.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 17 .N:2 .H:Al Cha:y 17 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age *No of utterances: *MLU: *R17-1 P tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. C a k'olik, akach'ob' jas uwach le. %mor a k'olik, akach'ob' jas uwach le. %eng %spa si esta, sabes que es eso. C jun wuj. %mor jun wuj. %eng %spa un cuaderno. D al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Rosaria. C a kach'ob' jas uwach. %mor a kach'ob' jas uwach. %eng %spa sabes que es. C chata jas la, jas lab'i. %mor chata jas la, jas lab'i. %eng %spa pregunta como te llamas. C choqa chare, jas la b'i. %mor choqa chare, jas la b'i. %eng %spa digale, como te llama. P jawi k'owile, a xawilo. %mor jawi k'owile, a xawilo. %eng %spa donde esta, lo vistes. C le jun aqan, le juni. %mor le jun aqan, le juni. %eng %spa el uno es amarillo este uno. P nk'ula watz. %mor nk'ula watz. %eng %spa y tu hermano. C al Chay, nk'ula watz. %mor al Chay, nk'ula watz. %eng %spa Rosaria y tu hermana. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. C makach'ob' ta lare. %mor makach'ob' ta lare. %eng %spa no sabes en. P kach'ob' uwach cha. %mor kach'ob' uwach cha. %eng %spa lo sabes dice. C la wixoqil, le wixoqil in. %mor la wixoqil, le wixoqil in. %eng %spa tu mujer, mi mujer. C jas ka'an ruk' le b'atz. %mor jas ka'an ruk' le b'atz. %eng %spa que haces con el hilo. P nk'u lal Talin. %mor nk'u lal Talin. %eng %spa y Catarina. C a ka'an la b'atz. %mor a ka'an la b'atz. %eng %spa haces el hilo. P al chay nk'ula watz. %mor al chay nk'ula watz. %eng %spa Rosaria y tu hermana. Ch naq pa yub'. = enaq pa juyub'. %mor 0/*b'e-inaq pa juyub'. %eng %spa se fue al monte. P jachin rach'i'il. %mor jachin rach'i'il. %eng %spa con quien. Ch ch'il le walib' le chex. = ch'il le ralib' le nuk'axel. %mor ch'il le ralib' le nuk'axel. %eng %spa con la hermana de mi tocaya. P chinchike a watz le x'e pa juyub'. %mor chinchike a watz le x'e pa juyub'. %eng %spa cual de tu hermano se fue al monte. Ch a Mil. = a Milio. %mor a Milio. %eng %spa Emilio. Ch Mil pa juyub'. = la Milio x'e pa juyub'. %mor *le *a Milio *x-0/*b'e pa juyub'. %eng %spa Emilio se fue al monte. P nk'u lal Talin, nk'u lal Talin. %mor nk'u lal Talin, nk'u lal Talin. %eng %spa y Catarina, y Catarina. *R17-2 Ch naq pa juyub'. = enaq pa juyub'. %mor 0/*b'e-inaq pa juyub'. %eng %spa se fue al monte. C lal juan. %mor lal juan. %eng %spa la Juana. P nk'u lal juan. %mor nk'u lal juan. %eng %spa y Juana. Ch naq pa juyub'. = enaq pa juyub'. %mor 0/*b'e-inaq pa juyub'. %eng %spa se fue al monte. C chuquje. %mor chuquje. %eng %spa tambien. P nk'ota jun. %mor nk'ota jun. %eng %spa no hay uno. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P nk'ota jun chiri. %mor nk'ota jun chiri. %eng %spa no hay uno aqui. Ch taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C xaq a tukel. %mor xaq a tukel. %eng %spa solo. P xab'a atukel. %mor xab'a atukel. %eng %spa entonces eres solo. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P xaq b'a atukel. %mor xaq b'a atukel. %eng %spa eres solo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xe k'ama wi le junaj riri. %mor jawi xe k'ama wi le junaj riri. %eng %spa en donde fuistes a traer esto. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. C xin xajach le kotz'ij. %mor xin xajach le kotz'ij. %eng %spa a quien le distes la flor. P jawi xak'ama wi. %mor jawi xak'ama wi. %eng %spa en donde lo fuistes a traer. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosario. P al Chay, katetz'anik. %mor al Chay, katetz'anik. %eng %spa Rosaria juegas. P al chay, kawetz'ab'ej. %mor al chay, kawetz'ab'ej. %eng %spa Rosaria lo juegas. P kawetzab'ej eriri. %mor kawetzab'ej eriri. %eng %spa lo juegas esto. P k'u linaj taq awetz'ab'al. %mor k'u linaj taq awetz'ab'al. %eng %spa y tus juguetes. Ch ekeb'. = ekeb'. %mor ekeb'. %eng %spa los 2. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ekeb'. = ekeb'. %mor ekeb'. %eng %spa los 2. *R17-3 P jawi k'uwih. %mor jawi k'uwih. %eng %spa donde esta. Ch k'o chojah. = k'o chuwa ja. %mor /k'o: chi-u-wa ja. %eng %spa en el patio. Ch chaq e jun a Mili. = xutzaq e jun a Milio. %mor *x-0-*u/tzaq e jun a Milio. %eng %spa lo perdio Emilio. P jawi xuya wih. %mor jawi xuya wih. %eng %spa en donde lo puso. Ch ya, ya luxk'oxlub'e. = xuya la luk'oxkub'el. %mor *x-0-*u/ya' *la le u-k'oxkub'el. %eng %spa dio su cereza. P iya, katij at le k'oxb'el. %mor iya, katij at le k'oxb'el. %eng %spa asi, come ud. la cereza. P katijo, katijo, al Chay? %mor katijo, katijo, al Chay? %eng %spa lo comes, lo comes, Rosario? C atew, al Chay? a at tew? %mor atew, al Chay? a at tew? %eng %spa hace frio Ros, hace frio? P atew al Chay cha. %mor atew al Chay cha. %eng %spa si hace frio dice. C in tew, kinna tew, nk'ota q'aq. %mor in tew, kinna tew, nk'ota q'aq. %eng %spa hace frio, ya siento frio, estoy en la costa. P n ku al Talin, al Chay? %mor n ku al Talin, al Chay? %eng %spa y Catarina Ros? Rosaria. P nku al Talin? jasik'ij loq. %mor nku al Talin? jasik'ij loq. %eng %spa y Catarina anda a llamarlo. P jat impe al Chay, al Chay. %mor jat impe al Chay, al Chay. %eng %spa anda pues Rosaria, Rosaria. C kachob' jas uwach le juni. %mor kachob' jas uwach le juni. %eng %spa sabes que es ese uno. P jawila, kach'ob'oh jas uwach. %mor jawila, kach'ob'oh jas uwach. %eng %spa anda a verlo, sabes que es. Ch keb' jun mo'x. = keb' jun mo'x. %mor keb' jun mo'x. %eng %spa 2 ladinas. P jah jas upatan e mes i, al Chay. %mor jah jas upatan e mes i, al Chay. %eng %spa que? pasa y sirve esta mesa Ros. P kach'ob'oh jas uwach e riri, chawilampe penoqe. %mor kach'ob'oh jas uwach e riri, chawilampe penoqe. %eng %spa sabe que esta mesa. Ch ay, ay junaj ay. = ay, ay junaj ay. %mor ay, ay junaj ay. %eng %spa una. C chawilo, k'o le aqua chupam. %mor chawilo, k'o le aqua chupam. %eng %spa lo ves esta el agua adentro. P jachapa, jachapa, al Chay. %mor jachapa, jachapa, al Chay. %eng %spa anda a agarrarlo, Rosario esto. P le, le, le chachapa k'ut, chachapa k'ut. %mor le, le, le chachapa k'ut, chachapa k'ut. %eng %spa ese agarralo pues, agarralo. C cha chup. %mor cha chup. %eng %spa apagar. P le, ay la k'ut ma kachap taj, ay. %mor le, ay la k'ut ma kachap taj, ay. %eng %spa ese, ya ves no lo agarras. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? P kachapo. %mor kachapo. %eng %spa lo agarras. *R17-4 C jun chik, oy, oy,. %mor jun chik, oy, oy,. %eng %spa otro. P kalot'ej la qab', kalot'ej, kawilimpe la. %mor kalot'ej la qab', kalot'ej, kawilimpe la. %eng %spa sostienes tu mano, sostenga tu mano, lo vas a ver. P kaqaj pa qab'. %mor kaqaj pa qab'. %eng %spa que va a caer en tu mano. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P at lista chile jun chik, le, at lista. %mor at lista chile jun chik, le, at lista. %eng %spa esta lista para el otro, lista estas. P che la qab'e, uy, la kute, jas che. %mor che la qab'e, uy, la kute, jas che. %eng %spa con tu mano, ya ves porque. P n kachap ta la Chay, le jun nim, mas. %mor n kachap ta la Chay, le jun nim, mas. %eng %spa no lo agarres Ros, el uno grande. P nim china xpetikee le. %mor nim china xpetikee le. %eng %spa vino mas grande eso. C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. P jas uwach ale al Chaya, le. %mor jas uwach ale al Chaya, le. %eng %spa que es eso Rosaria. C jas uwach a le le. %mor jas uwach a le le. %eng %spa que es eso. Ch jun jaron. = jun jaron. %mor jun jaron. %eng %spa un agua. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch jun jalon. = jun jaron. %mor jun jaron. %eng %spa una agua. P jaron ya, jaron taj. %mor jaron ya, jaron taj. %eng %spa es agua? no es agua. C jaron ruk' le q'eq chupam. %mor jaron ruk' le q'eq chupam. %eng %spa agua con jabon adentro. Ch nane, le. = nane, le. %mor nane, le. %eng %spa mama. N ay, la kute, xjarik. %mor ay, la kute, xjarik. %eng %spa ya ves se desgasto. P jachapo al Chaya le. %mor jachapo al Chaya le. %eng %spa lo agarras Rosaria. N al Chaya le, al Chaya le, tasaj jewa. %mor al Chaya le, al Chaya le, tasaj jewa. %eng %spa Rosaria, Rosaria venga aca. N sen, toma tu silla. %mor sen, toma tu silla. %eng %spa se¤or toma tu silla. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. P a ka'an awe al Chay? %mor a ka'an awe al Chay? %eng %spa hace tu Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ka'an awe, chab'ij chare. %mor ka'an awe, chab'ij chare. %eng %spa haces tuyo. P kinan jun we choqa chare. %mor kinan jun we choqa chare. %eng %spa hago un mio digale. *R17-5 P kawil kula kalkowinik. %mor kawil kula kalkowinik. %eng %spa lo bas a ver que puedes. P cha xutuj impe jun awe. %mor cha xutuj impe jun awe. %eng %spa sopla un tuyo. P le, le jachapa loq, jachapa loq. %mor le, le jachapa loq, jachapa loq. %eng %spa ese, anda a cogerlo. P jachapa loq. %mor jachapa loq. %eng %spa anda a cogerlo. C ke'ek, jas ku'an le alu. %mor ke'ek, jas ku'an le alu. %eng %spa se va como hace pedro. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa donde esta. N al Chaya le, al Chaya le. %mor al Chaya le, al Chaya le. %eng %spa Rosaria ve, Rosaria. C ah, jun nim. %mor ah, jun nim. %eng %spa ah, un grande. P ay, le naj juni. %mor ay, le naj juni. %eng %spa este uno. Ch chaxojo. = chaxojo. %mor chaxojo. %eng %spa ....... N in enaq chi'. %mor in enaq chi'. %eng %spa me he ido dice. P nkula tat, al Chay? %mor nkula tat, al Chay? %eng %spa y tu papa Rosario? C al Chay, nku la tat? k'o le joron. %mor al Chay, nku la tat? k'o le joron. %eng %spa Rosaria y tu papa, esta el agua. C ruk' le q'eq, q'eq chupam. %mor ruk' le q'eq, q'eq chupam. %eng %spa con el jabon adentro. Ch ay, ay k'o q'eq. = ay, ay k'o q'eq. %mor ay, ay /k'o: q'eq. %eng %spa hay jabon. Ch aq, q'eq k'o chupam. = aq, q'eq k'o chupam. %mor aq, q'eq /k'o: chi-u-pam. %eng %spa jabon tiene adentro. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? Ch q'eq k'o chupam, q'eq. = q'eq k'o chupam, q'eq. %mor q'eq /k'o: chi-u-pam, q'eq. %eng %spa jabon tiene adentro. P kaxut'uj jun awe, kaxut'uj loq. %mor kaxut'uj jun awe, kaxut'uj loq. %eng %spa sopla un tuyo, lo soplas. P xa kaxut'uj. %mor xa kaxut'uj. %eng %spa solo lo soplas. Ch koo taj chik. = n k'o: ta chik. %mor *n /k'o: ta-!j chi-k. %eng %spa Ch mas ko. = mas ko. %mor mas duro. %eng %spa mas duro. P ay yana, saj kut, saj kute. %mor ay yana, saj kut, saj kute. %eng %spa venga pues, vegna pues. P k'olike, k'olik, nojim k'olike. %mor k'olike, k'olik, nojim k'olike. %eng %spa hay, hay poco a poco hay. P k'olike, mera chupam, inaj cuenta. %mor k'olike, mera chupam, inaj cuenta. %eng %spa hay adentro de la cosa. *R17-6 P kaxutuj, lele. %mor kaxutuj, lele. %eng %spa soplas eso. C ay, k'o chi jun. %mor ay, k'o chi jun. %eng %spa hay otro. P le, le, le. %mor le, le, le. %eng %spa ese. Ch k'o taj chik. = n k'o ta chik. %mor *n /k'o: ta-!j chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'o ta chik. %mor k'o ta chik. %eng %spa ya no hay. C k'o ta chik. %mor k'o ta chik. %eng %spa ya no hay. P ka'an jun nimi. %mor ka'an jun nimi. %eng %spa haces un grande. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P nim, chupam inaj kete kik, kaxutuj. %mor nim, chupam inaj kete kik, kaxutuj. %eng %spa grande, adentro te vas, lo soplas. P uloq. %mor uloq. %eng %spa .... C chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. Ch ay, ketzaqik. = ay, ketzaqik. %mor ay, k-e/tzaq-ik. %eng %spa se caen. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. Ch ay, ay q'e. = ay, ay q'e. %mor ay, ay q'e. %eng %spa ay. C le. %mor le. %eng %spa ese. P al Chay, a ka, a kachob' uwach. %mor al Chay, a ka, a kachob' uwach. %eng %spa Ros, lo conoces. P e jun xinu'l leh, kanampe na. %mor e jun xinu'l leh, kanampe na. %eng %spa una ladina ve, espera. P chaxut'uj loq,qana, qana. %mor chaxut'uj loq,qana, qana. %eng %spa lo soplas, espera, espera. Ch keb', chup jun kanoq. = xchup kan e jun. %mor *x-0/ch'up-PASS1 kan *e jun. %eng %spa se apago el otro. P weno. %mor weno. %eng %spa bien. C kaya le jun chik. %mor kaya le jun chik. %eng %spa das el otro. P k'ut chachap. %mor k'ut chachap. %eng %spa agarra. C x'ek, x'ek, powi le, kapixk'unik. %mor x'ek, x'ek, powi le, kapixk'unik. %eng %spa se fue, se fue, salta. C jun nim, jun nim. %mor jun nim, jun nim. %eng %spa un grande, un grande. P le, xano. %mor le, xano. %eng %spa ese. Ch qana mpe na kix taj. = ma xk'is taj. %mor *ma *x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se termino. C chaya pa le lamet, ah je, juntiro juntiro, ah je. %mor chaya pa le lamet, ah je, juntiro juntiro, ah je. %eng %spa ponga en la botella, si todo, todo, asi. *R17-7 Ch ri. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P chaxut'uj k'ute, chikaj ka'an wa. %mor chaxut'uj k'ute, chikaj ka'an wa. %eng %spa soplalo pues, arriba lo haces. P kanoq, chikaj, chikaj, kapaqa b'a. %mor kanoq, chikaj, chikaj, kapaqa b'a. %eng %spa arriba, arriba, lo subes. P la wach chikaj, chaya kapaqa chikaj. %mor la wach chikaj, chaya kapaqa chikaj. %eng %spa tus ojos al cielo, solo lo subes arriba. C ah nk'otaj, nk'ota le q'eq. %mor ah nk'otaj, nk'ota le q'eq. %eng %spa no hay, no hay negro. C chuxe ah je, xk'isik. %mor chuxe ah je, xk'isik. %eng %spa debajo se termino. Ch k'isik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C ja k'o mas, no k'otaj, no k'olik. %mor ja k'o mas, no k'otaj, no k'olik. %eng %spa que hagamos, no hay, hay. C k'olik, k'olik, k'olik. %mor k'olik, k'olik, k'olik. %eng %spa hay, hay, hay. P k'olik, k'olik. %mor k'olik, k'olik. %eng %spa hay, hay. C ah je, chuxe. %mor ah je, chuxe. %eng %spa si, debajo, debajo. P chikajka, kapaqab'a wi. %mor chikajka, kapaqab'a wi. %eng %spa arriba lo subes. P xane katijoh. %mor xane katijoh. %eng %spa es que lo comes. Ixoq saqirik. %mor saqirik. %eng %spa buenos dias. P saqirik. %mor saqirik. %eng %spa buenos dias. C saqirik nan, jachin lee ixoq al chay. %mor saqirik nan, jachin lee ixoq al chay. %eng %spa buenos dias mama, quien mujer Rosario. Ch al Tu'r. = al Tu'r. %mor al Tu'r. %eng %spa Ventura. C al tur, a lare al Tur. %mor al tur, a lare al Tur. %eng %spa Ventura, es de Ventura. P no al Tur taj. %mor no al Tur taj. %eng %spa no es Ventura. C jachinoq chaqlik at. %mor jachinoq chaqlik at. %eng %spa cual, esta mojado esa. C ay xek, chaya chuwe, chaya chuwe. %mor ay xek, chaya chuwe, chaya chuwe. %eng %spa se fue, dame a mi, dame a mi. C xaq chuxe no. %mor xaq chuxe no. %eng %spa solo debajo. P jawi x'e wi, a utz kawilo al Chay. %mor jawi x'e wi, a utz kawilo al Chay. %eng %spa donde se fue, te gusta Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a utz. %mor a utz. %eng %spa si esta bien. C a utz kawilo. %mor a utz kawilo. %eng %spa te gusta. *R17-8 Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P chaxu t'uj chile jun, kaxut'uj coma. %mor chaxu t'uj chile jun, kaxut'uj coma. %eng %spa sopla el otro, soplalo como. P we xawilo xpe jun kaxut'uj chu b'ik. %mor we xawilo xpe jun kaxut'uj chu b'ik. %eng %spa lo vistes, vino el otro soplalo. P kapaqe chila chikej, x'e jun eh. %mor kapaqe chila chikej, x'e jun eh. %eng %spa sube en el cielo se fue uno. Ch puta. = puta. %mor puta. %eng %spa puta. C ay, jasche kab'ij puta. %mor ay, jasche kab'ij puta. %eng %spa porque dices puta. P al chay le k'o jela le. %mor al chay le k'o jela le. %eng %spa Ros, esta por alli. P uy le mik'aje oxib' oxib'. %mor uy le mik'aje oxib' oxib'. %eng %spa los demas ve 3. P chawila le jun, chawila le jun. %mor chawila le jun, chawila le jun. %eng %spa mira el uno, mira el uno. P chatak'alib'ej, chawila k'aqanoqe chawila. %mor chatak'alib'ej, chawila k'aqanoqe chawila. %eng %spa pasate sobre eso, miralo, mira. P le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. Ch le jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. P al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Rosaria ve. C cha'ane jun no. %mor cha'ane jun no. %eng %spa haga uno. P xa re wila. %mor xa re wila. %eng %spa es de por si. C ah je utz. %mor ah je utz. %eng %spa ah si bien. P chikaj ka'an wa qunoq chikaj. %mor chikaj ka'an wa qunoq chikaj. %eng %spa arriba hagalo arriba. C no chupam, ah k'ole jun k'ole jun. %mor no chupam, ah k'ole jun k'ole jun. %eng %spa no adentro, esta el uno, esta el uno. P k'o jun chawila qajoqe. %mor k'o jun chawila qajoqe. %eng %spa hay uno mira. C ah xek, k'o chiri ya x'ek. %mor ah xek, k'o chiri ya x'ek. %eng %spa se fue, esta aqui se fue. C chikaj, chikaj. %mor chikaj, chikaj. %eng %spa arriba, arriba. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C k'otaj, utz. %mor k'otaj, utz. %eng %spa no hay, bien. P chay le chay chay. %mor chay le chay chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria, Rosaria. C le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. P ri. %mor ri. %eng %spa esto. *R17-9 C ri. %mor ri. %eng %spa esto. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. C k'olik, uh k'omas, k'omas. %mor k'olik, uh k'omas, k'omas. %eng %spa hay, hay mas, hay mas. C k'omas, k'omas. %mor k'omas, k'omas. %eng %spa hay mas, hay mas. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P jawi x'e wi. %mor jawi x'e wi. %eng %spa donde se fue. Ch xe wi. = xe wi. %mor xe wi. %eng %spa solo. C k'o pa qab' k'o pa lu qab'. %mor k'o pa qab' k'o pa lu qab'. %eng %spa tienes en tu mano lo tiene en su mano. C k'o pa luq'ab'. %mor k'o pa luq'ab'. %eng %spa lo tiene en su mano. P xut'uj k'ut kona leh. %mor xut'uj k'ut kona leh. %eng %spa soplalo pues hay. Ch k'o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P yah. %mor yah. %eng %spa ya. C yah. %mor yah. %eng %spa ya. Ch le keb'. = le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P al chay a kachob' uwache. %mor al chay a kachob' uwache. %eng %spa Rosaria lo conoces. P jun xinul le. %mor jun xinul le. %eng %spa una ladina ve. