*Al Cha:y 1 *Age 2;9.3 *No. of utterances: 350 *MLU: 1.57 *R1-1 J(uana)-Ch al chaya, keb' le: naj awu:q na:n. %mor al chaya keb' le: naj aw-u:q na:n. %eng fam cha:y two the dim 2E-skirt mom. %spa Rosaria, tienes dos cortes peque¤os. J-Ch lasolij, je'. = ch-0-ul-a/soli-j je'. %mor *ch-0-ul-a/soli-j je'. %eng dep-3A-come-2E/lookover-der yes. %spa venga a ver. N(an)-Ch kakoj le: jun kaka peraj pa jun rato, chah. %mor k-0-a/koj le: jun kak-a peraj pa jun rato /cha. %eng incomp-3A-2E/use the one new-adj blouse in one moment /say. %spa Vas a usar el peraje nuevo dentro de un rato. N-Ch < >. N-Ch-C chab'ij chare: lal cha:ya cha dih. %mor ch-0-a/b'i-j chi-r-e: le al chay /cha dih. %eng dep-3A-2E/say-der to-3E-poss the fam chay /say dear. %spa Digale a Francisco, muchacha. E-Ch retz'ab'al chah. %mor r/etz'an-b'al /cha'. %eng 3E/play-instr /say. %spa Es su juguete dice. C-E re:ch al cha:y. %mor re:ch al cha:y. %eng %spa Es de Rosaria. N-Ch chitzukuj jas le: k'o: chupa:m. %mor ch-0-i/tzuku-j jas le: /k'o: chi-u-pa:m. %eng dep-3A-5E/lookfor-der what the /exist at-3E-stomach. %spa Buscan que hay adentro. C-Ch jas k'o: chupa:m le: k'at? %mor jas k'o: chupa:m le: k'at? %eng %spa Que hay adentro de la redo? N-Ch je? jas uwa:ch e k'o: chupa:m? %mor je jas u-wa:ch e /k'o: chi-u-pa:m. %eng yes what 3E-face rel /exist at-3E-stomach. %spa Que hay adentro? Ch-N m. = m. %mor m. %eng m. %spa N-Ch jas uwa:ch? %mor jas u-wa:ch. %eng what 3E-face. %spa Que es? T(alin) me'k, me'k, me'k %mor me'k, me'k, me'k %eng Ch-N me'k. = muye'k. %mor muye'k. %eng doll. %spa mu¤eco. N-Ch-C aay le. %mor aay le. %eng %spa ay ese. N-Ch-C chattzijonoq. %mor ch-at/tzijo-n-oq. %eng dep-2A/talk-absol-Tdep. %spa habla. N-Ch-C jawi xak'am wi cho'ka che le: mu's. %mor jawi x-0-a/k'am wi /cha'-oq-a chi-r-e: le: mu's. %eng where comp-3A-2E/carry proloc /say-Tdep to-3E-poss the ladino. %spa donde lo fuiste a traer digale: al ladino. N-Ch-C jawi xak'am wi chatcho'qa chare. %mor jawi x-0-a/k'am wi ch-at/cha'-oq-a chi-r-e:. %eng where comp-3A-2E/carry proloc dep-2A/say-Tdep to-3E-poss. %spa Donde lo fuiste a traer digale. C-Ch jas k'o: chupa:m? %mor jas k'o: chupa:m? %eng %spa Que hay adentro? C-Ch jas k'o: chupa:m le: chim? %mor jas k'o: chupa:m le: chim? %eng %spa Que hay adentro de la bolsa? R le: chim. %mor le: chim. %eng %spa la bolsa. N-Ch chaya cha. %mor chaya /cha'. %eng chay /say. %spa Rosaria dice. Ch-C nyek. = muye'k. %mor muye'k. %eng doll. %spa mu¤eca. N-Ch-C jun muye'k katcha chare:ch. %mor jun muye'k k-at/cha' chi-r-e:-ch. %eng one doll incomp-2A/say to-3E-poss-T. %spa Un mu¤eco digale. N-Ch-C chab'ij pan chare. %mor ch-0-a/b'i-j pan chi-r-e. %eng dep-3A-2E/say-der dir to-3E-poss. %spa dicelo. J-Ch muye'k katcha al Rosario. %mor muye'k katcha al Rosario. %eng %spa mu¤eco diga Rosaria. J-Ch kinya kut inaj ariri. %mor k-0-in/ya ku-t inaj a-riri. %eng incomp-3A-1E/give emph-T dim 2E-this. %spa y te voy a dar este. C-Ch que? %mor que? %eng J ah %mor ah %eng %spa N-Ch-C muye'k kcha chare: k'ut. %mor muye'k k-0/cha' chi-r-e: k'u-t. %eng doll incomp-3A/say to-3E-poss emph-T. %spa Mu¤eco digale. E-Ch chulawesaj impe'. %mor ch-0-ul-aw/esa-j impe'. %eng dep-3A-come-2E/takeout-der emph. %spa Venga le: sacarlo. *R1-2 E-Ch le' jas uwa:ch? %mor le' jas u-wa:ch. %eng %spa ese, que es? N-Ch a:y, chaya le. %mor a:y chaya le. %eng %spa ay, Es Rosaria. E-Ch jas u wach? %mor jas u-wach. %eng %spa que es? N-Ch jas ? %mor jas . %eng %spa que es? T-Ch mono choqok al Rosari. %mor mono /cho'q-oq al rosari. %eng monkey /say-Tdep fam rosari. %spa Mono dice Rosaria. E-Ch le', inaj acuenta le. %mor le' inaj acuenta le. %eng %spa Esa tu cosasita. E-Ch jas uwa:ch le: wa ri? %mor jas u-wa:ch le: wa ri. %eng %spa Que es esto. N-Ch-E chab'ij kut e nan. %mor ch-0-a/b'ij ku-t e nan. %eng dep-3A-2E/say-der emph-T X mom. %spa Diga pues mamacita. N-Ch-E jawi: xak'am wi chatcho'qa chare: le: mu's. %mor jawi: x-0-a/k'am wi ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: le: mu's. %eng where comp-3A-2E/carry proloc dep-2A/say-Tdep to-3E-poss the ladino. %spa En donde lo fuiste a traer diga a el. C-Ch jas wach le'le'? %mor jas wach le'le'. %eng %spa Que es ese? Ch-C tan wi. = jawi: xak'am wih? %mor *jawi: *x-*0-*a/k'am wi-h. %eng where comp-3A-2E/carry proloc-T. C-Ch kawil? kinwil? %mor kawil? kinwil? %eng %spa Miras, Miro. T . %mor . %eng %spa Donde lo voy a traer. E-Ch jas u wach? %mor jas u-wach. %eng %spa Que es? E-Ch jas uwach le: wuk'a'am ri? %mor jas u-wa:ch le: w-u/k'am-'am ri. %eng what 3E-face rel 1E-X/carry-perf there. %spa Que es lo que traigo? N-Ch-C a ma xa mono chab'i:j chare. %mor ama xa mono ch-0-a/b'ij chi-r-e. %eng Qy irr only monkey dep-3A-2E/say-der to-3E-poss. %spa Talvez es mono diga a el. N-Ch-C 'ama xa mono cho qa chare. %mor ama xa mono ch-0-a/b'ij chi-r-e. %eng Qy irr only monkey dep-3A-2E/say-der to-3E-poss. %spa Talvez es mono diga. N-Ch-C a ma xa mono le: jun muye'k katcha chare:. %mor ama xa mono le: jun muye'k k-at/cha chi-r-e:. %eng Qy irr only monkey the one doll incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Talvez es mono la mu¤eca diga la a el. T-N,E ay, jun puch apan nuchi'. %mor ay jun puch a pa nu-chi'. %eng exc one again X in 1E-mouth. %spa ay, otra vez en mi boca. R-N,E ay, linaj al chay. %mor ay le: inaj al chay. %eng %spa ay, la peque¤a Rosaria. N-Ch Chaya. %mor Chaya. %eng %spa Rosaria dice. T-N,E jun puch apik upu chi. %mor jun puch apik u pa u-chi. %eng one delicate X X in 3E-mouth. %spa puch= delicado. N-Ch-C dih, chab'ij k'ut chare: jawii xak'am wi le: jun mono kacha'. %mor dih ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: jawii x-0-a/k'am + wi le: jun mono k-0/cha'. %eng dear dep-3A-2E/say-der emph-T to-3E-poss where comp-3A-2E/carry + proloc the one monkey incomp-3A/say. %spa Digale: pues donde lo fuiste a traer al mono digalo. Ch-C tan wi mon? = jawi xak'am wi le: mono. %mor *jawi: *x-0-*a/k'am wi *le: mono. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the monkey. C-Ch ka, jas kab'i:j? %mor ka, jas kab'i:j? %eng %spa Que dices? J-C jawi xak'am wi le: jun mono? %mor jawi: x-0-a/k'am wi le: jun mono. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the one monkey. %spa Donde fuiste a traer el mono? N-Ch-C jawi xak'am wi le: jun mono chatcho'qa chare: nan? %mor jawi x-0-a/k'am wi le: jun mono ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: nan. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the one monkey dep-2A/say-Tdep + to-3E-poss mom. %spa Donde fuiste a traer el mono dice digala mamacita. Ch-C wi? = jawi:. %mor jawi:? %eng where? %spa Donde? *R1-3 N-Ch-C jawii xak'am wi le: jun mono katcha chare. %mor jawii x-0-a/k'am wi le: jun mono k-at/cha' chi-r-e. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the one monkey incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Donde fuiste a traer el mono diga. J jawii xak'am wi le: mono katchare. %mor jawii x-0-a/k'am wi le: mono k-at/cha *chi-r-e. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the monkey incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Donde fuiste a traer el mono diga. T jawi k'am wi mono? %mor jawi *x-0-*a/k'am wi *lee mono. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the monkey. %spa Donde trajiste al mono? Ch-C an wi mon? = jawi: xak'am wi le: mono. %mor *jawi: *x-*0-*a/k'am wi *le: mono. %eng where comp-3A-2E/carry proloc the monkey. %spa Donde fuiste a traer el mono? C-Ch jas kab'i:j? %mor jas kab'i:j? %eng %spa Que dices? E-Ch jas uwa:ch le: wa ri? %mor jas u-wa:ch le: wa ri. %eng %spa Que es esto? N-Ch-E mono kcha? %mor mono k-0/cha'. %eng %spa mono diga? Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa que? E-Ch jas uwa:ch? %mor jas u-wa:ch. %eng %spa Que es? Ch-E mona. = mono. %mor mono. %eng monkey. %spa mono. E-Ch mon, ma patax ta b'a? %mor mon ma patax ta b'a. %eng monkey neg duck neg emph. %spa mono, entonces No es pato? E-Ch patax taj? %mor patax ta-j. %eng duck neg-T. %spa No es pato? T jun uchirik chi' %mor jun uchirik chi' %eng %spa Uno su aqui boca. N-Ch ama xa patax katcha chare: chab'i:j impe chare: le: mu's le:. %mor ama xa patax k-at/cha' chi-r-e: ch-0-a/b'ij impe + chi-r-e: le: mu's le:. %eng Qy neg only duck incomp-2A/say to-3E-poss dep-3A-2E/say-der emph + to-3E-poss the ladino there. %spa Talvez un pato diga Digale: al ladino. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa que? N-Ch-C ama xa patax katcha? %mor ama xa patax k-at/cha'. %eng Qy neg only duck incomp-2A/say. %spa Talvez un pato diga? N-Ch-C jawi xak'am wi cho'qa pan chare? %mor jawi x-0-a/k'am wi /cha'-oq-a pan chi-r-e. %eng where comp-3A-2E/carry proloc say-Tdep dir to-3E-poss. %spa Digale: a donde lo trajiste. Ch-C tax. = patax. %mor patax. %eng duck. %spa R < >. %mor %eng %spa N-E mu'x. %mor mu'x. %eng %spa Ladino. C-Ch maj la'. %mor maj la'. %eng %spa de nada. E-Ch maltiox katcha'. %mor maltiox k-at/cha'. %eng %spa gracias dice. Ch-E tix. = maltiox. %mor maltiox. %eng thanks. %spa gracias. N-C-Ch a kasipaj chuwe chatcho'qa chareh. %mor a k-0-a/sipa-j chi-w-e: ch-at/cha'-oq-a chi-r-eh. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der to-1E-poss dep-2A/say-Tdep to-3E-poss. %spa Me lo regala digale. Ch-C paj we? = a kasipaj chuwe:. %mor *a *k-0-*a/sipa-j *chi-w-e:. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der to-1E-poss. %spa Me lo regala? C-Ch aje', we: kawaj. %mor aje', we: kawaj. %eng %spa si, si quieres. N-Ch-C kawaj katcha'. %mor k-0-aw/a-j k-at/cha'. %eng incomp-3A-2E/want-der incomp-2A/say. %spa Quiero diga. C-Ch kawaj? %mor kawaj. %eng %spa Quieres? *R1-4 N-C-Ch kawaj kacha'. %mor k-0-aw/aj k-0/cha'. %eng incomp-3A-2E/want-der incomp-3A/say. %spa Quiero diga. N-C-Ch chab'ij k'u chareh. %mor ch-0-a/b'ij k'u chi-r-e. %eng dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss. %spa Diga le: pues. Ch-C waj. = kawaj. %mor *k-0-aw/a-j. %eng incomp-3A-2E/want-der. %spa Quiero. C-Ch ah. %mor ah. %eng %spa N-Ch-C chayaa chuweh katcha chareh. %mor ch-0-a/ya' chi-w-e k-at/cha' chi-r-e. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Demelo digalo. Ch-C weh. = chaya chuwe. %mor *ch-0-*a/*ya' *chi-w-e:. %eng dep-3A-2E/give to-1E-poss. %spa Demelo. N-C-Ch kayaa kan chuweh. %mor k-0-a/ya' kan chi-w-e. %eng incomp-3A-2E/give dir to-1E-poss. %spa Me lo dejas. N-C-Ch kab'i:j kut chare, chab'i:j kute. %mor k-0-a/b'ij ku-t chi-r-e ch-0-a/b'ij ku-t e. %eng incomp-3A-2E/say-der emph-T to-3E-poss dep-3A-2E/say-der emph-T X. %spa Digalo pues, digalo. Ch-C weh. = kaya chuwe:. %mor *k-0-*a/*ya *chi-w-e:. %eng incomp-3A-2E/give to-1E-poss. %spa Me lo dejas? C-Ch jas kub'i:j le: patox? %mor jas kub'i:j le: patox? %eng %spa Que dice el pato? Ch-C weh. = weh. %mor w-e. %eng 1E-poss. %spa mio. E-Ch jas kub'i:j le: patax cha? %mor jas k-0-u/b'ij le: patax /cha'. %eng what incomp-3A-3E/say-der the duck /say. %spa Que dice el pato? Ch-E ne? = %mor %eng %spa N-Ch-E xa kakuje' pa joron katcha'. %mor xa k-0/kuj-e' pa joron k-at/cha'. %eng only incomp-3A/exist-pos in water incomp-2A/say. %spa Solo se mantiene en el agua dicelo. N-Ch-E chab'ij impe: chareh. %mor ch-0-a/b'ij impe: chi-r-e. %eng dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss. %spa Digalo. Ch-E je', yon. = je' joron. %mor je' joron. %eng yes water. %spa si, agua. T-N je', lon . %mor je' lon . %eng %spa si, "yon" dice. C-Ch kub'ij kut. %mor kub'ij kut. %eng %spa Dice pues. E-Ch jas kub'ano? %mor jas k-0-u/b'an-oh. %eng what incomp-3A-3E/do-Ttv. %spa Que hace? Ch are na. = are na. %mor are na. %eng %spa Es un mala dicho. N-E ne. k'une. %mor ne k'u ne. %eng baby emph emph. %spa Es nene. N-Ch kach'awik chatcho'qa chare: alchaya. %mor k-0/ch'aw-ik ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al chay-a. %eng incomp-3A/talk-Tiv dep-2A/say-Tdep to-3E-poss fam chay-X. %spa Habla, dicelo, Rosaria. E-Ch kaxej ta awib'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-i:b'. %eng incomp-3A-2E/scare neg 2E-refl. %spa No tengas miedo. N-Ch chab'i:j k'ut kach'awik chat cho'qa chare: ... %mor ch-0-a/b'ij k'u-t k-0/ch'aw-ik ch-at/cha'-oq-a chi-r-e:. %eng dep-3A-2E/say-der emph-T incomp-3A/talk-Tiv dep-2A/say-Tdep + to-3E-poss. %spa Digalo, Habla. dicelo C-Ch a xej awib', ah no. %mor a/xe'j aw-ib' ah no. %eng 2E/scare 2E-self exc no. %spa Tienes miedo? ah, no. Ch-C pa ju pik. = kach'awik. %mor *k-0/ch'aw-ik. %eng incomp-3A/talk-Tiv. %spa Habla. N-Ch-C kach'awik chab'ij impe chare. %mor k-0/ch'aw-ik ch-0-a/b'ij impe chi-r-e. %eng incomp-3A/talk-Tiv dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss. %spa Habla dicelo. Ch-C wik. = kach'awik. %mor *k-0/ch'aw-ik. %eng incomp-3A/talk-Tiv. %spa Habla. N-Ch-C kach'awik le: jun patax katchah. %mor k-0/ch'aw-ik le: jun patax k-at/cha'. %eng incomp-3A/talk-Tiv the one duck incomp-2A/say. %spa El pato habla diga. *R1-5 Ch-C wik, tax. = kach'awik le: patax. %mor *k-0/ch'aw-ik *le: patax. %eng incomp-3A/talk-Tiv the duck. C-Ch jun patax. %mor jun patax. %eng %spa un pato. N-Ch-C kach'awik katcha? %mor k-0/ch'aw-ik k-at/cha'. %eng incomp-3A/talk-Tiv incomp-2A/say. %spa "Habla" digalo. C-Ch jas wach ... %mor jas wach ... %eng %spa que es T-N nane? le: nuchachal. %mor nan-e le: nu-chachal. %eng mom-there the 1E-necklace. %spa Mama mi collar. C-Ch jas uwa:ch le: le? %mor jas uwa:ch le: le? %eng %spa Que es ese? T-N Emilio. %mor Emilio. %eng %spa N-Ch-C k'o: ub'oqwach kacha? %mor /k'o: u-b'oqwach k-0/cha'. %eng /exist 3E-eye incomp-3A/say. %spa Tiene ojos digalo. Ch-C jach. = b'aqwach. %mor b'aqwach. %eng eyes. %spa ojos. C-Ch b'aqwach? %mor b'aqwach. %eng %spa ojos? C-Ch y le: le? %mor y le: le. %eng %spa y ese? T-Ch-C jolom katcha? %mor jolom katcha. %eng %spa cabeza digalo. J at b'a at takal kan chiri. %mor at b'a at/taka-l kan chi-ri. %eng 2A emph 2A/stand-pos dir at-here. %spa Es Ud., el que esta parado aqui. Ch-Ch lom. = jolom. %mor jolom. %eng head. %spa cabeza. N-Ch-C lom (wh) ri ri ri ri? %mor lom (wh) ri ri ri ri. %eng %spa y este? Ch-N uh. = uh. %mor uh. %eng %spa N-Ch jas uwa:ch wa lub'i le: ri ri? %mor jas u-wa:ch wa le: u-b'i le: ri ri. %eng %spa Cual sera el nombre de este? T tzi'. %mor chi'. %eng %spa boca. T tzi' katcha. %mor chi' k-at/cha. %eng mouth incomp-2A/say. %spa boca diga. N-Ch jas pub'i le: ri ri ri? %mor jas pu u-b'i le: ri ri ri. %eng %spa Como se llama este? N-Ch chi' katcha chab'i:j mpe: le. %mor chi' k-at/cha' ch-0-a/b'ij mpe: le. %eng mouth incomp-2A/say dep-3A-2E/say-der emph there. %spa boca diga, digalo. T-Ch jas ub'i le: we'x katcha. (= we'ch) %mor jas u-b'i le: we'ch k-at/cha. %eng %spa Como se llama el bocio diga. J-N,E jas ub'i le: we'x chi? (= we'ch) %mor jas u-b'i le: we'ch /chi. %eng what 3E-name the goiter /say. %spa Como se llama el bocio. N-Ch-C uchi katcha' chab'ij impe uchi' katcha'. %mor u-chi k-at/cha' ch-0-a/b'ij impe u-chi' k-at/cha'. %eng 3E-mouth incomp-2A/say dep-3A-2E/say-der emph 3E-mouth + incomp-2A/say. %spa Su boca diga. T-N ay nan, le: nuchachal xetzalob'ik. %mor ay nan le: nu-chachal x-0/etzalob'-ik. %eng exc mom the 1E-necklace comp-3A/break-Tiv. %spa ay mama, mi collar se descompuso. R ay chi ... %mor ay chi ... %eng %spa J-T b'a, jasche di ka jiko? %mor b'a jasche di k-0-a/jik-oh. %eng exc why dear incomp-3A-2E/pull-Ttv. %spa Porque lo hallas? N-J aqana chawe al Juana. (warning) %mor /aqan-a chi-aw-e al juana. %eng /wait-Tdep to-2E-poss fam juana. %spa Esperate a la Juana. (como rega¤ar) N-J a je, ub'anik jun kem lele: %mor a je u/b'an-ik jun kem lele: %eng exc yes 3E/do-nom one weaving there. %spa a si, acaso si se hace un Tejido ese. *R1-6 N q'ana chawe:. (warning) %mor /q'an-a chi-aw-e:. %eng /wait-Tdep to-2E-poss. %spa Esperate. (voy a pegar) Ch-N we'ch li nan. = we'ch ri nan. %mor w-e:-ch ri nan. %eng mine this mama. %spa N-Ch uh? %mor uh? %eng %spa T-N,E ay xintoqob'i:j. %mor ay x-0-in/toqob'i:-j. %eng exc comp-3A-1E/smash-der. %spa lo revente. Ch-N e wach. = %mor %eng %spa N-Ch-C chab'i:j chare: le: mu's e:. %mor ch-0-a/b'ij chi-r-e: le: mu's e:. %eng dep-3A-2E/say-der to-3E-poss the ladino there. %spa Digalo al ladino. N-Ch-C le: jun patax k'o: ujolom y k'o: uchi y k'o: uwa:ch katcha' + chab'i:j impe. %mor le: jun patax /k'o: u-jolom y /k'o: u-chi y /k'o: u-wa:ch + k-at/cha' ch-0-a/b'ij impe. %eng the one duck /exist 3E-head and /exist 3E-mouth and /exist 3E-eye + incomp-2A/say dep-3A-2E/say-der emph. %spa El pato tiene una cabaya y tiene su boca y tiene sus ojos diga, digalo. C-Ch jas kub'i:j le: anan? %mor jas kub'i:j le: anan? %eng %spa Que dice tu mama? Ch-N ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa C-Ch jachike lele? %mor jachike lele? %eng %spa Cual de esos? C-Ch radio kachah. %mor radio kachah. %eng %spa radio dice. Ch-C lia. = radio. %mor radio. %eng radio. %spa N-Ch-C k'o: upalaj e jun, k'o: palaj le: jun. %mor /k'o: u-palaj e jun /k'o: palaj le: jun. %eng /exist 3E-face the one /exist face the one. %spa tiene su cara el uno, tiene cara el uno Rosaria. N-Ch-C le: jun patax katcha al chaya chab'ij k'ut. %mor le: jun patax k-at/cha' al chay-a ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng the one duck incomp-2A/say fam chay-X dep-3A-2E/say-der emph-T. %spa El pato diga, diga pues. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa que. N-Ch-C k'o: palaj katchah. %mor /k'o: palaj k-at/cha'. %eng /exist face incomp-2A/say. %spa tiene cara dice. Ch-C laj, ku paj. = palaj k'o: palaj. %mor palaj /k'o: palaj. %eng face /exist face. %spa Cara, tiene cara. C-Ch kupaj? %mor kupaj. %eng N-Ch-C k'o: palaj le: jun patax katcha? %mor /k'o: palaj le: jun patax k-at/cha'. %eng /exist face the one duck incomp-2A/say. %spa Tiene cara el pato diga. Ch-C paj, tax. = palaj patax. %mor *u-palaj *le: patax. %eng 3E-face the duck. %spa cara, pato. E-Ch jas uwa:ch le: wari al chaya? %mor jas u-wa:ch le: wa ri al chay-a. %eng what 3E-face the this here fam chay-X. %spa Que es esto? Rosaria? T nan. %mor nan. %eng %spa mama. N-Ch e k'o: uchi' le:. %mor e /k'o: u-chi' le:. %eng X /exist 3E-mouth there. %spa Tiene boca. Ch-E uh? = %mor %eng %spa E-Ch jas uwa:ch, uh? %mor jas u-wa:ch uh. %eng %spa Que es? Ch-E tax. = patax. %mor patax. %spa pato. E-Ch chax. %mor chax. %eng %spa *R1-7 T-Ch-E jub'aq' b'olita kacha? %mor jun u-b'aq' b'olita k-0/cha. %eng one 3E-seed ball incomp-3A/say. %spa pepita de bolita diga. Ch-E b'aq'alita. = ub'aq b'olita. %mor *u-b'aq b'olita. %eng 3E-seed ball. %spa pepita de bolita. T-Ch-E no, ub'aq' chachal katcha. %mor no u-b'aq' chachal k-at/cha. %eng no 3E-seed necklace incomp-2A/say. %spa no, pepita de collar diga. J-N,E le: jun al talin. %mor le: jun al talin. %eng %spa Eso Catarina. Ch-E chax. = patax. %mor patax. %eng %spa J-N,E ub'aq chachal kacha re al talin. %mor u-b'aq chachal k-0/cha r-e al talin. %eng 3E-seed necklace incomp-3A/say 3E-poss fam talin. %spa Pepita de collar dice Catarina. N-Ch-E kinaq' katcha. %mor kinaq' k-at/cha'. %eng %spa frijol diga. Ch-E ech, ech mono. = re:ch, re:ch mono. %mor *r-e:-!ch *r-e:-!ch mono. %eng 3E-POSS-T 3E-POSS-T monkey. %spa de mono. C-Ch mon? %mor mon? %eng %spa mono? C-Ch jas ub'i le: patax? %mor jas ub'i le: patax? %eng %spa Como se llama el pato? Ch-C lep, lep. = le: le:. %mor le: le:. %eng that that. %spa ese, ese. C-Ch al chay? %mor al chay? %eng %spa Rosaria. Ch-C chay. = chay. %mor chay. %eng chay. %spa N-Ch-C k'l upalaj katcha mama. %mor k'l u-palaj k-at/cha' mama. %eng %spa Tiene cara diga mama. N k'o: jun uq'ab' le: jun patax katcha? %mor /k'o jun u-q'ab' le: jun patax k-at/cha'. %eng /exist one 3E-hand the one duck incomp-2A/say. %spa Tiene otro mano el pato. E-Ch k'o: chi jun chik lawetzab'al le:. %mor /k'o: chi jun chi-k le aw-etz'an-b'al le:. %eng /exist other one other-T the 2E-play-instr there. %spa Tienes otro juego. Ch-E m. = m. %mor m. %eng %spa C-E no? xa jun. %mor no xa jun. %eng no only one. %spa no, solo uno. E-C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. N-Ch chab'ij mpe: al Rosario. %mor ch-0-a/b'ij mpe: al Rosario. %eng dep-3A-2E/say-der emph fam rosario. %spa Diga pues Rosaria. E-Ch la kute:? %mor la k'u-t-e:. %eng %spa ya viste. N-Ch chab'ij k'ut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng dep-3A-2E/say-der emph-T. %spa diga pues. Ch-N me?k. = muye'k. %mor muye'k. %spa mu¤eco. C-Ch jas kub'an le: patax? %mor jas kub'an le: patax? %eng %spa Que hace el pato? Ch-C no? %mor no. %eng no. C-Ch le: patax. %mor le: patax. %eng %spa el pato. Ch-C kiej, n. %mor kej. %eng horse. %spa caballo. C-Ch kiej? %mor kiej? %eng %spa caballo? C-Ch a k'o: akej? %mor a k'o: akej? %eng %spa Tienes caballo? *R1-8 J-N noq'e: xulab'ana ub'anik le: wu:q chi. %mor noq'e: x-0-ul-a/b'an-a u/b'an-ik le: w-u:q /chi. %eng X comp-3A-come-2E/do-Tdep 3E/do-nom the 1E-skirt /say. %spa Venga a regular mi falda. C-Ch k'o: taj. %mor k'o: taj. %eng %spa No hay. C-Ch jas leile:? %mor jas leile:? %eng %spa Que es eso? Ch-C no' atipah. = jun tapita. %mor jun tapita. %eng one bottle_cap. %spa C-Ch kip. (repitition) %mor kip. %eng %spa Ch-C kip. (whisper) (repitition) = %mor %eng %spa N-Ch pita katcha? %mor pita k-at/cha'. %eng %spa "pita" diga. C-Ch pa le: ... %mor pa le: ... %eng %spa Ch-C tipa. = pita. %mor pita. %eng string. %spa pita. C-Ch patit, pero jas kub'an. %mor patit, pero jas kub'an. %eng %spa pero que hace. C-Ch puwi le: tatit? %mor puwi le: tatit? %eng %spa sobre la tapita. E-Ch jas uwa:ch le: k'o: chuwa:ch cha? %mor jas u-wa:ch le: /k'o: chi-u-wa:ch /cha'. %eng what 3E-face rel /exist at-3E-face /say. %spa Que es lo que tiene enfrente dice? Ch-E m? = m? %mor m? %eng %spa que? N-J jas uwa le: k'o: chuwa:ch? %mor jas u-wa le: /k'o: chi-u-wa:ch. %eng what 3E-face the /exist to-3E-face. %spa Que es lo que tiene enfrente? E-Ch jas uwa:ch? %mor jas u-wa:ch. %eng %spa Que es? Ch-E jun a pit. = jun pita. %mor jun pita. %eng one bottle_cap. %spa una topita. E-Ch um? %mor um? %eng %spa Ch-E poki. = chikop. %mor chikop. %eng animal. %spa E-Ch pok? %mor pok. %eng %spa J-N chikop o wa, jawiri? %mor chikop o wa jawiri. %eng %spa Talvez es animal, donde esta? N-Ch-E jun k'isik' katcha. %mor jun k'isik' k-at/cha'. %eng %spa un cabro diga. Ch-E xik' ne. = k'isik'. %mor k'isik' ne. %eng goat emph. %spa cabro. N-Ch jun ch'ij katcha. %mor jun ch'ij k-at/cha'. %eng %spa otro chivo diga. E-Ch ah, jawi xik'am wi? %mor ah jawi x-0-i/k'am wi. %eng exc where comp-3A-5E/carry proloc. %spa Donde lo trajeron. Ch-E no', kam. = no', xink'amoh. %mor no', *x-0-*in/k'am-*oh. %eng no, COMP-3A-1E/carry-TTV. %spa T-Ch pas katcha. %mor pas k-at/cha. %eng %spa cinta de mujeres, dice. E-Ch k'am chuwa: ti'ox? %mor *x-0-*i/k'am chi-u-wa: ti'ox. %eng %spa lo trajeron enfrente de la iglesia. C-Ch jawi: xuriq le: le? %mor jawi: xuriq le: le. %eng %spa Donde encontro ese? Ch-C m? %spa que. *R1-9 C-Ch jawi: xuriq wi le: le? %mor jawi: xuriq wi le: le. %eng %spa Donde encontro ese? N-Ch-C re: cerb'eza katcha. %mor r-e: cerb'eza k-at/cha'. %eng %spa Es cerveza diga. Ch-C uwexa. = serb'esa. %mor serb'esa. %eng beer. %spa cerveza. N-E uwexa (uh). %mor uwexa (uh). %eng %spa C-N uwex. %mor uwex. %eng %spa N-Ch al chay cha. %mor al chay /cha'. %eng %spa Rosaria dice. