.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 9 .N:2 .H:Al Cha:y 9 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 2;11.4 *No of utterances: 249 *MLU: 2.17 *R9-1 C a k'o anan? %mor a k'o anan? %eng %spa tienes mama. R k'o taj. %mor /k'o ta-j. %eng %spa no tengo. C k'o taj? i le awatz? awatz chik? %mor k'o taj? i le awatz? awatz chik? %eng %spa no tienes? y hermana? otra hermana. R enaq pa chapanik. %mor /b'e:-inaq pa /chap-an-ik. %eng %spa se Fue a trabajar. C le al wana, k'o taj? %mor le al wana, k'o taj? %eng %spa la Juana, no esta? R k'o taj. %mor /k'o ta-j. %eng %spa es esta. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no esta. C k'o taj? xaq le ix keb'? %mor k'o taj? xaq le ix keb'? %eng %spa no esta? solo Ud. 2? Ch xaq. = xaq. %mor xaq. %eng %spa solo. R jat asik'a la lee la Milio. %mor /j-at a/sik'-a la lee la Milio. %eng %spa anda a llamar a Emilio. R xul lee xul la Felip. %mor x-0/ul le a Felip. %eng %spa llego llego Felipe. Ch Felip, xik ala. = kinsik'i la. %mor felip, *k-0-*in/sik'-*i la. %eng %spa lo voy a llamar. Ch xik ala. = kinsik'i la. %mor *k-0-*in/sik'-*i la. %eng %spa lo voy a llamar. Ch xul Pelipe. = xul la Pelipe. %mor x-0/ul *le *a Pelipe. %eng %spa llego Felipe. C k'o jun tem. %mor k'o jun tem. %eng %spa hay una silla. P tem le riri. %mor tem le riri. %eng %spa esta es silla. C a k'o al Juana? %mor a k'o al Juana? %eng %spa esta Juana? R ja? %mor ja? %eng %spa que. C ak'o al Juana? %mor ak'o al Juana? %eng %spa esta Juana? R k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. C k'olik? a k'o al Juana? %mor k'olik? a k'o al Juana? %eng %spa esta? esta Juana? C a k'o al Juana? a kachob'. %mor a k'o al Juana? a kachob'. %eng %spa esta la Juana lo conoces. C u wach le a Pedro? %mor u wach le a Pedro? %eng %spa Pedro. C saqarik al wana. %mor saqarik al wana. %eng %spa buenos dias Juana. R saqalik cha. %mor /saq-ar-ik /cha. %eng %spa buenos dias dice. *R9-2 Ch lik. = saqirik. %mor /*saq-ir-ik. %eng %spa buenos dias. C a k'o a nan. %mor a k'o a nan. %eng %spa tienes mama. R ja nkotaj xa enaq' enaq'. %mor ja nkotaj xa enaq' enaq'. %eng %spa que, no esta, solo se ha ido. R pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en el monte. C ah a utz we ku je tzan. %mor ah a utz we ku je tzan. %eng %spa esta bien si jugamos. C jun rato. %mor jun rato. %eng %spa un rato. R chixetzanoq'. %mor chixetzanoq'. %eng %spa jueguen. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R je'. utz katetz'anik cha nan. %mor je'. utz k-at/etz'an-ik /cha nan. %eng %spa esta bien juegas mama dice. Ch nik. = kinetzanik. %mor *k-*in/etz'an-ik. %eng %spa juego. R utza le m. %mor utz-a le m. %eng %spa esta bien Ch eu. = eu. %mor eu. %eng %spa esta bien. R chatetzana kanoq e. %mor ch-at/etz'an-a kan-oq e. %eng %spa juega. C a ko a je jakes. %mor a ko a je jakes. %eng %spa a si, yakes. R wi ri qana k'ut e yakis. %mor wi ri *k-0-qa/b'an-a k'u-t e yakis. %eng %spa donde esta juguemos yaks. Ch no', jat a. = no', jat a. %mor no', /jat a. %eng %spa no, anda. C no a katkowin katetzan. %mor no a katkowin katetz'an. %eng %spa puedes jugar. C le jakes la Chay al Chay %mor le jakes la Chay al Chay %eng %spa el yaks, Ros, Ros. C ali, a katkowin katetzan ruk' le jakes. %mor ali, a katkowin katetz'an ruk' le jakes. %eng %spa muchacha puedes jugar con el yaks. R kinkowin taj al chay. %mor k-in/kowin ta-j al chay. %eng %spa no puedo ros. Ch win taj. = kinkowin taj. %mor *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. C win taj, katkowin k'ut. %mor win taj, katkowin k'ut. %eng %spa no puedo, puedes pues. C sib'ilaj jakes. %mor sib'ilaj jakes. %eng %spa muchos yaks. R qama la layakis. %mor *k-0-qa/k'am-a la le a-yakis. %eng %spa traiga el yaks. Ch no', no', we' in. = no', no', we' in. %mor no', w-e' in. %eng %spa no, no, es mio. *R9-3 C chamulij. %mor chamulij. %eng %spa reunalo. Ch xaq uwach we in. = saq' uwach le we in. %mor saq' u-wach *le w-e in. %eng %spa el mio es blanco. C chamulij la jakes. %mor chamulij la jakes. %eng %spa reunalo el yaks. R al chay, alchay, alchay. %mor al chay, alchay, alchay. %eng %spa Ros, Ros, Ros. R chalkaya panjetaqale, %mor chalkaya panjetaqale, %eng %spa mira por alla. R al chay leh. %mor al chay leh. %eng %spa Ros. C jawi kat, jawi katetz'anik. %mor jawi katetz'anik. %eng %spa en donde, en donde juegas. Ch yah. = yah. %mor yah. %eng %spa ya. C chatetzan chatetz'anoq. %mor chatetz'an chatetz'anoq. %eng %spa juega, juega. R chay cha, ay, patax. %mor chay /cha, ay, patax. %eng %spa Ros, Ros, pato. C katetzan pa jakes. %mor katetz'an pa jakes. %eng %spa juegas en el yaks. C chatetzanoq. jas k'o puwi le. %mor chatetz'anoq. jas k'o puwi le. %eng %spa juega, que hay encima. C chim. %mor chim. %eng %spa del metate. R m. %mor m. %eng %spa m. C jas k'o puwi le chim. %mor jas k'o puwi le chim. %eng %spa que hay sobre el metate. C le jakes, ah k'u jun al chay. %mor le jakes, ah k'u jun al chay. %eng %spa el yaks, esta la Ros. R jun al chay cha. %mor jun al chay cha. %eng %spa Ros. C k'o jun al chay. %mor k'o jun al chay. %eng %spa esta Ros. R saj k'ute pele. %mor saj k'ute pele. %eng %spa Venga pues, mira. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R pechi, pechi, pechi. %mor pe /chi. %eng %spa ve dice, mira. R n k'u le yakis. %mor n k'u le yakis. %eng %spa y el yaks. C jun al chay. %mor jun al chay. %eng %spa Ros. R jawi ko wi le yakis. %mor jawi /k'o wi le yakis. %eng %spa en donde esta el yaks. Ch le? = le? %mor le? %eng %spa esa. *R9-4 R chux b'a le, jun al chay le. %mor /chux b'a le, jun al chay le. %eng %spa pintate pues, esa Ros. R ay le. %mor ay le. %eng %spa ay, mira. C kate tian. %mor kate tian. %eng %spa juegas. R jas ku wach lintaq. %mor jas ku u-wach le intaq. %eng %spa y que son los. Ch at a chik. = at a chik. %mor at a chi-k. %eng %spa ahora Ud. C katetzanoq'. %mor katetzanoq'. %eng %spa vas a jugar. R n taq' no's cha. %mor n taq' no's /cha. %eng %spa son unos chompipe dice. C katetzanoq. %mor katetz'anoq. %eng %spa vas a jugar. R chawila mpe jun awetzab'al le. %mor ch-0-aw/il-a mpe jun aw/etz'an-b'al le. %eng %spa mira ese tu juguete. R le choma qinom e. %mor le chom-a qinom e. %eng %spa un gran jocote. Ch u, u. = u, u. %mor u. %eng %spa u, u. R kalam le qinom e, le jun qinom e. %mor kalam le qinom e, le jun qinom e. %eng %spa un rico, un rico. R jun qinom. %mor jun qinom. %eng %spa un rico. C chi ri jun achi. %mor chi ri jun achi. %eng %spa aqui, uno aqui. R ya. %mor ya. %eng %spa ya. Ch ya. = ya. %mor ya. %eng %spa ya. R che kikich kan e qu'aj di. %mor che k-0-i/kich kan e qu'aj di. %eng %spa estudes descomponen la camara. R b'urra. %mor b'urra. %eng %spa burro. R kich kanoq b'urr. %mor /kich-PASS1 kan-oq b'urr. %eng %spa lo descomponen burro. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chi-k. %eng %spa otro. R ka'an tu'anik, at ixoq. %mor k-0-a/b'an ta u/b'an-PASS1-ik, at ixoq. %eng %spa no lo arregles, nujer. R xa at ixoq a tit. %mor xa at ixoq a tit. %eng %spa es que sos mujer. Ch xoq a tit. = xoq a tit. %mor xoq a tit. %eng %spa sos mujer. Ch par cha? = par cha? %mor par /cha'? %eng %spa sos mujer. R chux talin. %mor /chux talin. %eng %spa sientate Catarina. Ch par cha'an le pelip. = pare cha ku'an le Pelipe. %mor pare /cha' *k-0-*u/b'an le Pelipe. %eng %spa Felipe hace de padre dice. C k'o taj, k'o taj le jun jake. %mor k'o taj, k'o taj le jun jake. %eng %spa no esta no esta el uno. R juna pedro. %mor jun-a pedro. %eng %spa un pedro. P m. %mor m. %eng %spa m. R chixkula waral. %mor ch-ix/kul-a waral. %eng %spa sientense aqui. *R9-5 P jawi ko wi le. %mor jawi k'o wi le. %eng %spa en donde esta. R le. %mor le. %eng %spa alli. P las nueve y diesiocho. %mor las nueve y diesiocho. %eng %spa 9'18. Ch no, no, no. = no, no, no. %mor no. %eng %spa no. C xaq, e k'olik', k'o taj k'olik. %mor xaq, e k'olik', k'o taj k'olik. %eng %spa solo estan estan, estan. R a k'o wuj. %mor a /k'o wuj. %eng %spa tienes cuaderno. C xaq kata charech. %mor xaq kata charech. %eng %spa solo se lo pides. R al chay kimb'ij jun tzij pa xikin. %mor al chay k-0-in/b'i-j jun tzij pa a-xikin. %eng %spa Ros te voy a decir una cosa en tu oido. R chaya, chay. %mor chaya, chay. %eng %spa Ros dice. C sib'ilaj etz'ab'al. %mor sib'ilaj etz'ab'al. %eng %spa muchos juguetes. R a ma k'o jun wetzab'al awuk'a'am. %mor a ma /k'o jun w/etz'an-b'al aw-u/k'am-am. %eng %spa no tienes un su juguete contigo. C ah we ne, jas ka chomaj. %mor ah we ne, jas ka chomaj. %eng %spa si que es lo que piensas. R a pedro jun xin silob'aj le. %mor a pedro jun xin /silob'a-j le. %eng %spa pedro te movi esta. R jun aj kuenta ri. %mor jun aj kuenta ri. %eng %spa cosa. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R ana u'anik chi ri ri. %mor *ch-0-*a/b'an-a u/b'an-PASS1-ik chi ri ri. %eng %spa compongalo aqui. R b'ur tzaqik. %mor b'ur *x-0/tzaq-ik. %eng %spa burra se cayo. C b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R b'ay, b'aya, qana katinb'ij chuwa le qanan. %mor b'aya, /qana k-at-in/b'i-j chi-u-wa le qa-nan. %eng %spa vaya, esperate te voy a decir a nuestra mama. R b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya. %eng %spa vaya vaya. R kinkowin chu'anik'. %mor k-in/kowin chi u/b'an-PASS1-ik'. %eng %spa lo puedo hacer. R qana katinb'ij chuwa le qanan. %mor /qana k-at-in/b'i-j chi-u-wa le qa-nan. %eng %spa esperate te voy a decir a. R lal wana xu'an le ka reloj. %mor le al wana x-0-u/b'an le qa-reloj. %eng %spa la juana hizo el reloj. R le le. %mor le. %eng %spa ese. P chin chik e le xasilob'aj. %mor chin chi-k e le x-0-a/silob'a-j. %eng %spa cual quieres mover. R are ta kinwaj in, ka kape waral i. %mor are ta k-0-inw/aj in, ka k-0/pet waral i. %eng %spa yo quiero que, venga aqui. R are ta kawaj chi ri ri, ruk' e sinko ri. %mor are ta k-0-aw/aj chi ri ri, r-uk' e sinko ri. %eng %spa quiero que sea aqui con este 5. C al