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kach'ob'o, kach'ob'. %mor kach'ob'o, kach'ob'. %eng %spa lo sabes, lo sabes. C jas uwach le jun xinul le. %mor jas uwach le jun xinul le. %eng %spa que es la ladina. P a awilom, al Chay. %mor a awilom, al Chay. %eng %spa lo has visto, Rosaria. Ch iyom. = wilom. %mor *w/il-om. %eng %spa lo he visto. Ch paq'iij xinu'l leh. = paq'ij le xinu'l le. %mor paq'ij *le xinu'l le. %eng %spa al mediodia la ladina. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. *R17-10 Ch chojah. = chuwaja. %mor chuwaja. %eng %spa en el patio. P chirii. %mor chirii. %eng %spa aqui. Ch chiri. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P jampa. %mor jampa. %eng %spa cuando. Ch chaq'ab'. = chaq'ab'. %mor chaq'ab'. %eng %spa anoche. C jas xu'ano. %mor jas xu'ano. %eng %spa que hizo. P xul waral chaq'ab'. %mor xul waral chaq'ab'. %eng %spa llego aqui en la noche. Ch xul, xul waral chaq'ab'. = xul, xul waral chaq'ab'. %mor x-0/ul waral chaq'ab'. %eng %spa llego aqui en la noche. P jas xulu anah. %mor jas xulu anah. %eng %spa que vino a hacer. Ch ana luchul. = xulu'ana luchul. %mor *x-0-*ul-*u/b'an-a le u-chul. %eng %spa vino a hacer. P xama kichob' tari. %mor xama kichob' tari. %eng %spa es que no lo saben. Ixoq chab'ix taj pan chare. %mor chab'ix taj pan chare. %eng %spa digaselo a el. Ch kin'ek. = kin'ek. %mor k-in/b'e-ik. %eng %spa me voy. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch kin'ek. = kin'ek. %mor k-in/b'e-ik. %eng %spa me voy. C choqa chare jas la b'i. %mor choqa chare jas la b'i. %eng %spa digaselo como te llamas. P jasa b'i choqa chare. %mor jasa b'i choqa chare. %eng %spa como te llamas digale. P jasa b'i xinul choqa chare. %mor jasa b'i xinul choqa chare. %eng %spa como te llamas ladina digale. P karil loq, jawi kat pewi. %mor karil loq, jawi kat pewi. %eng %spa mira de donde vienes. P choqa chare xa nojimal no. %mor choqa chare xa nojimal no. %eng %spa digale, poco a poco. C xaq le jun wuj, xa le rij. %mor xaq le jun wuj, xa le rij. %eng %spa solo el cuaderno solo detras. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C xa le rij, le jun wuj. %mor xa le rij, le jun wuj. %eng %spa lo detras del cuaderno. Ch xah. = xah. %mor xah. %eng %spa solo. C xaq xewi ah je. %mor xaq xewi ah je. %eng %spa solo dia si. C ah k'o pa wuk, k'o pa wuq, a k'o le june. %mor ah k'o pa wuk, k'o pa wuq, a k'o le june. %eng %spa esta contigo, esta contigo el uno. *R17-11 C k'olik, k'olik. %mor k'olik, k'olik. %eng %spa esta, esta. P le. %mor le. %eng %spa ese. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C wile, wile. %mor wile, wile. %eng %spa donde esta, donde esta. P x'ek, x'ek. %mor x'ek, x'ek. %eng %spa se fue, se fue. C xek, xek. %mor xek, xek. %eng %spa se fue, se fue. P le. %mor le. %eng %spa ese. C le. %mor le. %eng %spa ese. Ch xa la la pelip, xul chiri. = xa la la pelip, xul chiri. %mor xa la le a pelip, x-0/ul chiri. %eng %spa Felipe, llego aqui. Ch lee jun xinul nul. = lee jun xinul nul. %mor lee jun xinul nul. %eng %spa la ladina. D a utz. %mor a utz. %eng %spa si esta bien. P chikaj ka'an wi cha kapaqe. %mor chikaj ka'an wi cha kapaqe. %eng %spa arriba hagalo para que suba. P chikaj. %mor chikaj. %eng %spa arriba. Ch ah k'o k'o taj. = ah k'o k'o taj. %mor ah /k'o: ta-j. %eng %spa no hay, hay. C k'omas k'olik, k'o chi jun. %mor k'omas k'olik, k'o chi jun. %eng %spa hay ms, hay otro. C k'o chijun uy. %mor k'o chijun uy. %eng %spa hay otro. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. C nk'otaj ah k'ole jun, k'o le jun. %mor nk'otaj ah k'ole jun, k'o le jun. %eng %spa no hay, hay uno, hay uno. P ay xatijoh. %mor ay xatijoh. %eng %spa lo comistes. C a xatijo, chaya chare a lu. %mor a xatijo, chaya chare a lu. %eng %spa lo comistes, daselo a Pedro. Ch lii xutuj. = ri chaxut'uj. %mor ri *ch-0-*a/xut'u-j. %eng %spa aqui esta soplalo. P ah k'otaj. %mor ah k'otaj. %eng %spa no hay. C k'otaj uy. %mor k'otaj uy. %eng %spa no hay. Ch chiuri'u. = chiri kuri. %mor chiri kuri. %eng %spa por aqui. C a k'ole, k'o le keb'. %mor a k'ole, k'o le keb'. %eng %spa si estan las 2, estan las 2. P al chay chawila kaqanoqe. %mor al chay chawila kaqanoqe. %eng %spa Rosaria miralo. *R17-12 Ch na ne. = na ne. %mor na ne. %eng %spa mama. N b'ay, al chay chachapa al chay. %mor b'ay, al chay chachapa al chay. %eng %spa Rosaria agarralo Ros. N chachapa. %mor chachapa. %eng %spa agarralo. C k'o le jun, k'o le jun uy chikaj. %mor k'o le jun, k'o le jun uy chikaj. %eng %spa hay uno, hay uno arriba. C chikaj. %mor chikaj. %eng %spa arriba. N le k'o june al chay. %mor le k'o june al chay. %eng %spa hay uno Rosaria. N kuya chu karib'a lal Chay. %mor kuya chu karib'a lal Chay. %eng %spa se mete Rosaria. P at lista k'ut al chay. %mor at lista k'ut al chay. %eng %spa estas lista Rosaria. Ch ay kule nan. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. P le al chay le. %mor le al chay le. %eng %spa eso Rosaria. Ch uy k'o chi jun. = uy k'o chi jun. %mor uy /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. P riri. %mor riri. %eng %spa esto. C ri. %mor ri. %eng %spa esto. Ch rih le riri turuwik jaron. = katuruwik le jaron. %mor *k-0/turuw-ik *le jaron. %eng %spa gotea el agua. Ch ko taj apaj qa jab'on. = ko taj apaj qa jab'on. %mor /k'o: ta-j apaj qa-jab'on. %eng %spa no tenemos agua. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. C jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa cual. P chaxut'uj k'ut cha xut'uj. %mor chaxut'uj k'ut cha xut'uj. %eng %spa soplalo pues, soplalo pues. P ya xepaqe ik. %mor ya xepaqe ik. %eng %spa subieron. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P jawi x'ewih. %mor jawi x'ewih. %eng %spa donde se fue. Ch chii kinchap e in. = chii kinchap e in. %mor chi: k-0-in/chap e in. %eng %spa yo lo agarro. C k'otaj, k'otaj, k'ota le q'oq. %mor k'otaj, k'otaj, k'ota le q'oq. %eng %spa no hay, no hay, quitate. Ch ay kinchap. = ay kinchap. %mor ay k-0-in/chap. %eng %spa lo agarro. C matzaq at matzaq. %mor matzaq at matzaq. %eng %spa no te vayas a caer. C ay ma utz taj katijo xa puro q'eq chupam. %mor ay ma utz taj katijo xa puro q'eq chupam. %eng %spa no esta bueno a lo comas esta negro adentro. *R17-13 Ch qeq. = qeq. %mor qeq. %eng %spa negro. C chawilo al chay chikaj chikaj. %mor chawilo al chay chikaj chikaj. %eng %spa lo ves Rosaria, arriba, arriba. Ch ay nu pumpux. = nu pumpus. %mor nu pumpus. %eng %spa mi b'ejiga. P al chay k'o pa jalom k'o pa jalom. %mor al chay k'o pa jalom k'o pa jalom. %eng %spa Rosaria lo tienes en la cabeza. C k'o pa jaron k'o chi jun. %mor k'o pa jaron k'o chi jun. %eng %spa esta en el agua, hay otro. Ch k'o chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. C ko chi jun chik. %mor ko chi jun chik. %eng %spa hay otro. P chawach, chawach. %mor chawach, chawach. %eng %spa delante, delante de red. C ay ah k'olik ay xek. %mor ay ah k'olik ay xek. %eng %spa hay, se fue. Ch ek. = x'ek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. Ch in chin chu wat in. = in chin chu wat in. %mor in chin chu wat in. %eng %spa delante de mi. C le la le. %mor le la le. %eng %spa eso. N chaya, chaya, chaya. %mor chaya, chaya, chaya. %eng %spa Rosaria, Rosaria. P ay k'o jun pa jalom. %mor ay k'o jun pa jalom. %eng %spa tienes uno en la cabeza. C puro pa jalom. %mor puro pa jalom. %eng %spa solo en tu cabeza. N chaya le chaya le. %mor chaya le chaya le. %eng %spa Rosaria, Rosaria. P chakowij. %mor chakowij. %eng %spa apurate. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. N jun chire le chi, oy al Chay. %mor jun chire le chi, oy al Chay. %eng %spa uno aqui Rosaria. C ay jun. %mor ay jun. %eng %spa uno. P chaya, al chay, al chay. %mor chaya, al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. Ch ri. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P nk'ula tat, k'olik le. %mor nk'ula tat, k'olik le. %eng %spa y tu papa, esta ve. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C k'o chi mas. %mor k'o chi mas. %eng %spa hay mas. *R17-14 P k'ona, k'ona chatzukuj inpe. %mor k'ona, k'ona chatzukuj inpe. %eng %spa hay, todavia hay, buscalo. P chikaje. %mor chikaje. %eng %spa arriba. Ch ay ay pich' chich'. = ay ay pich' chich'. %mor ay ay pich' chich'. %eng %spa cuchillo. Ch chich k'olik, k'am pich. = chich k'olik, k'am pich. %mor chich /k'o:-l-ik, k-0-*a/b'an pich. %eng %spa cuchillo hay, haces. C k'o le keb', k'o le keb'. %mor k'o le keb', k'o le keb'. %eng %spa hay 2, hay 2. N tzur taj nan. %mor tzur taj nan. %eng %spa no lo molestes mama. C k'otaj, k'otaj. %mor k'otaj, k'otaj. %eng %spa no hay, no hay. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. Ch k'o chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. P chikaj ka'an wi, chikaj ka'an wi. %mor chikaj ka'an wi, chikaj ka'an wi. %eng %spa arriba hagalo, arriba, hagalo. Ch wesaj pe'. = chawesaj impe. %mor *ch-0-aw/esa-j impe. %eng %spa quitalo. C no. %mor no. %eng %spa no. P matixo. %mor matixo. %eng %spa no lo riegues. C matixo. %mor matixo. %eng %spa no riegues. P ay inaj june inaj wich'e. %mor ay inaj june inaj wich'e. %eng %spa este uno, el peque¤o. P inaj wich'e. %mor inaj wich'e. %eng %spa el peque¤o. Ch juwich'. = jun wich. %mor jun wich. %eng %spa un peque¤o. C jun wich. %mor jun wich. %eng %spa un peque¤o. Ch wich. = wich. %mor wich. %eng %spa peque¤o. P ay x'ek le. %mor ay x'ek le. %eng %spa se fue ve. Ch kuwi kuwi laj wich. = kuwi kuwi laj wich. %mor kuwi kuwi laj wich. %eng %spa y el peque¤o, el peque¤o. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. C jawi, k'owi. %mor jawi, k'owi. %eng %spa donde esta. Ch k'o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C jawi k'uwi le wich. %mor jawi k'uwi le wich. %eng %spa donde esta el peque¤o. *R17-15 Ch taj. = k'o: taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'otaj jawi xe'ek. %mor k'otaj jawi xe'ek. %eng %spa no hay en donde, se fue. Ch kachap wa, lee jun. = kachap wa, lee jun. %mor k-0-a/chap wa, lee jun. %eng %spa vas a agarrar el uno. C k'o mas, k'omas k'omas ay. %mor k'o mas, k'omas k'omas ay. %eng %spa hay mas, hay mas, hay mas. P chikaj, chikaj. %mor chikaj, chikaj. %eng %spa arriba, arriba. C la le le, la le le. %mor la le le, la le le. %eng %spa ese, ese se fue. P le k'o jun paqul pa qul. %mor le k'o jun paqul pa qul. %eng %spa tienes uno en tu cuello, en tu cuello. C ay k'olik pa le uchija. %mor ay k'olik pa le uchija. %eng %spa esta en la puerta. C ay xe a k'olik. %mor ay xe a k'olik. %eng %spa hay. Ch xaq kub'ij, xaq kub'ij. = xaq kub'ij, xaq kub'ij. %mor xaq k-0-u/b'ij, xaq k-0-u/b'ij. %eng %spa solo lo dice, solo lo dice. P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa cual. C jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa cual. Ch weh a Felipa. = la Pelipa. %mor la Pelipa. %eng %spa Felipe. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. D I think you can do them with the little one, too. %mor I think you can do them with the little one, too. %eng C ya, that's the magic end. %mor ya, that's the magic end. %eng %spa chikaj chikaj. C arrib'a, arrib'a. %mor arrib'a, arrib'a. %eng Ch inchap in. = inchap in. %mor *k-0-in/chap in. %eng %spa lo agarro yo. C at chik. %mor at chik. %eng %spa ud. ahora. P xa katururu upam. %mor xa katururu upam. %eng %spa desata su faja. Ch li, li. = ri, ri. %mor ri, ri. %eng %spa esto. Ch ah no k'olik. = ah no k'olik. %mor ah no /k'o:-l-ik. %eng %spa no, esta. P k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no esta. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no esta. P le xa jun. %mor le xa jun. %eng %spa solo uno. *R17-16 Ch turu pulew. = katuruw pulew. %mor *k-0/turuw pa ulew. %eng %spa se gotes en la tierra. Ch k'o nujaron. = k'o nujaron. %mor /k'o: nu-jaron. %eng %spa tengo agua. C komodo ruk'. %mor komodo ruk'. %eng %spa se puede con. Ch ay kuk'an. = ay kuk'an. %mor ay k-0-u/k'am. %eng %spa lo lleva. C k'omo k'omodo, kotaj, k'otaj. %mor k'omo k'omodo, kotaj, k'otaj. %eng %spa se puede, no hay, no hay. P kawilo, nk'otaj. %mor kawilo, nk'otaj. %eng %spa ves que no hay. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay . Ch n k'o taj ay. = n k'o: taj ay. %mor n /k'o: ta-j ay. %eng %spa no hay. C ay k'omodo kachak le. %mor ay k'omodo kachak le. %eng %spa se puede agarrarlos. C b'urb'ujas ruk' le juni. %mor b'urb'ujas ruk' le juni. %eng %spa burbujas, con este uno. C le naj kuenta le. %mor le naj kuenta le. %eng %spa esta cosa. Ch le naj ririri. = le naj ririri. %mor le naj ririri. %eng %spa esta cosa. C ah je aretaq ka'an le b'urb'ujas. %mor ah je aretaq ka'an le b'urb'ujas. %eng %spa cuanto haces las burbujas. C kachap ruk' le juni, k'olik. %mor kachap ruk' le juni, k'olik. %eng %spa agarra con esto. C k'otaj utz le kachap ruk' le jun. %mor k'otaj utz le kachap ruk' le jun. %eng %spa no hay, mejor agarra con este uno. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. D ixma. %mor ixma. %eng %spa Irma. I que tal Deb'orah. %mor que tal Deb'orah. %eng %spa que tal Deborah. D irma. %mor irma. %eng %spa Irma. I que tal que b'ueno. %mor que tal que b'ueno. %eng %spa que tal que bueno. D bien. %mor bien. %eng %spa bien. I que tal con el espa¤ol. %mor que tal con el espa¤ol. %eng %spa bien que tal con el espa¤ol. C jachin le jun ixoq al chay. %mor jachin le jun ixoq al chay. %eng %spa quien es la mujer Rosaria. I hay hab'la mejor poco a poco. %mor hay hab'la mejor poco a poco. %eng %spa hoy habla mujer poco a poco. I contenta, asi pues ah. %mor contenta, asi pues ah. %eng %spa contenta si pues. D contenta. %mor contenta. %eng %spa contenta. *xk'is le nabe uwach le cinta R-17. *R17-17 Ch lee jun we le, ay k'o taj chupam. = lee jun we le, ay k'o: taj chupam. %mor lee jun we le, ay /k'o: ta-j chi-u-pam. %eng %spa el mio ve, no tiene adentro. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no tiene. Ch ay, no le in cha, chap in cha. = kinchap in cha. %mor *k-0-*in/chap in /cha. %eng %spa lo agarro yo dice. P pares cha, chaxutuj, xawilo le. %mor pares cha, chaxutuj, xawilo le. %eng %spa por eso soplalo lo vistes. P saj kute. %mor saj kute. %eng %spa venga pues. C jas xu'anoh. %mor jas xu'anoh. %eng %spa que hizo. P we no chacha, chaxut'uj k'ut al Chaya le. %mor we no chacha, chaxut'uj k'ut al Chaya le. %eng %spa bueno, soplalo pues Rosario. Ch ah yamero chirij jun xinul. = ah yamero chirij jun xinul. %mor ah yamero chirij jun xinul. %eng %spa casi detras de la ladina. P yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. C yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. P jawi x'e wi. %mor jawi x'e wi. %eng %spa donde se fue. Ch k'o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'olik, ja k'o chirij le june. %mor k'olik, ja k'o chirij le june. %eng %spa hay que esta detras del uno. C xe, ah, k'olik, k'olik. %mor xe, ah, k'olik, k'olik. %eng %spa esta, esta, esta. Ch k'o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'otaj? ku'an chi jun. %mor k'otaj? ku'an chi jun. %eng %spa no hay, hace otro. P saj k'ut, lawila k'ute, kaxut'uj. %mor saj k'ut, lawila k'ute, kaxut'uj. %eng %spa venga pues mira, lo soplas. P saj k'ut, x'ek. %mor saj k'ut, x'ek. %eng %spa venga pues, se fue. C x'ek, ay. %mor x'ek, ay. %eng %spa se fue. P jawi x'e wi. %mor jawi x'e wi. %eng %spa donde se fue. C jawi x'e wi. %mor jawi x'e wi. %eng %spa donde se fue. Ch e pa kuxi'n. = x'e pa kusi'n. %mor *x-0/b'e pa kusi'n. %eng %spa se fue a la cocina. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch pa pa jah. = x'e ka pa ja. %mor *x-0/*b'e ka pa ja. %eng %spa se fue en la casa. Ch xe ka pa jah. = xe ka pa jah. %mor x-0/b'e ka pa jah. %eng %spa se fue en la cocina. C jawi? pa ch'at? %mor jawi? pa ch'at? %eng %spa donde? en el cama? *R17-18 Ch xe ka pa ja. = xe ka pa ja. %mor x-0/b'e ka pa ja. %eng %spa se fue en la casa. C xe pa ch'at. %mor xe pa ch'at. %eng %spa se fue en la cama. Ch xe ka paja, xek paja. = xe ka pa ja. %mor x-0/b'e ka pa ja. %eng %spa se fue en la casa. C jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa donde esta? P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch xoka pa jah. = chixoka pa ja. %mor *ch-ix/ok-a pa ja. %eng %spa entren en la casa. P le, le chachapah. %mor le, le chachapah. %eng %spa agarralo. Ch k'o wi. = jawi k'o: wi. %mor jawi /k'o: wi. %eng %spa donde esta. Ch le wi. = le wi. %mor le wi. %eng %spa P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. C a utz. %mor a utz. %eng %spa si esta bien. P ri, chaxut'ujih ri cha. %mor ri, chaxut'ujih ri cha. %eng %spa aqui, soplalo esto dice. C mas. %mor mas. %eng %spa mas. Ch la gran put. = la gran put. %mor la gran put. %eng %spa la gran puta. P al chaya le. %mor al chaya le. %eng %spa Rosaria ve. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. P le jun nim, le jun nim. %mor le jun nim, le jun nim. %eng %spa el grande, el grande. Ch jun nim. = le jun nim. %mor le jun nim. %eng %spa el grande. C ah, k'o chi jun, oy. %mor ah, k'o chi jun, oy. %eng %spa hay otro. P jawii xee wih? %mor jawii xee wih? %eng %spa donde se fue? Ch m ile. = m ile. %mor m ile. %eng %spa ese. C k'o ta chik. %mor k'o ta chik. %eng %spa ya no hay. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P jas uwach ale? jah? %mor jas uwach ale? jah? %eng %spa que es eso? que? Ch yah lololo, aqana, yah. = yah lololo, aqana, yah. %mor yah lololo, aqana, yah. %eng %spa hagamos. P matixom, matixo. %mor matixom, matixo. %eng %spa no lo riegues, no lo riegues. *R17-19 Ch chiqu luwi. = chachiqu luwi. %mor *ch-0-*a/chiq-u le u-wi. %eng %spa tapalo encima. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch chuq uwi. = chachiqu luwi. %mor *ch-0-*a/chiq-*u *le u-wi. %eng %spa tapalo. P al Chay le, x'ek. %mor al Chay le, x'ek. %eng %spa Rosario ve, se fue. N kak'aya ta la wuk' in. %mor kak'aya ta la wuk' in. %eng %spa no lo damos conmigo. Ch k'olik a welip. = k'olik a Pelip. %mor /k'o:-l-ik a Pelip. %eng /exist-pos-Tiv fam pelip. %spa esta Felipe. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch qaluj a Pelip. = chin kinuq'aluj a Pelip. %mor *chin *k-*in-*u/q'alu-j a Pelip. %eng %spa que me abraze Felipe. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P pe le jun cuenta le, jas uwach eri. %mor pe le jun cuenta le, jas uwach eri. %eng %spa la casa ve, que es esto. P le jun kaq? %mor le jun kaq? %eng %spa el rojo. C k'olik, le jun cuenta le, chikaj, leq'eq. %mor k'olik, le jun cuenta le, chikaj, leq'eq. %eng %spa esta esta casa, arriba, el negro. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng /exist neg-T. %spa no hay. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch keb'e kiji. = keb'e kiji. %mor keb'e q'iji. %eng %spa 2 dias. P le, le, le. %mor le, le, le. %eng %spa ese. Ch kij. = kij. %mor kij. %eng %spa dias. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. P xut'ujimpe qaneq, chaxut'uj, kaxut'uj. %mor xut'ujimpe qaneq, chaxut'uj, kaxut'uj. %eng %spa soplalo, soplalo, soplalo. C mas ko, ah je. %mor mas ko, ah je. %eng %spa mas udro, ah si. P are qalaj al Sil, al Chay, al Chay. %mor are qalaj al Sil, al Chay, al Chay. %eng %spa se ve Basilia, Rosaria, Rosario. P kawil le jun. %mor kawil le jun. %eng %spa ves el uno. Ch ay, pompux. = ay, pompux. %mor ay, pompux. %eng %spa b'ejiga. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ch qa, qana mpe na, m b'ut ya chi nu. = qa, qana mpe na, m b'ut ya chi nu. %mor qa, /qana mpe na, m b'ut ya chi nu. %eng %spa espera. Ch le nu ti pa. = le nu ti pa. %mor le nu ti pa. %eng %spa mi carne en... *R17-20 Ch ala, chaja chupam. = chachaja lu pam. %mor ala, *ch-0-*a/ch'aj-a *le u-pam. %eng %spa muchacho, lava adentro. P jawi x'e wi? %mor jawi x'e wi? %eng %spa donde se fue? Ch taqa le. = jetaqa le. %mor jetaqa le. %eng %spa por alli. P k'o pajaron jela le. %mor k'o pajaron jela le. %eng %spa esta en el agua por alli. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P tasaj waral, kaqan kule. %mor tasaj waral, kaqan kule. %eng %spa venga aca, y vamos hacer. P kaqan warali. %mor kaqan warali. %eng %spa lo hacemos aqui. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C pa le kaq'iq. %mor pa le kaq'iq. %eng %spa en el aire. P pero n katkowin ta la chu chapik. %mor pero n katkowin ta la chu chapik. %eng %spa pero no puedes agarrarlo. P al Chay le, lawila jewale. %mor al Chay le, lawila jewale. %eng %spa Rosaria, venga a ver por aca. Ch ay lu b'ach, k'o jun uxinul. = ay luwach k'o chi le jun xinul. %mor ay le u-wach /k'o: *chi *le jun xinu'l. %eng %spa su cara ves a la ladina. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. P al chay, al chay, lawilampe le. %mor al chay, al chay, lawilampe le. %eng %spa Rosaria, Rosaria, venga a ver. P ka'e jela le, xapan k'a chuwa tioxi. %mor ka'e jela le, xapan k'a chuwa tioxi. %eng %spa se va por alla llego hasta en el atrio de la iglesia. C chi focos. %mor chi focos. %eng %spa focos. P kawilimpe la le. %mor kawilimpe la le. %eng %spa lo vas a ver. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo vistes. Ch ay, k'o n taq leh. = ay, k'o n taq leh. %mor ay, /k'o: n taq leh. %eng %spa estan por alli. P le, xab'ek, la xab'ek, xab'ekee. %mor le, xab'ek, la xab'ek, xab'ekee. %eng %spa se fue, se fue. Ch ay, xeb'ek. = ay, xeb'ek. %mor ay, *x-e/b'e-ik. %eng %spa se fueron. P le. %mor le. %eng %spa ese. C le, le. %mor le, le. %eng %spa ese, ese. P le chaxeke b'a kut. %mor le chaxeke b'a kut. %eng %spa sostengalo. Ch le xab'ek. = le xab'ek. %mor le x-e/b'e-ik. %eng %spa se fueron. C jawi x'e wi? %mor jawi x'e wi? %eng %spa donde se fueron? *R17-21 Ch oy, xeb'ek. = oy, xeb'ek. %mor oy, x-e/b'e-ik. %eng %spa se fueron. C katza pina. %mor katza pina. %eng %spa se cerrara. Ch eh xeb'ek. = eh xeb'ek. %mor eh x-e/b'e-ik. %eng %spa se fueron. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. P jas xu'an la tat al chay. %mor jas xu'an la tat al chay. %eng %spa que hizo tu papa Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xu'ana tat. %mor jas xu'ana tat. %eng %spa que hizo papa. Ch k'o q'aq chirij. = k'o q'aq chirij. %mor /k'o: q'aq chi-r-ij. %eng %spa tiene calentura. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ko. = ko. %mor /k'o:. %eng %spa hay. C ko, k'o q'aq. %mor ko, k'o q'aq. %eng %spa tiene calentura. Ch ukan we chu'ujun. = xukam le we, k'o chi jun. %mor *x-0-u/k'am *le w-e, /*k'o: chi jun. %eng %spa recib'io el mio, hay otro. P kuriqa, kuriqa le junaj tz'ikinee. %mor kuriqa, kuriqa le junaj tz'ikinee. %eng %spa va a encontrar el pajaro. Ch ah kuriqa'. = ah kuriqa'. %mor ah k-0-u/riq-a'. %eng %spa lo va a encontrar. P kuriqa'. %mor kuriqa'. %eng %spa lo va a encontrar. C kuriqa. %mor kuriqa. %eng %spa lo encuentra. P xut'uj k'ute. %mor xut'uj k'ute. %eng %spa sopla pues. Ch kopan chuwaqan. = kopan chuwaqan. %mor k-0/opan chi-w-aqan. %eng %spa llega hasta mi pie. P le le xe'k x'eke. %mor le le xe'k x'eke. %eng %spa eso se fue. C xek. %mor xek. %eng %spa se fue. Ch ay kiq'oq al Tarex. = kiq'oq al tares. %mor ay k-#0/q'oq al tares. %eng %spa fijate llora Teresa. Ch kopan taqa le. = kopan jetaqa le. %mor k-0/opan jetaqa le. %eng %spa llega por alli. C awilo le june xek. %mor awilo le june xek. %eng %spa ves el uno se fue. P le xopan chuwa tioxe. %mor le xopan chuwa tioxe. %eng %spa llego en el atrio de la iglesia. Ch xb'ek. = xb'ek. %mor x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. C xb'ek. %mor xb'ek. %eng %spa se fue. *R17-22 P katqajik. %mor katqajik. %eng %spa te bajas. C katoq'ik. %mor katoq'ik. %eng %spa lloras. P al chay le, al chay tek'uri. %mor al chay le, al chay tek'uri. %eng %spa Rosaria despues. P jas xe'eke. %mor jas xe'eke. %eng %spa que se fue. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C mas utz paja. %mor mas utz paja. %eng %spa es mejor en la casa. P le chawila panoqe. %mor le chawila panoqe. %eng %spa miralo ve. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C mas utz paja. %mor mas utz paja. %eng %spa es mejor en la casa. P m akat qajik. %mor m akat qajik. %eng %spa si te bajas. C achit pale. %mor achit pale. %eng P weno, weno chaxut'uj k'ute. %mor weno, weno chaxut'uj k'ute. %eng %spa bien, bien, soplalo pues. P b'ay xeb'ek xeb'ek. %mor b'ay xeb'ek xeb'ek. %eng %spa se fue, se fueron. Ch ay xb'ek. = ay xb'ek. %mor ay x-0/b'e-ik. %eng %spa se fueron. C xek, xek xek. %mor xek, xek xek. %eng %spa se fue, se fue, se fue. Ch b'ek. = xeb'ek. %mor *x-*e/b'e-ik. %eng %spa se fueron. C xb'ek jawi k'uwi. %mor xb'ek jawi k'uwi. %eng %spa se fueron, se fue, se fue. C jachine jun xinul. %mor jachine jun xinul. %eng %spa quien ladina. P al chay jachinoq. %mor al chay jachinoq. %eng %spa Rosario, quien. Ch xinul. = xinul. %mor xinul. %eng %spa ladina. P chaxut'uj k'ute. %mor chaxut'uj k'ute. %eng %spa sopla pues. C jo paja. %mor jo paja. %eng %spa vamos en la casa. P weno xut'uj k'ute le. %mor weno xut'uj k'ute le. %eng %spa soplalo pues. P uy xok b'i paja, xok b'i paja. %mor uy xok b'i paja, xok b'i paja. %eng %spa entro en la casa, entro en la casa. C xok paja. %mor xok paja. %eng %spa entro en la casa. P jata wila, jata chapa chakowij. %mor jata wila, jata chapa chakowij. %eng %spa anda a verlo, anda a agarrarlo apurate. *R17-23 Ch oy, ah no akol jun apelip. = oy, ah no akol jun apelip. %mor oy, ah no akol jun apelip. %eng %spa no es que Felipe. P jas ab'i choqa chare. %mor jas ab'i choqa chare. %eng %spa como te llaman digale. P weno chab'ij k'ute. %mor weno chab'ij k'ute. %eng %spa bien digale pues. P chaxut'uj loqe le le, al chay. %mor chaxut'uj loqe le le, al chay. %eng %spa soplalo Ros. P le, le jun. %mor le, le jun. %eng %spa el uno. C le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. P chaxut'uj loq, al chay. %mor chaxut'uj loq, al chay. %eng %spa soplalo Rosario. Ch pala lele. = pala lele. %mor pala lele. %eng %spa en eso. C k'o pajalom. %mor k'o pajalom. %eng %spa lo tienes en la cabeza. Ch xtu, xtu, pala lo lom. = pa lu jalom. %mor pa lu jalom. %eng %spa en su cab'eza. Ch la ko ka pum wi, kapan wi. = a k'o ko pan wi. %mor a /k'o: ko pan wi. %eng %spa y tendra algo adentro. Ch joloni. = lu jalomi. %mor lu jalomi. %eng %spa su cab'eza ve. C jachin le achijab', jachinoq. %mor jachin le achijab', jachinoq. %eng %spa quien hombre, quien. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. P weno chaxut'uj chay le. %mor weno chaxut'uj chay le. %eng %spa bien soplalo Rosario. Ch a lo, alolo. = a lo, alolo. %mor a lo, alolo. %eng %spa alo, alo. C k'o, k'o k'omas a ak'o q'eq pa. %mor k'o, k'o k'omas a ak'o q'eq pa. %eng %spa hagamos tienes jabon. C pa wach. %mor pa wach. %eng %spa en tu ojo. P jawi ka'ewi la tat. %mor jawi ka'ewi la tat. %eng %spa a donde va tu papa. C k'o q'eq pa wach. %mor k'o q'eq pa wach. %eng %spa hay jabon en tu ojo. P uy al chay. %mor uy al chay. %eng %spa Rosaria. Ch oool lo lo. = oool lo lo. %mor oool lo lo. %eng %spa ....... P le k'o june laj kiya laj k'iya. %mor le k'o june laj kiya laj k'iya. %eng %spa hay uno, son muchos, son muchos. Ch pa pe pe. = pa pe pe. %mor pa pe pe. %eng %spa mariposa. C kijeb'. %mor kijeb'. %eng %spa 4. Ch pe pe. = pe pe. %mor pe pe. %eng %spa mariposa. *R17-24 C pa le b'e. %mor pa le b'e. %eng %spa en el camino. Ch pe pe. = pe pe. %mor pe pe. %eng %spa mariposa. C jun pa pe. %mor jun pa pe. %eng %spa una mariposa. Ch pe pe ay nan k'ule ruk'. = pe pe ay nan k'ule ruk'. %mor pe pe ay nan k'ule ruk'. %eng %spa mama y con. Ch al men k'ule ruk'. = al men k'ule ruk'. %mor al men k'ule ruk'. %eng %spa la Filomena, y con ello. C jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien. P jachinoq le. %mor jachinoq le. %eng %spa quien. Ch ol, ol. = ol, ol. %mor ol, ol. %eng %spa ...... C joropa le, joropa. %mor joropa le, joropa. %eng %spa cuanto, cuanto. Ch xinka. = cinco. %mor cinco. %eng %spa cinco. C xinka jun. %mor xinka jun. %eng %spa 5, uno. Ch parex. = pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Ch jun, jun. = jun, jun. %mor jun, jun. %eng %spa uno, uno. C k'o ta mas. %mor k'o ta mas. %eng %spa no hay mas. Ch jun lale. = jun lale. %mor jun lale. %eng %spa una cosa. Ch xaj chuwee. = chawesaj chuwe. %mor *ch-0-*aw/esa-j chi-w-e. %eng %spa quitamelo a mi. C cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. Ch al tolo lalale. = al tolo lalale. %mor al tolo lalale. %eng %spa todo eso. P jas xa'ano apel. %mor jas xa'ano apel. %eng %spa que hiciste Felipe. T ay xa uj yamab'ib', uj yawab'ib'i. %mor ay xa uj yamab'ib', uj yawab'ib'i. %eng %spa estamos enfermos, estamos enfermos. T xujyawaj, xujyawaj male pelota. %mor xujyawaj, xujyawaj male pelota. %eng %spa nos enfermamos, nos enfermamos en la pelota. T chal tzijona k'ut cha di. %mor chal tzijona k'ut cha di. %eng %spa habla pues dice. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C jat b'a. %mor jat b'a. %eng %spa anda pues. *R17-25 P al chay chachapa, le k'o chila. %mor al chay chachapa, le k'o chila. %eng %spa Rosaria, agarralo que hay alli. Ch oy. = oy. %mor oy. %eng %spa oy. P jawi x'ewi la tat. %mor jawi x'ewi la tat. %eng %spa donde se fue tu papa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi x'ewi. %mor jawi x'ewi. %eng %spa donde se fue. Ch e patiox. = e patiox. %mor e patiox. %eng %spa se fue en la iglesia. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch parex. = pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C le june, xe pa jun tiox. %mor le june, xe pa jun tiox. %eng %spa ese uno se fue en una iglesia. P al chay, jas uwach, jas uwache. %mor al chay, jas uwach, jas uwache. %eng %spa Rosaria, que es que es. P jun wari. %mor jun wari. %eng %spa esto. C k'o le oxib', k'o le sutz kamik. %mor k'o le oxib', k'o le sutz kamik. %eng %spa hay 3, hay nube ahora. C uy k'o chi jun. %mor uy k'o chi jun. %eng %spa hay otro. Ch ah no, an taj chik. = ma ka'an ta chik. %mor ah no, *ma *k-0-*a/b'an ta-!j chi-k. %eng %spa ya no lo hagas. P le. %mor le. %eng %spa ese. Ch ol. = ol. %mor ol. %eng %spa ol. C makawaj tamas. %mor makawaj tamas. %eng %spa no quieres mas. P nk'ula wetz'ab'al al chay. %mor nk'ula wetz'ab'al al chay. %eng %spa y tu juguete Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nkula wetz'ab'al e jun. %mor nkula wetz'ab'al e jun. %eng %spa y tu juguete aquel. Ch k'o chojah. = k'o chuwa ja. %mor /k'o: chi-u-*wa ja. %eng %spa esta en el patio. P jamaloq. %mor jamaloq. %eng %spa anda a traerlo. Ch tawen li. = ri. %mor ri. %eng %spa esta bien aqui. C ab'aj. %mor ab'aj. %eng %spa piedra. Ch toka pa ja. = chatoka pa ja. %mor *ch-at/ok-a pa ja. %eng %spa entra en la casa. P ja. %mor ja. %eng %spa que. *R17-26 Ch toka pa ja. = toka pa ja. %mor *ch-at/ok-a pa ja. %eng %spa entra en la casa. C jawi k'owih. %mor jawi k'owih. %eng %spa donde esta. Ch k'o k'o taj intat. = k'o k'o taj intat. %mor /k'o: ta-j in-tat. %eng %spa no esta mi papa. C nk'otaj. %mor nk'otaj. %eng %spa no hay. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jawi k'uwi. %mor jawi k'uwi. %eng %spa donde esta. Ch taxa'aj. = tasa'aj. %mor ta/saj. %eng %spa venga. C xa'aj. %mor xa'aj. %eng %spa venga. Ch taxa'aj. = tasa'aj. %mor ta/saj. %eng %spa venga. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch taxaj chu jah. = tasaj chuwa ja. %mor ta/saj chi-u-*wa ja. %eng %spa venga en el patio. P chuwa jah jelah. %mor chuwa jah jelah. %eng %spa por el patio alla. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa esta bien. Ch kawaj. = kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng %spa quiere. P ax qaj wiri le jun xel b'i chuwaja. %mor ax qaj wiri le jun xel b'i chuwaja. %eng %spa se bajaria el uno, el otro salio en el patio de la casa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xel b'i jun chuwaja. %mor xel b'i jun chuwaja. %eng %spa salio uno en el patio. P le le k'olik ah. %mor le le k'olik ah. %eng %spa hay. Ch k'o jun chopij chijoh. = chatz'apij uchija. %mor *ch-0-*a/tz'api-j *u-chija. %eng %spa cierra la puerta. C chapij le jun. %mor chapij le jun. %eng %spa cierra el uno. Ch u wila mpe. = u chawila mpe. %mor u *ch-0-aw/il-a mpe. %eng %spa miralo. C wila le, chuwa le ja. %mor wila le, chuwa le ja. %eng %spa mira ve, delante de la casa. P chay le chawilampe. %mor chay le chawilampe. %eng %spa Rosaria mira. Ch ah, papaya. = ah, papaya. %mor ah, papaya. %eng %spa papaya. C ay k'o chi jun. %mor ay k'o chi jun. %eng %spa hay otro. Ch papaya, papay. = papaya, papay. %mor papaya, papay. %eng %spa papaya, papaya. *R17-27 C xe'ek, xe'ek. %mor xe'ek, xe'ek. %eng %spa se fue, se fue. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. Ch nan ki la pelip. = nan ki la pelip. %mor nan ki la pelip. %eng %spa mama fijate que Felipe. Ch kuchaq jun, le jun la le. = kutzaq le jun la le. %mor k-0-u/tzaq le jun la le. %eng %spa botala. N ay al chay le, al chay le. %mor ay al chay le, al chay le. %eng %spa Rosaria, Rosaria. N jachapala k'uloq. %mor jachapala k'uloq. %eng %spa anda a ganarlo. C chay le. %mor chay le. %eng %spa Rosaria ve. N chachapa al chay, chachapa alchay. %mor chachapa al chay, chachapa alchay. %eng %spa anda agarrarlo, anda agarrarlo. N al chay ka'ek alchay. %mor al chay ka'ek alchay. %eng %spa Rosaria se va,Rosaria. Ch uy kaliman. = uy kaliman. %mor uy kaliman. %eng %spa uy kaliman. N ay jun kaliman chi. %mor ay jun kaliman chi. %eng %spa un kaliman dice. C at kaliman. %mor at kaliman. %eng %spa eres kaliman. Ch kaliman, kaliman. = kaliman, kaliman. %mor kaliman, kaliman. %eng %spa kaliman, kaliman. C ay k'o chi jun, k'o chi jun. %mor ay k'o chi jun, k'o chi jun. %eng %spa hay otro, hay otro. C jelale. %mor jelale. %eng %spa por alli. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. C jelale, jelale, x'ek, x'ek. %mor jelale, jelale, x'ek, x'ek. %eng %spa por alli, por alli, se fue, se fue. Ch e wih, wih kech al tarex. = jawi x'ewi kech al tares. %mor *jawi *x-0/b'e wi k-e-ch al tares. %eng %spa en donde se fue el de Teresa. Ch taqaj le kinxik'ij. = taq ak' kinsik'ij. %mor taq ak' k-0-in/sik'i-j. %eng %spa los gallos llamo. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. P la chapa k'ut. %mor la chapa k'ut. %eng %spa venga agarrarlo pues. Ch kaliman ah. = kaliman ah. %mor kaliman ah. %eng %spa kaliman. P chay le. %mor chay le. %eng %spa Rosaria. Ch jaron. = jaron. %mor jaron. %eng %spa agua. C alchay chikaj, chikaj. %mor alchay chikaj, chikaj. %eng %spa Rosaria, arriba, arriba. *R17-28 C cha al chay, chikaje. %mor cha al chay, chikaje. %eng %spa Rosaria, Rosaria arriba. P chikaje, xpaqeik, xpaqeik. %mor chikaje, xpaqeik, xpaqeik. %eng %spa arriba, subio, subio. P al chay chawij, le. %mor al chay chawij, le. %eng %spa Rosarioa atras ve. C chikaj, le le. %mor chikaj, le le. %eng %spa arriba ese, ese. Ch no, chupisaj taj q'eq. = kachupisaj taj le q'eq. %mor no, *k-0-*a/ch'up-isa-j ta-j *le q'eq. %eng %spa no apague el negro. P ja. %mor ja. %eng %spa que. C ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ee pa wacho'ch. = x'e pa wacho'ch. %mor *x-0/b'e pa w-acho'ch. %eng %spa se fue en tu casa. P jawi k'o wi lawacho'che? %mor jawi k'o wi lawacho'che? %eng %spa en donde esta tu casa? Ch kawaj? = kawaj? %mor k-0-aw/aj? %eng %spa quieres? P jawi k'o wi lawacho'che? %mor jawi k'o wi lawacho'che? %eng %spa en donde esta tu casa? Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P qana. %mor qana. %eng %spa espera. C la wacho'ch? %mor la wacho'ch? %eng %spa tu casa? P jas ka'an chupam? al chay? %mor jas ka'an chupam? al chay? %eng %spa que haces adentro? Rosaria? P jas ka'an chupam? al chay? %mor jas ka'an chupam? al chay? %eng %spa que haces adentro? Rosaria? C her house. %mor her house. %eng Ch u kinkil taj d'aj. = ma kinilitaj taj. %mor *ma k-in/il-i-taj ta-j. %eng NEG INCOMP-1A-!6E/see-V-PASS2 NEG-T. %spa no me ven. C ah, a k'o le al chay? %mor ah, a k'o le al chay? %eng %spa esta Rosaria? C k'ox, k'ox, k'ox. %mor k'ox, k'ox, k'ox. %eng Ch kinkil taj. = ma kinkil taj. %mor *ma k-in-k/il ta-j. %eng %spa no me ven. Ch kinkil taj. = ma kinkil taj. %mor *ma k-in-k/il ta-j. %eng %spa no me ven. C a k'o le al chay? k'ox, k'ox. %mor a k'o le al chay? k'ox, k'ox. %eng %spa es que Rosaria? C al chay, u'u, u'u. %mor al chay, u'u, u'u. %eng %spa Rosaria. C jawi k'o wi? nk'otaj? %mor jawi k'o wi? nk'otaj? %eng %spa donde esta? no esta? C k'o ta paja, ah, k'olik. %mor k'o ta paja, ah, k'olik. %eng %spa no esta en la casa, esta. *R17-29 Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. C le. %mor le. %eng %spa ese. P kawila le. %mor kawila le. %eng %spa lo ves. Ch ay, jun. = ay, jun. %mor ay, jun. %eng %spa ay, uno. P al Chay, lawila k'ut. %mor al Chay, lawila k'ut. %eng %spa Rosaria, mira pues. C jas kawilo? jas kawilo, al chaya? %mor jas kawilo? jas kawilo, al chaya? %eng %spa que ves? que ves Rosario? P a junam a cami'x ruk' are leh? %mor a junam a cami'x ruk' are leh? %eng %spa es aquel tu camisa con el de? P k'o pu, kotz'ij chuwachee. %mor k'o pu, kotz'ij chuwachee. %eng %spa tiene flores. Ch chi k'o k'o, kotz'ij. = chi k'o k'o, kotz'ij. %mor chi /k'o: kotz'ij. %eng %spa tiene flor. C u'u, al Chay, k'ox. %mor u'u, al Chay, k'ox. %eng %spa Rosario. C a k'olik. %mor a k'olik. %eng %spa esta. Ch u, kinkiltaj taj. = ma kinilitaj taj. %mor *ma k-in-!6E/il-i-taj ta-j. %eng NEG INCOMP-1A-!6E/see-V-PASS2 NEG-T. %spa no me ven. P jas k'o, al Chay. %mor jas k'o, al Chay. %eng %spa que hay Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jasi k'o chiri. %mor jasi k'o chiri. %eng %spa que hay aqui. Ch le ri maloy. = le re al Manoya. %mor le re al Manoya. %eng %spa el de Manolia. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch le ri manoy. = le re al Manoya. %mor le re al Manoya. %eng %spa es de Manolia. P iya' jachin rachi'il? %mor iya' jachin rachi'il? %eng %spa con quien? Ch ch'il, ch'il mempi. = rachi'il jun mu's. %mor rachi'il jun mu's. %eng %spa con un ladino. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch ch'il mempl. = rachi'il jun mu's. %mor rachi'il jun mu's. %eng %spa con un ladino. P jas impe? %mor jas impe? %eng %spa que es? Ch ch'il Mempl. = rachi'il. %mor rachi'il. %eng %spa con Menfil. P Mempl ya'. %mor Mempl ya'. %eng %spa Menfil ya. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R17-30 P xut'uj, chaxut'uj, ah, xk'isik. %mor xut'uj, chaxut'uj, ah, xk'isik. %eng %spa sopla, sopla, se termino. P al Chay, n k'u le keb' awatz? %mor al Chay, n k'u le keb' awatz? %eng %spa Rosaria y tus 2 hermanas? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n k'u le keb' awatz? %mor n k'u le keb' awatz? %eng %spa y tus 2 hermanas? Ch e pa juyub'. = xe'e pa juyub'. %mor *x-*e/b'e pa juyub'. %eng %spa se fueron en el monte. P jachin rachi'il? %mor jachin rachi'il? %eng %spa con quien? Ch ch'il, ch'il le nu nan. = rachi'il le nu nan. %mor rachi'il le nu nan. %eng %spa con mi mama. P ja? le nu nan ya? %mor ja? le nu nan ya? %eng %spa que? mi mama? Ch n. = n. %mor n. %eng %spa n. P k'o ya la nan pa ja leh? %mor k'o ya la nan pa ja leh? %eng %spa esta tu mama en la casa? C xaq kub'ij. %mor xaq kub'ij. %eng %spa nada mas dice. P al Chay le, xok jun pa ja le. %mor al Chay le, xok jun pa ja le. %eng %spa Rosario entro uno en el casa. P le taq cuenta, al Chay. %mor le taq cuenta, al Chay. %eng %spa las cosas, Rosaria. Ch papeh. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. C jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa cual? Ch le jun papeh, pape. = le jun papeh, pape. %mor le jun papeh, pape. %eng %spa la mariposa, mariposa. P x'ek. %mor x'ek. %eng %spa se fue. C xe'ek. %mor xe'ek. %eng %spa se fue. P jas ku'anoh? %mor jas ku'anoh? %eng %spa que haces? Ch kujach'. = kujach'. %mor k-0-u/jach'. %eng %spa se parte. P ja? %mor ja? %eng %spa que? C ja? %mor ja? %eng %spa que? P jas ku'anoh, jah jas ku'ano le? %mor jas ku'anoh, jah jas ku'ano le? %eng %spa que haces y que hace? Ch ma loq a charech. = chama loq, chaya charech. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq, *ch-0-*a/ya' chi-r-e-ch. %eng %spa damelos, daselo. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ch charech. = charech. %mor charech. %eng %spa a el. *R17-31 P jachin chareh. %mor jachin chareh. %eng %spa cual de eso. Ch jun, jun xinu'l leh. = la jun xinul le. %mor la jun xinul le. %eng %spa la ladina ve. P jachin e xinul? %mor jachin e xinul? %eng %spa quien ladina. Ch jun xinu'l leh. = la jun xinul le. %mor la jun xinul le. %eng %spa ladina ve. P jas ab'i? choqa chareh, al chay. %mor jas ab'i? choqa chareh, al chay. %eng %spa como te llamas, digale, Rosaria. Ch ch'al lama. = tz'alam. %mor tz'alam. %eng %spa madera. P jas ku'ano le? al Chay? %mor jas ku'ano le? al Chay? %eng %spa que hace? Rosario? C a ka'an a si'. %mor a ka'an a si'. %eng %spa haces le¤a. Ch jun nu cara. = carro. %mor carro. %eng %spa mi carro. C a ka'an a si' al Chay? %mor a ka'an a si' al Chay? %eng %spa haces tu le¤a Rosaria? P ka'an e chararen. %mor ka'an e chararen. %eng %spa haces el resbaladero. Ch k'o nuchararen. = k'o nuchararen. %mor /k'o: nu-/char-ar-en. %eng %spa tengo resbalera. P al Chay, jas uwach e xu'ano le? %mor al Chay, jas uwach e xu'ano le? %eng %spa Rosaria, que hizo? C chakuloq, chakuloq, chakuloq. %mor chakuloq, chakuloq, chakuloq. %eng %spa sientate, sientate. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. P n kule mas awetz'ab'al, le qas inaj june? %mor n kule mas awetz'ab'al, le qas inaj june? %eng %spa y tus demas juguetes, como ese? P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. P jawi xe ya wi. %mor jawi xe ya wi. %eng %spa en donde lo pusistes. C jas uwach le june? %mor jas uwach le june? %eng %spa que es ese uno? Ch ay kaq wa'li. = kaq le wari. %mor kaq le wari. %eng %spa es rojo esto. P jas u patan? %mor jas u patan? %eng %spa para que sirve. Ch kaq. = kaq. %mor kaq. %eng %spa rojo. P chayachirij ja ri, awe at inaj qeb'al. %mor chayachirij ja ri, awe at inaj qeb'al. %eng %spa da detras de la casa, es tuya la tinaja. P al Chaya le? %mor al Chaya le? %eng %spa Rosaria? *R17-32 P awe at e jun q'eb'al le? %mor awe at e jun q'eb'al le? %eng %spa es tuyo la tinaja ve. Ch wech. = wech. %mor wech. %eng %spa mio. P awech? %mor awech? %eng %spa es tuyo? Ixoq ... %mor ... %eng %spa ..... Ch taj, taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ixoq n ku le qanan? %mor n ku le qanan? %eng %spa y nuestra mama? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. Ixoq ama k'o le qanan? n ku le Rosaria pa ja? %mor ama k'o le qanan? n ku le Rosaria pa ja? %eng %spa esta nuestraa mama? esta la Rosaria en la casa? C jas katzukuj, al Chay? %mor jas katzukuj, al Chay? %eng %spa que buscas Rosario? N usu't kutzukuj cha. %mor usu't kutzukuj cha. %eng %spa su penaje busca. C jas tajin katzukuj? jas katzukuj? %mor jas tajin katzukuj? jas katzukuj? %eng %spa que estas buscando? que buscas. C ay, k'o li naj pelota. %mor ay, k'o li naj pelota. %eng %spa ay, tienes tu pelota. P jas katzukuj al Chay? ri, k'o waral le. %mor jas katzukuj al Chay? ri, k'o waral le. %eng %spa que buscas Rosaria? estas aqui ve. P al Chaya le, ri are le rih? aree, are taj. %mor al Chaya le, ri are le rih? aree, are taj. %eng %spa Rosaria ve esto? no es. Ch are. = are. %mor are. %eng %spa es. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch qaxawa q'eh. = qaxawa q'eh. %mor qaxawa q'eh. %eng %spa que sera. P jas upatan, al Chay? kaq'u'uj. %mor jas upatan, al Chay? kaq'u'uj. %eng %spa para que Rosaria? te cubres. Ch nan, uch wali, utz e wari? = nan, uch wali, utz e wari? %mor nan, uch wali, utz e wari? %eng %spa mama esta bien esto. N e'u. %mor e'u. %eng %spa bien. C utz b'a, jas xu'an, awocho'ch? %mor utz b'a, jas xu'an, awocho'ch? %eng %spa esta bien que hizo tu cosa. P jachin xu'an lawocho'eh, al Cha:y? %mor jachin xu'an lawocho'eh, al Cha:y? %eng %spa quien hizo tu con Rosaria? Ch la ra Milio. = are la Milio. %mor are la Milio. %eng %spa fue Emilio. P ja? %mor ja? %eng %spa que? C jampa xu'ano? %mor jampa xu'ano? %eng %spa cuando lo hizo? *R17-33 P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C akat war pa wachoch. %mor akat war pa wachoch. %eng %spa duermas en tu casa. Ch ah, kiltaj taj le wachoch. = ma kilitaj taj le wachoch. %mor ah, *ma k-0/il-i-taj ta-j le w-acho'ch. %eng ah, NEG INCOMP-3A/see-V-PASS2 NEG-T the 1E-home. %spa no van mi casa. C jas ka'anoh jah. %mor jas ka'anoh jah. %eng %spa que haces que. Ch le wachoch kanaj chupam. = le wachoch xinkanaj chupam. %mor le w-acho'ch *x-*in/kanaj chi-u-pam. %eng %spa en mi casa me quedo. P al chay utz je ku, je ku'ana le le. %mor al chay utz je ku, je ku'ana le le. %eng %spa si esta bien, hace asi. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P al chay tek'uri kaya chi jun puwile. %mor al chay tek'uri kaya chi jun puwile. %eng %spa Rosaria despues le das otro encima. Ch ah kinch'ob'oh. = ah kinch'ob'oh. %mor ah k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. P chama chi k'ula le jun riri. %mor chama chi k'ula le jun riri. %eng %spa haga este otro. Ch junih. = junih. %mor junih. %eng %spa este uno. P chaya puwi. %mor chaya puwi. %eng %spa ponga encima. C chaya puwi. %mor chaya puwi. %eng %spa ponga encima. Ch ah no kinch'ob' in. = ah no kinch'ob' in. %mor ah no k-0-in/ch'ob' in. %eng %spa ah no, lo se yo. P kach'ob'oh. %mor kach'ob'oh. %eng %spa lo sabes. Ch kinch'ob' in. = kinch'ob' in. %mor k-0-in/ch'ob' in. %eng %spa lo se. C a xelik. %mor a xelik. %eng %spa si salio. Ch kinch'ob' in. = kinch'ob' in. %mor k-0-in/ch'ob' in. %eng %spa lo se yo. P kojo chi le jun chike. %mor kojo chi le jun chike. %eng %spa ponga el otro. Ch ay lee ri. = ay lee ri. %mor ay lee ri. %eng %spa esto. C jas xa'ano, al chay. %mor jas xa'ano, al chay. %eng %spa que te paso Rosaria. C q'ab'arel, jachin ajchaqe. %mor q'ab'arel, jachin ajchaqe. %eng %spa esta bola, de quien es. N k'o tz'ajb'al tzi chirij al chay. %mor k'o tz'ajb'al tzi chirij al chay. %eng %spa tiene agua de mi etamal encima. N maka'an taj. %mor maka'an taj. %eng %spa Rosaria no lo hagas. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es ese uno. Ch le kin chuwech, le kar. = le kin chuwech, le kar. %mor le kin chuwech, le kar. %eng %spa a mi el pescado. *R17-34 C le kar ah le fish. %mor le kar ah le fish. %eng %spa el pescado. Ch xa kar, kar. = xa kar, kar. %mor xa kar, kar. %eng %spa solo es pescado. P kar ale leh. %mor kar ale leh. %eng %spa es pescado eso. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kar. %mor kar. %eng %spa pescado. Ch kar. = kar. %mor kar. %eng %spa pescado. P jawi xak'am wi. %mor jawi xak'am wi. %eng %spa en donde lo trajistes. Ch kol achep alaj, alaj pichitej. = kupitzpitej. %mor *k-0-u/pitz-pite-j. %eng %spa fijate lo estripa. Ch chiri tiri. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P iya, jawi k'umi lu jalomeh. %mor iya, jawi k'umi lu jalomeh. %eng %spa en donde esta su cabeza. Ch lee lu jalom chiri. = lee lu jalom chiri. %mor lee lu jalom chiri. %eng %spa su cab'eza aqui. Ch k'o wi lujalom. = k'o wi lujalom. %mor /k'o: wi le u-jalom. %eng %spa tiene su cab'eza. C axatijo le kar, axatijo le kar. %mor axatijo le kar, axatijo le kar. %eng %spa comistes el pescado, comistes el pescado. P akatij ate kar al chay. %mor akatij ate kar al chay. %eng %spa come ud. el pescado Rosario. P al chay, chana kula wachoch. %mor al chay, chana kula wachoch. %eng %spa Rosario triaga tu rosa. C rememb'er? %mor rememb'er? %eng P alchay jawi xak'am mi. %mor alchay jawi xak'am mi. %eng %spa Rosario en donde lo trajistes. P le naj kar, qamampena. %mor le naj kar, qamampena. %eng %spa el pescado, espera. P qanampena kinya, kinya. %mor qanampena kinya, kinya. %eng %spa espera lo doy, doy. P jun si' chirij. %mor jun si' chirij. %eng %spa una le¤a detras. Ch uwach jun q'oq jun wari. = uwach jun q'oq jun wari. %mor uwach jun q'oq jun wari. %eng %spa su cara, llora esto. P no piri ma al taj aleh. %mor no piri ma al taj aleh. %eng %spa pero no pesa eso. Ch xaj jun che, xaj jun che. = chawesaj e jun che. %mor *ch-0-*aw/esa-j *e jun che. %eng %spa quita en tu pelo. P qanampena. %mor qanampena. %eng %spa espera. C pa le. %mor pa le. %eng %spa en el. P chaya k'u lu wi. %mor chaya k'u lu wi. %eng %spa ponga su pelo. *R17-35 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chaya chi k'u junee nay lo puwi. %mor chaya chi k'u junee nay lo puwi. %eng %spa pongo un naylon sobre de eso. Ch jun naylah. = jun naylah. %mor jun naylah. %eng %spa un naylon. C ah k'o kolob'. %mor ah k'o kolob'. %eng %spa si hay lazo. Ch xaj jewari. = chawesaj jewari. %mor *ch-0-*aw/esa-j jewari. %eng %spa quita por aqui. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch kawaj jo ruk' ju'jun. = kawaj jo ruk' ju'jun. %mor k-0-aw/aj /jo' r-uk' ju'jun. %eng %spa quieres esta con un mi. Ch tak'ab'a chiri kawaj. = tak'ab'a chiri kawaj. %mor /tak'-a-b'a chiri k-0-aw/aj. %eng %spa para aqui quieres. P jachike. %mor jachike. %eng %spa cual. Ch jun jun q'eq. = jun jun q'eq. %mor jun jun q'eq. %eng %spa un negro. Ch wexaj junu leh. = chawesaj le jun lale. %mor *ch-0-aw/esa-j *le jun lale. %eng %spa quita esa cosa. P le juni kesaxik. %mor le juni kesaxik. %eng %spa el uno lo sacan. Ch exaj. = chawesaj. %mor *ch-0-*aw/esa-j. %eng %spa quitalo. C a k'o k'olob'. %mor a k'o k'olob'. %eng %spa si hay lazo. P b'ay le. %mor b'ay le. %eng %spa vaya. C jas uwach le kotzij al chay. %mor jas uwach le kotzij al chay. %eng %spa que clase de flor Rosario. Ch ah noo. = ah noo. %mor ah noo. %eng %spa ah no. P tek'uri lee al chay leh. %mor tek'uri lee al chay leh. %eng %spa despues Rosaria. Ch o xiniy o xmiy chah. = k'o samilla cha. %mor /k'o: samilla /cha. %eng %spa hay semilla dice. P a utz. %mor a utz. %eng %spa bien. C a utz. %mor a utz. %eng %spa si esta bien. Ch xini, xinit k'a chi jun. = le samill k'o chi jun. %mor le samill /k'o: chi jun. %eng %spa la semilla hay otro. Ch tak'ab'a tek'uri, tak'ab'a chiri. = tak'ab'a tek'uri, tak'ab'a chiri. %mor /tak'-a-b'a tek'uri, /tak'-a-b'a chiri. %eng %spa parate, despues, paralo aqui. P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. *R17-36 Ch jun t'zyaq. = jun atz'yaq. %mor jun atz'yaq. %eng %spa una ropa. P atz'yaq, ama utz pule. %mor atz'yaq, ama utz pule. %eng %spa ropa, acaso no esta bien. P jun nayla le. %mor jun nayla le. %eng %spa el naylon. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C xa keb' le. %mor xa keb' le. %eng %spa solo 2. Ch chin chi jun q'e parex. = chin chi jun q'e parex. %mor chin chi jun q'e parex. %eng %spa cual de eso por alla. Ch ah no in chili. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. Ch k'o pa ch'at le ch'at. = k'o pa ch'at le ch'at. %mor /k'o: pa ch'at le ch'at. %eng %spa esta en tu cama, la cama. Ch lixiim. = lixiim. %mor le ixi:m. %eng %spa el maiz. P le mas utz chik al chay le. %mor le mas utz chik al chay le. %eng %spa es mejor Rosaria. Ch ah no k'ol a pelip le. = ah no k'ol a pelip le. %mor ah no k'ol a pelip le. %eng %spa es que Felipe. C la le. %mor la le. %eng %spa eso. P chaya chiriri cha kapa ch'e tajik. %mor chaya chiriri cha kapa ch'e tajik. %eng %spa ponga aqui, para que lo aplasten. Ch qinchup e, nuwech'ab'al cha. = kinch'up e wetz'ab'al cha. %mor k-0-in/ch'up e !nu-w/etz'an-b'al /cha. %eng %spa corto, mis juguetes dice. Ch tiqol, tiqol. = tiqol, tiqol. %mor tiqol, tiqol. %eng %spa C ay al chay. %mor ay al chay. %eng %spa Rosaria. Ch ay le junih. = ay le junih. %mor ay le junih. %eng %spa este uno. C jawi k'owi aru uchija. %mor jawi k'owi aru uchija. %eng %spa donde esta, la puerta. P al chay jawi k'o wi lu chija. %mor al chay jawi k'o wi lu chija. %eng %spa Rosaria donde esta la puerta. P le re la wachoch. %mor le re la wachoch. %eng %spa el de tu casa. Ch taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. P chatok impe chupame. %mor chatok impe chupame. %eng %spa entra adentro. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. *R17-37 P taka k'ute a utz? %mor taka k'ute a utz? %eng %spa entra pues si esta bien. C a utz? oy a utz la wach. %mor a utz? oy a utz la wach. %eng %spa si esta bien, si esta bien en tu casa. Ch qana pe nah. = qana pe nah. %mor /qana pe nah. %eng %spa espera. C no maka'antaj. %mor no maka'antaj. %eng %spa no lo hagas. Ch qana pe nah. = qana pe nah. %mor /qana pe nah. %eng %spa espera. C no, maka'an. %mor no, maka'an. %eng %spa no lo hagas. *xk'is le cinta R-17.