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa si? N-Ch chab'ij k'ut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa Diga pues. C-Ch jas ab'i? %mor jas ab'i. %eng %spa Como te llamas. Ch ana taj. = ana taj. %mor ana ta-j. %eng ana NEG-T. %spa No es Ana. T-C m? %mor m. %eng %spa que? C-Ch jas ub'i le: awanab'? %mor jas ub'i le: awanab'. %eng %spa Como se llama. R m? %mor m? %eng %spa E-Ch la watz, jas ub'i la watz? cha? %mor le aw-atz jas u-b'i le aw-atz /cha'. %eng the 2E-sibling what 3E-name the 2E-sibling /say. %spa tu hermana, como se llama tu hermana dice? C-Ch le: awatz, le: awatz. %mor le: awatz, le: awatz. %eng %spa tu hermana, tu hermana. Ch-C nik. = nik. %mor nik. %eng who_knows. %spa saber. E-Ch lawatz. %mor le: aw-atz. %eng %spa tu hermana. N-Ch jas ub'i la lele? %mor jas u-b'i la le le. %eng %spa Como se llama ese? T-Ch lin kacha. %mor lin k-0/cha. %eng %spa Catarina diga. Ch-N chax? = patax. %mor patax. %eng %spa T-Ch no la.. le: in cha? %mor no la.. le: in /cha. %eng %spa no, yo dice. N-Ch jas rub'i? cha? %mor jas ri: u-b'i' /cha'. %eng %spa Como se llama dice. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa si. N-Ch jas rub'i la watz le: jas rub'i? %mor jas ri: u-b'i' le: aw-atz le: jas ri: u-b'i'? %eng %spa Como se llama tu hermana, Como si llama? C-Ch jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa Como se llama? Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa que. N-Ch-C jas ub'i cha mpe chare: lin katcha. %mor jas u-b'i' /cha' mpe chi-r-e: lin k-at/cha'. %eng %spa Como se llama dice, diga le: a el dice. N-Ch-C chab'i:j mpe chare: le: mu's le. %mor ch-0-a/b'ij mpe chi-r-e: le: mu's le. %eng dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss the ladino there. %spa Diga le: al ladino. C-Ch jas ub'i lawa:tz? %mor jas ub'i lawa:tz? %eng %spa Como se llama tu hermana? *R1-10 Ch-C no', li:n. = no', li:n. %mor no', li:n. %eng no', li:n. %spa no, Catarina. C-Ch lin? %mor lin? %eng %spa Catarina. Ch-C m? %spa si. C-Ch ah utz. %mor ah utz. %eng %spa Es bueno. C-Ch jas kab'an pa q'ij? %mor jas kab'an pa q'ij? %eng %spa Que haces al mediodia? T-Ch ch'anik katcha, ch'anik katcha. %mor *k-*in/etz'a-n-ik k-at/cha. %eng incomp-1A/play-iver-Tiv incomp-2A/say. %spa juego diga, juego diga. T-Ch ch'anik katcha. %mor *k-*in/etz'a-n-ik k-at/cha. %eng incomp-1A/play-iver-Tiv incomp-2A/say. %spa juego diga. Ch-N nan? %mor nan. %eng mama. %spa mama. N m? %mor m. %eng %spa si? Ch-N nan? le: jun ak'. %mor nan le: jun ak'. %eng mom the one chicken. %spa mama, el gallino. N-Ch-C jas kuche wa k'o: uq'ab' cho'qa chareh alchay. %mor jas k'u che wa /k'o: u-q'ab' /cha'-oq-a chi-r-eh al chay. %eng %spa Porque tiene man diga le: Rosaria. Ch-C chey 'ab'. = jasche k'o: uq'a:b'. %mor jasche /*k'o: *u-q'a:b'. %eng why /exist 3E-hand. %spa Porque tiene manos. C-Ch cha'ab'? %mor cha'ab'? %eng %spa Ch-C ab'. = uq'a:b'. %mor *u-q'a:b'. %eng 3E-hand. %spa su mano. C-Ch ah le, le: aq'ab' le. %mor ah le le: a-q'ab' le. %eng %spa ah, tu mano. Ch-C 'ab' le: in le:. = nuq'a:b', le: in le:. %mor *nu-q'a:b' le: in le:. %eng 1E-hand the 1A the. %spa mano mio. N-Ch-C chab'i:j mpan chare, janipa xaya'oh chatcho'qa chare: alchaya. %mor ch-0-a/b'ij mpan chi-r-e janipa x-0-a/ya'-oh + ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al chaya. %eng dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss howmuch comp-3A-2E/give-Ttv + dep-2A/say-Tdep to-3E-poss fam chaya. %spa Diga le, cuanto lo diste, diga le, Rosaria. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa si. N-Ch-C janipa xaya'oh katcha chareh le: mu's? %mor janipa *x-0-*a/ya'-oh k-at/cha' chi-r-e le: mu's. %eng howmuch comp-3A-2E/give-Ttv incomp-2A/say to-3E-poss the ladino. %spa cuanto lo diste diga al ladino. Ch-C pa 'oh? = janipa xaya'oh. %mor janipa *x-0-*a/*ya'-oh. %eng howmuch comp-3A-2E/give-Ttv. %spa cuanto lo diste. C-Ch ah, quarenta. %mor ah, quarenta. %eng %spa 40. Ch je'. = je'. %mor je'. %eng yes. %spa si. C-Ch xinya. %mor xinya. %eng %spa Di. Ch-N lenta. %mor kwarenta. %eng forty. %spa cuarenta. N-Ch ah, quarenta cha? %mor ah quarenta /cha'. %eng %spa ah 40, dice. N-C-Ch jawi: xaloq' wi chatcho'qa chare: al chaya? %mor jawi: x-0-a/loq' wi ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al cha:ya. %eng where comp-3A-2E/buy proloc dep-2A/say-Tdep to-3E-poss fam cha:ya. %spa Donde lo compraste diga le: Rosaria. Ch-C loq' wi? = jawi: xaloq' wih. %mor *jawi: *x-0-*a/loq' wi-h. %eng where comp-3A-2E/buy proloc-T. %spa Donde lo compraste? C-Ch pa jun tienda pa xela. %mor pa jun tienda pa xela. %eng %spa En una tienda en Xela. J-N ay, tzi kattzen chik. %mor ay tzi k-at/tzen chi-k. %eng exc true incomp-2A/laugh now-T. %spa ay, ya estas riendo. *R1-11 C-Ch jas uwa:ch lele? %mor jas u-wa:ch le le. %eng %spa Que es eso? Ch-C no, chax. = no patax. %mor no patax. %eng %spa T paxik. %mor *x-0/pax-x-ik. %eng comp-3A/break-pass1-Tiv. %spa se caebro. Ch-N nan, loq' ech wa? = nan, kaqaloq' qech wa. %mor na:n *k-0-*qa/loq' *q-e:-ch wa. %eng mom incomp-3A-4E/buy 4E-poss-T part. %spa mama, compras de nosotros? N-Ch m? %mor m? %eng %spa si? Ch-N loq' ech wa. = kaqaloq' qech wa. %mor *k-0-*qa/loq' *q-e:-ch wa. %eng incomp-3A-4E/buy 4E-poss-T part. %spa compras de nosotros. N-Ch kaqaloq' qe:ch wa' eh? %mor k-0-qa/loq' q-e:-ch wa' eh. %eng incomp-3A-4E/buy 4E-poss-T part exc. %spa Tenemos de comprar de nosotros? C-Ch chata chare: le: mu's a kasipaj chuwe: cho'qa chare:. %mor ch-0-a/ta chi-r-e: le: mu's a k-0-a/sipa-j chi-w-e: /cho'q-a chi-r-e:. %eng dep-3A-2E/ask to-3E-poss the ladino Qy incomp-3A-2E/gift-der to-1E-poss + /say-Tdep to-3E-poss. %spa Diga le: al ladino me lo vas a regalar digale? Ch-C paj weh = a kasipaj chuwe:? %mor *a *k-0-*a/sipa-j *chi-w-e:. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der to-1E-poss. %spa me lo vas a regalar? C-Ch paj we, kut. %mor paj we k'u-t. %eng %spa N-Ch-C a kaya kan chuweh katchah. %mor a k-0-a/ya' kan chi-w-eh k-at/cha'. %eng Qy incomp-3A-2E/give emph to-1E-poss incomp-2A/say. %spa Me lo vas a dejar digale. Ch-C weh? = chuwe:? %mor *chi-w-e:. %eng to-1E-poss. %spa para mi. N-Ch-C a kaya kan chuwe katcha. %mor a k-0-a/ya' kan chi-w-e k-at/cha'. %eng Qy incomp-3A-2E/give emph to-1E-poss incomp-2A/say. %spa Me lo vas a dejar diga. T ay, ay, ay. %mor ay, ay, ay. %eng %spa ay, ay, ay. T ay mpe lee xint'okopij. %mor ay mpe lee x-0-in/t'okopi:-j. %eng exc emph that comp-3A-1E/broke-der. %spa ay le: revente.. C-Ch jas kutij. %mor jas kutij. %eng %spa Que come? Ch-C chawe, m. %mor chi-w-e: m. %eng to-1E-POSS m. %spa Para ti. C-Ch jas kawaj? %mor jas kawaj? %eng %spa Que quieres? C-Ch jas kab'i:j? %mor jas kab'i:j? %eng %spa Que dices? T-C a we katcha. %mor aw-e: k-at/cha. %eng %spa Es tuyo diga. N-Ch-C kaya chuweh katcha al chaya. %mor k-0-a/ya' chi-w-eh k-at/cha' al chaya. %eng incomp-3A-2E/give to-1E-poss incomp-2A/say fam chaya. %spa Me lo das diga Rosaria? Ch-C weh? = chuwe:. %mor *chi-w-e:. %eng to-1E-poss. %spa Para mi. R-Ch awe katcha. %mor aw-e: k-at/cha. %eng %spa Para ti diga. C-Ch jas kawaj? %mor jas kawaj? %eng %spa Que quieres? Ch m. =m. %morm. %eng %spa C-Ch kab'i:j, jas kab'i:j? %mor kab'i:j jas kab'i:j. %eng %spa Dices, que dices? N-Ch-C kaya kan chuwe katcha al chaya? %mor k-0-a/ya' kan chi-w-e: k-at/cha' al chaya. %eng incomp-3A-2E/give emph to-1E-poss incomp-2A/say fam chaya. %spa Das este diga Rosaria. Ch-C we? = chuwe:. %mor *chi-w-e:. %eng to-1E-poss. %spa Para mi. C-Ch we ... %mor we ... %eng %spa mio. *R1-12 N-Ch-C a kasipaj katcha al cha:ya. %mor a k-0-a/sipa-j k-at/cha' al cha:ya. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der incomp-2A/say fam chaya. %spa lo vas a regalar diga Rosaria. Ch-C paj? = a kasipa:j. %mor *a *k-0-*a/sipa-j. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der. %spa Lo vas a regalar. R ah. %mor ah. %eng C-Ch wipaj? %mor wipaj. %eng Ch m. =m. %morm. %eng %spa C-Ch jas, jas kinsipaj? %mor jas, jas kinsipaj. %eng %spa Que voy a regalar. Ch-C paj? = a kasipa:j. %mor *a *k-0-*a/sipa-j. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der. %spa Lo vas a regalar? N-Ch-C tax katcha. %mor tax k-at/cha'. %eng %spa "tax" diga. Ch-C tax. = patax. %mor patax. %spa pato. C jachike kinsi ... %mor jachike kinsi ... %eng %spa Cual me regalar. C-Ch tax?, le: tax? %mor tax le: tax. %eng %spa al pato? Ch-C waj jun = kawaj jun. %mor *k-0-aw/a-j ju:n. %eng incomp-3A-2E/want one. %spa Quiero. C-Ch la ute katij le: patax? %mor la ute katij le: patax? %eng %spa Esta bien que comes el pato? N-Ch-C katijowik katcha alchaya. %mor k-0/tij-ow-ik k-at/cha' al chaya. %eng incomp-3A/eat-focap-Tiv incomp-2A/say fam chaya. %spa Se come diga Rosaria. E-Ch jasche katoq'ik? %mor jasche k-at/oq'-ik. %eng why incomp-2A/cry-Tiv. %spa Porque lloras? N-Ch-E kaya kut jun apatax cha? %mor k-0-a/ya' ku-t jun a-patax /cha'. %eng incomp-3A-2E/give emph-T one 2E-duck /say. %spa Das un tu pato dice. Ch-N m? = m? %mor m? %eng %spa que? N-Ch-E kaya le: jun patax chawe pero ma katoq' taj cha. %mor k-0-a/ya' le: jun patax chi-aw-e pero ma k-at/oq' ta-j /cha'. %eng incomp-3A-2E/give the one duck to-2E-poss buy net incomp-2A/cry + neg-T /say. %spa Te dan un pato pero no lloras dice. Ch-C pel. = a pe'l. %mor *a pe'l. %eng FAM pe'l. E-Ch la utz kawilo? %mor la utz k-0-aw/il-oh. %eng Qy good incomp-3A-2E/see-Ttv. %spa Te gusta? Ch-E uch. = utz. %mor utz. %eng good. %spa Me gusta. E-Ch utz? %mor utz. %eng %spa Esta bien? C-Ch utz? %mor utz. %eng %spa Esta bien? E-Ch a kawetz'ab'ej? %mor a k-0-aw/etz'an-b'e-j. %eng Qy incomp-3A-2E/play-instr-der. %spa lo vas a jugar. Ch-E pej. = kinwetz'ab'e:j. %mor *k-0-*inw/*etz'a-b'e-j. %eng incomp-3A-1E/play-instr-der. %spa Lo vaya jugar. C-Ch jas kub'i:j? pale.. %mor jas kub'i:j pale.. %eng %spa Que dice? Ch-C no, mona. %spa no, mono. C-Ch detras. %mor detras. %eng *R1-13 Ch-C no, a mona. %spa no mono. C-Ch Honduras. %mor Honduras. %eng %spa jun patax chech Honduras. C-Ch Un pato de Honduras. %mor Un pato de Honduras. %eng Ch-C tax. = patax. %mor patax. %eng %spa T e nan turutaj rumal ... %mor e nan *x-0/turu-taj r-uma:l. %eng exc mom comp-3A/untie-pass2 3E-because. %spa lo desato por. Ch tax. = patax. %mor patax. %eng %spa T turutaj rumal le: nan. %mor *x-0/turu-taj r-uma:l le: nan. %eng comp-3A/untie-pass2 3E-because the mom. %spa lo desato por la mama. Ch tax. = patax. %mor patax. %eng %spa C jas ub'i le: anan? %mor jas ub'i le: anan. %eng %spa Como se llama tu mama? R < >. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa E jas ub'i le: nan? %mor jas u-b'i' le: nan. %eng %spa Como se llama le: madre? Ch no', si'l. = no al si'l. %mor no *al si'l. %eng no FAM si'l. %spa E si'l. %mor si'l. %eng %spa Basilia. J sil, sil. %mor sil sil. %eng %spa Basilia. E jas kub'i lata:t? %mor jas k'u u-b'i' le: a-ta:t. %eng %spa Como se llama tu papa? Ch no., no' pe'l. = a pe'l. %mor *a pe'l. %eng FAM pe'l. %spa E pe'l. %mor pe'l. %eng J a pel. %mor a pel. %eng %spa a Felipe. E-Ch a pel cho'qa chare. %mor a pel /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa "a pel" diga. N-Ch-C a pel ub'i lintat cho'qa chare. %mor a pel u-b'i' le: in-ta:t /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Felipe se llama mi papa diga. N-Ch-C chab'ij k'u pan chare. %mor ch-0-a/b'ij k'u pan chi-r-e:. %eng dep-3A-2E/say-der emph out to-3E-poss. %spa digaselo. E-Ch jas ab'i cho'qa chare? %mor jas a-b'i' /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Como te llamas diga a el. N-Ch-E jasa lab'i at, cho'qa chare? %mor jas-a le: a-b'i' at /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Como te llamas diga a el. C-Ch in in a pelip. %mor in in a pelip. %eng %spa Me llamo Felipe. E-Ch la kute? %mor la k'u-t-e. %eng %spa ya viste? C-Ch jas ab'i at? %mor jas a-b'i' at. %eng %spa Como te llamas? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa E-Ch jas ab'i at? cha? %mor jas a-b'i' at /cha'. %eng %spa Como te llamas? dice. *R1-14 Ch-E xal. = Rosaria. %mor rosaria. %eng rosaria. %spa Rosaria. C-Ch al chay? %mor al chay? %eng %spa Rosaria? N-Ch-C in al chay katcha. %mor in al chay k-at/cha'. %eng %spa Soy Rosaria diga. Ch-C chaya. = in al cha:y. %mor *in *al cha:y. %eng I FAM cha:y. %spa Soy Rosaria. C-Ch jun al chaya? %mor jun al chaya. %eng %spa Una Rosaria? R < >. %mor %eng %spa N-R chulima ku loq. %mor ch-0-ul-i/k'am-a ku la-oq. %eng dep-3A-come-5E/carry-Tdep emph dir-T. %spa Traiga lo. C-Ch jas, jas u wach lele? %mor jas, jas u wach lele? %eng %spa Que, que es ese? T jata na b'ik. %mor #k-0-*qa/ta na b'i-k. %eng incomp-3A-4E/hear emph dir-T. %spa Oigamos lo. Ch-C no, no laya. %mor no, no radio. %eng no, no radio. %spa Radio. C-Ch jun a laya? %mor jun a laya? %eng Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. N-Ch radio. katcha. %mor radio k-at/cha'. %eng %spa "radio", diga. C-Ch radio? katcha. %mor radio katcha. %eng %spa radio diga. R xt mari. %mor xt mari. %eng %spa No hagas Maria. C-Ch gravador katcha. %mor gravador katcha. %eng %spa "gravador" diga. Ch nna. =nna. %mornna. %eng %spa C gravador. %mor gravador. %eng N-Ch-C chab'i:j mpe chah. %mor ch-0-a/b'ij mpe /cha'. %eng dep-3A-2E/say-der emph /say. %spa Diga lo dice. Ch low gerrtorr. = low gerrtorr. %mor gravidor. %eng recorder. %spa gravador. C-Ch re:ch le: ach'ab'al. %mor re:ch le: ach'ab'al. %eng %spa para tu voy. Ch payx. =payx. %morpayx. %eng %spa C we kattzijon, k'o: le: luz. %mor we kattzijon, k'o: le: luz. %eng %spa Si hablas, hoy la luz. Ch dux. = dux. %mor lus. %eng light. %spa luz. E-Ch luz, jas kub'an le: luz? %mor luz jas k-0-u/b'an le: luz. %eng light what incomp-3A-3E/do the light. %spa luz, que hace la luz? Ch nna. = nna. %mor nna. %eng %spa E-Ch jas kub'anoh? %mor jas k-0-u/b'an-oh. %eng what incomp-3A-3E/do-Ttv. %spa Que hace? N-Ch-E kayik. %mor /kay-ik. %eng /shine-Ttv. %spa alumbra. N-Ch-E kakayik chab'i:j impe. %mor k-0/kay-ik ch-0-a/b'ij impe. %eng incomp-3A/shine-Tiv dep-3A-2E/say-der emph. %spa alumbra diga lo. *R1-15 Ch-E kay. = kakayik. %mor *k-0/kay-ik. %eng incomp-3A/shine-Tiv. %spa alumbra. R < >. C-Ch kachus le: luz. %mor kachus le: luz. %eng %spa apaga la luz. C-Ch kachup le: luz. %mor kachup le: luz. %eng N-Ch-C kayik katcha al chaya. %mor /kay-ik k-at/cha' al chaya. %eng /shine-Tiv incomp-2A/say fam chaya. %spa alumbra diga Ros. N-Ch-C chab'ij kut. %mor ch-0-a/b'ij ku-t. %eng dep-3A-2E/say-der emph-T. %spa Diga pues. N-Ch-C kakayik katcha chab'i:j mpe le. %mor k-0/kay-ik k-at/cha' ch-0-a/b'ij mpe le:. %eng incomp-3A/shine-Tiv incomp-2A/say dep-3A-2E/say-der emph there. %spa alumbra diga. C-Ch no, menister kattzijonik. %mor no, menister kattzijonik. %eng %spa No, es necesario que hables. N-Ch chaya cha. %mor chay-a /cha'. %eng %spa Ros dice. E-Ch chaya cha. %mor chaya /cha'. %eng %spa Ros dice. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa si? E-Ch kattzijonik cha. %mor k-at/tzijo-n-ik /cha'. %eng incomp-2A/talk-absol-Tiv /say. %spa Habla dice. C-Ch kattzijonik. %mor kattzijonik. %eng %spa Habla. N-Ch chach'awoq kut. %mor ch-at/ch'aw-oq ku-t. %eng dep-2A/talk-Tdep emph-T. %spa Hablo pues. E-Ch kaxej ta wib' n kaxej tawib'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-i:b' n k-0-a/xe'j ta aw-i:b'. %eng incomp-3A-2E/scare neg 2E-refl neg incomp-3A-2E/scare neg 2E-refl. %spa No tengas miedo, no tengas miedo. R < >. %mor %eng %spa C naxe'j ta wib' taj? %mor naxe'j ta wib' taj? %eng %spa Ch-J juan. = juana. %mor juana. %eng juana. %spa Ch-J juan. = juana. %mor juana. %eng juana. %spa C-Ch jas uwa:ch? %mor jas uwa:ch. %eng %spa Que es. Ch-C no, 'an. = Juana. %mor no, juana. %eng no, juana. %spa N-E no'an cha. %mor no'an /cha'. %eng %spa C-Ch y lele? %mor y lele. %eng %spa y eso? Ch no, mona. = no, mona. %mor no mono. %eng no monkey. %spa mono. C mon? %mor mon. %eng %spa E-Ch jas uwa:ch le: wari? %mor jas u-wa:ch le: wa ri. %eng %spa Que es esto? Ch uh. = uh. %mor uh. %eng %spa E-Ch jas uwa:ch? %mor jas u-wa:ch. %eng %spa Que es? Ch tipa. = pita. %mor pita. %eng string. %spa pita. *R1-16 E tipa. %mor tipa. %eng %spa E jawi xak'am wi? %mor jawi x-0-a/k'am wi. %eng where comp-3A-2E/carry proloc. %spa Donde lo trajiste? Ch-E m. k'am, tox. = xink'am chuwa tiyox. %mor *x-0-*in/k'am *chi-*u-*wa:ch tiyox. %eng comp-3A-1E/carry to-3E-face church. %spa Lo traje enfrente de la iglesia. E tox. %mor tox. %eng %spa C tox %mor tox %eng %spa C-Ch la kutij kinaq le: patax? %mor la kutij kinaq le: patax? %eng %spa Come frijol el pato. Ch-C na? = na? %mor %eng %spa N-Ch-C joron kutijoh katcha al cha:y. %mor joron k-0-u/tij-oh k-at/cha' al cha:y. %eng water incomp-3A-3E/eat-Ttv incomp-2A/say fam chaya. %spa Come agua diga Ros. C-Ch Jas kutij le: patax? %mor jas kutij le: patax. %eng %spa Que come el pato? Ch-C toh, non. = kutij joron. %mor *k-0-*u/tij-!oh joron. %eng incomp-3A-3E/eat water. %spa Come agua. C Jas? %mor jas. %eng %spa Que? Ch-C no, tik lon. = kutij joron. %mor *k-0-*u/tij joron. %eng incomp-3A-3E/eat water. %spa Come agua. C tik lon? %mor tik lon. %eng %spa Come agua. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. C-Ch tij ab'ix le: patax? %mor tij ab'ix le: patax? %eng %spa Come milpa el pato? Ch m. =m. %morm. %eng %spa Ch tij, pix. = kutij ab'ix. %mor *k-0-*u/tij ab'ix. %eng incomp-3A-3E/eat corn. %spa Come milpa. C-Ch kutij, kutij b'ix? %mor kutij kutij b'ix. %eng %spa Come milpa? N-Ch-C kutij ixim kacha. %mor k-0-u/tij ixim k-0/cha'. %eng incomp-3A-3E/eat corn incomp-3A/say. %spa Come maiz, diga Ros. Ch-C tij, xim. = kutij ixim. %mor *k-0-*u/tij ixim. %eng incomp-3A-3E/eat corn. %spa Come maiz. C tij xim? %mor tij xim. %eng %spa Ch si? = si? %mor si? %eng %spa C-Ch kutij aguas? %mor kutij aguas. %eng %spa Come aguas? Ch-C tijo cha. = kutijoh cha. %mor *k-0-*u/tij-oh cha'. %eng incomp-3A-3E/eat-Ttv /say. %spa comelo. Ch aj, paj, paj, paj, uj. = a kasipaj jun chiqe: uj. %mor *a *k-0-*a/sipa-j *jun *chi-*q-*e: uj. %eng QY INCOMP-3A-2E/give-DER one to-4E-POSS 4A. %spa R < >. %mor %eng %spa C-Ch La kab'inik le: patax? %mor la kab'inik le: patax. %eng %spa Camina el pato? Ch m? = m? %mor m? %eng %spa T kattzijonik, kattzijonik. %mor k-at/tzijo-n-ik k-at/tzijo-n-ik. %eng incomp-2A/talk-absol-Tiv incomp-2A/talk-absol-Tiv. %spa Hablas, hablas. *R1-17 C La kab'in ... %mor La kab'in ... %eng %spa Camina. Ch paj ... = a kasipaj... %mor *a *k-0-*a/sipa-j... %eng QY INCOMP-3A-2E/give-DER... %spa N-Ch kach'awik katcha? %mor k-0/ch'aw-ik k-at/cha'. %eng incomp-3A/talk-Tiv incomp-2A/say. %spa Habla diga. Ch uj. = uj. %mor uj. %eng us. %spa nosotros? C uj? %mor uj. %eng Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. C-Ch kutij uj? %mor kutij uj. %eng %spa Nos come? J ch'awokut cha nan. %mor *ch-*at/ch'aw-oq ku-t /cha nan. %eng dep-2A/talk-Tiv emph-T /say mom. %spa Habla pues mama. J kaya kut linaj cuenta chawe le. %mor k-0-a/ya' ku-t le: inaj cuenta chi-aw-e: le:. %eng incomp-3A-2E/give emph-T the dim thing to-2E-poss there. %spa Te van a dar eso cosita. J linaj sut kinya chawe. %mor le: inaj su't k-0-in/ya' chi-aw-e:. %eng the dim cloth incomp-3A-1E/give to-2E-poss. %spa Te voy a dar el paynuele: peque¤o. J chawa k'ut. %mor *ch-*at/ch'aw-a k'u-t. %eng dep-2A/talk-Tdep emph-T. %spa Habla pues. N-J kaq'ata taj al juana. %mor k-0-a/q'at-a ta-j al juana. %eng incomp-3A-2E/cut-Ttv neg-T fam juana. %spa No lo cortes, Juana. N-J kana ja kan wi puwi' le. %mor /kan-a ja kan wi pa-u-wi' le. %eng /leave-Ttv emph left proloc on-3E-hair there. %spa Que se queda encima. C-Ch janipa awatz e k'o:lik? %mor janipa awatz e k'o:lik. %eng %spa cuantas hermanas tienes? Ch-C m, lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng /exist-POS-TIV. %spa hay. C cinc? %mor cinc? %eng %spa 5 Ch-C lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng /exist-pos-Tiv. %spa hay. N-Ch-C oxib' katcha al chay. %mor oxib' k-at/cha' al chay. %eng %spa tres diga Ros. C oxib'? %mor oxib'. %eng %spa tres? Ch < >. = < >. %mor < >. %eng %spa N-Ch-C oxib' e: watz katchah. %mor oxib' e: w-atz k-at/cha'. %eng %spa tres hermanas diga. Ch-C xib' wach. = oxib' le: watz. %mor oxib' *le: w-atz. %eng three the 1E-older_sisters. %spa tres hermanas. C-Ch a k'o: awanab'? (= axib'al). %mor a k'o: axib'al. %eng %spa tienes hermanos. C-Ch a k'o: awanab'? %mor a k'o: awanab'. %eng %spa Ch wa'. = wa'. %mor wa'. %eng %spa C awanab'? %mor awanab'. %eng %spa R k'o:lik katcha al Rosaria. %mor /k'o:-l-ik k-at/cha al Rosaria. %eng %spa Tengo, diga Ros. Ch wa', wala. =wa', wala. %morwa', wala. %eng %spa C-Ch jas kub'an le: awatz? %mor jas kub'an le: awatz? %eng %spa Que hace tu hermana? R kem ku'anoh cho'qoq al Rosaria. %mor kem k-0-u/b'an-oh /cho'q-oq al Rosaria. %eng weaving incomp-3A-3E/do-Ttv /say-Tdep fam chaya. %spa Hace tejido, diga Ros. *R1-18 N-Ch chaya cha'. %mor chay-a /cha'. %eng %spa Ros dice. Ch-C kem. = kem. %mor kem. %eng weaving. %spa tejido. C jas uwa:ch lele? %mor jas uwa:ch lele. %eng %spa Que es eso? Ch kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. C lele? %mor le le. %eng %spa eso? E-Ch jas uwa:ch? cha? %mor jas u-wa:ch /cha'. %eng %spa Que es? dice. E-Ch naxej ta awib'. %mor n-0-a/xe'j ta aw-i:b'. %eng neg-3A-2E/scare neg 2E-refl. %spa No teugas miedo. T-Ch chim katcha. %mor chim k-at/cha. %eng %spa Metate, diga. N-E da, si'aj. %mor da si'aj. %eng %spa Muchacho. N-E kuch'ob' chik kwando kata chare:ch. %mor k-0-u/ch'ob' chi-k kwando k-0-a/ta' chi-r-e:-ch. %eng incomp-3A-3E/know already-T when incomp-3A-2E/ask to-3E-poss-T. %spa ya sabe cuando le: preguntan. N-E kwando kata ub'i le: ub'aq taq wach. %mor kwando k-0-a/ta' u-b'i: le: u-b'aq taq wach. %eng when incomp-3A-2E/ask 3E-name the 3E-X pl face. %spa cuando le: preguntan al nombre de las cosas. N-E juntira lujolom lupalaj juntira kub'ij. %mor juntira le: u-jolom le: u-palaj juntira k-0-u/b'ij. %eng all the 3E-head the 3E-face all incomp-3A-3E/say-der. %spa la cabeza, la cara, todo dice. E-Ch naxej ta awib' al Rosario. %mor n-0-a/xe'j ta aw-i:b' al Rosario. %eng neg-3A-2E/scare neg 2E-refl fam chaya. %spa No tengas miedo Ros. C-E jas kub'i:j ... %mor jas kub'i:j ... %eng %spa Que dice. Ch-E kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. N-C kwando kata chare:ch jas ub'i le: riri kata chare. %mor kwando k-0-a/ta' chi-r-e:-ch jas u-b'i' le: ri ri k-0-a/ta' chi-r-e:. %eng %spa cuando lo preguntan que nombre tiene este. N-C nuchi katcha jas kub'i le: riri? %mor nu-chi k-at/cha' jas ku u-b'i:' le: ri ri. %eng 1E-mouth incomp-2A/say what emph 3E-name the that there. %spa mi boca dice, que nombre tiene este. N-C nutzam kacharil juntira kub'i:j. %mor nu-tzam k-0/cha' ri l juntira k-0-u/b'ij. %eng 1E-nose incomp-3A/say this X all incomp-3A-3E/say-der. %spa mi nariz dice, todo lo dice. T we ta xa 'uj. %mor we ta xa 'uj. %eng if irr only 4A. %spa si fueramos nosotros. Ch-N < > cham mono. = utzam mono. %mor *u-tzam mono. %eng 3E-nose monkey. %spa nariz de mono. N-Ch utzam jun mono. %mor u-tzam jun mono. %eng 3E-nose one monkey. %spa nariz de un mono. Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa si. C-Ch utzam le: mono? %mor utzam le: mono. %eng %spa nariz del mono. N-Ch-C chab'i:j mpa chare: le: mu's le:. %mor ch-0-a/b'ij mpa chi-r-e: le: mu's le:. %eng dep-3A-2E/say-der emph to-3E-poss the ladino there. %spa diga al ladino. N-Ch-C lu palaj jun patax katcha. %mor le: u-palaj jun patax k-at/cha'. %eng %spa la cara de un pato diga. Ch-C paj, tax. = lupalaj patax. %mor *le: *u-palaj *jun patax. %eng the 3E-face one monkey. %spa la cara de un pato. E-Ch jas kuwa:ch laware? %mor jas k'u u-wa:ch le: wa re. %eng %spa Que es esto? Ch-E no', a mon. %mor no', a mono. %eng no', a monkey. E jas uwa:ch e: wari? %mor jas u-wa:ch e: wa ri. %eng %spa Que es esto? Ch no', apaj. = no lupalaj. %mor no *le: *u-palaj. %eng no the 3E-face. %spa su para. *R1-19 E jas uwa:ch? %mor jas u-wa:ch. %eng %spa Que es? Ch no, a ... = no, a ... %mor no, a ... %eng no, a ... %spa T uchii katcha. %mor u-chi: k-at/cha. %eng 3E-mouth incomp-2A/say. %spa Su boca diga. Ch chi:. = uchi:'. %mor *u-chi:'. %eng 3E-mouth. %spa Su boca. C chuchi. %mor chuchi. %eng %spa a la orilla. N-Ch-E uwa:ch katcha al chay. %mor u-wa:ch k-at/cha' al chay. %eng %spa El ojo diga Ros. Ch-E wach. = uwa:ch. %mor *u-wa:ch. %eng 3E-eye. %spa El ojo. N-Ch-E k'o: uwa:ch y k'o: upalaj katcha. %mor /k'o: u-wa:ch y /k'o: u-palaj k-at/cha'. %eng %spa Tiene ojos y tiene cara diga. Ch-E paj. = upalaj. %mor *u-palaj. %eng 3E-face. %spa La cara. Ch uj. = uj. %mor uj. %eng us. %spa nosotros. C jas uwa:ch lele? %mor jas uwa:ch le le. %eng %spa Que es eso? Ch-C no, kem. %mor no, kem. %eng no, weaving. %spa tejido. C-Ch kem? %mor kem? %eng %spa tejido. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. C y lele? %mor y lele? %eng %spa y eso? Ch m, no', no'. = m, no', no'. %mor m, no', no'. %eng m, no', no'. %spa T kemmop katcha. %mor kemmop k-at/cha. %eng stick incomp-2A/say. %spa palos de tejido diga. Ch nep. = kemmop. %mor kemmop. %eng kemmop. %spa C y lele? %mor y le le. %eng %spa y eso? N tz'ulup katcha al chaya. %mor tz'ulup k-at/cha' al chay-a. %eng %spa palo de tejido diga Ros. Ch lup'. = tz'ulup. %mor tz'ulup. %eng tz'ulup. %spa C lub'? %mor lub'? %eng Ch si. = si. %mor si. %eng yes. %spa C y lele? %mor y le le. %eng %spa y eso? N-Ch-C chak'oy katcha al chay. %mor chak'oy k-at/cha' al chay. %eng %spa palo de tejido diga Ros. Ch-C no, k'oy. = chak'oy. %mor chak'oy. %eng chak'oy. %spa C ri k'oy? y lele? %mor ri k'oy y le le. %eng %spa y eso? Ch m? = m? %mor m? %eng %spa que? N-Ch-C patan katcha al cha:y. %mor patan k-at/cha' al cha:y. %eng %spa nicapal. *R1-20 Ch no', tan. = patan. %mor no patan. %eng no patan. %spa nicapal. C tan? y lele? %mor tan y le le. %eng %spa y eso. Ch-C no, che'. %mor no, che'. %eng no, stick. %spa palo. C no chak. %mor no chak. %eng N-Ch-C uwa le: kem katcha. %mor u-wa le: kem k-at/cha'. %eng %spa lanzadera, diga. Ch uwa kem. = uwa le: kem. %mor u-wa *le: kem. %eng 3E-food the weaving. %spa lanzadera. E jas uwa:ch ewari'? %mor jas u-wa:ch e wa ri'. %eng %spa Que es esto? Ch-E me', apal. = mesab'al. %mor /mesa-b'al. %eng /sweep-INSTR. %spa escobal. N-Ch-E mesab'al katcha. %mor mesab'al k-at/cha'. %eng %spa escobal diga. Ch pay, cha = mesab'al cha. %mor /mesa-b'al /cha. %eng /sweep-INSTR /say. %spa escobal dice. C paj cha. %mor paj cha. %eng %spa no. N-T ka'an ta kut al lin. %mor k-0-a/b'an ta ku-t al lin. %eng incomp-3A-2E/do neg emph-T fam lin. %spa No hagas eso Catarina. N-T kachupa la lele. %mor k-0-a/chup-a la le le. %eng incomp-3A-2E/snuff-Tdep part that there. %spa Se apagar ese. Ch aya, pika. = aya, pika. %mor aya, pikara. %eng aya, stings. %spa C no, no. %mor no, no. %eng %spa N-Ch no. jas ku'ano al chaya? %mor no jas k-0-u/b'an-oh al chaya. %eng no what incomp-3A-3E/do-Ttv fam chaya. %spa Que hace Ros? C jas kub'ano? %mor jas kub'ano? %eng %spa Que hace. N-Ch al chaya cha. %mor al chaya /cha'. %eng %spa Ros dice. N-Ch kanikowik katcha al chaya. %mor k-0/nik-ow-ik k-at/cha' al chaya. %eng incomp-3A/shine-focap-Tiv incomp-2A/say fam chaya. %spa brilla diga Ros. T al chaya. %mor al chay-a. %eng %spa Ros. Ch-C no, wuk'. = no wuk'. %mor no w-u:k'. %eng no 1E-with. %spa no, conmigo. T kanikowik. %mor k-0/nik-ow-ik. %eng incomp-3A/shine-focap-Tiv. %spa Brilla. C wuk'? %mor wuk'. %eng %spa Ch wik'. = kanikowik. %mor *k-0/*nik-ow-ik. %eng incomp-3A/shine-focap-Tiv. %spa Brilla. C jas uwa:ch le le? %mor jas u-wa:ch le le. %eng %spa Que es eso? Ch no 'alob' = k'alob'. %mor k'alob'. %eng rope. %spa lasso. N-Ch chim katcha. %mor chim k-at/cha'. %eng %spa amoral diga. Ch chim. = chim. %mor chim. %eng bag. %spa amoral. C lob'? %mor lob'. %eng %spa N-Ch chim, katcha. %mor chim k-at/cha'. %eng %spa amoral diga. *R1-21 R le: wari. %mor le: wa ri. %eng %spa este. Ch no, me. = no, me. %mor no, me. %eng %spa N-Ch-C chab'ij kopanoq. %mor ch-0-a/b'ij ka opan-oq. %eng dep-3A-2E/say-der left out-T. %spa Diga le. N-Ch-C maji kuk'am k'u b'e la linaj patax chawe kamik. %mor maji k-0-u/k'am k'u b'e la le: inaj patax chi-aw-e: kamik. %eng not incomp-3A-3E/carry emph part part the dim duck to-2E-poss today. %spa si no lo va a llevar el patito hoy. N-Ch-C chab'i'ij kut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng dep-3A-2E/say-der emph-T. %spa diga la. E-Ch a kink'am b'ik? %mor a k-0-in/k'am b'i-k. %eng Qy incomp-3A-1E/carry dir-T. %spa Lo voy a llevar. Ch-E no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch komo kela milia y re le: mu's le. %mor komo k-e: le: a milia y r-e: le: mu's le:. %eng because 6E-poss the fam milia and 3E-poss the ladino there. %spa Es de Emilio y el ladino. Ch-N m. = m. %mor m. %eng %spa N-Ch chatch'awo b'a. %mor ch-at/ch'aw-a b'a. %eng dep-2A/talk-Tdep emph. %spa Habla pues. N-E,C m kinya ta chare: jun amilia kub'i:j le. %mor m k-0-in/ya' ta chi-r-e: jun a milia k-0-u/b'ij le. %eng neg incomp-3A-1E/give neg to-3E-poss one fam milia incomp-3A-3E/say-der + thatone. %spa No lo doy Emilio dice. R ay. %mor ay. %eng %spa N-T tela at lin. %mor tela at lin. %eng %spa Quitate Catarina. E-Ch m k'o: la tat? Rosario. %mor m /k'o: le: a-ta:t Rosario. %eng %spa No esta tu papa Ros. N-Ch chaya cha. %mor chay-a /cha'. %eng %spa Ros dice. T enaj chub'anik. %mor /b'e-naq chi u/b'an-ik. %eng /go-perf to 3E/do-nom. %spa fue a hacer. N-Ch-E e: pa chak katcha. %mor /b'e: pa chak k-at/cha'. %eng /go to work incomp-2A/say. %spa Se fue a trabajar diga. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa T enaj chub'anik. %mor /b'e-naq chi u-/b'an-ik. %eng /go-perf to 3E-/do-nom. %spa fue a hacer. N-Ch pero kintoqij b'ik le: patax chawech. %mor pero k-0-in/toqi:-j b'i-k le: patax chi-aw-e:-ch. %eng but incomp-3A-1E/take-der dir-T the duck to-2E-poss-T. %spa Pero te va a quitar el pato. N-Ch mat, ma ka, ma ka. %mor mat ma ka ma ka. %eng %spa N-Ch chab'ij mpe chak ele: ... %mor ch-0-a/b'ij mpe chak ele: ... %eng dep-3A-2E/say-der emph X X ... %spa Diga le: ahorrita. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa N-Ch chay, chab'ij kut cha. %mor chay ch-0-a/b'ij k'u-t /cha'. %eng chay dep-3A-2E/say-der emph-T /say. %spa Ros, diga pues. C-Ch jax, jax xab'an iwir? %mor jax, jax xab'an iwir? %eng %spa Que hiciste ayer. N-Ch jas xab'an iwir cha al chay? %mor jas x-0-a/b'an iwir /cha' al chay. %eng what comp-3A-2E/do yesterday /say fam chaya. %spa Que hizo ayer, Ros. N-Ch al chay, k'o: chi jun jelele. %mor al chay /k'o: chi jun jelele. %eng %spa Ros, Ros, hay otro alla. N-Ch kasto lo wa. %mor kasto lo wa. %eng %spa saber que sera. E-Ch chulawila mpe. %mor ch-0-ul-aw/il-a mpe. %eng dep-3A-come-2E/see-Tdep emph. %spa Venga a ver lo. N-Ch chulawila mpe. %mor ch-0-ul-aw/il-a mpe. %eng dep-3A-come-2E/see-Tdep emph. %spa Venga a ver lo. N-Ch kuwij. %mor /kuwi:-j. %eng /hurry-der. %spa purate. N-Ch chulatzukuj al chaya k'o: chupa:m lele. %mor ch-0-ul-a/tzuku-j al chaya /k'o: chi-u-pa:m le: le:. %eng dep-3A-come-2E/lookfor-der fam chaya /exist to-3E-stomach that + there. %spa Venga a buscar Ros que es adentro de este. *R1-22 C la utz, la utz kawil le: patax? %mor la utz la utz kawil le: patax. %eng %spa Te gusta el pato? N < >. %mor %eng %spa Ch na. = na. %mor na. %eng %spa N-Ch-C la utz kawil le: patax cha chay? %mor la utz k-0-aw/il le: patax /cha' chay. %eng Qy good incomp-3A-2E/see the duck /say chaya. %spa Te gusta el pato dice Ros. C la kawaj ... %mor la kawaj ... %eng %spa Quieres? Ch na. = na. %mor na. %eng %spa N-Ch chawila kut. %mor ch-0-aw/il-a ku-t. %eng dep-3A-2E/see-Tdep emph-T. %spa Mira pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa R wile. %mor wi le. %eng %spa Donde esta? C la kawaj le: pataj? %mor la kawaj le: pataj? %eng %spa Quieres el pato? Ch no, lee tax. = no le: patax. %mor no le: patax. %eng no the duck. %spa el pato. R kuya kan chawe cha? %mor k-0-u/ya kan chi-aw-e: /cha. %eng incomp-3A-3E/give left to-2E-poss /say. %spa Te lo va a dejar dice. R chattzijona kut. %mor ch-at/tzijo-n-a ku-t. %eng dep-2A/talk-absol-Tdep emph-T. %spa habla pues. R kinya kut linaj ut chawech. %mor k-0-in/ya ku-t le: inaj ut chi-aw-e:-ch. %eng incomp-3A-1E/give emph-T the dim X to-2E-poss-T. %spa Te voy a dar (el juguete). R kinya linaj kut chawe. %mor k-0-in/ya le: inaj k'u-t ch-aw-e:. %eng %spa Te voy a dar (el juguete). N-Ch jab'i:j. %mor j-0-a/b'ij. %eng go-3A-2E/say-der. %spa regar. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa Ch ek, ek. = q'eq, q'eq. %mor q'eq q'eq. %eng black black. %spa negro. C no. %mor no. %eng Ch kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejida. C-N tal vez k'ax le: nab'e q'ij. %mor tal vez k'ax le: nab'e q'ij. %eng %spa tal vez es dificil el primer dia. N-Ch-C le: al chaya. %mor le: al chay-a. %eng %spa N-Ch-C jab'ij chare: le: mu's a kasipaj lee junaj patax chuwe cho'qa chare. %mor j-0-a/b'ij chi-r-e: le: mu's a k-0-a/sipa-j le: jun-aj + patax chi-w-e: /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng go-3A-2E/say-der to-3E-poss the ladino Qy incomp-3A-2E-gift-der + the one-X duck to-1E-poss /say-Tdep to-3E-poss. %spa Lo vas a regalar el patito a mi digale. Ch-C paj, weh tax. = a kasipaj chuwe le: patax. %mor *a *k-0-*a/sipa-j *chi-w-e: *le: patax. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-der to-1E-poss the duck. %spa me vas a regalar el pato? C paj, patax. %mor paj patax. %eng %spa Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. C la utz kawil le: patax? %mor la utz k-0-aw/il le: patax. %eng %spa Te gusta el pato? N-Ch kaya kan chuwe? %mor k-0-a/ya' kan chi-w-e:. %eng incomp-3A-2E/give left to-1E-poss. %spa Me lo vas a dejar. Ch utch. = utz %mor utz. %eng good. %spa Bien. C utz? %mor utz. %eng good. %spa Esta bien. *R1-23 Ch m < >. = m < > %mor m < >. %eng %spa Ch-C paj chuwe. = a kasipaj chuwe. %mor *a *k-0-*a/sipa-j chi-w-e:. %eng Qy incomp-3A-2E/gift-Ttv to-1E-poss. %spa Me lo vas a regalar. N-Ch-C jawii katpe wi chatcho'qa chare: al chay. %mor jawi: k-at/pe wi ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al chay. %eng where incomp-2A/come proloc dep-2A/say-Tdep to-3E-poss fam chaya. %spa De donde vienes diga le: Ros. C-Ch ah, kinpe los EE.UU. %mor ah, kinpe los EE.UU. %eng %spa Venga de EE.UU. C-Ch xinpe chech los EE.UU. %mor xinpe chech los EE.UU. %eng %spa Venga de EE.UU. N-Ch-C a kawaj kintare chawij cho'qa chare. %mor a k-0-aw/aj k-in/tare chi-aw-i:j /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng Qy incomp-3A-2E/want incomp-1A/go to-2E-back /say-Tdep to-3E-poss. %spa Quieres que me va contigo diga le. Ch-C uwij. = chawij. %mor chi-aw-i:j. %eng to-2E-back. %spa Contigo. C uwij? %mor uwij? %eng %spa N-Ch-C kine: awuk' katcha chare. %mor k-in/b'e: aw-u:k' k-at/cha' chi-r-e:. %eng incomp-1A/go 2E-with incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Me voy contigo diga le. Ch-C uk. = awu:k'. %mor *aw-u:k'. %eng 2E-with. %spa Contigo. C-Ch sib'ilaj naj. %mor sib'ilaj naj. %eng %spa muy lejos. N-Ch-C a utz kinak'am b'ik cho'qa chare. %mor a utz k-in-a/k'am b'i-k /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng Qy good incomp-1A-2E/carry dir-T /say-Tdep to-3E-poss. %spa Esta bien que me llevas diga le. Ch-C utch k'am b'ik. = a utz kinak'am b'ik. %mor *a utz *k-*in-*a/k'am b'i-k. %eng Qy good incomp-1A-2E/carry dir-T. %spa Esta bien que me llevas. C-Ch sib'ilaj naj. %mor sib'ilaj naj. %eng very far. %spa muy lejos. E-Ch a kate: ruk'? %mor a k-at/b'e: r-u:k'. %eng Qy incomp-2A/go 3E-with. %spa Te vas con el? C ah si. %mor ah si. %eng %spa Ch no. = no. %mor no. %eng no. %spa E kate ruk'? %mor k-at/b'e: r-u:k'. %eng %spa Te vas con el? C kate: wuk'? %mor kate: wuk'? %eng %spa Te vas conmigo. N-Ch-C kine awuk' cho'qa chare: al chaya. %mor k-in/b'e aw-u:k' /cha'-oq-a chi-r-e: al chaya. %eng incomp-1A/go 2E-with /say-Tdep to-3E-poss fam chaya. %spa Me voy contigo diga le: Ros. Ch-C ek, uk. = kine awuk'. %mor *k-*in/b'e-!ik *aw-u:k'. %eng incomp-1A/go-Tiv 2E-with. %spa Me voy contigo. C a utz. %mor a utz. %eng %spa Esta bien. T-Ch cha:y, are:cha kinatzuqu katcha. %mor cha:y a r-e:-ch a k-in-a/tzuq-uh k-at/cha. %eng chaya X 3E-poss-T X incomp-1A-2E/feed-Ttv incomp-2A/say. %spa Para que me des mi comida diga. Ch-C u = kinatzuquh. %mor *k-in-a/tzuq-uh. %eng incomp-1A-2E/feed-Ttv. %spa Me des mi comida. C uk'. %mor uk'. %eng %spa N-Ch-C kaya un nukomida katcha. %mor k-0-a/ya' un nu-komida k-at/cha'. %eng incomp-3A-2E/give one 1E-food incomp-2A/say. %spa Me va a dar comida digale. Ch mi'a. = komida %mor komida. %eng food. %spa comida. C-Ch una comida. %mor una comida. %eng %spa *R1-24 N-Ch-C a kaya: nuwa: katcha'. %mor a k-0-a/ya' nu-wa: k-at/cha'. %eng Qy incomp-3A-2E/give 1E-food incomp-2A/say. %spa Me das comida? diga. Ch wah. = wah. %mor wah. %eng food. %spa comida J jun apila cha. %mor jun a-pila /cha. %eng %spa una tu comida dice. N-Ch-C a kaloq' watzyaq katcha al chay. %mor a k-0-a/loq' w-atzya:q k-at/cha' al chay. %eng Qy incomp-3A-2E/buy 1E-clothes incomp-2A/say fam chaya. %spa Me vas a comprar ropa? diga le: Ros. Ch-C pila. = pila. %mor pila. %eng fountain. %spa pila. C-Ch n k'o: taj wa, pa los EE.UU. %mor n k'o: taj wa, pa los EE.UU. %eng %spa No hay tortillas en los E.U. N-Ch-C a kaloq' watzyaq cho'qa alc hay. %mor a k-0-a/loq' w-atzya:q /cha'-oq-a al chay. %eng Qy incomp-3A-2E/buy 1E-clothes /say-Tdep fam chaya. %spa Me vas a comprar ropa diga Ros. Ch-C lok, chak. = a kaloq' watzya:q. %mor *a *k-0-*a/loq' *w-atzya:q. %eng Qy incomp-3A-2E/buy 1E-clothes. %spa Me vas a comprar ropa? C xak hamb'urguesas. %mor xak hamb'urguesas. %eng %spa Solo hamburguesas. Ch loq chak in. = a kaloq' watzya:q in. %mor *a *k-0-*a/loq' *w-atzya:q in. %eng Qy incomp-3A-2E/buy 1E-clothes 1A. %spa Me vas a comprar ropa? J a kaloq' nuperaj cho'qa chare. %mor a k-0-a/loq' nu-peraj /cho'q-a chi-r-e:. %eng Qy incomp-3A-2E/buy 1E-blouse /say-Ttv to-3E-poss. %spa Me vas a comprar mi huipil digale. Ch-C chak. = watzya:q. %mor *w-atzya:q. %eng 1E-clothes. %spa mi ropa. T kaloq nuperaj katcha. %mor kaloq nuperaj katcha. %eng %spa Me vas a comprar huipil? diga. C-Ch chak, jas uchak le: anan. %mor chak, jas uchak le: anan. %eng %spa Que trabaja tu mama? N-Ch di cha. %mor di /cha'. %eng %spa patoja. N-Ch-C al chay chab'ij kut chare. %mor al chay ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng fam chaya dep-3A-2E/say-Ttv emph-T to-3E-poss. %spa Ros habla pues a el. N-Ch-C xaq ku'an kem le: nuna:n katcha. %mor xaq k-0-u/b'an kem le: nu-na:n k-at/cha'. %eng just incomp-3A-3E/do weaving the 1E-mom incomp-2A/say. %spa Mi mama solo teje dice. N-Ch-C jab'ij k'u chare: le. %mor j-0-a/b'ij k'u chi-r-e: le:. %eng go-3A-2E/say-Ttv emph to-3E-poss there. %spa va a decir se lo. N-Ch-C kutoqi:j k'u linaj munyek chawe we at kan. %mor k-0-u/toqi-j k'u le: inaj munyek ch-aw-e: we at kan. %eng incomp-3A-3E/take-Ttv emph the dim doll to-2E-poss if 2A angry. %spa Te va a quitar tu mu¤equito si estas enojada. R < >. %mor %eng %spa C ay, matzaq at. %mor ay, matzaq at. %eng %spa No te caigas. N-Ch-C chaya . %mor chay-a . %eng chay-X . %spa Ros, si no se lo va a llevar. N-Ch-C chab'ij k'o: apan xa kem ku'ano le: nunan cho'qa chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'o apan xa kem k-0-u/b'an-oh le: nu-na:n /cha'-oq-a + chi-r-e:. %eng dep-3A-2E/say-Ttv emph dir only weaving incomp-3A-3E/do the 1E-mom + /say-Tdep to-3E-poss. %spa Diga se lo solo tejido hace mi mama digale. E-Ch jas uwa:ch le le? %mor jas u-wa:ch le le. %eng %spa Que es ese? E-Ch jas uwa:ch le: xasikoh? %mor jas u-wa:ch le: x-0-a/sik-oh. %eng what 3E-face rel comp-3A-2E/pickup-Ttv. %spa Que recogiste? N-Ch chaya, kutokij kub'ij le: patax chawe. %mor chaya k-0-u/toqi-j k-0-u/b'ij le: patax ch-aw-e:. %eng chaya incomp-3A-3E/take-Ttv incomp-3A-3E/say-Ttv the duck to-2E-poss. %spa Ros te va a quitar el pato dice. N-Ch jat, jat, jat, jat. %mor /jat /jat /jat /jat. %eng go-2A go-2A go-2A go-2A. %spa Andate, andate ... J-Ch ay kutokij ku lamilio chuwa:ch cha. %mor ay k-0-u/toqi-j k'u le: a milio chi-u-wa:ch /cha. %eng exc incomp-3A-3E/take-Ttv emph the fam milia to-3E-face /say. %spa ay, te va a quitar Emilio dice. J-Ch ay, b'ay, b'ay, katuch'aya emilio. %mor ay b'ay b'ay k-at-u/ch'ay-a e: milio. %eng exc exc exc incomp-2A-3E/hit-Tdep the milia. %spa Voy te va a pegar Emilio. N-Ch k'o: chi jun, jawila le: jun umoral le. %mor /k'o: chi jun /j-aw/il-a le: jun u-moral le:. %eng /exist another one go-2E/see-Tdep the one 3E-bag there. %spa Hay otra, anda aver su moral. *R1-25 N-Ch-C jatekayoq jas ku lay le: k'o: chupa:m? %mor /j-at-e/kay-oq jas k'u lay le: /k'o: chi-u-pa:m. %eng go-2A-X/look-Tdep what emph exc rel /exist to-3E-stomach. %spa Anda a ver que es lo que hay adentro. N-Ch jas a wa lawuka'am chatcho'qa che le: mu's? %mor jas a wa le: aw-u/k'am-'am ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: le: mu's. %eng what X part rel 2E-X/carry-perf dep-2A/say-Tdep to-3E-poss the + ladino. %spa Que es lo que traes? diga le: al ladino. N-Ch jas a wa lawuka'am cho'qa chare: di? %mor jas a wa le: aw-u/k'am-'am /cha'-oq-a chi-r-e: di. %eng what X emph rel 2E-X/carry-perf /say-Tdep to-3E-poss dear. %spa Que es lo que traes? diga le: muchacha. Ch si. = si. %mor si. %eng yes. %spa C k'o: ... %mor k'o: ... %eng %spa Hay. N-Ch-C jas uwa:ch lawuk'a'am cho'qa chare'? %mor jas u-wa:ch le: aw-u/k'am-am cha'-oq-a chi-r-e: %eng what 3E-face rel 2E-X/carry-perf /say-Tiv to-3E-poss. %spa Que es lo que traes? diga a el. Ch m. = m. %mor m. %eng m. %spa C je la le? %mor je la le? %eng %spa le: kinaq. C el frijol. %mor el frijol. %eng Ch m. =m. %morm. %eng %spa N-Ch-C jas uwa:ch wa cho'qa chare'? %mor jas u-wa:ch wa /cha'-oq-a chi-r-e'. %eng what 3E-face emph /say-Ttv to-3E-poss. %spa Que es? diga le. Ch-C wach la'. = jas uwa:ch la'. %mor *jas *u-wa:ch la'. %eng what 3E-face X. %spa Que es? C-Ch jas uwa:ch le? %mor jas uwa:ch le? %eng %spa Que es? Ch no. =no. %morno. %eng %spa C k'o: chupa:m le: ch'ich'. %mor k'o: chupa:m le: ch'ich'. %eng %spa Esta en el carro. Ch chij. = kotz'ij. %mor kotz'ij. %eng flowers. %spa flores. C ch'ij. %mor ch'ij. %eng Ch m. =m. %morm. %eng %spa N-Ch jun kotz'ij. %mor jun kotz'ij. %eng %spa Una flor. C jun kotz'ij? %mor jun kotz'ij? %eng %spa Una flor? Ch ay, juna chij. = jun kotz'ij. %mor ay jun kotz'ij. %eng ay one flower. %spa una flor. T jun mono patax. %mor jun mono patax. %eng %spa un mono pato. T jun tzim pata? %mor jun tzim pata. %eng Ch un dipada. = un dipada. %mor un dipada. %eng %spa R < >. %mor %eng %spa E-Ch jas uwa:ch le: k'o: chupa:m? %mor jas u-wa:ch le: /k'o: chi-u-pa:m. %eng what 3E-fact rel /exist to-3E-stomach. %spa Que hay adentro? Ch-E no, no lay. = un dipada. %mor un dipada. %eng %spa E 6h? %mor 6h? %eng %spa Ch lay. = lay. %mor lay. %eng %spa *R1-26 N-Ch-E jun moral cha. %mor jun moral /cha'. %eng %spa un moral dice. J lu chi le: nan le, luchi. %mor le: u-chi:' le: nan le le: u-chi:'. %eng %spa La boca de mama, la boca. N-Ch jas uwa:ch la le: k'o: chupa:m le: alchay? %mor jas u-wa:ch la le: /k'o: chi-u-pa:m le: al chay. %eng %spa Que es ese que hay adentro, Ros? N-Ch jun wetz'ab'al owa cho'qa chare. %mor jun w/etz'an-b'al owa /cha'-oq-a chi-r-e. %eng %spa juguete diga lo. R < >. %mor < >. %eng Ch-C no? a pal. = jun wetz'ab'al. %mor *jun *w/etz'a-b'al. %eng one 1E/play-instr. %spa un juguete. J chiri kajatix wih. %mor chi-ri k-0/jati-x wih. %eng at-here incomp-3A/tie-pass1 proloc. %spa Aqui se amarra. N-Ch-C wetzab'al chat cho'qa chare. %mor w/etz'an-b'al ch-at/cha-oq-a chi-r-e. %eng %spa juguete diga le. Ch pal. = wetz'ab'al. %mor *w/etz'an-b'al. %eng 1E/play-instr. %spa juguete. R ay, luchi le: jun kem le: %mor ay le: u-chi:' le: jun kem le: %eng %spa ay, la orilla de ese tejido. N-Ch-C wetzab'al cho'qa chare ... %mor w/etz'an-b'al /cha'-oq-a chi-r-e ... %eng %spa juguete diga le. C b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. N-Ch al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. N-Ch al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ma loq. = chak'ama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng DEP-3A-2E/carry-TDEP here-T. %spa a ver. N-Ch-C chab'i:j che lamus jas chi hora katcha. %mor ch-0-a/b'ij che le: a-mus jas chi hora k-at/cha'. %eng %spa Diga lo al ladino que hora son diga. Ch chaloq. = chak'ama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng DEP-3A-2E/carry-TDEP here-T. %spa a ver. N-Ch-C jas chi hora cho'qa chare. %mor jas chi hora /cha'-oq-a chi-r-e. %eng %spa Que hora son diga le.. Ch ora. = jas chi ora. %mor jas chi ora. %eng what more hour. %spa Que hora son? N-Ch-C jas chi hora chatcho'qa chare. %mor jas chi hora ch-at/cha'-oq-a chi-r-e. %eng %spa Que hora son diga le. Ch mn. = mn. %mor mn. %eng %spa N-Ch b'ij kut. %mor /b'ij k'u-t. %eng %spa Diga le. R jas chi hora cha. %mor jas chi hora /cha. %eng %spa Que hora son dice. Ch ay. =ay. %moray. %eng %spa N-Ch chab'i:j kut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa Diga le. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa N-Ch chab'i:j kut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa Diga le. Ch iy. = iy. %mor iy. %eng %spa C jas katcha? %mor jas katcha? %eng %spa jas kabij. N-Ch entonce katkak'am tu b'ik, kuj'e uj xela. %mor entonce k-at-ka/k'am ta b'i-k k-uj/b'e: uj xela. %eng %spa Entonces no te va a llevar Nos vamos nosotros a Xela. *R1-27 Ch te ora. = jas chi ora. %mor jas chi ora. %eng what more hour. %spa Que hora son? N-Ch-C jas chi le: hora katcha che le: mus? %mor jas chi le: hora k-at/cha' che le: mus. %eng %spa Que hora son diga al ladino. C le: hora? %mor le: hora? %eng %spa la hora? Ch ora. = jas chi ora. %mor jas chi ora. %eng what more hour. %spa Que hora son? N-Ch-C chata chare le: mus le. %mor ch-0-a/ta' chi-r-e le: mus le. %eng %spa Preguntas al ladino. Ch or, i. = jas chi hora. %mor jas chi hora. %eng what more hour. %spa que hora son? N-Ch ui laj at kan. %mor ui laj at kan. %eng %spa ui, estas muy bravo. R solim le? %mor /soli-m le. %eng %spa N-Ch di chat k'an. %mor di ch-at k'an. %eng %spa muchacha, estas enojada. C le: hora? %mor le: hora? %eng %spa la hora? Ch b'ej ora. = le: ora. %mor *le: ora. %eng the hour. %spa la hora. C le le, le hora? %mor le le, le hora? %eng %spa ese, la hora? T jas a hora chik katcha. %mor jas-a hora chi-k k-at/cha. %eng %spa Que hora son diga. N-Ch juntira lele: alchay jas ub'i le: k'o: che uq'ab' le: mus? %mor juntira le le: al chay jas u-b'i:' le: /k'o: che u-q'a:b' le: mus. %eng %spa Todo ese Ros como se llama lo que hay en el mano del ladino. Ch wak ora? = jas chi hora. %mor jas chi hora. %eng what more hour. %spa C le: hora, le: hora k'o: kukut pa le: reloj. %mor le: hora, le: hora k'o: kukut pa le: reloj. %eng %spa La hora estan en el reloj. Ch-N nan e ora. %mor nan le: ora. %eng mama the hour. %spa mama, la hora. N-Ch la k'ute k'o: hora le? %mor la k'u-t e /k'o: hora le. %eng %spa Ya vieron, hay hora. R chab'i:j k'ut chare jas hora katcha. %mor ch-0-a/b'i:-j k'u-t chi-r-e jas hora k-at/cha. %eng %spa diga le: que hora son diga. Ch chix ora. = jasa chi ora. %mor jas-a chi ora. %eng what-X more hour. %spa que hora son? N-Ch-C jas ub'ii wa katcha chare? %mor jas u-b'i:' wa k-at/cha' chi-r-e. %eng %spa Como se llama diga le. R n taj cha. %mor n ta-j /cha. %eng %spa N-Ch-C jas ub'i chatcho'qa chare le mus? %mor jas u-b'i:' ch-at/cha'-oq-a chi-r-e le: mu's. %eng %spa Como se llama diga le: al ladino. C jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa Como se llama? Ch-C di'. = jas ub'i'. %mor *jas *u-b'i'. %eng what 3E-name. %spa Como se llama? C jas ub'i lele? %mor jas ub'i lele? %eng %spa Como se llama ese? Ch-C di'. = jas ub'i'. %mor *jas *u-b'i'. %eng what 3E-name. %spa Como se llama? R < >. %mor < >. %eng %spa Ch-C na poks. = jun chikop. %mor jun chikop. %eng an animal. %spa un animal. *R1-28 C na pok. %mor na pok. %eng Ch xip = oxib'. %mor oxib'. %eng three. %spa tres. N-Ch-C al chay, jab'ij ku chare: le. %mor al chay /j-0-a/b'ij k'u chi-r-e: le. %eng %spa Ros, diga se lo. R n kawaj, n kawaj. %mor n k-0-aw/aj n k-0-aw/aj. %eng %spa Quieres, quieres. R chawila mpe panoq le. %mor ch-0-aw/il-a mpe pan-oq le. %eng %spa Mirelo. R jasche kula mus le? %mor jasche k'u la mu's le. %eng %spa Porque sera ladino. N-Ch-C jawila k'ute jasche hora cho'qa che la mus? %mor j-0-aw/il-a k'u-t e jasche hora /cha'-oq-a che le: a-mu's. %eng %spa Mirala, porque digale: al ladino. Ch no, no. =no, no. %morno, no. %eng %spa N-Ch la at k'an. %mor la at k'an. %eng %spa Estas brava? C no'. %mor no'. %eng %spa E jas ub'i:' lar? %mor jas u-b'i:' lar. %eng %spa Como se llamas este? T lamilia xa an e 'ej. %mor le: a milia x-0-a/b'an le: 'ej. %eng %spa Emilio hizo judie. T e k'oo jun ta kuyon la le. %mor e /k'o: jun ta kuyon la le. %eng %spa Tiene uno sus... Ch mili ej. = Emilio ej. %mor Emilio ej. %eng emilio jew. %spa Emilio es judio. N-E mili ej. %mor mili ej. %eng %spa N-Ch jab'ij k'ut chare:. %mor /j-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Diga se lo. N-Ch jas le: xatij pa le: ta wasq'ij chatcho'qa che le: mus nan. %mor jas le: x-0-a/tij pa le: ta wasq'ij ch-at/cha'-oq-a che le: mus nan. %eng what the comp-3A-2E/eat at the X easter dep-2A/say-Tdep to the + ladino mom. %spa Que comiste al semana santa digale: al ladino, mamacita. C jas ub'i:' lele? %mor jas ub'i:' lele? %eng %spa Como se llamas eso? Ch-C tij, tij, 'ij. = jas xatij pala wasq'ij. %mor *jas *x-0-*a/tij *pa *le: *a-wasq'ij. %eng what comp-3A-2E/eat at the 2E-easter. %spa Que comiste al Semana Santa. C tij patox, kin tij patox. %mor tij patox, kin tij patox. %eng %spa Comi pato. Ch-C mpa, tij, tij, tij. = jas xatij. %mor *jas *x-0-*a/tij. %eng what comp-3A-2E/eat. %spa Que comiste? N-Ch-C jas xatij pa nimaq'iij katcha. %mor jas x-0-a/tij pa nimaq'i:j k-at/cha'. %eng %spa Que comiste a la fiesta? diga. Ch tij ij? = jas xatij pa nimaq'ij. %mor *jas *x-0-*a/tij *pa nimaq'ij. %eng what comp-3A-2E/eat at holiday. %spa Que comiste a la fiesta? T-Ch kaxlan waa katcha. %mor kaxlan wa: k-at/cha. %eng %spa pan diga. Ch paxan wah. = kaxlan wah. %mor kaxlan wah. %eng spanish bread. %spa pan. N-Ch-C a katij pan katcha? %mor a k-0-a/tij pan k-at/cha'. %eng %spa Comes pan diga. T katij pan pan ruk' kab'. %mor k-0-a/tij pan pan r-u:k' kab'. %eng %spa Come pan con miel. C kintij pan. %mor kintij pan. %eng %spa Como pan. N-Ch-C a xatij kar katcha chare: alchay? %mor a x-0-a/tij kar k-at/cha' chi-r-e: al chay. %eng %spa Comiste pescado digale: Ros. *R1-29 Ch tij. = a katij. %mor *a *k-0-*a/tij. %eng Qy incomp-3A-2E/eat. %spa Comes? C le: at a katij pan? %mor le: at a katij pan? %eng %spa Ud, comes pan? Ch m. =m. %morm. %eng %spa T a xatij pan ruk'. %mor a x-0-a/tij pan r-u:k'. %eng %spa Comiste pan con. N-Ch-C a xatij kar katcha. %mor a x-0-a/tij kar k-at/cha'. %eng %spa Comiste pescado? diga. J a xatij allin? choqoq chare: chi. %mor a x-0-a/tij allin /cho'q-oq chi-r-e: chi. %eng %spa Comiste lagarto diga le. Ch tij, llin. = a xatij allin. %mor *a *x-0-*a/tij allin. %eng Qy comp-3A-2E/eat alligator. %spa Comiste lagarto? C la katij wa? %mor la katij wa? %eng %spa Comes tortilla? J kin tijo cho'qa chare:. %mor k-0-in/tij-o /cho'q-a chi-r-e:. %eng %spa Como diga le. N-Ch-C katij wa at cho'qa chare:. %mor k-0-a/tij wa at /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Comes tortilla tu diga le. Ch ti, tij at, wa at? = a katij wa at? %mor *a *k-0-*a/tij wa at. %eng Qy incomp-3A-2E/eat tortilla 2A. %spa Come Ud tortillas. C ah, kintij wa. %mor ah, kintij wa. %eng %spa Como tortilla. C a katij wa at? %mor a katij wa at? %eng %spa Comes tortilla Ud? Ch tij, ik. = kintij ik. %mor *k-0-*in/tij ik. %eng incomp-3A-1E/eat chile. %spa Como chile. C la katij ik? %mor la katij ik? %eng %spa Comes chile? N-Ch-C kintijo katcha al chay. %mor k-0-in/tij-o k-at/cha' al chay. %eng %spa Como diga Ros. T kinto katcha. = kintijo katcha. %mor k-0-in/tij-o k-at/cha'. %spa Como diga. C la katij ik'? %mor la katij ik'? %eng %spa Comes chile? N-Ch-C jab'ij k'ut chare: al chay. %mor /j-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: al chay. %eng %spa Digale: Ros. N-Ch-C a katij uti'ij aq? katcha. %mor a k-0-a/tij u-ti'ij aq k-at/cha'. %eng %spa Comes carne de cerdo? chiga. Ch tij, tij ak. = a katij ti'ij aq? %mor *a *k-0-*a/tij ti'ij aq. %eng Qy incomp-3A-2E/eat meat pig. %spa Comes carne de cerdo? C a je, kintij aq. %mor a je, kintij aq. %eng %spa Como cerdo. N-Ch-C a katij k'ule: ti'ij wakax? katcha. %mor a k-0-a/tij k'u le: ti'ij wakax k-at/cha'. %eng %spa Comes carne de raiz diga. Ch tij m.. = a katij. %mor *a *k-0-*a/tij. %eng Qy incomp-3A-2E/eat. %spa Comes. T kax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. Ch tij kax. = a katij wakax. %mor *a *k-0-*a/tij wakax. %eng Qy incomp-3A-2E/eat cow. %spa Comes carne de raiz. C ah, kintij le: ti'ij le: wakax. %mor ah, kintij le: ti'ij le: wakax. %eng %spa Come carne de raiz. Ch si. =si. %morsi. %eng %spa C le: at katij le: ti'ij le: wakax? %mor le: at katij le: ti'ij le: wakax? %eng %spa Comes carne de raiz. *R1-30 T a katij chicheron? katcha. %mor a k-0-a/tij chicheron k-at/cha. %eng Ch tij chachalon. = a katij chicheron. %mor *a *k-0-*a/tij chicheron. %eng Qy incomp-3A-2E/eat sausage. %spa Comes chicharon. N-Ch-C kab'ij k'u chare: le: mus le. %mor k-0-a/b'ij k'u chi-r-e: le: mus le. %eng %spa Diga le al ladino. C ay. %mor ay. %eng %spa N-Ch-C chab'ij k'u chare: le. %mor ch-0-a/b'ij k'u chi-r-e: le. %eng %spa Diga le. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa C utz. %mor utz. %eng %spa Esta bien. N-Ch-C chab'ij k'o: chare: kasipaj kan le: patax chuwe. %mor ch-0-a/b'ij k'o: chi-r-e: k-0-a/sipa-j kan le: patax chi-w-e. %eng %spa Diga le Me dejas regalado el pato? N-Ch-C y kaya le: jun... %mor y k-0-a/ya' le: jun... %eng %spa Me das el otro? T kaya. %mor k-0-a/ya'-*oh. %eng %spa Lo das. N-Ch-C je, kab'ij le: riri chare: al cha:y. %mor je k-0-a/b'ij le: ri ri chi-r-e: al cha:y. %eng %spa Asi le: dices esto Ros. N-Ch-C a katij k'u at lelele. %mor a k-0-a/tij k'u at le le le. %eng %spa Comes ese? N-Ch-C jass le: xatij pa le: mimaq'ij. %mor jas le: x-0-a/tij pa le: nimaq'ij. %eng %spa Que comiste en la fiesta? N-Ch-C katcha chare: chahm pe le. %mor k-at/cha' chi-r-e: chah mpe le. *** %eng %spa Diga le, oiga lo. Ch tij ij. = jas xatij pa le: nimaq'ij. %mor *jas *x-0-*a/tij *pa *le: nimaq'ij. %eng what COMP-3A-2E/eat in the fiesta. %spa Que comiste en la fiesta? C a je, kintij ik'. %mor a je, kintij ik'. %eng %spa Como chile. N-Ch-C a katij pan katcha. %mor a k-0-a/tij pan k-at/cha'. %eng %spa Comes pan diga. Ch tij ik'. = a katij ik'. %mor *a *k-0-*a/tij ik'. %eng Qy incomp-3A-2E/eat chile. %spa Comes chile. T xatij pan. %mor x-0-a/tij pan. %eng %spa Comiste pan. C kintij ik, le: at katij at, ik? %mor kintij ik, le: at katij at, ik? %eng %spa Ed Comes la luna? Ch xi. = si. %mor si. %eng yes. %spa T xi. %mor xi. %eng C la katij, la katij ik? %mor la katij, la katij ik? %eng %spa Comes, comes chile. Ch si. =si. %morsi. %eng %spa C la katij ak? %mor la katij ak? %eng %spa Comes gallina. Ch xi. =xi. %morxi. %eng %spa C kintij ak'. katcha. %mor kintij ak'. katcha. %eng %spa Como gallina dige. Ch xi. =xi. %morxi. %eng %spa *R1-31 C kintij ak katcha. %mor kintij ak katcha. %eng %spa Como gallina diga. Ch xi? = si. %mor si. %eng yes. %spa C si, je'. %mor si, je'. %eng %spa C je' kintij ak. %mor je' kintij ak. %eng %spa Si, Como gallina. Ch e'. = e'. %mor e'. %eng %spa E jachin xkojow le: wari cho'qoq. %mor jachin x-0/koj-ow le: wari /cho'q-oq. %eng who comp-3A/use-focap the this /say-Tdep. %spa Quien te puso esto en el cuello. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch-C cha:y cha, jachin xkojow lachachal katcha. %mor cha:y /cha jachin x-0/koj-ow le: a-chachal k-at/cha'. %eng cha:y /say who comp-3A/use-focap the 2E-necklace incomp-2A/say. %spa cha:y dice, quien te puse tu collar dice . Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch-C ui, chab'ij k'ut chare:. %mor ui ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Diga se lo. N-Ch-C are: le: nuna:n katcha chare:. %mor are: le: nu-na:n k-at/cha' chi-r-e:. %eng 3A the 1E-mom incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Fue mi mama diga lo. Ch no, koj taj in. = no ma xinkoj taj. %mor no *ma *x-0-*in/koj ta-!j in. %eng no neg comp-3A-1E/use neg 1A. %spa no, no pudo. N-Ch utz b'a la katoqix b'i le: patax chawe. %mor utz b'a la k-0/toqi-x b'i le: patax chi-aw-e:. %eng good emph emph incomp-3A/take-pass1 dir the duck to-2E-poss. %spa Este bien, entonces te van a quitar tu pato. N-Ch katoqix b'i le: patax chawe:. %mor k-0/toqi-x b'i le: patax chi-aw-e:. %eng incomp-3A/take-pass1 dir the duck to-2E-poss. %spa Te van a quitar el pato. R katoqix. %mor k-0/toqi-x. %eng incomp-3A/take-pass1. %spa quitar. N-Ch chab'ij mpe charech. %mor ch-0-a/b'ij mpe chi-r-e:-ch. %eng %spa Diga se lo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch-C xa nik'aj xinulayib' xeyow le: kinaq' chuwe. %mor xa nik'aj xinulay-i:b' x-e:/ya'-ow le: kinaq' chi-w-e:. %eng only some ladina-pl comp-6A/give-focap the beans to-1E-poss. %spa Solo unas ladinas me dieron el frijol. N-Ch xinya che le: nuchachal katcha. %mor x-0-in/ya' che le: nu-chachal k-at/cha'. %eng %spa lo puse en mi collar diga. N-Ch ay sib'ilaj at kan. %mor ay sib'ilaj at kan. %eng %spa ay, Estas muy brava. N-Ch di cha. %mor di cha'. %eng %spa Muchacha. E utz ka chupu? %mor utz k-0-a/chup-u. %eng %spa Mejor, lo apagas? C utz. %mor utz. %eng %spa Esta bien. N-Ch entonces ma kat e: ruk'... %mor entonces ma k-at/b'e: r-u:k'... %eng %spa Entonces no te vas con el. C xaq we jun, zh, achi. %mor xaq we jun zh achi. %eng %spa Solo si un hombre. C katzijon con le: luz. %mor katzijon con le: luz. %eng %spa habla con la luz. E utz kachupu? %mor utz k-0-a/chup-u. %eng %spa Mejor, lo apagas? R japa k'ui lamilio le. %mor japa k'u le: a milio le. %eng %spa Donde esta Emilio? R o kab'e pa rachoch wale? %mor o k-0/b'e: pa r-acho:ch wa le. %eng %spa Talves se va en sn casa. *R1-32 C utz. %mor utz. %eng %spa Esta bien. N-Ch-C al cha:y cha. %mor al cha:y /cha'. %eng %spa N-Ch-C jab'ij ta chare: le: mus le: ya ke'eke cha. %mor /j-0-a/b'ij ta chi-r-e: le: mus le: ya k-e:/b'e:-ik e /cha'. %eng %spa Ros, va a decir al ladino ya se va. N-Ch-C ke'ek'e ama k'o: jas jun a wuk' a'am cho'qa chare:. %mor k-e:/b'e-ik e a ma /k'o: jas jun aw-u/k'am-am /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa di ya se va, no traes algo diga le: muchacha. R ama k'o: jun awuk'a'am chasipaj kan chuwe cha. %mor ama /k'o: jun aw-u/k'am-m ch-0-a/sipa-j kan chi-w-e /cha. %eng %spa No traes algo que me lo dejas regalado? N ama k'o: sob'ra pan awuk' katcha chare:. %mor ama /k'o: sob'ra pan aw-u:k' k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa No tienes pan quite sobre diga le. C a k'o: amar 'awaram? %mor a k'o: amar 'awaram? %eng %spa Tienes sueno? Ch pem, pan, uk'. = ama k'o: pan awuk'. %mor *a *ma /*k'o: pan *aw-uk'. %eng Qy irr /exist bread 2E-with. %spa No tienes pan? N-Ch-C ama k'o: sob'ra pan katcha. %mor a ma /k'o: sob'ra pan k-at/cha'. %eng %spa No tienes pan de sobra? diga. T kaya kan chuwech katcha. %mor k-0-a/ya' kan chi-w-e:-ch k-at/cha. %eng %spa lo me dejas diga. Ch wech. = chuwech. %mor *chi-w-e:-ch. %eng to-1E-poss-T. %spa Para mi. C chuwech? %mor chuwech. %eng %spa Para mi? Ch si. =si. %morsi. %eng %spa N-Ch-C ama k'oo sob'ra rikil katcha. %mor ama /k'o: sob'ra rikil k-at/cha'. %eng %spa No tienes comida de sobre diga. Ch sowa, kil. = sob'ra rikil. %mor sob'ra *r-ikil. %eng leftover 3E-food. %spa comida de sobre. C kil? %mor kil? %eng %spa E jasche kaxe'j awi:b'? %mor jasche k-0-a/xe'j aw-i:b'. %eng why incomp-3A-2E/scare 2E-refl. %spa Porque tienes miedo? C rumal le: Emilio katcha. %mor rumal le: Emilio katcha. %eng %spa Por Emilio diga. T are: kanowik katb'e: taq qu:k'. %mor are: k-0/b'an-ow-ik k-at/'e: ta q-u:k'. %eng 3A incomp-3A/do-focap-Tiv incomp-2A/go neg 4E-with. %spa Es porque no vienes con nosotros. N-Ch jachin pu la le: la le? %mor jachin pu la le: la le. %eng %spa Quien sera ese? Ch n no. = n no. %mor n no. %eng %spa N-Ch jas pu lub'i:'? %mor jas pu le: u-b'i:'. %eng %spa Como se llama? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N-Ch jas pulu b'i? %mor jas pu le: u-b'i:'. %eng %spa Como se llama? J amilio cho'qoq. %mor a milio /cho'q-oq. %eng %spa Emilio diga. N-Ch jas ub'i la lele? %mor jas u-b'i:' la le le. %eng %spa Como se llama ese? Ch no, mila. = no a milia. %mor no *a milia. %eng no FAM milia. %spa N-Ch a milia, n k'u le: jun chik? a sa'n. %mor a milia n k'u le: jun chik a sa'n. %eng %spa Emilio esta el otro Santos? Ch xan. = a san. %mor *a san. %eng fam san. %spa Santos. *R1-33 N-Ch-C ah san chab'ij kopan chare: le: mus e ke'eb' alab'om e. %mor ah san ch-0-a/b'ij k'u opan chi-r-e: le: mus e ke'eb' ala-b'om e. %eng %spa ah Santos, diga le: al ladino y dos muchachos. Ch eb', b'om. = ke'eb' alab'om. %mor ke'eb' *ala-b'om. %eng two boy-PL. %spa dos muchachos. C a nim le: Emilia? %mor a nim le: Emilia? %eng %spa Es grande Emilio? Ch no', no'. = no', no'. %mor no', no'. %eng %spa N-Ch-C jun nim lalah katcha. %mor jun nim le: alah k-at/cha'. %eng %spa Es grande el muchacho diga. Ch nim, lah. = jun nim ala. %mor *jun nim ala. %eng one big boy. %spa Es grande el muchacho. R k'o:jol chik katcha. %mor k'o:jol chi-k k-at/cha. %eng %spa Ya es muchacho diga. C a nim le: at? %mor a nim le: at? %eng %spa Es grande? Ch m. =m. %morm. %eng %spa E at nim at? cha. %mor at nim at /cha'. %eng %spa Es grande dice. R at mm at? cha. %mor at nim at /cha. *** %eng %spa Es grande dice. Ch no. =no. %morno. %eng %spa E mat nim taj? %mor m at nim ta-j. %eng %spa No sos grande? R in wich katcha. %mor in wich k-at/cha. %eng %spa Soy peque¤a diga. Ch no. =no. %morno. %eng %spa N-Ch-C k'o: jun iwich' katcha al chay. %mor /k'o: jun i-wich' k-at/cha' al chay. %eng %spa Hay un peque¤o diga Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch chab'ij pan chare:. %mor ch-0-a/b'ij pan chi-r-e:. %eng %spa Diga le a el. R in wich katcha. %mor in wich' k-at/cha. %eng 1A little incomp-2A/say. %spa Soy peque¤o diga. E kaxe'j tawi:b'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-i:b'. %eng incomp-3A-2E/scare neg 2E-refl. %spa No tengas miedo. E kinya k'o kan jun awetz'ab'al chik. %mor k-0-in/ya' k'o kan jun aw/etz'an-b'al chi-k. %eng incomp-3A-1E/give emph left one 2E/play-instr another-T. %spa te voy a dejar jun tu juguete otro. C anima, anima patax? %mor anima, anima patax? %eng %spa Es grande el pato? E k'o, k'o: jelale. %mor /k'o: jela le. %eng %spa Esta alli. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa C a nima patax? %mor a nima patax? %eng %spa Es grande el pato? T k'o: nik. %mor /k'o:-l-ik. %eng /exist-pos-Tiv. %spa hay. T k'o: jetaq ule. %mor /k'o: jetaq ule. %eng %spa hay. R dicha mem. %mor di cha mem. %eng %spa muchacha sorda, muda. R a nima patax cha. %mor a nima patax /cha. %eng %spa Es grande el pato? Ch no. =no. %morno. %eng %spa *R1-34 N-Ch kutoqij b'i le: patax chawe cha'. %mor k-0-u/toqi-j b'i le: patax chi-aw-e: /cha'. %eng incomp-3A-3E/take-Ttv dir the duck ti-2E-poss /say. %spa Te va a quitar el pato dice. N-Ch di? %mor di. %eng %spa muchacha. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa T ma je', keqatoquk b'i chawech. %mor ma je' k-0-e-qa/toq-#uk b'i chi-aw-e:-ch. **** %eng %spa Si no, vamos a quitar. T ke qa kayij kan pawije. %mor k-0-e-qa/k'ayi-j kan pa wije. %eng %spa Vamos a vender en cualquiera parte. N-Ch-C sipaj kan chuwe katcha. %mor /sipa-j kan chi-w-e k-at/cha'. %eng %spa Deje me lo regaldo diga mana. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N-Ch a kawaj. %mor a k-0-aw/aj. %eng %spa Quieres? C xaq jun awetzab'al. %mor xaq jun awetzab'al. %eng %spa Son un tu juguete. C utz b'a ketzijon le: nab'e q'ij. %mor utz b'a ketzijon le: nab'e q'ij. %eng %spa Esta bueno que habla el primer dia. J jas le: we in le? %mor jas le: we in le. %eng %spa Que es en mio? C we k'o: mas, we k'o: sib'ilaj confusion. %mor we k'o: mas, we k'o: sib'ilaj confusion. %eng %spa Si hay mas hay mucha confusion. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng mama. %spa mama. Ch puwij. = puwij. %mor pa u-wi-j. %eng on 3E-hair-T. %spa Ch naj a. = naj a. %mor naj a. %eng far ah. %spa N-Ch-C saj b'ale, saj b'ale. %mor /saj b'a le /saj b'a le. %eng %spa Venga pues, venga pues. N-Ch-C kojb'e k'ut awuk' pa miq'ina pa jun rato. %mor k-oj/b'e k'u-t aw-u:k' pa miq'ina pa jun rato. %eng incomp-4A/go emph-T 2E-with to bath in one moment. %spa Vamos contigo en ba¤o dentradeun ratito. N-Ch-C jab'ixtaj, chare: le: mus jawii katatin wii a. %mor /j-0-a/b'ij-xtaj chi-r-e: le: mu's jawii k-at/ati-n wi: a. %eng dep-3A-2E/say-Tdep to-3E-poss the ladino where incomp-2A/bathe- + ab'sol proloc X. %spa Diga a le: ladino en donde te ba¤as tu. N-Ch-C chatcho'qa chare: al cha:y. %mor ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al cha:y. %eng dep-2A/say-Tdep to-3E-poss fam chaya. %spa diga le. Ch tin wii? = jawi katatin wi. %mor *jawi *k-*at/ati-n wi. %eng where incomp-2A/bathe-absol proloc. %spa Donde tu b'a¤as? C a si. %mor a si. %eng %spa R jo' pa smux katcha. %mor j-uj pa smux k-at/cha. %eng go-4A to smux incomp-2A/say. %spa Vamos a smux diga. R jawi katatin wi at? %mor jawi: k-at/atin wi at? %eng where incomp-2A/bathe proloc 2A. %spa Donde tu ba¤as? N-Ch-C jawii katatin wi at? cho'qa chare:. %mor jawi: k-at/atin wi at /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng where incomp-2A/bathe proloc 2A /say-Tdep to-3E-poss. %spa Donde tu ba¤as diga le. Ch at. = at. %mor at. %eng you. %spa te. C in? %mor in? %eng %spa yo. R jo pa smux jo pa meqina... %mor j-uj pa smux j-uj pa meq'ina. %eng go-4A to smux go-4A to bath. %spa Vamos a smux, vamos a ba¤o. C jas kawaj? %mor jas kawaj. %eng %spa Que quieres? N-Ch-C jawe katatin wi cho'qa chare:. %mor jawi: k-at/atin wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng where incomp-2A/bathe proloc /say-Tdep to-3E-poss. %spa Donde tu ba¤as diga le. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa *R1-35 N-Ch-C ta mpe chare: jawe katatin wi at? %mor /ta' mpe chi-r-e: jawe k-at/atin wi at. %eng /ask emph to-3E-poss where incomp-2A/bathe-absol proloc 2A. %spa Pregunta le: donde tu ba¤as. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N-Ch-C jawi: ru:k' katwa' wi katcha. %mor jawi: r-u:k' k-at/wa' wi k-at/cha'. %eng where 3E-with incomp-2A/eat proloc incomp-2A/say. %spa Con quien comes diga. N-Ch-C jachin ka'anow lawa katcha chare: cha. %mor jachin k-0/b'an-ow le: a-wa k-at/cha' chi-r-e: /cha'. %eng who incomp-3A/do-focap the 2E-food incomp-2A/say to-3E-poss /say. %spa Quien hace tu comida diga le, dice. N-Ch-C al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. C al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. N-Ch cha:y cha. %mor cha:y /cha'. %eng %spa Ros dice. Ch no. =no. %morno. %eng %spa C al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. N-Ch al Rosaria. %mor al Rosaria. %eng %spa Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N-Ch-C chab'ij k'ut chare: jachin tajin ka'anow lawa. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: jachin /taji-n k-0/b'an-ow le: a-wa:. %eng dep-3A-2E/say emph-T to-3E-poss who /prog-absol incomp-3A/do-focap + the 2E-food. %spa Diga le quien esta haciendo tu comida. N-Ch katcha chare:. %mor k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa diga le. N-Ch jawii kaloq' wii liwaa katijoh katcha chare:. %mor jawi: k-0-a/loq' wi: le: i-wa: k-0-a/tij-oh k-at/cha' chi-r-e:. %eng where incomp-3A-2E/buy proloc the 5E-food [ incomp-3A-2E/eat-Ttv + incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Donde compras la comida que comes diga le. Ch loq' wi: wa:. = jawi: kaloq' wi: liwa:. %mor *jawi: *k-0-*a/loq' wi: *le: *i-wa:. %eng where incomp-3A-2E/buy proloc the 5E-food. %spa Donde compras la comida? N-Ch-C le: katijoh katcha. %mor le: k-0-a/tij-oh k-at/cha'. %eng rel incomp-3A-2E/eat-Ttv incomp-2A/say. %spa Lo que comes diga. Ch toh. = le: katijoh. %mor *le: *k-0-*a/tij-oh. %eng rel incomp-3A-2E/eat-Ttv. %spa comes. N-E toh. %mor toh. %eng %spa C a kat, a katij at wa? %mor a kat, a katij at wa? %eng %spa Comes tortillas? J kintij taj cho'qa chare:. %mor k-0-in/tij ta-j /cho'q-a chi-r-e:. %eng incomp-3A-1E/eat neg-T /say-Tdep to-3E-poss. %spa No como diga le. C no. %mor no. %eng %spa Ch tij taj. = kintij taj. %mor *k-0-*in/tij ta-j. %eng incomp-3A-1E/eat neg-T. %spa No como. N-E tij taj cha. %mor /tij ta-j /cha'. %eng /eat neg-T /say. %spa C tij taj? %mor tij taj? %eng %spa Ch si. = si. %mor si. %eng %spa C na katij taj wa? %mor na katij taj wa? %eng %spa Co comes tortillas? Ch si. = si. %mor si. %eng %spa R si cho'qa chare:. %mor si /cho'q-a chi-r-e:. %eng %spa si diga le. C la katij si'? %mor la katij si'? %eng %spa Comes lle¤a. *R1-36 Ch no'. = no'. %mor no'. %eng no. %spa T b'oq alalaq ki b'om. %mor b'oq alalaq ki b'om. %eng %spa N-T kolok al talin di. *** %mor kolok al talin di. %eng %spa Esta te quieto. R < >. %mor %eng %spa C la are le: awatz? %mor la are le: awatz? %eng %spa Es tu hermana? Ch mm... = mm... %mor mm... %eng %spa N-Ch cha:y cha. %mor cha:y /cha'. %eng %spa Ros dice. T al cha:y cha janipa ujunab' lawa:tz cha. %mor al cha:y /cha janipa u-junab' le: aw-a:tz /cha. %eng fam chaya /say howmany 3E-year the 2E-oldersister /say. %spa Ros dice, quartoss a¤os tiene tu hermana dice. Ch mm... = mm... %mor mm... %eng %spa C jas kab'anoh? %mor jas kab'anoh? %eng %spa Que haces? E jas ka'ano che? *** %mor jas k-0-a/b'an-o /cha'. %eng %spa Que haces dice. C jas kab'ano? %mor jas kab'ano? %eng %spa Que haces. Ch mm... = mm... %mor mm... %eng %spa N-Ch cha:y cha. %mor cha:y /cha'. %eng %spa Ros dice. E kaqak'am b'ik? %mor k-0-qa/k'am b'i-k. %eng incomp-3A-4E/carry dir-T. %spa Lo llevamos. R m kuya taj. %mor m k-0-u/ya' ta-j. %eng %spa no lo da. R no se puedes. %mor %eng %spa no se puedes. N-Ch chachab'ij panoq le: mus. %mor ch-0-a/b'ij pan-oq le: mus. %eng dep-3A-2E/say-Ttv dir-T the ladino. %spa Habla le: al ladino. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N-Ch-C a kaya kan chuwe katcha chare:. %mor a k-0-a/ya' kan chi-w-e k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Lo dejas ma¤ana diga le. T katuk'am b'i le: mus kuloq awatzyak. %mor k-at-u/k'am b'i le: mus k'u la-oq aw-atzyaq. %eng %spa Te va a llevar el ladino y te va a comprar ropa. N-Ch-C cha:y cha kat'e: ru:k' pa alemania cha. %mor cha:y /cha' k-at/b'e r-u:k' pa alemania /cha'. %eng %spa Ros dice, te vas con el a Alewania dice. N-Ch ay, ma katchab'e taj ta b'a xane xatpe chi jewa? *** %mor ay ma k-at/chab'e ta-j ta b'a xa ne x-at/pe chi jewa. %eng %spa ay, no entiendes ya viniste hasta aca. N-Ch jat k'ut jawari. %mor /jat k'u-t jawari. %eng %spa Andate alla. N-Ch di. %mor di. %eng %spa muchacha. C di? %mor di? %eng %spa muchacha. N-Ch chattakala k'ut. %mor ch-at/taqal-a k'u-t. %eng %spa Para te. R ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa C ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa *R1-37 N entonces b'anik chawe. %mor entonces /b'an-ik chi-aw-e:. %eng so /do-nom to-2E-poss. %spa entonces eso mareces. N chab'ij pan chare, le: patax kakik'am b'ik. %mor ch-0-a/b'ij pan chi-r-e le: patax k-0-ki/k'am b'i-k. %eng dep-3A-2E/say-der out to-3E-poss the duck incomp-3A-6E-carry out-T. %spa Diga le, van a llevar el pato. N k'o: ma qe cha. %mor koma q-e: /cha'. %eng %spa Como es de nosotros. N b'ay, kasu'u b'ik ya kuk'am b'ik cha. %mor b'ay k-0-a/su'-u b'i-k ya k-0-u/k'am b'i-k /cha'. %eng %spa Boya, limpia lo, porque lo va a llevar dice. N kuk'am b'i le: inaj patax. %mor k-0-u/k'am b'i le: inaj patax. %eng %spa Va a llevar el patito. N Como le: at, at kan. %mor Como le: at at kan. %eng %spa Ud es bravo. N chab'ij chare: a kasipaj kan chuwe cho'qa chare:. %mor ch-0-a/b'ij chi-r-e: a k-0-a/sipa-j kan chi-w-e /cha-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Diga le, me lo regalass diga le. N chata kan chare: janipa kaya wi cho'qa chare: le. %mor ch-0-a/ta' kan chi-r-e: janipa k-0-a/ya' wi /cha'-oq-a chi-r-e: le. %eng %spa pida se lo quanto lo das diga le. J-Ch janipa kaya wi mus katcha. %mor janipa k-0-a/ya' wi mu's k'at/cha. %eng %spa Quanto lo dos ladino diga. T janipa kaye wi. *** %mor janipa k-0-a/ya' wi. %eng %spa Quanto lo das. N-Ch janipa kaye wi kcha. *** %mor janipa k-0-a/ya' wi k-0/cha'. %eng %spa Quanto lo das diga. N-Ch at kuri katb'inik... %mor at k'u ri k-at/b'in-ik... %eng %spa Ud tiene que decirlo. N-Ch at kuri katb'inik katcha. %mor at k'u ri k-at/b'in-ik k-at/cha'. %eng %spa Ud tiene que decirlo diga. N-Ch chab'ij k'u chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u chi-r-e:. %eng %spa Diga le. N-Ch di. %mor di. %eng %spa muchacha. N-Ch al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. T ma kiloqo taj jun achikla al chay. %mor ma k-0-i/loq'-o ta-j jun a-chikla al chay. %eng %spa No van a comprar un chikle: Ros. N-Ch kuloq'o jun achikla cha. %mor k-0-u/loq'-o jun a-chikla /cha'. %eng %spa Va a comprar tu chickle: dice. N-Ch pe le: jun patax e'. %mor pe le: jun patax e'. %eng %spa Ya viene el pato. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa T yoq kan chuwech in. %mor /yoq kan chi-w-e:-ch in. %eng %spa Van a dejar conmigo. Ch yoq, tax. = keyoq patax. %mor *k-0-*ki/yoq patax. %eng INCOMP-3A-6E/leave duck. %spa Van a dejar el pato. T ay nan, ax chaq aj k'u le. %mor ay nan ax chaqaj k'u le. %eng %spa mama, ya se cosio. T taq aj xeno qor. *** %mor taq aj xeno qor. %eng %spa nuestra atol. T le: b'ucha qor. %mor le: b'ucha qor. %eng %spa nuestra atol. N-Ch-C chab'ij mpe che le: mus, a xatoh? %mor ch-0-a/b'ij mpe che le: mus a x-0-a/ta'-oh. %eng %spa Digale: al ladino, oiste? Ch jach, tax. = jasach, patax. %mor jas *u-wa:ch, patax. %eng what 3E-face, duck. %spa C tax, maj la. %mor tax, maj la. %eng %spa *R1-38 Ch no, tax taj. = patax taj. %mor no patax ta-j. %eng no duck NEG-T. %spa No es pato. C maj la, in patax. %mor maj la, in patax. %eng Ch tax taj, tax taj. = patax taj, patax taj. %mor patax ta-j patax ta-j. %eng duck NEG-T duck NEG-T. %spa C tax taj. %mor tax taj. %eng Ch no, ame. = muyek. %mor no muye'k. %eng no doll. %spa mu¤eca. C jun tax. %mor jun tax. %eng %spa un pato. Ch no, mek. = muyek. %mor no muye'k. %eng no doll. %spa mu¤eca. C mek? %mor mek? %eng Ch si. =si. %morsi. %eng %spa C mek. %mor mek. %eng %spa mu¤eca. N-Ch--C jab'ij chare: janipa xaya'oh katcha chare:. %mor /j-0-a/b'ij chi-r-e: janipa x-0-a/ya'-oh k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Diga le quanto lo diste diga le. Ch pa 'oh. = janipa xaya'oh. %mor janipa *x-0-*a/*ya'-oh. %eng how_much COMP-3A-2E/give-TTV. %spa quanto lo diste. C b'ik. %mor b'ik. %eng %spa Ch si. = si. %mor si. %eng %spa C y lele? *** %mor y lele? %eng %spa eso. Ch no, jamp. = janipa. %mor no janipa. %eng no how_much. %spa quanto. C an? le: wakax? %mor an? le: wakax? %eng %spa la vaca? Ch kax. = wakax. %mor wakax. %eng cow. %spa C le: rakan le: wakax? %mor le: rakan le: wakax? %eng %spa Pie de la vaca. Ch no, chi kiwi. = no, chi kiwi. %mor no chi ki-wi. %eng no at 6E-hair. %spa C chikuwi. %mor chikuwi. %eng %spa Ch si. =si. %morsi. %eng %spa C chikuwi le: wakax. no. %mor chikuwi le: wakax. no. %eng %spa N-T dih n kachap taj at kon. %mor dih n k-0-a/chap ta-j at kon. %eng %spa Muchacha, no lo agarres, tonta. Ch tij wech. = kintij wech. %mor *k-0-*in/tij w-e:-ch. %eng INCOMP-3A-1E/eat 1E-POSS-T. %spa Como. R nan, tij wech kacha le: naj al chay le. %mor nan tij w-e:-ch k-0/cha le: naj al chay le. %eng %spa Mama "tij wech" dice la peque¤a Ros. N-T le: nukem xetzala b'ataj a wuma. *** %mor le: nu-kem x-0/etzalab'-a ta-j aw-uma:l. %eng %spa Mi tejida ya lo es descompusiste. C ay nan. %mor ay nan. %eng %spa ay, mama. N ay nan. %mor ay nan. %eng %spa ay, mama. *R1-39 J ay, nan, sib'alaj ab'usivo. %mor ay nan sib'alaj ab'usivo. %eng %spa ay mama, es muy abusiva. R cha:ya jun nu lin, nan, nan. %mor ch-0-a:/ya' jun nu-lin nan nan. %eng %spa Regalo me un centavo, mama, mama. N-T chatel ub'i at chuwa ja. %mor ch-at/el b'i at chi-u-wa jah. %eng DEP-2A/leave out 2A at-3E-mouth house. %spa Salgas te afuera. Ch kich, chak. = kich, chak. %mor kich, chak. %eng %spa N-Ch-C chab'ij mpe le: mus k'o: jun nu lin in e katcha. %mor ch-0-a/b'ij mpe le: mu's /k'o: jun nu-lin in e k-at/cha'. %eng %spa Diga le al ladino yo tengo un centavo diga. C jachike le: le? %mor jachike le: le? %eng %spa Cual de eso? Ch tak. = tak. %mor tak. %eng %spa N-T takale: chiriri takana chawech... %mor /takal e: chi-ri ri /takan-a ch-aw-e:-ch... %eng %spa Por alla', aqui, esperate. C jachike le le? %mor jachike le le? %eng %spa Cual de eso? Ch le? = le? %mor le? %eng %spa ese? C la kaya, la kin.. %mor la kaya, la kin.. %eng Ch le? = le? %mor le? %eng %spa ese? C kinaqs, lakinay. %mor kinaqs lakinay. %eng Ch ij, wech. = kintij wech. %mor *k-0-*in/tij w-e:-ch. %eng INCOMP-3A-1E/eat 1E-POSS-T. %spa como el mio. C le: patax. %mor le: patax. %eng %spa el pato. Ch tax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. C la kaya le: patax chwech in? %mor la kaya le: patax chwech in? %eng %spa Me vas a dar el pato? Ch tax, no, tax. = patax, no, patax. %mor patax no patax. %eng duck no duck. %spa pato, no, pato. Ch tax tak. = patax taj. %mor patax ta-j. %eng duck NEG-T. %spa No es pato. C tax tak. %mor tax tak. %eng R k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa Hay. C n k'o: taj? %mor n k'o: taj? %eng %spa No hay. R < >. C n k'o: patax? %mor n k'o: patax? %eng %spa hay pato. Ch taj tax. = k'o: taj patax. %mor /k'o: ta-j patax. %eng /exist NEG-T duck. %spa No hay pato. R jas uwach lelele. %mor jas u-wach le le le. %eng %spa Que es eso? C m k'o: taj tax chiri. %mor m k'o: taj tax chiri. %eng %spa No hay pato aqui. Ch m. =m. %morm. %eng %spa C m k'o: taj? %mor m k'o: taj? %eng %spa No hay? *R1-40 Ch kej. = kej. %mor kej. %eng horse. %spa caballo. C m k'o: taj? %mor m k'o: taj? %eng %spa No hay. E ri? %mor ri. %eng %spa este? E tzaqik. %mor /tzaq-ik. %eng %spa se cayo. C jachike le: le: ay. %mor jachike le: le: ay. %eng %spa Cual de ese? N-Ch-C kinya jun centavo chare: le: patax chat cho'qa chare: al cha:y. %mor k-0-in/ya' jun centavo chi-r-e: le: patax + ch-at/cha'-oq-a chi-r-e: al cha:y. %eng %spa le: voy a dar un centavio al pato diga le: Ros. Ch ta wech. tax. = charech le: patax. %mor chi-r-e:-!ch *le: patax. %eng at-3E-POSS-T the duck. %spa al pato. C ta wech le: tax. %mor ta wech le: tax. %eng %spa N-Ch-C a xa jun centavo katcha. %mor a xa jun centavo k-at/cha'. %eng %spa ay, solo un centavo diga. C jachike lele. %mor jachike lele. %eng %spa Cual de ese? Ch na len. = juna lin. %mor jun-a lin. %eng one-ADJ penny. %spa un centavo. Ch jachike le le? = jachike le le? %mor jachike le le. %eng which_one that that. %spa Cual de ese? Ch wachak. = wachak. %mor w-atzyak. %eng 1E-clothes. %spa mi vestido. R watzyak. %mor w-atzyak. %eng %spa mi vestido. C le: watzyak, awatzyak. %mor le: watzyak, awatzyak. %eng %spa mi vestido, tu ropa. C y le: le? ay. %mor y le: le? ay. %eng %spa y ese? ay. N-Ch tzijona k'ut cha al chay. %mor /tzijo-n-a k'u-t /cha' al chay. %eng /talk-absol-Tdep emph-T /say fam chay. %spa Habla pues Ros. R le: je kaan le le: k'ate ku ri... %mor le: je k-0-a/b'an le le: k'ate k'u ri... %eng %spa Asi vas a hacer, entonces. N-T jasach na k'o: ta kine: wi. %mor jasach na /k'o: ta k-in/b'e wi. %eng %spa Que es?, Donde irme. N-T kinan nukem. %mor k-0-in/b'an nu-kem. %eng %spa Voy a hacer mi tejido. C kanaq, kanaq chiri. %mor kanaq, kanaq chiri. %eng N-Ch al cha:y cha. %mor al cha:y /cha'. %eng %spa Ros dice. R ..k'ate ku ri le... %mor ..k'ate k'u ri le... %eng %spa Entonces. N-Ch kinan nukem. %mor k-0-in/b'an nu-kem. %eng %spa Voy a hacer mi tejido. N-Ch jama nukem. %mor /j-0-a/k'am-a nu-kem. %eng %spa Anda traer mi tejido. C a k'o: le: kem le: unan. %mor a k'o: le: kem le: unan. %eng %spa Tiene tejido su mama? N-Ch al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. *R1-41 N-Ch uy chamajij chik... %mor uy ch-0-a/maji-j chi-k... %eng %spa Empiesa otra vey. C al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. E b'a, dicha le: jun alen cha. %mor b'a di /cha' le: jun a-len /cha'. %eng %spa Muchacha, el un centavo dice. N-Ch nu le: jun len cha. %mor nu le: jun len /cha'. %eng %spa el un centavo dice. N-Ch ay, le: jun le: le: al cha:y k'olike. %mor ay le: jun le: le: al cha:y /k'o:-l-ik-e. %eng %spa ay, el un centavo de Ros todavia esta. N < >. %mor %eng %spa C k'o: le: jun a len? %mor k'o: le: jun a len? %eng %spa Tienes un centavo? C le: at, le: in. %mor le: at, le: in. %eng %spa Ud, yo. N-Ch al cha:y cha. %mor al cha:y /cha'. %eng %spa Ros dice. R e:na alcis. %mor e:na al cis. %eng %spa adios Francisca. N jat b'ah. %mor /jat b'ah. %eng go-2A emph. %spa Que le: vaya bien. E kaxe'j ta wib'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-i:b'. %eng incomp-3A-2E/scare neg 2E-refl. %spa No tengas miedo. C no. %mor no. %eng %spa E xa kusipaj kanoq jun awetzab'al le. %mor xa k-0-u/sipa-j kan-oq jun aw/etz'an-b'al le. %eng just incomp-3A-3E/gift-der leave-T one 2E/play-instr there. %spa Solo viene a regalar un tu juguete. E inaj patax. %mor inaj patax. %eng %spa el patito. E a utz kawilo? %mor a utz k-0-aw/il-o. %eng %spa te pares bien? R utz katcha di mem. %mor utz k-at/cha di mem. %eng %spa Esta bien diga mudo. E a utz kawil le: inaj patax? %mor a utz k-0-aw/il le: inaj patax. %eng %spa Te pares bien el patito? C le: le? %mor le: le? %eng %spa ese? C le: le: kab'inik. %mor le: le: kab'inik. %eng %spa Ese camina. E katetz'an ruk' katcha. %mor k-at/etz'an r-u:k' k-at/cha'. %eng incomp-2A/play 3E-with incomp-2A/say. %spa Vas a jugar con el diga. C le: le: kab'inik. %mor le: le: kab'inik. %eng %spa Ese camina. R jun lin kab'inik..jun lin kab'inik. %mor jun lin k-0/b'in-ik...jun lin k-0/b'in-ik. %eng %spa un centavo camina, un centavo camina. E tzaqik. %mor /tzaq-ik. %eng %spa se cayo. C tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se cayo. E xa kuxe'j rib'. %mor xa k-0-u/xe'j r-i:b'. %eng just incomp-3A-3E/scare 3E-refl. %spa tiene miedo. C jawi: ka wi la le? %mor jawi: ka wi la le? %eng %spa Donde hay esto? R di cha. %mor di /cha. %eng %spa muchacha dice. *xk'is le: nab'e uwa:ch R-1 *R1-41 Ch tax. = tax. %mor patax. %eng %spa pato. C chawech at. %mor chawech at. %eng %spa Para ti. N tajin kinb'ij chawech ma xatab'a kab'an. *** %mor /tajin k-0-in/b'ij ch-aw-e:-ch ma xata b'a k-0-a/b'an. %eng %spa Estoy diciendo. no estas areglando. N ab'anik at al talin. %mor a/b'an-ik at al talin. %eng 2E/do-nom 2A fam talin. %spa Catarina? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N jatzukuj le: xiyab' pa ja kaqaxi lawib'. *** %mor /j-0-a/tzuku-j le: /xiy-ab' pa ja k-0-qa/xi' le: aw-i:b'. %eng go-3A-2E/lookfor-der the comb in house incomp-3A-4E/comb + the 2E-refl. %spa Anda a buscar el peine en la casa te vamos a peinar. C wech in? %mor wech in? %eng %spa miyo. R no, no. %mor no, no. %eng %spa Ch chin. = wech in. %mor *w-*e:-ch in. %eng 1E-POSS-T 1A. %spa miyo. C o awech at? %mor o awech at? %eng %spa es tuyo. Ch at. = at. %mor at. %eng you. %spa R ne kaya taj jun nu len. %mor ne k-0-a/ya' ta-j jun nu-len. %eng %spa en que no me das un centavo. C awech at. %mor awech at. %eng %spa es tuyo. Ch ta. =ta. %morta. %eng %spa R ne kaya taj jun nu len juntira. %mor ne k-0-a/ya' ta-j jun nu-len juntira. %eng %spa en que no me diste un centavo. C a wech at. %mor a wech at. %eng %spa es tuyo. N al chay cha. %mor al chay /cha'. %eng %spa Ros dice. Ch no at. = no at. %mor no at. %eng no you. %spa N al chay, al chay...di. %mor al chay al chay...di. %eng %spa Ros, Ros, muchacha. N al chay janipa ajunab' cho'qa b'a che le: mus le. %mor al chay janipa a-jun-ab' /cha'-oq-a b'a che le: mu's le. %eng %spa Ros quantos a¤os tiene digale: al ladino. N pues, katinluj le: chib'ij b'a chare: le. *** %mor pues k-at-in/q'alu-j le: ch-0-i/b'ij b'a chi-r-e: le. %eng so incomp-2A-1E/hug-der the dep-3A-5E/say-der emph to-3E-poss + there. %spa Te voya abrazar diga le. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. N janipa ajunab' katcha chare:. %mor janipa a-jun-ab' k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Quantos a¤os tienes diga le. Ch pa nab'. = janipa ajunab'. %mor janipa *a-jun-ab'. %eng how_many 2E-year-PL. %spa Quantos a¤os tienes. N janipa... %mor janipa... %eng %spa Quantos. C veinti seis. %mor veinti seis. %eng %spa 26. N janipa lajunab' at. %mor janipa le: a-jun-ab' at. %eng %spa Quantos a¤os tienes. R veinti seis cha. %mor veinti seis /cha. %eng %spa 26 dice. R < >. %mor %eng %spa *R1-43 N ka'an at che cinco. %mor k-0-a/b'an at che cinco. %eng incomp-3A-2E/do 2A at five. %spa Lo haces de cinco. C la kawetam veinte seis? %mor la kawetam veinte seis? %eng %spa Sabes 26? Ch xi, xil. = xi, xil. %mor si, si'l. %eng yes, si'l. %spa C es jun, keb'.. %mor es jun, keb'.. %eng %spa es uno, dos. Ch n. =n. %morn. %eng %spa C oxib'.. %mor oxib'.. %eng %spa tres. Ch xib'. = xib'. %mor oxib'. %eng three. %spa C kejeb'.. %mor kejeb'.. %eng %spa quatro. Ch xib'. = xib'. %mor oxib'. %eng three. %spa C jo:b', wakib', wukub', waxakib', %mor jo:b', wakib', wukub', waxakib', %eng %spa cinco, seis, siete, ocho, C b'elejeb', lajuj, julajuj, kab'alajuj, %mor b'elejeb', lajuj, julajuj, kab'alajuj, %eng %spa nueve, diez, once, doce, C oxlajuj.. %mor oxlajuj.. %eng %spa trece. Ch xi, u. =xi, u. %morxi, u. %eng %spa C wujlajuj, olajuj, wajlajuj.. %mor wujlajuj, olajuj, wajlajuj.. %eng %spa quatorce, quince, diesiseis. C wujlajuj.. %mor wujlajuj.. %eng %spa dies siete. Ch xi. = si. %mor si. %eng yes. %spa C sib'ilaj luj..nujunab'. %mor sib'ilaj luj..nujunab'. %eng %spa muchos "luj" mi a¤os. N chab'ij k'ut chare: lea rosario. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: le: a rosario. %eng %spa Diga le pues Ros. C ay. %mor ay. %eng %spa N janipa la junab' katcha chare:. %mor janipa le: a-jun-ab' k-at/cha' chi-r-e:. %eng howmany the 2E-year-pl. %spa Quantos a¤os tienes diga le. R nan, jun nu len. %mor nan jun nu-len. %eng %spa Mama, un mi centavo. N eh. %mor eh. %eng R jun nu len. %mor jun nu-len. %eng %spa un mi centavo. N chinawiyej na kaqaqasa che jun che'. %mor ch-in-aw/iye'-j na k-0-qa/qas-a che jun che'. %eng dep-1A-2E/wait-der emph incomp-3A-4E/lower-Tdep at one tree. %spa Esperame lo vamos a bajer un arbol. Ch ya taq me'k lale, nan. = muye'k le le, nan. %mor muye'k le le nan. %eng doll the that mama. %spa N toqa chak'ama panoq. *** %mor toqa ch-0-a/k'am-a pan-oq. %eng after dep-3A-2E/carry-Tdep out-T. %spa Despues lo traes. Ch la me'ka le:'. Na? = la muyek le. %mor le: a-muye'k le. %eng the 2E-doll there. %spa mu¤eco. Ch la meka le:. Nan. = la muyek le. %mor le: a-muye'k le. %eng the 2E-doll there. %spa mu¤eco. Ch la meka le:. Nan. =la meka le:. Nan. %morla meka le:. Nan. %eng %spa = la muyek le. *R1-44 N katinch'ay in kamik. %mor k-at-in/ch'ay in kamik. %eng %spa Te voy a pegar ahora. N ... mek le. %mor ... me'k le. %eng %spa mu¤eco. N a ka kak cho'qa pan che le: mus? %mor a ka kak /cha'-oq-a pan che le: mus. %eng %spa Todavia es nuevo diga le: al ladino. Ch kak. = a ka kak. %mor *a *ka kak. %eng %spa Todavia es nuevo? N a ka k'ak? cho'qa chare:. %mor a ka k'ak /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Todavia es nuevo? diga le. Ch kak. = kak. %mor *a *ka kak. %eng %spa Todavia es nuevo? C kak'? %mor kak'? %eng Ch xi. =xi. %morxi. %eng %spa N a ka k'ak le: muyek? katcha? %mor a ka k'ak le: muye'k k-at/cha'. %eng Qy emph new the doll incomp-2A/say. %spa Todavia es nuevo el mu¤eco diga le. Ch kak mek. = kak mek. %mor *a *ka kak *le: muye'k. %eng Qy emph new the doll. %spa Todavia es nuevo el mu¤eco? C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa Hay. N kaka muyek katcha. %mor kak-a muye'k k-at/cha'. %eng %spa Mu¤eco nuevo diga. Ch si. = si. %mor si. %eng %spa N k'oo k'ak' katcha chare:. %mor /k'o: k'ak' k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Hay nuevo diga le. Ch m, chap, taj, wan. = m, chap, taj, wan. %mor ma *k-0-*a/chap ta-j *al wan. %eng neg incomp-3A-2E/grab neg-T fam wan. %spa No lo toques. N xatchux b'a lawakan ab'usiva. %mor x-at/chux b'a le: aw-aqan ab'usiva. %eng comp-2A/sit emph the 2E-leg abusive. %spa Ya te sentaste abusiva. N di chab'ij k'ut chare, a k'o: kak le: muyek? %mor di ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: a /k'o: kak le: muye'k. %eng %spa Muchacha diga le: pues Hay mu¤eco nuevo? N chab'ij, jawile: kape wi? katcha chare: le: mus. %mor ch-0-a/b'ij jawi le: k-0/pet wi k-at/cha' chi-r-e: le: mu's. %eng dep-3A-2E/say-der where the incomp-3A/come proloc incomp-2A/say + to-3E-poss. the ladino. %spa Diga le donde vienes diga le: al ladino. N jawile: katpe wi? katcha chare:. %mor jawi le: k-at/pet wi k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Donde vienes digale. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. R kaya k'o: jun na len al cha:y. %mor k-0-a/ya' /k'o: jun a-len al chay. %eng %spa Te van a dar un centavo Ros. N ma ji' kato qixb'ela linaj muyek chawe. %mor ma ji' k-0/atoqix b'e la le: inaj muye'k chi-aw-e:. %eng neg if incomp-3A/takeaway emph out the dim doll to-2E-poss. %spa si no, te van a quitar el mu¤eco. N al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. C jawe katpe wi alchay? %mor jawe katpe wi alchay? %eng %spa De donde vienes Ros? N le, le, tzi ma kata taj. %mor le le tzi ma k-0-a/ta' ta-j. %eng there there true neg incomp-3A-2E/hear neg-T. %spa No oiyes (no entiendes). N chab'ij k'ut chare: le: mus. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: le: mu's. %eng %spa Diga le al ladino. N jawi katpe wi katcha chare:. %mor jawi k-at/pet wi k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa De donde vienes diga le. C jawi: katpe wi, at? %mor jawi: katpe wi, at? %eng %spa De donde vienes Ud.? N di.. jawi katpe wi cho'qa chare:. %mor di.. jawi k-at/pet wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Muchacha, de donde vienes diga le. *R1-45 C ay. %mor ay. %eng %spa N chattaq'aloq. %mor ch-at/taq'-al-oq. %eng dep-2A/stand-pos-Tdep. %spa Para te. C kattzaqik. %mor kattzaqik. %eng %spa te Caes. N chab'ij pan chare: le: mus. %mor ch-0-a/b'ij pan chi-r-e: le: mu's. %eng %spa diga le: al ladino. C kattzaqik. %mor kattzaqik. %eng %spa te Caes. N chab'ij pan chare: le: mus. %mor ch-0-a/b'ij pan chi-r-e: le: mus. %eng %spa diga le: al ladino. N jawi katpe wi cho'qa chare: al chay. %mor jawi k-at/pe:t wi /cha'-oq-a chi-r-e: al chay. %eng %spa de donde vienes diga le: Ros. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. N chab'ij kut chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa diga le: pues. C tajin katan kab'an kem ruk' le: anan. %mor tajin katan kab'an kem ruk' le: anan. %eng %spa Estas tejiendo con tu mama? N al chay, jawi katpe wi? cho'qa chare:. %mor al chay jawi k-at/pet wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Ros, de donde vienes diga le. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C la kab'an kem? %mor la kab'an kem? %eng %spa Haces tejido? N < >. %mor %eng %spa N di, chab'ij k'ut chare:. %mor di ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Muchacha, diga le: pues. N janipa lajunab' at katcha chare: le: mus. %mor janipa le: a-junab' at k-at/cha' chi-r-e: le: mus. %eng howmany the 2E-year 2A incomp-2A/say to-3E-poss the ladino. %spa Quantos a¤os tienes diga le: al ladino. N janipa lajunab' katcha chare:. %mor janipa le: a-junab' k-at/cha' chi-r-e:. %eng howmany the 2E-year incomp-2A/say to-3E-poss. %spa Quantos a¤os tienes diga le. Ch pa nab'. = janipa la junab'. %mor janipa *le: *a-junab'. %eng howmany the 2E-year. %spa Quantos a¤os tienes? N pues le: naj muye ka chab'ij chare:. %mor pues le: naj muye'ka ch-0-a/b'ij chi-r-e:. %eng %spa El mu¤ecito diga le. N la kaya le: naj patax chuwe katcha. %mor la k-0-a/ya' le: naj patax chi-w-e: k-at/cha'. %eng Qy incomp-3A-2E/give the dim duck to-1E-poss incomp-2A/say. %spa Me vas a dar el pato diga le. N chab'ij b'a chare:. %mor ch-0-a/b'ij b'a chi-r-e:. %eng %spa Diga le. N chab'ij u chare: a kaya le: naj aqo:r chato. %mor ch-0-a/b'ij u chi-r-e: a k-0-a/ya' le: naj a-qo:r ch-0-a/ta'-o. %eng dep-3A-2E/say-Ttv emph to-3E-poss Qy incomp-3A-2E/give the dim + 2E-atole: dep-3A-2E/ask-Tdep. %spa y te voy a dar el atol, oiste? N al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. N cha:y. %mor cha:y. %eng %spa Ros. R al Rosaria, kinya k'ut linaj 'uq chawe. %mor al Rosaria k-0-in/ya' k'u't le: inaj 'uq ch-aw-e:. %eng %spa Ros te voy a dar la faldita. R xuya jun nulen. %mor x-0-u/ya' jun nu-len. %eng %spa Me dio un centavo. N laj at kan, sib'ilaj at ma¤osa. %mor laj at kan sib'ilaj at ma¤osa. %eng very 2A mean very 2A mean. %spa Estas muy brava tambien ma¤osa. R xa k'o: chuxe. %mor xa /k'o: chi-u-xe'. %eng %spa Esta abajo. *R1-46 N chab'ij chare: le: mus. %mor ch-0-a/b'ij chi-r-e: le: mu's. %eng %spa Diga le al ladino. N jaw ka k'am wi. %mor jawi k-0-a/k'am wi. %eng where incomp-3A-2E/carry proloc. %spa Donde lo traes. N jaw kat war wi cho'qa chare:. %mor jawi k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng where incomp-2A/sleep proloc /say-Tdep to-3E-poss. %spa Donde duermes diga le. N jawi kat war wi cho'qa chare:. %mor jawi k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Donde duermes diga le. N jawi kas kat war wi cho'qa chare:. %mor jawi kas k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Donde duermes siempre diga le. N k'o: linaj patax le: kuk'am b'i le: mus chare:. %mor /k'o: le: inaj patax le: k-0-u/k'am b'i le: mu's chi-r-e:. %eng /exist the dim duck rel incomp-3A-3E/carry out the ladino + to-3E-poss. %spa Este patito lo va a llevar el ladino. N kuk'am b'ik wemma katch'awik cha. %mor k-0-u/k'am b'i-k wemma k-at/ch'aw-ik /cha'. %eng incomp-3A-3E/carry out-T ifnot incomp-2A/talk-Tiv /say. %spa Lo va a llevar si no Hablas dice. N jawi pule: katwar wi cho'qa chare:. %mor jawi pu le: k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng where doubt the incomp-2A/sleep proloc /say-Tdep to-3E-poss. %spa Pero donde duermes digale. N di..al cha:y..di. %mor di al cha:y di. %eng %spa Muchacha, Ros, muchacha. N chab'ij k'ut chare: jun kon alkal ri. *** %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: jun kon ak'al ri. %eng %spa Diga lo pues, esta muchacha muda. N jawi: le: katwar wi cho'qa chare:. %mor jawi: le: k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Donde duermas digale. N uy, jun mem ri. %mor uy jun mem ri. %eng %spa uy, una muda. N chab'ij jawi le: katwar wi cho'qa chare: nan. %mor ch-0-a/b'ij jawi le: k-at/war wi /cha'-oq-a chi-r-e: nan. %eng %spa Diga le donde duermes diga le: mamacita. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. N jawi katwar wi katcha chare:. %mor jawi k-at/war wi k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Donde duermes diga le. N mudo katzaq takul la kaxa mpe le. %mor mudo k-0-a/tzaq ta qul la kaxa mpe le. %eng mute incomp-3A-2E/drop neg blanket X X emph there. %spa Muda, no botes la chomara, lo vas a ensuciar. N ay, pele: b'e ay kon alaj ak'al. %mor ay mpe le: b'e ay kon alaj ak'al. %eng %spa ya vista, ni¤a muda. N uy muda. %mor uy muda. %eng %spa uy, muda N chattakala b'ale. %mor ch-at/tak-al-a b'a le. %eng dep-2A/stand-pos-Tdep emph there. %spa Para te pues. N chab'ij chare: jawi lat k'o: wi katcha chare:. %mor ch-0-a/b'ij chi-r-e: jawi le: at /k'o: wi k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa Diga le donde estas diga le. N jawi katwar wi katcha. %mor jawi k-at/war wi k-at/cha'. %eng %spa Donde duermes diga. N la katwar pa ch'at o katwar chuwach ulew. %mor la k-at/war pa ch'at o k-at/war chi-u-wa:ch ulew. %eng Qy incomp-2A/sleep on bed or incomp-2A/sleep to-3E-face ground. %spa Duermes en una coma o en. N cho'qa chare:. %mor /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Diga le. N chab'ij k'ut chare: nan. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: nan. %eng %spa Diga le pues mamacita. N a k'o: ach'at katcha. %mor a /k'o: a-ch'at k-at/cha'. %eng Qy /exist 2E-bed incomp-2A/say. %spa Tienes coma diga. C katwar pa cha't, at? %mor katwar pa cha't, at? %eng %spa Duermes en una coma? R kinwarik cho'qa chare:. %mor k-in/war-ik /cho'q-a chi-r-e:. %eng incomp-1A/sleep-Tiv /say-Tdep to-3E-poss. %spa Duermo diga le. *R1-47 R mpe le: b'aq le:. %mor mpe le: b'aq le:. %eng %spa Mire la aguja. R jasche ma kaya k'o. %mor jasche ma k-0-a/ya' k'o. %eng %spa Porque no le recoges? N malay jaya pa le: karton kachik chare:. %mor malay /j-0-a/ya' pa le: karton k-0-a/chik chi-r-e:. %eng there go-3A-2E/give in the carton incomp-3A-2E/nail to-3E-poss. %spa Vaya, anda a dejar lo an el carton lo dejas clavado. C ay. %mor ay. %eng N cha:y, jab'ij k'u chare: le:. %mor cha:y /j-0-a/b'ij k'u chi-r-e: le:. %eng %spa Anda a decir selo. N jawi le: qas at k'o wi katcha chare:. %mor jawi le: qas at /k'o: wi k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa En donde estas digale. N cha:ya. %mor cha:y-a. %eng %spa Ros. Ch di. = di. %mor di. %eng %spa N di, al chay. %mor di al chay. %eng %spa muchacha, Ros. N al cha:y oy jun tzeq' alaj ak'al. %mor al chay oy jun tzeq' alaj ak'al. %eng %spa Ros, un ni¤a tonta. C jun al cha:y. %mor jun al cha:y. %eng %spa una Ros. N jun al cha:y. %mor jun al cha:y. %eng %spa una Ros. N al cha:y di. %mor al cha:y di. %eng %spa Ros, muchacha. C jun witz al cha:y. %mor jun witz al cha:y. %eng %spa una Ros peque¤a. N jun witz al cha:y cha. %mor jun witz al cha:y /cha'. %eng %spa una Ros peque¤a dice. N di.. %mor di.. %eng %spa muchacha. C ay. %mor ay. %eng %spa N chab'ij kopan chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u opan chi-r-e:. %eng %spa diga se lo. C ay. %mor ay. %eng %spa N chab'ij kopan chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u opan chi-r-e:. %eng %spa diga se lo. C ay. %mor ay. %eng %spa N jawi lat k'o wi katcha alchay. %mor jawi le: at /k'o: wi k-at/cha' al chay. %eng %spa Donde estas diga le Ros. N di.. jawi lat k'o wi katcha. %mor di jawi le: at /k'o wi k-at/cha'. %eng %spa muchacha, donde estas diga. N nama. %mor nama. %eng %spa mamacita. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que? N jawi: lat k'o wi cho'qa chare:. %mor jawi: le: at /k'o: wi /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Donde estas diga le. R < >. %mor %eng %spa N di. %mor di. %eng %spa muchacha. Ch < >. =< >. %mor< >. %eng %spa N jawi lat k'o wi cho'qa chare: le: mu's. %mor jawi le: at /k'o: wi /cha'-oq-a chi-r-e: le: mu's. %eng %spa Donde estas diga le al ladino. Ch a no. = a no. %mor a no. %eng %spa *R1-48 N b'ij k'ut. *** %mor /b'ij k'u-t. %eng %spa Diga pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N chab'ij k'ut chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Diga le. R ka e k'ule: mu's cha. %mor k-0/b'e: k'u le: mu's /cha'. %eng %spa Se va el ladino dice. R ka e k'ule: mu's cha. %mor k-0/b'e: k'u le: mu's /cha'. %eng %spa Se va el ladino dice. N ka'ek cha. %mor k-0/b'e-ik /cha'. %eng %spa Se vas dice. N kuk'am b'i linaj ja. %mor k-0-u/k'am b'i le: inaj jah. %eng %spa Se lleva la cosita. N linaj patax cha. %mor le: inaj patax /cha'. %eng %spa el patito dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N chattak'a loq jata chare:. %mor ch-at/tak'-al-oq /j-0-a/ta' chi-r-e:. %eng dep-2A/stand-pos-Tdep go-3A-2E/hear to-3E-poss. %spa Parate, anda a preguntar se lo. N kasipaj chuwe jab'ij chare:. %mor k-0-a/sipa-j chi-w-e: /j-0-a/b'ij chi-r-e:. %eng incomp-3A-2E/gift-Ttv to-1E-poss go-3A-2E/say-Ttv to-3E-poss. %spa me lo regalas, diga le. C no. %mor no. %eng %spa R b'e. %mor b'e. %eng %spa N ah, la gran chucha. %mor ah la gran chucha. %eng %spa N jun kon alaj ak'al ri. %mor jun kon alaj ak'al ri. %eng %spa Esta ni¤a muda. N despues chila, katwulul kan pa jun rato. %mor despues chi la k-at/wul-ul kan pa jun rato. %eng after at there incomp-2A/chat-int left in one moment. %spa Despues vas a estar platicando entre un rato. N kab'ij k'o chare: la tat. %mor k-0-a/b'ij /k'o: chi-r-e: le: a-tat. %eng %spa Lo vas a decir a tu papa. N xul k'o la jun mu's quk'. %mor x-0/ul /k'o: la jun mu's q-uk'. %eng %spa Vino un ladino con nosotros. N xuya jun nu patax katcha. %mor x-0-u/ya' jun nu-patax k-at/cha'. %eng %spa Me dio un pato diga. C la k'ax le: ak'alab', nan? %mor la k'ax le: ak'alab', nan? %eng %spa Son dificil los ni¤os. R e k'u le: at., ama k'o awal ko al? %mor e /k'u le: at a ma /k'o aw-al /k'o: al. %eng %spa y Ud, tiene hijos? C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. N janipa, janipa lajunab', kamik. %mor janipa, janipa le a-junab', kamik. %eng %spa cuantos a¤os tienes hora? C ri in? %mor ri in? %eng %spa yo. N je. %mor je. %eng %spa si. C viente-seis. %mor viente-seis. %eng %spa 26. N viente-seis, ah. %mor vienteseis ah. %eng %spa 26. R le: at k'ama ja katkule'ik %mor le: at k'a ma ja k-at/kule'-ik %eng the 2A doubt neg yet incomp-2A/marry-Tiv. %spa Ud todavia no se casa? *R1-49 C si. %mor si. %eng %spa N a katk'ule'ik we xatopanik. %mor a k-at/k'ule'-ik we x-at/opan-ik. %eng Qy incomp-2A/marry-Tiv if comp-2A/arrive-Tiv. %spa Se va a casar quando llega? C kin k'ulik. *** %mor ya xink'ule'ik. %eng %spa ya me casse. N le: katopanik. %mor le: k-at/opan-ik. %eng %spa cuando llegas? C si. %mor si. %eng %spa N le: kattzali tajik. %mor le: k-at/tzali-taj-ik. %eng then incomp-2A/return-pass2-Tiv. %spa Cuando regresas. C ah, ah pa primero rech Mayo. %mor ah, ah pa primero rech Mayo. %eng %spa el primero de Mayo. N ay, pa le: primero rech Mayo kattzalijik. %mor ay pa le: primero r-e:-ch Mayo k-at/tzalij-ik. %eng ay on the first 3E-poss-T May incomp-2A/return-Tiv. %spa en el primero de Mayo regresas? C ah no. %mor ah no. %eng %spa Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa C um, le: primero rech Mayo. %mor um, le: primero rech Mayo. %eng %spa Primero de Mayo. C le: wixoqil kulik. %mor le: wixoqil kulik. %eng %spa llega mi mujer. N ah, primero de Mayo kixkule'ik? %mor ah primero de Mayo k-ix/kule'-ik. %eng exc first of May incomp-5A/marry-Tiv. %spa Primero de Mayo se van a casar. C a je'. %mor a je'. %eng %spa N jampa ri kattzalijik? %mor jampa ri k-at/tzalij-ik. %eng %spa Cuando regresas? C pa Septiemb're. %mor pa Septiemb're. %eng %spa en Septiembre. N pa Septiemb're. %mor pa Septiemb're. %eng %spa en Septiembre. N jawi kok wi kanoq lali la wixoqil kak'amo? %mor jawi k-0/ok wi kan-oq le: ali le: aw-ixoq-il k-0-a/k'am-o. %eng where incomp-3A/enter proloc left-T the girl the 2E-woman-poss + incomp-3A-2E/carry-Ttv. %spa Donde se va a quedar tu esposa lo recibes? C jachike? %mor jachike? %eng %spa Cual? N jawi k'o wi kanoq lali la wixoqil kak'ama? %mor jawi /k'o: wi kan-oq le: ali le: aw-ixoq-il k-0-a/k'am-a. %eng %spa Donde se va a quedar tu esposa lo recibes? C xaq wexi le: wixoqil kulik. %mor xaq wexi le: wixoqil kulik. %eng %spa Solo mi mujer llega. N jawi k'o wi kanoq lali? %mor jawi /k'o: wi kan-oq le: ali. %eng %spa Donde esta la muchacha? C jawi? %mor jawi? %eng %spa Donde. N lali le: katk'ule'ik. %mor le: ali le: k-at/k'ule'-ik. %eng %spa La muchacha, te casas. N jawi k'u wi kanoq lali kamik. %mor jawi /k'o: wi kan-oq le: ali kamik. %eng %spa Donde esta la muchacha ahora? C kamik? %mor kamik? %eng %spa ahora? N je'. %mor je'. %eng %spa si. *R1-50 C no, pa primero rech Mayo. %mor no, pa primero rech Mayo. %eng %spa No en primero de Mayo. N si pero jawi k'u wi kanoq lali kamik? %mor si pero jawi /k'o: wi kan-oq le: ali kamik. %eng %spa si pero donde esta la muchacha ahora? C jawi kuli? %mor jawi kuli? %eng %spa Donde llega? N je', jawi je k'u wi kanoq. %mor je' jawi je k'o: wi kan-oq. %eng %spa Donde se a quedado? C pa EE.UU. %mor pa EE.UU. %eng %spa en lo EE.UU. N ah kattzalij na despues kate k'ulanoq? %mor ah k-at/tzalij na despues k-at-e/k'ula-n-oq. %eng ah incomp-2A/return sure after incomp-2A-go/marry-absol-Tiv. %spa Vas a regresar despues te vas a casar? C no no no no. %mor no no no no. %eng E ya xk'ule'ik. %mor ya x-0/k'ule'-ik. %eng %spa ya se caso. C ya xk'ule'ik. %mor ya xk'ule'ik. %eng %spa ya se caso. N ya at k'ulan chik. %mor ya at/k'ula-n chi-k. %eng already 2A/marry-nom again-T. %spa Estas casado? C si. %mor si. %eng %spa N k'o chi k'u le: rixoqil kamik. %mor /k'o: chi k'u le: r-ixoq-il kamik. %eng %spa Ya tiene mujer ahora? E no, primero de Mayo kulik cha. %mor no primero de Mayo k-0/ul-ik /cha'. %eng %spa No llega el primero de Mayo. N kulik le: rixoqil? %mor k-0/ul-ik le: r-ixoq-il. %eng %spa Llega su esposa? E m. %mor m. %eng %spa si. N ah. %mor ah. %eng %spa N jawi rat k'u wi kamik? %mor jawi rat /k'o: wi kamik? %eng %spa Donde estas ahora? C que? %mor que? %eng %spa N jawi rat k'u wi kamik? %mor jawi ri at /k'o: wi kamik. %eng %spa donde estas ahora? C jawi..? %mor jawi..? %eng %spa Donde? N lat k'u wi kamik? %mor le: at /k'o: wi kamik. %eng %spa donde estas ahora? C k'u wi..kamik? %mor k'u wi..kamik? %eng %spa Donde, ahora? N je'. %mor je'. %eng %spa si. C chiri..pa Zunil. %mor chi-ri pa Zunil. %eng %spa aqui..en Zunil. N ah. %mor ah. %eng C le: awi. %mor le: awi. %eng %spa tu pelo. R b'ani. %mor b'ani. %eng C la k'o aqi? %mor la k'o aqi? %eng %spa tienes pelo? N entonces tzukutaj kanoq lali awumal. %mor entonces /tzuku-taj kan-oq le: ali aw-uma:l. %eng inthatcase /lookfor-pass2 left-T the girl 2E-cause. %spa ya buscaste la muchacha. *R1-51 C ah no. %mor ah no. %eng %spa C na kintzukuj taj. %mor %eng %spa No lo busco. N kutzukuj taj. %mor k-0-u/tzuku-j ta-j. %eng %spa No lo busca. R kutzukuj taj. %mor k-0-u/tzuku-j ta-j. %eng %spa no lo busca. N ya mero katk'ule'ik. %mor ya mero k-at/k'ule'-ik. %eng now almost incomp-2A/marry-Tiv. %spa Ya te vas a casar? C no, na kintzukuj taj. %mor no, na kintzukuj taj. %eng %spa No, no lo busco. N la kanch kut le: jun awixoqil. %mor la kanch ku-t le: jun aw-ixoq-il. %eng Qy albino emph-T the one 2E-woman-inalien. %spa Es canche tu mujer? C al cha:y. %mor al cha:y. %eng %spa Ros. C al cha:y kattzukuj jun ala? %mor al cha:y kattzukuj jun ala? %eng %spa Ros buscas un muchacho? N xawaj at amilio. %mor x-0-aw/aj at a milio. %eng %spa Quieres tu Emilio? C la kattzukuja amilio. %mor la kattzukuja amilio. %eng %spa Vas a buscar Emilio? J k'u laji achi chom. %mor k'u le: a-ji achi chom. %eng %spa Tu suegro es hombre gordo. N chab'ij k'ut al chay di..di. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t al chay di di. %eng %spa Diga le Ros, muchacha, muchacha. C k'ax wakan. %mor k'ax wakan. %eng %spa Duela mi pie. N k'ax lawakan? %mor k'ax le: aw-aqan. %eng %spa te duele el pie. N jasa xub'ano? %mor jas-a x-0-u/b'an-o. %eng %spa Que lo hizo? N jas xub'ano la wakan? %mor jas x-0-u/b'an-o le: aw-aqan. %eng %spa Que lo hizo tu pie? C xaq, xaq le: t'uyulik. %mor xaq, xaq le: t'uyulik. %eng %spa solo estas sentado. C sikir wakan mak rech kule'em. %mor sikir wakan mak rech kule'em. %eng %spa se acalambro mi pie. N ah, a utz kin k'ama juna tem? %mor ah a utz k-0-in/k'am-a jun a-tem. %eng %spa Esta bien te voy a traer una tu silla. C jun a tem? %mor jun a tem? %eng %spa un silla? N je'. %mor je'. %eng %spa si. R kat kub'e puwi. %mor k-at/kub'e pa u-wi. %eng incomp-2A/sit on 3E-hair. %spa Te vas a sentar encima. C ah je. %mor ah je. %eng %spa si. N a utz keqak'ama junatem? %mor a utz k-0-e-qa/k'am-a jun a-tem. %eng Qy good incomp-3A-go-4E/carry-Tdep one 2E-chair. %spa Esta bien te vamos a traer una silla? T a tij jewa jewa. %mor a tij jewa jewa. %eng %spa J jama jun u tem cha al chay. %mor j-0-a/k'am-a jun u-tem /cha al chay. %eng go-3A-2E/carry-Tdep one 3E-chair /say fam chay. %spa Anda a traer una tu silla dice Ros. N uy jun al chay je kepe jun k'on. %mor uy jun al chay je kepe jun k'on. %eng %spa Este Ros parece una murde. R xutzir le: kem. %mor x-0/utzir le: kem. %eng %spa Ya esta el tejido? N xutzira kana kink'ama loq. %mor x-0/utzir-a kan na k-0-in/k'am-a la-oq. %eng %spa Ya esta, lo voy a traer. *R1-52 N jama loq al juan. %mor j-0-a/k'am-a la-oq al juan. %eng %spa Juana, anda a traerlo. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. R jama la at. %mor jama la at. %eng %spa vaya Ud a traer. N < >. %mor %eng %spa R pol. %mor pol. %eng %spa tirado. R nan kentija nu qor, %mor nan kentija nu qor, %eng %spa Mama, voy a comer mi atol. C kate ruk' anan? %mor kate ruk' anan? %eng %spa Te vas con tu mama? C saqarik nan. %mor saqarik nan. %eng %spa buenos dias. N eh saqarik. %mor eh saqarik. %eng %spa buenos dias. C a utz, ya utz. %mor a utz, ya utz. %eng %spa Esta bien, esta bien. C a utz at. %mor a utz at. %eng %spa Esta bien? C utz nu wach. %mor utz nu wach. %eng %spa Estoy bien. N maltiox cheri dios. %mor maltiox cheri dios. %eng %spa gracias a dios. N we utz awach. %mor we utz awach. %eng %spa que estas bien. C ah, je'. %mor ah, je'. %eng %spa N ay dios. %mor ay dios. %eng %spa ay dios. C rech los EE.UU. %mor rech los EE.UU. %eng %spa de los EE.UU. N ah si... %mor ah si... %eng C a utz. %mor a utz. %eng %spa N ya utz. %mor ya utz. %eng %spa N xatt'uyula chi jun rato. %mor x-at/t'uy-ul-a chi jun rato. %eng %spa Sientese un rato. C maltiox nan. %mor maltiox nan. %eng %spa gracias se¤ora. C jawi: k'o wi le: a nan? %mor jawi: k'o wi le: a nan? %eng %spa Donde esta tu mama? C jas kab'an le: a nan? %mor jas kab'an le: a nan? %eng %spa Que esta haciendo su mama? N la k'ut le: jun mu's le: alchay, jat k'ut. %mor la k'ut le: jun mu's le: alchay, /jat k'ut. %eng %spa Y viste esta ladino Ros, vaya pues. N al cha:y, jab'ij k'ut chare:. %mor al cha:y, /j-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Ros vaya a decirle. N jab'ixtaj k'u chare: le. %mor /j-0-a/b'ij-xtaj k'u chi-r-e: le. %eng %spa Vaya a decir se lo. *R1-53 Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa N jab'ixtaj chare: al Rosario. %mor /j-0-a/b'ij-xtaj chi-r-e: al Rosario. %eng %spa Vaya a decirselo, Ros. N al cha:y, al cha:y, chab'ij k'ut chare:. %mor al cha:y, al cha:y, ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Ros, Ros, diga le pues. N cha:ya kanoq le: jun lale: chuwek katcha. %mor ch-0-a/ya' kan-oq le: jun lale: chuwek k-at/cha'. %eng %spa deja me esta cosa ma¤ana diga. C jas kub'an le: a nan? %mor jas kub'an le: a nan? %eng %spa Que esta haciendo tu mama? Ch de. = de. %mor de. %eng %spa C k'o le: u chak? %mor k'o le: u chak? %eng %spa Tiene trabajo? Ch wach? = wach? %mor wach? %eng %spa Ch meik..meik. = muyek, muyek. %mor muyek muyek. %eng %spa mu¤eco, mu¤eco. C wach. %mor wach. %eng C jun mek. %mor jun mek. %eng Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa si. C a wutz kawil le: mek? %mor a wutz kawil le: mek? %eng %spa Te gusta el mu¤eco? C a utz kawil le: mek? %mor a utz kawil le: mek? %eng %spa Te gusta tu mu¤eco? Ch utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. C utz? %mor utz? %eng %spa bien? C janipa u junab'? %mor janipa u junab'? %eng %spa cuantos a¤os tiene? Ch no, Xinca. = no, Xinca. %mor no, Xinca. %eng %spa 5. C cinc? %mor cinc. %eng %spa 5. Ch xi? = xi? %mor xi. %eng %spa =cinco. %spa 5. C entonces nim le: mek. %mor entonces nim le: mek. %eng %spa Entonces es grande el mu¤eco? Ch xi? = xi? %mor xi. %eng %spa C nim. %mor nim. %eng %spa Es grande? Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa C en ta. %mor en ta. %eng Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa E jas uwach e ri, al cha:y? %mor jas u-wach e ri, al cha:y? %eng %spa Que es esto, Ros? Ch m = m %mor m %eng %spa E jas uwach... %mor jas u-wach... %eng %spa Que es. *R1-54 Ch la lon. = jaron. %mor jaron. %eng %spa agua. E uh. %mor uh. %eng %spa Ch ya... = ya... %mor ya... %eng %spa R jaron cha. %mor jaron cha. %eng %spa agua dice. E a utz kawil le: naj patax? %mor a utz k-0-aw/il le: naj patax? %eng %spa Te gusta el patito? Ch pix. = pix. %mor pix. %eng %spa tomato. E utz kawilo? %mor utz k-0-aw/il-o? %eng %spa Te gusta? Ch no mek. = no mek. %mor no mek. %eng %spa Ch muyek. = muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. E muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. R < >. C mek? %mor mek? %eng R k'o mab'ij. %mor k'o mab'ij. %eng %spa No digas nada. E le: kapitzo koq'ik para le... %mor le: k-0-a/pitz-oh k-0/oq'-ik para le. %eng that incomp-3A-2E/X-Ttv incomp-3A/cry-Tiv for that. %spa Quando lo apachas llora. E xato'oh? %mor x-0-a/to'-oh. %eng comp-3A-2E/help-Ttv. %spa Ya ayudaste. C k'ax jub'ik. %mor k'ax jub'ik. %eng %spa Cuesta un poco. E je ka'an le: ri chare:, je? %mor je k-0-a/b'an le: ri chi-r-e: je. %eng yes incomp-3A-2E/do the this to-3E-poss yes. %spa Asi le vas a hacer esto. E xutoh? %mor x-0-u/ta'-oh. %eng comp-3A-3E/hear-Ttv. %spa oigo. R kin'an in? mpa... %mor kin'an in? mpa... %eng %spa lo voy a hacer. R je ka'an le: riri. %mor je ka'an le: riri. %eng %spa Asi le hacen esto. R kapitzipatik e. %mor kapitzipatik e. %eng %spa le kapaqo. R axar katchare:. %mor axar katchare:. %eng %spa cuervo digale. R xar awira katchare:. %mor xar awira katchare:. %eng C jas kab'ij le: patax? %mor jas kab'ij le: patax? %eng %spa Que dice el pato. E al cha:y tasaj k'ut. %mor al cha:y ta/saj k'u-t. %eng %spa Ros, venga pues. R cha:ya kob' amilio nan. %mor cha:ya kob' amilio nan. %eng %spa Dele un trago a Emilio, mamacita. E kaqaya kan chupam jun chik le: awetzab'al. %mor k-0-qa/ya' kan chi-u-pam jun chi-k le: aw/etz'an-b'al. %eng %spa Lo vamos a dejar a dentro de tu juguete. E le: k'o chi jun awetzab'al le. %mor le: /k'o: chi jun aw/etz'an-b'al le. %eng %spa Alla tienes otra de tu juguete. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa No hay. *R1-55 E pareso. kaqaya chupanoq. %mor pareso. k-0-qa/ya' chi pan-oq. %eng %spa Por eso vamos a dejar. Ch wech pal li. = wech, etz'ab'al ri. %mor w-e:-ch /etz'a-b'al ri. %eng 1E-poss-T /play-instr this. %spa es mio, es tu juguete. C wetzab'al, nu gravador le. %mor wetzab'al, nu gravador le. %eng %spa mi juguete, mi gravador. Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa C nu gravador. %mor nu gravador. %eng %spa mi gravador. E jasa kub'ano le, al cha:y? %mor jas a k-0-u/b'an-o le, al cha:y? %eng %spa Tu estas haciendo, Ros? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa E jasa kub'ano le? %mor jas a k-0-u/b'an-o le? %eng %spa Que estas haciendo? Ch nek pasx. = nek pasx. %mor nek pasx. %eng %spa C pax. %mor pax. %eng J kasutinik choqoq nan? %mor k-0/suti-n-ik /cho'q-oq na:n. %eng incomp-3A/spin-absol-Tiv /say-Tdep mom. %spa Da vueltas diga, mamacita. Ch xut in. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-*ik. %eng incomp-3A/spin-absol-Tiv. %spa Da vueltas. C kasutinik? %mor kasutinik? %eng %spa Da vueltas. Ch keb' uj..mek. = keb' qacha?uj le: muyek. %mor keb' qacha'uj le: muyek. *** %eng %spa Tenemos dos mu¤ecos. C le: mekrofona. %mor le: mekrofona. %eng %spa microfona. Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa C le: vocina. %mor le: vocina. %eng %spa la bocina. Ch xina. = xina. %mor xina. %eng %spa bocina. C katch'aw k'ut. %mor katch'aw k'ut. %eng %spa habla pues. J chak'atisa:j cho'qa chare:ch cha. %mor chak'atisa:j cho'qa chare:ch cha. %eng %spa Enciende lo digale. J k'atisa:j cho'qa chare: na:n. %mor k'atisa:j cho'qa chare: na:n. %eng %spa Encienda lo diga lo mamacita. Ch chat, ix, xa:j. = chak'atisa:j. %mor ch-0-a/k'at-is-a:j. %eng dep-3A-2E/b'urn-cause-Tdep %spa Enciendelo. R chakatisaj cha. %mor ch-0-a/k'at-is-a-j /cha. %eng %spa Enciende lo. C ah je. %mor ah je. %eng C le botones. = los b'otones. %mor los b'otones. %eng %spa los botones. Ch tonex. = b'otones. %mor b'oton-s. %eng %spa botones. C ah je, y lele'? %mor ah je, y lele'? %eng %spa y ese? C jas uwach lele? %mor jas uwach lele? %eng %spa Que es eso? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa *R1-56 C jas uwach lele? %mor jas uwach lele? %eng %spa Que es eso? C ay. %mor ay. %eng C jas uwach lele? %mor jas uwach lele?. %eng %spa que es eso?. E jas u wach le: wari al chay? %mor jas u wach le: wari al chay? %eng %spa Que es este Ros? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa E saj k'ut al chay. %mor /saj k'u-t al chay. %eng %spa Venga, Ros. C la k'o le: nan, le: anan adentr. %mor la k'o le: nan, le: anan adentr. %eng %spa Esta tu mama adentro. C chupam le: ja? %mor chupam le: ja? %eng %spa a dentro de la casa? E a k'o: lana:n pa jah? %mor a /k'o: le: a-na:n pa jah. %eng Qy /exist the 2E-mom in house. %spa Esta tu mama en la casa? Ch lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng /exist-pos-Tiv. %spa Esta. E lik. %mor lik. %eng %spa Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. E jawi le? %mor jawi le? %eng %spa Donde esta? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. E ah. %mor ah. %eng %spa R nan mpe l al chay kuchap le: qor le. %mor nan mpe l al chay kuchap le: qor le. %eng %spa Mama, mire al Ros esta agarrando el atol. E al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. E kaxej ta wib'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-ib'. %eng %spa No tengas miedo. E saj jewa. %mor /saj jewa. %eng %spa Venga aca. C jawi katb'e wi? %mor jawi katb'e wi? %eng %spa Donde vas? E jawi kat'e wi? cha. %mor jawi k-at/b'e wi? /cha'. %eng %spa Donde vas? dice. E al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C kat e ruk' le: milio? %mor kat e ruk' le: milio? %eng %spa Te vas con Emilio? E kat'e wuk'? cha. %mor k-at/b'e w-uk'? /cha'. %eng %spa Te vas conmigo dice. C ja wi kat'e ruk' le: amilio? %mor ja wi kat'e ruk' le: amilio? %eng %spa Donde te vas con Emilio? E a kat'e wuk'? cha. %mor a k-at/b'e w-uk'? /cha'. %eng %spa Te vas conmigo dice? E kaxe'j ta wib'. %mor k-0-a/xe'j ta aw-ib'. %eng %spa No tengas miedo. E xaq katqachab'ej. %mor xaq k-at-qa/ch'aw-b'e-j. %eng %spa Solo vamos a platicar. C la nim lele? %mor la nim lele? %eng %spa Es grande ese? *R1-57 E jawii x'e wi latat? %mor jawii x-0/b'e wi le a-tat? %eng %spa Donde se fue tu papa? T e pa chak katcha. %mor /b'e pa /chak k-at/cha'. %eng %spa Se fue a trabajo diga. Ch ek chak. = x'e pa chak. %mor *x-0/b'e-!ik *pa /chak. %eng comp-3A/go-Tiv to work. %spa Se fue a trabajo. E pa chak. %mor pa /chak. %eng %spa en trabajo. T jas tajin ku'an ri le: qatat. %mor jas tajin ku'an ri le: qatat. %eng %spa Que esta haciendo nuestro padre. E n kux lamilio? %mor n kux le a milio? %eng %spa y Emilio? Ch no, ek chak. = no x'e pa chak. %mor no *x-0/b'e-!ik *pa /chak. %eng no comp-3A/go-Tiv to work. %spa Se fue a trabajo. E e pa chak. %mor /b'e pa /chak. %eng %spa Se fue a trabajo? T k'o chi kan ri le: saquleb'al le: qata:t. %mor /k'o chi kan ri le: saqule-b'al le: qa-ta:t. %eng /exist now left this the cut-instr the 4E-dad. %spa ya esta la maquina para cortar pelos. T k'o kan chuuq le: xan. %mor /k'o kan chuuq le: xan. %eng /exist left hanging the wall. %spa Colgando en el pared. Ch iy xan cha. = iy xan cha. %mor iy xan /cha'. %eng %spa pared. R ay b'uro, we xinichikmayer b'ik. %mor ay b'uro we x-in-i/chikmayer b'i-k. %eng exc ass if comp-1A-5E/push dir-T. %spa Si me van a empujar. R kintik'ij b'e wib' pa jalom. %mor kintik'ij b'e wib' pa jalom. %eng %spa Me voy a tirar en las cabezas de Uds. R jejeje katin. (= tzenik.) %mor %eng %spa E kajula chila di. %mor k-0-a/jul-a chila di. %eng %spa Vaja te de alli muchacha. E jas ku'an chawe la talin? %mor jas k-0-u/b'an chi-aw-e le a talin? %eng %spa Que te hace al Catarina? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa E jas ku'an chawe? %mor jas k-0-u/b'an chi-aw-e:. %eng what incomp-3A-3E/do to-2E-poss. %spa Que te estas haciendo? Ch chek. = chek. %mor chek. %eng %spa E 6h. %mor 6h. %eng %spa Ch cheks. = cheks. %mor cheks. %eng %spa C chakets. %mor chakets. %eng %spa Ch je, chik wi. = je, chik wi. %mor je chiki luwi. %eng %spa de cabeza. C chuke wi. %mor chuke wi. %eng Ch le, che uwi, chupuwi. = le, che uwi, chupuwi. %mor le, che uwi, chupuwi. %eng %spa C chupuwi? %mor chupuwi? %eng %spa E cha taqab'a. %mor cha taqab'a. %eng %spa pare lo. C chupe, chupe lu wi? %mor chupe, chupe lu wi? %eng %spa *R1-58 E le: chataqab'a. %mor le: ch-0-a/taqa-b'a. %eng %spa para lo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa C chupe lu wi? %mor chupe lu wi? %eng %spa E le, kataqab'a pulew? %mor le, k-0-a/taqa-b'a pa ulew? %eng %spa Paralo sobre la tierra. E kataqab' pulew? %mor k-0-a/taqa-b' pa ulew? %eng %spa paralo sobre la tierra. Ch le? = le? %mor le? %eng %spa ese? E le. %mor le. %eng %spa ese. E la kataqe'ek? %mor la k-0/taq-e-ik? %eng %spa Se para? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese? C le..la ka... %mor le..la ka... %eng %spa E jas u wach le: wari? %mor jas u wach le: wari? %eng %spa Que es este? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. E jas uwach? %mor jas u-wach? %eng %spa Que es? Ch ek; no ek. = muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. E jah? %mor jah? %eng %spa Ch no ek. = no muyek. %mor no muyek. %eng %spa mu¤eco. C jun ek? %mor jun ek? %eng %spa E jas ub'i? %mor jas u-b'i? %eng %spa Como se llama? E jas ub'i? %mor jas u-b'i? %eng %spa Como se llama? R jas ub'i? cha mudo. %mor jas ub'i? cha mudo. %eng %spa Come se llama, dice muda. R ay chi ma kach'aw taj. %mor ay chi ma k-at/ch'aw ta-j. %eng exc when neg incomp-2A/talk neg-T. %spa ay, quando no hablas. N chab'ij k'ut al chay. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t al chay. %eng %spa Diga pues Ros. R kaya k'ut le: pal chaweri. %mor kaya k'ut le: pal chaweri. %eng %spa Te van a dar le juguete ahorita. R le, le: pal le. %mor le, le: pal le. %eng %spa el juguete. R le: pal le. %mor le: pal le. %eng %spa el juguete. N chab'ij chare: le: mu's. %mor ch-0-a/b'ij chi-r-e: le: mu's. %eng %spa Diga le al ladino. N k'o jun watzyak k'ak katcha chare: al chay. %mor /k'o: jun w-atzyak k'ak k-at/cha' chi-r-e: al chay. %eng %spa Tengo ropa nueva diga le Ros. R b'ij chare: le. %mor b'ij chare: le. %eng %spa diga le. R k'o jun watzyak k'ak chawila mpe le. %mor k'o jun watzyak k'ak chawila mpe le. %eng %spa Tengo una ropa nueva, mira lo. *R1-59 N maja kinkojo katcha. %mor maja k-0-in/koj-o k-at/cha'. %eng %spa No la he usado digo. R a kipale: katcha le. %mor a kipale: katcha le. %eng %spa como miralo. R kipale: diga le. %mor kipale: diga le. %eng %spa k'utu katcha. R Muestre lo. %mor Muestre lo. %eng %spa jun a pot an chare: katcha. R una tu huipil, si pues, diga. %mor una tu huipil, si pues, diga. %eng C a nim le: atzyak? %mor a nim le: atzyak? %eng %spa Es grande tu ropa? E jachin aj chaqe le: wari al chay? %mor jachin aj chaqe le: wari al chay? %eng %spa De quien es esto Ros? E jachin aj chaqe. %mor jachin aj chaqe. %eng %spa De quien es? Ch no, a chak in. = no, a chak in. %mor no, a chak in. %eng %spa Ch watzyak in. = watzyaq in. %mor w-atzyaq in. %eng %spa mi ropa. E awatzyak at? %mor aw-atzyak at? %eng %spa Es tu ropa? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa si. E jachin xanowik? %mor jachin x-0/b'an-ow-ik. %eng who comp-3A/do-focap-Tiv. %spa quien lo hizo? Ch nana. = nana. %mor nana. %eng %spa mi mama. E 6h? %mor 6h. %eng uh. %spa Ch uj. = uj. %mor uj. %eng %spa nosotros. R are lare cha. %mor are lare cha. %eng %spa Ella dice. E uj.. jampa kakojo? %mor uj.. jampa k-0-a/koj-o? %eng %spa nosotros, quando lo vas a hacer? Ch m..sit. = m..sit. %mor m..sit. %eng %spa E 6h. %mor 6h. %eng %spa N kamik katcha al chay. %mor kamik k-at/cha' al chay. %eng %spa Hoy diga Ros. R kamik cho'qa k'ut. %mor kamik cho'qa k'ut. %eng %spa Hoy diga pues. E jampa kakoj awatzyak? %mor jampa k-0-a/koj aw-atzyak? %eng %spa Quando lo vas a hacer tu ropa? R . %mor . %eng %spa R ah, mudo. %mor ah, mudo. %eng %spa ah, muda. C jas kab'an.. le: ratzyaq? %mor jas kab'an.. le: ratzyaq? %eng %spa Que haces, la ropa. R dicha jas ku'an atz'yaq? cha muda. %mor dicha jas ku'an atz'yaq? cha muda. %eng %spa muchacha, que hace tu ropa dice muda. N cha chab'ij k'u le: mu's le. %mor cha ch-0-a/b'ij k'u le: mu's le. %eng %spa Diga le al ladino. N < >. %mor < >. %eng %spa al chay. N Ros. %mor Ros. %eng %spa Ch no, taj e'. = n k'o taj e'. %mor no *n /*k'o: ta-j e'. %eng %spa no hay. *R1-60 N chab'ij k'u le: mu's. %mor ch-0-a/b'ij k'u le: mu's. %eng %spa Diga le al ladino. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N utz? %mor utz? %eng %spa Esta bien? C utz. %mor utz. %eng %spa Esta bien? Ch utz taj. = utz taj. %mor utz taj. %eng %spa no esta bien. N tzijona k'u ruk'. %mor /tzij-on-a k'u r-uk'. %eng %spa Habla con el. Ch mpa. = mpa. %mor mpa. %eng %spa N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. N tzijona k'u ruk' le: mu's. %mor /tzij-on-a k'u r-uk' le: mu's. %eng %spa Habla con el ladino. E chaya. k'o chi jun chi lawetzab'al ri. %mor chaya. /k'o: chi jun chi le aw/etz'an-b'al ri. %eng %spa Ros, aqui tienes otra juguete. Ch eno. = eno. %mor eno. %eng %spa bueno. E le, we ta xa kawilo. %mor le, we ta xa k-0-aw/il-o. %eng %spa ese, si lo vieras. N jas uwach katcha. %mor jas u-wach k-at/cha'. %eng %spa Que es? diga. N chatk'utu chu nuwach katcha. %mor ch-0-a/k'ut-u chi nu-wach k-at/cha'. %eng %spa Muestra me lo diga. E chawile mpe le, le. %mor ch-0-aw/ila mpe le, le. %eng %spa Mira lo, ese,, ese. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. E le. %mor le. %eng %spa ese. N di le: cha. %mor di le: /cha'. %eng %spa muchacha, ese dice. E le: le. %mor le: le. %eng %spa ese, ese. N ay la k'ut ruk'am chi jun ixpeq. %mor ay la k'ut r-u/k'am-am chi jun ixpeq. %eng %spa ya vieron tiene un sapo. N le: jun e. %mor le: jun e. %eng %spa ese. N k'o jun expeq dih. %mor /k'o: jun ixpeq dih. %eng %spa Hay un sapo muchacha. N jawila chakowi:j. %mor /j-0-aw/il-a ch-0-a/kowi:-j. %eng go-3A-2E/see-Tdep dep-3A-2E/hurry-Ttv. %spa Anda a verlo apurate. E le. %mor le. %eng %spa ese. N chay. %mor chay. %eng %spa Ros. E k'o chi jun chik e'. %mor /k'o: chi jun chi-k e'. %eng %spa Hay otro. Ch chis 'ek pek. = chi x'e: le: ixpek. %mor chi *x-0/b'e le: ixpek. %eng %spa el sapo negro. N chix jun q'eq' ixpeq cha. %mor chix jun q'eq' ixpeq /cha'. %eng %spa un sapo negro. *R1-61 E jas uwach? %mor jas u-wach? %eng %spa Que es? Ch no, ek pek. = no, ek pek. %mor no, ek pek. %eng %spa Ch q'eq ixpek. = q'eq ixpek. %mor q'eq ixpek. %eng %spa el sapo negro. R payaso kat cha. %mor payaso kat cha. %eng %spa payaso diga. Ch no, pek poy. = no, pek poy. %mor no, pek poy. %eng %spa Ch expek. = expek. %mor ixpeq. %eng %spa el sapo, espanta pajaro. E jachin aj chake? %mor jachin aj chake? %eng %spa de quien es? J wech in choqoq. %mor wech in choqoq. %eng %spa Mio diga. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. Ch wech in. = wech in. %mor w-e-ch in. %eng %spa E awe at. %mor aw-e at. %eng %spa Es tuyo. T a ma katch'aw juxil. %mor a ma katch'aw juxil. %eng %spa No hablas un poco. R ruk' le. %mor ruk' le. %eng E pero ma koktaj. %mor pero ma k-0/oq' ta-j. %eng %spa pero no suena (lloro, habla). C la ka tzijon le: imul ruk' le: patax? %mor la ka tzijon le: imul ruk' le: patax? %eng %spa Platica el conejo con el pato? E keb'. %mor keb'. %eng %spa dos. Ch keb' na. = keb' na. %mor keb' na. %eng %spa dos todavia. R katzijon taj katcha. %mor katzijon taj katcha. %eng %spa No platica diga. C ka tzijon taj? %mor ka tzijon taj? %eng %spa no platica? Ch tij lom. = tij lom. %mor tij lom. %eng %spa Ch kutij joron. = kutij joron. %mor kutij joron. %eng %spa Come agua. N katch'aw taj le: jun katcha al chay. %mor k-at/ch'aw ta-j le: jun k-at/cha' al chay. %eng %spa No hablas el uno diga Ros. E kachap taj, kachap taj. %mor k-0-a/chap ta-j, k-0-a/chap ta-j. %eng %spa no hablas diga mamacita. C katzijon le: patax ruk' le: imul? %mor katzijon le: patax ruk' le: imul? %eng %spa Habla el pato con el conejo. Ch nan tip. = nan tip. %mor nan tip. %eng %spa C jas kub'ij le: patax chech le: imul? %mor jas kub'ij le: patax chech le: imul? %eng %spa Que dice el pato con el conejo. Ch li no, le: k'u. = li no, le: k'u. %mor li no, le: k'u. %eng %spa N chab'ij k'ut al chay. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t al chay. %eng %spa diga pues Ros. N chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa N ka'an ta molestar at al talin. %mor k-0-a/b'an ta molestar at al talin. %eng %spa No le molestas Catarina. N a xatoh lare sib'alaj ab'usivo. %mor a x-0-a/ta'-oh le are sib'alaj ab'usivo. %eng %spa Ya oiste es muy abusivo. *R1-62 C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. N chab'ij k'u chare: al chay. %mor ch-0-a/b'ij k'u chi-r-e: al chay. %eng %spa Diga le Ros. Ch kapuk le: milia. *** = kapuk le: milia. %mor kapuk le: milia. %eng %spa T milio xa'an ej. %mor milio xa'an ej. %eng %spa Emilio hiyiste judio? Ch an ej milio. = an ej milio. %mor *x-0-*a/b'an ej milio. %eng %spa Emilio hiyiste judio. Ch xa an ej. = xab'an ej. %mor x-0-a/b'an ej. %eng %spa hiziste judio. N chab'ij k'ut chare: al chaya. al chaya. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e: al chaya. al chaya. %eng %spa Diga lo pues Ros. al chaya. R jasach mem. %mor jasach mem. %eng %spa Que es muda. R al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. N jun al chaya le: di. %mor jun al chaya le: di. %eng %spa Esta Ros muchacha. N chab'ij k'u chare:ch. %mor ch-0-a/b'ij k'u chi-r-e:-ch. %eng %spa diga le pues. N xu'an ej le: jun ala le: a milio. %mor x-0-u/b'an ej le: jun ala le: a milio. %eng %spa Hiep judio esto muchacho Emilio. N katcha chare:ch al chaya. %mor k-at/cha' chi-r-e:-ch al chaya. %eng %spa diga le Ros. N xt al chay. %mor xt al chay. %eng %spa xt, Ros R xu ano xaq jech chi pa le: campo cha. %mor xu ano xaq jech chi pa le: campo cha. %eng %spa Hiep comorenco en el campo dice. N chaya..al chaya. %mor chaya..al chaya. %eng %spa Ros, Ros. R .. %mor .. %eng %spa N uy, le: jun a Rosaria ri abusivo. %mor uy, le: jun a Rosaria ri abusivo. %eng %spa esto Ros es abusiva. R di. %mor di. %eng %spa muchacha. R < >. %mor .. %eng %spa N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R %mor %eng %spa E a k'ak' e jun el al chay? %mor a k'ak' e jun el al chay? %eng %spa Es nuevo ese Ros. E a k'ak'. %mor a k'ak'. %eng %spa Es nuevo? Ch kak. = kak. %mor kak. %eng %spa es nuevo. N xa ri'j katcha al chay. %mor xa ri'j k-at/cha' al chay. %eng %spa Es viejo diga Ros. R xa jun ri'ja la chik cho'qoq. %mor xa jun ri'ja la chik cho'qoq. %eng %spa Es un viejo diga. N xa jun ri'ja katcha al chay. %mor xa jun ri'ja k-at/cha' al chay. %eng %spa Es un viejo diga Ros. N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. *R1-63 C a kak le: keb'? %mor a kak le: keb'? %eng %spa Son nuevos los dos? E a kak keb'. %mor a kak keb'. %eng %spa Son dos nuevos? C ja.. jachilee le: kak? %mor ja.. jachilee le: kak? %eng %spa Cual es lo nuevo? N kawesaj ta lukux chakowij? %mor k-0-aw/esaj ta le: u-kux ch-0-a/kowi:-j. %eng incomp-3A-2E/take neg the 3E-stick dep-3A-2E/hurry-Ttv. %spa No vas a sacar el palo apurte. R katuchab'ej pa qach'ab'al le. %mor k-at-u/cha-b'e-j pa qa/ch'aw-b'al le. %eng incomp-2A-3E/say-instr-Ttv in 4E/talk-instr there. %spa Te habla en nuestra lengua. C jachike le: wetzab'al le: kej. %mor jachike le: wetzab'al le: kej. %eng %spa Cual es tu juguete, el caballo. Ch koj, kaj... = koj, kaj... %mor koj, kaj... %eng %spa C jachike awetzab'al le: kej. %mor jachike awetzab'al le: kej. %eng %spa Cual es tu juguete caballo? N xawilo le. %mor x-0-aw/il-o le. %eng %spa Ya ha viste? R me gusta bailar el ssoy. %mor me gusta bailar el ssoy. %eng %spa N .. tzat sucio. %mor .. tzat sucio. %eng %spa Estas muy sucio. N la k'ut ma wetam ta juxxil le. %mor la k'ut ma aw/etam ta juxxil le. %eng %spa Ya viste, no sabes nada. N laj tzel kawil le: kab'ano. %mor laj tzel k-0-aw/il le: k-0-a/b'an-o. %eng %spa Me cae malo lo que haces. R nan. %mor nan. %eng %spa mama. N < >. %mor %eng %spa R ay la mek xutokij lamilio. %mor ay la mek xutokij lamilio. %eng %spa Tu mu¤eco lo quitar Emilio. N chawila le: kalob' le. %mor ch-0-aw/il-a le: kalob' le. %eng %spa Mira el lasso. N xa ko kanoq e nim rakan. %mor xa /k'o: kan-oq e nim r-aqan. %eng %spa Este el lasso largo. R ay nu wi nan. %mor ay nu wi nan. %eng %spa ay, mi pelo mama. N ma kita ta b'a. %mor ma k-0-i/ta' ta b'a. %eng %spa No oyen Uds. N sib'ilaj ix abusivo b'ana. %mor sib'ilaj ix abusivo b'ana. %eng %spa Son muy abusivas. N tajin kinb'ij xatch'awa k'o at. %mor /tajin k-0-in/b'ij x-at/ch'aw-a /k'o: at. %eng %spa le estoy diciendo que hablan Uds. N tz'ek' alaj ak'al. %mor tz'ek' alaj ak'al. %eng %spa ni¤a media muda. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N ay sib'ilaj abusivo. %mor ay sib'ilaj abusivo. %eng %spa Es muy abusivo. N ri b'a amilio chik'ama b'ik. %mor ri b'a amilio ch-0-i/k'am-a b'i-k. %eng %spa Aqui esta Emilio lleva te lo. N ama k'o kunub'al. %mor ama /k'o /kun-u-b'al. %eng %spa No tiene medicina? N ama k'o jun mu's. %mor ama /k'o: jun mu's. %eng %spa No hay un ladino? N jiya kan chare:ch. %mor /j-0-i/ya' kan chi-r-e:-ch. %eng %spa Vayan a dar se lo. N kiya kunub'al chare: le: jun ak'al. %mor k-0-i/ya' /kun-u-b'al chi-r-e: le: jun ak'al. %eng %spa Le van a dar medicine a esta patoja. *R1-64 C ay, alih. %mor ay, alih. %eng %spa ay, muchacha. E ka'an taj le: kem. %mor k-0-a/b'an ta-j le: kem. %eng %spa No vas a hacer el tejado? C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. N ay, al Rosari. %mor ay, al Rosari. %eng %spa E Rosari. %mor Rosari. %eng %spa N we xa'ana le: nukem katinch'ayol. %mor we x-0-a/b'an-a le: nu-kem k-at-in/ch'ay-o. %eng %spa Si vas a hacer mi tejido te voy a pegar. E Rosari. %mor Rosari. %eng %spa R Rosaria mem. %mor Rosaria mem. %eng %spa Ros es muda. N Rosari. %mor Rosari. %eng %spa C al chay;. %mor al chay;. %eng %spa Ros. C a utz le: koj, koj. %mor a utz le: koj, koj. %eng %spa Esta bien si. C kojtzalij pa martes. %mor kojtzalij pa martes. %eng %spa regresamos a mertes. N al chaya cha. %mor al chaya /cha'. %eng %spa Ros dice. C la utz we kojtzalij pa martes. %mor la utz we kojtzalij pa martes. %eng %spa Esta bien si regresamos a Martes. N al chaya cha. %mor al chaya /cha'. %eng %spa Ros dice. N kepech juntira awuk' cha. *** %mor k-e/pet juntira aw-uk' /cha'. %eng %spa Van a venir otra vez contigo dice. N a xato katch'awik ri? %mor a x-0-a/ta'-o k-at/ch'aw-ik ri? %eng %spa Oiriste vas a hablar. N le: ka'e awuk' e. %mor le: k-0/b'e aw-uk' e. %eng %spa El se va contigo. C kab'inisaj le: patax? %mor kab'inisaj le: patax? %eng %spa va a caminar el pato? C kab'inisaj a ak'..ay. %mor kab'inisaj a ak'..ay. %eng %spa Lo vas a cominar tu? Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa C jas kab'an le: patax? %mor jas kab'an le: patax? %eng %spa Que hace el pato? E jas kub'an linaj patax? cha. %mor jas k-0-u/b'an le inaj patax? /cha'. %eng %spa Que hace el patito? dice. E jas kub'ano? %mor jas k-0-u/b'an-o? %eng %spa Que hace? N chab'ij k'ut. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa Diga pues. R kab'inik chakok di. %mor kab'inik chakok di. %eng %spa Camina diga muchacha. N ay jawil la. %mor ay /j-0-aw/il la. %eng %spa Anda a ver lo. N ay chulito bonito le. %mor ay chulito bonito le. %eng %spa chulita bonita. N at kawaj cha. %mor at k-0-aw/aj /cha'. %eng %spa A ud lo quieres? *R1-65 Ch ay, xe wib'. = ay, kinxe'j wi:b' %mor ay, *k-0-*in/xe'j w-i:b'. %eng %spa Tengo miedo. N jasa moda kaxej awib' patax e? %mor jasa moda k-0-a/xe'j aw-ib' patax e? %eng %spa Porque tienes miedo el patito. N le: patax e. %mor le: patax e. %eng %spa es pato. C jas kab'inisaj? %mor jas kab'inisaj? %eng %spa Que caminas. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa N ay chulita. %mor ay chulita. %eng %spa N kesaj le mes pu lu b'e. %mor k/esa-j le mes pa le u-b'e. %eng %spa Quitar el gato en su camino. N e cha ku yo? o kaqatenik. %mor e cha ku yo? o k-0/qaten-ik. %eng %spa para que pueda paser. N linaj tax. %mor le inaj patax. %eng %spa el patito. E kasipaj chuwe cho'qa chare:. %mor k-0-a/sipa-j chi-w-e /cha'-oq-a chi-r-e:. %eng %spa Regale me digale. N chata chare: a kuya le: mu's choqoq. *** %mor ch-0-a/ta' chi-r-e: a k-0-u/ya' le: mu's /cha'-oq. %eng %spa Pida a el se lo irader el ladino. N al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. E sipaj chuweh choqa chare:? %mor /sipa-j chi-w-eh /cha'-oq-a chi-r-e:? %eng %spa Regale me diga le. Ch paj weh. = sipaj chuwe. %mor /sipa-j *chi-w-e. %eng %spa Regale me. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa C ay. %mor ay. %eng Ch ya e. = ya e. %mor ya e. %eng %spa C jas kab'an? %mor jas kab'an? %eng %spa Que haces? E jas kub'an le: patax? cha. %mor jas k-0-u/b'an le: patax? /cha'. %eng %spa Que hace el pato? dice. R di chatchawo k'ut mem. %mor di chatchawo k'ut mem. %eng %spa Muchacha, habla pues mieda. R ay katch'aw taj di. %mor ay katch'aw taj di. %eng %spa ay, no hablas muchacha. R sib'ilaj tzel kawil juna mono. %mor sib'ilaj tzel kawil juna mono. %eng %spa No me gusta tu mono. C kisik. %mor kisik. %eng %spa se termino. E xk'isik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa Se termino. C k'ax le. %mor k'ax le. %eng %spa Cuesta. Ch no, nan, nan, nan, ay nan. = no, nan, nan, nan, ay nan. %mor no, nan, nan, nan, ay nan. %eng %spa N sib'ilaj at peya. %mor sib'ilaj at peya. %eng %spa Sos muy fea. N jab'ana b'anik lawuk'. %mor /j-0-a/b'an-a /b'an-ik le aw-uq. %eng %spa arregla tu corte. *R1-66 N mu's. %mor mu's. %eng %spa ladino. R saj k'ut al Rosario chiri ene. %mor saj k'ut al Rosario chiri ene. %eng %spa Venga pues Ros aqui. R kinya k'u jun a ley. %mor kinya k'u jun a ley. %eng %spa Te voy a dar un centavo. R kinya k'u jun a len. %mor kinya k'u jun a len. %eng %spa Te voy a dar un centavo. N < >. %mor %eng %spa R lay chaya, lay chaya, lay. %mor lay chaya, lay chaya, lay. %eng %spa Ros, Ros, al chay. R naj cuenta lay. %mor naj cuenta lay. %eng %spa un cuentecito. N maltiox chawech le: jun muyek katcha chare:. %mor maltiox chi-aw-e-ch le: jun muyek k-at/cha' chi-r-e:. %eng %spa gracias para el mu¤eco diga le. R ah je', u ku an le: riri. %mor ah je', u ku an le: riri. %eng %spa hace esto? R le: chawilo ampele. %mor le: chawilo ampele. %eng %spa Mira lo. Ch crys. = crys. %mor crys. %eng %spa R la k'ute? %mor la k'ute? %eng %spa Ya viste? N maltiox chawech le: jun muyek katcha. %mor maltiox chi-aw-e-ch le: jun muyek k-at/cha'. %eng %spa gracias para el mu¤eco diga. R karaj taj? %mor karaj taj? %eng %spa No quiere? R chakuwij k'ut al Rosario. %mor ch-0-a/kuwi-j k'u-t al Rosario. %eng %spa apurate Ros. N sa'j ab'ij chare:. %mor /saj a/b'ij chi-r-e:. %eng %spa Venga decir se lo. N < >. %mor < >. %eng C jachike le: che le... %mor jachike le: che le... %eng %spa Cual de los palos. R 6h. %mor 6h. %eng C jachike uwach le: che le. %mor jachike uwach le: che le. %eng %spa Que es este arbol? R masan. %mor masan. %eng %spa manzana. C ah, masan. %mor ah, masan. %eng %spa manzana. R je. %mor je. %eng C k'o masanas? %mor k'o masanas? %eng %spa hay manzanas? R k'olik, pero k'ama ja kapetik. %mor k'olik, pero k'ama ja kapetik. %eng %spa Hay, pero falta. C ah. %mor ah. %eng R je. %mor je. %eng %spa N at riye'em le: mu's le... %mor at-r/iye'-em le: mu's le... %eng %spa Estas esperando ladino. N le: a xawiloh le, ay, naj peraj le. %mor le: a x-0-aw/il-oh le, ay, naj peraj le. %eng %spa He viste el peque¤a peraj huipil. *R1-67 C ay, le: pobre. %mor ay, le: pobre. %eng %spa N maltiox chare:, maltiox chare:. %mor maltiox chare:, maltiox chare:. %eng %spa gracias, muchas gracias. N xaya linaj pata:x chuwe. %mor x-0-a/ya' le inaj pata:x chi-w-e. %eng %spa Me diste el patito. N katcha k'ut, nan...di. %mor k-at/cha' k'u-t, nan...di. %eng %spa Diga pues, mamacita, muchacha. C maj la'. %mor maj la'. (n k'o ta kub'ano.) %eng %spa de nada. N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. N chab'ij k'ut chare:. %mor ch-0-a/b'ij k'u-t chi-r-e:. %eng %spa Diga le. N ay, sib'ilaj at abusiva. %mor ay, sib'ilaj at abusiva. %eng %spa Es muy abusiva. C ay, mas utz chupam le: ja. %mor ay, mas utz chupam le: ja. %eng %spa Es mejor adentro de la casa. N kach'aw taj. %mor k-0/ch'aw ta-j. %eng %spa no habla. N karaj taj takzijonik xa ka'n. %mor k-0-r/aj ta-j k-0/tzij-on-ik xa ka'n. %eng %spa No quiere platicar. C a utz we kojtzalij pa Martes? %mor a utz we kojtzalij pa Martes? %eng %spa Esta bien si volvemos a Martes. N pa Martes? %mor pa Martes? %eng %spa a martes? C uh uh. %mor uh uh. %eng N entonces xa kixqiye:j. %mor entonces xa k-ix-q/iye'-j. %eng %spa Entonces los vamos a esperar. N kixq'ii'ej we kixtzalij loq pa Martes. %mor k-ix-q/iye'-j we k-ix/tzalij la-oq pa Martes. %eng %spa lo vamos a esperar si regresan el Martes. N utz? %mor utz? %eng %spa Esta bien? C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C pa le: manana? %mor pa le: manana? %eng %spa en la manana. N je'. %mor je'. %eng %spa si. N jas le: hora kamik je k'ut? %mor jas le: hora kamik je k'u-t? %eng %spa a esta misma hora? C le: mismo? %mor le: mismo? %eng %spa la misma? N mismo. %mor mismo. %eng %spa mismo. N kixq'ii'ej we kixpetik. %mor k-ix-q/iye'-j we k-ix/pet-ik. %eng %spa Lo vamos a esperar si vienen. C xaq poco a poco ruk' le.. %mor xaq poco a poco ruk' le.. %eng %spa Solo poco a poco con el. N ah si. %mor ah si. %eng %spa C ri ak'al. %mor ri ak'al. %eng %spa la muchachita. N ah je. %mor ah je. %eng %spa R saj k'ut. %mor /saj k'u-t. %eng %spa venga pues. *R1-68 C ay. %mor ay. %eng R ah xawilo le: xek e. %mor ah xawilo le: xek e. %eng %spa Ya ha visto que se fue. N jatam a lo patax? %mor /j-0-a/ta'-am a le a-patax? %eng %spa Anda a recoger el pato. Ch screams. = screams. %mor screams. %eng %spa R jawila k'ute nan. %mor jawila k'ute nan. %eng %spa Mira pues mama. R jawila k'ute pe le: kuano le. %mor jawila k'ute pe le: kuano le. %eng %spa Anda a ver que es lo que hace. R le..xeke ay a chux peekeb'e'. %mor le..xeke ay a chux peekeb'e'. %eng %spa Se fue, ay que bonito los dos chux cari¤o. R xek e pa le.. %mor xek e pa le.. %eng %spa Se fue en el.. R tajin kakiano le: nan. %mor tajin kakiano le: nan. %eng %spa Estan haciendo mamacita. R saj k'ut al chay yo. %mor saj k'ut al chay yo. %eng %spa Venga pues Ros. Ch no..no. = no..no. %mor no..no. %eng %spa R saj k'ut al chayo. %mor saj k'ut al chayo. %eng %spa Venga pues Ros. R ta sa'aj qaanaachi juntiro. %mor ta sa'aj qaanaachi juntiro. %eng %spa Venga vamos a hacer otra vez. R < >. %mor < >. %eng C ay. %mor ay. %eng %spa sib'ilaj joron? C mucha agua. %mor mucha agua. %eng R je'e. %mor je'e. %eng %spa si. R le'. %mor le'. %eng %spa ese. C kixatinik? %mor kixatinik? %eng %spa Se van a ba¤ar. R chawila le. %mor chawila le. %eng %spa Ya he viste. R xqaj b'ik e, xeke. %mor xqaj b'ik e, xeke. %eng %spa Esta caendo, se fue. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C katinik le: le. %mor katinik le: le. %eng %spa Sa va a ba¤ar ese. R chab'ij k'ut chare:. %mor chab'ij k'ut chare:. %eng %spa Diga le. R kamuxanik e patax e cho'qa chare:. %mor kamuxanik e patax e cho'qa chare:. %eng %spa Nada el pato diga le. R muxanik e patax cho'qa chare:. %mor muxanik e patax cho'qa chare:. %eng %spa Nada el pato diga le. C muxanik le: imul. %mor muxanik le: imul. %eng %spa Nada el conejo. J chawetz'ab'ej pu, chab'i:j ku pan chare: le: mu's. %mor chawetz'ab'ej pu, chab'i:j ku pan chare: le: mu's. %eng %spa Diga le al ladino. Ch wanu chik. = al Juana chik. %mor wanu chik. %eng %spa que sea Juan. *R1-69 Ch kile'. = le. %mor kile'. %eng %spa ese. R u la k'ute. %mor u la k'ute. %eng %spa Ya ha viste. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C jachike lele? %mor jachike lele? %eng %spa Cual de esos? R di cha, jas uwach le: riri? cha. %mor di cha, jas uwach le: riri? cha. %eng %spa Muchacha, que es esto dice. Ch em. = em. %mor em. %eng %spa R jas uwach? cha. %mor jas uwach? cha. %eng %spa Que es dice. Ch na tax. = na tax. %mor na tax. %eng %spa Ch patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. N jun taq xinula cha amilio cha. %mor jun taq xinula /cha' amilio /cha'. %eng %spa Unas ladinas dice Emilio. R patax cha. %mor patax cha. %eng %spa pato dice. C patax? %mor patax? %eng %spa pato? R m. %mor m. %eng %spa N pa kikux taj cha sandi le: riri cha. %mor pa ki-kux ta-j /cha' sandi le: riri /cha'. %eng %spa Creyeron que era sandia esto. N chak'ata choqa wach cha pi'ij. %mor ch-0-a/k'at-a choqa wach cha pi'ij. %eng %spa Parta lo ante nosotros un pedaso. N inchakat kaqatij na kikib'ij. %mor inchakat k-0-qa/tij na k-0-ki/b'ij. %eng %spa vamos a comer lo desean. E xa qayom pa jah. %mor xa qa/ya'-om pa jah. %eng %spa lo teniamos en la casa. N no xasipax loq jawi talo la xkik'am wu loq. *** %mor no xa x-0/sipa-x la-oq jawi talo la x-0-ki/k'am wi la-oq. %eng %spa no se los regalaron saber donde lo trajeron. C ay kemuxanik ruk'. %mor ay kemuxanik ruk'. %eng %spa Se nadan con. Ch xi. = xi. %mor xi. %eng %spa si. N xa jun qaregalo xe ik kicha b'e ri. %mor xa jun qa-regalo xe ik k-i/cha' b'e ri. %eng %spa un regalo no dieron decian. N pa kitzij taj sandia cha. %mor pa ki/tzij ta-j sandia /cha'. %eng %spa Pensaron que era sandia. E jas k'u modo kikitij b'a wa le. %mor jas k'u modo k-0-ki/tij b'a wa le. %eng %spa Que manera, lo van a comer ahorita. N kakitij k'ut we ta xa kinq'ato le. %mor k-0-ki/tij k'u-t we ta xa k-0-in/q'at-o le. %eng %spa Lo comen pues si lo corto ahorita. N pero le: ri,, katzak na, xa q'oq kincha chik e. %mor pero le: ri,, k-0/tzak na, xa q'oq k-in/cha' chi-k e. %eng %spa Pero esto, se tiene que coser, es chile qayote, les digo. N ma sandia ta b'a kecha b'i ri. %mor ma sandia ta b'a k-e/cha' b'i ri. %eng %spa Entonces no es sandia dicen. N pa kitzij taj sandia cha. %mor pa ki/tzij ta-j sandia /cha'. %eng %spa ellos creen es sandia dice. C la utz karil le: joron le: patax? %mor la utz karil le: joron le: patax? %eng %spa te gusta agua el pato. N le: joron le: patax je. *** %mor le: joron le: patax je. %eng %spa bonita katcha alchay. N bonita diga Ros. *** %mor bonita diga Ros. %eng %spa *R1-70 N kutij umux katcha al chaya. %mor k-0-u/tij u-mux k-at/cha' al chaya. %eng %spa El nada diga Ros. Ch eheh le. = eheh le. %mor eheh le. %eng %spa ese. C le. %mor le. %eng %spa ese. R ay, tzaqik. %mor ay, tzaqik. %eng %spa Se cae. R chawila k'ute. %mor chawila k'ute. %eng %spa Mira lo pues. R chab'ij k'u chare:. %mor chab'ij k'u chare:. %eng %spa Diga le a el. R le: jun taq patax sib'ilaj kikitij. %mor le: jun taq patax sib'ilaj kikitij. %eng %spa Los patos como nadan. R le: kimux cha'qoq. %mor le: kimux cha'qoq. %eng %spa diga. R emilio! ch'upu jun nucirwela chawe. %mor emilio! ch'upu jun nucirwela chawe. %eng %spa Emilio cortame una ciruela. Ch m wi. = m wi. %mor m wi. %eng %spa R xta! katij taj. %mor xta! katij taj. %eng %spa No lo comas! R ma mela taj burra. %mor ma mela taj burra. %eng %spa No es caramela burra. R xatzaqa loq. %mor xatzaqa loq. %eng %spa Bota lo. R xatzaqa loq. %mor xatzaqa loq. %eng %spa Bota lo. R chawila k'ute. %mor chawila k'ute. %eng %spa Mira lo pues. R ka titi ay le, ay e, mpele, mpele. %mor %eng %spa R xpune, xpune, xpune. %mor xpune, xpune, xpune. %eng %spa R b'ij k'u chare: tajin kikitij imux. %mor b'ij k'u chare: tajin kikitij imux. %eng %spa Diga le: estan nadando. R kakitij le: joron cho'qa chare:ch. %mor k-0-ki/tij le: joron /cho'q-a chi-r-e:-ch. %eng incomp-3A-6E/eat the water /say-Tdep to-3E-poss-T. %spa Estan tomando agua diga le. R ay le. %mor %eng %spa *xk'is le: R-1