.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 8 .N:2 .H:Al Cha:y 8 $$$ ... .H: .H: .H: .H: * Age 2;10.27 * No. of utterances: 376 * MLU: 2.01 *R8-1 R kalcha. %mor kalcha. %eng %spa diga. Ch wilo. = xawilo. %mor *x-0-aw/il-o. %eng %spa lo vistes C wilo, a kawilo, a sib'ilaj. %mor wilo, a kawilo, a sib'ilaj. %eng %spa lo ves, som muchos. C jab', le iwir, a k'o ch'o. %mor jab', le iwir, a k'o ch'o. %eng %spa lluvia ayer hay rator. C k'otaj, k'o joron. %mor k'otaj, k'o joron. %eng %spa no hay, hay agua. R k'olik kacha. %mor k'olik kacha. %eng %spa hay diga. R k'olik choq'oq'. %mor k'olik choq'oq'. %eng %spa hay diga. Ch ko lon k'al. = k'o pa le jaron lak'al. %mor /k'o: *pa *le jaron *le ak'al. %eng %spa el nino esta en lagua. C ak'o sib'ilaj joron chuwa. %mor ak'o sib'ilaj joron chuwa. %eng %spa hay bastaute agua nesta a la casa. C le ja. %mor le ja. %eng %spa la easa. R k'olik choq'oq'. %mor k'olik choq'oq'. %eng %spa hay diga. Ch lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. R jetzana che yakis sa'n. a sa'n. %mor jetzana che yakis sa'n. a sa'n. %eng %spa yugue mos yaks, santos. C jas uwach le le. %mor jas uwach le le. %eng %spa que es eso. Ch na yakix. = qana yaks. %mor *qa/b'an-a yaks. %eng %spa juguemos yaks. C le yakis, autz pale at. %mor le yakis, autz pale at. %eng %spa el yaks, esta bien Ud. Ch li' tem. = ri li tem. %mor *ri le i-tem. %eng %spa aqui esta la salla. C ah maltiox. %mor ah maltiox. %eng %spa gracias. R sare di. %mor sare di. %eng %spa Venga muchacha. Ch e le pa mux. = e le pa mux. %mor e le pa mux. %eng %spa re fue a nadar. C ko jun weij. %mor ko jun weij. %eng %spa hay un cuadermo. Ch juj. = wuj. %mor wuj. %eng %spa cuadermo. R ay juna lii. %mor ay juna lii. %eng %spa hay una muchacha. Ch ay li, ali ya. = ay li, ali ya. %mor ay li, ali ya. %eng %spa ay muchacha, muchacha. C juna li. %mor juna li. %eng %spa una muchacha. *R8-2 R jun pota ali. %mor jun pota ali. %eng %spa una toto muchacha. Ch pota in a, aya potaina. = ay le nufoto in a. %mor ay *le nu-foto in a. %eng %spa ay mi foto. R li inchik e. %mor li inchik e. %eng %spa ya ahora. R la kute, le xara le. %mor la kute, le xara le. %eng %spa ya vistes a rs. Ch no yata. = no yata. %mor no yata. %eng %spa no, vistes. R le nu potain. %mor le nu potain. %eng %spa wi toto mio. Ch ah no exuwach. = eh uwach. %mor eh u-wach. %eng %spa ah no entiente dece. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a, si. R ay pota. %mor ay pota. %eng %spa ay Foto. R dacha. %mor dacha. %eng %spa muchacho. C ah je k'o k'o jun chik. %mor ah je k'o k'o jun chik. %eng %spa a si hay otro. R a kole nu pota. %mor a kole nu pota. %eng %spa esta rui foto. Ch pota. = pota. %mor pota. %eng %spa foto. C na we tam taj we k'o. %mor na we tam taj we k'o. %eng %spa no si si hay. C o no. %mor o no. %eng %spa o no. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C m, k'o sib'ilaj le fotos. %mor m, k'o sib'ilaj le fotos. %eng %spa hay muchos fotos. C pa ronojel le wuj. %mor pa ronojel le wuj. %eng %spa en todo el libro. R xa re le wa' ri'. %mor xa re le wa' ri'. %eng %spa es del esto. C k'o sib'ilaj. %mor k'o sib'ilaj. %eng %spa hay muchos. R jas k'u wach le riri'. %mor jas k'u wach le riri'. %eng %spa y que es esto. C le rikan jas kach'ob'at? %mor le rikan jas kach'ob'at? %eng %spa que sabe red. Ch no', no' chob' in. = kinchob' in. %mor no' *k-0-*in/ch'ob' in. %eng %spa lo se yo. R ko jun k'ayib'al jewa. %mor ko jun k'ayib'al jewa. %eng %spa hay un mercado agui. R ju k'ayib'al. %mor ju k'ayib'al. %eng %spa un mercado. Ch no' kuj jun chik. = chatzukuj jun chik. %mor no' *ch-0-*a/tzuku-j jun chi-k. %eng %spa busque a otro. *R8-3 C ah no wech in. %mor ah no wech in. %eng %spa ah no, es mio. R ay inaj ak'ual le'. %mor ay inaj ak'ual le'. %eng %spa ay un ninito. R inaj ak'aal le'. %mor inaj ak'aal le'. %eng %spa ay un nini to. Ch ay no, no. = ay no, no. %mor ay no, no. %eng %spa ay no. R jun re putzam. %mor jun re putzam. %eng %spa un se tue au su nanz. R ay no inaj wich achiab' ate. %mor ay no inaj wich achiab' ate. %eng %spa un pequeno norio. Ch ay wek'aj wech. = we awech. %mor we aw-e-ch. %eng %spa si es tuyo. R tasaj k'ute san sa'aj. %mor tasaj k'ute san sa'aj. %eng %spa venga pues, santos, venga. R ay inaj taq' k'ayib'al. %mor ay inaj taq' k'ayib'al. %eng %spa ay unos mereaditos. Ch aj. = sa'aj. %mor /saj. %eng %spa areuga. S b'ij k'ut e ri. %mor /b'ij k'u-t e ri. %eng %spa diga pues. R eh. %mor eh. %eng %spa R kinmak'ij k'u le jewari ri. %mor k-0-in/mak'i-j k'u le jewari ri. %eng %spa y voy a cortar esto. R le nu pota in axak'amloq'. %mor le nu pota in axak'amloq'. %eng %spa nu foto lo trajistes. Ch no ri. = no ri. %mor no ri. %eng %spa no ri. R nk'ule pota a Felipe a. %mor nk'ule pota a Felipe a. %eng %spa y lo foto Felipe. R xel k'unuloq. %mor xel k'unuloq. %eng %spa y salio'. C ah xa menester jun ik'. %mor ah xa menester jun ik'. %eng %spa es necesano un mes. C chare le poto rumal. %mor chare le poto rumal. %eng %spa para da foto porque. C menester kintaq' le poto. %mor menester kintaq' le poto. %eng %spa es necesario que mande la. C che los Estados Unides. %mor che los Estados Unides. %eng %spa Foto en los E.E. U.U. Ch ay ay. = ay ay. %mor ay ay. %eng %spa ay. R uy chat kuloq'. %mor uy chat kuloq'. %eng %spa sientate. C al chay kachol uwach. %mor al chay kachol uwach. %eng %spa Ros. los sabes. S chawila mpe le. %mor ch-0-aw/il-a mpe le. %eng %spa mira pues. Ch wich' kar warli. = k'o le jun wich' kar waral i. %mor /*k'o: *le *jun wich' kar waral i. %eng %spa esta el pescadito aqui. *R8-4 C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R ay ay jas. %mor ay ay jas. %eng %spa ay, ay que. R ay jasuwach wa le riri. %mor ay jasuwach wa le riri. %eng %spa que sera esto. R jas k'u wach le riri. %mor jas k'u wach le riri. %eng %spa que es esto. C jas k'u wach alchay. %mor jas k'u wach alchay. %eng %spa que es Ros. Ch b'oq'wach. = b'oqwach. %mor b'oqwach. %eng %spa ojo. R koj, k'u jun nori xkimak'ij. %mor koj, k'u jun nori xkimak'ij. %eng %spa hay uno ellos lo eortaron. R b'i b'e wa'ri'. %mor b'i b'e wa'ri'. %eng %spa esto. Ch mak' awa' ri'. = kinmak'ij we. %mor *k-0-*in/mak'i-*j w-e. %eng %spa voy a cortar mio. R kinmak'ij. %mor kinmak'ij. %eng %spa voy a cortar. C k'o jun le naj xpeq'. %mor k'o jun le naj xpeq'. %eng %spa hay uno la ranita. R ay are b'a are b'a. %mor ay are b'a are b'a. %eng %spa u es a es. R k'o le naj xpeq'. %mor k'o le naj xpeq'. %eng %spa esta le ramita. R junixpeq'. %mor junixpeq'. %eng %spa una ramita. R u poto wa la le. %mor u poto wa la le. %eng %spa eso es su toto. R le jun mam uwache. %mor le jun mam uwache. %eng %spa esa grande. R jun ixpeq, le jun mam uwach. %mor jun ixpeq, le jun mam uwach. %eng %spa una mama, tien grande su ojo. Ch le wike, uwali. = le wik e, uwal i. %mor le wik e, u-wal i. %eng %spa esto. C jas kub'an ruk' le wuj? ay. %mor jas kub'an ruk' le wuj? ay. %eng %spa que hace papel& ay. C a k'o amuyek che le wuj. %mor a k'o amuyek che le wuj. %eng %spa hay munotseo con el libo. R k'olik kacha. %mor k'olik kacha. %eng %spa hay diga. Ch taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'o taj? %mor k'o taj? %eng %spa no hay. R we xel la le poto pa jun ik'. %mor we xel la le poto pa jun ik'. %eng %spa si sale la toto ento un mes. R wich' ka'an le che le wech. %mor wich' ka'an le che le wech. %eng %spa si lo hacer pequeno con el mio. Ch k'ul, k'ol, warli chah. = luqul ak'al le wa ri cha. %mor *le *u-qul ak'al *le wa ri /cha'. %eng %spa es cuello de nino. *R8-5 R ay, wilampe le. %mor ay, wilampe le. %eng %spa mira ve. S pares, chaya. %mor pares, chaya. %eng %spa po eso Ros. Ch no', no' pqaj. *** = no', no' pqaj. %mor no', no' /pqa-j. %eng %spa no no quebrar. R n k'o chi jun le etz'ab'al li. %mor n k'o chi jun le etz'ab'al li. %eng %spa hay otro juquete. S ma kachap taj. %mor ma k-0-a/chap ta-j. %eng %spa no lo aganes. C k'o, k'o jun chik. %mor k'o, k'o jun chik. %eng %spa hay, hay otro. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R rech ali le. %mor rech ali le. %eng %spa es de la muchacha. Ch ay, paj mu'x le'. = le xusipaj le mu's le'. %mor *le *x-0-*u/sipa-j *le mu's le'. %eng %spa lo regalo el ladino. C no, wech in. %mor no, wech in. %eng %spa es mio. S xa'r, xa're chichu. %mor xa'r, xa'r r-e chichu. %eng %spa es el yarro de la senora. R chaltejona kute, peri jat b'ale, %mor chaltejona kute, peri jat b'ale, %eng %spa habla pues, peroando pues. R jate, jate. %mor jate, jate. %eng %spa anda, anda, Ch li'. = ri, nkay. %mor ri, n /kay. %eng %spa qui, ver. R ketz'ab'al lali. %mor ketz'ab'al lali. %eng %spa es juqueto de la muchacha. C wech in, jas kinb'ano? %mor wech in, jas kinb'ano? %eng %spa es mio, que hago. C tal b'arita, chi parixta, parexta. %mor tal b'arita, chi parixta, parexta. %eng %spa barita. C b'artixta cha. %mor b'artixta cha. %eng C b'artista. %mor b'artista. %eng %spa bartista. Ch wi, chiri. = jawi chiri. %mor jawi chiri. %eng %spa aqui. R ay, kinya chila le. %mor ay, kinya chila le. %eng %spa lo dejo alli. C jas xu'an le ali? %mor jas xu'an le ali? %eng %spa que hizo la muchacha. R paresta, paresta. %mor paresta, paresta. %eng %spa poresta. Ch ay, parexta. = ay, parexta. %mor ay, parexta. %eng %spa C jawi k'o wi. jawi k'o wile, b'oleta? %mor jawi k'o wi. jawi k'o wile, b'oleta? %eng %spa en donde esta ja boleta. R ja? %mor ja? %eng %spa que.*R8-6 Ch xaq. = xaq. %mor xaq. %eng %spa solo. R chaqopij chi jun? %mor chaqopij chi jun? %eng %spa rompa otro. C ah si. %mor ah si. %eng %spa ah, si. R are kawaj in, le jun k'ayib'al. %mor are kawaj in, le jun k'ayib'al. %eng %spa eslo que quiero yo, el meroado. C kachob' ub'anik le avion chiwuj. %mor kachob' ub'anik le avion chiwuj. %eng %spa empiesas hacer el orion de papel. Ch parexta, parexta. = parexta, parexta. %mor parexta, parexta. %eng %spa por esto. S ah lavion, si. %mor ah lavion, si. %eng %spa ah el avion si. Ch ah no, pej choq. = ah no, pej choq. %mor ah no, pej choq. %eng %spa ah no. R xt a Felipe. kinmakij ejuni. %mor xt a Felipe. kinmakij ejuni. %eng %spa por eso rompe esto. A Felipe. %mor Felipe. %eng %spa Felipe. C k'o jun m. %mor k'o jun m. %eng %spa hay un. R no mare taj. %mor no mare taj. %eng %spa no es. S pares, are. %mor pares, are. %eng %spa por eso. R le wari, are kawaj ine june. %mor le wari, are kawaj ine june. %eng %spa esto uno, yo quieso esto. S june. %mor june. %eng %spa esto uno. C le june. %mor le june. %eng %spa el uno. Ch xan lee. = xan lee. %mor xan lee. %eng %spa Santos. C kampos sib'ilaj. %mor kampos sib'ilaj. %eng %spa muchos. Ch xa'n, xa'n lee. = xa'n, xa'n lee. %mor xa'n, xa'n lee. %eng %spa Santos, Santos. C canciones pa ingles. %mor canciones pa ingles. %eng %spa Caucion au dugles. S jach'n chike. %mor jach'n chike. %eng %spa onal. C le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. *R8-7 S ah lelele, ah yayaya. %mor ah lelele, ah yayaya. %eng %spa ah ese, ah. C le amil le. %mor le amil le. %eng %spa el animal. S le la cantante. %mor le la cantante. %eng %spa ese el cantante. C a je cantante. %mor a je cantante. %eng %spa asi cantante. S ah ri, utz ri. %mor ah ri, utz ri. %eng %spa a si esta bien. C k'o pa EE. %mor k'o pa EE. %eng %spa esta an E.E.U.U. S ri. %mor ri. %eng %spa este. Ch xan le. = a san. %mor *a san. %eng %spa Santos. S e lari, jun conjunto ono? %mor e lari, jun conjunto ono? %eng %spa este, an conjunto a no? C conjunto si. %mor conjunto si. %eng %spa conjunto si. Ch xan. = xan. %mor xan. %eng %spa Santos. S are cantante le k'o chiri. %mor are /canta-nte le /k'o: chiri. %eng %spa el cantante es el que esta aqui. C no, jawi k'o wi le q'ojom. %mor no, jawi k'o wi le q'ojom. %eng %spa no, en donde esta le musica. C kintataj, ma katinta taj. %mor kintataj, ma katinta taj. %eng %spa no lo oigo, no lo oigo. S mm. %mor mm. %eng %spa m. R ay tiajim le disea kuk' al. %mor ay tiajim le disea kuk' al. %eng %spa estau haciendo el disco con. R Taresi al Chay, chattzukuj. %mor Taresi al Chay, chattzukuj. %eng %spa Teresa Ros, Buscalo. R chi jun wech a Sane k'ayib'al. %mor chi jun wech a Sane k'ayib'al. %eng %spa un mio Santos el mercado. S m, k'olik. %mor m, /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ch i chix. = i chix. %mor i chix. %eng %spa chix. C chex. %mor chex. %eng %spa chix. R le k'ayib'al le. %mor le k'ayib'al le. %eng %spa el mercado ve. S xawilo, k'olile le. %mor x-0-aw/il-o, /k'o: li le le. %eng %spa lo ves, esta. R le, le, le xa jal kanoq. %mor le, le, le xa jal kanoq. %eng %spa ese, lo pasastes. S m, k'o naj wich' ak'al e. %mor m, /k'o: naj wich' ak'al e. %eng %spa esta un nino pequeno. Ch (wich'al). = maj wich' ak'al. %mor naj wich' ak'al. %eng %spa nino pequeno. *R8-8. S Israel minda, linda. %mor Israel minda, linda. %eng %spa Israel, linda. Ch toq o la le. = toq o la le. %mor toq o la le. %eng %spa puya eso. S chawixtaj na, chawixtaj pe na. %mor ch-0-aw/iye'-xtaj na, ch-0-aw/iye'-xtaj pe na. %eng %spa esperate, esperate. S le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa este euaderno. Ch do le, do le da le. = da le, da le da le. %mor da le, da le da le. %eng %spa muchacho, muchacho. C du, du, du. %mor du, du, du. %eng %spa du, du, du. S jun parteri Felipe, jawi? %mor jun parteri Felipe, jawi? %eng %spa esta parte Felipe en donde? C jawile? %mor jawile? %eng %spa en donde esta. S le jun parte ri. %mor le jun parte ri. %eng %spa esta parto. C ah, pa Vietnam. %mor ah, pa Vietnam. %eng %spa en Vietnam. S jasuwach taqin? %mor jasuwach /tajin? %eng %spa que estan? Ch uya, keb'a laya. = uya, keb'a laya. %mor uya, keb'-a laya. %eng %spa uya. C jun canal. %mor jun canal. %eng %spa un canal. R jas ub'i. %mor jas ub'i. %eng %spa como se llama. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S ka'an taj, ka'an taj. %mor k-0-a/b'an ta-j, k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagos Ros no lo hagos. C ka'an taj, ka'an taj. %mor ka'an taj, ka'an taj. %eng %spa no lo hagos, no lo hagos. C a k'o a kem? al chay. %mor a k'o a kem? al chay. %eng %spa tienes teyido, Ros. C le a kemat. %mor le a kemat. %eng %spa tu tijido. R ah no wech in taj. %mor ah no wech in taj. %eng %spa no es nuo. R rech le watz. %mor rech le watz. %eng %spa es de un humana. R C rele at, al Chay? %mor C rele at, al Chay? %eng %spa es tuyo, Ros? R si. %mor si. %eng %spa si. C re le al Talin? %mor re le al Talin? %eng %spa es de Catarina? *R8-9 R ay. %mor ay. %eng %spa ay. S n k'o lal Chay, di, jawi xe'e wi? %mor n k'o lal Chay, di, jawi x-0/b'e wi? %eng %spa y la Ros muchacha donde se fue. R e, e pa nuwi. %mor e, e pa nuwi. %eng %spa se tue nu mi cabeza. S jas xu'ano? %mor jas x-0-u/b'an-o? %eng %spa que hizo? R le, are kawaj in le. %mor le, are kawaj in le. %eng %spa yo quiero el. Ch ay le. = ay le. %mor ay le. %eng %spa ay el. N jas le kachup jela? %mor jas le k-0-a/chup jela? %eng %spa que apagos alla? N Al Chaay jat k'oo ruk' e mu's. %mor al chaay /jat /k'o: r-uk' e mu's. %eng %spa anda esta con el ladino. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no, a katij ceb'oy? %mor no, a katij ceb'oy? %eng %spa no comes cebolla? Ch xa'n. = xa'n. %mor xa'n. %eng %spa Santos. S jasach Chay? %mor jasach Chay? %eng %spa que es Ros? Ch chawila chap e'a'. = chawila chap e'a'. %mor ch-0-aw/il-a /chap e'a'. %eng %spa mira. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chawila. = chawila. %mor ch-0-aw/il-a. %eng %spa mira. S saj jewa. %mor /saj jewa. %eng %spa venga aea. Ch no, chap e mu'x. = kunuchap le mu's. %mor no *k-*in-*u/chap le mu's. %eng %spa me agarra el ladino. C jasche? a kab'ixonik. %mor jasche? a kab'ixonik. %eng %spa porque? canta. S mm. %mor mm. %eng %spa m. C a katkowin kab'ixonik. %mor a katkowin kab'ixonik. %eng %spa puedes cantor. S al Chay cha, a katkowinik. %mor al Chay cha, a k-at/kowin-ik. %eng %spa Ros dice, puedes. S ka'an e wari? %mor k-0-a/b'an e wari? %eng %spa hacer esto. C katkowin katb'ixonik? %mor katkowin katb'ixonik? %eng %spa puedes cantor? C Al Chay k'o tzij. %mor Al Chay k'o tzij. %eng %spa Ros hay palabra. R tutituti. %mor tutituti. %eng %spa tutituti. Ch cher li. = rancher le ri. %mor rancher *le ri. %eng %spa esto es ranchera. *R8-10 S al chay, al xar. %mor al chay, al xar. %eng %spa Ros Ros. S tasaj kut ja. %mor ta/saj ku-t ja. %eng %spa Venga pues, que. Ch tasaj kut ja. = tasaj kut ja. %mor ta/saj ku-t ja. %eng %spa Venga pues, que. S uy. %mor uy. %eng %spa uy. Ch xan. = xan. %mor xan. %eng %spa santos. S ja sajpe kujtzijon awuk' chiri. %mor /ja/saj pe k-uj/tzij-on aw-uk' chiri. %eng %spa Venga pues vamos hablar contingo aqui. Ch ah no ahno cha taj. = ha no, ha no katcha taj. %mor ah no, ah no *k-*at/cha' ta-j. %eng %spa no no dirias. S kujtzijon, kujtzijon awuk chiri ri. %mor k-uj/tzij-on, k-uj/tzij-on aw-uk' chiri ri. %eng %spa vamos hablar, vamos hablar contigo aqui. Ch cha taj. = katcha taj. %mor *k-*at/cha' ta-j. %eng %spa direas. S kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng %spa quieres. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R chaqupij chi jun wech e wij. %mor chaqupij chi jun wech e wij. %eng %spa conta otro nu papel. S jas die. %mor jasche. %eng %spa porque. Ch le chux. = kul loq. %mor *ch-*at/*kul la-oq. %eng %spa sientate. R are kawaj in eri. %mor are kawaj in eri. %eng %spa yo quiero esto. S pares kujtzijon b'a awuk. %mor pares k-uj/tzij-on b'a aw-uk'. %eng %spa por eso vamos hablar contigo. S e kimb'ij jun, jun, pares chawe. %mor e k-0-in/b'ij jun, jun, pares chi-aw-e. %eng %spa te di go un, por eso a li. Ch ay lux. = ay lux. %mor ay lux. %eng %spa sientate. S kinb'ij jun cij chiste chawe. %mor k-0-in/b'ij jun cij chiste chi-aw-e. %eng %spa te voy a decir un chiste. S kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng %spa queres. Ch chap ur mer. = xchup le wari. %mor *x-0/chup *le *wari. %eng %spa se apago esto. S pares a kimb'ij. %mor pares a k-0-in/b'ij. %eng %spa por es digo. Ch b'ij. = chab'ij b'a. %mor *ch-0-*a/b'ij *b'a. %eng %spa diga pues. S b'ay peri katkub'e b'a chiri. %mor b'ay peri k-at/kub'e b'a chiri. %eng %spa vaya pero te vas a sentar aqui. *R8-11 S ma kut. %mor /k'am-a ku-t. %eng %spa agarralo. Ch chay. = chay. %mor chay. %eng %spa ros. S pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Ch no b'ij chay chupxaj warli. = no kub'ij lal chay kuchupisaj le wa ri. %mor no *k-0-*u/b'ij *le *al chay *k-0-*u/chup-isa-j *le wa ri. %eng %spa dice Ros, ma apagar esto. S b'ay tawen. %mor b'ay tawen. %eng %spa vaya esta bien. Ch ay pich warli. = chupisaj le wa ri. %mor *k-0-*u/chup-isa-j *le wa ri. %eng %spa va apagar esto. S m, pares, di ma kachap taj. %mor m, pares, di ma k-0-a/chap ta-j. %eng %spa por eso no lo apaques. S le, kawaj kimb'ij chawe. %mor le, k-0-aw/aj k-0-in/b'ij chi-aw-e. %eng %spa quieres que to lo diga. Ch uy le? = uy le? %mor uy le? %eng %spa ese. S pares le le le m, a kawaj. %mor pares le le le m, a k-0-aw/aj. %eng %spa por eso, quieres. Ch waj lux li'. = kawaj le lus ri. %mor *k-0-aw/aj *le lus ri. %eng %spa quieres esta luz. S b'ay m. %mor b'ay m. %eng %spa Voya. C ya utz ri. %mor ya utz ri. %eng %spa ya esta bien. S kimb'ij. %mor k-0-in/b'ij. %eng %spa lo digo. Ch b'ij. = chab'ij b'a. %mor *ch-0-*a/b'ij *b'a. %eng %spa decilo pues. S b'ay. %mor b'ay. %eng %spa voya. Ch no' b'ij taj. = no ma kab'ij taj. %mor no *ma *k-0-*a/b'ij ta-j. %eng %spa no lo digas. S jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. Ch no la puch. = no kachup. %mor no *k-0-*a/chup-*u. %eng %spa no, apaga. Ch ay b'a le. = ay b'a le. %mor ay b'a le. %eng %spa ese. S pares, ku k'ol ku latrij. %mor pares, k-0-u/k'ol ku la tzij. %eng %spa por eso va a guardar palabros tue. S kujtzijona pa jun rato chiri. %mor k-uj/tzij-on-a pa jun rato chiri. %eng %spa vamos hablor deutro da an rato. S xawilo le. %mor x-0-aw/il-o le. %eng %spa lo vistes. Ch taj. = xinwil taj. %mor *x-0-*inw/*il ta-j. %eng %spa no lo vi. S ja, la kut e xawilo a utz chay. %mor ja, la ku-t e x-0-aw/il-o a utz chay. %eng %spa xa vistes, lo ves esta aicu Ros. *R8-12 Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. S kapitz taj wexq'upinik. %mor k-0-a/pitz ta-j we x-0/q'upi-n-ik. %eng %spa no lo apaches mi se quicbra. C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa nada. R ay kmkowinik rumal. %mor ay kmkowinik rumal. %eng %spa puedo con el. S a utz kimb'ij chay. %mor a utz k-0-in/b'ij chay. %eng %spa esta bien si lo digo Ros. Ch uchi. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch uj. = uj. %mor uj. %eng %spa nosotros. S che juntira k'e juna kencj cha. *** %mor che juntira /k'o: jun a-konej /cha'. %eng %spa una vez habia un conejo. S chi eh te karilo k'o jun kayot cha. %mor chi eh te k-0-r/il-o /k'o: jun kayot /cha'. %eng %spa despues mio que habia an coyote dice. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch e cha jun xik taq 'ale. = x'e chi jun xik jetaq 'ale. %mor *x-0/b'e chi jun xik jetaq 'ale. %eng %spa se fue un gavilan por alli. N Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C xajun. %mor xajun. %eng %spa solo uno. Ch li? = ri? %mor ri? %eng %spa esto. S eh xawilo le, e che le juntir e. %mor eh x-0-aw/il-o le, e che le juntir e. %eng %spa lo vistes, se fue otra vez. S chaxub'ij a. %mor ch-0-a/xub'i-j a. %eng %spa asustalo. Ch tira cha. = juntiro cha. %mor juntiro /cha'. %eng %spa todo dice. S xub'ij la la konej che la koyot cha? %mor x-0-u/b'ij la la konej che la koyot /cha'? %eng %spa dijo el comejo al coyote. Ch b'ij konot cha. = xub'ij kanoq cha. %mor *x-0-*u/b'ij kan-oq /cha'. %eng %spa lo fue a dicir dice. S e chaq' pe cha tempena te leinta chawe. %mor e chaq' pe cha tempena te le in/ta' chi-aw-e. %eng %spa solo aigalo, despues te prequerto. S eh, te teka, teka. %mor eh, te teka, teka. %eng %spa despues, to prequerto. *R8-13 Ch e chalo cha. = e chalo cha. %mor e chalo /cha'. %eng %spa S te kariloh %mor te k-0-r/il-o %eng %spa despues vio. Ch no' no' te kaloh eek nah. = no' te karilo x'e na. %mor no' te k-0-#r/il-o *x-0/b'e na. %eng %spa despues vio se fue que. Ch ek xul winaq. = ek xul winaq. %mor *x-0/b'e-ik x-0/ul winaq. %eng %spa entre la gente. S eh e chikixol winaq. %mor *x-0/b'e: e chi-ki-xol winaq. %eng %spa se fue entre la gente. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jas uwach xkiano. %mor jas u-wach x-0-ki/b'an-o. %eng %spa que hicieron. Ch ek mal ek. = x'ek mar x'ek. %mor *x-0/b'e-ik mar *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue, se fue en el mar. S xe pa mari. %mor x-0/b'e pa mar ri. %eng %spa se tue en el mar. Ch no ek ek na na tu loq. = no, x'e tu loq. %mor no, *x-0/b'e-!ik ta la-oq. %eng %spa no se fue. S eh xawilo le e xe kut cha. %mor eh x-0-aw/il-o le e x-0/b'e: ku-t /cha'. %eng %spa lo ves, se fue dice. Ch no no ek. = no x'ek. %mor no *x-0/b'e-ik. %eng %spa no no se fue. R a kaxul e, a kaxul e, lutzij lali iwuk'. %mor a k-0/xul e, a k-0/xul e, le u-tzij le ali iw-uk'. %eng %spa se baja, se baja su palabra de la muchacha con Ud. Ch ek, ek, ek. = x'ek, x'ek, x'ek. %mor *x-0/b'e-ik, *x-0/b'e-ik, *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue, se fue. C le tzij, le tzij. %mor le tzij, le tzij. %eng %spa los palabros, los palabros. S a xawila le kata kut le xu'ano cha. %mor a x-0-aw/il-a le k-0-a/ta' ku-t le x-0-u/b'an-o /cha'. %eng %spa los ves, oistes lo que le paso dice. Ch no', no', ta mpeh le. = no', no', chata mpe le. %mor no', *ch-0-*a/ta' mpe le. %eng %spa no oiga. Ch ek xul naq. = xul le winaq. %mor x-0/ul *le winaq. %eng %spa llegro la gente. S xawilo. %mor x-0-aw/il-o. %eng %spa lo ves. Ch ek. = x'ek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. R saj na juntiro, le b'olet. %mor saj na juntiro, le b'olet. %eng %spa cha we saj na guntiro le bolit. S tasaj kut. %mor ta/saj ku-t. %eng %spa venga pues. R le b'io le violeta. %mor le b'io le violeta. %eng %spa la violeta. S u juju, jab'ij kut e chiste wen ya. %mor u juju, /j-0-a/b'ij ku-t e chiste wen ya. %eng %spa anda a decir el chiste. *R8-14 S k'ate karila, teka, tekaq'ila. %mor k'ate k-0-r/il-a, teka, te k-0-q/il-a. %eng %spa despues lo va a ver, lo varus a ver. S chawiyaj impena k'o chi jun. %mor ch-0-aw/iye'-j impe na /k'o: chi jun. %eng %spa esperate, hay otro. R chu'anu junu wach b'ay. %mor chu'anu junu wach b'ay. %eng %spa haga un sui ojo voya. S te kaq'ila, tekaq'ila, la, la kut. %mor te k-0-q/il-a, te k-0-q/il-a, la, la ku-t. %eng %spa lo veremos, le veremos, ya vistes. S la la la la koyot. %mor la la la la koyot. %eng %spa el coyote. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S chata mpe chata mpe na. %mor ch-0-a/ta' mpe ch-0-a/ta' mpe na. %eng %spa oiga pues, oiga pues. S kimb'ij impe, te kab'ij chi lawe. %mor k-0-in/b'ij mpe, te k-0-a/b'ij chi le aw-e. %eng %spa lo voy a decir, despues el tuyo dices. S xato a utz. %mor x-0-a/ta'-o a utz. %eng %spa oistes, esta bien. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. S pares oh Chay. %mor pares oh Chay. %eng %spa por eso, Ros. Ch no te kinek. = no te kinek. %mor no te k-in/b'e-ik. %eng %spa despues voy. Ch naq' kuk' naq'. = naq' kuk' naq'. %mor naq' kuk' naq'. %eng %spa la a. S mn. %mor mn. %eng %spa mn. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. S ka'an taj nan, ka'an taj. %mor k-0-a/b'an ta-j nan, k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagos, no lo hagos. S eh b'ay chatampe. %mor eh b'ay ch-0-a/ta' mpe. %eng %spa voya oiga. C saje wa al chay. %mor saje wa al chay. %eng %spa Venga Ros. S al chay. di. %mor al chay. di. %eng %spa Ros, muchacha. C jas ka ano ruk'asan. %mor jas ka ano ruk'asan. %eng %spa que haces con e'l Santos. S al chay a kimb'ij chaweh. %mor al chay a k-0-in/b'ij chi-aw-eh. %eng %spa Ros te lo digo. S a kimb'ij. %mor a k-0-in/b'ij. %eng %spa digo. Ch aj taj yake'x xa'n. = k'o taj ak san. %mor /*k'o: ta-j ak san. %eng %spa no hay yak santos. S pares b'ay ew kinkojo. %mor pares b'ay ew k-0-in/koj-o. %eng %spa por eso Vaya, lo pongo. Ch aj taj. = ma kaq'aj taj. %mor *ma *k-0-*a/q'aj ta-j. %eng %spa no lo quiebres. S kujetz'anoq, le' xawilo le. %mor k-uj/etz'an-oq, le' x-0-aw/il-o le. %eng %spa vamos a jugos, lo ves. Ch tor xika cha. = tor xika cha. %mor tor xika /cha'. %eng %spa *R8-15 S chujetz'an chi ri. %mor ch-uj/etz'an chi ri. %eng %spa juguemos aqui. Ch tawen, no chan chi li. = tawen no chujetz'an chi ri. %mor tawen no *ch-*uj/etz'an chi ri. %eng %spa juguemos aqui. S no utz chi ri, utz chi ri. %mor no utz chi ri, utz chi ri. %eng %spa no esta bien aqui, esta bien aqui. Ch utz chi li. = utz chi ri. %mor utz chi ri. %eng %spa aqui. S utz chi ri. %mor utz chi ri. %eng %spa esta bien aqui. Ch uch chi li. = utz chi ri. %mor utz chi ri. %eng %spa esta bien aqui. S no, utz chiri. %mor no, utz chiri. %eng %spa no esta bien aqui. Ch utz chi li. = utz chi ri. %mor utz chi ri. %eng %spa esta bien aqui. S kata kut utz chi ri. %mor k-0-a/ta' ku-t utz chi ri. %eng %spa oiga pues, esta bien aqui. Ch chi li. = chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. S < >. %mor < >. %eng %spa < >. R jas xu'ano. %mor jas xu'ano. %eng %spa que hizo. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah, no. S le, no, yompis kacha. %mor le, no, yompis k-0/cha'. %eng %spa no, yompes diga. R kinch'aw taj. %mor kinch'aw taj. %eng %spa no lo se. C jasche? %mor jasche? %eng %spa porque. Ch yompix, yompix. = yompis. %mor yompis. %eng jacks. %spa yompis. R xa ma nutijon ta le nunan. %mor xa ma n-u/tij-on ta le nu-nan. %eng %spa esque no he ense¤ado a mi mama. R ya nu letra. %mor ya nu letra. %eng %spa si mi letra. S chamajij kut. %mor ch-0-a/maji-j ku-t. %eng %spa empieza pues. R ma nu tijon taj. %mor ma nu tijon taj. %eng %spa no lo he eusenado. R in o kinaq ta piskwela. %mor in o k-in/aq ta pa iskwela. %eng %spa no he entrado en la esculla. S we ri kinb'an in. %mor we ri k-0-in/b'an in. %eng %spa donde esta lo hago yo. Ch b'an in. = kin'an in. %mor *k-0-*in/b'an in. %eng %spa lo hago yo. *R8-16 S kawilo lee le je ka'an chi ri. %mor k-0-aw/il-o le le je k-0-a/b'an chi ri. %eng %spa ves eso, asi haga aqui. Ch lo lee. = kinwilo le. %mor *k-0-*inw/il-o le. %eng %spa lo veo. S je ka'ana le, chare le. %mor je k-0-a/b'an-a le, chi-r-e le. %eng %spa haga asi a. S in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. Ch ah no in chik. = ah no in chik. %mor ah no in chi-k. %eng %spa a no, yo ahora. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. Ch ese le. = ese le. %mor ese le. %eng S %spa ese. R chamak'ij k'u le waral li. %mor chamak'ij k'u le waral li. %eng %spa corta aqui. C a xawilo. %mor a xawilo. %eng %spa lo ves. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. S a katkowin at, kat, kawetzab'ij. %mor a k-at/kowin at, kat, k-0-aw/etz'an-b'ej. %eng %spa puede Ud, yugarlo. S le ri al chay. %mor le ri al chay. %eng %spa esto Ros. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch uj keb'. = uj keb'. %mor uj keb'. %eng %spa nosotros 2. S jachin chik e keb' i? k'o ya le. %mor jachin chi-k e keb' i? /k'o: ya le. %eng %spa cual de los 2? esta el. Ch uj keb'. = uj keb'. %mor uj keb'. %eng %spa nosotros 2. S k'o taj e. %mor /k'o: ta-j e. %eng %spa no esta. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m? S kejeb' ya le. %mor kejeb' ya le. %eng %spa son 4. S tz'akat ya le. %mor tz'akat ya le. %eng %spa estau cabales. S Chay. lab'ij k'u lee chiste. %mor Chay. ul-a/b'ij k'u lee chiste. %eng %spa Ros, diagamos el chiste. Ch no' b'ij taj. = no kaqab'ij taj. %mor no *k-0-*qa/b'ij ta-j. %eng %spa no lo vamos a decir. S jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S pares, qab'ij kinb'ij in e chis. %mor pares, qa/b'ij k-0-in/b'ij in e chis. %eng %spa por eso lo decimos, digo el chiste. S no, ka'an taj, kayatijen n ab'aj e. %mor no, k-0-a/b'an ta-j, k-0/yatij-en ab'aj e. %eng %spa no lo hagas, me dejes los piedros. *R8-17 S we xpaq'inik. %mor we x-0/paq'i-n-ik. %eng %spa si se parte voya. S b'aye we xa'anik. %mor b'aye we x-0-a/b'an-ik. %eng %spa si lo haces. S ka'an ta chirij. %mor k-0-a/b'an ta chi-r-ij. %eng %spa ya no lo hagos. Ch an chilij. = ka'an chirij. %mor *k-0-*a/b'an chi-r-ij. %eng %spa hagalo aqui. S we xa'anik, katojo. %mor we x-0/b'an-PASS1-ik, k-0-a/toj-o. %eng %spa si lo haces, lo vos a pagar. S kacha le Felip, wextojo, we xa'anik. %mor k-0/cha' le Felip, we x-0/toj-PASS1-o, we x-0/b'an-ik. %eng %spa digo, el Felipe, si lo paga si ha hacen. Ch le? an chi li. = xa'an chi ri. %mor *x-0/b'an-PASS1 chi ri. %eng %spa lo hicieron aqui. R a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. S chatkula k'u' chiri. %mor ch-at/kul-a k'u' chiri. %eng %spa sientate aqui. Ch no' kul uch kul. = no, utz inkul. %mor no, utz in/kul. %eng %spa no, esta bien sentado aqui que estoy. S kab'ij ku le chiste. %mor k-0-a/b'ij ku le chiste. %eng %spa diagmos el chiste. Ch no uj. = no ke uj e ri. %mor no *k-*e uj *e *ri. %eng %spa no, es de nosotros esto. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chi li'. = chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. S kinb'ij, kinb'ij ku chawe. %mor k-0-in/b'ij, k-0-in/b'ij ku chi-aw-e. %eng %spa tedigo y te lo voy a decir. Ch on uch. = no utz. %mor no utz. %eng %spa no, bien. S kinb'ij, kinb'ij chawe, chay. %mor k-0-in/b'i-j, k-0-in/b'i-j chi-aw-e, chay. %eng %spa te lo digo, te lo digo, Ros. S chatampe! %mor ch-0-a/ta' mpe! %eng %spa sigalo. Ch chi li'. = chi ri'. %mor chi ri'. %eng %spa aqui. S pares, kaqata latzij. %mor pares, k-0-qa/ta' le a-tzij. %eng %spa por eso vamos a oir twe palabros. S kattzijon ku la. %mor k-at/tzijo-n ku la. %eng %spa vas hablor. Ch tawen a. = tawen a. %mor tawen a. %eng %spa esta bien. S eh, eh e la la la coyote cha xe'ek. %mor eh, eh e la la la coyote cha x-e/b'e-ik. %eng %spa el coyote se tue dice. S k'o jun mam sub'ub'al cha'. %mor /k'o: jun mam /sub'-u-b'al /cha'. %eng %spa hay una gran olla y. S come kanuma coyo'te cha'. %mor come k-0/num-a coyo'te /cha'. %eng %spa como tenua hambre el coyote. Ch yo't. = koyo't. %mor koyo't. %eng %spa coyote. *R8-18 S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch mam taq a le'. = jun mam jetaq a le. %mor *jun mam jetaq a le. %eng %spa un grande, asi. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch b'ij kut. = chab'ij kut. %mor *ch-0-*a/b'ij ku-t. %eng %spa diga pues. S xb'ix chareh cha'. %mor x-0/b'ij-x chi-r-e /cha'. %eng %spa le dijeson dice. S k'o pach chi ri' kacha ku ri cha la conej. %mor /k'o: pach chi ri' k-0/cha' ku ri /cha' la conej. %eng %spa hay paches aqui a si dicia el conejo. Ch pach li. = k'o pach chi ri. %mor /*k'o: pach *chi ri. %eng %spa hay paches aqui. S eh, chatitz'a b'i lajalom. %mor eh, ch-0-a/titz'-a b'i le a-jalom. %eng %spa meta tu cabaza. S cha kuri cha. %mor /cha' ku ri /cha'. %eng %spa S x'a b'i k'o. *** %mor x'a b'i. %eng %spa asi decia,. S k'o wanon chupam e sub'ub'al cha? %mor /k'o: wanon chi-u-pam e /sub'-u-b'al /cha'? %eng %spa y habia abejos adentro de la olla dice. S eh, kul le jun sububal cha. %mor eh, kul le jun /sub'-u-b'al /cha'. %eng %spa estaba la olla dice. S com la coyot cha' kakam chi wijal cha'. %mor com la coyot /cha' k-0/kam chi wijal /cha'. %eng %spa como el coyote ya se moria de hambre dice. S eh, como tz'ipuk'ux talo watak'olik cha. %mor eh, como /tz'ipuk'u-x ta lo wa ta /k'o:-l-ik /cha'. %eng %spa eh como el yve habia tamales dice. S xutitz' b'i lujalom. %mor x-0-u/titz' b'i le u-jalom chi-u-pam. %eng %spa metio su cabeza adentro. S ula xebe le wanon chupalaj che. %mor ula x-e/b'e le wanon chi u-palaj che. %eng %spa se fueron la alajor en su cara. S oy xtontirik. %mor oy x-0/tontir-ik. %eng %spa se ataramto. Ch oy. = oy. %mor oy. %eng %spa ay. S xtontiriik. %mor x-0/tontir-ik. %eng %spa ay se ataranto. S xtaranex kumal le wanon. %mor x-0/tarane-x k-umal le wanon. %eng %spa lo pessiguieron por las abispos. Ch ek ja'. = xb'e pa ja. %mor *x-0/b'e *pa ja. %eng %spa se fue a la casa. S je cha. %mor je /cha'. %eng %spa asi dice. S xanimajik cha. %mor x-0/animaj-ik /cha'. %eng %spa se corrio dice. S la coyot cha. %mor la coyot /cha'. %eng %spa el coyote dice. S eh k'o lee wanon chupalaj cha'. %mor eh /k'o: lee wanon chi u-palaj /cha'. %eng %spa estaban los abejos su pucara dice. S xti'ik cha. %mor x-0/ti'-PASS1-ik /cha'. %eng %spa lo mordieron. S eh la konej cha' k'o chula pajon. %mor eh la konej /cha' /k'o: chila pajon. %eng %spa el conejo dice que ya estaba. S k'o chula puwi jun manka cha. %mor /k'o: chila puwi jun manka /cha'. %eng %spa estaba encima de un mangal. *R8-19 Ch ti' waq'an in enot. = xti' le waqan in. %mor *x-0/ti'-PASS1 *le w-aqan in. %eng %spa me mordieson el pie. S eh ko chula la konej puwi le le jun manka cha. %mor eh /k'o: chila la konej puwi le le jun manka /cha'. %eng %spa ya estaba el conejo encima de an mangol. S tajin chi kutij la manka. %mor /tajin chi k-0-u/tij la manka. %eng %spa ya estaba comicudo el mango. Ch tij manka. = taqen kutij manka. %mor /*taqen *k-0-*u/tij manka. %eng %spa estab'a comiendo mango. S eh xopan a coyot ruk cha b'ay. %mor eh x-0/opan a coyot r-uk' /cha' b'ay. %eng %spa llego el coyote con el dice, Vaya. Ch xaj kut. = saj k'ut. %mor /saj k'u-t. %eng %spa vanga con el. S kamik katojo le xa'an chuwe. %mor kamik k-0-a/toj-o le x-0-a/b'an chi-w-e. %eng %spa ahora vas a pagarme lo que me hicistes. S kacha ku ri cha, kuch'aya komej. %mor k-0/cha' ku ri /cha', k-0-u/ch'ay-a konej. %eng %spa asi decia dice, le pegan al conejo. S kakamisax mal e coyot cha. %mor k-0/kam-isa-x mal e coyot /cha'. %eng %spa lo mata el coyote dice. S eh no ma kinach'ay taj. %mor eh no ma k-in-a/ch'ay ta-j. %eng %spa no me pegues. S ma kinatiij taj kacha ku la konej chare. %mor ma k-in-a/tij taj k-0/cha' ku la konej chi-r-e. %eng %spa no me comes decia el conejo a el. S jasche le xa'an kan chuwe. %mor jasche le x-0-a/b'an kan chi-w-e. %eng %spa porque me hiciste eso. S xaq' xab'ij kanoq'. %mor xaq' x-0-a/b'i-j kan-oq'. %eng %spa solo me mentistes. S chikin ko wa pa le sub'ub'al. %mor chikin /k'o: wa pa le /sub'-u-b'al. %eng %spa que habia paches en la olla. S ma k'o ta kut. %mor ma /k'o: ta ku-t. %eng %spa y no habia. S xa wanon kacha ri. %mor xa wanon k-0/cha' ri. %eng %spa solo abejos decia. S eh, utz b'a la' chatija jun amanka. %mor eh, utz b'a la' ch-0-a/tij-a jun a-manka. %eng %spa esta bien ahora come un tu mango. S kawil le we tajin kintij chi le manka. %mor k-0-aw/il le w-e /tajin k-0-in/tij chi le manka. %eng %spa me ves a mi que estoy comiendo tambien mangos. S le chaq' tajin kutijo. %mor le chaq' /tajin k-0-u/tij-o. %eng %spa esta comiendo ma duros. S tawen kacha. %mor tawen k-0/cha'. %eng %spa esta bien dijo. S komo kak'am che wijal, cha. %mor komo k-0/kam che wijal, /cha'. %eng %spa porque se moria de hambre, dijo. S e xuya la jun rech. %mor e x-0-u/ya' la jun r-e-ch. %eng %spa y le dieren uno. S xt'umumex la jun re cha. %mor x-0/t'umume-x la jun r-e /cha'. %eng %spa le arrojason uno. S xuk'ab'ab'ej pan uchi. %mor x-0-u/k'ab'a-b'e-j pan u-chi. %eng %spa y abrio la boca. S xt'umumex la jun re, xa b'i jun rax. %mor x-0/t'umume-x la jun r-e, xa b'i jun rax. %eng %spa le abeirtaron otro y este no era maduro. S ya la puchi cha. %mor /ya' la pa u-chi /cha'. %eng %spa le arrojaron en la boca. S xchap e kan puq'ul. %mor x-0/chap e kan pa u-q'ul. %eng %spa se quedo en su garganta. S oha, uy la konej le konej chi. %mor oha, uy la konej le konej /chi. %eng %spa uy el conejo, conejo dice. S la coyot cha kajeq'en chuwach ulew. %mor la coyot /cha' k-0/jeq'e-n chi-u-wach ulew. %eng %spa el coyote se arrastro en la tierra. *R8-20 S le ku'anoh karaj kamik cha'. %mor le k-0-u/b'an-o k-0-r/aj kamik /cha'. %eng %spa lo que hacia, ya se moria. S k'oo chi lee jun manka puq'ul cha'. %mor /k'o: chi lee jun manka pa u-q'ul /cha'. %eng %spa estaba el mango en su garganta. S koma kel ta chuloq cha' eh. %mor koma k-0/el ta chi la-oq /cha' eh. %eng %spa y como ya no salia dice. Ch manka wa li' cha'. = manka wa le ri ri cha. %mor manka wa *le *ri ri /cha'. %eng %spa esto es mango dice. S eh, karaj b'anik cha'. %mor eh, k-0-r/aj /b'an-PASS1-ik cha'. %eng %spa yamero se murio dice. Ch nik cha. = karaj b'anik cha. %mor *k-0-*r/*aj /b'an-PASS1-ik /cha'. %eng %spa yamero se murio dice. S eh xut'ororej chi jun a konej. %mor eh x-0-u/t'orore-j chi jun a konej. %eng %spa busco otro el conejo dice. S xanimajik cha, eh, xanima... %mor x-0/animaj-ik /cha', eh, x-0/anima... %eng %spa se escondio, se escondio... Ch ek ja'. = xe pa ja. %mor *x-0/b'e-!ik *pa ja. %eng %spa se fue a la casa. S pares cha. ex k'o chi pa jun. %mor pares /cha'. ex /k'o: chi pa jun. %eng %spa por eso dice, se fue en un arbol. S ex k'o chi pa jun mam che. %mor ex /k'o: chi pa jun mam che. %eng %spa se fue en un arbol. S jun mam. %mor jun mam. %eng %spa grande. S k'o pa jun mam swan cha, oh. %mor /k'o pa jun mam swan /cha, oh. %eng %spa se fue en un gran barranco dice. Ch taqa le' war li'. = je taq' a le le wa ri. %mor *je taq' a *le le wa ri. %eng %spa por alla, esto. S tajin, tajin chi kutij useyop cha. %mor /tajin chi k-0-u/tij u/seyop /cha'. %eng He was rocking. %spa estaba columpiando dice. S je chi tajin ku'an e ri al chay. %mor je chi /tajin k-0-u/b'an e ri al chay. %eng %spa estaba haciendo esi Ros. S puwi le jun mam, swan cha. %mor puwi le jun mam, swan /cha. %eng %spa encima del gran, barranco dice. S uy la konej, kaseyowik, cha. %mor uy la konej, k-0/seyow-ik, cha'. %eng %spa y el conejo, se columpiaba dice. S eh xopan chi la koyo't ruk' cha'. %mor eh x-0/opan chi la koyot r-uk' /cha'. %eng %spa llego el coyote con el dice. Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa eh. S b'ay jas kamik katojoh. %mor b'ay jas kamik k-0-a/toj-o. %eng %spa vaya, ahora si vas a pagar. S jas uwach xa'an chuwe. %mor jas u-wach x-0-a/b'an chi-w-e. %eng %spa que es lo que me hiciestes. S kacha ri. %mor k-0/cha' ri. %eng %spa asi decia. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jas uwach xin'an chawe. %mor jas u-wach x-0-in/b'an chi-aw-e. %eng %spa que te hice decia. S le xak'aq b'i ke jun manka. %mor le x-0-a/k'aq b'i ke jun manka. %eng %spa me tirastes un mango. S ma chaq' taj xa rax cha k'u ri cha'. %mor ma chaq' ta-j xa rax /cha' k'u ri /cha'. %eng %spa no estaba maduro era verde asi decia dice. *R8-21 Ch chaq' lax. = chaq' rax. %mor chaq' rax. %eng %spa maduro, verde. S oh, %mor oh, %eng %spa eh. Ch e cha jun chik. = je cha, jun chik. %mor je /cha', jun chi-k. %eng %spa a si dice, otro. S ke si. %mor ke si. %eng %spa que si. Ch no' ta mpeh na le. = no' chata mpeh na le. %mor no' *ch-0-*a/ta' mpe na le. %eng %spa oiga pues. S ko kalch'awik, ko kab'ij. %mor ko k-at/ch'aw-ik, ko k-0-a/b'ij. %eng %spa habla recio, diga recio. R Felipo. %mor Felipo. %eng %spa Felipe. S m xawilo eh. %mor m x-0-aw/il-o eh. %eng %spa lo ves. S eh xe pa, xe pa le, pa le e. %mor eh x-0/b'e pa, x-0/b'e pa le, pa le e. %eng %spa se fue, se fue en el. Ch ek ek. = xek xek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue, fue. S eh xe pa le, xe chi pa le. *** %mor eh x-0/b'e pa le, x-0/b'e chi pa le. %eng %spa se fue, se fue en. Ch le jun awe. = le jun awe. %mor le jun aw-e. %eng %spa el un tuyo. S x'e chi pa le swan cha'. %mor x-0/b'e chi pa le swan /cha'. %eng %spa se fue en el b'arranco dice. Ch ek wan cha ek. = xe puwi le swan cha xek. %mor *x-0/b'e-!ik *pa *u-*wi *le swan /cha' *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue encima del b'arranco. S eh tajin kaseyopa konej cha'. %mor eh /tajin k-0/seyop-a konej /cha'. %eng %spa esta colampicendo el conejo dice. S kwand... %mor kwand... %eng %spa cuando... Ch neq. = konej. %mor konej. %eng %spa conejo. S chatija b'a jun rata. %mor ch-0-a/tij-a b'a jun rat a. %eng %spa at le columpia un rato Ud. S we seyop kom sib'ilaj ki'. %mor we /seyop kom sib'ilaj ki'. %eng %spa es que es muy sabroso. S kacha ku ri cha. %mor k-0/cha' ku ri /cha'. %eng %spa asi decia. S xkuje chub'i la koyot puwi le le k'a'am. %mor x-0/kuje chi b'i la koyot puwi le le k'a'am. %eng %spa y se fue el coyote en el lazo. S xpaq'al e lo b'i la la conej puwi le che'. %mor x-0/paq'al e lo b'i la la conej puwi le che'. %eng %spa rapido se subio el conejo encima del arbol. S q'as enaq punik'ijal le swan. %mor q'as /b'e-inaq pa u-nik'ijal le swan. %eng %spa iba en medio del barranco. S kwando xramix chuxe cha ula. %mor kwando x-0/rami-x chi-u-xe /cha' ula. %eng %spa cuando le cortaron el lazo. Ch taqale nim. = jetaq' a le. %mor jetaq' a le. %eng %spa por alli. *R8-22 S a ma atijom pawe at e seyop. %mor a ma a/tij-om pa aw-e at e /seyop. %eng %spa no has aprobado el columpio. Ch tij at. = n tijom taj. %mor *nu/tij-*om *ta-*j. %eng %spa no he aprovado. R le wech in nutijom pa le chikaj. %mor le w-e-ch in nu/tij-om pa le chikaj. %eng %spa yo aprovado en el cielo. S jas k'u uwach xu'an le koyo't. %mor jas k'u u-wach x-0-u/b'an le koyo't. %eng %spa y que hizo el coyote. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S eh ko kab'ij chay dih. %mor eh ko k-0-a/b'ij chay dih. %eng %spa diga recio Ros. Ch chup naq. = xchup le winaq. %mor *x-0/chup *le winaq. %eng %spa se termino la gente. S ko kab'ij. %mor ko k-0-a/b'ij. %eng %spa diaga recio. Ch jun u mux wiloh. = le jun mu's xinwilo. %mor *le jun mu's *x-0-inw/il-o. %eng %spa el ladino si. S chab'ij k'ut chay. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chay. %eng %spa diga pues Ros. S jas uwach xu'an a kone'j. %mor jas u-wach x-0-u/b'an a kone'j. %eng %spa que hizo el conejo. S jas uwach xu'anoh. %mor jas u-wach x-0-u/b'an-o. %eng %spa que hizo. Ch ay xa'n. = ay xa'n. %mor ay xa'n. %eng %spa ay solo. R al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Ros mi ra. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. S dih al chay al chay. %mor dih al chay. %eng %spa muchacha Ros, Ros. R Felipe chab'ij b'i le juntiro le wa ri. %mor Felipe ch-0-a/b'i-j b'i le juntiro le wa ri. %eng %spa Felipe, diga todo esto. S jas ku xu'an kinta chawe. %mor jas ku x-0-u/b'an k-0-in/ta' chi-aw-e. %eng %spa que es lo que hizo te pregunto. S jas ku, jas ku uwach xu'an a kone'j. %mor jas ku, jas ku u-wach x-0-u/b'an a kone'j. %eng %spa que, que fue lo que hizo el conejo. S lee chiri le x'e pa le swan. %mor lee chiri le x-0/b'e pa le swan. %eng %spa cuando se fue en el barranco. S jawii x'e wih. %mor jawii x-0/b'e wi-h. %eng %spa se donde se fue. Ch konet war li. = le konej le wa ri. %mor *le konej *le wa ri. %eng %spa el conejo esto. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch konet war li. = le konej le wa ri. %mor *le konej *le wa ri. %eng %spa el conejo esto. *R8-23 S jas ku uwach, xu'an la koyo't. %mor jas ku uwach, x-0-u/b'an la koyo't. %eng %spa que fue lo que hizo el coyoto. S jas uwach xu'ano kach'ob'o. %mor jas u-wach x-0-u/b'an-o k-0-a/ch'ob'-o. %eng %spa que hizo, lo sabes. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa sab'er. S kach'ob'o le chiste. %mor k-0-a/ch'ob'-o le chiste. %eng %spa sabes el chiste. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S cha' kakanaj kan pa jalom. %mor cha' k-0-a/kana-j kan pa jalom. %eng %spa para que se te quede en la cabeza. S tet cha kab'ij at chee jun aj ali chik. %mor tet cha k-0-a/b'ij at che jun aj ali chi-k. %eng %spa para que le digas a otra ninita. S k'o jun chiste weta'am. %mor /k'o: jun chiste w-/eta'-am. %eng %spa yo se un chiste. Ch pal e wich' ali le. = le retz'ab'al le wich ali le. %mor *le *r/*etz'an-b'al le wich ali le. %eng %spa el jaguete de la ninita. S m, cha kab'ij che inaj awach'i'il i. %mor m, cha k-0-a/b'ij che inaj aw-ach'i'il i. %eng %spa digale a tu companera. Ch wich' ili le. = wich' ali le. %mor wich' ali le. %eng %spa pequena madrecita. S pares komo awach'il luware. %mor pares komo aw-ach'il le u-ware. %eng %spa por eso como es tu companero esto. Ch wich' ili le. = wich ali le. %mor wich ali le. %eng %spa pequena nina. S pares, m. %mor pares, m. %eng %spa por eso. Ch wich ili le. = wich ali le. %mor wich ali le. %eng %spa pequena nina. Ch keb' le wat. = keb' le watz. %mor keb' le w-atz. %eng %spa 2 son mio hermanas. S m, xawilo. %mor m, x-0-aw/il-o. %eng %spa lo vistes. Ch no' poto kixta cha. = pota ix taj cha. %mor pota ix ta-j /cha'. %eng %spa no es foto de Uds. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch taj par tixta. = k'o taj lipoto ix. %mor /*k'o: ta-j *le i-poto ix. %eng %spa no tienen foto Uds. S pares taj para lixta. %mor pares taj para lixta. %eng %spa por eso per distes. S b'ay la kut i. %mor b'ay la ku-t i. %eng %spa ya vistes. S kab'ij ku la che jun awach'il chik. %mor k-0-a/b'ij ku la che jun aw-ach'il chi-k. %eng %spa lo va a decir a otra tu companero. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. S kuand kuando chi ri kuand kuand chi ri. %mor kwand chi ri. %eng %spa cuando, aqui. S le le le le kab'ij che jun awach'il chik. %mor le le le le k-0-a/b'ij che jun aw-ach'il chi-k. %eng %spa le digas a ana tu companero. *R8-24 S wetamaj jun chist re a kone'j kacha. %mor w/etama-j jun chist r-e: a-kone'j k-0/cha. %eng 1E/know-Ttv one joke 3E-poss 2E-rabbit incomp-3A/say. %spa seudo an christe del conejo digas. S chab'ij k'ut! kach'ab'oh? %mor ch-0-a/b'ij k'u-t! k-0-a/ch'ab'-oh? %eng %spa diga pues, le sabes? Ch chab'o in. = kinchob' in. %mor *k-0-*in/ch'ob'-!o in. %eng %spa lo se. S b'ay, chab'ij b'a chuwe ine. %mor b'ay, ch-0-a/b'ij b'a chi-w-e ine. %eng %spa voya digamelo a mio. Ch neta. = neta. %mor neta. %eng %spa < >. S ja, ko kab'ij, ko kab'ij. %mor ja, ko k-0-a/b'ij, ko k-0-a/b'ij. %eng %spa lo dices recis, recio. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R kinchob' in k'o jun, k'o le jun. %mor kinchob' in k'o jun, k'o le jun. %eng %spa lo se yo, hay uno, hay uno. S hab'ij impe na al Chay. %mor ch-0-a/b'ij impe na al Chay. %eng %spa diga pues Ros. R le juna coyote cha'. %mor le juna coyote cha'. %eng %spa el coyote dice. S n ka. %mor n ka. %eng %spa R kub'ij, kub'ij a conej cha, k'oopach. %mor kub'ij, kub'ij a conej cha, k'oopach. %eng %spa dice, dice el conejo dice hay. R pa lee jun sub'ub'al kacha k'uri cha? %mor pa lee jun sub'ub'al kacha k'uri cha? %eng %spa pache en una olla, diga. Ch k'olik pach, loqa chib'al. = k'o pach pa le jun sub'ub'al. %mor /k'o:-!l-!ik pach *pa *le *jun /sub'u-b'al. %eng %spa hay pache en la olla. Ch li 'ek. = tekuri xe'ek. %mor tekuri *x-*e/b'e-ik. %eng %spa despues se fueron. Ch b'el ux paj. = xeb'el la us chupalaj. %mor *x-*e/el *la us *chi *u-palaj. %eng %spa salieron pancudos en su cara. Ch konet wach chee' cha'. = la konej k'o chula chuwach jun che cha. %mor *la konej /*k'o: *chi *la *chi-*u-wach *jun che' /cha'. %eng %spa el conejo ya estaba encima del arbol. R xa xeb'el la us chupalaj cha'. %mor xa xeb'el la us chupalaj cha'. %eng %spa salieron pancudos en su cara. R ela cone'j cha', k'o chula. %mor ela cone'j cha', k'o chula. %eng %spa el conejo dice, ya estaba. R puwiijun chee' cha' e tajin kutij. %mor puwiijun chee' cha' e tajin kutij. %eng %spa eucima de la cabeza, ya estaba con.. R ku le jun manka cha'. %mor ku le jun manka cha'. %eng %spa un mango dice. Ch tij manka e cha. = tajin kutij jun manka cha. %mor /*tajin *k-0-*u/tij *jun manka /cha'. %eng %spa estaba comiendo un mango dice. R e, e, xurika la, la, la, la. %mor e, e, xurika la, la, la, la. %eng %spa fue encontrar a. Ch pij konet? = puwi la konoj. %mor puwi *la konoj. %eng %spa encima a conejo. R la, la, la. xub'ij la patz cha'. %mor la, la, la. xub'ij la patz cha'. %eng %spa dijo el patz dice. Ch lij pach cha'. = xub'ij a patz cha'. %mor *x-0-*u/b'ij *a patz /cha'. %eng %spa dijo el patz dice. R xub'ij a. %mor xub'ij a. %eng %spa diyo. *R8-25 S chab'ij a, chab'ij a we at, chab'ij awe at chay. %mor ch-0-a/b'ij-a, ch-0-a/b'ij aw-e at, ch-0-a/b'ij aw-e at chay. %eng %spa digo Ud, diga Ud ros. Ch no, k'o mux taq wii. = no k'o jun mu's jetaq uwii le ri ri. %mor no /k'o: *jun mu's jetaq *u-wi: *le *ri *ri. %eng %spa hay un ladino con el pelo esi. Ch taq wa 'ii. = taq wa 'ii. %mor taq wa 'ii. %eng %spa asi como estos. Ch yakix in. = nuyakis in. %mor *nu-yakis in. %eng %spa mi yaks mio. R no, wa 'at. %mor no, wa 'at. %eng %spa no es tuyo. Ch no, in in. = no, in in. %mor no, in. %eng %spa yo, yo. R k'u le mama. %mor k'u le mama. %eng %spa y tu mama. Ch como, como mux. = como, como mu's. %mor como, como mu's. %eng %spa como, como ladino. Ch komo, koma mux tik'li'. = komo, koma mu's tekuri'. %mor komo, koma mu's tekuri'. %eng %spa como, como, ladino despues. S ka'an taj, chab'ij kut le le le le. %mor k-0-a/b'an ta-j, ch-0-a/b'ij ku-t le le le le. %eng %spa no lo hagos, diga eso. S xb'itaj awumal re la konej. %mor x-0/b'ij-taj aw-umal r-e la konej. %eng %spa ya lo digas tes es del conejo. S ka'an ta k'ut. %mor k-0-a/'an ta k'u-t. %eng %spa no lo hagos. R conej. %mor conej. %eng %spa conejo. S pares, chab'ij k'ut. %mor pares, ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa por eso diga pues. R le la conej cha, xub'ij chela. %mor le la conej cha, xub'ij chela. %eng %spa eso el conejo, le digo . R coyot cha. %mor coyot cha. %eng %spa coyote. S cha, chab'ij kut, chub'ij na lal lin. %mor /cha', ch-0-a/b'ij ku-t, ch-0-u/b'ij na le al lin. %eng %spa diga pues, que lo diga patarina. S le le lal lin, e despues kab'ij awe at Chay. %mor le le le al lin, e despues k-0-a/b'ij aw-e at Chay. %eng %spa la catarina, des pues dice es tuyo Ros. S chab'ij awe at e. %mor ch-0-a/b'ij aw-e at e. %eng %spa diga Ud. R le la cone'j xub'ij chila. xub'ij. %mor le la cone'j xub'ij chila. xub'ij. %eng %spa al conejo, digo lo digo. R chila. %mor chila. %eng %spa alle. Ch . = kacha papa kacha. %mor *k-0/cha' papa *k-0/cha'. %eng %spa dice papa dice. R k'o pach pa le jun, pa le jun b'oje. %mor k'o pach pa le jun, pa le jun b'oje. %eng %spa hay, pache en el, en la olla. R kacha ku ri cha, e, e, e xujurupij. %mor k-0/cha ku ri /cha, e, e, e x-0-u/jurupi-j. %eng %spa asi dice, metio. R b'i lujolom cha %mor b'i lujolom cha %eng %spa su cabeza. R e xe wawasin %mor e xe wawasin %eng %spa se amantaran. *R8-26 R la us chupalaj cha, xti ti te xite. %mor la us chupalaj cha, xti ti te xite. %eng %spa los paucudo su see cara lo modiera. R cha e la cone'j cha k'oo chula. %mor cha e la cone'j cha k'oo chula. %eng %spa l conejo dice ya estaba. R powi jun, jun, jun chee' cha. %mor powi jun, jun, jun chee' cha. %eng %spa e eucima de an arbol. R tajin kutij chula manka cha. %mor tajin kutij chula manka cha. %eng %spa ya estaba comicudo mango dice. R cuand chiri kub'ij xpe pela. %mor cuand chiri kub'ij xpe pela. %eng %spa cuando dicia ya vieue. R la la la la patz cha, ex, ex, ex. %mor la la la la patz cha, ex, ex, ex. %eng %spa el patz dice. Ch exa che in. = che we in. %mor che w-e in. %eng %spa a mi. R ay, e kamik kinya a sum. %mor ay, e kamik kinya a sum. %eng %spa hoy te voy a dar. (pegar) R kecha kuri cha. %mor kecha kuri cha. %eng %spa asi le dice asa. Ch keb', keb'. = keb', keb'. %mor keb', keb'. %eng %spa 2, 2. Ch wi li lor. = wi ri lor. %mor wi ri lor. %eng %spa en donde esta el loro. R ya le. %mor ya le. %eng %spa ya esta. S kinb'ij chi jun. %mor k-0-in/b'ij chi jun. %eng %spa voy a dicir otro. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa oh no. S pares, kinb'ij chi jun kinb'ij chi jun. %mor pares, k-0-in/b'ij chi jun k-0-in/b'ij chi jun. %eng %spa por eso, voy a dicir otro. S e kab'ij at Chay, di. kixcha. %mor e k-0-a/b'ij at Chay, di. k-ix/cha'. %eng %spa lo dices Ros asi lo dicen. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m? S a kawaj kinb'ij chi jun. %mor a k-0-aw/aj k-0-in/b'ij chi jun. %eng %spa quieres que te diga otro. Ch partixta le'. = partixta le'. %mor partixta le'. %eng %spa S ay, le nuq'ab' ay, ay le nu... %mor ay, le nu-q'ab' ay, ay lenu... %eng %spa oy mi mano, oy mi. Ch chist. = chist. %mor chist. %eng %spa chiste. S jun t'uy chichu' ay, ay. %mor jun t'uy chichu' ay, ay. %eng %spa una mujer olla. S kinpe ta chi in awuk' al chay. %mor k-in/pet ta chi in aw-uk' al chay. %eng %spa ya no voy a venir contigo. S kol kinach'ayo. b'ay, utz b'a la. %mor kol k-in-a/ch'ay-o. b'ay, utz b'a la. %eng %spa esque me pegas, esta bien. S kaqab'ij jun a chista. %mor k-0-qa/b'ij jun a-chista. %eng %spa te vamos a decir un chiste. S eh, k'o chi jun cha. %mor eh, /k'o: chi jun cha'. %eng %spa hay otro dice. S k'o jun ak' cha. %mor /k'o: jun ak' cha'. %eng %spa habia una gallina dice. *R8-27 S con todo, ex, kex ka'e pa kulanem. *** %mor con todo, ex, kex k-0/b'e pa /kulan-em /cha'. %eng %spa contodo se van en casamiento dice. Ch k'am, k'am, k'am puch. = kak'am puch. %mor *k-0/k'am-PASS1 pu-ch. %eng %spa y lo quieren pues. S ka'e pa kulanem jun ak' cha. %mor k-0/b'e pa /kulan-em jun ak' /cha. %eng %spa se va en casamiento un pollo dice. Ch no, k'am. = no kak'am taj. %mor no *k-0/k'am-PASS1 ta-j. %eng %spa no lo quieren. C a kata wa, a kachob' uwach. %mor a kata wa, a kachob' uwach. %eng %spa lo oyes, y lo comoces. C le ak'? %mor le ak'? %eng %spa a la gallina. Ch wich', wich', chi'. = wich', wich', chi'. %mor wich', wich', /chi'. %eng %spa pequeno, pequeno homb're. S a k'o chata mpe'. %mor a /k'o: ch-0-a/ta' mpe'. %eng %spa hay, oiga. Ch n. = n. %mor n. %eng %spa n. S kata kut, k'o jun ak' cha'. %mor k-0-a/ta' ku-t, /k'o: jun ak' cha'. %eng %spa oiga pues, hay una gallina dice. Ch ak', ek jab'. = le ak' xe pa ja. %mor *le ak' *x-0/b'e-!ik *pa ja. %eng %spa la gallina se fue a la casa. S xb'ix chech, xb'ix chare mal ratz cha'. %mor x-0/b'ij-x chi-e-ch, x-0/b'ij-x chi-r-e mal r-atz /cha'. %eng %spa le dijeron, le dijo su hermana dice. Ch ratz cha'. = ratz cha'. %mor r-atz /cha'. %eng %spa hermana dice. S eh, kat'ee wuk' pa kulanem. %mor eh, k-at/b'e w-uk' pa /kulan-em. %eng %spa se va conmigo al casamento. S kacha k'u ri cha. %mor k-0/cha' k'u ri /cha'. %eng %spa ase decia dice. S eh k'o le jun, jun ak' cha. %mor eh /k'o: le jun, jun ak' /cha'. %eng %spa estaba la gallina dice. Ch ile luk' xoq. = kakuli ruk' jun ixoq. %mor *k-0/kuli r-uk' *jun ixoq. %eng %spa pa casa con ana... S pares kakuli ruk' jun ixt'ux. %mor pares k-0/kuli r-uk' jun ixt'ux. %eng %spa por eso se casa con una gallino. S chata mpe', chata mpe. eh. %mor ch-0-a/ta' mpe', ch-0-a/ta' mpe. eh. %eng %spa oiga, oiga. S xb'ix chi le ak' cha'. %mor x-0/b'ij-x chi le ak' /cha'. %eng %spa le dijeron al gallo dice. Ch b'ix ak'. = xb'ix chi le ak'. %mor *x-0/b'ij-x *chi *le ak'. %eng %spa le dijeron al gallo. S b'ix, b'ix, b'ix chare cha. %mor /b'ij-x chi-r-e /cha'. %eng %spa le dijeson dice, esta.] S utz b'a ri kacha ku ri cha. %mor utz b'a ri k-0/cha' ku ri /cha'. %eng %spa esta bien dicia. Ch k'olik cha'. = k'olik cha'. %mor /k'o:-l-ik /cha'. %eng %spa hay dice. *R8-28 S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch xulik. = xulik. %mor x-0/ul-ik. %eng %spa llego. S chata mpe chay le. %mor ch-0-a/ta' mpe chay le. %eng %spa oiga Ros. ese. Ch ko leta, ko leta, ko leta. = k'o le, k'o le, k'o le. %mor /k'o: le. %eng %spa hay, hay. R kata k'u na le kub'ij le naj xan a max. %mor kata k'u na le kub'ij le naj xan a max. %eng %spa vas a oir que fue lo santos, tomas. S eh le le, eh k'o ko le, k'o le, k'o le jun. %mor eh le le, eh /k'o: le jun. %eng %spa ese, ese, esta, esta un. S x'ek cha. %mor x-0/b'e-ik /cha'. %eng %spa se Fue dice. S xukoj b'i ratzyaq'. %mor x-0-u/koj b'i r-atzyaq'. %eng %spa se puso su ropa. Ch ek ek. = x'ek x'ek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. S xukoj jun upuwii'. %mor x-0-u/koj jun u-puwii'. %eng %spa puso un sombrero. S xuk'am jun uch'ami'y cha. %mor x-0-u/k'am jun u-ch'ami'y /cha'. %eng %spa uso un su garrote dice. Ch koj pi chamiy cha. = xukoj b'i uch'ami'y cha. %mor *x-0-*u/koj b'i *u-ch'ami'y /cha'. %eng %spa uso un garrote dice. S xukoj b'i uwantes cha'. %mor x-0-u/koj b'i u-wantes /cha'. %eng %spa uso un su guantes. Ch kam wantix cha'. = xuk'am b'i uwantes cha'. %mor *x-0-*u/k'am *b'i *u-wantes /cha'. %eng %spa llevo sus guantes. S xukoj b'i che jun taq u q'ab' cha'. %mor x-0-u/koj b'i che jun taq u-q'ab' /cha'. %eng %spa lo puso en sus manas dice. Ch koj wantix xooq. = xukoj b'i luwantes lixoq. %mor *x-0-*u/koj *b'i *le *u-wantes *le ixoq. %eng %spa puso los guantes la mujer. Ch loq choj. = xuloq' lixoq'. %mor *x-0-*u/loq' *le ixoq'. %eng %spa S eh, eh le le xek pa le k'ulanem cha'. %mor eh, le x-0/b'e-ik pa le /k'ulan-em /cha'. %eng %spa se fue en el casamiento dice. Ch ek nem cha'. = xek pa le k'ulanem cha. %mor *x-0/b'e-ik *pa *le /k'ulan-em /cha'. %eng %spa se fue al casamiento dice. S komo laj naj. %mor komo laj naj. %eng %spa y como era muy le jos. Ch eh naj cha'. = eh naj cha'. %mor eh naj /cha'. %eng %spa es lejos dice. S komo laj naj ee b'eh cha'. %mor komo laj naj ee b'eh /cha'. %eng %spa como el camino era muy largo. Ch kom naj b'e cha. = komo laj naj e b'e cha. %mor komo *laj naj *e b'e /cha'. %eng %spa como era lejos el camino. S komo naj k'o wi le kulanem cha. %mor komo naj /k'o: wi le /kulan-em /cha'. %eng %spa y como estaba lejos el casamiento. Ch nem cha'. = le kulanem cha'. %mor *le /kulan-em /cha'. %eng %spa el casamiento dice. S eh jas enaq cha kwand te karil. %mor eh jas /b'e-inaq /cha' kwand te k-0-r/il. %eng %spa y cuando iba entonces vio. *R8-29 S te karil jun tzi wugul chi le b'e cha. *** %mor te k-0-r/il jun tz'i' wu-qul chi le b'e /cha'. %eng %spa vio un perro que estaba echado en la orilla del camino. S e komo le jun ak' kuxej rib' we xintijik. %mor e komo le jun ak' k-0-u/xe'j r-ib' we x-in/tij-PASS1-ik. %eng %spa y el gallo se asusto, si me comen. S kacha na k'u la xutzukuj u b'e cha. %mor k-0/cha' na k'u la x-0-u/tzuku-j u-b'e /cha'. %eng %spa decia, buseo camino dice. S ke si xe pa taq' q'ayes. %mor ke si xe pa taq' q'ayes. %eng %spa se fue entre hierbas. S n k'o ta chile te'i'. %mor n /k'o: ta chile te'i'. %eng %spa ya no estaba asi. S ma xril ta le tzi, te kavilo. %mor ma x-0-r/il ta le tz'i', te k-0-r/il-o. %eng %spa no vio el perro, despues vio. S ko chi jun kechijun mam kumatz mulanik pa lub'e. %mor /k'o: chi jun ke chi jun mam kumatz /mula-n-ik pa le u-b'e. %eng %spa habia un, habia una gran culebra enrrollada en el camino. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. C jas uwach mam. %mor jas uwach mam. %eng %spa que es. S m kach'ob' uwach le kumatz. %mor m k-0-a/ch'ob' u-wach le kumatz. %eng %spa conoces la culebra. Ch kop. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S k'o k'o pa le. %mor /k'o: pa le. %eng %spa hay, hay todavia. R jas uwach jun i. %mor jas uwach jun i. %eng %spa que es este uno. Ch ah no', no', no' jon taj mach cha'. = no ma katijon taj le kumatz cha'. %mor no *ma *k-0/tij-on ta-j *le kumatz /cha'. %eng %spa no come la culebra dice. S a kach'ob' uwach at kumatz. %mor a k-0-a/ch'ob' u-wach at kumatz. %eng %spa lo conoce Ud la culebra. Ch no' chob' taj. = no ma kinchob' taj. %mor no *ma *k-0-*in/ch'ob' taj. %eng %spa no lo se. Ch mach jon at. = le kumatz katijo at. %mor *le kumatz *k-0-*a/tij-*o-!n at. %eng %spa come Ud la culebra. S kinch'ob'oh. %mor k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. Ch no' chob' pi li'. = no a kach'ob' pu le ri ri. %mor no *a *k-0-*a/ch'ob' pu *le *ri ri. %eng %spa y sabes esto. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. R k'isik e a san e. %mor *x-0/k'is-ik e a san e. %eng %spa se termino santos. *R8-30 S m la kut, a kakcho'ob' k'u at tee kumatz. %mor m la kut, a k-0-a/ch'ob' k'u at tee kumatz. %eng %spa ya ves, y sabe Ud la culebra. S a kach'ob' uwach tee ak'. %mor a k-0-a/ch'ob' u-wach tee ak'. %eng %spa lo sabe Ud la gallina (Gallo). Ch koj pu at e. = a kakoj pu at a le. %mor *a *k-0-*a/koj pu at *a le. %eng %spa cree Ud. eso. S ja, chay. %mor ja, chay. %eng %spa que Ros. R a kach'ob' uwach e jun. %mor a kach'ob' uwach e jun. %eng %spa sabes ese uno. R le jun jun ak' cha. %mor le jun jun ak' cha. %eng %spa la ana, la ana gallina dice. Ch . = a k'ek. %mor a *k-0/b'e-ik. %eng %spa se va. S kachob' uwach le ak'. %mor k-0-a/ch'ob' u-wach le ak'. %eng %spa sabes la gallina. S chay di. %mor chay di. %eng %spa Ros muchacha. Ch partixta, partixta, partixta. = partixta, partixta, partixta. %mor partixta. %eng %spa perdistes. S jas ka'ano. %mor jas k-0-a/b'an-o. %eng %spa que haces. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R cha'anampe a san chak'atisaj. %mor cha'anampe a san chak'atisaj. %eng %spa haga Santos, enciendalo. R k'ute. %mor k'ute. %eng %spa pues. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. S kawilo k'atisam at chay. %mor k-0-aw/il-o /k'at-is-am at chay. %eng %spa lo ves que lo tenemos enciendido Ros. R no le ki k'atisaje kichupu. %mor no le ki k'atisaje kichupu. %eng %spa no lo que encienden lo apagan. R le kach'aw lal chara warali. %mor le kach'aw lal chara warali. %eng %spa habla Ros. aqui. S pares al chay. %mor pares al chay. %eng %spa por eso Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S a kuta k'ut e x'e le jun ak'. %mor a k-0-u/ta' k'u-t e x-0/b'e le jun ak'. %eng %spa no ois que se el gallo. S cha xuriq 'e jun kumatz. %mor cha x-0-u/riq 'e jun kumatz. %eng %spa encontro a una culebra. Ch xaj, ay. = xaj, ay. %mor xaj, ay. %eng %spa solo ay. S e komo le kumatz kawarik cha. %mor e komo le kumatz k-0/war-ik /cha'. %eng %spa Vaya que le culebra durmia. *R8-31 S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch . = (ek cha). %mor <*x-0/b'e:-ik /cha>. %eng %spa se fue dice. S xutzukuj chu b'e cha. %mor x-0-u/tzuku-j chi u-b'e /cha'. %eng %spa buses camino dice. S xe pa jun saq' cha te karilo. %mor x-0/b'e pa jun saq' /cha' te k-0-r/il-o. %eng %spa se fue en mano, despues vio. S e te karil e sib'ilaj sanik. %mor e te k-0-r/il e sib'ilaj sanik. %eng %spa despues vio, a muchas hormigas. S ke u kelemem pa lu b'e cha. %mor ke u /kelem-em pa le u-b'e /cha'. %eng %spa estaban en fila en el camino. R xu xej rib'. %mor xu xej rib'. %eng %spa se asusto. S e lin ak' kati wa kamu le. %mor e lin ak' k-0-#a/ti' wa kamu le. %eng %spa el gallo, lo van a picar los. S sanik ko xenak' e chawe at. %mor sanik ko x-e/nak' e chi-aw-e at. %eng %spa hormigas, hay que se pegaron a Ud. S tzi kat kiti'o je kiki ana le. %mor tzi k-at-ki/ti'-o je k-0-ki/b'an-a le chi-aw-e. %eng %spa y te pican asi te hacen a Ud. R a sa'n. %mor a sa'n. %eng %spa Santos. R katkimach'matej. %mor k-at-ki/mach'mate-j. %eng %spa to carcomen. S pares, eh komo le ak' bien. %mor pares, eh komo le ak' bien. %eng %spa por eso como la gallo. S kuecha ratzyaq enaq' cha. %mor kue/cha r-atzyaq /b'e-inaq' /cha'. %eng %spa bien hecho su ropa, ya iba. S la taroy cha xuriqa le sanik. %mor la taroy /cha' x-0-u/riq-a le sanik. %eng %spa el gallo dice, Fue a encontrar los hormigas. S cha kachob' kiwach at e sanik. %mor cha k-0-a/ch'ob' ki-wach at e sanik. %eng %spa conoce Ud las hormigas. Ch inchob' la'. = kinch'ob' la. %mor *k-0-in/ch'ob' la. %eng %spa lo conozco. S kachob'o jas uwach kikolor. %mor k-0-a/chob'-o jas u-wach ki-kolor. %eng %spa lo conoces, de que color. Ch . = (qeq). %mor . %eng %spa negros. R le jun taq qeq kij kacha'. %mor le jun taq qeq kij kacha'. %eng %spa son unos de color negro. S la k'ut e. %mor la k'u-t e. %eng %spa ya ves. Ch ah no chup chik. = ah no xchup chik. %mor ah no *x-0/chup chi-k. %eng %spa se apaga otra vez. S m ni modo katijo uy ch. %mor m ni modo k-0-a/tij-o uy ch. %eng %spa ni modo lo come uy. S jab'ij chi k'ut, qab'ij chi ku le sanik cha. %mor /j-0-a/b'ij chi k'u-t, qa/b'ij chi ku le sanik /cha'. %eng %spa anda a decirlo digamos las hormigas. dice. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. *R8-32. S pares, qata npe le sanik. %mor pares, qa/ta' mpe le sanik. %eng %spa por eso oigamos las hormigas. R qata npe la sanik cha. %mor qa/ta' mpe la sanik /cha'. %eng %spa oigamos las hormigas. S sanik' upatzam. %mor sanik' u-patzam. %eng %spa tienes la nariz de hormigas. R sanik k'o patzam. %mor sanik k'o patzam. %eng %spa hay hormigas en tu nariz. S qab'ij k'ut. %mor qa/b'ij k'u-t. %eng %spa digamos pues. R a tzam e chepe xatpe. %mor a tzam e chepe xatpe. %eng %spa tu nariz ... vienes. R ama katij juqub' awakalita. %mor ama katij juqub' awakalita. %eng %spa no, quieres tomar de Eucalipto. R chi alika cha. %mor chi alika cha. %eng %spa anda a escojerlo. Ch we in chi. = we in chi. %mor w-e in /chi. %eng %spa es mio dice. R no, sana k'o pu tzam al Talin. %mor no, sana k'o pu tzam al Talin. %eng %spa no Santos tiene moco la Catarina. R chi. %mor chi. %eng %spa dice. S eh, eh xopan, e xopanik cha. %mor eh, eh x-0/opan, e x-0/opan-ik /cha'. %eng %spa llego, llego dice. S xe' ek e 'ak' cha. %mor x-0/b'e-ik e 'ak' /cha'. %eng %spa se fue el gallo dice. Ch ek cha. = xe'ek cha. %mor *x-*e/b'e-ik /cha'. %eng %spa se fue dice. S e a jas kopan chi racho'ch cha? %mor e a jas k-0/opan chi r-acho'ch /cha'? %eng %spa cuando llegaba en la casa dia. S te karil jun mam mam achi cha. %mor te k-0-r/il jun mam mam achi /cha'. %eng %spa y vio a un gran, y vio a un gran hombre dice. R uy dios. %mor uy dios. %eng %spa y dios. S ama kachob' kiwach at laj la la. %mor ama k-0-a/ch'ob' ki-wach at laj la la. %eng %spa no sabes Ud. a Ros los. S lajk'a'il ti'j? kach'ob'oh? kach'ob'oh? %mor le ajk'a'il ti'j? k-0-a/ch'ob'-oh? k-0-a/ch'ob'-oh? %eng %spa vendedores de carne los sabes, sabes. Ch no', chob' taj. = no, ma kinch'ob' taj. %mor no, *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S komo, como k'o lee kulanem. %mor komo, como /k'o: lee /kulan-em. %eng %spa como como esta el casamiento. S ee xpil jun wakax cha. %mor ee x-0/pil-PASS1 jun wakax /cha'. %eng %spa mataron a un toro dice. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. N a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. C saqarik nan. %mor saqarik nan. %eng %spa buenos dias Senora. *R8-33 S eh como xpil. %mor eh como x-0/pil-PASS1. %eng %spa y como destasaron. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kab'ij. %mor k-0-a/b'ij. %eng %spa diga. R k'o le jun wakax cha. %mor k'o le jun wakax cha. %eng %spa esta el toro dice. N a tajin kach'aw wak'al? %mor a /tajin k-0/ch'aw wa ak'al? %eng %spa y esta hablando la ni¤a. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a, si. N tajin kach'awik. %mor /tajin k-0/ch'aw-ik. %eng %spa esta hablando. R a ki pa nan le jun a San. %mor a ki pa nan le jun a San. %eng %spa mira mama a Santos (Fijate). R k'o jun mulaj komatz, jun. %mor k'o jun mulaj komatz, jun. %eng %spa hay un monton de culebras, un. R mulaj sanik xa pa chin. %mor mulaj sanik xa pa chin. %eng %spa monton de hormigas, cualquiera. R kojetz'an ruk' jin ak'. %mor kojetz'an ruk' jin ak'. %eng %spa jugamos con un gallo. Ch nan, jun. = nan, jun. %mor nan, jun. %eng %spa mama, un. Ch . = (nan chikop k'o chi ri). %mor . %eng %spa mama animal hay aqui. R chakatisaj kut a Pelipa. %mor ch-0-a/kat-isa-j ku-t a Pelipa. %eng %spa enciendelo Felipe. N di xaq chawila katinaq e. %mor di xaq ch-0-aw/il-a /k'at-inaq e. %eng %spa muchacha solo oigalo, esta encendido. N katinaq e. %mor /k'at-inaq e. %eng %spa esta encendido. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. R a Felip, chakatisaj kut. %mor a Felip, chakatisaj kut. %eng %spa Felipe, enciendalo pues. C xaq kach'aw. %mor xaq kach'aw. %eng %spa solo habla. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch chaw Pelipa le. = kach'aw la Pelipe le. %mor *k-0/ch'aw *le *a Pelipe le. %eng %spa habla Felipe ve. N kach'aw a Pelipa le. %mor k-0/ch'aw a Pelipa le. %eng %spa habla Felipe. Ch loq, loq manka. = a xaloq' jun numanka. %mor *a *x-0-*a/loq' *jun *nu-manka. %eng %spa me compras un mango. R qana chi juntira. %mor qana chi juntira. %eng %spa espera otra vez. S katintoxtaj chare. %mor k-at-in/to-xtaj chi-r-e. %eng %spa te voy ayudar. Ch loq' keb' at manka. = a xaloq' la at le keb'a manka. %mor *a *x-0-*a/loq' *la at *le keb'-*a manka. %eng %spa y comprastes tus 2 mangos. *R8-34 R le, ay mudo. %mor le, ay mudo. %eng %spa ese, ay muda. Ch at lin. = at al talin. %mor at *al talin. %eng %spa Ud catarina. S kin'e awuk'. %mor k-in/b'e aw-uk'. %eng %spa me voy contigo. N xuk'at manko... %mor x-0-u/k'at manko... %eng %spa corto mango. R saj k'ut al Rosario. %mor /saj k'u-t al Rosario. %eng %spa Venga Ros. R jasche xu'an e komatz? %mor jasche x-0-u/b'an e komatz? %eng %spa porque hizo la culebra. N at keb' xuk'oto. %mor at keb' x-0-u/k'ut-o. %eng %spa 2 ense¤o. R wila na. %mor wila na. %eng %spa voy a verlo. Ch at keb' manka. = at keb' manka. %mor at keb' manka. %eng %spa Ud 2 mangos. N keb' manka. %mor keb' manka. %eng %spa 2 mangos. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N m, b'ij jun. %mor m, /b'ij jun. %eng %spa diga uno. Ch le chi li mano. = le chi ri mano. %mor le chi ri mano. %eng %spa aqui mano. * xk'is le nab'e uwach le cinta R-8. *R8-35 N ('ke ch'aw k'u loq). %mor (k-e/ch'aw k'u la-oq). %eng %spa y hablan? S kak'is china le wari. %mor k-0/k'is chi na le wari. %eng %spa tiene que terminar esto. N m. %mor m. %eng %spa m. S kek'is chi na. %mor k-e/k'is chi na %eng %spa tiene que terminar. S eh despues jas kech'aw panoq. %mor eh despues jas k-e/ch'aw pan-oq. %eng %spa despues que hablan. N. ay nay, %mor ay nay, %eng %spa ay asi. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. C xaq ku'an gravar le q'ojom. %mor xaq ku'an gravar le q'ojom. %eng %spa solo grava la musica. C le al Chay no? %mor le al Chay no? %eng %spa Ros. Ch no', chob' taj in. = no, ma kinch'ob' taj. %mor no, *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j !in. %eng %spa no lo se. N ma kinchob' taj chi. %mor ma k-0-in/ch'ob' ta-j /chi. %eng %spa no lo se dice. Ch lora. = lora. %mor lora. %eng %spa lora. R kaqaloq ta ni jun qa gravadora uj nan. %mor k-0-qa/loq' ta ni jun qa-gravadora uj nan. %eng %spa porque no compramos una nuestra grabadora nosotros mama. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R joropa ku rajil b'a nan, le. %mor joropa ku rajil b'a nan, le. %eng %spa cuanto costara mama, ese. S re luz. %mor r-e luz. %eng %spa es de luz. R ja. %mor ja. %eng %spa que. S re luz le wari. %mor re luz le wari. %eng %spa es de luz esto. N (jas k'o modo wa kakayik e? %mor (jas k'o modo wa k-0/ka'y-ik e? %eng %spa y como se encendera. N n k'o ta ku jas k'o wa chupam.) %mor n /k'o: ta ku jas /k'o: wa chi-u-pam.) %eng %spa y creo que no hay nada adentro. S b'ateria. %mor b'ateria. %eng %spa Bateria. R le mam le, le, %mor le mam le, le, %eng %spa mama mira. R ma k'ij b'i le wari. %mor ma k'ij b'i le wari. %eng %spa corta esto. S qab'ij ku le Chista Chay. %mor qa/b'ij ku le Chista Chay. %eng %spa digamos el chiste Ros. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m? *R8-36 S chata k'ut. %mor ch-0-a/ta' k'u-t. %eng %spa oiga pues. Ch chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. R a ki pa le kub'ij la San, nan. %mor a ki pa le kub'ij la San, nan. %eng %spa fijate que es lo que dice Santos, mama. R je ku'ana le. %mor je ku'ana le. %eng %spa hace asi. S pares, chatkul chiri. %mor pares, ch-at/kul chiri. %eng %spa por eso sientate aqui. R chat kux chiri qata k'ut. %mor chat kux chiri qata k'ut. %eng %spa sientate aqui oigamos. R jun ixt'ux ak' cha a kixe. %mor jun ixt'ux ak' cha a kixe. %eng %spa una gallina dice, dice que se fue. R pa kulanem cha. %mor pa kulanem cha. %eng %spa al casamiento dice. N chatkula kajok. %mor ch-at/kul-a qaj-oq. %eng %spa sientate. N kach'aw linaj al Chay, al Chay. %mor k-0/ch'aw le inaj al Chay, al Chay. %eng %spa habla la peque¤a Ros, Ros. Ch kex ke, kex ke. = kex ke, kex ke. %mor kex ke, kex ke. %eng %spa N como jasche kalq'oye kaj at. %mor como jasche k-at/q'oy-e kaj at. %eng %spa como, porque te acuestas. N chuwach? al Chay, al Chay. %mor chuwach? al Chay, al Chay. %eng %spa delante de ella? Ros, Ros. N al Chay, al Chay chata kut. %mor al Chay, al Chay ch-0-a/ta' ku-t. %eng %spa Ros Ros oiga pues. N kach'aw lal Chay chupam i. %mor k-0/ch'aw le al Chay chi-u-pam i. %eng %spa va hablas Ros adentro. Ch til. = til. %mor til. %eng %spa S b'uen, chatkulu k'ut. %mor b'uen, ch-at/kul-u k'u-t. %eng %spa bueno, sientate pues. S kaqab'ij kut le chiste. %mor k-0-qa/b'ij ku-t le chiste. %eng %spa decimos el chiste. Ch ya ab' cha. = chaya laq'ab' cha. %mor *ch-0-*a/ya' *le *a-q'ab' /cha'. %eng %spa da tu mano dice. S ja. %mor ja. %eng %spa que. N kach'awik linaj al Chay. %mor k-0/ch'aw-ik le inaj al Chay. %eng %spa va hablar Ros. Ch ya ab' chi li. = chaya laq'ab' chi ri. %mor *ch-0-*a/ya' *le *a-q'ab' chi ri. %eng %spa mete tu mano aqui. S eh, nuqab' ta eh? %mor eh, nu-q'ab' ta eh? %eng %spa no es la mano? N le jun aqab' chi ri. %mor le jun a-q'ab' chi ri. %eng %spa tu mano aqui. R b'orach chatzukuj. %mor b'orach chatzukuj. %eng %spa buscas. N chalkib'uloq al Chay. %mor ch-at/kib'ul-oq al Chay. %eng %spa arrimalo Ros. *R8-37 Ch ude, jun chixta, chixta, = ude, jun chixta, chixta, %mor ude, jun chixta. %eng %spa un chiste, chiste. S chab'ij kut. %mor ch-0-a/b'ij ku-t. %eng %spa diga pues. S katkub'e ku chatayik. %mor k-at/kub'-e ku ch-0/ta'-PASS1-ik. %eng %spa sientate para escucharlo. Ch ah no' chux, no? = ah no chalchux. %mor ah no *ch-*at/chux-*a. %eng %spa sientate. Ch ya ab' chi li'. = chaya laq'ab' chi ri. %mor *ch-0-*a/ya' *le *a-q'ab' chi ri. %eng %spa Ros tu mano aqui. S kinya'o le nuqab' chi ri. %mor k-0-in/ya'-o le nu-q'ab' chi ri. %eng %spa doy mi mano aqui. S eh laj al. %mor eh laj al. %eng %spa pesa. R chal tzijona kut cha nan cha. %mor chal tzijona kut cha nan cha. %eng %spa habla pues dice, mama. R q'ata k'u lu chista la San. %mor k'u lu chista la San. %eng %spa oigamos tu chiste Santos. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. N jas ku wa le ri a Felipe ri. %mor jas ku wa le ri a Felipe ri. %eng %spa si que sera esto Felipe este. C es re jun kaminaq. %mor es re jun kaminaq. %eng %spa es de un muerto. N jun kaminaq'. %mor jun /kam-inaq. %eng %spa un muerto. C si. %mor si. %eng %spa si. S kinq'acha chi. %mor k-in/q'ach-a chi. %eng %spa voy a morderte la boca. N axa ku je wi ka'an chare le jela. %mor a xa kuje wi k-0/b'an-PASS1 chi-r-e le jela. %eng %spa y asi le hacen por alla. C pa, pa India. %mor pa, pa India. %eng %spa en India. S kinq'ach'a chi. %mor k-in/q'ach'-a chi. %eng %spa voy a morderte la boca. N jawi impe. %mor jawi impe. %eng %spa en donde. C pa India. %mor pa India. %eng %spa en India. N pa India. %mor pa India. %eng %spa en India. S eh kinuchay lal chaya. %mor eh k-in-u/ch'ay le al chaya. %eng %spa me pega Ros. S al sil kinuch'ay al chaya. %mor al sil k-in-u/ch'ay al chaya. %eng %spa Cecilia me pega Ros. N jas ku wa riri. %mor jas ku wa riri. %eng %spa que sera esto. N a xa yom kotz'ij chirij o. %mor a xa /ya'-om kotz'ij chi-r-ij o. %eng %spa es que han puesto Flores aqui o. *R8-38 C kotzij a je. %mor kotzij a je. %eng %spa Flores, a si. S kujetz'an ku na cha. %mor k-uj/etz'an ku na /cha'. %eng %spa Vamos a jugar. S eh eh le jun. %mor eh eh le jun. %eng %spa este uno. N po rachoch ku wa ko wi. %mor pa r-achoch ku wa /k'o: wi. %eng %spa en su casa esta. C ah ah ji kinchomaj. %mor ah ah ji kinchomaj. %eng %spa a si lo pienso. C para choch ah no pajun. %mor para choch ah no pajun. %eng %spa en su casa en una. C Iglesia. %mor Iglesia. %eng %spa iglesia. N ah pi Iglesia tonse talvez. %mor ah pi Iglesia tonse talvez. %eng %spa en la iglesia, entonces Talves. N u misa ka'an celebrar. %mor u misa k-0/b'an-PASS1 celebrar. %eng %spa su misa, celebran. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. N pero ma k'o ta le pare le. %mor pero ma /k'o: ta le pare le. %eng %spa pero no esta el padre. C kinchomaj pa Iglesia. %mor kinchomaj pa Iglesia. %eng %spa pienso en la iglesia. R ri le pare ri. %mor ri le pare ri. %eng %spa el padre ve, aqui. R pare chi k'ut le jun a le cha. %mor pare chi k'ut le jun a le cha. %eng %spa es padre ese uno. C le jumixoq'le lu nan le. %mor le jumixoq'le lu nan le. %eng %spa esa mujer, su mama ve. C presidente rech los Estados Unidos. %mor presidente rech los Estados Unidos. %eng %spa Presidente de los E.E.U.U. R jas uwach kut a San chab'ij. %mor jas uwach kut a San chab'ij. %eng %spa y que es Santos diga. R k'u loq. %mor k'u loq. %eng %spa sientate. N unam le presidente le juni. %mor unam le presidente le juni. %eng %spa es mama del presidente este uno. C ah je lu nan. %mor ah je lu nan. %eng %spa a si su mama. N ah si. %mor ah si. %eng %spa a si ....... N pero wa ma xaq ta jun kualquier winaq' wa. %mor pero wa ma xaq ta jun kualquier winaq' wa. %eng %spa cualquier gente. N mim u'anik wa le kaminaq i. %mor nim u/b'an-ik wa le /kam-inaq i. %eng %spa entonces son altas personas. C no xa jun winaq' pu el Gob'ierno. %mor no xa jun winaq' pu el Gob'ierno. %eng %spa es an personaje del gobierno. C ohe India. %mor ohe India. %eng %spa de India. N ah aya. %mor ah aya. %eng %spa ah ya. *R8-39 R te kawil le jun rije mama le. %mor te kawil le jun rije mama le. %eng %spa despues ves lo destras mama. N si pores chajim mal le soldado le. %mor si pores /chaj-im mal le soldado le. %eng %spa por esa es anidado por los soldados. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R e kuwi le soldado le mama le. %mor e kuwi le soldado le mama le. %eng %spa en donde estan los soldados mama. R non e soldado le. %mor non e soldado le. %eng %spa mama mira los soldados. N ma k'e ta ru kaxa le xaq' polik e. %mor ma k'e ta ri u-kaxa' le xaq' /pol-ik e. %eng %spa no tiene la caja, solo esta tendido. C que. %mor que. %eng %spa que. N u k'o ta ya u kaxa le kaminaq 'e. %mor u /k'o: ta ya u-kaxa' le /kam-inaq 'e. %eng %spa y no tiene su caja el muerto. N xaq ya q'oyol qanoq e. %mor xaq ya /q'oy-ol qan-oq e. %eng %spa solo esta acostado. C xa le kaminaq'. %mor xa le kaminaq'. %eng %spa solo el muerto. N kaminaq chi b'a wa. %mor /kam-inaq chi b'a wa. %eng %spa ya esta muerto? Ch xa'n. = xa'n. %mor xa'n. %eng %spa Santos. S m. %mor m. %eng %spa m. R qoyol ya qanoq e. %mor /qoy-ol ya qan-oq e. %eng %spa esta acortado. Ch xa'n lik chipok. = a san k'o le chikop. %mor *a san /*k'o:-!l-!ik *le chikop. %eng %spa Santos y el animal. S jawi k'o wi le. %mor jawi /k'o: wi le. %eng %spa en donde esta. Ch le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. N jesus katij e jun rax e tatit a la %mor jesus k-0-a/tij e jun rax e tatit a la %eng %spa Jesus, comes un verde. R ja chuj tzijona k'ut e. %mor ja ch-uj/tzijo-n-a k'u-t e. %eng %spa hablemos pues. Ch ah no ya taj k'ut. = ah no n kaya ta k'ut. %mor ah no *n *k-0-*a/ya' ta-!j k'u-t. %eng %spa no lo des. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. S kimb'ij jun e chiste. %mor k-0-in/b'ij jun e chiste. %eng %spa voy a decir un chistes. Ch no ya taj. = no n kaya taj. %mor no *n *k-0-*a/ya' ta-j. %eng %spa ah no lo des. S ja utz b'a la. %mor ja utz b'a la. %eng %spa esta bien. R agrab'adora at cha awecha awe cha. %mor a-grab'adora at /cha aw-e-ch a aw-e /cha. %eng %spa tu grabadora dice, es tuyo dice es tuyo dice. *R8-40 S kaqasipaj kan chawe. %mor k-0-qa/sipa-j kan chi-aw-e. %eng %spa te lo vamos a regalar. N kasipax kan chawe. %mor k-0/sipa-x kan chi-aw-e. %eng %spa te van a regalar dice. Ch no' chi li'. = no chi ri'. %mor no chi ri'. %eng %spa no aqui. S b'ay chawiyej na. %mor b'ay ch-0-aw/iye'-j na. %eng %spa Vaya, esperate. S pe ri kata k'ut e chiste xato. %mor pe ri k-0-a/ta' k'u-t e chiste x-0-a/ta'-o. %eng %spa pero vas a oir el chiste, oistes. R kata k'ut e chista cha. %mor kata k'ut e chista cha. %eng %spa vas oir el chiste dice. S pares pach'alej le nuqab'. %mor pares /pach'alej le nu-q'ab'. %eng %spa por eso negastes mi mano. S we kawaj, di chatkula b'a at. %mor we k-0-aw/aj, di ch-at/kul-a b'a at. %eng %spa si quieres, muchacha sientate. S kimb'ij e jun chiste chawe. %mor k-0-in/b'ij e jun chiste chi-aw-e. %eng %spa te voy a decir un chiste. S a utz qakis e k'u b'ixik. %mor a utz qa/k'is e k'u u/b'ij-x-ik. %eng %spa esta bien si terminamos de decirlo. S eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch no ah x'ik. = no kab'ixik. %mor no *k-0/*b'ij-x-ik. %eng %spa no, dicen. S eh komo k'o le le le le... %mor eh komo /k'o: le le le le... %eng %spa gracias, que esta. S le jun pilol ti'ij, laj karnace'r. %mor le jun /pil-ol ti'ij, laj karnace'r. %eng %spa el destasador, el carnicero. S kach'ob'oh? %mor k-0-a/ch'ob'-oh? %eng %spa lo sabes. Ch inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S eh jas kel lachij. %mor eh jas k-0/el le a-chij. %eng %spa venia saliendo de la puerta. S a kopan e ak' cha. %mor a k-0/opan e ak' /cha'. %eng %spa llego el gallo. S kawil ya le ak' katij pa nimaq'ij. %mor k-0-aw/il ya le ak' k-0-a/tij pa nimaq'ij. %eng %spa ves a la gallinas que se comen en los Fiestas. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S pares tawen chi xapu. %mor pares tawen chi xapu. %eng %spa por eso esta bien, porque. S katij ta at. %mor k-0-a/tij ta at. %eng %spa Ud, no lo come. R tawena chi. %mor tawena chi. %eng %spa esta bien dice. S ma ka'an ta k'ut, ma ka'an taj. %mor ma k-0-a/b'an ta k'u-t, ma k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas, no lo hagas. Ch ano le. = kin'ano le. %mor *k-0-*in/b'an-o le. %eng %spa la hago ese. *R8-41 S eh kayub'ub' le q'aq' eh eh eh. %mor eh k-0/yub'ub' le q'aq' eh eh eh. %eng %spa se apagaba el fuego. Ch eh kej lee. = eh le kej le. %mor eh *le kej le. %eng %spa el caballo mira. S no pares qa cha, cha cha. %mor no pares qa cha, cha cha. %eng %spa por eso. S chi qata mpe el la ela. %mor chi qa/ta' mpe el la ela. %eng %spa oigamos. S elaj karnacer cha, chata mpe. %mor elaj karnacer /cha', ch-0-a/ta' mpe. %eng %spa el carnicero oiga. S ruk'am, ruk'am ch'ich cha. %mor r-u/k'am-am, r-u/k'am-am ch'ich /cha'. %eng %spa tiene enchillo. Ch ay no' chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S chata mpe. %mor ch-0-a/ta' mpe. %eng %spa oiga. R ruk'am ch'ich cha. %mor r-u/k'am ch'ich /cha. %eng %spa lleva enchillo dice. S kamo xpilitaj. %mor kamo x-0/pil-taj. %eng %spa ya habian destasado. S komo xpilitaj e wakax rumal cha. %mor komo x-0/pil-taj e wakax r-umal /cha'. %eng %spa habian destasado el toro a el. Ch a a a a. = a a a a. %mor a. %eng %spa a. S di, chata mpe chay. %mor di, ch-0-a/ta' mpe chay. %eng %spa muchacha, oiga Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S chawesaj lawaq'an di. %mor ch-0-aw/esa-j le aw-aq'an di. %eng %spa quita tu pie muchacha. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R tasaj k'ut b'urra. %mor tasaj k'ut b'urra. %eng %spa venga pues burra. S eh xmajtaj le jun ak' le. %mor eh x-0/maj-taj le jun ak' le. %eng %spa agarro al gallo. S cha xuxaj rib'. %mor cha x-0-u/xe'j r-ib'. %eng %spa se asusto. Ch ay at. = ay at. %mor ay at. %eng %spa Ud. S eh mapich'ij la le wa ri. %mor eh m-a/pich'i-j la le wa ri. %eng %spa no estripes esto. R eh mapich'ij la. %mor eh mapich'ij la. %eng %spa no estripes esto. S karaj, karaj pil lin keb'. %mor k-0-r/aj /pil lin keb'. %eng %spa querian matar a los 2. C le naj ak'. %mor le naj ak'. %eng %spa el gallito. S karaj pil lin taroy cha, Chay. %mor k-0-r/aj /pil le in taroy /cha', Chay. %eng %spa yamero asustaron el gallo. R xel loq. %mor xel loq. %eng %spa sali¢. *R8-42 Ch teloq jo n. = teloq jo n. %mor *ch-at/el-oq /jo n. %eng %spa quitate, vamos. R m. %mor m. %eng %spa m. S kat war b'a chay eh b'ay. %mor k-at/war b'a chay eh b'ay. %eng %spa duermes Ros vaya. C jun je la rak'. %mor jun je la rak'. %eng %spa un gallo bonito. R katwar chi ne at kattzaq' b'ik. %mor k-at/war chi ne at k-at/tzaq b'ik. %eng %spa duerme ya Ud te caes. C kawor kawar le ak'. %mor kawor kawar le ak'. %eng %spa duermes duerme el gallo. R nooo. %mor nooo. %eng %spa no. Ch ah no'. = ah no'. %mor ah no'. %eng %spa ah no. R chaltzijona kut b'ay. %mor ch-at/tzijo-n-a ku-t b'ay. %eng %spa habla pues Ros vaya. R we xapich'ij le ri ri no. %mor we x-0-a/pich'i-j le ri ri no. %eng %spa si estripas esto rio. R qila k'u na qana. %mor *k-0-q/il-a k'u na /qana. %eng %spa vamos esperate. S we xatzaqisaj loq. %mor we x-0-a/tzaq-isa-j la-oq. %eng %spa si lo dejas caer. Ch ay, xelik e mux. = ay xelik e mu's. %mor ay x-0/el-ik e mu's. %eng %spa salio ladino. R pun kun takun cha. %mor pun kun takun cha. %eng %spa pude hacer, dice. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R chaltzijona kut. %mor ch-at/tzijo-n-a ku-t. %eng %spa habla pues, dice. R kub'ij ku le chiste le jun a San. %mor k-0-u/b'i-j ku le chiste le jun a San. %eng %spa y el chiste Santos. R chawe cha. %mor chawe cha. %eng %spa a Ud. C xe'e pa ka'e pach'at. %mor xe'e pa ka'e pach'at. %eng %spa se fue, se va en la cama. R mus. %mor mus. %eng %spa ladino. A al chay, chatkula k'ut. %mor al chay, ch-at/kul-a k'u-t. %eng %spa Ros sientate pues. Ch tij b'i xeyop. = kintij b'i seyop. %mor *k-0-*in/tij b'i /seyop. %eng %spa columpio. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R al Chay, ay ay al Chay le. %mor al Chay, ay ay al Chay le. %eng %spa Ros, Ros, ve. C jas uwach la le. %mor jas uwach la le. %eng %spa que es eso. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. *R8-43 C jas uwach la le? %mor jas uwach la le? %eng %spa que es eso. R le, jas uwach wa le jun riri? %mor le, jas uwach wa le jun riri? %eng %spa que sera, este uno. S la kute, at at cone'j at al Chay? %mor la ku-t e, at at cone'j at al Chay? %eng %spa ya ves, es conejo Ud. Ros. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch xob'. = xob'. %mor . %eng %spa Saber. S la kut e. %mor la ku-t e. %eng %spa ya vistes. C matzaq at. %mor m-at/tzaq at. %eng %spa no te caigas. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C jas uwach la le? %mor jas uwach la le? %eng %spa que es eso. R jas ku wach le jun riri cha. %mor jas ku wach le jun riri cha. %eng %spa que es este uno. Ch m? jun mu'x . = jun m'us. %mor jun m'us. %eng %spa un ladino. R ay, la kone'j. %mor ay, la kone'j. %eng %spa ay, el conejo. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. R cone'j. %mor cone'j. %eng %spa Conejo. Ch konet = konej. %mor konej. %eng %spa conejo. C conej? %mor conej? %eng %spa conejo? Ch konej, konej. = konej, konej. %mor konej, konej. %eng %spa conejo, conejo. R . %mor . %eng %spa . C jun conej. %mor jun conej. %eng %spa un conejo. Ch konej ti Lin. = konej ti Lin. %mor konej ti Lin. %eng %spa conejo es Catarina. C le chiri. %mor le chiri. %eng %spa aqui. Ch nej ti Lin, konej. = konej ri al lin, konej. %mor konej ri *al lin, konej. %eng %spa conejo es Catarina. R muyek choqoq, muyek. %mor muyek /choq-oq, muyek. %eng %spa mu¤eco digo, mu¤eco. C jas uwach le le? %mor jas uwach le le? %eng %spa que es eso. Ch ti Lin. = ta Lin. %mor ta Lin. %eng %spa Catarina. R jun taq kar tajin kemuxan. %mor jun taq kar tajin kemuxan. %eng %spa un pescador esta nadando. *R8-44 R chupam jun jaron kacha. %mor chupam jun jaron kacha. %eng %spa adentro del agua dice. Ch an puch. = ka'an puch. %mor *k-0-*a/b'an pu-ch. %eng %spa lo haces, pues. C ay, jas kab'ano? %mor ay, jas kab'ano? %eng %spa que haces. R ch'awa kut e. %mor /ch'aw-a kut e. %eng %spa habla pues. R qana kimporoj la waq xuto. ay! %mor /qana k-im/poro-j le aw-aq x-0-u/ta'-o. ay! %eng %spa esperate lo voy a quemar tu gallina lo oyo. ay! C jas k'o pa le wuj? ay. %mor jas k'o pa le wuj? ay. %eng %spa que hay adentro del papel? ay. R ay, al Rosaria le? %mor ay, al Rosaria le? %eng %spa oy, Ros yo en el. Ch ay, ay pa le. = ay, ay pa le. %mor ay, ay pa le. %eng %spa ay ay en. R impe le le. %mor mpe le le. %eng %spa yo en el Santos, si. R a San e we ta xa kawilo le. %mor a San e we ta xa k-0-aw/il-o le. %eng %spa si lo vieras. Ch ay, pa la wixpal. = pa le sub'ub'al. %mor pa le /sub'-b'al. %eng %spa en la olla. C jas kub'ano? %mor jas kub'ano? %eng %spa que hizo. Ch xan, le' cha'! = san, le' cha'! %mor san, le' /cha'! %eng %spa Santos, ese dice! R n k'o taj e. %mor n /k'o ta-j e. %eng %spa no esta mira. S m, xawilo? la kut le jun ch'o le. %mor m, x-0-aw/il-o? la ku-t le jun ch'o le. %eng %spa lo vistes? ya vistes el raton. Ch choo. = choo. %mor choo. %eng %spa rat¢n. R laje jun ch'o le. %mor laje jun ch'o le. %eng %spa hola en raton. C jas ku'ano? %mor jas ku'ano? %eng %spa que hace. Ch pa lich. = pa le ch'o. %mor pa le ch'o. %eng %spa en el raton. C pa le cho. %mor pa le cho. %eng %spa en el raton. Ch tij keb' mu'x le'. = kutij kab' le mu's le. %mor *k-0-*u/tij kab' *le mu's le. %eng %spa come papula el ladino. C le qab'. %mor le qab'. %eng %spa la panela. S m. %mor m. %eng %spa m. S xawilo? %mor x-0-aw/il-o? %eng %spa lo ves. R jas ku wach le jun riri? %mor jas ku wach le jun riri? %eng %spa que es esto uno. *R8-45 C tij anim. %mor tij anim. %eng %spa corre. R jachin e leqa? %mor jachin e leqa? %eng %spa quien, nuestro? C le ch'o'. %mor le ch'o'. %eng %spa el rat¢n. Ch chon. = cho. %mor cho. %eng %spa raton. R n k'o ri ri? %mor n /k'o ri ri? %eng %spa esta esto. Ch . = kawar cha. %mor *k-0/war /cha'. %eng %spa duerme dice. C a kawil ch'o ruk' atz'yak. %mor a kawil ch'o ruk' atz'yak. %eng %spa ves raton muerto a la ropa. C ruk' atz'yak? %mor ruk' atz'yak? %eng %spa con la ropa. Ch wil chak, ay, ay, jel. = kinwil ruk' watz'yak. %mor *k-0-inw/il *r-*uk' *w-atz'yak. %eng %spa veo con mi ropa. C ruk' e ratz'yak. %mor ruk' e ratz'yak. %eng %spa con su ropa. Ch xok le pur. = xok le pur. %mor x-0/ok le pur. %eng %spa entro el burro. Ch xok b'ur xok. = xok b'ur xok. %mor x-0/ok b'ur x-0/ok. %eng %spa entro el burro. S chik. %mor chik. %eng %spa chik. R xda, ma we taj. %mor xda, ma we taj. %eng %spa muchacho, no lo midas. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C le jun Iglesia? %mor le jun Iglesia? %eng %spa la iglesia. Ch b'aya, b'ay. = b'aya, b'ay. %mor b'aya, b'ay. %eng %spa Vaya, Vaya. C b'ay. %mor b'ay. %eng %spa Vaya. Ch yah wich' al. = re jun wich' ak'al. %mor *r-*e *jun wich' ak'al. %eng %spa es de un ni¤o peque¤o. C jas uwach la le? %mor jas uwach la le? %eng %spa que es eso. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R jas chik'u hora le? %mor jas chik'u hora le? %eng %spa y que hora es. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R a las siete chike? %mor a las siete chike? %eng %spa ya son a los 7? C a las siete. %mor a las siete. %eng %spa a las 7. R a las siete chike. %mor a las siete chike. %eng %spa ya son a las 7. *R8-46 C y lele? %mor y lele? %eng %spa y ese? Ch chet a chikle. = chika. %mor chika. %eng %spa chicle. R n k'u ri ri ri ri? %mor n k'u ri ri ri ri? %eng %spa y esto. C k'oo le pistol, are le. %mor k'oo le pistol, are le. %eng %spa esta la piotola, es de. R a Felipe. %mor a Felipe. %eng %spa Felipe. Ch talin, xaj wota in le'. = al talin, xinwesaj jun nupota in le'. %mor *al talin, *x-0-*inw/esa-j *jun *nu-pota in le'. %eng %spa catarina voy a sacar mi foto. Ch xib' pota in. = oxib' le nupota in. %mor oxib' *le *nu-pota in. %eng %spa 3 son mis fotos. R in kise. %mor in kise. %eng %spa se termino, y el. Ch b'ij loq pota a talin. = xinb'ij loq le nu pota al talin. %mor *x-0-*in/b'ij la-oq *le *nu-pota al talin. %eng %spa te voy a decir que foto catarina. R kisey tem puj. %mor kisey tem puj. %eng %spa < >. R a Felipe, a Felipe. %mor a Felipe, a Felipe. %eng %spa Felipe, Felipe. C k'o le jun pota. %mor k'o le jun pota. %eng %spa esta la Foto. R a Felipe, jas u'anom le juni. %mor a Felipe, jas u'anom le juni. %eng %spa Felipe, que ha hecho esta una. R xinul li? a kulik kul pa jun k'im? %mor xinul li? a kulik kul pa jun k'im? %eng %spa esta sentada entre uno pajones ladino? C a je, k'o pa le tienda %mor a je, k'o pa le tienda %eng %spa a si estaba la tienda. C pa los estados. %mor pa los estados. %eng %spa E.E.U.U. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R n k'u b'a le riri, jas jawi k'u petinaq. %mor n k'u b'a le riri, jas jawi k'u petinaq. %eng %spa y esto, que en donde viene? R wa? ay, jun taq ch'o. %mor wa? ay, jun taq ch'o. %eng %spa ay! unos ratones. C k'o le ch'o pa le ch'e. %mor k'o le ch'o pa le ch'e. %eng %spa esta el raton en el arbol. R jas kuche wa le ririri? %mor jas kuche wa le ririri? %eng %spa y porque sera esto. C le ch'o pa le che' ruk' le kolob'. %mor le ch'o pa le che' ruk' le kolob'. %eng %spa el raton a el arbol con el lazo. R jachin xjat'in kanoq? %mor jachin xjat'in kanoq? %eng %spa quien lo amarro? C ku kaya le kolob'. %mor ku kaya le kolob'. %eng %spa lo dos el lazo. R jachin xjat'ina kanoq? %mor jachin xjat'ina kanoq? %eng %spa quien lo amarro? C le ch'o. %mor le ch'o. %eng %spa al rat¢n. R pares, jachin ku xejat'ina kan uje'? %mor pares, jachin ku xejat'ina kan uje'? %eng %spa por eso que en fue amarro su cola? *R8-47 C le chap le mes, esque le mes. %mor le chap le mes, esque le mes. %eng %spa agarra al gato, es que el gato. C sib'ilaj ko, sib'ilaj k'an. %mor sib'ilaj ko, sib'ilaj k'an. %eng %spa es muy duro, es muy duro. C le tz'ikin, ay. %mor le tz'ikin, ay. %eng %spa el pajaro, ay. R kutijo? %mor kutijo? %eng %spa lo come. C le ch'o ruk' le. %mor le ch'o ruk' le. %eng %spa el rat¢n con el. R kuya pistol chare, kuya jun.. %mor kuya pistol chare, kuya jun.. %eng %spa le da la pistola, le da uno. R jas modo kuwa le warali'? %mor jas modo kuwa le warali'? %eng %spa y como sera esto. R kuya q'aq puchi le mes, ay. %mor kuya q'aq puchi le mes, ay. %eng %spa lo va a dejar en la boca del gato, ay. R kuya la q'aq puchi le me's. %mor kuya la q'aq puchi le me's. %eng %spa va a dejar en la boca del gato. R kuya ri q'aq puchi le me's. %mor kuya ri q'aq puchi le me's. %eng %spa va a dejar en la boca del gato. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch m cha. = m cha. %mor m /cha'. %eng %spa dice. R hora ri jun wich'a ch'o (pe chik). %mor hora ri jun wich'a ch'o (pe chik). %eng %spa ahora el peque¤o rat¢n. R pal, pal. %mor pal, pal. %eng %spa viene, viene. C jun wich'a ch'o. %mor jun wich'a ch'o. %eng %spa um peque¤o raton. Ch jun laxa cho le. = jun raxa ch'o le. %mor jun rax-a ch'o le. %eng %spa un raton verde. R k'an, k'an ri me's. %mor k'an, k'an ri me's. %eng %spa es bravo, bravo el gato. Ch kan, kan le me'x. = kan, kan le me's. %mor kan le me's. %eng %spa el bravo, bravo, el gato. C le' mex kutij. %mor le' mex kutij. %eng %spa el gato come. Ch pa le me'x. = pa le me's. %mor pa le me's. %eng %spa en el gato. C karaj kutij le tz'ikin. %mor karaj kutij le tz'ikin. %eng %spa quiere comer al pajaro. Ch tij chikin. = kutij le tz'ikin. %mor *k-0-*u/tij *le tz'ikin. %eng %spa come al pajaro. Ch tij jo le. = kutijo le. %mor *k-0-*u/tij-o le. %eng %spa come ese. C katij tz'ikin? %mor katij tz'ikin? %eng %spa comes pajaro. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C no? %mor no? %eng %spa no? Ch tij taj. = ma kintij taj. %mor *ma *k-0-*in/tij ta-j. %eng %spa no lo como. *R8-48 C no ma katij taj. %mor no ma katij taj. %eng %spa no no lo comas. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jas che. %mor jas che. %eng %spa porque. Ch tij cho le'. = kutij ch'o le. %mor *k-0-*u/tij ch'o le'. %eng %spa come raton el. C a katij aq. %mor a k-0-a/tij aq. %eng %spa comes coche. Ch tij taj. = ma kintij taj. %mor *ma *k-0-*in/tij ta-j. %eng %spa no lo como. C ma katij taj. %mor ma k-0-a/tij ta-j. %eng %spa no lo comes. Ch toj ka le? = toj ka le? %mor < >? %eng %spa C xa kutij, xa katij wa. %mor xa kutij, xa katij wa. %eng %spa es que come es lo comes. R nkuwa le ririri, a kutija. %mor nkuwa le ririri, a kutija. %eng %spa y esto y lo toma aguardiente. R lin tz'ik'in. %mor lin tz'ik'in. %eng %spa el pajaro. C tij le tz'ikin pero le ch'o. %mor tij le tz'ikin pero le ch'o. %eng %spa come el pajaro, pero el raton con. C ruk' le kolob' ku ya le kolob'. %mor ruk' le kolob' ku ya le kolob'. %eng %spa el lazo lo da el lazo. C pu xi pu je. %mor pu xi pu je. %eng %spa en su boca, en su cola. Ch ku le ri. = ku le ri. %mor ku le ri. %eng %spa y este. R ay k'an chi le ch'o. %mor ay k'an chi le ch'o. %eng %spa ya esta bravo el raton. C k'an chi le ch'o. %mor k'an chi le ch'o. %eng %spa ya esta bravo el raton. R n k'u le ri ri ri, a waral chik e. %mor n k'u le ri ri ri, a waral chi-k e. %eng %spa y esto, ya es aqui. R ah jas k'u, jas chi modo. %mor ah jas k'u, jas chi modo. %eng %spa y que, y que modo. R le ri chike. %mor le ri chike. %eng %spa esto otro. Ch li chik e. = le ri chik e. %mor *le ri chi-k e. %eng %spa esto otro. R ri ak' kutij ri me's. %mor ri ak' k-0-u/tij ri me's. %eng %spa el gallo come al gato. Ch ak atij. = le ak' kutijo. %mor *le ak' *k-0-*u/tij-*o. %eng %spa el gallo come. R ri ch'o xub'ukij e ri pistol. %mor ri ch'o x-0-u/b'uki-j e ri pistol. %eng %spa el raton arroyo la pistola. R ri je ri q'aq'. %mor ri je ri q'aq'. %eng %spa y el fuego (pistola). Ch kij naq aq' pixtol. = xub'ukij kanoq kaq' pistol. %mor *x-0-*u/b'uki-j kan-oq kaq' pistol. %eng %spa arroyo la pistola (fuego). *R8-49 C le kaq', puchi le me's. %mor le kaq', puchi le me's. %eng %spa el fuego en la boca del gato. R ya el kaq' puchi le me's. %mor ya el kaq' puchi le me's. %eng %spa el fuego en la boca del gato. C cho. %mor cho. %eng %spa raton. Ch keb' jun keb'. = keb' jun keb'. %mor jun keb'. %eng %spa 2 uno, 2. R la kut le jun chik le. %mor la kut le jun chik le. %eng %spa ya ves al otro ve. R hora waral katij wi. %mor hora waral katij wi. %eng %spa ahora aqui lo comes. R rin me's. %mor rin me's. %eng %spa al gato. C sib'ilaj k'an, jas u kolor. %mor sib'ilaj k'an, jas u kolor. %eng %spa es muy bravo, de que color. C le b'aq'wach. %mor le b'aq'wach. %eng %spa no ojo. Ch no', no'. = no', no'. %mor no'. %eng %spa no. no. R rax. %mor rax. %eng %spa Verde. Ch xinka lax. = sinko rax. %mor sinko rax. %eng %spa 5 verde. C keq'. %mor qeq'. %eng %spa negro. Ch ay, ay, ay, wan pay. = wana b'ay. %mor wana b'ay. %eng %spa Vaya juana. C rax. %mor rax. %eng %spa Verde. Ch pu. = pu. %mor pu... %eng %spa en... C a rax a wach at. %mor a rax a wach at. %eng %spa es verde tu ojo. Ch pa le, pu. = pa le, pu. %mor pa le, pu. %eng %spa en el. R ay li nupam e, pitz'il kanoq e. %mor ay ri nu-pam e, /pitz'il kan-oq e. %eng %spa ay un estomago ya esta estripado. C a rax a wach at. %mor a rax a wach at. %eng %spa es verde tu ojo. Ch ay pam pich' loq. = ay ri nupam pitzil kanoq. %mor ay *ri *nu-pam /pitzil #kan-oq. %eng %spa ay su estomago ya esta estripado. R le kutijow numalirime's. %mor le kutijow numalirime's. %eng %spa es comido por el gato. Ch b'oj, u b'oj. = b'oj, u b'oj. %mor b'oj, u b'oj. %eng %spa olla. Ch tich chi b'oj. = kutitz chi pa le b'oj. %mor *k-0-*u/titz chi *pa *le b'oj. %eng %spa lo mete en la olla. C waw. %mor waw. %eng %spa wow. R ri dio. %mor ri dio. %eng %spa el raton. Ch mux b'oj. = mu's le b'oj. %mor mu's *le b'oj. %eng %spa el ladino, la olla. *R8-50 C waw. %mor waw. %eng %spa wow. R u la di ah. %mor u la di ah. %eng %spa ola muchacha. C sib'ilaj al at. %mor sib'ilaj al at. %eng %spa esta muy pesado. R ay nu pam. %mor ay nu pam. %eng %spa ay mi estomago. R ay junu puchi. %mor ay junu puchi. %eng %spa ay su voz. R ay, ay, ay, le jun at a san. %mor ay, ay, ay, le jun at a san. %eng %spa iay iay iay Ud Santos. R jachike le wach. %mor jachike le wach. %eng %spa cual es su ojo. S chachab'ej e. %mor ch-0-a/ch'aw-b'e-j e. %eng %spa habla le. R katzajowik a San. %mor k-0/tzaj-ow-ik a San. %eng %spa hace mido Santos. R utz che kula. %mor utz che kula. %eng %spa bien a. R al Chay qila k'ute. %mor al Chay qila k'ute. %eng %spa Ros veamos pues. S chiwila ku qajoq e le kuk e'. %mor ch-0-iw/il-a ku qaj-oq e le kuk e'. %eng %spa mirenlo pues, la ardilla. Ch ay pa le kuk. = ay pa le kuk. %mor ay pa le kuk. %eng %spa ay mira la ardilla. R ay xej wib'. %mor ay *x-0-*in/xe'j wib'. %eng %spa iay! me asuste. C le kub'ij jawi ko wi le me's. %mor le kub'ij jawi ko wi le me's. %eng %spa en donde esta el gato. C che le dio. %mor che le dio. %eng %spa el raton. S chawila ku loq e, le reloj e. %mor ch-0-aw/il-a ku la-oq e, le reloj e. %eng %spa en donde lo compro el reloj. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R at lista k'ut. %mor at lista k'ut. %eng %spa y estos listo. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S chiwila k'u panoq. %mor ch-0-iw/il-a k'u pan-oq. %eng %spa mirenlo pues. Ch ah no le = ah no le %mor ah no le %eng %spa ah no ese. C no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. Ch in pota in. = le nupoto in. %mor *le !nu-poto in. %eng %spa mi foto mio. Ch ay poto. = ay poto. %mor ay poto. %eng %spa en foto. C jawi ko wi la poto. %mor jawi ko wi la poto. %eng %spa en donde esta la Foto. *R8-51 Ch no jun chik. = no jun chik. %mor no jun chi-k. %eng %spa no otro. C a a a. %mor a a a. %eng %spa a a a. R ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R ah no intaq laj wetzab'ol la le in. %mor ah no intaq laj wetzab'ol la le in. %eng %spa unos juquetes mios. R xu'an a Felipe no. %mor xu'an a Felipe no. %eng %spa lo uso Felipe. C k'osib'ilaj le Foto. %mor k'osib'ilaj le Foto. %eng %spa hay muchas Fotos. S qaqupij b'a, jawi ri. %mor qa/qupi-j b'a, jawi ri. %eng %spa lo vas a romper, en donde esta. R cha'ana jun we a San. %mor cha'ana jun we a San. %eng %spa traiga un mio Santos. C jas ka'an ruk le jolom. %mor jas ka'an ruk le jolom. %eng %spa que haces con la cabeza. Ch ano felipe we 'in an. = ku'an le felipe le we in. %mor *k-0-*u/b'an-!o *le felipe *le w-e in. %eng %spa el mio lo hace felipe. C k'o la Foto le. %mor k'o la Foto le. %eng %spa tienes tu Foto ve. Ch ah no xil chik pota in. = ah no xa juxil chik le nupoto in. %mor ah no *xa juxil chi-k *le *nu-poto in. %eng %spa ya solo un poco es mi Foto. C k'o pa le, le jun chik lado. %mor k'o pa le, le jun chik lado. %eng %spa esta en el el otro lado. Ch wich' poto in. = wich' poto in. %mor wich' poto in. %eng %spa peque¤o es mi foto. R n k'o ta chik di. %mor n k'o ta chik di. %eng %spa ya no hay muchacha. C k'o lik jas uwach le le. %mor k'o lik jas uwach le le. %eng %spa esta que es eso. R wech in e wari. %mor wech in e wari. %eng %spa es muro esto. R al chay cha jun chik mul kacha. %mor al chay cha jun chik mul kacha. %eng %spa Ros dice, otra vez diga. R jun chi le wech in. %mor jun chi le wech in. %eng %spa otro mio. Ch ay we in. = ay we in. %mor ay w-e in. %eng %spa iay! mio. C k'o luwi? %mor k'o le u-wi? %eng %spa tiene su pelo. Ch we in a, talin we in le? = we in a, talin we in le? %mor w-e in a, talin w-e in le? %eng %spa es mio, Catarina es mio. Ch we in a. = we in a. %mor w-e in a. %eng %spa es mio. R ay xa jun sutz. %mor ay xa jun sutz. %eng %spa oy por una nube. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. R kin makij ine wech ini. %mor kin makij ine wech ini. %eng %spa voy a costos el mio. *R8-52 C kachob' u wach la le? %mor kachob' u wach la le? %eng %spa sabes eso? R no, cha mak'ij ejuni a San. %mor no, cha mak'ij ejuni a San. %eng %spa no corta es uno, Santos. R chamak'ij. %mor ch-0-a/mak'i-j. %eng %spa corta. Ch a lin ala. = a lin ala. %mor a lin ala. %eng %spa catarina, muchacho. C jas uwach le le? jaron kacha. %mor jas u-wach le le? jaron k-at/cha. %eng %spa que es eso? agua duro dice. C joron y lele, powi'? powi'. %mor joron y lele, powi'? powi'. %eng %spa aqua, y ese, sombrero? sombrero. R jas chi k'o hora? %mor jas chi k'o hora? %eng %spa que hora. R le, kaqatinisaj la je wa. %mor le, k-0-q/atin-isa-j la je wa. %eng %spa lo vamos a bajar, aqui. R jetaq a le. %mor jetaq a le. %eng %spa por alla. R a Felipe, jas chi hora? %mor a Felipe, jas chi hora? %eng %spa Felipe, que hora? C jas chi hora? %mor jas chi hora? %eng %spa que hora? R je'. %mor je'. %eng %spa si. C son las diez karaj cuarto. %mor son las diez karaj cuarto. %eng %spa son a las 10, falta 4. R e che ma jewa kaya wub'iki. %mor e che ma jewa kaya wub'iki. %eng %spa porque no lo das por aqui. Ch ay, xul mam. = ay xul le mam. %mor ay x-0/ul *le mam. %eng %spa llego mama. Ch ay, xul. = ay, xul. %mor ay, x-0/ul. %eng %spa ay llego. R diez y cuarto. %mor diez y cuarto. %eng %spa 10 y cuarto 1/4. C karaj quinze. %mor karaj quinze. %eng %spa falta 15m. R karaj quinze na. %mor karaj quinze na. %eng %spa Falta todavia 15. C karaj quinze len. %mor karaj quinze len. %eng %spa Falta 15 centavos. R jas che ma ka k'atisaj taj? %mor jas che ma ka k'atisaj taj? %eng %spa porque no lo enciendes? R jas ku modo xuwalij le riri? %mor jas ku modo xuwalij le riri? %eng %spa porque se levanto esto? C rumal le al Talin. %mor rumal le al Talin. %eng %spa por Catarina. R no, june Felipe ri qe laj ab'usivole. %mor no, june Felipe ri qe laj ab'usivole. %eng %spa este Felipe es muy abusivo. C no, le at sib'ilaj ab'usiva le. %mor no, le at sib'ilaj ab'usiva le. %eng %spa Ud es muy abusivo. R maja kak'is waral. %mor maja kak'is waral. %eng %spa todavia no ha terminado aqui. *R8-53 C si maja'. %mor si maja'. %eng %spa si, todovia no. R enaj awixoqil a San. %mor enaj awixoqil a San. %eng %spa tu mujerista Santos. R k'is tro win (Cristob'alina). %mor k'is tro win (Cristob'alina). %eng S aje pub'i lale. %mor aje pub'i lale. %eng %spa en su nombre de eso. R je, pues al criolin ub'i. %mor je, pues al criolin ub'i. %eng %spa a si pues, Cristolina su nombre. R ese le jun qeqawinaq a dios. %mor ese le jun qeqawinaq a dios. %eng %spa a si esa negra persona adios. R e dios, kinxej wib' ix. %mor e dios, kinxej wib' ix. %eng %spa a dios tengo miedo, Uds. R juch. %mor juch. %eng %spa ... Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R tajin, ta tajin. %mor tajin, ta tajin. %eng %spa estan, estan. C al Chay, al Chay le. %mor al Chay, al Chay le. %eng %spa Ros, Ros. C k'e jun. %mor k'e jun. %eng %spa hay una. C tipita. %mor tipita. %eng R jun miqe na cha. a san cha'ana. %mor jun miqe na cha. a san cha'ana. %eng %spa una bandera dice, Santos haya. R jun yab'al pota chi le ri? %mor jun yab'al pota chi le ri? %eng %spa un lugar para Foto? aqui ve. R jun yab'al pota. %mor jun yab'al pota. %eng %spa un lugar de Foto. Ch ay, jun mux chi lih. = ay jun mu's chi ri. %mor ay jun mu's chi ri. %eng %spa un ladino aqui. S le m di, u. %mor le m di, u. %eng %spa ese. Ch lax in. = in rax in. %mor *in rax in. %eng %spa yo soy verde. R kinrach'aq'ij. %mor k-0-in/rach'aq'i-j. %eng %spa lo voy a romper. S mi puyij e jun cuenta ri. %mor m-0-i/puyi-j e jun cuenta ri. %eng %spa no empujen esta cosa. R kinpuyij kut. %mor kinpuyij kut. %eng %spa lo empujo pues. R da da cha'ana jun pota, yab'al. %mor da da cha'ana jun pota, yab'al. %eng %spa muchacho haya una Foto. R pota chila le. %mor pota chila le. %eng %spa en lugar de Foto alli. C jas k'o chirij le uehi ja? %mor jas k'o chirij le uehi ja? %eng %spa que hay aqui, detras de la puerta. C jachin k'o chirij le uchi ja? %mor jachin k'o chirij le uchi ja? %eng %spa quiero esta detras de la puerta. *R8-54 C jachin? jachin k'o chirij le. %mor jachin? jachin k'o chirij le. %eng %spa quien? quien esta detras de. C uchi ja? %mor uchi ja? %eng %spa la puerta? R qalaj saq. %mor qalaj saq. %eng %spa se nota porque es blanco. Ch ay, nupota lih. = ay, nupota rih. %mor ay, nu-pota rih. %eng %spa ay! mi foto. R chak'atisaj luchij ri al rosaria. %mor ch-0-a/k'at-isa-j le u-chij ri al rosaria. %eng %spa encienda la oveja de ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S ri ri jun yab'al pota. %mor ri ri jun /ya'-b'al pota. %eng %spa en lugar para foto. Ch uy, yab'al puch. = yab'al puch. %mor /ya'-b'al pu-ch. %eng %spa es guardador pues. Ch ah si. = ah si. %mor ah si. %eng %spa a si. C jawi k'o wi a fota? %mor jawi k'o wi a fota? %eng %spa en donde esta la foto. Ch pa lee pota. = pa lee pota. %mor pa lee pota. %eng %spa puta. S k'o le fota. %mor /k'o: le fota. %eng %spa esta la foto. Ch lupota, no', we in taj. = lupota, no', we in taj. %mor le u-pota, no', w-e in ta-j. %eng %spa la foto, no es mia. S ka'an taj we xetzelob'ik. %mor k-0-a/b'an ta-j we x-0/etzelob'-ik. %eng %spa no lo hagas, si se descompone. R yamero ketzelob', yamero kak'isik. %mor yamero ketzelob', yamero kak'isik. %eng %spa yamero se descompone yamero pues termina. C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. R je kab'ij jeri chi la riri. %mor je kab'ij jeri chi la riri. %eng %spa asi le dices esto, a esto. R xa ab'usivo kacha. %mor xa ab'usivo kacha. %eng %spa es abusivo diga. C al Talin ab'usivo. %mor al Talin ab'usivo. %eng %spa Catarina abusiva. R al Talin, Catalin ab'usivo. %mor al Talin, Catalin ab'usivo. %eng %spa Catarina, Catarina abusiva. R kaya kan jun pa linaj teli. %mor kaya kan jun pa linaj teli. %eng %spa vas a dejar uno en este agujero. S retz'ab'al al Chay ri. %mor r/etz'an-b'al al Chay ri. %eng %spa es juguete de Ros esto. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C jas k'o chiri? %mor jas k'o chiri? %eng %spa que hay aqui. R xa le jun sib'oy k'o chiri. %mor xa le jun sib'oy k'o chiri. %eng %spa es que esta se¤ora esta aqui. C jas k'o chiri? %mor jas k'o chiri? %eng %spa que hay aqui. *R8-55 R 'an taj ik. %mor 'an taj ik. %eng %spa ya lo lucieron. C le meseb'al. %mor le meseb'al. %eng %spa la escoba. R ab'usivo le mus, ab'usivo le San y lal Ton. %mor ab'usivo le mus, ab'usivo le San y lal Ton. %eng %spa abusivo al ladino, Santos, y Antonia. R chawesaj ku lejun a riri. %mor chawesaj ku lejun a riri. %eng %spa quita esta tu cosa. R le jun canche. %mor le jun canche. %eng %spa este cancha. R a San, a kawesaj k'u jenaj t'ux? %mor a San, a kawesaj k'u jenaj t'ux? %eng %spa Santos, y vas a sacar. R a San, a San, chawesaj e wari. %mor a San, a San, chawesaj e wari. %eng %spa Santos, Santos, para esto. R a San, a San, a San chawesaj e. %mor a San, a San, a San chawesaj e. %eng %spa Santos, Santos, quita. R wari. %mor wari. %eng %spa esta cosa. R tasaj e wari, a San. %mor tasaj e wari, a San. %eng %spa quita esto Santos. R a San, a San, a San. %mor a San, a San, a San. %eng %spa Santos, Santos, Santos. Ch xan, xaj war li. = a san, tasaj je wa ri. %mor *a san, ta/saj *je wa ri. %eng %spa Santos venga aqui. S we xoq'opij. %mor we /xoq'opi-j. %eng %spa si lo quiebras. R xupik lal wan chawa chaq e. %mor xupik le al wan chi-a-wa chaq e. %eng %spa a tu espalda. R jun chik e jun we ri, a san. %mor jun chi-k e jun w-e ri, a san. %eng %spa otro, este mio, Santos. R a san wech in i. %mor a san w-e-ch in i. %eng %spa Santos este mio. R saj, saj cha nach chi juntira. %mor saj, saj cha nach chi juntira. %eng %spa Venga, Venga, hago otra Vez. C akachob' u wach. %mor akachob' u wach. %eng %spa lo conoces. R kinrach'aqij kanoq. %mor kinrach'aqij kanoq. %eng %spa lo voy a romper. R al Rosari we linaq wene. %mor al Rosari we linaq wene. %eng %spa Ros si el mio. R a San, a San ku k'ayij chik. %mor a San, a San ku k'ayij chik. %eng %spa Santos, Santos lo va a vender. R a San. %mor a San. %eng %spa Santos. C jas u wach la le? %mor jas u wach la le? %eng %spa que es eso. *R8-56 Ch Xan, qat a lih. = san kaq'at e ri. %mor san *k-0-*a/q'at e ri. %eng %spa Santos, corta esto. C le calendario? %mor le calendario? %eng %spa el calendario. Ch no', kalon taj le? = no, kalendario taj le. %mor no, kalendario ta-j le. %eng %spa no es calendario. R a Felipa, n kaj taj na la tijera. %mor a Felipa, n kaj taj na la tijera. %eng %spa Felipe, prestame las tijeras. R k'o tijera awuk'? %mor /k'o tijera aw-uk'? %eng %spa esta las tijeras contigo. R tijera. %mor tijera. %eng %spa tijeras. C k'o la b'oleta. %mor k'o la b'oleta. %eng %spa esta la boleta. S k'o le tijera awuk'? %mor /k'o: le tijera aw-uk'? %eng %spa esta la tijera contigo. R k'o le tijera? %mor k'o le tijera? %eng %spa esta la tijera. C a katkowin... %mor a katkowin... %eng %spa puedes. R a Pelipa, a k'o le tejira. %mor a Pelipa, a k'o le tejira. %eng %spa Felipe, esta la tijera. R a wuk'? %mor a wuk'? %eng %spa contigo. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. R tijera. %mor tijera. %eng %spa tijera. C kat kowin katetz'an ruk' le yakis? %mor kat kowin katetz'an ruk' le yakis? %eng %spa puedes jugar con yak's. R tijera. %mor tijera. %eng %spa tijera. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R a Sane. %mor a Sane. %eng %spa Santos. S dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. Ch sa? = sa? %mor sa? %eng %spa ? C kawil. %mor kawil. %eng %spa no ves. Ch . = jun rata b'a cha. %mor *jun rata b'a /cha'. %eng %spa un rato dice. C no. %mor no. %eng %spa no. S kakol le jun awetz'ab'al ri. %mor k-0-a/kol le jun aw/etz'an-b'al ri. %eng %spa vas a guardar este tu juguete. Ch parexa b'ur. = parexa b'ur. %mor parexa b'ur. %eng %spa por eso burro. C ah, k'ax. %mor ah, k'ax. %eng %spa ah, cuesta. *R8-57 Ch 'an at. = ka'an at. %mor *k-0-*a/b'an at. %eng %spa no lo hagas. C katetz'an. %mor katetz'an. %eng %spa juegas todavia. Ch no', ch'an at. = no', katetz'an at. %mor no', *k-*at/etz'an at. %eng %spa no, juega Ud. C chanim? %mor chanim? %eng %spa apurate. Ch ch'an at. = katetz'an at. %mor *k-*at/etz'an at. %eng %spa juega Ud. C kinetz'an. %mor kinetz'an. %eng %spa juego. Ch ch'an. = katetz'anik. %mor *k-*at/etz'an-*ik. %eng %spa juegas? Ch an, we'. = an, we'. %mor an, w-e'. %eng %spa no mio. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch le at, atej. = le at, kaqatej. %mor le at, *k-0-*a/qate-j. %eng %spa Ud, lo detiene. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. S jawi kape wi? %mor jawi k-0/pet wi? %eng %spa en donde viene. R janik, pa Alemania k'u la. %mor janik, pa Alemania k'u la. %eng %spa saber, en Alemania. R ma kinta we ta kanaj. %mor ma kinta we ta kanaj. %eng %spa no oigo, si guieres. S di, lal Lin e. %mor di, lal Lin e. %eng %spa muchacha, la Catarina. R jun at aq at, jat, jat %mor jun at aq at, jat, jat %eng %spa Ud, es una Cerda, anda, anda. Ch in chik. = in chik. %mor in chi-k. %eng %spa otro. R kinrach'aq'ij lafota. %mor k-0-in/rach'aq'i-j le a-fota. %eng %spa voy a romper la foto. C le at. %mor le at. %eng %spa Ud. Ch at tej. = chaqatej. %mor *ch-0-*a/qate-j. %eng %spa detiene. R le, kinrach'aq'ij a San. %mor le, kinrach'aq'ij a San. %eng %spa lo voy a romper Santos. C katetz'an? %mor katetz'an? %eng %spa juegos. Ch chi li. = chi ri. %mor chi ri. %eng %spa aqui. C chiri? %mor chiri? %eng %spa aqui. Ch no', chi le'. = chila le. %mor chila le. %eng %spa alli. *R8-58 C chile? = chila le. %mor chile? %eng %spa alli. Ch no, chi le. = no, chila le. %mor no, chila le. %eng %spa alli. C + chile? %mor + chile? %eng %spa alli. Ch no, no, chi li taj. = no, ma chi ri taj. %mor no, *ma chi ri ta-j. %eng %spa no es detras. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch chi le. = chila le. %mor chila le. %eng %spa por alli. C chile. = chilale. %mor chile. %eng %spa por alli. Ch chi. = chila le. %mor chila *le. %eng %spa por alli. C chile. %mor chile. %eng %spa por alli. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C le, matzaq at. %mor le, matzaq at. %eng %spa ese no se ciega. R ay, le naj wich' tijera. %mor ay, le naj wich' tijera. %eng %spa la peque¤a tijera. S no, are na. %mor no, are na. %eng %spa no es todovia. R ay le naj wich'tijero. %mor ay le naj wich'tijero. %eng %spa la peque¤a tijera. C le b'oleta. %mor le b'oleta. %eng %spa la boleta. Ch ay, chinka len. = sinka len. %mor sinka len. %eng %spa 5 centavos. R utzam kawaj. %mor u-tzam k-0-aw/aj. %eng %spa esta bien pino y quieres. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R utza we ma kawaj a san. %mor utz-a we ma k-0-aw/aj a san. %eng %spa esta bien si no quieres Santos. C kojetz'an al Chay. %mor kojetz'an al Chay. %eng %spa jugamos Ros. R no quieres. %mor no quieres. %eng %spa no quieres. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch we in. = we in. %mor w-e in. %eng %spa es mio. R jun a pota. %mor jun a pota. %eng %spa una tu foto. S n k'u le jun ixpeq e. %mor n k'u le jun ixpeq e. %eng %spa y la rana (sapo). R no, k'o ta ixpeq. %mor no, k'o ta ixpeq. %eng %spa no hay sapo. *R8-59 S al Chay, ri. %mor al Chay, ri. %eng %spa Ros aqui. Ch parexta, parexta. = parexta, parexta. %mor parexta. %eng %spa por esto. R no wech in e ri, no le jun. %mor no w-e-ch in e ri, no le jun. %eng %spa no, es mio esto, no el otro. R k'ayib'al le qe kinloq' chuwa. %mor k'ayib'al le qe kinloq' chuwa. %eng %spa el mercado, voy a comprar delante. R nuxan, kinloq'o jun wich'. %mor nuxan, kinloq'o jun wich'. %eng %spa de..., voy a comprar un peque¤o. Ch parex. = pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R al Juan. %mor al Juan. %eng %spa Juana. C utz, nan, utz. %mor utz, nan, utz. %eng %spa esta bien mama. R jachin karaj jun winaqi? %mor jachin karaj jun winaqi? %eng %spa quien quiere una persona. R jas hora chik? %mor jas hora chik? %eng %spa que hora son? C las diez. %mor las diez. %eng %spa a las 10. R uh, katpetik, di, jachin ajchoqe? %mor uh, katpetik, di, jachin ajchoqe? %eng %spa vienes, de quien es? Ch ala, we in, we 'in. = ala, we in, we 'in. %mor ala, w-e in, w-e in. %eng %spa muchacha, es mio, es mio. C las diez. %mor las diez. %eng %spa a las 10. R yamero ya kak'isik e. %mor yamero ya k-0/k'is-ik e. %eng %spa yamero se termina. C no, ma xk'is taj. %mor no, ma xk'is taj. %eng %spa no, no termina. Ch a no, a tej xan. = chaqatej a san. %mor *ch-0-*a/qatej *a san. %eng %spa el en tengalo Santos. R a poj ik'. %mor a poj ik'. %eng %spa lo rebientas. Ch eh, na'atej xan. = naqatej a san. %mor n-0-a/qate-j *a san. %eng %spa detengalo Santos. S m, le. %mor m, le. %eng %spa m, ese. R kachap ta lee naj nu pota. %mor kachap ta lee naj nu pota. %eng %spa no le agarres su foto. S a chij ix xan. = a tzij ix san. %mor a chij ix xan. %eng %spa son de veras Ud. Santos. Ch chap taj pota. = n kachap taj le pota. %mor *n *k-0-*a/chap ta-j *le pota. %eng %spa no hagamos la foto. R ya, xaq kurachaq'ij lin taq wuj. %mor ya, xaq kurachaq'ij lin taq wuj. %eng %spa solo lo compre los papeles. N Chay cha. %mor Chay /cha'. %eng %spa Ros dice. R rechaq'ij. %mor rechaq'ij. %eng %spa rompa. R seis, siete, cuatro. %mor seis, siete, cuatro. %eng %spa 6, 7, 4. *R8-60 R siete chike. %mor siete chike. %eng %spa ya son a las 7. R no, las siete taj. %mor no, las siete taj. %eng %spa no, a las 7. R a las dos ale. %mor a las dos ale. %eng %spa ya son a las 2. S di, kab'ij quk'. %mor di, k-0-a/b'ij q-uk'. %eng %spa muchacha, nos dices con nosotros. Ch nan e. = nan e. %mor nan e. %eng %spa mama. S chixkuloq, chixkuloq. %mor ch-ix/kul-oq. %eng %spa sientense, sientense. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S xaq chixkuloq, mawetzolob'aj. %mor xaq ch-ix/kul-oq, m-0-aw/etzolo-b'a-j. %eng %spa solo sientense, no lo descompones. S kan a le. %mor kan a le. %eng %spa lo haces eso. S jawi kale wi a Pel? %mor jawi k-at/b'e wi a Pel? %eng %spa no donde va Felipa. S ka'an taj, ka'an taj Chay. %mor k-0-a/b'an ta-j, k-0-a/b'an ta-j Chay. %eng %spa R jas ku modo le ka'an chiri di? %mor jas ku modo le ka'an chiri di? %eng %spa como haces aqui en donde. R kimpitz'itz'ej. %mor kimpitz'itz'ej. %eng %spa lo estripa. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R ay, kimpe le qanan, yawab'. %mor ay, kimpe le qanan, yawab'. %eng %spa oy, viene sin esta mama, .. Ch . = (t'ux). %mor . %eng %spa < >. R jas uwach a San e? %mor jas uwach a San e? %eng %spa que es Santos. C a katij le cena? %mor a katij le cena? %eng %spa comes la una. R la San, la kute. %mor la San, la kute. %eng %spa Santos, ya ves. R le, le, a Felipe chakitisaj. %mor le, le, a Felipe chakitisaj. %eng %spa ese, Felipe, enciendalo. R e wari? %mor e wari? %eng %spa esto. C no. %mor no. %eng %spa no. R chakatisaj. %mor chakatisaj. %eng %spa enciendalo. C no, le jalom? %mor no, le jalom? %eng %spa la cabeza? R a k'o modo kapitz/ e wari? %mor a k'o modo kapitz/ e wari? %eng %spa puedes estipar esto? C ma ka'an taj, no. %mor ma ka'an taj, no. %eng %spa no lo recibas, no. C al Talin, no. %mor al Talin, no. %eng %spa Catarina, no. *R8-61 R jas e ka'an chare? %mor jas e ka'an chare? %eng %spa que le haces? C no. %mor no. %eng %spa no. R lal Chay le, di. %mor lal Chay le, di. %eng %spa Ros muchacha. S Chay, Chay, tasaj impe wa. %mor Chay, Chay, ta/saj impe wa. %eng %spa Ros, Ros, Venga aca. S kink'ut li naj ch'o chawach e. %mor k-0-in/k'ut le inaj ch'o chi-a-wach e. %eng %spa te voy ense¤ar este ratoncito. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R eh, nupota ay. %mor eh, nupota ay. %eng %spa mi foto. Ch yoch uq cha'. = yoch uq cha'. %mor *k-0-*in/yoch *le *w-uq /cha'. %eng %spa delante del corte. S kayoch awuq, ta. %mor k-0-a/yoch aw-uq, ta. %eng %spa arreglas tu corte dice, Ud. S le ri Chay? %mor le ri Chay? %eng %spa esto Ros. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m? R chakatisaj a Felipe? %mor chakatisaj a Felipe? %eng %spa enciendelo Felipe. C no, mastarde. %mor no, mastarde. %eng %spa no mas tarde. S eh, eh, kaq e jun pas. %mor eh, eh, kaq e jun pas. %eng %spa es roja la faja. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. S qela kule, tasaj jewa. %mor q/il-a ku le, ta/saj jewa. %eng %spa veamos, venga aca. C ma tukur taj, ma tukur. %mor ma tukur taj, ma tukur. %eng %spa no lo desates, no lo desates. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosa. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch saj ku nah. = saj ku nah. %mor /saj ku na-h. %eng %spa Venga pues. S ja? kinyoch' nuwi ya. %mor ja? k-0-in/yoch' nu-wi ya. %eng %spa que? voy arreglar mi polo. C k'an taj, Talin. %mor k'an taj, Talin. %eng %spa no lo hagas, Catarina. R xk'is ya'a le'? %mor xk'is ya'a le'? %eng %spa ya se termino. C ah je. %mor ah je. %eng %spa asi. R k'is ya le? %mor k'is ya le? %eng %spa ya se termino ve. *R8-62 Ch ix ya le. = xk'is ya le. %mor *x-0/k'is ya le. %eng %spa ya se termino. R le kut jun ane at. %mor le kut jun ane at. %eng %spa ya vistes, Ud. R b'ay, le jun yach b'a luwi. %mor b'ay, le jun yach b'a luwi. %eng %spa Voy a, se arreglo su pelo. R ma kinetz'anoq. %mor ma kinetz'anoq. %eng %spa voy a jugar. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R ay k'o modo k'o lu pam. %mor ay k'o modo k'o lu pam. %eng %spa ay. hay modo, tiene adentro. R e wech cha, kamoya, kamoya. %mor e wech cha, kamoya, kamoya. %eng %spa es tuyo dice, que bueno, que bueno. R chaya kan chuwech lewari. %mor chaya kan chuwech lewari. %eng %spa si vas a dejar esto. R a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. Ch pax, Pelipa. = pax, Pelipa. %mor pax, Pelipa. %eng %spa Felipe. C utz a jolom, utzawi. %mor utz a jolom, utzawi. %eng %spa esta bien tu cabeza, esta bien esto. R utz taj kalcha. %mor utz taj kalcha. %eng %spa no esta bien diga. R a Felipe, chaya kam chuew le wari. %mor a Felipe, chaya kam chuew le wari. %eng %spa Felipe dejame esto. C no. %mor no. %eng %spa no. S a utz? %mor a utz? %eng %spa esta bien. C kink'am loq. %mor kink'am loq. %eng %spa lo voy a traer. S no, xa re la Felipe, kuya ta kanoq. %mor no, xa r-e la Felipe, k-0-u/ya' ta kan-oq. %eng %spa no es que es de Felipe, no lo va a dejar. R chaya kan chuwech a Felipe. %mor chaya kan chuwech a Felipe. %eng %spa no lo vas a dejar Felipe. C no. %mor no. %eng %spa no. R eh no, alaj, alaj jun chipok. %mor eh no, alaj, alaj jun chipok. %eng %spa no mira ese animal. R k'o le pa racho'che. %mor k'o le pa racho'che. %eng %spa esta en su casa. C jas ka'an ruk'a, awi. %mor jas ka'an ruk'a, awi. %eng %spa que haces con el, donde. C al Chay? %mor al Chay? %eng %spa ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R ka'an ta ku nuloq. %mor ka'an ta ku nuloq. %eng %spa no lo hagas todavia. *R8-63 R keb' e wech in e wari. %mor keb' e wech in e wari. %eng %spa yo tengo 2 de estos. R in tal ivida nan. %mor in tal ivida nan. %eng %spa no estoy para oirlo se¤ora. R talivida xoqa. %mor talivida xoqa. %eng %spa no estoy para oirlo. R talivida inaj chichu'i. %mor talivida inaj chichu'i. %eng %spa no estoy para oirlo, a ver mamita. R talivida ruk' rik ruk' ral. %mor talivida ruk' rik ruk' ral. %eng %spa no estoy para oir son, con baja. R marcha, marchi, marchi, marchi, %mor marcha, marchi, marchi, marchi, %eng %spa marcha, marcha, marcha. R axtanab'ik re le le? %mor axtanab'ik re le le? %eng %spa se termino, es de? C jawi k'o al Juana? %mor jawi k'o al Juana? %eng %spa en donde esta Juana. S je la le. %mor je la le. %eng %spa por alla. R ya k'u makaya jan ta chi la nan. %mor ya k'u makaya jan ta chi la nan. %eng %spa ya no vas a dar mamacita. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa chix. R choqa te lu milio, chokab'. %mor choqa te lu milio, chokab'. %eng %spa a Emilio, en la noche. Ch kulita', da 'ox chinko. = k'olik, da sinko. %mor /k'o:-l-ik, da sinko. %eng %spa hay, muchacha, cinco. R we a la ama wachi'il, wachi'il. %mor we a la ama wachi'il, wachi'il. %eng %spa es mio, no es tu compa¤ero, compa¤ero. R ah, tzel ponapik nupam. %mor ah, tzel ponapik nupam. %eng %spa es my gordo del estomago. R kachiya la nan. %mor kachiya la nan. %eng %spa ese dice tu mama. Ch poq. = xpoq'ik. %mor *x-0/poq'-*ik. %eng %spa se revento. R ya alta kalik cha, jawi gas. %mor ya alta kalik cha, jawi gas. %eng %spa esta parado dice, en donde. R jawiqas ketake'e wi, jawi qas. %mor jawiqas ketake'e wi, jawi qas. %eng %spa en donde se paran, en donde. R ketake'e wi aj ch'akapip, le. %mor ketake'e wi aj ch'akapip, le. %eng %spa se paran, los de chacap. R kakaya paqi, xe pa meqana. %mor kakaya paqi, xe pa meqana. %eng %spa miran aqui, se .... R la nan jun ne naq'ij. %mor la nan jun ne naq'ij. %eng %spa mira mama una fiesta. S che at k'o pu at? %mor che at /k'o: pu at? %eng %spa porque, y estaba Ud. R in k'u k'ut, xa xinb'ij in che la nan. %mor in k'u k'ut, xa xinb'ij in che la nan. %eng %spa estaba pues, yo lo dije a mi mama. Ch le le, ay ay. = le le, ay ay. %mor le le, ay ay. %eng %spa ese, ese, ay, ay. R ay jun tz'el ponapik upam. %mor ay jun tz'el ponapik upam. %eng %spa esta gordo de eso mago. *R8-64 R katitat kina chare, ka kub'ij chi. %mor kina chare, ka kub'ij chi. %eng %spa en Fastidia, todavia, dice. R la nan chare le u linaj al Carma. %mor la nan chare le u linaj al Carma. %eng %spa mama a la carmencita. R con todo Augustin xeb'atinoq na. %mor con todo Augustin xeb'atinoq na. %eng %spa con Agustin se fueron a ba¤ar. R chiri achapom, yamero kak'isik. %mor chiri achapom, yamero kak'isik. %eng %spa grande temias ganado se termina. R pele, le in ta. %mor pele, le in ta. %eng %spa en ella. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R cha ya b'a loq e. %mor cha ya b'a loq e. %eng %spa damelo. S n k'o ta b'a. %mor n /k'o: ta b'a. %eng %spa ya no estaba. R ..echu'anik. %mor ..echu'anik. %eng %spa se fue hacer. R al Talin, ama k'olik mama. %mor al Talin, ama k'olik mama. %eng %spa Catarina, no esta mama. C chuwa le ja. %mor chuwa le ja. %eng %spa Frente a la casa. R echu'anik u ch'u kulem. %mor echu'anik u ch'u kulem. %eng %spa se fue hacer su necesidad. R eh, k'olik, teel panopik. %mor eh, k'olik, teel panopik. %eng %spa esta, este gordo de (chiflado). R upam a Sani. %mor upam a Sani. %eng %spa estomago. C jawi k'o wi le al Chay? %mor jawi k'o wi le al Chay? %eng %spa en donde esta Ros? R ru korik ruk' xaq maloq. %mor ru korik ruk' xaq maloq. %eng %spa esta con el, solo traiga. R ru korik ruk/. %mor ru korik ruk/. %eng %spa esta con el. R ta chik, ta chik. %mor ta chik, ta chik. %eng %spa ya no, ya no. S saj at jewa. %mor /saj at jewa. %eng %spa Venga Ud, aqui. Ch ku'a, in = ku le in. %mor ku *le in. %eng %spa y yo. R ena nu b'arka. %mor ena nu b'arka. %eng %spa se fue tu barca. S ma kawaj taj. %mor ma k-0-aw/aj ta-j. %eng %spa no lo quieras. Ch noq. = noq. %mor noq. %eng %spa R le nu b'arka Felip. Felip. %mor le nu b'arka Felip. Felip. %eng %spa mi barco Felipe, Felipe. S xurik b'a we. %mor x-0-u/rik b'a w-e. %eng %spa voy a encontrar. R jawi k'ula? %mor jawi k'ula? %eng %spa en donde, reza. *R8-65 Ch an taj, xan. = ma ka'an taj, a san. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j, *a san. %eng %spa no lo hagas Santos. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. S ma k'o taj. %mor ma /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R xaq at Alemania cha. %mor xaq at Alemania cha. %eng %spa son aleman dice. R a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. Ch an taj, xan. = ma ka'an taj, a san. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j, a san. %eng %spa no lo hagas Santos. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. S ja %mor ja %eng %spa que? Ch taj. = taj. %mor *ma *k-0-*a/*b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. S n k'o taj. %mor n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R we ta k'o twe, le k'o tew. %mor we ta k'o twe, le k'o tew. %eng %spa si hubiera dice, hay aire. R chuwa ja. %mor chuwa ja. %eng %spa en el patio. Ch taj, e xela. = k'o taj e Xela. %mor /*k'o: ta-j e Xela. %eng %spa no esta en Xela. S jo wuk', Chay. %mor /jo w-uk', Chay. %eng %spa vamos conmigo Ros. Ch noh piili cha. = noh piili cha. %mor noh piili /cha'. %eng %spa pila dice. Ch qana' leh le 'in. = qana' leh le 'in. %mor /qana' leh le 'in. %eng %spa espera, yo. S jo wuk'. %mor /jo w-uk'. %eng %spa vamos consigo. Ch no, jan nan in. = no, jan nan in. %mor no, *k-0/yaj-an *le *nu-nan in. %eng %spa rega¤a mi mama. S ke, ke, ke, kenwixtaj nurab'ana chirij ja. %mor ke, ke, ke, k-0-e-inw/il-xtaj nu-rab'ana chi-r-ij ja. %eng %spa lo voy a ver estaban detras de la casa. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien S jo b'a %mor /jo b'a %eng %spa vamos pues. *xk'is le cinta R-8.