.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 19 .N:2 .H:Al Cha:y 19 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;3.28 *No of utterances: 242 *MLU: 3.16 *R19-1 P jawi xak'an wi al Chay linaj awetz'ab'al le? %mor jawi xak'an wi al Chay linaj awetz'ab'al le? %eng %spa donde trajiste Rosaria tu juguete? Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P jawi xak'am wi? %mor jawi xak'am wi? %eng %spa donde lo trajistes? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xak'am wi? %mor jawi xak'am wi? %eng %spa donde lo trajistes? Ch loq'o le nunan. = xuloq' le nunan. %mor *x-0-*u/loq'-!o le nu-nan. %eng %spa lo compro mi mama. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch loq'o le nunan pa. = xuloq' le nunan pa Xela. %mor *x-0-*u/loq'-!o le nu-nan pa Xela. %eng %spa lo compro mi mama Xela. Ch ruk' jun tata'. = ruk' jun tata'. %mor ruk' jun tata'. %eng %spa con un se¤or. Ch jun puxi'. = ruk' jun poluci. %mor ruk' jun poluci. %eng %spa con un policia. P ni modo. %mor ni modo. %eng %spa a si. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P ni modo kincha'. %mor ni modo kincha'. %eng %spa asi digo. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P nku la Tat? %mor nku la Tat? %eng %spa y tu papa. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P n ku la tat? %mor n ku la tat? %eng %spa y tu papa? Ch mich'oj mich'oj xana'ori. = enaq pa mich'oj zanahori. %mor 0/*b'e-*inaq *pa /mich'-oj zanahori. %eng %spa fue a limpiar zanahoria. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch pa, pa, xi'. = pa si'. %mor pa si'. %eng %spa en hacer le¤a. C nkula, nkula nan. %mor nkula, nkula nan. %eng %spa y tu, y tu mama. P nku la nan? %mor nku la nan? %eng %spa y tu mama? Ch naq pa miq'ina'. = enaq pa miq'ina. %mor 0/*b'e-inaq pa miq'ina. %eng %spa se fue a b'a¤ar. P iya', jachin rach'i'il? %mor iya', jachin rach'i'il? %eng %spa con quien? Ch ch'il al Talin. = rachi'il al Talin. %mor rachi'il al Talin. %eng %spa con Catarina. P xate ta b'a at? %mor xate ta b'a at? %eng %spa no te fuistes tu? *R19-2 Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P xate ta b'a ut? %mor xate ta b'a ut? %eng %spa no te fuistes tu. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C ma ki taj. %mor ma ki taj. %eng %spa no esta dulce. P nku le julaj amuyek? %mor nku le julaj amuyek? %eng %spa y tu mu¤eco? Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P nku le julaj amuyek? %mor nku le julaj amuyek? %eng %spa y tu mu¤eco? Ch k'o chirij q'aq'. = k'o chirij q'aq'. %mor /k'o: chi-r-ij q'aq'. %eng %spa esta cerca del fuego. P k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ch ja?, le, le. = ja?, le, le. %mor ja?, le, le. %eng %spa que?, ese, ese. P nku le ratzyaq? %mor nku le ratzyaq? %eng %spa y tu ropa? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P nkule ratzyaq? %mor nkule ratzyaq? %eng %spa y su ropa? C nk'o ta ratzyaq? %mor nk'o ta ratzyaq? %eng %spa no tiene ropa? P jawi x'e wi le ratzyaq? %mor jawi x'e wi le ratzyaq? %eng %spa donde se fue su ropa? Ch kol l Talin, e ku chiku. = k'ol al Talin e chik chuk'ayixik. %mor k'ol al Talin *x-0/b'e chi-k chi u/k'ayi-x-ik. %eng %spa es que Catarina se fue a venderlo. Ch kil ku k'ayij wich' ratzyaqa. = linaj wich' ratzyaq. %mor linaj wich' ratzyaq. %eng %spa su peque¤a ropa. C ay, tzij? %mor ay, tzij? %eng %spa de veras? P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch le ratzyaq a Pelip. = le ratzyaq a Pelip. %mor le ratzyaq a Pelip. %eng %spa la ropa de Felipe. Ch k'ayij kuk' a Manoy. = xuk'ayij kuk' al Manoy. %mor *x-0-*u/k'ayi-j k-uk' al Manoy. %eng %spa lo vendio con Manolia. C tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. P jaropa? %mor jaropa? %eng %spa cuanto? Ch a jun wuj? = a jun wuj? %mor a jun wuj? %eng %spa un papel? C a utz katetz'an ruk' le, la muyek? %mor a utz katetz'an ruk' le, la muyek? %eng %spa mejor juegas con el mu¤eco? *R19-3 P oxib' chib'ala? %mor oxib' chib'ala? %eng %spa ya son 3. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P oxib' chib'a. %mor oxib' chib'a. %eng %spa 3 pues. Ch ja', leh. = ja', leh. %mor ja', leh. %eng %spa que, ese. C le jun wich'. %mor le jun wich'. %eng %spa el peque¤o. Ch wich' eleh. = wich' eleh. %mor wich' eleh. %eng %spa peque¤o ve. C le jun media, le jun nim, jun mam. %mor le jun media, le jun nim, jun mam. %eng %spa el medio, peque¤o un grande. Ch jun muye'k chah. = jun muye'k chah. %mor jun muye'k /cha. %eng %spa un mu¤eco dice. C akatel, a kaya le jun chirij le. %mor akatel, a kaya le jun chirij le. %eng %spa le pones el peque¤o detras. C lu nan, ah, k'ole jun wich' chik. %mor lu nan, ah, k'ole jun wich' chik. %eng %spa de su mama, oh esta el otro peque¤o. C nk'ota a su't? %mor nk'ota a su't? %eng %spa no tiene perraje? P al Chay, xa chajatij chi le jun b'atz. %mor al Chay, xa chajatij chi le jun b'atz. %eng %spa Rosaria, amarra el otro hilo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kariqaj cha. %mor kariqaj cha. %eng %spa lo oiga dice. C nk'u la camix? k'ak'? a k'ak'. %mor nk'u la camix? k'ak'? a k'ak'. %eng %spa y tu camisa? nuevo? es nuevo? C la camix? %mor la camix? %eng %spa tu camisa? P junaj al Chay kaqaxik cha. %mor junaj al Chay kaqaxik cha. %eng %spa la Rosaria lo cargan dice. C a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa te gusta? Ch jun wuj? = jun wuj? %mor jun wuj? %eng %spa un papel? P jawi xek'ama wi le rapo'y al Chay? %mor jawi xek'ama wi le rapo'y al Chay? %eng %spa donde trajistes el repollo Rosario. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi, xek'owawi le rapo'y. %mor jawi, xek'owawi le rapo'y. %eng %spa donde trajistes el repollo? C le, al Chay. %mor le, al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch leh, jun car. = leh, jun car. %mor leh, jun car. %eng %spa ese, un carro. C al Chay, lawilampe. %mor al Chay, lawilampe. %eng %spa Ros, miralo. Ch le, lee jun powii lee, jun b'ar. = lee jun powii lee, jun b'arko. %mor le: jun powi: le:, jun b'arko. %eng %spa el sombrero, un barco. *R19-4 C le nan ruk' le jun ral. %mor le nan ruk' le jun ral. %eng %spa la mama con la hija. Ch ay le jun wee. = ay le jun wee. %mor ay le jun wee. %eng %spa el mio. Ch lee jun wechee. = lee jun wechee. %mor lee jun wechee. %eng %spa el mio. C le uy. %mor le uy. %eng %spa uy. Ch chikiyax jun kej cha. = xikirax le jun kej cha. %mor x-0-i/kira-x *le jun kej /cha. %eng %spa llevaron el caballo dice. Ch k'o wuj cha. = k'o wuj cha. %mor /k'o: wuj /cha. %eng %spa hay papel dice. P ay jas uwache jun wuj? %mor ay jas uwache jun wuj? %eng %spa que es el libro. C al al taj al Talin. %mor al al taj al Talin. %eng %spa no pesa la Catarina. P a'al cha. %mor a'al cha. %eng %spa pesa dice. Ch al taj, ay jun k'o jun e jun. = al taj, ay jun k'o jun e jun. %mor al taj, ay jun /k'o jun e jun. %eng %spa no pesa, hay uno. Ch ch'o chulu chuwach. = jun ch'o xul chuwach. %mor *jun ch'o x-0/ul chi-u-wach. %eng %spa llego un raton. P jawile ch'o leh? %mor jawile ch'o leh? %eng %spa donde esta el raton? C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch k'o chiri, ay laj pich'. = k'o chiri, ay inaj wich'. %mor /k'o: chiri, ay inaj wich'. %eng %spa el peque¤o. Ch laj k'ale. = alaj ak'ale. %mor alaj ak'ale. %eng %spa mira al ni¤o. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. Ch m, ay jun wa'ri. = m, ay jun wa'ri. %mor m, ay jun wa'ri. %eng %spa esto. C le jun torre. %mor le jun torre. %eng %spa la torre. Ch ay lee jun waliya. = le jun wari ya. %mor le jun wari ya. %eng %spa esto ve. C le taq tinimit. %mor le taq tinimit. %eng %spa los pueblos. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. C le chikop. %mor le chikop. %eng %spa los animales. Ch ay jun wuj. = ay jun wuj. %mor ay jun wuj. %eng %spa un papel. C jas uwach kikitijo. %mor jas uwach kikitijo. %eng %spa que comen. Rat jas uwach kikitijo cha? %mor jas uwach kikitijo cha? %eng %spa que comen dice? Ch jun ch'o. = jun ch'o. %mor jun ch'o. %eng %spa un raton. *R19-5 Rat ah ch'o jun kachab'iri. %mor ah ch'o jun kachab'iri. %eng %spa raton, un raton dice. Ch ay jun mex. = ay jun me's. %mor ay jun me's. %eng %spa un gato. P jawi kuwi le me's. %mor jawi kuwi le me's. %eng %spa donde esta el gato. Rat a k'o jun me's. %mor a k'o jun me's. %eng %spa hay un gato. Ch m, ay le jun kar lee. = m, ay le jun kar lee. %mor m, ay le jun kar lee. %eng %spa el carro ve. C jas uwach ku'ane me's? %mor jas uwach ku'ane me's? %eng %spa que hace el gato? Ch lee, jun ch'ich lee k'o chuwach. = lee, jun ch'ich lee k'o chuwach. %mor lee, jun ch'ich le: /k'o: chi-u-wach. %eng %spa un carro esta delante. Ch jun me'x lee. = jun me's le. %mor jun me's le. %eng %spa un gato. P jawile, jas uwach y jas tzij. %mor jawile, jas uwach y jas tzij. %eng %spa cual es, que es de veras. C jas uwach le jun zon. %mor jas uwach le jun zon. %eng %spa que es el soldado. C le le june. %mor le le june. %eng %spa ese uno. Ch lee taq atimimit lee. = le jun taq tinimit le. %mor le jun taq tinimit le. %eng %spa los pueb'los ve. P timimit. %mor timimit. %eng %spa pueblos. C k'o etaq b'omb'ero. %mor k'o etaq b'omb'ero. %eng %spa hay bomberos. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jas uwach la le. %mor jas uwach la le. %eng %spa que es eso. Ch jun ch'o leh, jun ch'oh ruk'am. = jun ch'o leh, jun ch'oh ruk'am. %mor jun ch'o leh, jun ch'oh r-u/k'am-am. %eng %spa un raton, lleva un raton. Ch lee jun jun, jun laq. = lee jun jun, jun laq. %mor lee jun jun, jun laq. %eng %spa la, la escudilla. P jawile? %mor jawile? %eng %spa donde esta. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. C jas k'o chupam ulaq? %mor jas k'o chupam ulaq? %eng %spa que tiene su trasto. C m, jas upatam le laq. %mor m, jas upatam le laq. %eng %spa para que sirve la escudilla. C akach'ob'o? %mor akach'ob'o? %eng %spa lo sabes? P ay karaj na jun. %mor ay karaj na jun. %eng %spa falta uno. C jun le k'o jaron chupam. %mor jun le k'o jaron chupam. %eng %spa uno que tiene agua adentro. Ch chaqe'ik. = xcha'qe'ik. %mor *x-0/cha'q-e-ik. %eng %spa se mojo. *R19-6 C xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa se acabo. Ch k'o jun choh. = k'o jun choh. %mor /k'o: jun ch'oh. %eng %spa hay un raton. P jawi le ch'oh. %mor jawi le ch'oh. %eng %spa donde esta el raton. Ch k'o chiri le. = k'o chiri le. %mor /k'o: chiri le. %eng %spa esta aqui. P ay k'o jun kumatze. %mor ay k'o jun kumatze. %eng %spa ay esta una culebra. C jun k'ule. %mor jun k'ule. %eng %spa y que es el. Ch ay chix, chix k'ula q'eh, chix. = ay chix, chix k'ula q'eh, chix. %mor ay chix, chix k'ula q'eh, chix. %eng %spa y el de nosotros. C axa xej awib'? %mor axa xej awib'? %eng %spa te asustaste? Ch k'ula. = k'ula. %mor k'ula. %eng %spa y tu. C chech le kumatz. %mor chech le kumatz. %eng %spa de la culebra. C ay tzaqik. %mor ay tzaqik. %eng %spa se cayo. P jawi xek'ama wi le repo'y al chay. %mor jawi xek'ama wi le repo'y al chay. %eng %spa donde fuistes a traer el repollo Ros. Ch k'am mal le atat. = xek'ama rumal lentat. %mor *x-0-*e/k'am-PASS1-*a *r-umal le #in-tat. %eng %spa fue a traer a mi papa. P iya jawi? %mor iya jawi? %eng %spa asi donde? Ch pa juyub'. = pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en la monta¤a. C jas uwach le mas nim le. %mor jas uwach le mas nim le. %eng %spa que es el mano grande. C wuj o le al chay? %mor wuj o le al chay? %eng %spa el libro o Rosaria? P al chay cha? %mor al chay cha? %eng %spa Rosaria dice. C ay taj sajk'ute, saj k'ut. %mor ay taj sajk'ute, saj k'ut. %eng %spa venga pues, venga pues. P al chay chawila k'u wach. %mor al chay chawila k'u wach. %eng %spa Rosaria, mira, su casa. Ch kumuyaj e nunan. = kinuyaj e nunan. %mor k-in-u/yaj e nu-nan. %eng %spa me rega¤a mi mama. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch wila le nunan. = kenwila le nunan. %mor *k-0-*e-inw/il-a le nu-nan. %eng %spa miro mi mama. C jas kub'ij? %mor jas kub'ij? %eng %spa que dice? P jas upane naj ja chike al chay? %mor jas upane naj ja chike al chay? %eng %spa que es el, cual Rosaria? P al chay jas upatan inaj ja le? %mor al chay jas upatan inaj ja le? %eng %spa Rosaria pasa que sirve esa cosa. *R19-7 P inaj kusi'n. %mor inaj kusi'n. %eng %spa la cocinita. C inaj kusin che lal chay. %mor inaj kusin che lal chay. %eng %spa la cocinita de Rosaria. R ja jok'o le ri chay. %mor ja jok'o le ri chay. %eng %spa vaya a poner esto Rosaria. Ch leh k'o jun ch'o chupam le. = leh k'o jun ch'o chupam le. %mor leh /k'o: jun ch'o chi-u-pam le. %eng %spa hay raton adentro. R inaj pulusi'y le. %mor inaj pulusi'y le. %eng %spa el policia. Ch inaj puluxi'y. = inaj pulusiy. %mor inaj pulusiy. %eng %spa el policia. R jun supuliy le. %mor jun supuliy le. %eng %spa un policia. Ch wile. = wile. %mor wile. %eng %spa donde. R xa dox kal cha. %mor xa dox kal cha. %eng %spa solo 2 diga. C jawi k'owi, jawi k'owi. %mor jawi k'owi, jawi k'owi. %eng %spa donde esta, donde esta. Ch tiox chah. = tiox chah. %mor tiox /cha. %eng %spa santo dice. R ja, chux, chux. %mor ja, chux, chux. %eng %spa marach7aqij. R no lo rompas. %mor no lo rompas. %eng Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R xaq jun kalkub'e wi. %mor xaq jun kalkub'e wi. %eng %spa sientate en un solo lugar. P la al. %mor la al. %eng %spa si pesa. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jas tajin ka'ano? %mor jas tajin ka'ano? %eng %spa que estas haciendo? P al chaya? %mor al chaya? %eng %spa Rosaria? C jas upatam le chim chuwa le ja. %mor jas upatam le chim chuwa le ja. %eng %spa pasa que sirve el mefate en el patio. C ya le naj xtzaq xaq pale. %mor ya le naj xtzaq xaq pale. %eng %spa se cayo en el. C utzyaq, le xtzaq pale atzyaq. %mor utzyaq, le xtzaq pale atzyaq. %eng %spa se cayo, se cayo en la ropa. C jun xe jelale, k'o puwi, puwi an. %mor jun xe jelale, k'o puwi, puwi an. %eng %spa se fue por alli, esta sobre. C le jun ja, je la la. %mor le jun ja, je la la. %eng %spa la casa por alli. P al chay, ki junaj me'si. %mor al chay, ki junaj me'si. %eng %spa Rosaria mira ese gato. P k'o junaj uchaq'e. %mor k'o junaj uchaq'e. %eng %spa tiene un su hermanito. *R19-8 C xtzaq puwi le ja le. %mor xtzaq puwi le ja le. %eng %spa se cayo sobre la casa. Ch b'inik laj pich' me'x. = kab'inik le naj wich' me's. %mor *k-0/b'in-ik *le naj wich' me's. %eng %spa camina el peque¤o gato. P wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. Ch k'o ruk'. = k'o ruk'. %mor /k'o: r-uk'. %eng %spa esta con. P nkotab'a ime's ix. %mor nkotab'a ime's ix. %eng %spa uds. no tienen gato. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P cheh. %mor cheh. %eng %spa arbol. Ch lee jun jun le jun alale. = lee jun jun le jun alale. %mor lee jun jun le jun alale. %eng %spa el uno, ese uno. C le k'o le jun me's, lu palaj. %mor le k'o le jun me's, lu palaj. %eng %spa esta el gato, su cara. C le jun mes pale b'andera. %mor le jun mes pale b'andera. %eng %spa un gato en la bandera. P ay maj. %mor ay maj. %eng %spa ay el peque¤o. C inaj qa'an, jun mam qa'am. %mor inaj qa'an, jun mam qa'am. %eng %spa el amarillo, un gran amarillo. C jas uwach le jun al chay? %mor jas uwach le jun al chay? %eng %spa que es ese uno Rosaria? C k'o jelale. %mor k'o jelale. %eng %spa esta por alli. P y al chay leh. %mor y al chay leh. %eng %spa Rosaria ve. C le al chay. %mor le al chay. %eng %spa ese Rosario. P jas uwach inaj june? %mor jas uwach inaj june? %eng %spa que es ese uno. C le al Juana. %mor le al Juana. %eng %spa mira Juana. Ch utz ta wilo jun koj. = ma utz ta kawilo jun koj. %mor *ma utz ta *k-0-aw/il-o jun koj. %eng %spa no te gusta. P ma utz ta kawilo? jasche? %mor ma utz ta kawilo? jasche? %eng %spa no te gusta? porque? C jas uwach le mas utz kawilo? %mor jas uwach le mas utz kawilo? %eng %spa cual te gusta mas? P al chay saj k'ut. %mor al chay saj k'ut. %eng %spa Rosario venga pues. C jawi k'uwi lal chay. %mor jawi k'uwi lal chay. %eng %spa donde esta Rosaria. P chay, jawi x'ewiri lal chay. %mor chay, jawi x'ewiri lal chay. %eng %spa donde se iria Rosaria. C jawi xewi? %mor jawi xewi? %eng %spa donde se fue? *R19-9 C ma xinwil taj xe'k. %mor ma xinwil taj xe'k. %eng %spa no lo vi cuando se fue. P le k'olike. %mor le k'olike. %eng %spa esta. C ah k'olike. %mor ah k'olike. %eng %spa si esta. P jasche xa at k'an al chay? %mor jasche xa at k'an al chay? %eng %spa porque estas enojada Rosaria? P le, jas k'o chupame jun jale al chay? %mor le, jas k'o chupame jun jale al chay? %eng %spa que hay en esa casa Rosaria? P al chay jas uwach alele? %mor al chay jas uwach alele? %eng %spa Rosaria que es eso. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P al chay akatije mazan? %mor al chay akatije mazan? %eng %spa Rosaria comes manzana? C axix e ajsik pale campo santo? %mor axix e ajsik pale campo santo? %eng %spa se fueron arriba en el campo Santo. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C axawil le jun Mexicano k'o chuwach le tiox? %mor axawil le jun Mexicano k'o chuwach le tiox? %eng %spa vistes el mejicano que esta en el atrio de la iglesia. P al chay cha, le kamik xa k'an. %mor al chay cha, le kamik xa k'an. %eng %spa Rosaria dice, hoy esta enojada. C ay kin kam pa. %mor ay kin kam pa. %eng %spa estoy enojado verdad. C jas upatan le june? %mor jas upatan le june? %eng %spa para que sirve eso uno. C jas upatan. %mor jas upatan. %eng %spa para que sirve. P al chay, lentula kojo la pelipa cha. %mor al chay, lentula kojo la pelipa cha. %eng %spa Rosaria te viene entrar Felipe dice. C ay linaj tel pa watzyaq. %mor ay linaj tel pa watzyaq. %eng %spa el agujero en tu ropa. P jachin ajchaqe inaj tewi. %mor jachin ajchaqe inaj tewi. %eng %spa de quien es esta silla. C jachin choqe le naj temi. %mor jachin choqe le naj temi. %eng %spa de quien es esta silla. C awe at? %mor awe at? %eng %spa es tuyo? P al chay, nk'ula tat le june. %mor al chay, nk'ula tat le june. %eng %spa Rosaria, y tu papa este uno. P al chay, xa at k'an jasche? %mor al chay, xa at k'an jasche? %eng %spa Rosaria estas enojada porque. C u'u a k'olik? kolik. %mor u'u a k'olik? kolik. %eng %spa esta? esta. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. C ya. %mor ya. %eng %spa ya. *R19-10 P nk'ula xib'al. %mor nk'ula xib'al. %eng %spa y tu hermano. C k'o le naj k'a le, ka'e pale k'ayib'al. %mor k'o le naj k'a le, ka'e pale k'ayib'al. %eng %spa esta el se va en el mercado. C pa le jun ajk'ayij pale k'ayib'al. %mor pa le jun ajk'ayij pale k'ayib'al. %eng %spa con el vendedor, en el mercado. C ah kub'ij joropa le jun me's. %mor ah kub'ij joropa le jun me's. %eng %spa dice cuanto la mesa. C jelale y le ajkayij kub'ij. %mor jelale y le ajkayij kub'ij. %eng %spa por alli? y el vendedor dice. C ah cinco len le jun me's. %mor ah cinco len le jun me's. %eng %spa 5 centavos, el gato. C y lunan kub'ij ah paqalik tat. %mor y lunan kub'ij ah paqalik tat. %eng %spa su mama dice, es caso se¤or. C y le ajkayij kub'ij ah je paqalik. %mor y le ajkayij kub'ij ah je paqalik. %eng %spa y el vendedor dice, si es caro. C pero lu nan kub'ij ah utz pa'oxib'. %mor pero lu nan kub'ij ah utz pa'oxib'. %eng %spa su mama dice, esta bien 3. C le ajkayij kijeb' nan kijeb'. %mor le ajkayij kijeb' nan kijeb'. %eng %spa el vendedor 4 se¤ora. C y le unan kub'ij a utz kejeb'. %mor y le unan kub'ij a utz kejeb'. %eng %spa su mama dice si esta bien 4. C y kuya le kejeb' len chuwach. %mor y kuya le kejeb' len chuwach. %eng %spa da los 4 centavos a cambio. C le jun me's, le kuk'amb'i le. %mor le jun me's, le kuk'amb'i le. %eng %spa del gato, lo lleva. C jun me's pajolom le. %mor jun me's pajolom le. %eng %spa un gato en tu cabeza. C ka'e pa wochach. %mor ka'e pa wochach. %eng %spa se va en tu casa. C ya kutij le me's. %mor ya kutij le me's. %eng %spa es que lo come el gato. P al chay, al chaya. %mor al chay, al chaya. %eng %spa Rosaria, Rosaria. P jama jaron kaqan inaj taq luz. %mor jama jaron kaqan inaj taq luz. %eng %spa vaya a traer agua, te doy una luz. P a utz? al chay. %mor a utz? al chay. %eng %spa si esta bien? Rosaria. C jas upatam le juni. %mor jas upatam le juni. %eng %spa para que sirve este uno. P al chay jas upatane jun kuento ri. %mor al chay jas upatane jun kuento ri. %eng %spa Rosaria, para que sirve esta cosa. C le jun kuento, kach'ob'o? %mor le jun kuento, kach'ob'o? %eng %spa esta cosa lo sabes? P kach'ob'o jas upatam cha? %mor kach'ob'o jas upatam cha? %eng %spa sabes para que sirve. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. C ay le naj al chay ya. %mor ay le naj al chay ya. %eng %spa la Rosaria dice. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. *R19-11 C no. %mor no. %eng %spa no. P al chay qana k'ute. %mor al chay qana k'ute. %eng %spa Rosaria, hagamos pues. P inkawaj tab'a inaj a wetzab'ali? le. %mor inkawaj tab'a inaj a wetzab'ali? le. %eng %spa no quieres un tu juguete. P kawilo. %mor kawilo. %eng %spa lo ves. C xe pa juyub', xe pa juyub'. %mor xe pa juyub', xe pa juyub'. %eng %spa se fue en el monte. C k'o jun nima juyub' le. %mor k'o jun nima juyub' le. %eng %spa hay una monta¤a grande. C ya xpaqi'ik. %mor ya xpaqi'ik. %eng %spa es que se subio. P al chay jawi xima wile jun iwuje? %mor al chay jawi xima wile jun iwuje? %eng %spa Rosaria donde fueron a traer el papel. C jas k'o pa le jun wuj? %mor jas k'o pa le jun wuj? %eng %spa que hay en el papel. C le jas k'o pa le jun wuj? %mor le jas k'o pa le jun wuj? %eng %spa que hay en el papel? P xt, al chay, akatije samawara le. %mor xt, al chay, akatije samawara le. %eng %spa Rosaria comes la zanahoria. P akatijo? %mor akatijo? %eng %spa lo comes? C katij taj, kintijtaj chab'ij chare. %mor katij taj, kintijtaj chab'ij chare. %eng %spa no lo comes, no lo comes digale. P al chay cha, joropa taq kiya wi. %mor al chay cha, joropa taq kiya wi. %eng %spa Rosaria, cuanto lo dan. P kinloq in, al chay joropa taq? %mor kinloq in, al chay joropa taq? %eng %spa yo lo compro, Rosaria cuanto? P al chay, al chay, joropataqe. %mor al chay, al chay, joropataqe. %eng %spa Rosaria, Rosaria, cuanto. P jun taq kuenta ri? le qayinaq. %mor jun taq kuenta ri? le qayinaq. %eng %spa cuenta esto?, los podridos. P al chay, kik'ayij kule repollo. %mor al chay, kik'ayij kule repollo. %eng %spa Rosaria, y venden el repollo. P al chay? al chay aki k'ayije riri? %mor al chay? al chay aki k'ayije riri? %eng %spa Rosaria? venden esto. R m que queres vos? m lawiste. %mor m que queres vos? m lawiste. %eng %spa que queres vos? ya vistes. C jas ku'amajas ku'an a watz? %mor jas ku'amajas ku'an a watz? %eng %spa y que hace ademas tu hermana? P al chay jas ku'ana watz cha? %mor al chay jas ku'ana watz cha? %eng %spa Rosaria que hace tu hermana dice. P al chay xuqab' wa le juni. %mor al chay xuqab' wa le juni. %eng %spa Rosaria su fuerza este uno. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C k'o jun rax imul, chupami. %mor k'o jun rax imul, chupami. %eng %spa esta el conejo verde, adentro. P al chay a utz kuj ek? %mor al chay a utz kuj ek? %eng %spa Rosaria esta bien que nos vamos? *R19-12 P kol makal ch'aw taj. %mor kol makal ch'aw taj. %eng %spa es que no hablas. C al chaya utz kujek? %mor al chaya utz kujek? %eng %spa Rosaria, mejor nos vamos? C chuweq chik. %mor chuweq chik. %eng %spa hasta ma¤ana. P a utz kuj ele cha. %mor a utz kuj ele cha. %eng %spa esta bien que nos vamos. C al chay k'o le yakis? %mor al chay k'o le yakis? %eng %spa Rosaria estan los yaks. C nkula Juana. %mor nkula Juana. %eng %spa y Juana. P ama k'o aq'eq? %mor ama k'o aq'eq? %eng %spa tiene jabon? P kaqaya le jaron eh kaqaya pa. %mor kaqaya le jaron eh kaqaya pa. %eng %spa das el agua lo pones en un bote. P jun wota tek'uri kaqan. %mor jun wota tek'uri kaqan. %eng %spa despues hacemos. P inaj taq, inaj taq luz. %mor inaj taq, inaj taq luz. %eng %spa unas luces. P ka'e chikaj, a utz? Chay? %mor ka'e chikaj, a utz? Chay? %eng %spa te vas arriba, si esta bien? Rosaria? C wene ma karaj taj. %mor wene ma karaj taj. %eng %spa y si no quiere. P kaqan pa le wota, al chay. %mor kaqan pa le wota, al chay. %eng %spa lo hacen en el bote, Rosaria. P a kawaj? al chay. %mor a kawaj? al chay. %eng %spa quieres? Ros. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P .... %mor .... %eng %spa .... R are lal Chay la le. %mor are lal Chay la le. %eng %spa es Rosaria ve. C chuwa le ja. %mor chuwa le ja. %eng %spa delante de la casa. R jas kuwach eri a Pelip? %mor jas kuwach eri a Pelip? %eng %spa y que es esto Felipe? C jun b'arko. %mor jun b'arko. %eng %spa un barco. R jawi k'u kuwi? %mor jawi k'u kuwi? %eng %spa y en donde estaba? C pa Norway. %mor pa Norway. %eng %spa Norway. R ay, jaskuwach e taqin ka'an e nik'aje? %mor ay, jaskuwach e taqin ka'an e nik'aje? %eng %spa y que estas haciendo los otros. Ch ay, nan jun care? = ay, nan jun care? %mor ay, nan jun care? %eng %spa un carro grande. C k'o jun voluntario, ri b'aq. %mor k'o jun voluntario, ri b'aq. %eng %spa hay un voluntario. P kula waral. %mor kula waral. %eng %spa y agrio. *R19-13 Ch kinchap in jun kar. = kinchap in jun kar. %mor k-0-in/chap in jun kar. %eng %spa yo voy agarrar un pescado. R tij taj kumal? %mor tij taj kumal? %eng %spa ya lo comieron. Ch je'. = je'. %mor je'. %eng %spa si. C a kachap le kar? %mor a kachap le kar? %eng %spa vas a agarrar el pescado? R chape taj e kar kumal ri'are. %mor chape taj e kar kumal ri'are. %eng %spa ellos ya agarraron el pescado. C ya, nab'e le jun tata, ukab' le. %mor ya, nab'e le jun tata, ukab' le. %eng %spa es primero el uno, segundo. C xajab'. %mor xajab'. %eng %spa el zapato. Ch b'arij. = qab'alij. %mor *k-0-qa/b'ali-j. %eng %spa llevemoslo. P jama loqe. %mor jama loqe. %eng %spa anda a traerlo. Ch uch, jun q'eq aleh. = utz, jun q'eq aleh. %mor utz, jun q'eq aleh. %eng %spa bien. C le jun elefant, kul pa le naj teme. %mor le jun elefant, kul pa le naj teme. %eng %spa el elefante, esta sentado en el asiento. P jama, jama loq le wota le'. %mor jama, jama loq le wota le'. %eng %spa anda a traer el bote. Ch uch e jun we'ri. = utz e jun weri. %mor utz e jun weri. %eng %spa esta bien este mio. P jachike? %mor jachike? %eng %spa cual? Ch uch e jun weh. = utz e jun weh. %mor utz e jun weh. %eng %spa bien este uno. C le jun avion. %mor le jun avion. %eng %spa el avion. R jawi k'u wi le. %mor jawi k'u wi le. %eng %spa donde esta. C k'olik le. %mor k'olik le. %eng %spa esta ve. P ... %mor ... %eng %spa ... Ch taq lee. = taq lee. %mor taq lee. %eng %spa por alli. C xnoj le kumal chi taq chikop. %mor xnoj le kumal chi taq chikop. %eng %spa ya llevaron por los animales. C xqupij le avion. %mor xqupij le avion. %eng %spa se quebro el avion. Ch ay, k'o jun k'ak' leh. = ay, k'o jun k'ak' leh. %mor ay, /k'o: jun k'ak' leh. %eng %spa hay un nuevo. P kawil le etz'ab'al ma enaq ta je. %mor kawil le etz'ab'al ma enaq ta je. %eng %spa ves los juguetes eso han ido. Ch lih. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P xnojik. %mor xnojik. %eng %spa se llevo. *R19-14 Ch xnojik le. = xnojik le. %mor *x-0/noj-ik le. %eng %spa se lleno. C jas ka'ano? %mor jas ka'ano? %eng %spa que haces? P nk'ota k'im waral? %mor nk'ota k'im waral? %eng %spa no hay pajon aqui? Ch joh? = joh? %mor joh? %eng %spa que? P mak'o ta k'im? %mor mak'o ta k'im? %eng %spa no hay pajon? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P eh le, k'o chike, ya ku'ano le. %mor eh le, k'o chike, ya ku'ano le. %eng %spa ese hay, hace el. P ku'anole, qana, qana, qesajna. %mor ku'anole, qana, qana, qesajna. %eng %spa lo hace, espera, espera, quitemoslo. C jas uwach k'o chupam? xapuro. %mor jas uwach k'o chupam? xapuro. %eng %spa que es lo que tiene adentro? solo. C joron k'o chupam? %mor joron k'o chupam? %eng %spa agua tiene adentro? Ch utoq'ik. = a katoq'ik. %mor *a *k-#at/oq'-ik. %eng %spa lloras. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch e nojik. = koq'ik le xnojik. %mor *k-0/*oq'-*ik le *x-0/noj-PASS1-ik. %eng %spa llora cuando llena. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P anocha, ay uwi, chatzapij uwi. %mor anocha, ay uwi, chatzapij uwi. %eng %spa cierra encima. P no, katzapij inaj tel, che la qab'. %mor no, katzapij inaj tel, che la qab'. %eng %spa cierras el agujero con tu mano. P jeka'an ale, b'ay, katixchawij. %mor jeka'an ale, b'ay, katixchawij. %eng %spa haga asi, vaya, hablo. P ma katixta kut, ay makatixta k'ut. %mor ma katixta kut, ay makatixta k'ut. %eng %spa no riegues, no lo riegues. P jama mas e jaron. %mor jama mas e jaron. %eng %spa anda a traer mas agua. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P qamojisaj. %mor qamojisaj. %eng %spa llenemoslo. Ch are k'ax yajan nuk'axel. = are k'ax kayajan le nuk'axel. %mor are k'ax *k-0/yaj-an *le nu-k'axel. %eng %spa peor si rega¤a mi tocaya. Ch le'. = nu k'axel. %mor nu k'axel. %eng %spa mi tocaya. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch laq. = laq. %mor laq. %eng %spa escudilla. P utz kanojik? kaqapij jun uxak cib'oy. %mor utz kanojik? kaqapij jun uxak cib'oy. %eng %spa mejor que se llene, rompa una hoja de cebolla. *R19-15 kaqa'an charech. %mor charech. %eng %spa lo hacemos. C jas k'o chupam le?, oy k'olik. %mor jas k'o chupam le?, oy k'olik. %eng %spa que hay adentro? hay. C kape le jun cib'oy. %mor kape le jun cib'oy. %eng %spa viene la cebolla. Ch qana' kinchupixaj. = qana' kinchupisaj. %mor /qana' k-0-in/ch'up-isa-j. %eng %spa lo voy a pagar. P ma nim taj. %mor ma nim taj. %eng %spa no es grande. C ma nim taj. %mor ma nim taj. %eng %spa no es grande. Ch no, na nim taj, ma nim taj. = no, na nim taj, ma nim taj. %mor no, na nim taj, ma nim taj. %eng %spa no, no es grande, no es grande. C ay, nim. %mor ay, nim. %eng %spa ay, grande. P are utz e juni? %mor are utz e juni? %eng %spa es mejor este uno. C utz le jun ale, saj k'ut, al chay. %mor utz le jun ale, saj k'ut, al chay. %eng %spa esta bien ese uno, venga pues Rosario. P Chay, k'ama kuloq. %mor Chay, k'ama kuloq. %eng %spa Rosaria, traigamoslo. Ch woqow taj. = ma kawoqow taj. %mor *ma *k-0/woqow ta-j. %eng %spa no espumea. P kawoqowik, chama pe loq. %mor kawoqowik, chama pe loq. %eng %spa espumea traigalo. P nkatix tak'ut, makatix taj. %mor nkatix tak'ut, makatix taj. %eng %spa no lo riegues, no lo riegues. C k'ax le winaj cuenta. %mor k'ax le winaj cuenta. %eng %spa cuenta esta cosa. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C le. %mor le. %eng %spa ese. P xa tz'il, ka'an taj. %mor xa tz'il, ka'an taj. %eng %spa esta sucio no lo hagas. Ch k'o jun, jun uwach xut'uj. = k'o jun wech chaxut'uj. %mor /k'o: jun w-e-ch *ch-0-*a/xut'u-j. %eng %spa tiene uno, soplalo. P jawileh? %mor jawileh? %eng %spa donde esta? Ch k'o, k'o, k'o pa wacho'och. = k'o, k'o, k'o pa wacho'och. %mor /k'o: pa w-acho'och. %eng %spa esta en tu cosa. P ma kowin taj. %mor ma kowin taj. %eng %spa no puede. Ch ku'anoh. = ku'anoh. %mor k-0-u/b'an-oh. %eng %spa lo hace. P jachin choqe le pelota? %mor jachin choqe le pelota? %eng %spa de quien es la pelota. Ch rech al Juana. = rech al Juana. %mor rech al Juana. %eng %spa es de Juana. R keb' ch'ich kacha kinto. %mor keb' ch'ich kacha kinto. %eng %spa 2 de la tarde dice oigo yo. *R19-16 C ay paqe ik. %mor ay paqe ik. %eng %spa se subio. P ya xpaqeike jun. %mor ya xpaqeike jun. %eng %spa se subio uno. R chay chata k'ut. %mor chay chata k'ut. %eng %spa Rosaria oiga pues. R jas ku'an pedro nan. %mor jas ku'an pedro nan. %eng %spa que hace pedro mama. P chana impe ate inaj wich'e. %mor chana impe ate inaj wich'e. %eng %spa haga ud. el peque¤o. P jeka'ana le chaxut'uj k'ut. %mor jeka'ana le chaxut'uj k'ut. %eng %spa haga asi, soplalo pues. P al chaya le, chaxut'uj. %mor al chaya le, chaxut'uj. %eng %spa Rosaria ve, soplalo. P k'ut inaj wich. %mor k'ut inaj wich. %eng %spa el peque¤o. *xk'is le nabe uwach le cinta R-19. *R19-17 Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P k'olik, axa inaj awachoch. %mor k'olik, axa inaj awachoch. %eng %spa esta, es tu casita. P chi xa'an che le riri. %mor chi xa'an che le riri. %eng %spa lo hice a esto. P utz chiriri, al chay. %mor utz chiriri, al chay. %eng %spa esta bien aqui, Rosaria. Ch ri. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P xinxe'jwib'. %mor xinxe'jwib'. %eng %spa me asuste. Ch a le waqan. = a le waqan. %mor a le waqan. %eng %spa mi pie. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ch ay waqan. = ay waqan. %mor ay waqan. %eng %spa mi pie. P jas xu'ano, xu xtzaq pawachoch. %mor jas xu'ano, xu xtzaq pawachoch. %eng %spa que hizo, se cayo en tu casa. P jas uwach ale le, jas uwach? %mor jas uwach ale le, jas uwach? %eng %spa que es eso, que es? Ch pa yu cha? = payutala. %mor payutala. %eng %spa en Ayutla? P jas uwach alale? %mor jas uwach alale? %eng %spa que es eso. P jun che' le. %mor jun che' le. %eng %spa un palo. Ch koj, jun tzoj. = koj, jun tzoj. %mor koj, jun tzoj. %eng %spa leon, un leon. P jun wakax cha, k'o ruk'a. %mor jun wakax cha, k'o ruk'a. %eng %spa una vaca dice, es con cuerno. Ch wakax, k'o ruk'a, uwa. = wakax, k'o ruk'a, uwa. %mor wakax, /k'o: ri u-k'a, uwa. %eng %spa vaca, con cuerno. P axawila le mexicana al chay? %mor axawila le mexicana al chay? %eng %spa ves ve, el mejicano Rosaria. Ch wiloh. = xinwilo. %mor *x-0-inw/il-o. %eng %spa lo vi. P jawi, chewa tiox? %mor jawi, chewa tiox? %eng %spa donde en el atrio? Ch alaj alaj taq xajab'. = alaj e jun taq xajab'. %mor alaj e jun taq xajab'. %eng %spa fijate los zapatos. Ch alaj k'o jun jalaj kiyil. = alaj k'o jun jalaj kiyil. %mor alaj /k'o: jun jalaj kiyil. %eng %spa fijate tiene una cara, su pelo. Ch lu wi' che le jun palaj. = lu wi' che le jun palaj. %mor lu wi' che le jun palaj. %eng %spa esta para adelante de su casa. Ch por dox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. C a xawil lu kuwatz? %mor a xawil lu kuwatz? %eng %spa vistes su culebra? Ch alaj, alaj, taq, taq, jumel. = fijate, fijate. %mor fijate, fijate. %eng %spa *R19-18 Ch ruk'am jun, jun nan. = ruk'am jun, jun nan. %mor r-u/k'am-am jun, jun nan. %eng %spa lleva un, un grande. Ch jun kumach. = ruk'am jun mam kumatz. %mor ruk'am jun mam kumatz. %eng %spa lleva una culeb'ra grande. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xawilo? %mor xawilo? %eng %spa lo vistes. Ch xinwiloh, taq reina. = xinwil jetaq rein. %mor x-0-inw/il-!o jetaq rein. %eng %spa si, a reina. P ni modo xawil rein. %mor ni modo xawil rein. %eng %spa asi viste a las reinas. Ch ah, b'ij chik. = chab'ij chik. %mor ah, *ch-0-*a/b'ij chi-k. %eng %spa diga pues. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. P a xa, a xawil ku le television. %mor a xa, a xawil ku le television. %eng %spa y vistes la television. P ruk' le don Carlos? %mor ruk' le don Carlos? %eng %spa con don Carlos? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P xawil taj? %mor xawil taj? %eng %spa no lo vistes? Ch xinwiloh. = xinwiloh. %mor x-0-inw/il-oh. %eng %spa lo vi. P iya', jas uwach k'o chupam? %mor iya', jas uwach k'o chupam? %eng %spa asi que tiene adentro? Ch ay, jun tem, ay. = ay, jun tem, ay. %mor ay, jun tem, ay. %eng %spa una silla ay. C tem, jelale. %mor tem, jelale. %eng %spa silla, por alli. P chajoko chi ku la kaq la xane. %mor chajoko chi ku la kaq la xane. %eng %spa los ladrillos. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P we xattzaq b'ik, xpe lanane. %mor we xattzaq b'ik, xpe lanane. %eng %spa si te caes, viene tu mama. P a mier x'ek al Chay? %mor a mier x'ek al Chay? %eng %spa de hoy, se fue Rosaria. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P amier x'ek a nan? %mor amier x'ek a nan? %eng %spa hace ratos que se fue tu mama. Ch mier. = mier. %mor mier. %eng %spa hace ratos. P ya. %mor ya. %eng %spa asi. R < >. %mor < >. %eng *R19-19 P jas a hora? %mor jas a hora? %eng %spa que hora? R jak'ama la ruk' a pantalon. %mor jak'ama la ruk' a pantalon. %eng %spa anda a traerlo con tus pantalones. Ch le, jun. = le, jun. %mor le, jun. %eng %spa uno, uno. R ay, jun at. %mor ay, jun at. %eng %spa ay, un rato. C jas ka'ano? %mor jas ka'ano? %eng %spa que haces? R chara cha. %mor chara cha. %eng %spa Rosaria dice. P jas uwach e riri? jas uwach e jun riri? %mor jas uwach e riri? jas uwach e jun riri? %eng %spa que es esto? que es esto? P Juan. %mor Juan. %eng %spa Juan. R ja? %mor ja? %eng %spa que? P jas kuwach eriri? %mor jas kuwach eriri? %eng %spa y que es esto? R tak wi. %mor tak wi. %eng %spa pelos. P jachin ajchoqe? %mor jachin ajchoqe? %eng %spa de quienes son. R re lin chaq, ay, joqupin e nuqab'. %mor re lin chaq, ay, joqupin e nuqab'. %eng %spa de mi hermana, quiebra mi mano. R b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. P jawi xpe wi? %mor jawi xpe wi? %eng %spa donde vino? R nk'o taj. %mor nk'o taj. %eng %spa no hay. P a tzij awe al Chay? %mor a tzij awe al Chay? %eng %spa es cierto que es tuyo Rosaria? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xik'am wi? %mor jawi xik'am wi? %eng %spa en donde lo trajeron. R takwi, kawarik? jeku'an e riri. %mor takwi, kawarik? jeku'an e riri. %eng %spa los pelos, duerme? haga asi. R e wex xwalij loq, kel la waral li. %mor e wex x-0/walij la-oq, k-0/el la waral li. %eng %spa si se levanta, sale hasta por aqui. P al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Rosaria ve. R jun takwi kawarik chupam, k'ama. %mor jun takwi kawarik chupam, k'ama. %eng %spa unos pelos, duerme adentro, voy a. R le nujaron. %mor le nujaron. %eng %spa traer agua. P jas u'anom eri? al chay, al chay. %mor jas u'anom eri? al chay, al chay. %eng %spa que tiene esto?, Rosaria, Rosaria. P al Chay le, jawi xik'ama wi? %mor al Chay le, jawi xik'ama wi? %eng %spa Rosaria, donde lo fueron a traer? *R19-20 Ch xa ruk' juna tata. = xa ruk' juna tata. %mor xa ruk' juna tata. %eng %spa con tu papa. P xa ruk' jun tat? %mor xa ruk' jun tat? %eng %spa con mi papa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch no b'ix taj junaj mulo q'e uj. = ma kab'ix taj, junaj mulaj qe uj. %mor ma kab'ix taj, junaj mulaj qe uj. %eng %spa no es de nosotros, es un monton de nosotros. P jachin aj ch'oqe? iwix? %mor jachin aj ch'oqe? iwix? %eng %spa de quien es? es de ustedes? Ch no uj. = no uj. %mor no uj. %eng %spa no uj. P jawi xik'am wih? %mor jawi xik'am wih? %eng %spa donde lo fueron a traer. Ch k'am ju, ju, jun wu, ju qame'x le. = xak'am jun qame's le. %mor *x-0-*a/k'am jun qa-me's le. %eng %spa trajimos un nuestro gato. P ya, je riri. %mor ya, je riri. %eng %spa esta esto. Ch m, k'ot k'ot taj. = ma k'o taj. %mor ma /k'o: ta-j. %eng %spa no lo veo, era hoy. P makok tajaron ruk' e chim? %mor makok tajaron ruk' e chim? %eng %spa no entra agua con el morral. Ch no, paxik cha. = xpaxik cha. %mor no, *x-0/pax-ik /cha. %eng %spa se quebro dice. P jachin chike. %mor jachin chike. %eng %spa cual. Ch pax le chun chah. = xpax le chun. %mor *x-0/pax le chun /cha. %eng %spa se quebro la col. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch ja, are jun tata. = ja, are jun tata. %mor ja, are jun tata. %eng %spa que, un se¤or. P joropa taq xiya'o. %mor joropa taq xiya'o. %eng %spa cuanto lo dieron. Ch uy ya pa wach. = kinya pa wach. %mor *k-0-*in/ya' pa wach. %eng %spa lo doy en tu ojo. P kachap taj, b'ay, kapax ku la q'ab'. %mor kachap taj, b'ay, kapax ku la q'ab'. %eng %spa no lo agarres, se raja tu mano. P ma utz taj kachapoh. %mor ma utz taj kachapoh. %eng %spa no esta bien que lo agarres. Ch mera pax nuq'ab'. = yamero kapax le nuq'ab'. %mor yamero *k-0/pax *le nu-q'ab'. %eng %spa yamero se raja mi mano. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C ay, jate pa hospital. %mor ay, jate pa hospital. %eng %spa vienes del hospital. P a utz cha al Chay? utz kate. %mor a utz cha al Chay? utz kate. %eng %spa esta bien Rosaria? mejor te. P pa hospital cha? junaj etz'ab'al le. %mor pa hospital cha? junaj etz'ab'al le. %eng %spa vos en el hospital? tu juguete. *R19-21 C le, lawilampe, ma kapax taj, we. %mor le, lawilampe, ma kapax taj, we. %eng %spa mira, no se rompe si. C xattzaq. %mor xattzaq. %eng %spa te caes. P b'ay we xtzaq chowij, jachin ajchoqe. %mor b'ay we xtzaq chowij, jachin ajchoqe. %eng %spa si se cae sobre de ti, de quien es. P linaj temih? %mor linaj temih? %eng %spa estas sillas? Ch ja?, rech a Milio. = ja?, rech a Milio. %mor ja?, rech a Milio. %eng %spa que? de Emilio. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch rech a Mil. = rech a Mil. %mor rech a Mil. %eng %spa es de Emilio. P iya, nk'ota tem at? %mor iya, nk'ota tem at? %eng %spa asi, ud. no tiene silla? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ch le nukule'em. = le nukule'em. %mor le nu/kule'-em. %eng %spa estoy sentado sobre. P ja? katkowin at che ke'em? %mor ja? katkowin at che ke'em? %eng %spa que? puede ud. tejer. P al Chay, al Chay, cha xut'uj. %mor al Chay, al Chay, cha xut'uj. %eng %spa Rosaria, Rosaria, soplalo. P ku le riri, k'o inaj ch'ich. %mor ku le riri, k'o inaj ch'ich. %eng %spa y esto, hay un peque¤o. P cho'qa chareh. %mor cho'qa chareh. %eng %spa digale. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P k'o inaj ch'ich. %mor k'o inaj ch'ich. %eng %spa hay un peque¤o. Ch leh? ay. = leh? ay. %mor leh? ay. %eng %spa ese? ay. P chawila k'ut. %mor chawila k'ut. %eng %spa mira pues. Ch tak wi ch'a. = taq wi cha'. %mor taq wi /cha. %eng %spa unos pelos dice. P jachin chikeh. %mor jachin chikeh. %eng %spa cual. Ch jun tak wi ch'a. = jun taq wi cha'. %mor jun taq wi /cha. %eng %spa unos pelos dice. P tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se cayo. Ch jun wi. = jun tak wi. %mor jun tak wi. %eng %spa unos pelos. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ixoq e k'oo la nan? %mor e k'oo la nan? %eng %spa y tu mama? *R19-22 Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ixoq k'o taj? %mor k'o taj? %eng %spa no hay? Ch enaq pa meq'ina. = enaq pa meq'ina. %mor 0/b'e-inaq pa meq'ina. %eng %spa se fue a b'a¤ar. Ixoq ya meq'ina. %mor ya meq'ina. %eng %spa en el ba¤o. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. Ixoq m, k'ota ri lal si'l. %mor m, k'ota ri lal si'l. %eng %spa no esta Basilia. Rat k'otaj xa enaq k'atan. %mor k'otaj xa enaq k'atan. %eng %spa no esta, se ha ido en el ba¤o. Ixoq a xa? %mor a xa? %eng %spa se ha ido? Rat xa. %mor xa. %eng %spa se ha ido. Ixoq xa b'a ri. %mor xa b'a ri. %eng %spa entonces si. Rat je'u. %mor je'u. %eng %spa si. Ixoq e'u. %mor e'u. %eng %spa si. Rat a'u. %mor a'u. %eng %spa si. P jachinoq? al Chay. %mor jachinoq? al Chay. %eng %spa quien? Rosaria. Ch cha li lili. = cha li lili. %mor cha li lili. %eng %spa esto. P Chay cha ma kula jewa. %mor Chay cha ma kula jewa. %eng %spa Rosaria dice, traigalo por aca. P kaqil waral. %mor kaqil waral. %eng %spa lo vemos aqui. Ch wili la na nunan wa q'e. = kenwila na nunan wa q'e. %mor *k-0-*e-inw/il-a na nu-nan wa q'e. %eng %spa yo tengo que ver a mi mama. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch wili la na nunan wa q'e. = kenwila na nunan wa q'e. %mor *k-0-*e-inw/il-a na nu-nan wa q'e. %eng %spa lo voy a ver. P maja le kepetik, maja kapetik. %mor maja le kepetik, maja kapetik. %eng %spa todavia no vienes, todavia no vienes. C karaj taj, k'ax kamik, al Chay. %mor karaj taj, k'ax kamik, al Chay. %eng %spa no quiere, acabo de morir, Rosaria. C saj k'ut, saj k'ut. %mor saj k'ut, saj k'ut. %eng %spa venga pues, venga pues. P saj na, k'o inaj cuenta le, lawile. %mor saj na, k'o inaj cuenta le, lawile. %eng %spa venga, hay una cosita mira. C le. %mor le. %eng %spa ese. P al chay le, le lawilampe. %mor al chay le, le lawilampe. %eng %spa Rosaria ve, venga a ver. *R19-23 C k'o le june. %mor k'o le june. %eng %spa hay uno. P al chay, saj k'ut. %mor al chay, saj k'ut. %eng %spa Rosaria, venga pues. P k'o inaj kuenta le lawila. %mor k'o inaj kuenta le lawila. %eng %spa hay una cosita venga a ver. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C al chaya saj k'ut. %mor al chaya saj k'ut. %eng %spa Rosaria venga pues. P al chay saj k'ut. %mor al chay saj k'ut. %eng %spa Rosaria, venga pues. P k'o b'a iwak' al chay. %mor k'o b'a iwak' al chay. %eng %spa tiene gallina Rosaria. P al chay, k'ob'o iwak. %mor al chay, k'ob'o iwak. %eng %spa Rosaria, uds. tienen gallinas. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch re al tarex kikak'. = re al tares le ak'. %mor re al tares le ak'. %eng %spa es de Teresa la gallina. P k'o ya junu xik'i le. %mor k'o ya junu xik'i le. %eng %spa tiene pluma ve. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'oya june xik' ak'e iwi ix. %mor k'oya june xik' ak'e iwi ix. %eng %spa tiene una pluma de gallina. Ch qe uj ak'. = qe uj le ak'. %mor qe uj le ak'. %eng %spa es de nosotros la gallina. P wileh. %mor wileh. %eng %spa donde esta. Ch qupij luxik'. = xqaqupij luxik'. %mor *x-0-*qa/qupi-j le u-xik'. %eng %spa cortamos su ala. P iya xikamisaj no. %mor iya xikamisaj no. %eng %spa ya lo mataron. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P xikamisaj taj. %mor xikamisaj taj. %eng %spa no lo mataron. Ch kam kamixaj jun qak'. = xqakamisaj jun qak'. %mor *x-0-*qa/kam-isa-j jun q-ak'. %eng %spa matamos a un nuestro gallo. P iya jas xi'am chareh. %mor iya jas xi'am chareh. %eng %spa que le hicieron. Ch alaj karaj taj tij lup'an. = ma karaj taj kutij lupe'n. %mor *ma k-0-r/aj ta-j *k-0-*u/tij le u-pe'n. %eng %spa no quiere tomar el agua del desperdicio. P iya a kutij pu pe'n ak'? %mor iya a kutij pu pe'n ak'? %eng %spa y toma el agua de desperdicio la gallina? P jas uwach a chih? %mor jas uwach a chih? %eng %spa que es? Ch alaj, alaj pucha alaj tij, tij pan. = alaj kutij upan. %mor alaj *k-0-*u/tij upan. %eng %spa fijate a toma agua de desperdicio. *R19-24 P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. Ch jun k'ah. = jun k'ah. %mor jun k'ah. %eng %spa un nuestro. P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. Ch jun put. = jun put. %mor jun put. %eng %spa un. P iya chin chaqe le cib'oye. %mor iya chin chaqe le cib'oye. %eng %spa de quien es la cebolla. Ch ja rech a kuu. = ja rech a kuu. %mor ja rech a kuu. %eng %spa es de Domingo. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch rech a kuu. = rech a kuu. %mor rech a kuu. %eng %spa es de Domingo. P che le cib'oye. %mor che le cib'oye. %eng %spa a la cebolla. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch ah jun cib'o'y. = ah jun cib'o'y. %mor ah jun cib'o'y. %eng %spa ah una ceb'olla. P nkule wi ix. %mor nkule wi ix. %eng %spa y el de uds. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nkule wi ix, we xaltzaqik b'ay. %mor nkule wi ix, we xaltzaqik b'ay. %eng %spa y el de uds., si te caes. Ch xaq xaq repo'y. = xaq xaq repo'y. %mor xaq xaq repo'y. %eng %spa solo repollo. P li wiix. %mor li wiix. %eng %spa el de uds. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi kuwi. %mor jawi kuwi. %eng %spa donde esta. Ch ruk'e kola. = ruk'e kola. %mor ruk'e kola. %eng %spa con ellos. P iya, xane cib'o'y. %mor iya, xane cib'o'y. %eng %spa es solo cebolla. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P xane cib'o'y. %mor xane cib'o'y. %eng %spa solo cebolla. Ch xib'o'y. = cib'oy. %mor cib'oy. %eng %spa ceb'olla. C xik. %mor xik. %eng %spa ala. Ch xib'oj jun kak' chah. = cib'oy, jun ak cha. %mor cib'oy, jun !k-ak' /cha. %eng %spa ceb'olla, una gallina dice. *R19-25 P xa junu xik ak'e june. %mor xa junu xik ak'e june. %eng %spa es una pluma esto. C ay jolik. %mor ay jolik. %eng %spa esta muy bonito. R ay che kachapo al chay. %mor ay che kachapo al chay. %eng %spa porque lo agarras Rosaria. R k'o k'u yab'il chare. %mor k'o k'u yab'il chare. %eng %spa y tiene enfermedad. R ay k'o k'u jun taq cha'k. %mor ay k'o k'u jun taq cha'k. %eng %spa tiene unas llagas. P k'otaj xaq kub'ij al chay. %mor k'otaj xaq kub'ij al chay. %eng %spa no tiene nada mas dice Rosaria. Ch ay xtzaq. = ay xtzaq. %mor ay x-0/tzaq. %eng %spa se cayo. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. C wexattzaqik. %mor wexattzaqik. %eng %spa si te caes. Ch a pedya alaj le raqan. = a pedya alaj le raqan. %mor a pedya alaj le r-aqan. %eng %spa a pedro mira su pie. de mi papa. R jawi ku wi le ri le naj chich. %mor jawi ku wi le ri le naj chich. %eng %spa donde esta esto, el carrito. Ch alaj q'upin le raqan. = alaj q'upin le raqan. %mor alaj *k-0/q'upi-n le r-aqan. %eng %spa se quebro supie. C k'o pan Inglaterr. %mor k'o pan Inglaterr. %eng %spa esta en Inglaterra. P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien. Ch no xohotajik raqan le ntat. = xsokotajik le raqan lentat. %mor no *x-0/sok-o-taj-ik *le r-aqan *le in-tat. %eng %spa se lastimo el pie de mi papa. R nk'ule ri. %mor nk'ule ri. %eng %spa y esto. C juntiro k'o pa Inglaterra. %mor juntiro k'o pa Inglaterra. %eng %spa todo esta en Inglaterra. Ch che le jun kuta'm. = che le jun kuta'm. %mor che le jun kuta'm. %eng %spa con el trozo. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch pa juyub'. = pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en la monta¤a. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R jas uwache kub'ij. %mor jas uwache kub'ij. %eng %spa que es lo que dice. P atzij? %mor atzij? %eng %spa de veras? R k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay nada. *R19-26 P atzij sokotaj raqan a tat. %mor atzij sokotaj raqan a tat. %eng %spa es cierto que se lastimo tu papa. R no, jasche k'oe pa juyub' ah. %mor no, jasche k'oe pa juyub' ah. %eng %spa porque se va en el monte. P nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. R x'antaj le cib'oy, x'antaj le cib'oy. %mor x'antaj le cib'oy, x'antaj le cib'oy. %eng %spa terminaron la cebolla, terminaron la cebolla. R ruk' a Milio. %mor ruk' a Milio. %eng %spa con Emilio. P kacha ya lal chaya le. %mor kacha ya lal chaya le. %eng %spa le das a Rosaria. P a k'ut ma tzij taj. %mor a k'ut ma tzij taj. %eng %spa ya ves que no es cierto. R jetaq jore la. %mor jetaq jore la. %eng %spa no hay que darle caro. Ch ch'anoq a wan ch'anoq. = chujetz'anoq a wan, chujetzanoq. %mor *ch-*uj/etz'an-oq a wan, *ch-*uj/etz'an-oq. %eng %spa juguemos Juan, juguemos. Ixoq xaqirik. %mor xaqirik. %eng %spa buenos dias. C saqirik a utz a wach. %mor saqirik a utz a wach. %eng %spa buenos dias esta bien. Ch ch'anoq a wan. = chujetz'anoq a wan. %mor *ch-*uj/etz'an-oq a wan. %eng %spa juguemos. Ch ch'anoq, ch'anoq a wan. = chujetz'anoq a wan. %mor *ch-*uj/etz'an-oq a wan. %eng %spa juguemos, juguemos Juan. Ixoq nk'ula nan. %mor nk'ula nan. %eng %spa y tu mama. ch ch'anoq a wan. %mor ch'anoq a wan. %eng %spa juguemos Juan. R xa xe pa k'atan. %mor xa xe pa k'atan. %eng %spa se fue al agua caliente. Ch ch'anoq awan, ch'anoq a wan. = chujetz'anoq a wan. %mor *ch-*uj/etz'an-oq a wan. %eng %spa juguemos Juan. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Rosaria. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P xb'e chik. %mor xb'e chik. %eng %spa se fue. Ch nan qe uj. = nan qe uj. %mor nan qe uj. %eng %spa mama es de nosotros. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P jas katijo le. %mor jas katijo le. %eng %spa que comes. R ja mazan. %mor ja mazan. %eng %spa que, manzana. P iya jawi xawe laqaj wi. %mor iya jawi xawe laqaj wi. %eng %spa donde lo robastes. R qelaqaj a wuk', qelaqaj chirij awi. %mor qelaqaj a wuk', qelaqaj chirij awi. %eng %spa lo robamos contigo, lo robamos detras de ti. *R19-27 Ch ch'anoq a wan. = chujetz'anoq a wan. %mor *ch-*uj/etz'an-oq a wan. %eng %spa juguemos Juan. R qa qas k'u wach e riri a Pelipe? %mor qa qas k'u wach e riri a Pelipe? %eng %spa y que es esto Felipe. C jas kach'ob'o, makach'ob' taj? %mor jas kach'ob'o, makach'ob' taj? %eng %spa que sabes, no sabes? C jas uwach le june, kachob' k'ut. %mor jas uwach le june, kachob' k'ut. %eng %spa que ese uno, lo sabes. C jun kej, le naj karaj. %mor jun kej, le naj karaj. %eng %spa un caballo, lo que quiere. R ay k'o chi juni, nkule riri? %mor ay k'o chi juni, nkule riri? %eng %spa hay otro, y esto? C le winaq. %mor le winaq. %eng %spa las personas. R nk'ule ri elepante. %mor nk'ule ri elepante. %eng %spa y este elefante. P jawi xakam wi. %mor jawi xakam wi. %eng %spa en donde lo fuistes a traer. C aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. R aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. P Chay. %mor Chay. %eng %spa Rosaria. R jun pliy. %mor jun pliy. %eng %spa un piloy. C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. R jas k'u wach wa? %mor jas k'u wach wa? %eng %spa y que sera? C sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. R pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. C no. %mor no. %eng %spa no. R jas uwach k'ut. %mor jas uwach k'ut. %eng %spa y que es. C k'o pa le taqaj. %mor k'o pa le taqaj. %eng %spa esta en la costa. C le naj ch'o le. %mor le naj ch'o le. %eng %spa el raton ve. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P ay junaj ch'o le. %mor ay junaj ch'o le. %eng %spa hay un raton ve. C imul. %mor imul. %eng %spa conejo. Ch imul. = imul. %mor imul. %eng %spa conejo. R jas k'u tajin ki ki an le nikaj. %mor jas k'u tajin ki ki an le nikaj. %eng %spa y que estan haciendo los otros. *R19-28 C kuq'aluj, kuqaluj. %mor kuq'aluj, kuqaluj. %eng %spa lo abraza, lo abraza. R ah qawi k'u kuya wile riri. %mor ah qawi k'u kuya wile riri. %eng %spa donde pone esto. C pa los estados le. %mor pa los estados le. %eng %spa en los estados ese. C le naj al juana. %mor le naj al juana. %eng %spa la Juanita. R ah linaj a pelipe. %mor ah linaj a pelipe. %eng %spa Felipe. Ch laj, laj pelipe. = laj, laj pelipe. %mor laj, laj pelipe. %eng %spa peque¤o, peque¤o Felipe. C laj al Juana leh. %mor laj al Juana leh. %eng %spa la Juanita ve. Ch laja pelipa leh. = laja pelipa leh. %mor laja pelipa leh. %eng %spa Felipe. C no. %mor no. %eng %spa no. P inaj al chaya leh. %mor inaj al chaya leh. %eng %spa la Rosaria ve. Ch laja jun puj leh. = laja jun puj leh. %mor laja jun puj leh. %eng %spa chillona. R jas k'u wache ri. %mor jas k'u wache ri. %eng %spa y que es esto. C le le jun. %mor le le jun. %eng %spa ese uno. Ch jun tora leh. = jun tora leh. %mor jun tora leh. %eng %spa un toro ve. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es ese uno. P qajom. %mor qajom. %eng %spa instrumento. c qajom, ah je yle. %mor qajom, ah je yle. %eng %spa instrumento a si. Ch q'ajom chi. = q'ajom chi. %mor /q'aj-om /chi. %eng %spa instrumento dice. C kare. %mor kare. %eng %spa pescado. Ch le jun q'an ke. = le jun qa'an le. %mor le jun qa'an le. %eng %spa el instrumento ve. Ch le jun chom lee. = le jun chom lee. %mor le jun chom lee. %eng %spa el gordo ve. C le xe pa le b'icicleta. %mor le xe pa le b'icicleta. %eng %spa se fue en la bicicleta. P jawi k'o wi li repoy? %mor jawi k'o wi li repoy? %eng %spa en donde esta el repollo? P jawi k'owi li repoy? %mor jawi k'owi li repoy? %eng %spa donde esta el repollo? C y le koj jelale yamero. %mor y le koj jelale yamero. %eng %spa y el leon, por alli, yamero. C kutij le jun tz'i. %mor kutij le jun tz'i. %eng %spa come el perro. *R19-29 P uy xutij lal chay le uy. %mor uy xutij lal chay le uy. %eng %spa lo comio Rosaria. P inaj al chay akawaj inaj. %mor inaj al chay akawaj inaj. %eng %spa Rosaria quieres. P apita ri. %mor apita ri. %eng %spa una tu tapita? R jawi kate chiwi che le nik'aj q'ij. %mor jawi kate chiwi che le nik'aj q'ij. %eng %spa en donde vas en el otro mediodia. R a Pedro? %mor a Pedro? %eng %spa Pedro? Ch taka peta mak. = taka peta mak. %mor ma k-0/pet ta-*j. %eng %spa no vienes. P ja? %mor ja? %eng %spa que? R jawi le kate chi wi che le nik'aj q'ij? %mor jawi le kate chi wi che le nik'aj q'ij? %eng %spa en donde ves el otro mediodia. P kine pa chak. %mor kine pa chak. %eng %spa me voy a trabajar. R ah no. %mor ah no. %eng %spa no. C xinxej wib'. %mor xinxej wib'. %eng %spa me asuste. P oy, laj jun avion. %mor oy, laj jun avion. %eng %spa el avion. C ya, lawilampe, le jun mam kawatz. %mor ya, lawilampe, le jun mam kawatz. %eng %spa mira pues, la gran culebra. P q'olaj ankaney. %mor q'olaj ankaney. %eng %spa muchos guineos. C katij le ankaney? %mor katij le ankaney? %eng %spa comes guineos? R Jesus, alaj jun takatik upowi le. %mor Jesus, alaj jun takatik upowi le. %eng %spa Jesus, su sombrero muy alto. P jas uwach iki'ano?, kexojowik, no? %mor jas uwach iki'ano?, kexojowik, no? %eng %spa que es lo que hacen? bailan, no? R xojow kute. %mor xojow kute. %eng %spa bailan pues. C juntiro kexojowik. %mor juntiro kexojowik. %eng %spa todos bailan. R a kaxojow a Pelipe le. %mor a kaxojow a Pelipe le. %eng %spa baila Felipe. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R alah jun kaqa'ano jun yochoyik. %mor alah jun kaqa'ano jun yochoyik. %eng %spa fijate lo que haces. R tzika yochochilob'ik. %mor tzika yochochilob'ik. %eng %spa muy redondeado. C le jun tz'ikin. %mor le jun tz'ikin. %eng %spa el pajaro. R kaxojow ruk' etz'ile? %mor kaxojow ruk' etz'ile? %eng %spa baila con el perro? C le jun mono. %mor le jun mono. %eng %spa el mono. *R19-30 P jawi le mono le? %mor jawi le mono le? %eng %spa donde esta el mono? R ay, kaxojow ruk' ejun, le jun. %mor ay, kaxojow ruk' ejun, le jun. %eng %spa baila con ese uno, ese uno. R jawi, jachin kuwa, jas uwach? %mor jawi, jachin kuwa, jas uwach? %eng %spa donde, quien sera, que es? C jun b'alam. %mor jun b'alam. %eng %spa un tigre. R ah, Jesus, ay le jun b'alame. %mor ah, Jesus, ay le jun b'alame. %eng %spa Jesus, ay el tigre. R kaxajow ruk' e tz'i. %mor kaxajow ruk' e tz'i. %eng %spa baila con el perro. Ch ay, xa jun wich' e jun tu'. = ay, xa jun wich' e jun tu'. %mor ay, xa jun wich' e jun tu'. %eng %spa es peque¤o el. R jun k'uch, jas kuwach wa le jun ri. %mor jun k'uch, jas kuwach wa le jun ri. %eng %spa un zopilote, que sera este uno. R a Pedro? %mor a Pedro? %eng %spa Pedro? Ch jun k'uch. = jun k'uch. %mor jun k'uch. %eng %spa un zopilote. C jun ib'oy. %mor jun ib'oy. %eng %spa un armadillo. P jun ib'oy. %mor jun ib'oy. %eng %spa un armadillo. R ay, kaxojow ruk' jun iwana le? %mor ay, kaxojow ruk' jun iwana le? %eng %spa baila con una iguana? C jun imon, mon. %mor jun imon, mon. %eng %spa un armadillo. Ch xk'ub'i lee wari, Pelipa? = jas kub'i le wari, Pelip? %mor jas kub'i le wari, Pelip? %eng %spa como se llama esto Felipe. C jun mono. %mor jun mono. %eng %spa un mono. R ah, jun no'se kachi, kach, kaxojow un champipe. %mor ah, jun no'se kachi, kach, kaxojow un champipe. %eng %spa baila. R ruk' ele b'alam. %mor ruk' ele b'alam. %eng %spa con el tigre. C b'alam. %mor b'alam. %eng %spa tigre. ch tukum. %mor tukum. %eng %spa tecum. R ay, le ku'an e jun no's. %mor ay, le ku'an e jun no's. %eng %spa lo que hace el chimpace. Ch xk'ub'i lee wa'ri, a Pelipa? = jas kub'i le wari a Pelipa. %mor jas kub'i le wari a Pelipa. %eng %spa como se llama esto Felipe. C jun no's. %mor jun no's. %eng %spa un chimpance. P jun no's at al Chay cha? %mor jun no's at al Chay cha? %eng %spa ud. un chompipe dice Rosaria? Ch xk'ub'i le wari, a Pelipa? = jas kub'i le wari, a Pelipa. %mor jas kub'i le wari, a Pelipa. %eng %spa y como se llama esto Felipe. C kumatz, a tij a kumatz, at? %mor kumatz, a tij a kumatz, at? %eng %spa culebra, come ud. la culebra? *R19-31 Ch xk'ub'i le wa'rih? = jas kub'i lewari? %mor jas kub'i lewari? %eng %spa y como se llama esto? C ah, lele? le jun aq, le jun aq. %mor ah, lele? le jun aq, le jun aq. %eng %spa ese? el cerdo, el cerdo. Ch jun aq? = jun aq? %mor jun aq? %eng %spa un cerdo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch xk'ub'i le wari. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa y como se llama esto. R le jun kumatze. %mor le jun kumatze. %eng %spa la culebra. C li b'oy. %mor li b'oy. %eng %spa el armadillo. Ch xk'ub'i le wari? = jas kub'i le wari? %mor jas kub'i le wari? %eng %spa y como se llama esto? R alaj keb' cuarta raqan e. %mor alaj keb' cuarta raqan e. %eng %spa fijate que mide 2 cuartos. C le no's. %mor le no's. %eng %spa el chompipe. Ch jun no'x ke'eb' le cuarta ub'i. = jun no's keb' cuarta ub'i. %mor jun no's keb' cuarta ub'i. %eng %spa un chompipe se llama 2 cuartas. C ke'epa le avion. %mor ke'epa le avion. %eng %spa se va en el avion. Ch cuarta b'i, cuarta b'i'. = cuarta b'i, cuarta b'i'. %mor cuarta b'i, cuarta b'i'. %eng %spa cuarta se llama, cuarta se llama. R ay, ke kay loqe, enaq pa jun avione. %mor ay, ke kay loqe, enaq pa jun avione. %eng %spa miran, se fue en un avion. R ke kayi loqe. %mor ke kayi loqe. %eng %spa miran. C e, le b'alam le chofer. %mor e, le b'alam le chofer. %eng %spa el tigre es el chofer. Ch a wan, le. = a wan, le. %mor a wan, le. %eng %spa Juan ve. J saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. R no, kasik'ij ta loq a Juan. %mor no, kasik'ij ta loq a Juan. %eng %spa no, no lo llames Juan. Ch no, ch'an chik. = no, kujetz'an chik. %mor no, *k-*uj/etz'an chi-k. %eng %spa no, ya jugamos. R chatetz'ana kut, ay k'o chi juni. %mor chatetz'ana kut, ay k'o chi juni. %eng %spa juega pues, hay otro. Ch aj no. = aj no. %mor aj no. %eng %spa no. R tal ta wi. = katinb'ij che. %mor k-at-in/b'ij che. %eng %spa te digo. R le qanan. %mor le qanan. %eng %spa nuestra mama. P rajaw. %mor rajaw. %eng %spa due¤o. R jat, mierda chatelo b'ik. %mor jat, mierda chatelo b'ik. %eng %spa anda, mierda quitate. *R19-32 C rajal. %mor rajal. %eng R rax. %mor rax. %eng %spa verde. P rajal. %mor rajal. %eng %spa recha. C racha. %mor racha. %eng %spa recha. P rajow. %mor rajow. %eng %spa due¤o. C rech India. %mor rech India. %eng %spa de India. P rajaw. %mor rajaw. %eng %spa due¤o. C rajaw, raza, sab'er le jun, jun achi. %mor rajaw, raza, sab'er le jun, jun achi. %eng %spa due¤o, raza, saber el uno, con hombres. C le june le raaza, a rajaw. %mor le june le raaza, a rajaw. %eng %spa la raza due¤o. Ch Juan, ch'anoq. = Juan, chujetz'anoq. %mor Juan, *ch-*uj/etz'an-oq. %eng %spa Juan, juguemos. R a Juan, jo jelale. %mor a Juan, jo jelale. %eng %spa Juan, vamos por alli. J jelale. %mor jelale. %eng %spa por alli. Ch taweno, leh jun koj. = taweno, leh jun koj. %mor taweno, leh jun koj. %eng %spa esta bien, un leon. C k'o achijab' pa India ku'an le kolob'. %mor k'o achijab' pa India ku'an le kolob'. %eng %spa hay hombres en la India hacer el lazo. C xaq jelale chikaj. %mor xaq jelale chikaj. %eng %spa solo por alli arriba. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jachin ale? %mor jachin ale? %eng %spa quien es ese. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jachinoq lale? %mor jachinoq lale? %eng %spa quien es ese? Ch a Wan. = a Wan. %mor a Wan. %eng %spa Juan. C a Wan. %mor a Wan. %eng %spa Juan. Ch m, jeleh. = jelale. %mor jelale. %eng %spa por alli. P jawi kape wi la Juan, al chay? %mor jawi kape wi la Juan, al chay? %eng %spa donde viene Juan Ros? P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. J jo kut, jo kut, jo kut. %mor jo kut, jo kut, jo kut. %eng %spa vamos pues, vamos pues. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. *R19-33 J we in le b'enub'al. %mor we in le b'enub'al. %eng %spa es mio el. C lare la xib'al? %mor lare la xib'al? %eng %spa es tu hermano. P al Chay cha, ah al Chay, a axib'al cha. %mor al Chay cha, ah al Chay, a axib'al cha. %eng %spa Rosaria dice Rosaria, tu hermana dice. C axib'al taj? %mor axib'al taj? %eng %spa no es tu hermano? Ch jo chik? = jo chik? %mor /jo chik? %eng %spa vamos otra vez? J jo chi k'ut in. %mor jo chi k'ut in. %eng %spa vamos pues. Ch jo chik. = jo chik. %mor /jo chik. %eng %spa vamos. J jo chik. %mor jo chik. %eng %spa vamos. Ch jo chik. = jo chik. %mor /jo chik. %eng %spa vamos. C le jun lentista. %mor le jun lentista. %eng %spa el dentista. Ch jachin nab'e chiwach? = jachin nab'e chiwach? %mor jachin nab'e chiwach? %eng %spa quien es primero de uds.? Ch jachin nab'e chi chiwach? a Juan. = jachin nab'e chi chiwach? a Juan. %mor jachin nab'e chi chiwach? a Juan. %eng %spa quien es primero de uds.? Juan. Ch jachin, jachin nab'e chiwach? = jachin, jachin nab'e chiwach? %mor jachin, jachin nab'e chiwach? %eng %spa quien es primero de uds. J le. %mor le. %eng %spa ese. Ch jachin nab'e chiwach? = jachin nab'e chiwach? %mor jachin nab'e chiwach? %eng %spa quien es primero de uds? C jun chik, jun chik, jelale, jun chik. %mor jun chik, jun chik, jelale, jun chik. %eng %spa otro, otro, por alli, otro. Ch jachin nab'e chiwach? = jachin nab'e chiwach? %mor jachin nab'e chiwach? %eng %spa quien es primero de uds? C ah le al Chay, le nab'e? %mor ah le al Chay, le nab'e? %eng %spa Rosaria, es la primera. C le al chay nab'e? %mor le al chay nab'e? %eng %spa Rosaria es primero. Ch ate, ate, ah ne kano. = at e katanowik. %mor at e k-#at/b'an-ow-ik. %eng %spa ud. lo hace. Ch jachin nab'e chik? lee. = jachin nab'e chik? lee. %mor jachin nab'e chik? lee. %eng %spa quien es primero Francisco. C a lista, at lista. %mor a lista, at lista. %eng %spa estate listo, esta listo. Ch jo chik, jo chi k'ut jachin nab'e? = jo chik, jo chi k'ut jachin nab'e? %mor /jo chik, /jo chi k'u-t jachin nab'e? %eng %spa vamos, vamos pues quien es primero. Ch jo chik. = jo chik. %mor /jo chik. %eng %spa vamos. J jochik. %mor jochik. %eng %spa vamos. P jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. *R19-34 C a xatkosik? al Chay? %mor a xatkosik? al Chay? %eng %spa te cansastes? Rosaria? Ch jachin nab'e chila? k'amam b'e wa. = jachin nab'e chila? k'amam b'i wa. %mor jachin nab'e chila? 