.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 13 .N:2 .H:Al Cha:y 13 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;0.29 *No of utterances: 338 *MLU: 2.57 *R13-1 R chawilampe le. %mor chawilampe le. %eng %spa mira pues. Ch Pelipa wih winaq chimax chenko. = jawi k'o wi winaq tzi mas chenko. %mor *jawi /*k'o wi winaq tzi mas chenko. %eng %spa en donde estan las personas mas b'onitas. N uy. %mor uy. %eng %spa uy. Ch chenka, chenka. = chenka, chenka. %mor chenka, chenka. %eng %spa b'onito, b'onito. Rat ja k'ama ku le tem. %mor ja k'ama ku le tem. %eng %spa anda a traer la silla. Ch chenka chih nu potah. = chenka chi le nu foto. %mor chenka chi *le nu foto. %eng %spa es b'onito mi foto. R tem q'ew. %mor tem q'ew. %eng %spa silla, bien. Ch chi le mano. = chi le mano. %mor chi le mano. %eng %spa el mano. N inchare jama la le tem pa ja 'u. %mor inchare /j-0-a/k'am-a la le tem pa ja 'u. %eng %spa si pues anda a traer tu silla en la casa. R ah no, no. %mor ah no, no. %eng %spa no, no. C jas ka'ano le jun a, ali? %mor jas ka'ano le jun a, ali? %eng %spa que hace la muchacha. R k'o jun a temi. %mor k'o jun a temi. %eng %spa esta, esta tu silla. Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa al mano. R jun a temi a Felipe. %mor jun a temi a Felipe. %eng %spa esta tu silla Felipe. N ja? %mor ja? %eng %spa que? C jas ku'ano le jun ali? %mor jas ku'ano le jun ali? %eng %spa que hace la muchacha. N xa xtzaq pa le xaq'ol chuwaja. %mor xa x-0/tzaq pa le xaq'ol chi-u-wa ja. %eng %spa se cayo en el lodo en el patio. N y xa xqajal le ratz'yak. %mor y xa x-0-qa/jal le r-atz'yak. %eng %spa le cambiamos la ropa. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R chixkula waral!. %mor chixkula waral!. %eng %spa sientense aqui. C y jasche xtzaq pa le jun ja? %mor y jasche xtzaq pa le jun ja? %eng %spa porque se cayo en la casa. N (xa etz'anem karaj pa le xaq'ol). %mor (xa /etz'an-em k-0-r/aj pa le xaq'ol). %eng %spa quiere jugar en el lodo. R a Pedro, n kawaj. %mor a Pedro, n kawaj. %eng %spa Pedro, quieres. N pa le jab'. %mor pa le jab'. %eng %spa en la lluvia. Ch na, xa luk' wix. = xa ruk' al wix. %mor xa ruk' al wix. %eng %spa con la wix. N xa jun riij chi le ratz'yak xukojoh. %mor xa jun riij chi le r-atz'yak x-0-u/koj-oh. %eng %spa usa cena su ropa vieja. Ch riij chik chaka koj in. = xa jun rij chik le watzyak xinkoj in. %mor *xa *jun rij chi-k *le *w-atzyak *x-0-*in/koj in. %eng %spa yo solo uso una ropa sucia. Ch chilemano. = chilemano. %mor chilemano. %eng %spa con el mano. *R13-2 N eh. %mor eh. %eng %spa eh. C puro chak'alik lo watz'yak. %mor puro chak'alik lo watz'yak. %eng %spa esta muy mojado tu ropa. N k'olo qan le jun awatz'yak e. %mor /k'ol-o qan le jun aw-atz'yak e. %eng %spa guarda esa tu ropa. Ch ay no, ay. = ay no, ay. %mor ay no, ay. %eng %spa ay. N ay jitzukuj ku lu qaneh. %mor ay /j-0-i/tzuku-j ku le u-ganch. %eng %spa anda a buscar el gancho. Rat je la we ate. %mor je la we ate. %eng %spa a si tambien el tuyo. N tajin kimb'ij jitzukuj ku lu ganch. %mor /tajin k-0-in/b'ij /j-0-i/tzuku-j ku le u-ganch. %eng %spa estoy diciendo, vayan a buscar el gancho. P ay ma utz ta chik al Chay. %mor ay ma utz ta chik al Chay. %eng %spa ya no estas bien Ros. N k'o le ruk' a, a Pelipe le. %mor /k'o: le r-uk' a, a Pelipe le. %eng %spa esta con Felipe. N xaq'ol xu'ano le. %mor xaq'ol x-0-u/b'an-o le. %eng %spa hizo lodo el. C jun a te. %mor jun a te. %eng %spa ud. R Felipa le, Felip. %mor Felipa le, Felip. %eng %spa Felipe, ese, Felipe. C ah, le awatz'yak le june? %mor ah, le awatz'yak le june? %eng %spa esa es tu ropa. C le awuq? %mor le awuq? %eng %spa tu corte. N ali cha. %mor ali /cha'. %eng %spa muchacha dice. R kach'aw ta kute. %mor kach'aw ta kute. %eng %spa ya no hables. N kach'aw ta kute. %mor k-0/ch'aw ta ku-t e. %eng %spa no hables pues. N tzi jun q'o laj kayajanik. %mor tzi jun q'o laj k-0/yaj-an-ik. %eng %spa como rega¤a mucho. N tzi jun mudo laj al Juana. %mor tzi jun mudo laj al Juana. %eng %spa es una muda esa Juana. N n kuk'ama ta jun utem a Felipa kub'ij. %mor n k-0-u/k'am-a ta jun u-tem a Felipa k-0-u/b'ij. %eng %spa que vaya a traer una silla Felipe, dice. C a ka'ano le ceb'oy? %mor a ka'ano le ceb'oy? %eng %spa quieres la cebolla. R chach'awa kut. %mor chach'awa kut. %eng %spa habla pues. N (b'ay chawesaj pot). %mor (b'ay ch-0-aw/esa-j pot). %eng %spa (saca la foto). C a ka'ano le ceb'oy. %mor a ka'ano le ceb'oy. %eng %spa haces la cebolla. N chaya cha. %mor chaya /cha'. %eng %spa Ros dice. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. N ali, jas ku le xa'ano al Chay. %mor ali, jas ku le x-0-a/b'an-o al Chay. %eng %spa muchacha, que hicistes Ros. N n kach'aw taj. %mor n k-at/ch'aw ta-j. %eng %spa no hablas. R al Chaya, chach'awa kut, nan. %mor al Chaya, chach'awa kut, nan. %eng %spa Ros, habla pues mama. *R13-3 R k'o jun awe tzab'al ruk'ama Felipe le. %mor k'o jun awe tzab'al ruk'ama Felipe le. %eng %spa Felipe tiene un tu juguete. R le k'o pa lu chim. %mor le k'o pa lu chim. %eng %spa tiene en su morral. N chata chare, jas le rukam. %mor ch-0-a/ta' chi-r-e, jas le r-u/k'am. %eng %spa preguntale que es lo que tiene. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C ah no rech le al Juana. %mor ah no rech le al Juana. %eng %spa es de Juana. C rech le al Juana. %mor rech le al Juana. %eng %spa es de Juana. Ch ay, pal, xpax. = ay, pal, xpax. %mor ay, pal, x-0/pax. %eng %spa ay, se rompio. R chata, chata k'u chare. %mor chata, chata k'u chare. %eng %spa pregunta, preguntaselo. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R akaay chuweh cho'qa k'ut alehoy. %mor akaay chuweh cho'qa k'ut alehoy. %eng %spa me lo vas a dar, diga pues Ros. Ch ya chuwe wari. = a kaya chuwe le wari. %mor a *k-0-*a/ya' chi-w-e *le wari. %eng %spa dame esto, me vas a dar esto. C ah je, wene. %mor ah je, wene. %eng %spa a si, talves. N jas pu hora le lub'ij. %mor jas pu hora le k-0-u/b'ij. %eng %spa que hora dice. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es este uno. C le jun al chay le. %mor le jun al chay le. %eng %spa esa Ros. R pele. %mor pele. %eng %spa mira. R lee jun a Felipe leh kalcha. %mor lee jun a Felipe leh kalcha. %eng %spa ese Felipe diga. N jun a Felipe le. %mor jun a Felipe le. %eng %spa ese Felipe ve. C chawesaj k'ut. %mor chawesaj k'ut. %eng %spa saca pues. Tr are kin wesaj in. %mor are kin wesaj in. %eng %spa eso voy a pasar yo. Jr chawesaj k'ut. %mor chawesaj k'ut. %eng %spa saca pues Ros. Ch no wesaj in. = kinwesaj in. %mor no *k-0-inw/esa-j in. %eng %spa lo saco yo. R kesax nah. %mor kesax nah. %eng %spa tienen que sacar. Rat qana na. %mor qana na. %eng %spa esperemos. C a kut kowin chawesaj. %mor a kut kowin chawesaj. %eng %spa puedes quitar. R no kachaptaj ri' are kinwesajn in. %mor no kachaptaj ri' are kinwesajn in. %eng %spa no lo agarres, yo lo voy a sacar. Ch le nom le noh dih. = le wanon di. %mor le wanon di. %eng %spa las ab'ejas, ay! no muchacha. Ch lenon ene dih. = le wanon di. %mor le wanon di. %eng %spa las ab'ejas, muchacha. Ch enon b'ej chile mano. = le wanon kinach'ab'ej. %mor *le wanon *k-*in-*a/ch'aw-b'e-j. %eng %spa la abeja me habla. *R13-4 R ay inaj ak'al qalajin lu ware. %mor ay inaj ak'al qalajin lu ware. %eng %spa se vio el diente del ni¤o. C chile, chile mano. %mor chile, chile mano. %eng %spa con el mano. R qalanjila lu ware. %mor qalanjila lu ware. %eng %spa se vio su diente. R ay lu ware le, qayinaq lu ware le. %mor ay lu ware le, qayinaq lu ware le. %eng %spa su diente, tiene podrido su diente. R jun al Chay le. %mor jun al Chay le. %eng %spa esa Ros, ve. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R chijaqa k'u lu wi cha. %mor chijaqa k'u lu wi cha. %eng %spa quiten su tapadera dice. C cha k'ut che lal Chay. %mor cha k'ut che lal Chay. %eng %spa muestrelo a Ros. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. R tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C a kat kowin kawesaj. %mor a kat kowin kawesaj. %eng %spa puedes quitar. R jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam. %eng %spa que hay adentro. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P chawesaj impe cha al chay cha. %mor chawesaj impe cha al chay cha. %eng %spa quita pues dice Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chawesaj. %mor chawesaj. %eng %spa quita. R chawesaj qaj warali. %mor chawesaj qaj warali. %eng %spa quita por aqui. Ch ak'al wexaj in. = le jun ak'al, kinwesaj in. %mor *le *jun ak'al, *k-0-inw/esa-j in. %eng %spa al ni¤o voy a quitar yo. N al juana, n ka'an ta at. %mor al juana, n k-0-a/b'an ta at. %eng %spa Juana no lo hagas. N ki'ana na lare. %mor k-0-i/b'an-a na le are. %eng %spa que lo haga ella. R chawesaj impe. %mor chawesaj impe. %eng %spa quita pues. Rat ki'ana na lare, solo je awe ne alt charech. %mor ki'ana na lare, solo je awe ne alt charech. %eng %spa que lo hagan ellos a si es ud. con eso. Rat al juan dih. %mor al juan dih. %eng %spa Juana, muchacha. Ch lee chi'. = le chiri. %mor le chiri. %eng %spa aqui. R chiqana k'una. %mor chiqana k'una. %eng %spa que lo hagamos pues. N ay jun al tentona al juana. %mor ay jun al tentona al juana. %eng %spa esa juana es una tentona. R chaya na k'ute. %mor chaya na k'ute. %eng %spa haga pues. Rat tzi k'u min rib'. %mor tzi k'u min rib'. %eng %spa se mete. N k'o k'u xaqol at che laqab' al juana. %mor /k'o: k'u xaqol at che le a-q'ab' al juana. %eng %spa en tu mano tienes lodo juana. *R13-5 N xaq chal k'ola at. %mor xaq ch-at/k'ol-a at. %eng %spa esta quieto ud. N cha at al chay di. %mor cha at al chay di. %eng %spa Ros muchacha. R taqana m pena. %mor taqana m pena. %eng %spa espera. R jas k'uwa le anom charech. %mor jas k'uwa le anom charech. %eng %spa que sera lo que le han hecho. Ch ay chachaal. = ay chachaal. %mor ay chachaal. %eng %spa tu collar. N chetz'ana na laro chila. %mor ch-0/etz'an-a na le are chila. %eng %spa que juegue ella alla. R chat, chat tururej. %mor chat, chat tururej. %eng %spa vacia. R k'u warali chaya la we. %mor k'u warali chaya la we. %eng %spa aqui, dame el mio. Rat di te la kuk. %mor di te la kuk. %eng %spa quitate pues. R iy qe kinwilna. %mor iy qe kinwilna. %eng %spa lo tengo que ver. N juan. %mor juan. %eng %spa juana. Ch wolita, wolita. = b'olita, b'olita. %mor b'olita, b'olita. %eng %spa b'olita, b'olita. Ch pelipa ch'akah. = la pelipe xuch'ako. %mor *le *a pelipe *x-0-*u/ch'ak-o. %eng %spa Felipe lo gano. C b'olita. %mor b'olita. %eng %spa bolita. N eh xuch'ak lub'olita cha. %mor eh x-0-u/ch'ak le u-b'olita /cha'. %eng %spa gano su bolita dice. Ch wolita b'al. = le b'olita palo k'olb'al. %mor le b'olita palo k'olb'al. %eng %spa la b'olita en su lugar. C katetzan ruk' le b'olita. %mor katetzan ruk' le b'olita. %eng %spa juegas con la bolita. Ch ay kara b'olit. = ay kara b'olit. %mor ay kara b'olit. %eng %spa caro la b'olita. Ch karro. = karro. %mor karro. %eng %spa carro. Tal u, uy nu suerte. %mor u, uy nu suerte. %eng %spa uy, mi suerte. Ch u nu xerte. = uy nu suerte. %mor uy nu suerte. %eng %spa uy mi suerte. R re kanakol. %mor re kanakol. %eng %spa es de caracol. Rat chix ya juntiro b'urro. %mor chix ya juntiro b'urro. %eng %spa den todo burro. Ch xerto. = suerte. %mor suerte. %eng %spa suerte. N mudo we kawaj al Talin. %mor mudo we k-0-aw/aj al Talin. %eng %spa si quiere ud. Catarina. N we tane xa katnimanik. %mor we tane xa k-at/niman-ik. %eng %spa si obedecieras. N jun puyij wi la pedro. %mor jun /puyi-j wi la pedro. %eng %spa lo empuja pedro. N jawi ri kachab'ej wi. %mor jawi ri k-0-a/ch'aw-b'e-j wi. %eng %spa en donde le puedes hacer entender. C jas k'o puqab' le al Talin. %mor jas k'o puqab' le al Talin. %eng %spa que tiene en la mano Catarina. *R13-6 N chay cha. %mor chay /cha'. %eng %spa Ros dice. P chay chawilampele. %mor chay chawilampele. %eng %spa Ros mira pues. R le. %mor le. %eng %spa ese. Ch wolit. = b'olita. %mor b'olita. %eng %spa b'olita. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R chay cha, ala chay. %mor chay cha, ala chay. %eng %spa Ros dice, ala Ros. Rat di. %mor di. %eng %spa muchacha. N al chay chawila mpe. %mor al chay ch-0-aw/il-a mpe. %eng %spa Ros mira pues. N jas ruk'um al lin e. %mor jas r-u/k'am-am al lin e. %eng %spa que lleva Catarina. R al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Ros ve. P akak'amocha. %mor akak'amocha. %eng %spa lo llevas dice. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. N tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Tal jas uwach kuwa'leh. %mor jas uwach kuwa'leh. %eng %spa que sera eso. C minister kasutinik. %mor minister kasutinik. %eng %spa es necesario que de vuelta. Ch uwarlih. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. P b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya. %eng %spa vaya, vaya. Ch b'aya jan la pelipah. *** = b'aya kayajoh la le pelipe. %mor b'aya *k-0/yaj-an la *le pelipe. %eng %spa vaya rega¤a Felipe. R le. %mor le. %eng %spa ese. C le june. %mor le june. %eng %spa el uno. Ch noh wech in. = noh wech in. %mor noh wech in. %eng %spa no es mio. C ah ixkeb'. %mor ah ixkeb'. %eng %spa son 2. Ch warlih. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. R wile al chay le. %mor wile al chay le. %eng %spa donde esta Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. *R13-7 C chiwech ix. %mor chiwech ix. %eng %spa a uds. Ch we at q'e. = we at q'e. %mor we at q'e. %eng %spa si vas de nosotros. R le jun riri. %mor le jun riri. %eng %spa este uno. Ch lech, lech, lech. = lech, lech, lech. %mor lech, lech, lech. %eng %spa si. R chakumpelu che le qanan. %mor chakumpelu che le qanan. %eng %spa guarda ante nuestra mama. R al lin, al lin. %mor al lin, al lin. %eng %spa Catarina, Catarina. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C le, le. %mor le, le. %eng %spa ese, ese. Ch karaj taj, leh. = ma karaj taj le. %mor *ma k-0-r/aj ta-j le. %eng %spa no quiere. N ya chare lal chaya le al Talin. %mor ya chare lal chaya le al Talin. %eng %spa es de Ros, Catarina. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch wolitalik. = b'olita, k'olik. %mor b'olita, k'olik. %eng %spa b'olita hay. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este uno. Ch u, ula, ula ch'akanik. = xch'akanik. %mor *x-0/ch'ak-an-ik. %eng %spa gano. Ch ch'akanik pelipa nan. = xch'akan le pelipa nan. %mor *x-0/ch'ak-an *le pelipa nan. %eng %spa gano Felipe mama. N ni modo xch'akanik. %mor ni modo x-0/ch'ak-an-ik. %eng %spa si pues gano. N laj ab'usib'a. %mor laj ab'usib'a. %eng %spa es muy abusiva. R na ne. %mor na ne. %eng %spa no. Ch pelipa. = pelipa. %mor pelipa. %eng %spa Felipe. R naj taq k'ayib'al. %mor naj taq k'ayib'al. %eng %spa esos mercaditos. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo ves. Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa eh. C eh, a kut kowinik kawesaj. %mor eh, a kut kowinik kawesaj. %eng %spa puedes sacar. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. C tawena, chawilo. %mor tawena, chawilo. %eng %spa esta bien, lo ves. N ay karaj torik. %mor ay k-0-r/aj /tor-ik. %eng %spa puede abrirse. C juntiro k'o pa le mar. %mor juntiro k'o pa le mar. %eng %spa todo hay en el mar. N ay mexa ta b'a qastzij intera. %mor ay mexa ta b'a qastzij intera. %eng %spa entonces no es todo completo. *R13-8 P tzij taj. %mor tzij taj. %eng %spa no es cierto. Ch ay wonito, ay wonita. = ay wonito, ay wonita. %mor ay wonito, ay wonita. %eng %spa b'onito, que b'onito. N eh laj kakikat chik. %mor eh laj k-0/kikat chi-k. %eng %spa esta muy alegre. Ch leh leh wech' in, wech' in. = leh leh wech' in, wech' in. %mor leh leh wech' in, wech in. %eng %spa el mio, el mio. C a kat kowin ka'an le june. %mor a kat kowin ka'an le june. %eng %spa puedes hacer eso. R qak'exa. %mor qak'exa. %eng %spa cambiemos. Ch noh jan qatat. = no kayajan le qatat. %mor no *k-0/yaj-an *le qa-tat. %eng %spa rega¤a papa. P chana k'ut cha al chay. %mor chana k'ut cha al chay. %eng %spa haga pues dice Ros. P chana uanik. %mor chana uanik. %eng %spa compongalo. Ch no karaj taj. = ma karaj taj. %mor no *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. R leh. %mor leh. %eng %spa ese. Ch karaj taj xa mux. = ma karaj taj xa mus. %mor *ma k-0-r/aj ta-j xa mu's. %eng %spa no quiere es que es ladino. Ch karaj taj warli. = ma karaj taj le wari. %mor *ma k-0-r/aj ta-j *le wari. %eng %spa no quiere esto. C kawaj k'ut. %mor kawaj k'ut. %eng %spa quiero pues. Ch ku b'a jana nuwa at. = chak'u b'a jat ku'anale nu wa at. %mor *ch-0/k'u b'a /jat *k-0-*u/b'an-a *le nu-wa at. %eng %spa sientalo, anda hacer mi comida ud. Ch ula. = ula. %mor ula. %eng %spa a la. N juana n kachaqa ta chi at. %mor juana n k-0-a/chaq-a ta chi at. %eng %spa juana no vaya a tocarlo ud. N k'o lulew che laq'ab' qana chawe. %mor /k'o: le ulew che le a-q'ab' qana chi-aw-e. %eng %spa esta la tierra en tus manos. R jas che, jas che, chatzukuj. %mor jas che, jas che, chatzukuj. %eng %spa porque, porque lo buscas. C nk'ota modo al chay. %mor nk'ota modo al chay. %eng %spa no se puede Ros. N no, no, no, nesia. %mor no, no, no, nesia. %eng %spa necia. Ch xo'l lech. = sor, rech. %mor sor, rech. %eng %spa es sordo. N cho'ana lawe n ka'an ta chingar. %mor ch-0-a/b'an-a le aw-e n k-0-a/b'an ta chingar. %eng %spa haga el suyo y no moleste. Ch naj jun, chi jun. = le naj jun, ko chi jun. %mor *le naj jun, /*k'o: chi jun. %eng %spa ese uno, hay otro. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ch jel kikat chik le. = konojel kekikat chik le. %mor *k-onojel *k-*e/kikat chi-k le. %eng %spa todos se alegran. Ch no puta parex kanoh. = pares ka'ano. %mor pares k-0-a/b'an-o. %eng %spa por eso lo haces. Ch ya', ya' chuwech ya chuwech. = xuya chuwech. %mor *x-0-*u/ya' chi-w-e-ch. %eng %spa me lo dio a mi. Ch pelipe q'ee. = le pelipe qe. %mor le pelipe qe. %eng %spa Felipe. *R13-9 C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ch e keb'. = e keb'. %mor e keb'. %eng %spa 2. C k'o kejeb'. %mor k'o kejeb'. %eng %spa hay 2. Rat cha'ana le sib'oy di. %mor cha'ana le sib'oy di. %eng %spa haga la cebolla muchacha. C le b'olita. %mor le b'olita. %eng %spa la bolita. