pa le: a-b'orxa. %eng %spa bueno, guarda en tu bolsa. P b'ay, kink'amik, a utz? %mor b'ay, kink'amik, a utz? %eng %spa baya, voy a morir, es bueno. R al chay, kaya b'a, kaya b'a. %mor al chay, kaya b'a, kaya b'a. %eng %spa Rosaria, dame, vas a dar. R jun lib'ra chaqech. %mor jun lib'ra chaqech. %eng %spa un libro de nosotros. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P uy, le ri. %mor uy, le ri. %eng %spa uy esto. R jajik'ab' b'a le. %mor jajik'ab' b'a le. %eng %spa se para panela. C le x'ek chuwa le tiox. %mor le x-0/b'e:-!ik chi-u-wa le tiox. %eng %spa el, se fue en la plaza. R b'ay la at chik. %mor b'ay la at chik. %eng %spa y ud. C q'ab'arel. %mor q'ab'arel. %eng %spa borracho. *R21-76 Ch jun chik. = jat at, jun chik. %mor /jat at, jun chi-k. %eng %spa vaya a ud. otro. R e juntiro chi b'a. %mor e juntiro chi b'a. %eng %spa ahora todos. C at q'ab'arel. %mor at q'ab'arel. %eng %spa esta borracho. P al chay, al chay, chayaj un awe ate. %mor al chay, al chay, chayaj un awe ate. %eng %spa Rosaria, Rosaria, dale uno a ud. P jun juni. %mor jun juni. %eng %spa este, este. R ja? ena jat b'aloqe. %mor ja? ena jat b'aloqe. %eng %spa que? anda. C ya xinkoxik. %mor ya xinkoxik. %eng %spa ya me canse. R leh. %mor leh. %eng %spa el. C chana, chawetale, chawetale. %mor chana, chawetale, chawetale. %eng %spa hagala a ud., a ud. R la kute. %mor la kute. %eng %spa la vio. P chattak'ala kut!. %mor chattak'ala kut!. %eng %spa manda pues!. R saj nan. %mor saj nan. %eng %spa venga mama. R are. %mor are. %eng %spa es. Ch in chik. = in chik. %mor in chi-k. %eng %spa ahora yo. P le at katq'ab'arel ke. %mor le at katq'ab'arel ke. %eng %spa ud. esta borracho. C q'ab'arel. %mor q'ab'arel. %eng %spa borracho. R xa kajet. %mor xa kajet. %eng %spa solo cajeta. Ch al talin ku, ku wa le ku'anoh. = al talin jas ku we le ku'ano. %mor al talin *jas ku we le k-0-u/b'an-oh. %eng %spa Catarina y que hace. R a Pelip. %mor a Pelip. %eng %spa Felipe. P jas uwach e katijo le? al Chay. %mor jas uwach e katijo le? al Chay. %eng %spa que estas comiendo? Rosaria. P jas uwach e katijo? %mor jas uwach e katijo? %eng %spa que estas comiendo? Ch flolex pa mama, ay le wala. = flores pa mama. %mor flores pa mama. %eng %spa flores para mama, hay mi hijo. Ch ay di, di. = ay di, di. %mor ay di, di. %eng %spa ay ni¤o, ni¤o. P chixxojow ix keb' ruk' a. %mor ch-ix/xoj-ow ix keb' r-uk' a. %eng %spa baila ud. con. Ch a pelipa. = a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. C xa xojowik? %mor xa /xojow-ik? %eng %spa bailo. *xk'is le cinta R-21.