0/k'am-am *b'i wa. %eng %spa quien es primero alla, lo han llevado. Ch jewa ri chah kij. = jewa ri chah tzij. %mor jewa ri /cha tzij. %eng %spa por aqui dice, de veras. P ay wexattzaq powi al Chay. %mor ay wexattzaq powi al Chay. %eng %spa si te caes sobre Rosaria. Ch qana ya jun nub'eryax. = xiya jun nub'ergas. %mor /qana *x-0-*i/ya' jun nu-b'ergas. %eng %spa me dieron un bergazo. Ch na, jo chik. = na, jo chik. %mor na, /jo chi-k. %eng %spa vamos. J jo chi ruk' jun su't, kinmulij wi. %mor jo chi ruk' jun su't, kinmulij wi. %eng %spa vamos con una servilleta, lo junto. Rat nk'otaj. %mor nk'otaj. %eng %spa no hay. Ch jo k'ut. = jo k'ut. %mor /jo k'u-t. %eng %spa vamos pues. Jr jawi la kute kumatz cha? jawila. %mor jawi la kute kumatz cha? jawila. %eng %spa anda a ver dice culebra? anda a ver. Jr le kumatz cha? jo, jo kut jawi? %mor le kumatz cha? jo, jo kut jawi? %eng %spa la culebra dice? vamos pues desde? C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R no. %mor no. %eng %spa no. C xatijo? %mor xatijo? %eng %spa lo comistes? P jawi xak'am ku la masan al Chay? %mor jawi xak'am ku la masan al Chay? %eng %spa donde trajistes tu manzana Ros? P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. R ay chix, ula, ay chix. %mor ay chix, ula, ay chix. %eng %spa chix. J le. %mor le. %eng %spa ese. Ch qana chik leh, ay. = qana chik leh, ay. %mor *k-0-qa/b'an-a chi-k leh, ay. %eng %spa hagamos esto. C le, inaj pampus, le xel le june. %mor le, inaj pampus, le xel le june. %eng %spa la bejiga, salio el uno. Ch ku wartaleta. = k'o b'arileta. %mor /k'o: b'arileta. %eng %spa hay b'arrilete. P le riri. %mor le riri. %eng %spa esto. C le, le taqaq. %mor le, le taqaq. %eng %spa los cerdos. Ch ay taq ak'. = ay taq ak'. %mor ay taq ak'. %eng %spa las gallinas. C le taq ak'. %mor le taq ak'. %eng %spa las gallinas. Ch xupanik. = kexub'anik. %mor *k-*e/xub'-an-ik. %eng %spa silban. *R19-35 C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ch ay taq ap, ak' e taq xub'inik. = e taq ak' kexub'anik. %mor ay e taq ak' *k-*e/xub'-an-ik. %eng %spa estan silbando. C kakil kib'. %mor kakil kib'. %eng %spa se miran. R puta tata. %mor puta tata. %eng %spa puta. J la kute le li. %mor la kute le li. %eng %spa ya ves esto. Ch qanim chiloqik. = qanim chiloq'ik. %mor qanim chi-0/loq'-PASS1-ik. %eng %spa R wach a wach cha. %mor wach a wach cha. %eng %spa su ojo dice. C le, k'o le kar, ay. %mor le, k'o le kar, ay. %eng %spa esta el pescado. P jas xa'ano al Chay? %mor jas xa'ano al Chay? %eng %spa que hicistes Rosaria. Ch taru, taru, taq e wuj. = taru, taru, taq e wuj. %mor taru, taru, taq e wuj. %eng %spa los cuadernos. Ch tatataru, taru. = tatataru, taru. %mor tatataru, taru. %eng %spa R uj nab'e chuwa ukis. %mor uj nab'e chuwa ukis. %eng %spa de estamos delante de. Ch alaj e waxan. = alaj e masan. %mor alaj e masan. %eng %spa mira la manzana. Ch pach e wach cha. = xupatz e watz cha. %mor *x-0-*u/patz e w-atz /cha. %eng %spa hizo mi hermano. C mas nab'e lal Chay, at nab'e? %mor mas nab'e lal Chay, at nab'e? %eng %spa es primero Rosaria, eres primero? C amaqel nab'e. %mor amaqel nab'e. %eng %spa no eres primero. P ma xixe ta b'a taq aj a Juan? %mor ma xixe ta b'a taq aj a Juan? %eng %spa no se fueron en la costa Juan? J m. %mor m. %eng %spa m. P ma xixe ta b'a taqaj? %mor ma xixe ta b'a taqaj? %eng %spa no se fueron a la costa? J no, pa taq sab'ado kujek. %mor no, pa taq sab'ado kujek. %eng %spa en las silabas nos vamos. J u, kutij chi jun chik lan wi. %mor u, kutij chi jun chik lan wi. %eng %spa toma otra vuelta gato. Ch chik la wi, chik la wi. = chik la wi, chik la wi. %mor chik la wi, chik la wi. %eng %spa vuelta gato, vuelta de gato. J chikla chik la cha. %mor chikla chik la cha. %eng %spa chicle, chicle dice. R al Chay kimb'ij jun tzij chawe. %mor al Chay kimb'ij jun tzij chawe. %eng %spa Rosaria de digo un cosa. R k'o re san Pedro le. %mor k'o re san Pedro le. %eng %spa hay de San Pedro. J jachin chike? %mor jachin chike? %eng %spa otro? *R19-36 R le saq e le nim, sib'alaj watam e. %mor le saq e le nim, sib'alaj watam e. %eng %spa es blanco el grande, es muy tarde. R kel b'ik. %mor kel b'ik. %eng %spa sale. Ixoq ma xinriq ta lare a las nueve y media. %mor ma xinriq ta lare a las nueve y media. %eng %spa no encontre a el a las 9:30. Rat lare las nueve y media mieri. %mor lare las nueve y media mieri. %eng %spa a las 9:30 desde hoy. Rat xi'ek. %mor xi'ek. %eng %spa se fue. Ixoq are chuwa ja. %mor are chuwa ja. %eng %spa en el patio. Rat ... %mor ... %eng %spa .... P jawi kixe wi? %mor jawi kixe wi? %eng %spa donde se fue? J no, xelajun. %mor no, xelajun. %eng %spa no Xelaju. P Xelaju? %mor Xelaju? %eng %spa Xelaju? J m. %mor m. %eng %spa m. P ah, jas ki'ana? %mor ah, jas ki'ana? %eng %spa ah que van hacer? J ja? %mor ja? %eng %spa que? P jas ki'ano? %mor jas ki'ano? %eng %spa que hacen? J kaqaloq'o qasaq'ul. %mor kaqaloq'o qasaq'ul. %eng %spa vamos a comprar platano. R esarame le jun re San Pedro. %mor esarame le jun re San Pedro. %eng %spa es que es de San Pedro. R cuando la katopanik. %mor cuando la katopanik. %eng %spa cuando llegas. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R u, xatane katuk'am b'i la. %mor u, xatane katuk'am b'i la. %eng %spa no te va a llevar. C jawi k'o wi lal Juan? la Juan? %mor jawi k'o wi lal Juan? la Juan? %eng %spa donde esta Juana? Juan. C a k'o la Juan? %mor a k'o la Juan? %eng %spa esta Juan? P a ki la masa'an? al chay, ki. %mor a ki la masa'an? al chay, ki. %eng %spa es dulce tu manzana? Rosaria dulce. P le masa'n? %mor le masa'n? %eng %spa la manzana? C nk'o ta la Juan? nk'otaj? %mor nk'o ta la Juan? nk'otaj? %eng %spa no esta Juana? no esta? C jachin are? ay, xe'ek k'o ta chik? %mor jachin are? ay, xe'ek k'o ta chik? %eng %spa quien es el? se fue, ya no esta. C ab'usiva. %mor ab'usiva. %eng %spa abusivo. *R19-37 P b'aya. %mor b'aya. %eng %spa baya. C b'aya, jachinoq? %mor b'aya, jachinoq? %eng %spa baya, quien? P uy le, jelale kape wile le. %mor uy le, jelale kape wile le. %eng %spa por alli viene. P ajsik, ajsik, ajsik. %mor ajsik, ajsik, ajsik. %eng %spa arriba, arriba, arriba. C chikaj, chikaj, jelale. %mor chikaj, chikaj, jelale. %eng %spa arriba, arriba, por alli. C jelale chikaj. %mor jelale chikaj. %eng %spa por alli arriba. P le. %mor le. %eng %spa ese. C le, jas uwach le june? %mor le, jas uwach le june? %eng %spa que es ese uno? C jas uwach? xtzaq jun b'aj. %mor jas uwach? xtzaq jun b'aj. %eng %spa que es? se cayo una piedra. C xtzaq le ab'aj? le jun chik? %mor xtzaq le ab'aj? le jun chik? %eng %spa se cayo la piedra? el otro? P jawi lampe? jawilampe?, b'ay. %mor jawi lampe? jawilampe?, b'ay. %eng %spa anda a ver? anda a ver? C b'ay, jawi x'e wi. %mor b'ay, jawi x'e wi. %eng %spa baya, donde se fue? P al Chay, al Chay. %mor al Chay, al Chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch ay, jo chi k'ut, jo chi k'ut. = ay, jo chi k'ut, jo chi k'ut. %mor ay, /jo chi k'u-t, /jo chi k'u-t. %eng %spa vamos pues, vamos pues. Ch jo chi k'ut. = jo chi k'ut. %mor /jo chi k'u-t. %eng %spa vamos pues. P kate at Xela? %mor kate at Xela? %eng %spa te vas a Xela? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a kate at Xela, no? %mor a kate at Xela, no? %eng %spa te vas a Xela, no? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P kat'e taj? %mor kat'e taj? %eng %spa no te vas? Ch le ruk' leh. = kine ruk' le. %mor *k-*in/b'e r-uk' le. %eng %spa me voy con. Ch chuweq na, e pa xela uj. = chuweq na kuje pa Xela uj. %mor chuweq na *k-*uj/b'e pa Xela uj. %eng %spa ma¤ana nos vamos para Xela. Ch ruk' le nu nan. = ruk' le nu nan. %mor ruk' le nu nan. %eng %spa con mi mama. P chuweq? %mor chuweq? %eng %spa ma¤ana. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P jas ki'anal. %mor jas ki'anal. %eng %spa que van hacer. *R19-38 Ch loq'o, loq'o chocolat. = keqaloq'o chocolat. %mor *k-0-*e-*qa/loq'-o chocolat. %eng %spa vamos a comprar chocolate. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch k'o panaj chuwech. = k'o panaj chuwech. %mor /k'o: panaj chi-w-e-ch. %eng %spa esta ma¤ana. Ch k'utu pa Xela. = kaqak'utu pa Xela. %mor *k-0-*qa/k'ut-u pa Xela. %eng %spa lo vamos a ense¤ar en Xela. Ch k'utu pa Xela, k'o taj, taj. = kaqak'utu pa Xela, k'o taj. %mor *k-0-*qa/k'ut-u pa Xela, /k'o: ta-j. %eng %spa lo vamos a encontrar Xela. Ch taj, taj e pu Xel. = ma k'o taj le pa Xela. %mor *ma /k'o: ta-j le pa Xela. %eng %spa no hay en Xela. P maja? %mor maja? %eng %spa todavia no? C maja, xaq jub'iq. %mor maja, xaq jub'iq. %eng %spa todavia no, nada mas dice. P saj kut al Chay. %mor saj kut al Chay. %eng %spa venga pues Rosaria. *xk'is le cinta R-19.