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. R chana chu anik a Felipe. %mor chana chu anik a Felipe. %eng %spa compongalo Felipe. Ch ala. = ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. N ay nan tzijel le naj retzab'al. %mor ay nan tzijel le naj r/etz'an-b'al. %eng %spa mama es muy bonito su juguete. Ch ala. = ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. N chetzana 'na lal chay. %mor ch-0/etz'an-a 'na le al chay. %eng %spa que juegue Ros. R Felipe cha'ana u anike wari. %mor Felipe cha'ana u anike wari. %eng %spa Felipe componga esto. C ah chana, menester le. %mor ah chana, menester le. %eng %spa hagalo, es necesario esta. C jun parte chiki, no xaq. %mor jun parte chiki, no xaq. %eng %spa otra parte, solo al. C kasutinik, le june, kawilo? %mor kasutinik, le june, kawilo? %eng %spa la vueltas este uno, lo ves. R ay, wech in inaj wa'ri? %mor ay, wech in inaj wa'ri? %eng %spa es mio esta cosa. C y le jun chik. %mor y le jun chik. %eng %spa y el otro. Ch a kol Pelipe le'. = a kol le Pelipa le. %mor a kol le Pelipa le. %eng %spa es que Felipe. R no qila kuna, qila kuna. %mor no qila kuna, qila kuna. %eng %spa veamoslo pues. R wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. N ma junam ta chik. %mor ma junam ta chik. %eng %spa ya no es uno solo. Ch chu'ux a chux. = chu'ux a chux. %mor chu'ux a chux. %eng %spa b'onito, b'onito. N kachuux kacha b'i ri. %mor kachuux k-0/cha' b'i ri. %eng %spa bonito, dice. Ch Pelipe q'e b'ij rech. = le Pelipe q'e kub'ij rech. %mor *le Pelipe q'e *k-0-*u/b'ij r-e-ch. %eng %spa Felipe tamb'ien dice. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. N le Pelipe kub'ij rech kacha b'i ri. %mor le Pelipe k-0-u/b'ij r-e-ch k-0/cha' b'i ri. %eng %spa Felipe dice, dice ella. C juni? pa lu. %mor juni? pa lu. %eng %spa este uno? en. Ch dih tah. = dih tah. %mor dih tah. %eng %spa muchacha. *R13-10 C pa lu tel, y le june, despues. %mor pa lu tel, y le june, despues. %eng %spa en su olla, y este uno, despues. C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. Ch Pelipe q'e chin. = (chino). %mor (chino). %eng %spa Felipe dice. Ch naj jun. = enaj jun. %mor enaj jun. %eng %spa ese uno. P wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. Ch e xol ch'at. = e chuxol le ch'at. %mor *x-0/b'e *chi-*u-xol *le ch'at. %eng %spa se fue entre las camas. P wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. Ch leh, k'o taj chikleh. = n k'o ta chik le. %mor *n /k'o: ta-!j chi-k le. %eng %spa ya no esta. R ay, lanom charech. %mor ay, lanom charech. %eng %spa lo que le has hecho. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C y k'o pu, k'o uchi charech. %mor y k'o pu, k'o uchi charech. %eng %spa no pues, le habla duro. Ch Pelipe waloq. = Pelipe waloq. %mor Pelipe /wal-oq. %eng %spa Felipe traigalo. C y k'o lu q'ab'. %mor y k'o lu q'ab'. %eng %spa y su mano. R al Chaya di. %mor al Chaya di. %eng %spa Ros muchacha. Ch no, wech in. = no, wech in. %mor no, wech in. %eng %spa no, es mio. N Talin xaq jun ch'atkolo wi. %mor Talin xaq jun ch-at/kol-o wi. %eng %spa Catarina, estate quieto. N al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. C ix keb'. %mor ix keb'. %eng %spa son 2. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. N jas tajin ka'ano? %mor jas /tajin k-0-a/b'an-o? %eng %spa que estas haciendo. R al Chaya leh. %mor al Chaya leh. %eng %spa Ros. Ch i. = i. %mor i. %eng %spa i. R lal Chaya le. %mor lal Chaya le. %eng %spa Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R wilampele. %mor wilampele. %eng %spa lo tengo que ver. P jaya ku la kape chupam e. %mor jaya ku la kape chupam e. %eng %spa ponga tu cafe adentro. Ch n. = n. %mor n. %eng %spa n. P jaya k'ut. %mor jaya k'ut. %eng %spa pongalo pues. *R13-11 R a kape kat'arej kan pachi'. %mor a kape kat'arej kan pachi'. %eng %spa lo riegas en tu boca. N ... %mor ... %eng %spa ... C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch kaparlih. = kaparlih. %mor kaparlih. %eng %spa ruido. P m? %mor m? %eng %spa m? Ch ka warlih. = k'o waral i. %mor /k'o: waral i. %eng %spa esta aqui. P jama chupam la le le. %mor jama chupam la le le. %eng %spa anda a traer en eso. R le chaya le. %mor le chaya le. %eng %spa eso Ros. C jas uwach le june? al Chay? %mor jas uwach le june? al Chay? %eng %spa que es ese uno? Ros? Ch le le karra. = le le karra. %mor le le karra. %eng %spa el carro. C ah le karo, kiya le karo. %mor ah le karo, kiya le karo. %eng %spa a el carro, son muchos los carros. N al Talin, jas le ka'ano le? %mor al Talin, jas le k-0-a/b'an-o le? %eng %spa Catarina,que haces ve? C jas kawaj? ah. %mor jas kawaj? ah. %eng %spa que quieres? ah. R qajak a b'i luwi. %mor qajak a b'i luwi. %eng %spa destapemos arriba. V no, nkatzur ta kulal Chay. %mor no, nkatzur ta kulal Chay. %eng %spa no molestes a Ros. V ay no, n kachob'a taj taj al Talin. %mor ay no, n kachob'a taj taj al Talin. %eng %spa no se sabe Catarina. C xaq nojimal. %mor xaq nojimal. %eng %spa solo despacio. Ch ay, paleh. = ay letz'ab'al le. %mor ay *le /etz'an-b'al le. %eng %spa ay, el juguete. C jas ka'ano al Chay. %mor jas ka'ano al Chay. %eng %spa que haces Ros. P katkowin taj. %mor katkowin taj. %eng %spa no puedes. N al Chay, di. %mor al Chay, di. %eng %spa Ros. C a katkowin? %mor a katkowin? %eng %spa puedes? R al Chay kak'ayij, kak'ayij lin taq. %mor al Chay kak'ayij, kak'ayij lin taq. %eng %spa Ros lo venden, venden los. R wuj cha, chareh. %mor wuj cha, chareh. %eng %spa libros dice. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C nk'ota mas, xaq xe wile jun b'olita. %mor nk'ota mas, xaq xe wile jun b'olita. %eng %spa no hay mas, solo la bolita. C le. %mor le. %eng %spa ese. Ch xaj warlih pelipa. = ta saj waral i, pelipa. %mor ta/saj waral i, pelipa. %eng %spa venga aca Felipe. C xaq xe wi. %mor xaq xe wi. %eng %spa solo. *R13-12 R ay b'aya jasche xawesaj. %mor ay b'aya jasche xawesaj. %eng %spa porque lo sacastes. C chaya le b'olitas chupame. %mor chaya le b'olitas chupame. %eng %spa ponga las bolitas adentro. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. R ki karil chik, xaq karik. %mor ki karil chik, xaq karik. %eng %spa le gusta, solo encuentras. R e taq wa le. %mor e taq wa le. %eng %spa estas cosas. C ah, a katkowin kaya le, jun uchi. %mor ah, a katkowin kaya le, jun uchi. %eng %spa puedes dar su, su boca. C jun uchi. %mor jun uchi. %eng %spa su boca. P chi kojo b'i luchileh. %mor chi kojo b'i luchileh. %eng %spa ponga su boca. R a Felipa. %mor a Felipa. %eng %spa Felipe. Ch no' kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor no' *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. P chikojo b'i. %mor chikojo b'i. %eng %spa metanlo. R n kuri la foto ya xel loq? %mor n kuri la foto ya xel loq? %eng %spa y tu foto ya saldria. C xel taj. %mor xel taj. %eng %spa no salio. Ch ya warlih. = chaya waral i. %mor *ch-0-*a/ya' waral i. %eng %spa pongalo aqui. R maja. %mor maja. %eng %spa falta. Ch jawile? = jawile? %mor jawile? %eng %spa donde esta? R jampa kuri kel loq? %mor jampa kuri kel loq? %eng %spa y cuando saldra? C wetam taj, k'o le nu carta. %mor wetam taj, k'o le nu carta. %eng %spa no lo se, esta mi carta. C che numan kub'ij. %mor che numan kub'ij. %eng %spa a mi mama lo dice. Ch no cha'qoq. = chalchoqo. %mor no *ch-*at/cha'-oq. %eng %spa diga. C xa k'o le pelicula pa los Estados. %mor xa k'o le pelicula pa los Estados. %eng %spa esta la pelicula en E.E.U.U. C y minister ku'an revellar la. %mor y minister ku'an revellar la. %eng %spa y necesario que revele esa. C le jun pelicula, wene pa le. %mor le jun pelicula, wene pa le. %eng %spa pelicula, talves en la. C jun chik, le semana chik. %mor jun chik, le semana chik. %eng %spa otra semana. R kapetik? %mor kapetik? %eng %spa viene? C wene, wetam taj, kinweyej. %mor wene, wetam taj, kinweyej. %eng %spa talves no se, lo voy a esperar. Ch no, no kol. = no, no kol. %mor no, no kol. %eng %spa no, no es que. *R13-13 N pares ka. %mor pares ka. %eng %spa por eso. Ch pelipa, no k'olik pelipe. = pelipa, no k'olik pelipe. %mor pelipa, no /k'o:-l-ik pelipe. %eng %spa Felipe, hay Felipe. P no tzij ya'a b'ay le, yale. %mor no tzij ya'a b'ay le, yale. %eng %spa de veras, vaya el. C kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. P b'ay xawesaj chilu qab'e. %mor b'ay xawesaj chilu qab'e. %eng %spa quita su mano. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C b'ay, kawesaj le jun. %mor b'ay, kawesaj le jun. %eng %spa vaya quita el uno. C ka'e pu q'ab'. %mor ka'e pu q'ab'. %eng %spa se va en su mano. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C tawen, utz. %mor tawen, utz. %eng %spa esta bien, bien. N utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch q'ab' intu. = luqab' kink'utu. %mor *le *u-qab' *k-0-*in/k'ut-u. %eng %spa su mano ense¤o. C y lu chih. %mor y lu chih. %eng %spa y su boca. Ch ay wonita. = ay b'onita. %mor ay b'onita. %eng %spa que b'onito. C lu puwi, a kawesaj. %mor lu puwi, a kawesaj. %eng %spa su sombrero lo quitas. P chawesaj uwile. %mor chawesaj uwile. %eng %spa quita arriba. R ay nan tzi kachaw le jun chik pale. %mor ay nan tzi kachaw le jun chik pale. %eng %spa habla ese uno en el. C jawi k'owi le b'olita. %mor jawi k'owi le b'olita. %eng %spa en donde esta la bolita. N chawesaj len taq wich' al chay. %mor ch-0-aw/esa-j le n taq wich' al chay. %eng %spa quita los peque¤os Ros. R rech al Rosario le ri nan. %mor rech al Rosario le ri nan. %eng %spa es de Ros, esto mama. C le jun Rosario. %mor le jun Rosario. %eng %spa esa Ros. N le jun Rosario. %mor le jun Rosario. %eng %spa esa Ros. R nab'e xink'amala in. %mor nab'e xink'amala in. %eng %spa primero lo fui a traer yo. C le jun a lu'z. %mor le jun a lu'z. %eng %spa tu luz. R la lu' ri. %mor la lu' ri. %eng %spa este Pedro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. *R13-14 R la Felip. %mor la Felip. %eng %spa Felipe. C le al Talin le. %mor le al Talin le. %eng %spa la Catarina. R no la Felipe ri. %mor no la Felipe ri. %eng %spa no Felipe. C no le al Talin. %mor no le al Talin. %eng %spa no Catarina. Ch ay, wolitah. = b'olita. %mor b'olita. %eng %spa b'olita. C b'olita. %mor b'olita. %eng %spa bolita. Ch k'al at. = k'al at. %mor k'al at. %eng %spa es que pesa. C kawesaj le june. %mor kawesaj le june. %eng %spa quita ese uno. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C juntiro kawesaj. %mor juntiro kawesaj. %eng %spa todo lo sacas. P le xelike. %mor le xelike. %eng %spa ya salio. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. R na'ana chiku anik a Felipa. %mor na'ana chiku anik a Felipa. %eng %spa compongalo Felipe. R le k'u inaj a Cartone. %mor le k'u inaj a Cartone. %eng %spa tienes en tu carton. R kayab'ej a palatiiya le. %mor kayab'ej a palatiiya le. %eng %spa en donde pones tu platillo. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. N laj palatiya. %mor laj palatiya. %eng %spa tu platillo. R kaya puwi chay. %mor kaya puwi chay. %eng %spa lo pones, sobre Ros. P inaj platoo. %mor inaj platoo. %eng %spa el plato. Ch m, palatoo. = plato. %mor plato. %eng %spa plato. R ku naj xil koloq. %mor ku naj xil koloq. %eng %spa esta un poco. N naj palato. %mor naj palato. %eng %spa el plato. Ch kawan to. = palato. %mor palato. %eng %spa no lo hagas lo oyes. R al chay makaya tachik ri. %mor al chay makaya tachik ri. %eng %spa Ros, no pongas el. Ch la kantor. = le kantor. %mor le kantor. %eng %spa el cantor. Ch le julantor. = le julantor. %mor le julantor. %eng %spa el cantor. R ka'ano jas le ka'an. %mor ka'ano jas le ka'an. %eng %spa haces, lo que haces. C anto. %mor anto. %eng %spa canto. Ch ah no wech in lu qab'. = ah no wech in lu qab'. %mor ah no wech in lu qab'. %eng %spa no es mio, su mano. *R13-15 R kaqan, kaqan k'ut le. %mor kaqan, kaqan k'ut le. %eng %spa y quieres, quieres. R kaqan le naj jaron. %mor kaqan le naj jaron. %eng %spa quieres el agua. Ch tawen maloq kar. = chamaloq le kar. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq *le kar. %eng %spa traiga el pescado. Ch ay ay no. = ay ay no. %mor ay ay no. %eng %spa ay no. C no. %mor no. %eng %spa no. R ya chi k'u na cha. %mor ya chi k'u na cha. %eng %spa te van a dar dice. Ch lih. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. C li, le jun, ah k'ole ch'imal. %mor li, le jun, ah k'ole ch'imal. %eng %spa el uno, y hay el estrella. R le a Felipe le. %mor le a Felipe le. %eng %spa esto Felipe. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a kawil le jun chuma chumil. %mor a kawil le jun chuma chumil. %eng %spa ves a la estrella. Ch k'oo lee u kachi jun. = k'o awuk chi le jun. %mor /k'o: *aw-uk' chi *le jun. %eng %spa esta contigo ese uno. C k'ole taq chumil chupam. %mor k'ole taq chumil chupam. %eng %spa estan las estrellas adentro. R chike julaj jun. %mor chike julaj jun. %eng %spa ese uno. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. P chaya qaj chiririh. %mor chaya qaj chiririh. %eng %spa pongalo aqui. Ch no, ma loq jun. = chama loq le jun. %mor no *ch-0-*a/k'am-a la-oq *le jun. %eng %spa traiga el uno. P pares chaya qaj jun. %mor pares chaya qaj jun. %eng %spa por eso da ese uno. P kinketej b'ik, le. %mor kinketej b'ik, le. %eng %spa lo a punto. N ma kawaj ju jun. %mor ma k-0-aw/aj ju jun. %eng %spa no unos, unos. Ch le ula. = le ula. %mor le ula. %eng %spa ese, hola. R kinketej chub'i in al chay. %mor kinketej chub'i in al chay. %eng %spa lo voy apuntar Ros. N chiri le al chay. %mor chiri le al chay. %eng %spa aqui Ros. P m. %mor m. %eng %spa m. R voy. %mor voy. %eng %spa voy. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. *R13-16 N ma ka'an taj al chay. %mor ma k-0-a/b'an ta-j al chay. %eng %spa no lo hagas Ros. C chaya le june. %mor chaya le june. %eng %spa Ros, este uno. Ch wa at q'e. = ma we at taj qe. %mor ma we at taj qe. %eng %spa no es tuyo. N wa at qe. %mor wa at qe. %eng %spa es tuyo. Ch keb', keb' awolita. = keb' b'olita. %mor keb' b'olita. %eng %spa 2 b'olitas. C kejeb' le june. %mor kejeb' le june. %eng %spa son 4 ese. Ch jeb' wolita. = kijeb' b'olita. %mor kijeb' b'olita. %eng %spa 4 b'olitas. C kejeb' a oxib' chanim. %mor kejeb' a oxib' chanim. %eng %spa 4 o 3 rapido. Ch ma loq. = chama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. C maloq juni. %mor maloq juni. %eng %spa traiga ese uno. Ch kawaj kaj ob' leh. = kawaj kejeb'. %mor k-0-aw/aj kejeb'. %eng %spa quieres 4. C kejeb'. %mor kejeb'. %eng %spa 4. Ch duh chakanik mimpih. = da xchakan la mime. %mor da *x-0/ch'ak-an-!ik *le *a mime. %eng %spa gano el. Ch jut q'ab'. = kujut lu qab'. %mor *k-0-*u/jut *le *u-qab'. %eng %spa mete la mano. N laj b'a k'iya wa le. %mor laj b'a k'iya wa le. %eng %spa entonces es por mucho. N kixsutin wi a Pedro. %mor k-ix/suti-n wi a Pedro. %eng %spa donde dan la vuelta Pedro. P ja. %mor ja. %eng %spa que. N laj b'a k'iya wa le kixsutin wi. %mor laj b'a k'iya wa le k-ix/suti-n wi. %eng %spa entonces es en muchos donde dan vuelta. P xa keb'a le kinpe wi in. %mor xa keb'a le k-in/pet wi in. %eng %spa yo solo vengo de 2. N keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. P m. %mor m. %eng %spa m. N de ayi le re la pelipe le. %mor de ayi le re la pelipe le. %eng %spa es de Felipe. N a ka'e chuwa kuruz. %mor a k-0/b'e chi-u-wa kuruz. %eng %spa se va por alma cruz. N jetaqla. %mor jetaqla. %eng %spa por alla. P ka'e k'ula. %mor ka'e k'ula. %eng %spa se va. N ji. %mor ji. %eng %spa solo. R jawi k'u kat kanajwikan at. %mor jawi k'u kat kanajwikan at. %eng %spa y en donde se queda ud. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch nehwej nah. = chinawiyej na. %mor *ch-in-*aw/iye'-j na. %eng %spa esperame. *R13-17 R kat e wa. %mor kat e wa. %eng %spa te vas. N pares. %mor pares. %eng %spa por eso. P kin war kanoq. %mor kin war kanoq. %eng %spa me duermo. C wat li. %mor wat li. %eng %spa N kinwar kanoq. %mor k-in/war kan-oq. %eng %spa me quedo durmiendo. R jawi kate wi jas tzij. %mor jawi kate wi jas tzij. %eng %spa en donde vas, de veras. R wex pe la re. %mor wex pe la re. %eng %spa si viene ella. Ch no keb'. = no keb'. %mor no keb'. %eng %spa no 2. C le keb'e. %mor le keb'e. %eng %spa los 2. Ch oxij, oxij wareh. = oxib' le wari. %mor oxib' le wari. %eng %spa 3 estos. P no xama xaq xewila le. %mor no xama xaq xewila le. %eng %spa no es que solo eso. P waral kuj pewi. %mor waral kuj pewi. %eng %spa aqui venimos. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. N kub'ij ya la San kape. %mor k-0-u/b'ij ya le a San k-0/pet. %eng %spa dice santos que viene. N ka chuwi taq tikon kacha ya ri. %mor ka chi-u-wi taq /tik-on k-0/cha' ya ri. %eng %spa criticon asi dice. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch ah wech in. = ah wech in. %mor ah wech in. %eng %spa ah es mio. P pero enaqij chilo la ka'e la re. %mor pero enaqij chilo la ka'e la re. %eng %spa talves en la tarde se va alla. C wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah utz le jun chik. %mor ah utz le jun chik. %eng %spa esta bien el otro. N jas che la k'o pu ka'e chiwi na le b'eneb'al q'ij. %mor jas che la /k'o: pu k-0/b'e chiwi na le /b'e-ne-b'al q'ij. %eng %spa porque sera, acaso tiene en donde irse todavia en la tarde. P k'olik pues. %mor k'olik pues. %eng %spa tiene pues. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. *R13-18 N je b'a ku'an we la le. %mor je b'a k-0-u/b'an we la le. %eng %spa entonces asi hace. P m are rach'il chila. %mor m are rach'il chila. %eng %spa el ya su compa¤ero. P gustin chila re. %mor gustin chila re. %eng %spa de Agustin. N ch'il awustin ya. %mor ch'il awustin ya. %eng %spa es su compa¤ero Agustin. Ch a la. = a la. %mor a la. %eng %spa muchacho. P m. %mor m. %eng %spa m. N awustin chuwa taq kuruz. %mor awustin chuwa taq kuruz. %eng %spa Agustin de Chuacruz. Ch ko taj wuuk. = n k'o ta wuk'. %mor *n /k'o: ta-!j w-uk'. %eng %spa no esta conmigo. P m. %mor m. %eng %spa m. N ay nay. %mor ay nay. %eng %spa a si. Ch a chiriipuch. = a chiriipuch. %mor a chiriipuch. %eng %spa es aqui pues. N u chiri kut. %mor u chiri kut. %eng %spa aqui pues. C ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch chi'riipuch. = chi'riipuch. %mor chi'riipuch. %eng %spa aqui pues. C chiri puch, lu q'ab' le june. %mor chiri puch, lu q'ab' le june. %eng %spa aqui es pues su mano. Ch u chiri puch. = u chiri puch. %mor u chiri puch. %eng %spa aqui es pues. R tatzin, tatzin. %mor tatzin, tatzin. %eng %spa .... Ch q'etixaj. = chaqetisaj. %mor *ch-0-*a/q'et-isa-j. %eng %spa arrimalo. Ch ula. = ula. %mor ula. %eng %spa hola. R antaj qanoqe. %mor antaj qanoqe. %eng %spa ya se hizo. C ah, ma utz taj. %mor ah, ma utz taj. %eng %spa no esta bien. N ma xatkowin ta chare. %mor ma x-at/kowin ta chi-r-e. %eng %spa no pudistes con el. Ch ala wach ri. = ala le watz ri. %mor ala le watz ri. %eng %spa es tu hermano. Ch pelipe q'etixaj. = a pelipe chaqetisaj. %mor *a pelipe *ch-0-*a/q'et-isa-j. %eng %spa Felipe arrimalo. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. N xpe le kafe le di le. %mor x-0/pet le kafe le di le. %eng %spa ya viene el cafe muchacha. N malaya le jun ka'ano. %mor malaya le jun k-0-a/b'an-o. %eng %spa vaya lo que hace. R alaj le ku'ano le ekeb'. %mor alaj le ku'ano le ekeb'. %eng %spa mira lo que hace los 2. *R13-19 Ch ma loq. = ma loq. %mor /k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. C k'o lu powi, le lemet. %mor k'o lu powi, le lemet. %eng %spa esta sobre la botella. R chaya panoq nan. %mor chaya panoq nan. %eng %spa pongalo por alla mama. R le k'o powi. %mor le k'o powi. %eng %spa esta sobre. Ch ma loq. = ma loq. %mor /k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. N naj tz'i xakuloq. %mor naj tz'i x-0/kul-oq. %eng %spa un perrito, esta sentado. C k'otaj mal. %mor k'otaj mal. %eng %spa no hay. Ch no, k'oo chim. = no, k'oo chim. %mor no, /k'o: chim. %eng %spa no, hay metate. N k'o laj. %mor /k'o: laj. %eng %spa hay un. R waral, loqo q'e nan. %mor waral, loqo q'e nan. %eng %spa aqui... Ch ya chuwech. = chaya chuwech. %mor *ch-0-*a/ya' chi-w-e-ch. %eng %spa damelo. C k'otaj, xaq xe wi le kejeb'. %mor k'otaj, xaq xe wi le kejeb'. %eng %spa no hay solo los 4. R uh. %mor uh. %eng %spa uh. R jachin ajchaqe le naj wonowik. %mor jachin ajchaqe le naj wonowik. %eng %spa de quien es ese monton. R cuenta le. %mor cuenta le. %eng %spa ese. P re la lal chay. %mor re la lal chay. %eng %spa ese Ros. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch no, wech in xa max ya Pelipe chuwech. = xa ma xuya le Pelipe chuwech. %mor xa ma *x-0-*u/ya' *le Pelipe chi-w-ec-h. %eng %spa es que lo pueso delante de Felipe. Ch leh chile mano. = leh chile mano. %mor leh chile mano. %eng %spa eh con la mano. N xelaju b'a wa kuloq'o wi dah. %mor xelaju b'a wa k-0-u/loq'-o wi dah. %eng %spa en Quezaltenango lo compra muchacho. P ja. %mor ja. %eng %spa que. N xelaju b'a wa kuloq'o wi da? %mor xelaju b'a wa k-0-u/loq'-o wi da? %eng %spa en Quezaltenango lo compra. P sab'er, xelaju telula'. %mor sab'er, xelaju telula'. %eng %spa saber, no es quezaltenango. C rech, xelaju. %mor rech, xelaju. %eng %spa es de Quezaltenango. P jawi loq'om wich? xelaju. %mor jawi loq'om wich? xelaju. %eng %spa en donde lo compro? Xelaju. *R13-20 C ah je selaju. %mor ah je selaju. %eng %spa a si un Xelaju. N kutzukuj b'a wa. %mor k-0-u/tzuku-j b'a wa. %eng %spa entonces lo busca. R le', a Felipe chana u'anik. %mor le', a Felipe chana u'anik. %eng %spa Felipe compongalo. R le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. Ch ay le jun. = ay le jun. %mor ay le jun. %eng %spa ay este uno. N konojel b'a wa lak'alab' kuk'am b'i etz'ab'al jawi taq kopan wi le? %mor k-onojel b'a wa le ak'al-ab' k-0-u/k'am b'i /etz'an-b'al jawi + taq k-0/opan wi le? %eng %spa entonces todos los ni¤os tienen sus juguetes en donde llegan? Ch no Felipe, no Felipe. = no Felipe, no Felipe. %mor no Felipe, no Felipe. %eng %spa no Felipe, no Felipe. P konojel pues. %mor konojel pues. %eng %spa todos pues. C a k'o jun b'atz' are le june'. %mor a k'o jun b'atz' are le june'. %eng %spa hay hilo para esto. C le jun b'atz'. %mor le jun b'atz'. %eng %spa el hilo. P k'o ch'aqat a b'atz' cha? %mor k'o ch'aqat a b'atz' cha? %eng %spa aqui tienes un pedazo de hilo. C a k'olik? %mor a k'olik? %eng %spa hay. R qana u'anik le june. %mor qana u'anik le june. %eng %spa arreglemos esto. C k'o b'atz'. %mor k'o b'atz'. %eng %spa hay hilo. Ch k'oo le chile q'ee. = k'o le chiri q'e. %mor /k'o: le chiri q'e. %eng %spa hay atras. Ch uch chuwach. = utz chuwach. %mor utz chuwach. %eng %spa mejor delante. R u. %mor u. %eng %spa u. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R chaya kuloq al Talin cha. %mor chaya kuloq al Talin cha. %eng %spa traigalo Catarina dice. R jattzukuj jun b'atz' cha. %mor jattzukuj jun b'atz' cha. %eng %spa anda a buscar un hilo dice. Ch k'olik wa at leh. = k'o lawe at le. %mor /k'o:-!l-!ik *le aw-e at le. %eng %spa esta el tuyo. R chaya kan juntira chuwech. %mor chaya kan juntira chuwech. %eng %spa dejame todo a mi. R kinan junaj a b'oj. %mor kinan junaj a b'oj. %eng %spa te voy hacer una tu olla. Ch lih. = ri. %mor ri. %eng %spa aqui. R lee wa'rih? %mor lee wa'rih? %eng %spa esto. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch an, ah, ah no. = an, ah, ah no. %mor an, ah, ah no. %eng %spa ah, ah, no. Ch toq'ij wech at. = kentoq'ij lawech at. %mor *k-0-*e-in/toq'i-j *le aw-e-ch at. %eng %spa voy a preguntar el tuyo. *R13-21 C chaya le b'olita pa le lemet. %mor chaya le b'olita pa le lemet. %eng %spa ponga la bolita en la botella. C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C chaya le b'olita pa le lemet. %mor chaya le b'olita pa le lemet. %eng %spa ponga la bolita en la botella. Ch war cha' at. = katwar chi at. %mor *k-*at/war chi at. %eng %spa ud. ya duerme. C katij jun b'atz'. %mor katij jun b'atz'. %eng %spa come un hilo. Ch chuwech. = chuwech. %mor chuwech. %eng %spa a mi. R al Talin cha, jun al Talini nan. %mor al Talin cha, jun al Talini nan. %eng %spa Catarina dice, esta Catarina mama. N ama xa kusana b'a k'aj rib'e. %mor ama xa k-0-u/san-a b'a k'aj r-ib' e. %eng %spa se pone en el suelo. Ch b'at e. = b'at e. %mor b'at e. %eng %spa .... C maltiox. xaq. %mor maltiox. xaq. %eng %spa gracias, solo. R al Cha:y le chaya kuloq. R13-21 %mor al Cha:y le chaya kuloq. R13-21 %eng %spa Ros traigalo. R jachin nab'e alaj xuk'ama? %mor jachin nab'e alaj xuk'ama? %eng %spa quien dio primero fue a traer? R la la Mil chetol rech. %mor la la Mil chetol rech. %eng %spa Emilio para que lo ayude. Ch an choch in. = kinan wachoch in. %mor *k-0-*in/b'an *w-achoch in. %eng %spa yo hago una mi casa. Ch lih q'ab' lih. = ri, lu qab' ri. %mor ri, lu qab' ri. %eng %spa aqui esta su mano. Ch con toro wa lih. = contodo le wari. %mor contodo le wari. %eng %spa con todo esto. N ay mudo. %mor ay mudo. %eng %spa ay mudo. Ch ah na, no. = ah na, no. %mor ah na, no. %eng %spa ah no. N le siero ma xe'e taj. %mor le siero ma x-0/b'e ta-j. %eng %spa la sierra no se fue. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C jas wach? %mor jas wach? %eng %spa que es? R ay le. %mor ay le. %eng %spa ese. C jas kawaj? %mor jas kawaj? %eng %spa que quieres? N a k'o puri le chakat uwa. %mor a /k'o: puri le chakat u-wa. %eng %spa y habra su pedazo de tortilla. R kaqa, ka k'am b'ik. %mor kaqa, ka k'am b'ik. %eng %spa lo vamos a llevar. N no al Lin ma katzur ta kut. %mor no al Lin ma k-0-a/tzur ta ku-t. %eng %spa Catarina no lo molestes. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. Rat tela ruk', tela ruk' eri. %mor tela ruk', tela ruk' eri. %eng %spa quitate con el, quitate con el. *R13-22 C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. N b'ay kaq k'ula chupam e jun kuenta le. %mor b'ay k-0/oq' k'u la chi-u-pam e jun kuenta le. %eng %spa y va llorar adentro un cuento. N pa koqik a pedro. %mor pa k-0/oq'-ik a pedro. %eng %spa en llora Pedro. P koq kut. %mor koq kut. %eng %spa llora pues. N eh, chaya karaq k'a chi la chupam a le. %mor eh, chaya k-0-a/raq k'a chi la chi-u-pam a le. %eng %spa Ros, nosotros quitamos adentro. C chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. P ay, katampela. %mor ay, katampela. %eng %spa oigalo pues. C chaya utz la jalom k'olik. %mor chaya utz la jalom k'olik. %eng %spa Ros, esta bien tu cabeza. N xt chay liomb'ra katat. *** %mor xt chay liomb'ra katat. %eng %spa hombre, no oyes. C chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. R che ku toqij chuwech. %mor che ku toqij chuwech. %eng %spa porque me lo quita. C k'ula. %mor k'ula. %eng %spa esta. Rat chaya chare. %mor chaya chare. %eng %spa daselo dice. R media b'uyoneta. %mor media b'uyoneta. %eng %spa media...... C k'o le jun b'olita chawilo. %mor k'o le jun b'olita chawilo. %eng %spa esta la bolita lo ves. C jun b'olita. %mor jun b'olita. %eng %spa una bolita. R jamarik le. %mor jamarik le. %eng %spa no vayas a encontrar. P chawetzab'ej kut al chay. %mor chawetzab'ej kut al chay. %eng %spa juegalo pues Ros. R kin k'an nub'i junu. %mor kin k'an nub'i junu. %eng %spa tengo que llevar uno. C k'am. %mor k'am. %eng %spa llevo. R jun poto. %mor jun poto. %eng %spa una foto. R jetzanik. %mor jetzanik. %eng %spa juguemos. P jawi puch le kel b'ik. %mor jawi puch le kel b'ik. %eng %spa en donde sale. C jowi kowi le jun, ah, chaya le jun. %mor jowi kowi le jun, ah, chaya le jun. %eng %spa en donde esta el uno, Ros el uno. C wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. R a we at chile jun juni. %mor a we at chile jun juni. %eng %spa es tuyo ese uno. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. *R13-23 N al Talin chasu'u' latza'm. %mor al Talin ch-0-a/su'-u' le a-tza'm. %eng %spa Catarina limpia tu nariz. N chirij e riri. %mor chi-r-ij e riri. %eng %spa sobre esto. Ch jachij jerlih. = jun chij jewari. %mor jun chij jewari. %eng %spa una oveja aqui. C ah je, al Chay le juni. %mor ah je, al Chay le juni. %eng %spa a si, Ros, este uno. N malay le jun xinul. %mor malay le jun xinul. %eng %spa esa ladino. N jawi qas kape wa lujalom are. %mor jawi qas k-0/pet wa le u-jalom are. %eng %spa en donde vendra su cabeza. N jaya jan e ratyaq akal jela le. %mor /j-0-a/ya' jan e r-atyaq akal jela le. %eng %spa anda a dejar la ropa por alla. C jun tzab'aj. %mor jun tzab'aj. %eng %spa un juego. N tajin kuretzab'ej. %mor /tajin k-0-!u-r/etz'an-b'e-j. %eng %spa esta jugando. N chaya kan ruk e ch'at cha. %mor ch-0-a/ya' kan r-uk' e ch'at /cha'. %eng %spa dejalo con el diga. N pob'a kan chila chuwach ulew. %mor /pob'a kan chila chi-u-wach ulew. %eng %spa dejalo en el suelo. N le, ona kan u'anik, je ukolik. %mor le, ona kan u/b'an-ik, je u/kol-ik. %eng %spa no te lo lleves, lo guarda. N jun qusacha le ka'ana le. %mor jun qusacha le k-0-a/b'an-a le. %eng %spa esa cosa lo que hace. R la wal mokawil taj. %mor la wal mokawil taj. %eng %spa tu hijo no lo veo. R m, are arikilcha. %mor m, are arikilcha. %eng %spa este es tu comida dice. Ch ay wonita. = ay b'onita. %mor ay b'onita. %eng %spa ay b'onito. N jas e kub'ij di. %mor jas e k-0-u/b'ij di. %eng %spa que dice muchacha. R xewi ya a rikil at kachari. %mor xewi ya a rikil at kachari. %eng %spa solo eso es tu comida. R xewi la we at cha, xewi la rikil. %mor xewi la we at cha, xewi la rikil. %eng %spa solo ese es el tuyo, solo tu comida. R kachari. %mor kachari. %eng %spa dice. R ta jun. %mor ta jun. %eng %spa solo uno. C k'o xaq jun, ah no. %mor k'o xaq jun, ah no. %eng %spa hay uno. R le we ini. %mor le we ini. %eng %spa el mio. C minister mes b'atz. %mor minister mes b'atz. %eng %spa necesita mas hilo. R b'atz kin'an in, kin an charech. %mor b'atz kin'an in, kin an charech. %eng %spa yo hago el hilo, lo hago. R kal chakun ya'a, k'u modo. %mor kal chakun ya'a, k'u modo. %eng %spa ud. trabaja y como. R xatu riq at a pedro, le chiri xat. %mor xatu riq at a pedro, le chiri xat. %eng %spa te encontro Pedro cuando. R chiri axa tu ta'a paja. %mor chiri axa tu ta'a paja. %eng %spa lo preguntas te me la casa. P m. %mor m. %eng %spa m. *R13-24 C le june juntiro. %mor le june juntiro. %eng %spa este uno, todo. P chana k'ut. %mor chana k'ut. %eng %spa hagalo pues. N alaj ma ka'an taj. %mor alaj ma k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa hola, no lo haces. N ma k'isam ta le jub'iq awe le. %mor ma /k'is-am ta le jub'iq aw-e le. %eng %spa no han soleado el tuyo. R ah no. %mor ah no. %eng %spa no. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R ah ni, kawilo la xaq'ol. %mor ah ni, kawilo la xaq'ol. %eng %spa ves el lodo. R ay al chay. %mor ay al chay. %eng %spa Ros. C jawi k'uwi eh paq'ab'. %mor jawi k'uwi eh paq'ab'. %eng %spa en donde esta en tu mano. C ah je maltiox. %mor ah je maltiox. %eng %spa a si gracias. C jas ku'ano le jun al chay. %mor jas ku'ano le jun al chay. %eng %spa que esa Ros. C jas ku'ano jas ka'ano. %mor jas ku'ano jas ka'ano. %eng %spa que hace, que hace. C xa etzanem. %mor xa etzanem. %eng %spa solo juega. P lee, xe jela le al chay. %mor lee, xe jela le al chay. %eng %spa se fue por alli Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le. %mor le. %eng %spa ese. R wile apedro le. %mor wile apedro le. %eng %spa donde esta Pedro. P le k'o chawije. %mor le k'o chawije. %eng %spa esta detras. R k'o puch. %mor k'o puch. %eng %spa esta pues. P jama kuloq chay lee. %mor jama kuloq chay lee. %eng %spa anda a traerlo Ros. P le k'o ruk'e cib'oye. %mor le k'o ruk'e cib'oye. %eng %spa esta con la cebolla. R al chay qachinqu lu wi. %mor al chay qachinqu lu wi. %eng %spa Ros, tapa encima. R le wari. %mor le wari. %eng %spa de esto. R ay nk'otaj qe. %mor ay nk'otaj qe. %eng %spa no esta. R ay nk'otab'a la wolita. %mor ay nk'otab'a la wolita. %eng %spa no esta la bolita. R chupame le wari. %mor chupame le wari. %eng %spa adentro de esto. N ay jas la we ka'an al chay. %mor ay jas la we k-0-a/b'an al chay. %eng %spa que tienes Ros. N al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. *R13-25 R qach'uqu' luwi la lele. %mor qach'uqu' luwi la lele. %eng %spa tapa eso. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R qach'uqu'. %mor qach'uqu'. %eng %spa tapa. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N kayate pues lor. %mor /kaya-te pues lor. %eng %spa callete pues, loro. N n k'o ta we in chare. %mor n /k'o: ta w-e in chi-r-e. %eng %spa no me importa a mi. Ch no, k'ixb'al warli'. = kisb'al le wari. %mor no, /k'is-b'al *le wari. %eng %spa este de ultimo. Ch no, no k'ixb'al warli'. = kisb'al le wari. %mor no /k'is-b'al *le wari. %eng %spa este de ultimo. N kax pues. %mor kax pues. %eng %spa cuesta. Ch k'ixb'al. = k'isb'al. %mor /k'is-b'al. %eng %spa ultimo. R l'u q'ab'. %mor l'u q'ab'. %eng %spa su mano. P lu qab' jol pale xaqol. %mor lu qab' jol pale xaqol. %eng %spa su mano se fue en el lodo. Ch lu q'ab'a taj. = ma luqab' taj. %mor ma luqab' taj. %eng %spa no es su mano. R ay pele, kolu jalom puwi le. %mor ay pele, kolu jalom puwi le. %eng %spa su cabeza no esta encima. Ch xaj pelipe warli. = kuresaj le pelipe le wari. %mor *k-0-r/esa-j *le pelipe *le wari. %eng %spa esto es quita Felipe. C xresaj, le june. %mor xresaj, le june. %eng %spa quito este uno. Ch kowin taq. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. C kat ko'win k'ut. %mor kat ko'win k'ut. %eng %spa puedes pues. Ch kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. C kat kowin k'ut. %mor kat kowin k'ut. %eng %spa puedes pues. Ch no, kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor no, *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. C kowin kut. %mor kowin kut. %eng %spa puedes pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jawi kowile jun powi. %mor jawi kowile jun powi. %eng %spa en donde esta el sombrero. R di cha lu wi cha. %mor di cha lu wi cha. %eng %spa muchacha su pelo dice. C jawi kowi le jun powi. %mor jawi kowi le jun powi. %eng %spa en donde esta el sombrero. Ch ay xelik le. = ay xelik le. %mor ay x-0/el-ik le. %eng %spa ay salio. C ah xelik. %mor ah xelik. %eng %spa salio. Ch ma loq. = chana loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. C ah xelik. *R13-26 C lee pawi. %mor lee pawi. %eng %spa el sombrero. Ch kama loq. = chak'ama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng dep-3A-2E/carry-Tdep dir-T. %spa traigalo. Ch uwi. = lu wi. %mor lu wi. %eng %spa su pelo. R lu puwi. %mor lu puwi. %eng %spa su sombrero. C ah je le powi. %mor ah je le powi. %eng %spa a si el sombrero. Ch jun puwi? lu puwi? = jun puwi? lu puwi? %mor jun puwi? lu puwi? %eng %spa un sombrero, su sombrero. C ah lu puwi, lu chi. %mor ah lu puwi, lu chi. %eng %spa su sombrero, su boca. R lu chi cha. %mor lu chi cha. %eng %spa su boca dice. C jawi k'uwi lu chi, al chay. %mor jawi k'uwi lu chi, al chay. %eng %spa ese donde tiene su boca, Ros. R jun al chay. %mor jun al chay. %eng %spa esa Ros. Ch ay li. = ay ri. %mor ay ri. %eng %spa ay aqui. C chaya lu puwi chuwech in. %mor chaya lu puwi chuwech in. %eng %spa dame su sombrero a mi. Ch no, k'oo taj. = no, k'oo taj. %mor no, /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ch jas hora le. = jas hora le. %mor jas hora le. %eng %spa que hora es. P jasach le. %mor jasach le. %eng %spa que es. C k'o chupam le jun kaq. %mor k'o chupam le jun kaq. %eng %spa esta adentro del rojo. N wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. R lu puwi cha. %mor lu puwi cha. %eng %spa su sombrero dice. Ch k'o taj a leh, eh. = k'o taj a leh, eh. %mor /k'o: ta-j a leh, eh. %eng %spa no hay. C le jun rax. %mor le jun rax. %eng %spa el verde. R mudo. %mor mudo. %eng %spa mudo. Ch jun rax, pa jun rax. = jun rax, pa jun rax. %mor jun rax, pa jun rax. %eng %spa un verde, en un verde. C le juni, le puwi. %mor le juni, le puwi. %eng %spa este uno, su sombrero. Ch warlih. = warali. %mor warali. %eng %spa aqui. C lu q'ab' le june. %mor lu q'ab' le june. %eng %spa su mano de este uno. R chay qaya chupam. %mor chay qaya chupam. %eng %spa Ros, lo ponemos adentro. Ch no, tawen. = no, tawen. %mor no, tawen. %eng %spa no, esta bien. R pero kutzaqa la q'ul. %mor pero kutzaqa la q'ul. %eng %spa pero alcanza tu garganta. *R13-27 Ch chaqa. = kutzaqo. %mor *k-0-*u/tzaq-o. %eng %spa alcanza. R nay ki tzaqole. %mor nay ki tzaqole. %eng %spa lo botan. Ch nchaqo. = xutzaqa. %mor *x-0-*u/tzaq-a. %eng %spa lo bota. R le uchachal la lile. %mor le uchachal la lile. %eng %spa su collar de la muchacha. C a utz le chachal. %mor a utz le chachal. %eng %spa esta bien tu collar. R utz kalcha. %mor utz kalcha. %eng %spa bien diga. Ch uchi paleh. = utz le wetzab'al e. %mor utz *le *w/etz'an-b'al e. %eng %spa esta bien mi juguete. R maka ta chib'a kan chupam. %mor maka ta chib'a kan chupam. %eng %spa ya no esta adentro. R wuj a Carton. %mor wuj a Carton. %eng %spa del cartoncito. Ch m, tawen. = m, tawen. %mor m, tawen. %eng %spa esta b'ien. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch k'olik a leh. = k'olik a leh. %mor /k'o:-l-ik a leh. %eng %spa esta ve. C jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam. %eng %spa que tiene adentro. N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R jasaku ketzab'al la kulab'. %mor jasaku ketzab'al la kulab'. %eng %spa que juguete de los ni¤os. R ya taj kanoq a pedro. %mor ya taj kanoq a pedro. %eng %spa que han dejado Pedro. P m. %mor m. %eng %spa m. R a pix a Pedro chij. %mor a pix a Pedro chij. %eng %spa tu tomate pedro, oveja. C tirneles. %mor tirneles. %eng %spa < >. N lu tzij le jun a pedro chij. %mor lu tzij le jun a pedro chij. %eng %spa la palabra de Pedro oveja. N jun al nita nan, aki. %mor jun al nita nan, aki. %eng %spa esa mi esta mama, fijate. N kile kub'ij la pe, la pe e a lo. %mor kile k-0-u/b'ij la pe, la pe e a lo. %eng %spa que dice mira. N chij le lal milia le kacha b'i ri. %mor chij le le val milia le k-0/cha' b'i ri. %eng %spa oveja de Emilia dice asi. N jawi k'o wi jawi k'o wi la b'olitas. %mor jawi /k'o: wi jawi /k'o: wi le a-b'olitas. %eng %spa en donde esta, donde estan las bolitas. R kuk'ar kan k'ula le naj ale. %mor kuk'ar kan k'ula le naj ale. %eng %spa entonces eso hara "kar Kan" (sonido). R katzal katixik mama katzijiloxik. %mor katzal katixik mama katzijiloxik. %eng %spa le dan la vuelta, lo encienden. R ki le kub'ij, a kile kub'ij. %mor ki le kub'ij, a kile kub'ij. %eng %spa lo que dice, lo que dice. *R13-28 Ch ar. = ar. %mor ar. %eng %spa C k'o la b'olita. %mor k'o la b'olita. %eng %spa tienes tu bolita. R jas uwachale leachab'iri. %mor jas uwachale leachab'iri. %eng %spa que es dice. Ch k'olo lih jan pelipe. = chak'olo di kayajan le pelipe. %mor *ch-0-*a/k'ol-o di *k-0/yaj-an *le pelipe. %eng %spa guardalo muchacho, rega¤a Felipe. N kayajan la pel kacha b'i ri. %mor k-0/yaj-an le a pel k-0/cha' b'i ri. %eng %spa rega¤a Felipe diga. Ch k'olo. = chak'olo. %mor *ch-0-*a/k'ol-o. %eng %spa guardalo. R chasu'u' tza'm la lih. %mor chasu'u' tza'm la lih. %eng %spa limpia tu, no es muchacha. R alaj jun qob'oqik. %mor alaj jun qob'oqik. %eng %spa es un gordo. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este uno. N jas ru palaja di jasu'u kan utzam are la. %mor jas ri u-palaja di /j-0-a/su'-u kan u-tzam are la. %eng %spa que parece muchacha anda a limpiar su nariz es su llanto. N le roq'ej kanowik. %mor le r/oq'-ej k-0/b'an-ow-ik. %eng %spa el que lo hace. R le roqej. %mor le roqej. %eng %spa su llanto. N tzija di. %mor /tzij-a di. %eng %spa venga muchacha. R iya. %mor iya. %eng %spa a si. N jama lon lin ko le, ko le. %mor /j-0-a/k'am-a lon lin ko le, ko le. %eng %spa anda a traer, esta, esta. N jun atzyaqe ko le jun. %mor jun atzyaqe /k'o: le jun. %eng %spa un trapito, esta, esta. N la le ri, jun qan uwi ya kanoq. %mor la le ri, jun qan uwi ya kanoq. %eng %spa casa, de casa amarilla estaba. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. R a Felipa, chasik'ij chik. %mor a Felipa, chasik'ij chik. %eng %spa Felipe llama dice. R kan nu wache wari chiqawech. %mor kan nu wache wari chiqawech. %eng %spa este es amarillo. C a utz, utz. %mor a utz, utz. %eng %spa esta bien. Rat cha su'u' k'ut. %mor cha su'u' k'ut. %eng %spa limpialo pues. Ch xu'u' keb'. = chasu'u' keb'. %mor *ch-0-*a/su'-u' keb'. %eng %spa limpia los 2. N Talin jasu'u' lutzam. %mor Talin /j-0-a/su'-u' le u-tzam. %eng %spa Catarina anda a limpiar su nariz. C a utz we kinsikij. %mor a utz we kinsikij. %eng %spa esta bien si leo. R utz choqoq al chala, utz kalcha. %mor utz choqoq al chala, utz kalcha. %eng %spa esta bien diga Ros, bien diga. N chab'ij chi ku juntiro choqoq al chay. %mor ch-0-a/b'ij chi ku juntiro /cha'-oq al chay. %eng %spa diga otra vez diga Ros. *R13-29 Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. C ah, kub'ij le wuj, le wuj. %mor ah, kub'ij le wuj, le wuj. %eng %spa dice el libro, el libro. C rech al chay. %mor rech al chay. %eng %spa de Ros. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. R re. %mor re. %eng %spa de. N sutaja. %mor sutaja. %eng %spa ya lo han limpiado. Rat tasaj b'a. %mor tasaj b'a. %eng %spa venga pues. R tzaqik paloq. %mor tzaqik paloq. %eng %spa tiralo. N chaya luqab' chiriri. %mor ch-0-a/ya' le u-q'ab' chiri ri. %eng %spa da su mano aqui. N te ka'k'amloq kasu' chi juntiro. %mor te qa/k'am la-oq qa/su' chi juntiro. %eng %spa despues lo traemos cuando lo limpiamos otra vez. C ah k'o le jun ixpeq. %mor ah k'o le jun ixpeq. %eng %spa esta la rana. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch k'oo le jun. = k'oo le jun. %mor /k'o: le jun. %eng %spa esta el. C ah, no, no xa jun. %mor ah, no, no xa jun. %eng %spa no, no solo uno. Ch no k'o le jun. = no k'o le jun. %mor no /k'o: le jun. %eng %spa esta el uno. C xa jun kole jun ixpeq. %mor xa jun kole jun ixpeq. %eng %spa solo uno, esta la rana. Ch k'o le jun. = k'o le jun. %mor /k'o: le jun. %eng %spa esta el. N pares k'olik, chawila b'a na cha. %mor pares /k'o:-l-ik, ch-0-aw/il-a b'a na /cha'. %eng %spa por eso esta, mi rato pues dice. C y jas kayi. %mor y jas kayi. %eng %spa y que das. Ch no k'ol jun. = no k'ol jun. %mor no k'ol jun. %eng %spa es que el uno. R le jas kub'i wariri a Felipe. %mor le jas kub'i wariri a Felipe. %eng %spa como se llama esto Felipe. R le riri, jas ub'i. %mor le riri, jas ub'i. %eng %spa como se llama. C le jun aq. %mor le jun aq. %eng %spa el cerdo. R le jun aq cha. %mor le jun aq cha. %eng %spa el cerdo diga. R nk'ule riri. %mor nk'ule riri. %eng %spa y esto. C ah sab'er. %mor ah sab'er. %eng %spa saber. R n k'ule riri. %mor n k'ule riri. %eng %spa y esto. *R13-30 C le jun kuch le juni. %mor le jun kuch le juni. %eng %spa este es un zopilote. R jun uch. %mor jun uch. %eng %spa un cuerpo espin. C kuch. %mor kuch. %eng %spa zopilote. R le jun riri. %mor le jun riri. %eng %spa este uno. C le jun kej. %mor le jun kej. %eng %spa un caballo. R le jun juni? %mor le jun juni? %eng %spa este uno? C le jun walrus. %mor le jun walrus. %eng %spa el un... R n k'ule juni? %mor n k'ule juni? %eng %spa y este uno? C le jun xerus. %mor le jun xerus. %eng %spa el un...... R ah nk'ule juni? %mor ah nk'ule juni? %eng %spa y este uno. C jun yak. %mor jun yak. %eng %spa un.... R nkule juni? %mor nkule juni? %eng %spa y este uno? C jun kej chik. %mor jun kej chik. %eng %spa el otro caballo. R nkule june, nkule june? %mor nkule june, nkule june? %eng %spa y este uno y este uno? C jun kanguro. %mor jun kanguro. %eng %spa un canguro. R nkule juni? %mor nkule juni? %eng %spa y este uno? C le jun koj. %mor le jun koj. %eng %spa un leon. R le jun juni? %mor le jun juni? %eng %spa y este uno? C le jun mus. %mor le jun mus. %eng %spa el ladino. R le jun juni. %mor le jun juni. %eng %spa y este uno. P mazat. %mor mazat. %eng %spa venado. C le jun tz'ikin. %mor le jun tz'ikin. %eng %spa el pajaro. R le jun juni. %mor le jun juni. %eng %spa este uno. C le jun oktab'us. %mor le jun oktab'us. %eng %spa este uno. Rat chakowij k'ula we ali. %mor chakowij k'ula we ali. %eng %spa aparete con el mio muchacha. C k'ole, k'ole le waxaqib' lu qab'. %mor k'ole, k'ole le waxaqib' lu qab'. %eng %spa esta, esta, 9 manos. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. N wojxoqib', uqab'. %mor wojxoqib', uqab'. %eng %spa 9 manos. C a kawilo. %mor a kawilo. %eng %spa lo ves. *R13-31 R n k'uri'ri'ri. %mor n k'uri'ri'ri. %eng %spa y este. Ch lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C le jun kuail. %mor le jun kuail. %eng %spa el un. R n ku june. %mor n ku june. %eng %spa y ese uno. C le jun mul. %mor le jun mul. %eng %spa ese conejo. R ah le jun imul. %mor ah le jun imul. %eng %spa a si el conejo. R y juni? %mor y juni? %eng %spa este uno. Ch k'ih. = kiya. %mor kiya. %eng %spa muchos. R jas k'u b'i wa le juni. %mor jas k'u b'i wa le juni. %eng %spa y como se llamara esto. C le jun tortuga. %mor le jun tortuga. %eng %spa las tortugas. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. R qatzaka qakape chupam. %mor qatzaka qakape chupam. %eng %spa cocinemos nuestro cafe adentro. R le naj wari cha. %mor le naj wari cha. %eng %spa de esta casa. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. N chay, chak'utu chila qanoq e cha. %mor chay, ch-0-a/k'ut-u chila qan-oq e /cha'. %eng %spa Ros, muestralo otra vez dice. N kak'ol ku saqwach cha pa ja. %mor k-0-a/k'ol ku u-saqwach /cha' pa ja. %eng %spa y vas a reservar su papa dice en casa. R utz, utz. %mor utz, utz. %eng %spa bien, bien. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R n k'ule riri. %mor n k'ule riri. %eng %spa y esto. C jas kawaj. %mor jas kawaj. %eng %spa que quieres. R qata kuna, jas k'u wach riri. %mor qata kuna, jas k'u wach riri. %eng %spa oigamoslo, y que es esto. N chay chata kune le kub'ij le naj lib'ro. %mor chay ch-0-a/ta' ku ne le k-0-u/b'ij le naj lib'ro. %eng %spa Ros, oiga que es lo que dice este libro. R jas kub'ij ri tz'ikin chare. %mor jas kub'ij ri tz'ikin chare. %eng %spa que es lo que le dice el pajaro. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch tura at. = chaturu at. %mor *ch-0-*a/tur-u at. %eng %spa desatelo ud. Ch tura at. = chuturu at. %mor *ch-0-*a/tur-u at. %eng %spa desatelo ud. R jawiri kinturu. %mor jawiri kinturu. %eng %spa en donde voy a desatar. *R13-32 R k'inturu ri. %mor k'inturu ri. %eng %spa lo voy a desatar ahora. N juana di chakowij al juana di. %mor juana di ch-0-a/kowi-j al juana di. %eng %spa Juana, apurate Juana, muchacha. Rat di cha. %mor di cha. %eng %spa muchacha dice. N ya xkopitajik chakowij. %mor ya x-0/kop-i-taj-ik ch-0-a/kowi-j. %eng %spa ya lo atrancaron apurate. C chikop chik. %mor chikop chik. %eng %spa ya es animal. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. C a utz we kimb'ij le. %mor a utz we kimb'ij le. %eng %spa esta bien si digo. C jun kuento. %mor jun kuento. %eng %spa un cuento. Ch ray kej. = lu raya le kej. %mor lu raya le kej. %eng %spa la raya del cab'allo. Ch ru re. = ru re. %mor ru re. %eng %spa C re ri. %mor re ri. %eng %spa este. N xoq k'u kato al chay. %mor xoq k'u k-0-a/ta'-o al chay. %eng %spa solo oigalo Ros. N n katoqij ta k'ut. %mor n k-0-a/toqi-j ta k'u-t. %eng %spa no lo pidas. N xaq kawil na le kusikij chi na juntiro. %mor xaq k-0-aw/il na le k-0-u/siki-j chi na juntiro. %eng %spa solo ves que es lo que lee otra vez. C k'o le jun ixoq xpeq, le jun ixpeq ixoq. %mor k'o le jun ixoq xpeq, le jun ixpeq ixoq. %eng %spa esta la mujer rana, la rana esa mujer. N ixpeq ixoq. %mor ixpeq ixoq. %eng %spa una rana mujer. C talvez kub'ij al Chay, le jun ixpeq. %mor talvez kub'ij al Chay, le jun ixpeq. %eng %spa talves dice Ros, la rana. C k'o pa le jun rachoch, le nima. %mor k'o pa le jun rachoch, le nima. %eng %spa esta en su casa, su gran. C rachoch. %mor rachoch. %eng %spa casa. R kape leh, aree qakapee lee wari. %mor kape leh, aree qakapee lee wari. %eng %spa este viene. Ch no, k'ama kapeh. = jeqak'ama qakape. %mor /*j-*e-*qa/k'am-a *qa-kape. %eng %spa vamos a traer nuestro cafe. R sub'ub'al leh. %mor sub'ub'al leh. %eng %spa olla. R al Talin e k'o chamam peloqe. %mor al Talin e k'o chamam peloqe. %eng %spa Catarina estan adentro. N chapaka la wi chapalaj xa. %mor ch-0-a/pak-a le a-wi chi-a-palaj xa. %eng %spa quita tu pelo que tienes. N je katkay jun mona wichi. %mor je k-at/kay jun mona wichi. %eng %spa te pareces una peque¤a mona. Ch lech, lech qaja na. = rech kaqajana. %mor r-e-ch *k-0-*qa/qaj-a na. %eng %spa es de ella, prestemoslo. R chajaqa k'o luwi le al Lin. %mor chajaqa k'o luwi le al Lin. %eng %spa prestalo, tiene su pelo, Catarina. N ooo wonito q'alaj. %mor ooo wonito q'alaj. %eng %spa es muy bonito, se ve. *R13-33 R chaya la kape. %mor chaya la kape. %eng %spa da tu cafe. R chama loq. %mor chama loq. %eng %spa traigalo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N tzat b'uro n kata ta b'a al Talin. %mor tzat b'uro n k-0-a/ta' ta b'a al Talin. %eng %spa sos burra, no oyes Catarina. N katwaq'anik e qe. %mor k-at/waq'-an-ik e qe. %eng %spa mientes. C jas ku'ano? %mor jas ku'ano? %eng %spa que hace? N waral ku'an wi na kanoq. %mor waral k-0-u/b'an wi na kan-oq. %eng %spa por aqui tiene que hacerlo. C menister luwa le jun ixpeq. %mor menister luwa le jun ixpeq. %eng %spa y necesita comida esta rana. C rumal re le jun ixpeq ka'e pa. %mor rumal re le jun ixpeq ka'e pa. %eng %spa por eso el papa se va a una. C le jun tienda. %mor le jun tienda. %eng %spa tienda. R kinkojo. %mor kinkojo. %eng %spa lo uso. Ch k'oo taj. = k'oo taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. N al Talin, jas le ka'ano al Juan? %mor al Talin, jas le k-0-a/b'an-o al Juan? %eng %spa Catarina, que haces Juana? R chatampena al Chay. %mor chatampena al Chay. %eng %spa oigalo Ros. N ya le wuj, chaya tak'ana. %mor ya le wuj, chaya tak'ana. %eng %spa ya esta el libro, lo vieras dejado. N jas kub'ij le wuj. %mor jas k-0-u/b'ij le wuj. %eng %spa que dice el libro. R le naj ate nan, le naj ate awuk'ana. %mor le naj ate nan, le naj ate awuk'ana. %eng %spa ud. mama, ud. tiene. R le naj al ate, le enaj, inaj. %mor le naj al ate, le enaj, inaj. %eng %spa ud. el. R q'ayinaq aware le. %mor q'ayinaq aware le. %eng %spa diente podrido. R chatakulna al Chay. %mor chatakulna al Chay. %eng %spa Catarina, oigalo Ros. Ch wich' la'le'le'. = wich' la'le'le'. %mor wich' la'le'le'. %eng %spa es peque¤o eso. R jas kub'ij cha. %mor jas kub'ij cha. %eng %spa que dice. C jas uwach le juni? %mor jas uwach le juni? %eng %spa que es este uno. Ch t'ul. = t'uy. %mor t'uy. %eng %spa olla. C le jun ceb'oy? jun ceb'oy. %mor le jun ceb'oy? jun ceb'oy. %eng %spa una cebolla? una cebolla. Ch la k'olik? = la k'olik? %mor la /k'o:-l-ik? %eng %spa esta. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ch k'olik rech. = k'o rech. %mor /k'o:-!l-!ik r-e-ch. %eng %spa tiene ella. *R13-34 R al Chay, chay. %mor al Chay, chay. %eng %spa Ros dice. R peri k'o ko moda wa we ta mata. %mor peri k'o ko moda wa we ta mata. %eng %spa pero esto se puede si no. R k'o luqab' xa inaj sul, ma k'ota. %mor k'o luqab' xa inaj sul, ma k'ota. %eng %spa tuviera agarradera fuera sin nada. R na k'ota inaj sub'ub'al ku'anikla. %mor na k'ota inaj sub'ub'al ku'anikla. %eng %spa si no hubiera la ollita, asi. R katzaq kape chupam. %mor katzaq kape chupam. %eng %spa se coce cafe adentro. C k'o le differente, joropa le june? %mor k'o le differente, joropa le june? %eng %spa hay diferente, cuanto es este uno. Ch m warlih? = m warlih? %mor m warlih? %eng %spa aqui? C ahje k'o le jun, k'o le jun chik. %mor ahje k'o le jun, k'o le jun chik. %eng %spa asi hay uno, este el otro. Ch xink len. = cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. C i keb'. %mor i keb'. %eng %spa 2. N xinka len chi. %mor xinka len /chi. %eng %spa 5 centavos dice. C k'o le jun chik, oxib'. %mor k'o le jun chik, oxib'. %eng %spa esta el otro, 5. N cinco len kuwa' le kub'ij. %mor cinco len ku wa' le k-0-u/b'ij. %eng %spa 5 centavos dira. N xinka len chi, y janipa cha Chay? %mor xinka len /chi, y janipa /cha' Chay? %eng %spa 5 centavos dice, Cuanto dice Ros? Ch in ay, ay. = in ay, ay. %mor in ay, ay. %eng %spa yo, in. R al Chay wexchaqataj kanoq. %mor al Chay wexchaqataj kanoq. %eng %spa Ros, si lo manosean. N al Lin. %mor al Lin. %eng %spa Catarina. Ch kink'ayij q'eh kapeh. *** = kink'ayij q'eh kapeh. %mor k-0-in/k'ayi-j q'eh kapeh. %eng %spa lo vendo. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R je cha, kak'ayij, jewari cha. %mor je cha, kak'ayij, jewari cha. %eng %spa asi dice, lo vas a vender por aca. Ch wexaj b'ach'. = chawesaj le b'atz'. %mor *ch-0-aw/esa-j *le b'atz'. %eng %spa quita el hilo. N al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. R al Chaya, al Chaya. %mor al Chaya, al Chaya. %eng %spa Ros, Ros. Ch wexaj b'ach'. = chawesaj le b'atz'. %mor *ch-0-aw/esa-j *le b'atz'. %eng %spa quita el hilo. C nojimal. %mor nojimal. %eng %spa despacio. N jun ser laj ali. %mor jun ser laj ali. %eng %spa esta muchacha sorda. Ch xaj warli. = ta saj je wari. %mor ta/saj je wari. %eng %spa venga aca. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. *R13-35 R tajam. %mor tajam. %eng %spa ..... N k'olik, k'olik. %mor /k'o:-l-ik, /k'o:-l-ik. %eng %spa esta, esta. R katij a kape chi. %mor katij a kape chi. %eng %spa toma cafe dice. C a katij a kape? %mor a katij a kape? %eng %spa toma ud. cafe. P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. C a katij junkape? %mor a katij junkape? %eng %spa tomas un cafe? P a katij kape cha. %mor a katij kape cha. %eng %spa tomas cafe dice. R ak'al, ak'al chaya jun vaso. %mor ak'al, ak'al chaya jun vaso. %eng %spa ni¤o, ni¤o deme un vaso. R wech la kape. %mor wech la kape. %eng %spa de cafe a mi. N pares jun al Chay. %mor pares jun al Chay. %eng %spa por eso Ros. N kink'ama lutem a Felipe kacha. %mor k-0-in/k'am-a le u-tem a Felipe k-0/cha'. %eng %spa voy a traer la silla de Felipe, dice. N jun uwach ku'an kanoq. %mor jun u-wach k-0-u/b'an kan-oq. %eng %spa una cara que hace. N jun xaq k'an chike. %mor xaq k'an chike. %eng %spa solo esta mojado. P jama la jun alaq. %mor jama la jun alaq. %eng %spa anda a traer una tu escudilla. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ja jun alaq. %mor ja jun alaq. %eng %spa anda a traer un vaso. R jo', chin kuma lu laq'. %mor jo', chin kuma lu laq'. %eng %spa vamos, quien va a traer su vaso. N chin kuma lu laq. %mor chin k-0-u/k'am-a le u-laq. %eng %spa quien va a traer su vaso. R chawiyex taj na kan jewari. %mor chawiyex taj na kan jewari. %eng %spa espera por aca. N we xa te tzaqa chi at pa le xaqol kamik. %mor we x-at-e/tzaq-a chi at pa le xaqol kamik. %eng %spa si te vas a caer voy en en el lodo. N ka'an pare lal Rosaria kamik. %mor k-0-a/b'an pare le al Rosaria kamik. %eng %spa vas hacer como Ros, hay. C jas k'o chupam la carton? %mor jas k'o chupam la carton? %eng %spa que hay adentro del carton. Ch k'o chik. = k'o chik. %mor /k'o: chi-k. %eng %spa esta otra vez. R jas kuwach kub'ij lexpeq choqa kut. %mor jas kuwach kub'ij lexpeq choqa kut. %eng %spa que es lo que dice la rana. R al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Ros? Ch k'ixik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. R uy jun al Chay q'e tzima kuraj taj. %mor uy jun al Chay q'e tzima kuraj taj. %eng %spa esa Ros, no quiere. N pares kata kut kak'ixik. %mor pares k-0-a/ta' ku-t k-0/k'ix-ik. %eng %spa por eso no oyes que se termina. N kak'ixik cha, xkisik cha. %mor k-0/k'ix-ik /cha', x-0/k'is-ik /cha'. %eng %spa se termina dice, se termino dice. *R13-36 N ma kub'ij ta chik cha. %mor ma k-0-u/b'ij ta chi-k /cha'. %eng %spa ya no lo dice. R chay chata k'uk nan. %mor chay chata k'uk nan. %eng %spa Ros, oiga pues. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C chaya le jun wuj. %mor chaya le jun wuj. %eng %spa da este libro. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N ay. %mor ay. %eng %spa ay. *xk'is le nab'e uwach le cinta R-13. *R13-37 R chaturij chik'uloq le chaya. %mor chaturij chik'uloq le chaya. %eng %spa enfrialo Ros. R chikula pale vozole. %mor chikula pale vozole. %eng %spa en el vaso. R ri al Chay, ri chaya la vazo. %mor ri al Chay, ri chaya la vazo. %eng %spa aqui esta Ros, aqui Ros en vaso. Ch ay, ay k'olik chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o:-!l-!ik chi jun. %eng %spa hay otro. C k'o le jun b'olita. %mor k'o le jun b'olita. %eng %spa esta la bolita. R k'o le jun chik, chich'upuk'uloq. %mor k'o le jun chik, chich'upuk'uloq. %eng %spa esta el otro, cortan lo pues. C jawi k'o wi le jaron. %mor jawi k'o wi le jaron. %eng %spa en donde esta el agua. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. R k'otaj jawi kuwiri qalik, qalik. %mor k'otaj jawi kuwiri qalik, qalik. %eng %spa no hay en donde estara, lo recogemos. R chupama le tek'uri. %mor chupama le tek'uri. %eng %spa adentro despues. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. R chajama chik'uloqe. %mor chajama chik'uloqe. %eng %spa sacalo pues. R turitaj nena. %mor turitaj nena. %eng %spa ya lo vaciastes. Ch pelipa q'e. = pelipa q'e. %mor pelipa q'e. %eng %spa pelipe. R ri chaya k'ulala loq. %mor ri chaya k'ulala loq. %eng %spa aqui esta dalo pues. Ch pelipa qe. = pelipa qe. %mor pelipa qe. %eng %spa Felipe. N pelipe qe kacha b'i ri. %mor pelipe qe k-0/cha' b'i ri. %eng %spa Felipe dice. Ch jun pelipe. = jun pelipe. %mor jun pelipe. %eng %spa uno Felipe. R ay pele nane. %mor ay pele nane. %eng %spa mira mama. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah k'olik. %mor ah k'olik. %eng %spa esta. N n qalaj taj jas xu'ano. %mor n qalaj ta-j jas x-0-u/b'an-o. %eng %spa saber que le paso. Ch li. = li. %mor li. %eng %spa aqui. R juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. C juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ch yah juntiro walitah. = chaya chi juntiro le b'olita. %mor *ch-0-*a/ya' *chi juntiro *le b'olita. %eng %spa da otra vez la b'olita. R kaqaj chuxe le waral. %mor kaqaj chuxe le waral. %eng %spa se que da debajo aqui. R C nk'ota modo. %mor C nk'ota modo. %eng %spa no se puede. *R13-38 R k'ota modo, kota modo, kota modo. %mor k'ota modo, kota modo, kota modo. %eng %spa no se puede, no se puede, no se puede. R qaya chi k'ub'ik. %mor qaya chi k'ub'ik. %eng %spa de modo. Ch qaya. = qaya chi ku b'ik. %mor qa/ya' *chi *ku *b'i-*k. %eng %spa demoslo. R qaya chi kub'ik. %mor qaya chi kub'ik. %eng %spa demoslo. Ch no, no inchapoh. = kinchapo. %mor no *k-0-in/chap-o. %eng %spa lo agarro. N ay kape nuwaram mal tew. %mor ay k-0/pet nu-waram mal tew. %eng %spa tengo sue¤o por el frio. Ch a k'o k'u. = a k'o k'ut. %mor a /k'o: k'u-*t. %eng %spa no hay pues. R k'o chupame naj wari. %mor k'o chupame naj wari. %eng %spa esta adentro de esto. R qanam pena, utzawila kin. %mor qanam pena, utzawila kin. %eng %spa espera, te gusta lo que. R kachapna la le kiya b'i in. %mor kachapna la le kiya b'i in. %eng %spa tengo que agarrar, lo que doy yo. N cib'oyi laj qorib'al u'anik kin no'o. %mor cib'oyi laj /qor-i-b'al u/b'an-ik k-0-in/na'-o. %eng %spa cebolla como cuesta hacerlo lo siento. N xa juntiro, kinna'o chi. %mor xa juntiro, k-0-in/na'-o /chi. %eng %spa solo una vez lo siento. Ch pelipe xaj warlih. = pelipe tasaj warali. %mor pelipe ta/saj waral i. %eng %spa Felipe venga aca. Ch pelipe xaj. = pelipe tasa'aj. %mor pelipe ta/saj. %eng %spa Felipe venga. P xa qor jawi k'u xi b'oqo' wi li. %mor xa qor jawi k'u xi b'oqo' wi li. %eng %spa esta haragana, y por donde fueron. P cib'oy e. %mor cib'oy e. %eng %spa arrancar cebolla. N m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xib'oqo wi. %mor jawi xib'oqo wi. %eng %spa en donde lo arrancaron. R naneta ma ka'anta chika. %mor naneta ma ka'anta chika. %eng %spa ya no lo hagas. R aka al chaya di. %mor aka al chaya di. %eng %spa Ros muchacha. N ma kan tu anik xa raqol. %mor ma kan ta u/b'an-ik xa xaqol. %eng %spa no es rapido hacerlo esta lodoso. P mier b'a wa xixulik. %mor mier b'a wa xixulik. %eng %spa hace ratos que llegaron. N mier k'ut xb'oqotaj loq. %mor mier k'u-t x-0/b'oq-o-taj la-oq. %eng %spa hace rato pues, lo fuimos a arrancar. Ch al Talin, nan, nan. = al Talin, nan, nan. %mor al Talin, nan, nan. %eng %spa Catarina, mama, mama. R n k'o ta y wi'ix a pedro. %mor n k'o ta y wi'ix a pedro. %eng %spa no tienen uds. Pedro. P m, maja. %mor m, maja. %eng %spa todavia no. N maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. P m. %mor m. %eng %spa m. *R13-39 N eh. %mor eh. %eng %spa eh. C june, ja no. %mor june, ja no. %eng %spa este uno, que. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R mas wonita ri we ka maja. %mor mas wonita ri we ka maja. %eng %spa es mejor si todavia no. R xa feya. %mor xa feya. %eng %spa es feo. C ko joron. %mor ko joron. %eng %spa hay agua. P ay xat chaqe chi juntiro. %mor ay xat chaqe chi juntiro. %eng %spa te mojastes otra vez. N b'aya al chaya. %mor b'aya al chaya. %eng %spa vaya Ros. N tajin kach'aqtisaj awib' al chay. %mor /tajin k-0-a/ch'aqt-isa-j aw-ib' al chay. %eng %spa te estas mojando Ros. N are lal Talin. %mor are le al Talin. %eng %spa es Catarina. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Rat ah no are le juna li kuk'ama. %mor ah no are le juna li kuk'ama. %eng %spa es esa muchacha lo que hace. Rat le jaron che kak'ama le jaron. %mor le jaron che kak'ama le jaron. %eng %spa el agua, vas a traer el agua. Ch wolita le'. = le b'olita le. %mor le b'olita le. %eng %spa la b'olita. N ama xaq kixetzanik ah. %mor ama xaq k-ix/etz'an-ik ah. %eng %spa estan jugando. Rat kuwil k'ute laj kach'aqe la li. %mor kuwil k'ute laj kach'aqe la li. %eng %spa lo ves que se moja mucho la ni¤a. N chawesaj le jaron chiri al Talin. %mor ch-0-aw/esa-j le jaron chiri al Talin. %eng %spa quita el agua aqui Catarina. N xt no chaya. %mor xt no chaya. %eng %spa no Ros. Ch no q'ij. = no kinqijo. %mor no *k-0-*in/q'ij-o. %eng %spa lo riego. N Rosario le xaqol tajin ka'an chuwa taq awa le. %mor Rosario le xaqol /tajin k-0-a/b'an chi-u-wa taq a-wa le. %eng %spa Ros el lodo lo estan haciendo en tus rodillas. N pele, ch'aqal chi la wuq. %mor pele, ch'aqal chi le aw-uq. %eng %spa tu corte ya esta lodoso. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. N b'ay, b'ay. %mor b'ay, b'ay. %eng %spa vaya, vaya. Rat xa ne le.. %mor xa ne le.. %eng %spa es que. P xaq kikow b'ik. %mor xaq kikow b'ik. %eng %spa solo pasa. N b'aya, b'aya, xaq kikow. %mor b'aya, b'aya, xaq k-0/ikow. %eng %spa vaya, vaya solo pasa. C xaq k'o tel. %mor xaq k'o tel. %eng %spa solo hay agujero. *R13-40 N xaq kaqutanik alta. %mor xaq k-0/qut-an-ik alta. %eng %spa sola pasa alto. N chay, al chay ma kaya ta chik. %mor chay, al chay ma k-0-a/ya' ta chi-k. %eng %spa Ros, Ros, ya no lo vas a dar. R al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. N al chay, al chaya. %mor al chay, al chaya. %eng %spa Ros, Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P b'ay kalch'aqe chi juntiro. %mor b'ay kalch'aqe chi juntiro. %eng %spa vaya, te vas a mejor otra vez. N kalch'aqe chi ku juntiro pele. %mor k-at/ch'aqe chi ku juntiro pele. %eng %spa te vas mejor otra vez. N ay kajorjotik jawi le tajin kab'in wi. %mor ay k-0/jorjot-ik jawi le /tajin k-0/b'in wi. %eng %spa esta muy frio en donde esta caminando. R Rosario. %mor Rosario. %eng %spa Ros. N kintzanij jun ujalom cib'o'y chawij. %mor k-0-in/tzani-j jun u-jalom cib'o'y chi-aw-ij. %eng %spa te voy a pegar un cabeza de cebolla. R qesala la pam, utz. %mor qesala la pam, utz. %eng %spa saquemos lo que tiene adentro. C kel b'ik juntiro. %mor kel b'ik juntiro. %eng %spa sale todo. Rat che kaya le jaron pu. %mor che kaya le jaron pu. %eng %spa pongamos el agua. Rat qub' ali. %mor qub' ali. %eng %spa en su mano. N che kaya pa luqab'. %mor che qa/ya' pa le u-q'ab'. %eng %spa pongamos en su mano. Rat b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. N .... %mor .... %eng %spa .... R utza, utza. %mor utza, utza. %eng %spa bien, bien. R e le jaron. %mor e le jaron. %eng %spa el agua. R etaj nan ne pelip, x'etaj le nu nam. %mor etaj nan ne pelip, x'etaj le nu nam. %eng %spa Felipe, no se fue mi mama Felipe. R wa le jun nari kin ch'aqe. %mor wa le jun nari kin ch'aqe. %eng %spa esta cosa eso, no me mojo. R ta wa nan. %mor ta wa nan. %eng %spa todavia mama. R are k'a nani chiri juna. %mor are k'a nani chiri juna. %eng %spa tenemos que aprobar aqui. R le jun kuento wari. %mor le jun kuento wari. %eng %spa esta cosa. C utz le jun wuq al Talin. %mor utz le jun wuq al Talin. %eng %spa esta bien mi corte Catarina. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch tij nan. = kintij in nan. %mor *k-0-*in/tij *in nan. %eng %spa lo como yo mama. *R13-41 N m. %mor m. %eng %spa m. Ch tij in tulax. = kintij in a turas. %mor *k-0-*in/tij in a turas. %eng %spa yo como tu durazno. R are wa jun puy. %mor are wa jun puy. %eng %spa este sera un verde. N are al Talin are kaqach'ayo lal Talin. %mor are al Talin are k-0-qa/ch'ay-o le al Talin. %eng %spa Catarina vamos a pegar Catarina. N al Juan kaqach'ayo. %mor al Juan k-0-qa/ch'ay-o. %eng %spa Juana pegamos. N jasche kachupu le duras? %mor jasche k-0-a/chup-u le duras? %eng %spa porque lo cortas el durazno. R a k'o puturas ya la. %mor a k'o puturas ya la. %eng %spa acaso hay durazno. R b'ay ri le q'euj ma kujch'aqe taj nan. %mor b'ay ri le q'euj ma kujch'aqe taj nan. %eng %spa vaya nosotros no nos mojamos. R tzi'z xkisa, kisi'a le turas. %mor tzi'z xkisa, kisi'a le turas. %eng %spa si ya se termino el durazno. P tetz'ana kut al Chay. %mor tetz'ana kut al Chay. %eng %spa juega pues Ros. R kisik, pachpatexik. %mor kisik, pachpatexik. %eng %spa se termino lo machucaron. N xuk'am le mime pa skwela cha. %mor x-0-u/k'am le mime pa skwela /cha'. %eng %spa llevo el grande a la escuela dice. N tzij le mim pa skwela. %mor tzij le mim pa skwela. %eng %spa deveras el grande a la ciruela. R teltzijona kut ay. %mor teltzijona kut ay. %eng %spa habla pues Ros. C xatinwil pa le jun chakap. %mor xatinwil pa le jun chakap. %eng %spa te vi en chakap. N al chay cha kalchab'ex mal le Felipe. %mor al chay /cha' k-at/ch'aw-b'e-x mal le Felipe. %eng %spa Ros te habla Felipe Felipe. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R qana kut. %mor qana kut. %eng %spa hagamos pues. N ch'aw ku ruk' a Felipa, k'ula ruk'. %mor /ch'aw ku r-uk' a Felipa, /k'ul-a r-uk'. %eng %spa habla con Felipe, con el. R ja wi k'u le xina wil wi kalcha kut. %mor ja wi k'u le xina wil wi kalcha kut. %eng %spa y en donde me vistes diga. R choqa kut, chab'ij kut. %mor choqa kut, chab'ij kut. %eng %spa diga pues, diga pues. P xa kape waram. %mor xa kape waram. %eng %spa le viene sue¤o. N no mu waram, xa kan. %mor no ma u/war-am, xa kan. %eng %spa no mi sue¤o, solo esta enojada. C a kape awaram? %mor a kape awaram? %eng %spa te viene sue¤o. N chaya xa kape awaram cha. %mor chaya xa k-0/pet a/war-am /cha'. %eng %spa Ros viene tu sue¤o dice. N kak'am b'i la la chachal le. %mor k-0-a/k'am b'i la le a-chachal le. %eng %spa llevas tu collar. N kak'am b'i la linaj t'uy chawach i. %mor k-0-a/k'am b'i la le inaj t'uy chi-a-wach i. %eng %spa lo llevas tu ollita delante de ud. *R13-42 N tajin kasokolij al Talin. %mor /tajin k-0-a/sokoli-j al Talin. %eng %spa lo estas machucando Catarina. N jasche xaya le joron chupam. %mor jasche x-0-a/ya' le joron chi-u-pam. %eng %spa porque le pusistes el agua adentro. N laj k'o awe chare di. %mor laj /k'o: aw-e chare di. %eng %spa tienes que ver eso. P a kak'ano al Chay linaj cuenta? %mor a kak'ano al Chay linaj cuenta? %eng %spa quieres esta cosa Ros. R kikitoqij b'i chawech. %mor kikitoqij b'i chawech. %eng %spa te lo van a quitar. C jas uwach linaj cuenta al Chay? %mor jas uwach linaj cuenta al Chay? %eng %spa que es eso Ros? N chachal kacha, uy lok. %mor chachal k-0/cha', uy lok. %eng %spa collar diga. C a kate chupam. %mor a kate chupam. %eng %spa te vas adentro. R katuruw taj. %mor katuruw taj. %eng %spa no gotea. Rat che kayalejoron chupam? %mor che kayalejoron chupam? %eng %spa le pones el agua adentro. N xa at k'an al Chay. %mor xa at k'an al Chay. %eng %spa estas enojada Ros. C a utz awach? %mor a utz awach? %eng %spa estas bien. N chatajuloy cha. *** %mor ch-at/ajuloy /cha'. %eng %spa bajate dice. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R ma kawaj ta b'a utzil li kaya. %mor ma kawaj ta b'a utzil li kaya. %eng %spa no quiere el bien que te dejen. R kan jetaq awetz'ab'al. %mor kan jetaq awetz'ab'al. %eng %spa tus juguetes. C kinetz'an ruk' al Talin. %mor kinetz'an ruk' al Talin. %eng %spa voy a jugar con Catarina. P kak'am b'ik cha al Chay. %mor kak'am b'ik cha al Chay. %eng %spa lo llevas dice Ros. C k'o le naj b'olita. %mor k'o le naj b'olita. %eng %spa esta la bolita. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kuk'am b'ik cha. %mor kuk'am b'ik cha. %eng %spa lo lleva dice. N qajilob' uloq. %mor /qajilob' la-oq. %eng %spa bajate. N b'ay, kuk'am b'i lintaq etz'ab'al, ah, Felip cha. %mor b'ay, k-0-u/k'am b'i le intaq /etz'an-b'al, ah, Felip /cha'. %eng %spa vaya, lo lleva los juguetes, Felipe dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N kom ma katetz'an taj, tetz'ana b'a le. %mor kom ma k-at/etz'an ta-j, at/etz'an-a b'a le. %eng %spa no jueges, juega pues ese. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. N saj b'a kwij. %mor /saj b'a /kowi-j. %eng %spa venga pues apurate. Ch jampa leh. = jampa leh. %mor jampa leh. %eng %spa cuando el. R leh. %mor leh. %eng %spa ese. *R13-43 Ch naj xil, chachal in. = inaj xil le nuchachal in. %mor inaj xil le nuchachal in. %eng %spa mi collar es peque¤o. R li tzi'an chi lintaq ja. %mor li tzi'an chi lintaq ja. %eng %spa yo hago los. P saj kut al chay. %mor saj kut al chay. %eng %spa venga pues Ros. N li ma. %mor ul-i/k'am-a. %eng %spa venga a traerlo. C jas ka'ano? %mor jas ka'ano? %eng %spa que haces? Rat kachoq tisaj taj ali. %mor kachoq tisaj taj ali. %eng %spa no lo mojes muchacha. Rat uy, jun ali ri. %mor uy, jun ali ri. %eng %spa esta muchacha. N ma ka'an ta chi al Talin. %mor ma k-0-a/b'an ta chi al Talin. %eng %spa no lo hagas Catarina. N pukij pa ni jaron xaq chawetz'ab'ej. %mor /puki-j pa ni jaron xaq ch-aw/etz'an-b'e-j. %eng %spa meta en el agua, solo saca. N ay kawil kut le. %mor ay k-0-aw/il ku-t le. %eng %spa lo ves. N chay, chaya. %mor chay, chaya. %eng %spa Ros, Ros. Ch le tatah. = le tatah. %mor le tatah. %eng %spa papa. N mal tata. %mor mal tata. %eng %spa papa. C k'o le naj b'olita, juntiro. %mor k'o le naj b'olita, juntiro. %eng %spa esta la bolita, todo. R le dih lee ma katuruw ta lee. %mor le dih lee ma katuruw ta lee. %eng %spa eso muchacha, no gotea. R chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. Ch turuw taj. = ma katuruw taj. %mor ma *k-0/turuw taj. %eng %spa no gotea. R e naj, k'o naj wich' utorotik. %mor e naj, k'o naj wich' utorotik. %eng %spa tiene una peque¤a bolita. R noj kule wa chupami. %mor noj kule wa chupami. %eng %spa se llena esta adentro. Rat paka q'an awiqe, jun ali ri. %mor paka q'an awiqe, jun ali ri. %eng %spa arregla tu pelo, esta muchacha. N je katpe jun k'isik dih. %mor je k-at/pet jun k'isik dih. %eng %spa pareces una cabra. Rat kul. %mor kul. %eng %spa cuello. P tetz'ana kut al Chay. %mor tetz'ana kut al Chay. %eng %spa juega pues Ros. Ch ya chuqul chak la. = chaya chuqul, katzaq la. %mor *ch-0-*a/ya' chi-u-qul, *k-0/tzaq la. %eng %spa ponga en su cuello, eso se va a caer. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R ena al Chay. %mor ena al Chay. %eng %spa adios Ros. R chaya chuqul. %mor chaya chuqul. %eng %spa pongalo en su cuello. R al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. C k'o ta moda. %mor k'o ta moda. %eng %spa no se puede. *R13-44 R lo chachal. %mor lo chachal. %eng %spa tu collar. Ch jana, karaj taj tit. = al juana ma karaj taj le qatit. %mor *al juana *ma k-0-r/aj ta-j le qatit. %eng %spa juana no quiere ab'uela. Ch karaj taj tit. = ma karaj taj le qatit. %mor *ma k-0-r/aj ta-j *le *qa-tit. %eng %spa no quiere nuestra ab'uela. Ch pelipe karaj taj. = le pelipe ma karaj taj. %mor *le pelipe *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa Felipe no quiere. R k'o le june. %mor k'o le june. %eng %spa esta el uno. Ch nan aki le juan leh. = nan aki lal juana le. %mor nan aki lal juana le. %eng %spa mama, fijate que juana. R ay le june b'urro jat ah. %mor ay le june b'urro jat ah. %eng %spa ese uno, burro anda. N le. %mor le. %eng %spa ese. R alaj nu palaj xuqob'ij kanoq. %mor alaj nu palaj xuqob'ij kanoq. %eng %spa mi cara lo quemo. N ay Dios che kapuyij ah no. %mor ay Dios che k-0-a/puyi-j ah no. %eng %spa ay Dios porque lo empujas. N al juana alaj chikule jun upuchi. %mor al juana alaj chikule jun u-pa-u-chi. %eng %spa Juana, mira su boca. N kawilo le, chab'ochirij. %mor k-0-aw/il-o le, ch-0-a/b'ochiri-j. %eng %spa lo ves, consuelalo. N chab'och'ij tzel kinto. %mor ch-0-a/b'och'i-j tzel k-0-in/ta'-o. %eng %spa consuelalo, no me gusta oir. N solo jun ch'o'oj. %mor solo jun /ch'o'-oj. %eng %spa solo pelean. R maji katoq k'ula pale. %mor maji katoq k'ula pale. %eng %spa entonces vas a llorar en el. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N chana le b'olita chay le. %mor ch-0-a/b'an-a le b'olita chay le. %eng %spa haga tu bolita Ros. N chana b'olita ay le at al Talin. %mor ch-0-a/b'an-a b'olita ay le at al Talin. %eng %spa haga la bolita, ud. Catarina. N ya xtz'ilob'ataj awumal. %mor ya x-0/tz'il-o-b'a-taj aw-umal. %eng %spa ya lo ensuciastes. N ay qana chawe kawilo. %mor ay qa/b'an-a chi-aw-e k-0-aw/il-o. %eng %spa hagamoslo con ud. hoy. C kawil le jun b'olita. %mor kawil le jun b'olita. %eng %spa ves la bolita. N tajin kimb'ij chawe. %mor /tajin k-0-in/b'ij chi-aw-e. %eng %spa te estoy diciendo. N n ka'an ta le jaron xato. %mor n k-0-a/b'an ta le jaron x-0-a/ta'-o. %eng %spa no hagas el agua lo oyes. N pukij pan jela lele. %mor /puki-j pan jela lele. %eng %spa hechalo por ahi. P kata kut saje wa. %mor kata kut saje wa. %eng %spa oigamos pues venga. P xa kat chayike. %mor xa kat chayike. %eng %spa solo te rega¤an. N al chay, al chay, jat jela lele. %mor al chay, al chay, /jat jela lele. %eng %spa Ros, Ros anda por alla. N jat ruk' a pelipe mudo. %mor /jat r-uk' a pelipe mudo. %eng %spa anda con Felipe muda. N tajin ya katsik'ixik, al chay. %mor /tajin ya k-at/sik'i-x-ik, al chay. %eng %spa te estan llamando Ros. C al Chay tasaj jewa k'o la b'olita. %mor al Chay tasaj jewa k'o la b'olita. %eng %spa Ros, venga a esta la bolita. *R13-45 N jat ruk' a Felipe nan. %mor /jat ruk' a Felipe nan. %eng %spa anda con Felipe mama. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. N kutpe ta chi ruk' al juana. %mor k-at/pet ta chi r-uk' al juana. %eng %spa ya no vengas con Juana. N n kach'ob'ej ta chik al juana. %mor n k-0-a/ch'aw-b'e-j ta chi-k al juana. %eng %spa no hables con Juana. N qana chare k'olik e jun che. %mor /qana chi-r-e /k'o:-l-ik e jun che. %eng %spa que espere, hay uno solo. N kutij no mas pa jun ratona. %mor k-0-u/tij no mas pa jun ratona. %eng %spa lo tiene que recibir mas entre un rato. N kutij no mes na. %mor k-0-u/tij no mes na. %eng %spa es tiene que recibir mas. C k'o la b'olita, k'o le naj b'olita. %mor k'o la b'olita, k'o le naj b'olita. %eng %spa tienes tu bolita, tiene tu bolita. C kole jun chik jawi. %mor kole jun chik jawi. %eng %spa esta el otro donde. N pukij kan e jaron al chay di. %mor /puki-j kan e jaron al chay di. %eng %spa lo echa el agua Ros, muchacha. N japukij kan e jaron chuwa ja. %mor /j-0-a/puki-j kan e jaron chi-u-wa ja. %eng %spa vas a echar el agua en el patio. C k'o le jun chik b'olita. %mor k'o le jun chik b'olita. %eng %spa esta la otra bolita. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. R chana u anike wari. %mor chana u anike wari. %eng %spa arregla esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R u anik, anik, anik. %mor u anik, anik, anik. %eng %spa arreglar, arreglar, arreglar. C tixale jaron, tixa le jaron. %mor tixale jaron, tixa le jaron. %eng %spa riega el agua, riega el agua. R nan a ma xak'o upanu tzam karil. %mor nan a ma xak'o upanu tzam karil. %eng %spa mama, no tendra moco. N chapaka lawi di. %mor ch-0-a/pak-a le a-wi di. %eng %spa arregla tu pelo muchacha. N keb' ka'an chare. %mor keb' k-0-a/b'an chi-r-e. %eng %spa lo haces. N e su wach jun jewa. %mor e su wach jun jewa. %eng %spa que es ese uno este. N jun cheqati. %mor jun cheqati. %eng %spa es un pedazo. N kakay kan puwi lusut mudo le. %mor k-0/kay kan pa u-wi le u-su't mudo le. %eng %spa lo mira sobre el pa¤uelo mudo. N jikom ka'ano. %mor /jik-om k-0-a/b'an-o. %eng %spa lo haces recto. N uy tzijin at tuq'aro lej ak'al. %mor uy tzijin at tuq'aro lej ak'al. %eng %spa ud. es una ni¤a muy debil. R kuyuch'uj, kuyach'uj nari qana. %mor kuyuch'uj, kuyach'uj nari qana. %eng N katinjuch che laqab' i tz' at kon. %mor k-at-in/juch che le a-q'ab' i tz'a at kon. %eng %spa te voy a pegar en tus manos, eres muy tonta. R kaya. %mor kaya. %eng %spa lo das. N ke ya le junej raxa la le utz ya le. %mor ke ya le junej raxa la le utz ya le. %eng %spa esta esa cosa verde, esta bien. *R13-46 N xa'am che le juntiro. %mor x-0-a/b'an che le juntiro. %eng %spa hicistes aquella vez. N xajat'ij qan chare. %mor x-0-a/jat'i-j qan chi-r-e. %eng %spa lo amarrastes. N pak e qan la wi ma loq. %mor /pak e qan le a-wi ma la-oq. %eng %spa arreglate el pelo. C jawi kowi nu qan nu qab'. %mor jawi kowi nu qan nu qab'. %eng %spa en donde esta mi mano. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C ah kole jun chik jela. %mor ah kole jun chik jela. %eng %spa esta el otro, por alli. N n katoq' ta chi k'ut e al chay. %mor n k-0-at/oq' ta chi k'u-t e al chay. %eng %spa no llores pues Ros. R katoq' chikula chanim. %mor katoq' chikula chanim. %eng %spa y vas a llorar pronto. R ula ul. %mor ula ul. %eng %spa hola. C u. %mor u. %eng %spa u. R nan chajat'ije nu wi. %mor nan chajat'ije nu wi. %eng %spa mama amarrame el pelo. C puro a jaron. %mor puro a jaron. %eng %spa puro agua. N xa ne chuq'ab' kajawanik. %mor xa ne chi-u-q'ab' k-0/jaw-an-ik. %eng %spa su fuerza es el que quiere. R di kuya'a puch. %mor di kuya'a puch. %eng %spa muchacha lo da pues. N chiri qana mpe keb' chare lawi. %mor chiri qa/b'an-a mpe keb' chi-r-e le a-wi. %eng %spa por eso lo hagamos 2. N wile jab' chapalaj. %mor wile jab' chapalaj. %eng %spa donde esta, lluvia en tu cara. C chaya le jun b'olita chupame. %mor chaya le jun b'olita chupame. %eng %spa ponga la bolita adentro. N chakama mpe, chakama mpe. %mor ch-0-a/kam-a mpe, ch-0-a/kam-a mpe. %eng %spa quiera lo, quieralo. C kat kowin kasik'ij. %mor kat kowin kasik'ij. %eng %spa puedes leer. R pampo. %mor pampo. %eng %spa ..... P chawe tz'ab'ej k'u lanaj xare. %mor chawe tz'ab'ej k'u lanaj xare. %eng %spa juega con esa jarra. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chawetz'ab'ej. %mor chawetz'ab'ej. %eng %spa juegalo. N b'ay xat'ulub'alah. %mor b'ay x-at/ul b'a alah. %eng %spa vaya llegastes muchacho. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jawi le sus tekuri lapalaj. %mor jawi le sus tekuri le a-palaj. %eng %spa donde esta, asi tu cara. N chana l chi julaj. %mor ch-0-a/b'an-a l chi julaj. %eng %spa hago en tu. N chana chik upalaj je. %mor ch-0-a/b'an-a chi-k u-palaj je. %eng %spa haga otra vez su cara. *R13-47 N peri la ma katkay pa jun awi. %mor peri la ma k-at/kay pa jun a-wi. %eng %spa a si no ves en tu pelo. N utz k'ut we ta xe kaxiy qanoq. %mor utz k'u-t we ta xe k-0-a/xiy qan-oq. %eng %spa y esta bien si lo peinaras. N kayake qan juxil le. %mor k-0-a/yak-e qan juxil le. %eng %spa lo levantas un poco. N katkay ta me qanoq. %mor k-at/kay ta me qan-oq. %eng %spa y vieras un poco. R utz b'ile pare aj sam juan. %mor utz b'ile pare aj sam juan. %eng %spa esta bien el padre de San Juan. C chaya le jun puwi. %mor chaya le jun puwi. %eng %spa ponga el sombrero. R miercoles kuj petik kixcha. %mor miercoles kuj petik kixcha. %eng %spa miercoles venimos, dijeron. R ya kanoq a pedro. %mor ya kanoq a pedro. %eng %spa a si pedro. R alaje, alaje a pedro. %mor alaje, alaje a pedro. %eng %spa ni ven a Pedro. R iwiqam jun teme. %mor iwiqam jun teme. %eng %spa han arreglado una silla. R martes puch, xix pe ix. %mor martes puch, xix pe ix. %eng %spa martes vinieron uds. R che le jun tiempo. %mor che le jun tiempo. %eng %spa en esa vez. P no. %mor no. %eng %spa no. R kanoq. %mor kanoq. %eng %spa pasado modo. P m. %mor m. %eng %spa m. C kinwesaj utz. %mor kinwesaj utz. %eng %spa mejor lo saco. R porque te llamo, porque te llamo. %mor porque te llamo, porque te llamo. %eng %spa porque te llamo, porque te llamo. C xawilo a ki le jun b'olit. %mor xawilo a ki le jun b'olit. %eng %spa lo ves acaso esta la bolita. R le jun tu cancion. %mor le jun tu cancion. %eng %spa tu cancion. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. P kolik al chay. %mor kolik al chay. %eng %spa esta Ros. C chay. %mor chay. %eng %spa Ros. P ch'aw k'ut. %mor ch'aw k'ut. %eng %spa habla pues. R chaya chi ini chaya. %mor chaya chi ini chaya. %eng %spa deja yo, deja. R chaya qan jun. %mor chaya qan jun. %eng %spa deja uno. N kan al chay me kalch'awik. *** %mor kan al chay me k-at/ch'aw-ik. %eng %spa esta enojada Ros, no habla. C kachaj le jun b'olita. %mor kachaj le jun b'olita. %eng %spa limpian la bolita. R chaya jun wech. %mor chaya jun wech. %eng %spa Ros, un mio. N al chay cha. %mor al chay /cha'. %eng %spa Ros dice. *R13-48 R ya ku jun we in. %mor ya ku jun we in. %eng %spa dame un mio. N su'u ka lutza'na chaqal chay. %mor /su'-u ka le u-tza'ma chaqal chay. %eng %spa limpia tu moco, como Ros. Rat li cha. %mor li /cha'. %eng %spa muchacha dice. N lin. %mor lin. %eng %spa Catarina. R m. %mor m. %eng %spa m. N su'u ka lutza'm al chay. %mor /su'-u ka le u-tza'm al chay. %eng %spa limpia tu moco Ros. R su mato'h. %mor su mato'h. %eng %spa limpia lo oyes. N kuma ta ku jun mator kub'ij. %mor k-0-u/k'am-a ta ku jun mator k-0-u/b'ij. %eng %spa no va a traer, el motor dice. Ch matol chik cha. = jun mator chik cha. %mor *jun mator chi-k /cha. %eng %spa otro motor. N su'u ka lutzama nan ali. %mor /su'-u ka le u-tzama nan ali. %eng %spa limpia su moco. Rat chasu'u ka lu tzama ali cha. %mor chasu'u ka lu tzama ali cha. %eng %spa limpia el moco de la muchacha dice. N uy junali riqe, chay. %mor uy junali riqe, chay. %eng %spa esta muchacha ve. Rat di. %mor di. %eng %spa muchacha. N di chakowij u. %mor di ch-0-a/kowi-j u. %eng %spa muchacha apurate. C a chay. %mor a chay. %eng %spa Ros. N b'ay le, jun kache ne wa la. %mor b'ay le, jun kache ne wa la. %eng %spa vaya el uno de ellos es. N wach kab'i. %mor wach kab'i. %eng %spa de tus compa¤eros. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N karaq tu la chi koq k'u la ri. %mor k-0-a/raq ta le a-chi k-0/oq' k'u la ri. %eng %spa no lo habras, y va llorar. N chakatisaj impe a Felipe. %mor ch-0-a/k'at-isa-j impe a Felipe. %eng %spa quemelo Felipe. N kuraq uchi ri lal chay. %mor k-0-u/raq u-chi ri le al chay. %eng %spa quita Ros. C ay, tasaj impe. %mor ay, tasaj impe. %eng %spa venga pues. C kin sikij le jun wuj. %mor kin sikij le jun wuj. %eng %spa lea el libro. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C keqasikij, keqasikij le jun wuj. %mor keqasikij, keqasikij le jun wuj. %eng %spa lo vamos a leer, lo vamos a leer el libro. N kij ixpeq cha al chay. %mor /siki-j ixpeq /cha' al chay. %eng %spa leen de la rana. C k'u le ixpeq, k'ole jun ch'ich. %mor k'u le ixpeq, k'ole jun ch'ich. %eng %spa esta la rana, esta el otro. C ah no, ah le jun imul, le jun at. %mor ah no, ah le jun imul, le jun at. %eng %spa no, el conejo, ud. *R13-49 C jun elefante. %mor jun elefante. %eng %spa un elefante. Rat wesaje laq. %mor wesaje laq. %eng %spa sacalo. N chay chata k'ut jas uwach cha. %mor chay ch-0-a/ta' k'u-t jas u-wach /cha'. %eng %spa Ros, oiga pues que es. C k'o le jun ixpeq chila le. %mor k'o le jun ixpeq chila le. %eng %spa esta la rana por alli. N chay, cha. %mor chay, /cha'. %eng %spa Ros, dice. P chawila k'ut chay le. %mor chawila k'ut chay le. %eng %spa mira pues Ros. N di cha chawila ku le jun ixpeq le cha. %mor di /cha' ch-0-aw/il-a ku le jun ixpeq le /cha'. %eng %spa muchacha mira el zapo dice. R ko jun atemi da. %mor ko jun atemi da. %eng %spa aqui tienes una tu silla. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R k'ochi juni. %mor k'ochi juni. %eng %spa hay otro. P m. %mor m. %eng %spa m. R kab'ij chuwa jun atem. %mor kab'ij chuwa jun atem. %eng %spa le dices a un tu silla. R k'o kak'ayix chuwatiox. %mor k'o kak'ayix chuwatiox. %eng %spa venden en el mercado. R al ka sal ka. %mor al ka sal ka. %eng %spa quetzal. R laj tew. %mor laj tew. %eng %spa es mio. R kal kal kamamej k'uloqe. %mor kal kal kamamej k'uloqe. %eng %spa lo hagas pues. C pale rachoch le ixpeq. %mor pale rachoch le ixpeq. %eng %spa en la casa del zapo. C k'o le jun kotzij. %mor k'o le jun kotzij. %eng %spa esta la flor. N a pel chi jun. %mor a pel chi jun. %eng %spa Felipe otro. R ay luwi la pedro maje ta k'ut saq. %mor ay luwi la pedro maje ta k'ut saq. %eng %spa el pelo de Pedro no hay canas. C kawilo. %mor kawilo. %eng %spa lo ves. R jun qeq, chile june. %mor jun qeq, chile june. %eng %spa este ya es un negro. C le jun ixpeq ko pa le jun tienda. %mor le jun ixpeq ko pa le jun tienda. %eng %spa esa rana esta en la tienda. C jawi kowi le ankane k'o le mazan. %mor jawi kowi le ankane k'o le mazan. %eng %spa en donde esta el guineo y la manzana. C k'o le zanahoria, kole alan xax. %mor k'o le zanahoria, kole alan xax. %eng %spa esta la zanahoria, naranja. R chay cha. %mor chay cha. %eng %spa Ros dice. C y la powi. %mor y la powi. %eng %spa tu sombrero. *R13-50 N chay cha chata nukoq. %mor chay /cha' ch-0-a/ta' na ka-oq. %eng %spa Ros, Ros oigalo. N jas ku'an le ixpeq cha qe. %mor jas k-0-u/b'an le ixpeq /cha' qe. %eng %spa que es lo hace el zapo. R chay e chu kamik qa jaron cha. %mor chay e chu kamik qa jaron cha. %eng %spa se fue a traer nuestra agua dice. R kawaj. %mor kawaj. %eng %spa quieres. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. N al chay chawila ku la na. %mor al chay ch-0-aw/il-a ku la na. %eng %spa Ros, mira pues. N laj kan. %mor laj kan. %eng %spa esta muy enojada. R lenje te gata. %mor lenje te gata. %eng %spa chata kuna cha mama cha. R oigalo pues dice. %mor oigalo pues dice. %eng %spa ko pis tankara le jun, le jun. R esta en la tienda el uno, el uno. %mor esta en la tienda el uno, el uno. %eng %spa kuenta le cha cha tampe qanoq. R cuento oigalo dice. %mor cuento oigalo dice. %eng C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. N wila mpe le jun ixpeq cha chaya cha. %mor aw/il-a mpe le jun ixpeq /cha' chaya /cha'. %eng %spa mira a la rana dice Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C june. %mor june. %eng %spa este uno. R chab'ij pecha a Felipe. %mor chab'ij pecha a Felipe. %eng %spa digale a Felipe. R chab'ij kut jun ixpeq. %mor chab'ij kut jun ixpeq. %eng %spa diga pues un zapo. C ah le ixpeq jas uwach le ixpeq. %mor ah le ixpeq jas uwach le ixpeq. %eng %spa a la rana, que esta zapo. P kape uwaram cha. %mor kape uwaram cha. %eng %spa tiene sue¤o dice. R chiloqo le june. %mor chiloqo le june. %eng %spa compren eso. C kape u waram. %mor kape u waram. %eng %spa tiene sue¤o. N le ixpeq kojom. %mor le ixpeq /koj-om. %eng %spa el zapo. C pero ixpeq karil le jun elefante. %mor pero ixpeq karil le jun elefante. %eng %spa el zapo ve al elefante. C po le tienda, y le ixpeq kub'ij. %mor po le tienda, y le ixpeq kub'ij. %eng %spa en la tienda, y el zapo dice. C ah utz le nu tzam le elefante. %mor ah utz le nu tzam le elefante. %eng %spa esta bien la nariz del elefante. C utz le. %mor utz le. %eng %spa esta bien. Ch ya warlih. = ya le wari. %mor ya le wari. %eng %spa ya esta esto. *R13-51 P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ya warlih. = ya le wari. %mor ya le wari. %eng %spa ya esta esto. P jas uwach e yor. %mor jas uwach e yor. %eng %spa que es. Ch q'ij q'ij warlih. = kaqaqij warali. %mor *k-0-*qa/qij waral i. %eng %spa lo halamos aqui. P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. Ch chokolaj. = chokolate. %mor chokolate. %eng %spa chocolate. P wile. %mor wile. %eng %spa donde. Ch wich'a warlih. = wich le wari. %mor wich le wari. %eng %spa este es peque¤o. P juwi lee chokolateh. %mor juwi lee chokolateh. %eng %spa donde esta el chocolate. Ch enow. = enow. %mor enow. %eng %spa adios. P al chay, chay. %mor al chay, chay. %eng %spa Ros, Ros. C ah, ah. %mor ah, ah. %eng %spa muchacha. R chab'ij k'ut a Felipa a Felipe. %mor chab'ij k'ut a Felipa a Felipe. %eng %spa diga pues Felipe, Felipe. C k'o la puwi al juana. %mor k'o la puwi al juana. %eng %spa esta sobre la juana. P ay, ay xtzaq b'ik. %mor ay, ay xtzaq b'ik. %eng %spa ay, se cayo. P b'ay xpaxik. %mor b'ay xpaxik. %eng %spa se rompio. C paxik. %mor paxik. %eng %spa rompio. R chawoqataj Felipe. %mor chawoqataj Felipe. %eng %spa corretealo Felipe. P jas xu, jas xu'ano chay. %mor jas xu, jas xu'ano chay. %eng %spa que hizo Ros. N chay, al chay cha. %mor chay, al chay /cha'. %eng %spa Ros, Ros. R al say, al say. %mor al say, al say. %eng %spa Ros, Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R al say cha. %mor al say cha. %eng %spa Ros dice. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N Talin su'u lu tzam. %mor Talin /su'-u le u-tzam. %eng %spa Catarina limpia su nariz. R kinwesaj jun. %mor kinwesaj jun. %eng %spa saco un. N chaya cha jas ku'an e jun ixpeq. %mor chaya /cha' jas k-0-u/b'an e jun ixpeq. %eng %spa Ros, dice, que es lo que hace la rana. N chata charech la Felipe. %mor ch-0-a/ta' chi-r-e-ch le a Felipe. %eng %spa preguntale a Felipe. R chata k'ut. %mor chata k'ut. %eng %spa preguntale pues. *R13-52 C jawi kowi le jun ixpeq k'o lutzam. %mor jawi kowi le jun ixpeq k'o lutzam. %eng %spa en donde esta el zapo, con la nariz. C rech le jun elefant. %mor rech le jun elefant. %eng %spa del elefante. P saj al Chay, jas xa'ano? %mor saj al Chay, jas xa'ano? %eng %spa venga Ros, que te paso? N laj k'an, ama xa at loka Chay. %mor laj k'an, ama xa at loka Chay. %eng %spa esta muy enojada, no estas loca Ros. N xa katkanerik, loka. %mor xa k-at/kan-ar-ik, loka. %eng %spa te enojas, loca. N loka chay, xawilo le laj kan. %mor loka chay, x-0-aw/il-o le laj kan. %eng %spa loca Ros, lo ves esta muy enojada. N che al chay ma katch'an taj? %mor che al chay ma k-at/ch'aw ta-j? %eng %spa a Ros, no lo hables? R al Chay kaqaya ku junaturas. %mor al Chay kaqaya ku junaturas. %eng %spa Ros y te damos un durazno. R akatetzijonok mudo. %mor akatetzijonok mudo. %eng %spa vas hablar muda. N kaya jun aturas pa jun rato ri. %mor k-0-a/ya' jun a-tura's pa jun rato ri. %eng %spa te van a dar un durazno no entre un rato. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. N a las diez kaqaya le turas. %mor a las diez k-0-qa/ya' le tura's. %eng %spa a las 10, te damos el durazno. N a las diez chi mas chi ku'a. %mor a las diez chi mas chi ku'a. %eng %spa ya seran mas de las 10. R kaqaloq, le jujun. %mor kaqaloq, le jujun. %eng %spa compramos las uvas. N a las once kaqaya le jun tiras chawe al Chay. %mor a las once k-0-qa/ya' le jun tira's chi-aw-e al Chay. %eng %spa a las 11 te damos el durazno a ud. Ros. R je. %mor je. %eng %spa a si. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R qana swado. %mor qana swado. %eng %spa estemos sin hacer nada. N jas uwach kub'ij le ixpeq choqa ku che la Felipe. %mor jas u-wach k-0-u/b'ij le ixpeq /cha'-oq a ku che le a Felipe. %eng %spa que es lo que dice la rana digale a Felipe. Ch no, pox. = no, pox. %mor no, pox. %eng %spa Seb'astian. N chab'ij chi ku juntira chaqa chare. %mor ch-0-a/b'ij chi ku juntira /cha'-oq a chi-r-e. %eng %spa diga otra vez, diga. R a utz lutzam le elefante kacha ri. %mor a utz lutzam le elefante kacha ri. %eng %spa esta bien la nariz del elefante. C utz lutzam. %mor utz lutzam. %eng %spa esta bien la nariz. N chaya cha jata la kut cha. %mor chaya /cha' /j-0-a/ta' la ku-t /cha'. %eng %spa Ros dice anda a pedirselo. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Ros. N kach'aw ku lare le naj wich' al Chay. %mor k-0/ch'aw ku le are le naj wich' al Chay. %eng %spa va hablar la peque¤a Ros. *R13-53 P kul chi naj atem i. %mor kul chi naj atem i. %eng %spa sientate en esta tu silla. N jatekula powi linaj wich' atem i. %mor /j-at-e/kul-a pa u-wi le inaj wich' a-tem i. %eng %spa sientate sobre esa tu silla. N al chaya, utz? %mor al chaya, utz? %eng %spa Ros, bien? R uy le jun rey. %mor uy le jun rey. %eng %spa ay el rey. N jatekula ku powi linaj wich' atem e. %mor /j-at-e/kul-a ku pa u-wi le inaj wich' a-tem e. %eng %spa anda a sentarte sobre tu peque¤a silla. N di, kaqaya ku le jun aturas pa jun rat. %mor di, k-0-qa/ya' ku le jun a-tura's pa jun rat. %eng %spa muchacha, y te van a dar tu durazno entre un rato. P saj kut, katkub'e waral. %mor saj kut, katkub'e waral. %eng %spa venga pues te sientas aqui. R saj kut, k'o jun ateme. %mor saj kut, k'o jun ateme. %eng %spa venga pues, tienes una tu silla. N al Chay, jas uwach xuya xe apam? %mor al Chay, jas u-wach x-0-u/ya' xe a-pam? %eng %spa Ros que es lo que dio su faja bajo el estomago. N jas uwach? di? %mor jas uwach? di? %eng %spa que es? N jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? Ch limet. = lamet. %mor lamet. %eng %spa b'otella. N wolita ya? %mor wolita ya? %eng %spa bolita? N k'o le wolita chupam ale. %mor /k'o: le wolita chi-u-pam ale. %eng %spa esta la bolita en eso. N le, k'o kanoq e, k'o ruk' e tem e. %mor le, /k'o: kan-oq e, /k'o: r-uk' e tem e. %eng %spa esta, esta con la silla. C k'o le jun b'oleta ri. %mor k'o le jun b'oleta ri. %eng %spa aqui a la bolita. N le, k'o ruk' e tem i. %mor le, /k'o: r-uk' e tem i. %eng %spa ese, esta con tu silla. R qaya k'o jun aturas nan. %mor qaya k'o jun aturas nan. %eng %spa y te damos un tu durazno mama. R kaltzijonok? %mor kaltzijonok? %eng %spa habla. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le juni? %mor le juni? %eng %spa este uno? R jat b'a ruk' a Pelipe le, kaqaya. %mor jat b'a ruk' a Pelipe le, kaqaya. %eng %spa anda pues con Felipe, y te damos. R ku jun atas. %mor ku jun atas. %eng %spa un tu durazno. Ch ay, jun chik. = ay, jun chik. %mor ay, jun chik. %eng %spa ay, otro. R jun atas. %mor jun atas. %eng %spa un durazno. R m, kaqaya ku jun aturas, mama. %mor m, kaqaya ku jun aturas, mama. %eng %spa y te van a dar en tu durazno mama. N wile, wile. %mor wile, wile. %eng %spa donde, donde. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. N ah, pa lapatz k'o wi la ri.ah. %mor ah, pa le a-patz /k'o: wi la ri.ah. %eng %spa en tu cositas. *R13-54 N la kut e, jas uwach kub'ij le ixpeq kacha. %mor la ku-t e, jas u-wach k-0-u/b'ij le ixpeq k-0/cha'. %eng %spa ya ves, que dice el zapo dice. R jas uwach e kub'ij le ixpeq choqa. %mor jas uwach e kub'ij le ixpeq choqa. %eng %spa que es lo que dice el zapo diga. R k'ut, al chay. %mor k'ut, al chay. %eng %spa Ros. N Chay, koq pu la jun al Chay chupam e ri. %mor Chay, k-0/oq' pu la jun al Chay chi-u-pam e ri. %eng %spa Ros, que llora, Ros adentro de esto. C jun a b'olita. %mor jun a b'olita. %eng %spa un tu bolita. N koqik kurakaqej uchi ri. %mor k-0/oq'-ik k-0-u/rakaqe-j u-chi ri. %eng %spa llora, esta gritando. P jetzana ku che le b'olita al chay. %mor jetzana ku che le b'olita al chay. %eng %spa juguemos a las bolitas Ros. N jas a rech kaqano. %mor jas a r-e-ch k-0-qa/b'an-o. %eng %spa de cual lo haces. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N ah, xch'akama sis. %mor ah, x-0/ch'ak-an-a a sis. %eng %spa gano Francisco. R sis wol. %mor sis wol. %eng %spa Francisco Catalina. R kix tzijon b'ala ix wa. %mor kix tzijon b'ala ix wa. %eng %spa ud. hablan adentro. R chupam nan. %mor chupam nan. %eng %spa mama. R je, al chay di maka'antaj. %mor je, al chay di maka'antaj. %eng %spa si Ros no lo hagas. R chixe chatak'ut cha jas uwach. %mor chixe chatak'ut cha jas uwach. %eng %spa pregunta que es. R ri ri kub'ij le ixpeq. %mor ri ri k-0-u/b'ij le ixpeq. %eng %spa asi dice la rana. Ch no je kakowin chi ne latz. *** = no je kakowin chi ne latz. %mor no je k-0/kowin chi ne w-atz. %eng %spa no, la juana ya puede. Ch juana chuqikixik. *** = juana chuqikixik. %mor juana ch-0-u/qikix-ik. %eng %spa leer. N kakowin chi ne le tata. %mor k-0/kowin chi ne le tata. %eng %spa ud. ya puede. R n k'ule laq kub'ij. %mor n k'ule laq kub'ij. %eng %spa y el vaso dice. N walij kut, jat jaloqo. %mor /wali-j ku-t, /jat /j-0-a/loq'-o. %eng %spa levantate, anda a comprar. R aya kak le watz da. %mor aya kak le watz da. %eng %spa y esta tu hermana dice. R papiri merson. %mor papiri merson. %eng %spa en primero. P chay kakan inaj awetzab'al. %mor chay kakan inaj awetzab'al. %eng %spa Ros, te van a traer. C kiya lu wile al chay. %mor kiya lu wile al chay. %eng %spa son muchos sus pelos. N jas pe le kab'ij. %mor jas pe le k-0-a/b'ij. %eng %spa que dices. *R13-55 R qasi xin ya ka. %mor qasi xin ya ka. %eng %spa que cuando lo levantaba. N y le gancho ma xima ta b'a. %mor y le gancho ma x-0-i/k'am-a ta b'a. %eng %spa y el gancho no fue a traerlo. N le kimb'ij xa kana. %mor le k-0-in/b'ij xa kana. %eng %spa lo que digo que fuistes a traer. N kama le jun ratz'yaq. %mor k-0-a/k'am-a le jun r-atz'yaq. %eng %spa vas a traer su ropa. N ko chi chirij le xu'an le xaqol. %mor /k'o: chi chi-r-ij le x-0-u/b'an le xaqol. %eng %spa esta sobre lo que hizo el lodo. N ko le re peri ma choqijinaq taj. %mor /k'o: le r-e peri ma /choqij-inaq ta-j. %eng %spa tiene pero no se ha secado. N ko chila le le. %mor /k'o: chila le le. %eng %spa esta por alli. N e le ratzyaq rachaqinaq chuwi utaleb'e. %mor e le r-atzyaq r/achaq-inaq chi-u-wi u-taleb'e. %eng %spa su ropa ya esta rato sobre su hombro. N qakojo gancho chare. %mor qa/koj-o gancho chi-r-e. %eng %spa te vamos a poner gancho. P al chay le, jas uwahce riko. %mor al chay le, jas uwahce riko. %eng %spa Ros que es lo que. P ah tzaqik. %mor ah tzaqik. %eng %spa se cayo. R peri chata b'a chare la. %mor peri chata b'a chare la. %eng %spa pero preguntale. R Felipe a le. %mor Felipe a le. %eng %spa a Felipe. N al chay di. %mor al chay di. %eng %spa Ros. N chata ku chare jas uwach e kub'ij le jun ixpeq. %mor ch-0-a/ta' ku chi-r-e jas u-wach e k-0-u/b'ij le jun ixpeq. %eng %spa preguntale que es lo que dice el zapo. P tzijon a k'ut, tzijon a kut. %mor tzijon a k'ut, tzijon a kut. %eng %spa habla pues, habla pues. P tzijo k'ut b'ay xa at kan. %mor tzijo k'ut b'ay xa at kan. %eng %spa cierto, vaya estas enojada. P makaya tab'ala le naj. %mor makaya tab'ala le naj. %eng %spa entonces Felipe se va a llevar. P chawe. %mor chawe. %eng %spa a ud. N entonce ruk'am b'i la la Felipe jun etzab'al. %mor entonce r-u/k'am b'i la le a Felipe jun /etz'an-b'al. %eng %spa entonces Felipe se va a llevar un juguete. P a ka k'anoh al chay. %mor a ka k'anoh al chay. %eng %spa lo quieres Ros. Ch kam in Felipe rih. = kink'am b'i in a Felipe ri. %mor *k-0-*in/k'am *b'i in a* Felipe ri. %eng %spa lo llevo Felipe, lo llevo. N ja, kukam b'i le wolita. %mor ja, k-0-u/k'am b'i le wolita. %eng %spa que, va a llevar la bolita. N koma rech a Felipe le wolita. %mor koma rech a Felipe le wolita. %eng %spa como es de Felipe la bolita. N le mawach taj. %mor le ma a-wach ta-j. %eng %spa no es tuyo. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N le Felipe juntiro kukam b'ik. %mor le Felipe juntiro k-0-u/k'am b'ik. %eng %spa Felipe todo lo lleva. N chalchawa kanoq o sine kukan b'ik juntiro le naj awetzab'al. %mor ch-at/ch'aw-a kan-oq o sine k-0-u/k'am b'i-k juntiro le naj + aw/etz'an-b'al. %eng %spa habla, sino todo lo lleva Felipe tu juguete. *R13-56 N juntiro kukam b'ik. %mor juntiro k-0-u/k'am b'i-k. %eng %spa todo lo lleva. R ay qe le jun awal. %mor ay qe le jun awal. %eng %spa tambien tu hija. C a k'o la b'olita. %mor a k'o la b'olita. %eng %spa esta la bolita. R jas uwach a wal xuya. %mor jas uwach a wal xuya. %eng %spa que es tu hija, te dio. R jun nu grab'iela miyer. %mor jun nu grab'iela miyer. %eng %spa un grabiola dis dioy(rato). C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. N jun nurab'iola chi. %mor jun nu-rab'iola /chi. %eng %spa mi grabiola. R jun rab'iola chi taj. %mor jun rab'iola chi taj. %eng %spa una grabiola. N y jas jas karaj le grab'iola. %mor y jas jas k-0-r/aj le grab'iola. %eng %spa que quiere la grabiola. R grab'iola. %mor grab'iola. %eng %spa grabiola. C ak'o le jun b'olita chik. %mor ak'o le jun b'olita chik. %eng %spa esta la otra bolita. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R to tokorota. %mor to tokorota. %eng %spa tecolote. C k'o lu tzam le elefante. %mor k'o lu tzam le elefante. %eng %spa esta la nariz del elefante. R ay utzam chi k'ut. %mor ay utzam chi k'ut. %eng %spa ay, su nariz. C le jun ixpeq. %mor le jun ixpeq. %eng %spa el zapo. N ay, ay nan, utzam. %mor ay, ay nan, utzam. %eng %spa ay mama, su nariz. R utzam ine. %mor utzam ine. %eng %spa su nariz. N utzam b'i lal juana. %mor utzam b'i lal juana. %eng %spa su nariz de la juana. R lal juana. %mor lal juana. %eng %spa la juana. Ch le panto. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elefante. N jab'ij chuwa la Felipe. %mor /j-0-a/b'ij chi-u-wa le a Felipe. %eng %spa digaselo Felipe. N jas a wa le jun chikope choqa chare. %mor jas a wa le jun chikope /cha'-oq a chi-r-e. %eng %spa que sera este animal digale. N jab'ij ku chare kon. %mor /j-0-a/b'ij ku chi-r-e kon. %eng %spa digaselo pues. Ch lefanta. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elegante. C jas uwach le jun chikop. %mor jas uwach le jun chikop. %eng %spa que es el animal. N le jun chikop jun tz'iwa. %mor le jun chikop jun tz'iwa. %eng %spa el animal es un perro. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este uno. *R13-57 N al Talin chatkuloq. %mor al Talin ch-at/kul-oq. %eng %spa Catarina sientate. C le jun pape. %mor le jun pape. %eng %spa la mariposa. R n, kuch'ob'a. %mor n, kuch'ob'a. %eng %spa lo sabe. Ch ya wach, wach chich'. = xuya le watz le chich. %mor *x-0-*u/ya' *le w-atz *le chich. %eng %spa dio mi hermana el cuchillo. R nan. %mor nan. %eng %spa mama. Ch aya pelon. = aya pelon. %mor aya pelon. %eng %spa pelona. Ch tijo, tija' pare cha' tija' choh. = pa recha kulutija le ch'o. %mor pa r-e-cha *k-0-*ul-*u/tij-a *le ch'o. %eng %spa para que lo coma el raton. Ch ja ch'oh tija ch'o. = kutija le cho, kulutija le cho. %mor *k-0-*u/tij-a *le cho, *k-0-*ul-*u/tij-a *le cho. %eng %spa lo coma el raton lo coma el raton. R kutij choya xetane. %mor kutij choya xetane. %eng %spa lo come el raton, eso. R kutij ch'ola. %mor kutij ch'ola. %eng %spa no lo come el raton. P jachepa chi le jun chike. %mor jachepa chi le jun chike. %eng %spa anda a agarrar el otro. P k'oo china kan june. %mor k'oo china kan june. %eng %spa esta otro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'oo china kan june. %mor k'oo china kan june. %eng %spa queda otro. Ch no, kalaj taj. = makaraj taj. %mor no, *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. P karaj. %mor karaj. %eng %spa quiere. Ch q'aluj, xa mox q'iy naq wa'leh. *** = xinquluj, xa me kiyinaq wale. %mor *x-0-*in/q'alu-j, xa ne /kiy-inaq wa le. %eng %spa lo abrase esto ha crecido. P wile chayala warale. %mor wile chayala warale. %eng %spa donde esta, pongalo aqui. N xuqaluj chi ku na cha. %mor x-0-u/q'alu-j chi ku na /cha'. %eng %spa lo abrazo todavia dice. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. N tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. Ch no, xel b'ik. = no, xel b'ik. %mor no, x-0/el b'i-k. %eng %spa no salio. C xel b'i taj. %mor xel b'i taj. %eng %spa no salio. Ch xel b'ik, oj k'ut a le' at. = xel b'ik, la k'ut le at. %mor x-0/el b'i-k, la k'ut le at. %eng %spa ya vistes, ud. Ch cha. = cha. %mor /cha. %eng %spa dice. N a k'ut umoto ku'ano. %mor a k'u-t u-moto k-0-u/b'an-o. %eng %spa ya ves hace su moto. Ch lih. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P la k'ut. %mor la k'ut. %eng %spa ya ves. N chaya chi ku kan chupam a le le. %mor ch-0-a/ya' chi ku kan chi-u-pam a le le. %eng %spa ponga eso adentro. *R13-58 C jas kutij le jun pape. %mor jas kutij le jun pape. %eng %spa que come la mariposa. Ch al Talin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R jat kal pe waral. %mor jat kal pe waral. %eng %spa anda, vienes aqui. Ch kawaj, kawaj. = a kawaj. %mor *a k-0-aw/aj. %eng %spa quieres. R tawen, qetula jelale. %mor tawen, qetula jelale. %eng %spa esta bien, arrimate por alli. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. N al chay cha. %mor al chay /cha'. %eng %spa Ros, dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jawi le xiya wi kanoq. %mor jawi le x-0-i/ya' wi kan-oq. %eng %spa en donde lo pusieron. R aqeb'al ate wari cha nan. %mor aqeb'al ate wari cha nan. %eng %spa este es tu hija dice mama. Ch k'olik chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o:-!l-!ik chi jun. %eng %spa hay otro. R ya keremos pastel. %mor ya keremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. N ay kak'aslik ke jun e? %mor ay k-0/k'asl-ik ke jun e? %eng %spa todavia esta vivo el uno? N kel chik e ranima. %mor k-0/el chi-k e r-anima. %eng %spa ya esta expirando. Ch no k'ax taj chile mano. = ma k'as taj. %mor no *ma k'as ta-j. %eng %spa no esta vivo que lo mono. N ma kax taj, ey ma kax taj le. %mor ma k'ax taj, ey ma k'ax ta-j le. %eng %spa no cuesta, no cuesta. Ch tich'ichej. = kintitzitzej. %mor *k-0-*in/titz-itze-j. %eng %spa lo meto. C ja. %mor ja. %eng %spa que. P k'ochina kan june al chay le. %mor k'ochina kan june al chay le. %eng %spa queda otro Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kochirije jun lamete. %mor kochirije jun lamete. %eng %spa esta detras de la botella. Ch k'o taj leh. = k'o taj leh. %mor /k'o: ta-j leh. %eng %spa no hay. N qolaj kakano jun taq pape le. %mor qolaj k-0-a/k'am-o jun taq pape le. %eng %spa muchos, recibes unas mariposas. Ch nan wi le. = nan wi le. %mor nan wi le. %eng %spa mama donde esta. N le popoj e. %mor le /pop-oj e. %eng %spa los que estan tirados. Ch popoj. = popoj. %mor /pop-oj. %eng %spa tirados. P popoj e. %mor popoj e. %eng %spa tirados. R le in a san. %mor le in a san. %eng %spa yo santos. R alaje pape ko chuwa taq tiox a pedro. %mor alaje pape ko chuwa taq tiox a pedro. %eng %spa hay muchas mariposas que estan en la plaza pedro. *R13-59 P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch popoj jun pape. = e popoj e pape. %mor e /pop-oj e pape. %eng %spa estan tirados, tirados. C ya pape. %mor ya pape. %eng %spa si mariposas. Ch chawix. = chawij. %mor chi-aw-ij. %eng %spa detras. R uy xeb'e chuwa qal b'atzij. %mor uy xeb'e chuwa qal b'atzij. %eng %spa se fueron frente a la municipalidad. Ch chawach china wix. = chuwach le qalb'atzij chinawix. %mor chuwach le qalb'atzij chinawix. %eng %spa frente, a la municipalidad. R alaj e mulan chirij e luz. %mor alaj e mulan chirij e luz. %eng %spa hay un monton cerca del foco. R jattana lale tzare le cib'o'y. %mor jattana lale tzare le cib'o'y. %eng %spa oigamos, a la cebolla. R kab'ij. %mor kab'ij. %eng %spa lo dices. Ch chij. = chij. %mor chij. %eng %spa R kikimuch' cib'oy. %mor kikimuch' cib'oy. %eng %spa cortan cebolla. C joropa pape? %mor joropa pape? %eng %spa encuentras mariposas. R ya queremas pastel, ya queremas pastel. %mor ya queremas pastel, ya queremas pastel. %eng %spa y queremos pastel, ya queremos pastel. P joropa raqan? %mor joropa raqan? %eng %spa encantas? R ya queremas pastel, ya queremas. %mor ya queremas pastel, ya queremas. %eng %spa ya queremos pastel, ya queremos. Ch ay, k'olik. = ay, k'olik. %mor ay, /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C k'olik, jas uwach? %mor k'olik, jas uwach? %eng %spa hay, que es. P ah, xel b'ik. %mor ah, xel b'ik. %eng %spa ah, salio. C ah, xel b'ik le chikop. %mor ah, xel b'ik le chikop. %eng %spa salio el animal. Ch ay, xel chiri'. = ay, xel chiri'. %mor ay, x-0/el chiri'. %eng %spa salio aqui. Ch no' dah, xel chi'ri. = no' dah, xel chi'ri. %mor no' dah, x-0/el chi'ri. %eng %spa no muchacho, salio aqui. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R a Felipe chakojo le warih. %mor a Felipe chakojo le warih. %eng %spa Felipe usa esto. Ch tat, chib'ok, dah. = k'o tutat le chikop, da. %mor /*k'o: *ta *u-tat *le chikop, da. %eng %spa este es sinverguenza expresion. Ch xel lik. = xel b'ik. %mor x-0/el b'i-k. %eng %spa salio. N k'o tutat wa le jun chipok da chi. %mor /k'o: ta u-tat wa le jun chipok da /chi. %eng %spa este animal sinverguenza. N k'o tutat wa le jun chipok da. %mor /k'o: ta u-tat wa le jun chipok da. %eng %spa sinverguenza salio de dice. N xel b'i chiri kacha ya. %mor x-0/el b'i chiri k-0/cha' ya. %eng %spa sinverguenza salio de dice. R miel chi jun dantaqe. %mor miel chi jun dantaqe. %eng %spa *R13-60 R julaj wetz'anem al Chay le. %mor julaj wetz'anem al Chay le. %eng %spa este mi juego Ros. R qaqi la jun wari canta le. %mor qaqi la jun wari canta le. %eng %spa veamos este canto. R ya queremos pastel, ye queremos pastel. %mor ya queremos pastel, ye queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. Ch puq'ab', le puq'ab', le apuq'ab'. = puq'ab', le puq'ab', le apuq'ab'. %mor puq'ab', le puq'ab', le apuq'ab'. %eng %spa en su mano, su mano. R ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. P chayampe chare le a Felipe le. %mor chayampe chare le a Felipe le. %eng %spa daselo a Felipe. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. Ch ay, ay xpeye. = pele. %mor pele. %eng %spa mira. R ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. R kata kut al Chay, kaqaya jun a cuenta. %mor kata kut al Chay, kaqaya jun a cuenta. %eng %spa pida Ros y te damos una cosa. R le di le. %mor le di le. %eng %spa este muchacha. C xel b'ik. %mor xel b'ik. %eng %spa salio. Ch xel taj. = ma xel taj. %mor *ma x-0/el ta-j. %eng %spa no salio. R ya queremos. %mor ya queremos. %eng %spa ya queremos. R chata kut chare al Chaya. %mor chata kut chare al Chaya. %eng %spa pidaselo a el Ros. R ay q'e le junat. %mor ay q'e le junat. %eng %spa ay ud. R chay xinya kan jun ya pajalom cha. %mor chay xinya kan jun ya pajalom cha. %eng %spa yo te deje uno en tu cabeza. R awik cha. %mor awik cha. %eng %spa tu comida dice. C kel b'ik le june. %mor kel b'ik le june. %eng %spa sale ese uno. R kawaj? %mor kawaj? %eng %spa quieres. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. R kawaj kinb'ij chay, chay. %mor kawaj kinb'ij chay, chay. %eng %spa yo quiero decir Ros, Ros. R la tzalam k'o. %mor la tzalam k'o. %eng %spa tu madera esta. R a ki ta ku kaki la le jun taq wadolia. %mor a ki ta ku kaki la le jun taq wadolia. %eng %spa les gustara esta wadolia. N jawi xaya wi? %mor jawi x-0-a/ya' wi? %eng %spa en donde lo pusistes. R laj q'or ub'anik le jun qeq alaj cib'oy. %mor laj q'or ub'anik le jun qeq alaj cib'oy. %eng %spa cuesta hacer esta cebolla negra. R wadolia ki ta ku kaki la, juntaq chi. %mor wadolia ki ta ku kaki la, juntaq chi. %eng %spa wadolia, les gustara, en el. R le wech. %mor le wech. %eng %spa mio. R jatola kan nik'aj q'ij a Pedro. %mor jatola kan nik'aj q'ij a Pedro. %eng %spa ayudamos medio dia Pedro. *R13-61 Ch chi'x kana jun, jun, jun, jun chaq. = chix le ku'an le jun inchaq. %mor chix *le k-0-*u/b'an *le jun *in-chaq. %eng %spa chix lo que hace mi hermana. Ch m, chaq. = linchaq. %mor *le *in-chaq. %eng %spa mi hermana. R ya b'i keb' asub'. %mor ya b'i keb' asub'. %eng %spa te damos tus 2 tamales. Ch jun chaq. = le jun inchaq. %mor *le jun *in-chaq. %eng %spa mi hermana. Ch chik, torompal ne k'olik. *** = chila'. %mor chila'. %eng %spa alli. Ch k'o chila. = k'o chila. %mor /k'o: chila. %eng %spa esta alli. R keb' a wacha. %mor keb' a wacha. %eng %spa 2 tortillas dices. N jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? Ch toromp. = toromp. %mor toromp. %eng %spa tromp. N tromp ya. %mor tromp ya. %eng %spa trompo. R kaqa kala le jun Chay. %mor kaqa kala le jun Chay. %eng %spa Ch toromp. = toromp. %mor toromp. %eng %spa trompo. N ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch jun, jun. = jun, jun. %mor jun, jun. %eng %spa uno, uno. R kinwesaj kan wa lee nuqab'al chi. %mor kinwesaj kan wa lee nuqab'al chi. %eng %spa voy a quitar mi tinaja. Ch k'o lo chaq'. = k'o linchaq. %mor /k'o: *le *in-chaq. %eng %spa esta mi hermana. N kinkoj ujalom achaq. %mor k-0-in/koj u-jalom a-chaq. %eng %spa uso su cabeza de tu hermana. N ya kinkojo ujalom lachaq. %mor ya k-0-in/koj-o u-jalom le a-chaq. %eng %spa uso la cabeza de tu hermana. N jun tromp kutaqalej la Pedro chi. %mor jun tromp k-0-u/taqale-j le a Pedro /chi. %eng %spa un trompo lo patea Pedro. C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. R jun torompa. %mor jun torompa. %eng %spa un trompo. Ch jun, jun torompa. = jun, jun torompa. %mor jun, jun torompa. %eng %spa un trompo. Ch peyasa chaq' loq. = payasa linchaq' loq. %mor payasa linchaq' loq. %eng %spa mi hermana es payaso. Ch b'ura, peyasa. = b'ura laj payasa. %mor b'ura laj payasa. %eng %spa payasa b'urra. N u jun b'ura laj kub'ij chik e. %mor u jun b'ura laj k-0-u/b'ij chi-k e. %eng %spa es una burra les dice a ellos. Ch la le, torompa. = la le, torompa. %mor la le, torompa. %eng %spa el trompa. R no, kak'am loq. %mor no, kak'am loq. %eng %spa lo traes. P jas uwach a. %mor jas uwach a. %eng %spa que es. Ch luk' mala tak'alej. = ruk' le mala kataqalej. %mor r-uk' *le mala *k-0/taqalej. %eng %spa con el malo pateas. *R13-62 Ch torompa. = torompa. %mor torompa. %eng %spa torompo. N kaye ku la ruk' mala. %mor k-0/b'e ku la r-uk' mala. %eng %spa se va con malo. N jasche kutak'alej le torompa che? %mor jasche k-0-u/tak'ale-j le torompa che? %eng %spa porque patea al trompo. Ch tak'alej, tak'alej luk'. = kutakalej ruk'. %mor *k-0/takalej r-uk'. %eng %spa lo pateas con. Ch jun, jun chaq'. = le jun inchaq. %mor le jun inchaq. %eng %spa mi hermana. N uy, ya loq. %mor uy, /ya' la-oq. %eng %spa dalo. C jawi k'o wi le jun chaq. %mor jawi k'o wi le jun chaq. %eng %spa en donde esta el maduro. P jas uwach a tzij? %mor jas uwach a tzij? %eng %spa que esto que dices. N chay chab'i:j ku panoq cha. %mor chay ch-0-a/b'ij ku pan-oq /cha'. %eng %spa Ros digalo pues Ros. N jachinoq, xtak'alenik al Cha:y? %mor jachinoq, x-0/tak'ale-n-ik al Cha:y? %eng %spa quien lo pateo dice? R ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. R ya queremos. %mor ya queremos. %eng %spa ya queremos. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N min i ya. %mor nim i ya. %eng %spa es grande. Ch tak'alej torompa. = tak'alej torompa. %mor /tak'alej torompa. %eng %spa patean trompo. N jas le trompa alih trampo. %mor jas le trompa alih trampo. %eng %spa que es el trompo muchacha? Ch no, ko sun tu' xinto. = no, ko sun tu' xinto. %mor no, ko sun tu' x-0-in/ta'-o. %eng %spa no, hay oi. N ja? %mor ja? %eng %spa que? R ya queremos pastel, ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel, ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel, ya queremos pastel. N xutak'ale jun trompa le mimi. %mor x-0-u/tak'ale-j jun trompa le mimi. %eng %spa pateo el pastel el. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N jasche kutak'alej. %mor jasche k-0-u/tak'ale-j. %eng %spa porque lo pateo. N ke ku la pa qaq ke ku la pa malo chi kut chi. %mor k-0/b'e ku la pa qaq k-0/b'e ku la pa malo chi ku-t /chi. %eng %spa se va en el fuego, porque asi. R xaq'or. %mor xaq'or. %eng %spa esta haragan. R ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. Ch juyub' tak'alej malo torompa. = pa juyub' xutak'alej le mala le trompa. %mor *pa juyub' *x-0-u/tak'ale-j *le mala *le trompa. %eng %spa en la monta¤a pateo el trompo el malo. N je mare ku ri le xqil uj. %mor je mare ku ri le x-0-q/il uj. %eng %spa en fue lo que vimos. R a no. %mor a no. %eng %spa a no. Ch k'am b'i a mimi inchik q'ee. = xinuk'am b'i la mimi q'e. %mor *x-*in-*u/k'am b'i *le a mimi q'e. %eng %spa me llevo. *R13-63 Ch k'ut taj wach pelipe. = ma kink'ut ta chuwach la pelipe. %mor *ma *k-0-*in/k'ut ta-!j *chi-*u-wach *le *a pelipe. %eng %spa no se lo voy a ense¤ar a Felipe. N eh. %mor eh. %eng %spa eh. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch xink'a loq. = xink'am loq. %mor x-0-in/k'am la-oq. %eng %spa lo traje. C jas uwach ak'amloq. %mor jas uwach ak'amloq. %eng %spa que trajistes. Ch e mal cho. = xe rumal ch'o. %mor *x-0/b'e *r-umal ch'o. %eng %spa lo llevo el raton. N xe rumal ch'oh chih. %mor x-0/b'e r-umal ch'oh chih. %eng %spa lo llevo el raton dice. R xa ken ya na kan chewa. %mor xa ken ya na kan chewa. %eng %spa se lo voy a dejar a. R le nu xib'alo. %mor le nu xib'alo. %eng %spa mi hermano. N n kink'ut ta wa chuwach a pelipe qe kachi ya'a. %mor n k-0-in/k'ut ta wa chi-u-wach a pelipe qe k-0/cha ya'a. %eng %spa no se lo ense¤o a Felipe a si dice. R ku'an u wolita keje la Felipe. %mor ku'an u wolita keje la Felipe. %eng %spa hace su bolita el caballo Felipe. C jawi kowi le b'olita. %mor jawi kowi le b'olita. %eng %spa en donde esta este uno. Ch k'o chupame xamilla. = k'o chupame xamilla. %mor /k'o: chi-u-pam e xamilla. %eng %spa esta en la semilla. R ko chupam. %mor ko chupam. %eng %spa esta adentro. Ch b'ij, b'ij, b'ij q'ee. = katimb'ij qe. %mor *k-*at-*in/b'ij q'e. %eng %spa te voy a decir. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. R k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. C kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no hay. Ch ko taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no hay. C ena. %mor ena. %eng %spa adios. R k'oliki. %mor k'oliki. %eng %spa hay. C kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no hay. R koliki xayaloq. %mor koliki xayaloq. %eng %spa hay lo distes. C kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no hay. R no k'olik. %mor no k'olik. %eng %spa no hay. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no hay. *R13-64 R kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. Ch kolik. = kolik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C jawi kowi le jun chik. %mor jawi kowi le jun chik. %eng %spa en donde esta el otro. Ch kolik. = kolik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R kolik chi. %mor kolik chi. %eng %spa esta dice. Ch kolik. = kolik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. R le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. C b'olita le jun chik b'olita. %mor b'olita le jun chik b'olita. %eng %spa bolita, el otro. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. C kolik. %mor kolik. %eng %spa hay. N k'o ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. P stzaq loqe. %mor stzaq loqe. %eng %spa se cayo. C pares. %mor pares. %eng %spa por eso. P stzaqloqe. %mor stzaqloqe. %eng %spa se cayo. R paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. R paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R paresa. %mor paresa. %eng %spa por eso. C pares jun ali. %mor pares jun ali. %eng %spa por eso una muchacha. N mat jun ta b'a at xate pa le kulanem a pedro. %mor ma at jun ta b'a at x-at/b'e pa le /kulan-em a pedro. %eng %spa ud. no fue al casamiento Pedro. P jawi kulanem. %mor jawi kulanem. %eng %spa en que casamiento. N le kuk le, kuk le ranab'a atat. %mor le kuk le, kuk le ranab'a atat. %eng %spa con la hermana de tu papa. *R13-65 P sab'er xaqatom ta uj. %mor sab'er xaqatom ta uj. %eng %spa saber nosotros no lo hemos oido. R ya queremos. %mor ya queremos. %eng %spa ya queremos. N ni modo mitom taj. %mor ni modo ma i/ta'-om ta-j. %eng %spa a si no han odio. P no. %mor no. %eng %spa no. N uy iwir ya qe jetaq hora wa xe le jun ali. %mor uy iwir ya qe jetaq hora wa x-0/b'e le jun ali. %eng %spa uy fue ayer, a esta hora se fue la muchacha. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. N por dios. %mor por dios. %eng %spa por Dios. P qatom ta uj. %mor qatom ta uj. %eng %spa no hemos oido. N xan ta ka reglar iwir. %mor x-0/b'an-PASS1 ta ka reglar iwir. %eng %spa lo arreglarian ayer. N o k'a kamik wa. %mor o k'a kamik wa. %eng %spa o hasta hoy? P sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. N nimodo mi tom taj. %mor nimodo ma i/ta-om ta-j. %eng %spa a si, no han oido. R awesaj uje ri eh. %mor awesaj uje ri eh. %eng %spa quita su cola. P no. %mor no. %eng %spa no. N a las diez o la da x'ek. %mor a las diez o la da x-0/b'e-ik. %eng %spa a las diez se fue. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. N m. %mor m. %eng %spa m. P uy. %mor uy. %eng %spa uy. N a la diez k'ut. %mor a la diez k'ut. %eng %spa a las diez pues. R chirine, chirine tzike. %mor chirine, chirine tzike. %eng %spa por eso, ya corrian. R tumume lob' chik. %mor tumume lob' chik. %eng %spa ya corrian. Rat ali k'o awe che tzij. %mor ali k'o awe che tzij. %eng %spa te importa las palabras. N tzi ketumumelob' chik chi. %mor tzi k-e/tumumelob' chi-k /chi. %eng %spa como corrian dice. Ch q'eb'al warlih. = q'eb'al wa le ri. %mor /q'e-b'al *wa *le ri. %eng %spa este es tinaja. R jate ka, kak'ana jun, jun. %mor jate ka, kak'ana jun, jun. %eng %spa anda a traer una. R qeb'al nu jaron katelaqax kanoqe cha. %mor qeb'al nu jaron katelaqax kanoqe cha. %eng %spa linaja de agua te van a robar dice. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R jewari. %mor jewari. %eng %spa por aqui. *R13-66 P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R chij cha. %mor chij cha. %eng %spa oveja dice. P a tzij xa telaq'ax b'ik. %mor a tzij xa telaq'ax b'ik. %eng %spa es cierto que te robaron. R a laj chib'ari. %mor a laj chib'ari. %eng %spa que va ser. N chay cha, ali. %mor chay /cha', ali. %eng %spa Ros dice, muchacha. R chab'ij k'ut a Felipe? %mor chab'ij k'ut a Felipe? %eng %spa diga pues Felipe. C nkota modo. %mor nkota modo. %eng %spa no se puede. R jun ixpeq xutijri. %mor jun ixpeq xutijri. %eng %spa un zapo comio. C jun ixpeq. %mor jun ixpeq. %eng %spa un zapo. R no. %mor no. %eng %spa no. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. R kinkowin taj. %mor kinkowin taj. %eng %spa no puedo. C kat kowin k'ut. %mor kat kowin k'ut. %eng %spa puedes pues. R jas ri tajin ku'an ri ale. %mor jas ri tajin ku'an ri ale. %eng %spa que es lo que esta haciendo. R ri ri ko0j je jas ri tajin. %mor ri ri ko0j je jas ri tajin. %eng %spa el leon, asi como estan. R jas ri kub'ij ri ixpeq chare. %mor jas ri kub'ij ri ixpeq chare. %eng %spa diciendo el zapo a el. R ri koj. %mor ri koj. %eng %spa leon. C jas kachomaj. %mor jas kachomaj. %eng %spa que piensas. R jas ri kub'ij a karaj, ri arce. %mor jas ri kub'ij a karaj, ri arce. %eng %spa que dice, quiere el. R karaj ku'an ru wi ri koj. %mor karaj ku'an ru wi ri koj. %eng %spa quiere hacer el pelo del leon. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch koj chi. = koj chi. %mor koj /chi. %eng %spa leon dice. R are ri karaj. %mor are ri karaj. %eng %spa eso quiere. C xaq xewi. %mor xaq xewi. %eng %spa solo. R no are ri. %mor no are ri. %eng %spa no eso. Rat chix kuloq ah, juntaq winaq ri. %mor chix kuloq ah, juntaq winaq ri. %eng %spa sientense a estas personas. N chixkuloq ay b'ab'osa. %mor ch-ix/kul-oq ay b'ab'osa. %eng %spa sientense babosas. R di. %mor di. %eng %spa muchacha. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. *R13-67 P we xat tzaq chub'ik al chay. %mor we xat tzaq chub'ik al chay. %eng %spa si te caes otra vez Ros. P b'ay katoq chi jutij. %mor b'ay katoq chi jutij. %eng %spa vas entrar otra vez. N b'ay al chay karaq keus chi lajalom we xekamik. %mor b'ay al chay k-0-a/raq keus chi le a-jalom we x-e/kam-ik. %eng %spa vaya Ros, te vas a somatar otra vez la cabeza si se muere. R jas k'u wach ceri'ri. %mor jas k'u wach ceri'ri. %eng %spa que es esto. Ch ya uwach kinya na. = ya uwach kinya na. %mor ya u-wach k-0-in/ya' na. %eng %spa doy comida. R jat ayax taj jun uwa. %mor jat ayax taj jun uwa. %eng %spa anda a dejar una su comida. R le ixoq chiri tzikayoqonik. %mor le ixoq chiri tzikayoqonik. %eng %spa por eso como maltrata. C le chikop. %mor le chikop. %eng %spa el animal. R no riri, no riri. %mor no riri, no riri. %eng %spa no esto, no esto. C jachike chikop. %mor jachike chikop. %eng %spa cual animal. R lele chakolo chiri. %mor lele chakolo chiri. %eng %spa ese, guarda aqui. R chal kuloq cha. %mor chal kuloq cha. %eng %spa sientate dice. R jas ku wach wa a pedro. %mor jas ku wach wa a pedro. %eng %spa que sera pedro. C kub'ij chupame, le june. %mor kub'ij chupame, le june. %eng %spa dice en este uno. C le june, kub'ij jela le. %mor le june, kub'ij jela le. %eng %spa este uno, lo dice asi. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es el uno. R aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. C no kar. %mor no kar. %eng %spa pescado. R kar. %mor kar. %eng %spa pescado. C jun kor, jun kar chirij jun kar. %mor jun kor, jun kar chirij jun kar. %eng %spa un pescado, un pescado detras de un pescado. R ya queremos pastel, ya queremos pastel. %mor ya queremos pastel, ya queremos pastel. %eng %spa ya queremos pastel, ya queremos pastel. C jas che. %mor jas che. %eng %spa porque. R maloq. jat aya jun qeb'al ki jaron. %mor maloq. jat aya jun qeb'al ki jaron. %eng %spa traigalo anda a dejar una linaja de agua. R le lameti cha, jayo kan jun. %mor le lameti cha, jayo kan jun. %eng %spa tu botella, les dejas un. R qeb'al ki jaron. %mor qeb'al ki jaron. %eng %spa linaja de agua. R jas kub'ij ri jun tz'ikin cheri ixpeq. %mor jas kub'ij ri jun tz'ikin cheri ixpeq. %eng %spa que dice el pajaro al zapo. R ah no chaya k'u kanoq. %mor ah no chaya k'u kanoq. %eng %spa dejalo pues. C jas kachomaj. %mor jas kachomaj. %eng %spa que piensas. *R13-68 R ya k'ux ya taj richa. %mor ya k'ux ya taj richa. %eng %spa ya lo dieron dice. C k'o le jun carta, k'o le jun nimaq'ij. %mor k'o le jun carta, k'o le jun nimaq'ij. %eng %spa esta la carta, esta la fiesta. R naj ka'ana loq we xamaloq. %mor naj ka'ana loq we xamaloq. %eng %spa te cortos si vas a traerlo. C pa le jun, pa le jun parque. %mor pa le jun, pa le jun parque. %eng %spa en el, en el parque. R katinch'ayo. %mor katinch'ayo. %eng %spa te voy a pegar. C pero rajawaxik le k'oj, renojel. %mor pero rajawaxik le k'oj, renojel. %eng %spa es necesario el leon, todos los. C le chikop. %mor le chikop. %eng %spa animales. R al Rosaria, jataya la chikan. %mor al Rosaria, jataya la chikan. %eng %spa Rosaria anda a dejar otra. R jun q'eb'al. %mor jun q'eb'al. %eng %spa a tinaja. C k'o le jun parque. %mor k'o le jun parque. %eng %spa esta el parque. R jataya la chi kanoq. %mor jataya la chi kanoq. %eng %spa anda a dejarlos. C k'o le jun chikop ruk' jun ixpeq. %mor k'o le jun chikop ruk' jun ixpeq. %eng %spa esta el animal con la rana. Rat mi we tzalob'aj kuk'am ku nub'i. %mor mi we tzalob'aj kuk'am ku nub'i. %eng %spa no lo descompongan, lo tiene. Rat la Pedro cha. %mor la Pedro cha. %eng %spa que llevar Pedro dice. R a Pedro, a Pedro, chi la Felipa. %mor a Pedro, a Pedro, chi la Felipa. %eng %spa Pedro, Pedro, con Felipe. R k'o le Felipe qe. %mor k'o le Felipe qe. %eng %spa esta Felipe. C xresaj juntiro rumal karil le. %mor xresaj juntiro rumal karil le. %eng %spa quito todo, porque lo ve el. C chikop chik ruk'le, le k'oj rech. %mor chikop chik ruk'le, le k'oj rech. %eng %spa animal con el, el leon del. C le ixpeq. %mor le ixpeq. %eng %spa zapo. R al Chay, jatayala chikan junq'eb'al. %mor al Chay, jatayala chikan junq'eb'al. %eng %spa Ros, anda a dejar otra tinaja. P saj kut, saj kut al Chay. %mor saj kut, saj kut al Chay. %eng %spa venga pues, venga pues Ros. R ya la Milio. %mor ya la Milio. %eng %spa ya esta Emilio. Rat xaqij kan pa taq xaq'ol. %mor xaqij kan pa taq xaq'ol. %eng %spa lo regastes en el lado. C k'o le jun pastel rech le nimaq'ij. %mor k'o le jun pastel rech le nimaq'ij. %eng %spa hay un pastel para la fiesta. Ch xaq jela le jun chik. = xaq jela le jun chik. %mor xaq jela le jun chik. %eng %spa solo asi es el otro. R no, b'ay xel luqab'. %mor no, b'ay xel luqab'. %eng %spa no, vaya salio su mano. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R qatza kala le rikil, le rikil. %mor qatza kala le rikil, le rikil. %eng %spa anda a cocer la comida, la comida. R jataya la chikowij. %mor jataya la chikowij. %eng %spa anda a dejarlo, apurate. *R13-69 P jas kana al Chay? %mor jas kana al Chay? %eng %spa que vas hacer Ros? N al Chay cha jas ka'ano cha? %mor al Chay /cha' jas k-0-a/b'an-o /cha'? %eng %spa Ros, que haces dice. C jaska'ano cha. %mor jaska'ano cha. %eng %spa que haces. R al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. P ja? %mor ja? %eng %spa que? N qitaj waqan che lu'anik. %mor /q'i-taj w-aqan che le u/b'an-ik. %eng %spa ya se canso mi pie en hacerlo. N n k'o ta ku le nu'anom, ah no. %mor n /k'o: ta ku le nu/b'an-om, ah no. %eng %spa y no he hecho nada a no. C a utz we kink'ama le jun wuj? %mor a utz we kink'ama le jun wuj? %eng %spa mejor si voy a traer el libro? R ah no, le we ine. %mor ah no, le we ine. %eng %spa no, el mio. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. N ch'ikil u'anik ka'ano jas upalaj. %mor ch'ikil u/b'an-ik k-0-a/b'an-o jas u-palaj. %eng %spa lo haces bien, que es. N jun ch'o k'olik, aqanaj muda. %mor jun ch'o /k'o:-l-ik, aqan-aj muda. %eng %spa Raton que esta, es pie muda. Ch kapeh. = kapeh. %mor kapeh. %eng %spa cafe. N ah, kapax ku la, b'ay di. %mor ah, k-0-a/pax ku la, b'ay di. %eng %spa se va a romper, vaya. C xtzaq, xtzaqik. %mor xtzaq, xtzaqik. %eng %spa se cayo, se cayo. R jateyala kan jun. %mor jateyala kan jun. %eng %spa anda a dejar uno. N b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R k'o kiti chupam e. %mor k'o kiti chupam e. %eng %spa tienen carne adentro. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. R lee ki wa'leh. %mor lee ki wa'leh. %eng %spa esto es rico. Ch kiwah. = le kiwa. %mor le kiwa. %eng %spa su tortilla. Ch kiwah. = le kiwa. %mor le kiwa. %eng %spa su tortilla. R le, lee kiwa le', xal'e chuya'ik wa. %mor le, lee kiwa le', xal'e chuya'ik wa. %eng %spa sus tortillas, lo fuistes a dejar. R pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en el monte. C jas uwach a k'olik? %mor jas uwach a k'olik? %eng %spa que es lo que hay. R ya queremos. %mor ya queremos. %eng %spa ya queremos. N le, xa'ek, te kuk'am loq. %mor le, x-0/b'e-ik, te k-0-u/k'am la-oq. %eng %spa se fue, despues lo trae. R katzeye juxilqe chi xot. %mor katzeye juxilqe chi xot. %eng %spa te vas a colgar un poco. C jun a xil. %mor jun a xil. %eng %spa un poco. *R13-70 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R junaj xil qech ixot. %mor junaj xil qech ixot. %eng %spa un poco de nosotros el corral. Rat nk'ota chi ne lo lejab'. %mor nk'ota chi ne lo lejab'. %eng %spa ya no hay lluvia. N k'o ta chik xikowik k'a mo le. %mor /k'o: ta chi-k x-0/ikow-ik k'a mo le. %eng %spa ya no hay ya paso que bien. Rat na utz kule nk'ota jun kila. %mor na utz kule nk'ota jun kila. %eng %spa no es bien, no hay un alegria. N u xil. %mor u xil. %eng %spa peque¤o. R katixik e xapachak'ache. %mor katixik e xapachak'ache. %eng %spa se riega solo en la canasta. N m. %mor m. %eng %spa m. R jawi k'o wi linaj wich' kexo. %mor jawi k'o wi linaj wich' kexo. %eng %spa en donde esta el peque¤o Queso. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R pares kaya b'i pa le chak'ach. %mor pares kaya b'i pa le chak'ach. %eng %spa por eso, lo ponen en la canasta. R enaj xil kexo. %mor enaj xil kexo. %eng %spa el queso. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. R enaj xil kexo. %mor enaj xil kexo. %eng %spa el peque¤o queso. Ch ula. = ula. %mor ula. %eng %spa hola. R ch'il inaj xil ch'il mol. %mor ch'il inaj xil ch'il mol. %eng %spa con un peque¤o de huevo. Ch ya warlih. = chaya le wari. %mor *ch-0-a/ya' *le wari. %eng %spa da esto. R no, la le, lenaj xil ch'il mol. %mor no, la le, lenaj xil ch'il mol. %eng %spa eso, el peque¤o huevo. C xel b'i kanoq. %mor xel b'i kanoq. %eng %spa ya salio. R b'ay, ay qana, al tzaq b'i pa. %mor b'ay, ay qana, al tzaq b'i pa. %eng %spa espera, se cayo en un. R jun is kusada chik. %mor jun is kusada chik. %eng %spa escusado. C k'ax kano, kuk'am le jun lemet. %mor k'ax kano, kuk'am le jun lemet. %eng %spa cuesta gracias, lleva la botella. *xkis le cinta R-13.