chay, jas. %mor al chay, jas. %eng %spa Ros, que. *R9-6 R qana k'ut. %mor *k-0-qa/b'an-a k'u-t. %eng %spa hagamos pues. R le julaj, le julaj ri ri ri kasilob'axik. %mor le julaj ri ri ri k-0/silob'a-x-ik. %eng %spa esta cosita, se mueve. R le julaj jun i kape k'a chi ri ri ri ja. %mor le julaj jun i k-0/pet k'a chi ri ri ri ja. %eng %spa este eso, que viene aqui que. C al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. R kach'aw kula, katzinin a. %mor kach'aw kula, katzinin a. %eng %spa y va hablar, sumba. P ah. %mor ah. %eng %spa oh. R kawaj kasutij le waralli. %mor kawaj kasutij le waralli. %eng %spa quieres morir aqui. C ka'ane. %mor ka'ane. %eng %spa lo haces. P kasutin pu le ri ri. %mor k-0/suti-n pu le ri ri. %eng %spa y se mueve esto pues. R kasutin. %mor k-0/suti-n. %eng %spa se mueve. P b'ay xel chu b'ik e. %mor b'ay x-0/el chi b'i-k e. %eng %spa ya salio. R ay titat kinna chare. %mor ay titat k-0-in/na' chi-r-e. %eng %spa me caes mal. R b'aya, b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya, b'aya. %eng %spa vaya, vaya, vaya. Ch b'ay b'ay b'ij nan. = kinb'ij che le qanan. %mor b'ay *k-0-*in/b'ij *che *le *qa-nan. %eng %spa le digo a mama. C jas k'an ruk nu qab'. %mor jas k'an ruk nu qab'. %eng %spa que haces con mi mano. Ch b'aya, b'ay. = b'aya, b'ay. %mor b'aya, b'ay. %eng %spa vaya, vaya. C ka'an nu qab' lele no. %mor ka'an nu qab' lele no. %eng %spa haces con mi mano si. C we la qab' k'o puwi nuqab'. %mor we la qab' k'o puwi nuqab'. %eng %spa si tu mano esta encima de mi mano. C kin an nu qab'. %mor kin an nu qab'. %eng %spa hago mi mano. C we nu qab' k'o puwi a qab'. %mor we nu qab' k'o puwi a qab'. %eng %spa si mi mano esta encima de mi mano. Ch in chik', in chik'. = in chik, in chik. %mor in chi-k. %eng %spa ahora yo ahora yo. C le, no no, chaya la qab' puwi. %mor le, no no, chaya la qab' puwi. %eng %spa ponga tu mano encima. C xaq chaya, x'aq chaya. %mor xaq chaya, x'aq chaya. %eng %spa solo dejalo, solo dejala. C y kin, at chik, jun chik. %mor y kin, at chik, jun chik. %eng %spa ahora, Ud, otro. R b'ay, b'ay ma kalkowin ta chik. %mor b'ay, b'ay ma k-at/kowin ta chi-k. %eng %spa vaya, vaya, ya no puedes. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. R b'ij ta k'ut. %mor *ma *k-0-*a/b'i-j ta k'u-t. %eng %spa no lo digas. R a pedro kawaj kakoj chare le warali li. %mor a pedro k-0-aw/aj k-0-a/koj chi-r-e le waral li li. %eng %spa quieres ponerlo esto. R le le naj jul le. %mor le le naj jul le. %eng %spa este agujero. *R9-7. C al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. R ama k'o jun wetzab'al awu k'a'am. %mor ama k'o jun wetzab'al awu k'a'am. %eng %spa no tienes un mi juguete. C ali je k'olik. %mor ali je k'olik. %eng %spa a si tengo. Ch pal am. = a ma k'o wetz'ab'al awuk'am. %mor *a *ma /*k'o: *w/*etz'an-b'al *aw-*u/k'am-am. %eng %spa no tienes en su juguete. C che wuj, menester taj le le. %mor che wuj, menester taj le le. %eng %spa en libro, no es necesario ese. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa libro. R ay jun taq winaq e. %mor ay jun taq winaq e. %eng %spa ay, esas personas. Ch ay, ay, ay ch'uch'ay. = ay, ay, ay ch'uch'ay. %mor ay ch'uch'ay. %eng %spa ay, ay, C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R al talin le. %mor al talin le. %eng %spa Catarina. R al chay kab'ij xinxej b'urr. %mor al chay k-0-a/b'i-j x-0-in/xe'j b'urr. %eng %spa Ros dices me asusto, burro. Ch no talin war li. = no al talin wa le ri ri. %mor no *al talin wa *le *ri ri. %eng %spa no Catarina es tortilla esto. Ch wa la luk' alah. = wa la ruk' alah. %mor wa la r-uk' alah. %eng %spa su mano. C jas uwach la le'. le jun. %mor jas uwach la le'. le jun. %eng %spa que es eso, este uno. C tinimit. %mor tinimit. %eng %spa pueblo. Ch no xu'ch? = no su'tz. %mor no su'tz. %eng %spa nube. C le jun Guatemala le? %mor le jun Guatemala le? %eng %spa ese Guatemala. R jun sinka len. %mor jun sinka len. %eng %spa unos 5 centavos. Ch no xuch'. = no su'tz. %mor no su'tz. %eng %spa no es nube. R chakuyu. %mor ch-0-a/kuy-u. %eng %spa aguantalo. C y le le? %mor y le le? %eng %spa y ese. Ch pa le wich' al. = impe le le jun wich' ak'al. %mor mpe *le le *jun wich' ak'al. %eng %spa mira ese nino pequeno. C y le wa ri. %mor y le wa ri. %eng %spa este. Ch wich' al le'. = le wich' ak'al le. %mor *le wich' ak'al le. %eng %spa este nino pequeno. Ch wich' al nin e. = wich ak'al la min e. %mor wich ak'al *le *a min e. %eng %spa es pequeno mira si es grande. R kojom xoqape. %mor /koj-om xoqape. %eng %spa hay una siesta. Ch chay le? = chay le? %mor chay le? %eng %spa ros, ve. R n k'o chi jun e wetzab'al awuka'am. %mor n /k'o chi jun e w/etz'an-b'al aw/k'am-'am. %eng %spa yo tengo un juguete que lo tienes. C ah je, pero tardes, chile chay ale. %mor ah je, pero tardes, chile chay ale. %eng %spa pero ya tarde la Ros. *R9-8 C k'o jun. %mor k'o jun. %eng %spa hay uno. R al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Ros. R jun taq altomab'ii kuk'am taq b'andeeta. %mor jun taq al-tomab'ii kuk'am taq b'andeeta. %eng %spa estas muchachas que llevan bandera. R kab'ij k'ut. %mor kab'ij k'ut. %eng %spa le dices. C k'o jun ketzalito. %mor k'o jun ketzalito. %eng %spa hay un quetzalito. Ch am mantera lee lab'. = kuk'am juntaq b'andera le lak'alab'. %mor *k-0-*u/k'am *jun *taq b'andera le ak'al-ab'. %eng %spa llevan una bandera los vimos. R ku k'am e b'andera len taqa k'a lab' choqaq. %mor ku k'am e b'andera len taqa k'a lab' choqaq. %eng %spa llevan la bandera los nino diga. C ko le, joropa le ali tomab'. %mor ko le, joropa le ali tomab'. %eng %spa estan, cuantas muchachas. Ch am mantera. = kuk'am bandera. %mor *k-0-*u/k'am bandera. %eng %spa llevan bandera. R sais kalcha. %mor sais kalcha. %eng %spa 6 diga. Ch xaix cha. = seis cha. %mor seis /cha'. %eng %spa 6 diga. C seis, jun, keb', oxib'. %mor seis, jun, keb', oxib'. %eng %spa 6, 1, 2, 3. R oxib', kejeb'. %mor oxib', kejeb'. %eng %spa 3,4. C kejeb', job'. %mor kejeb', job'. %eng %spa 4,5. Ch keb', kijeb' un, kijeb'. = keb', kijeb' un, kijeb'. %mor keb', kijeb' un, kijeb'. %eng %spa 2, 4, 1, 4. C waqib'. %mor waqib'. %eng %spa 6. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. R je jun toq riri qeri. %mor je jun toq riri qeri. %eng %spa esto unos. C waqib'. %mor waqib'. %eng %spa 6. R wakib'. %mor wakib'. %eng %spa 6. R wakib'. %mor wakib'. %eng %spa 6. R ken loqo ku le qa turaz nan. %mor ken loqo ku le qa turaz nan. %eng %spa y voy a comprar nuestro durazno. R xaq chal chux cha nan. %mor xaq chal chux cha nan. %eng %spa solo sientate mama. R kal tzijon k'ut. %mor kal tzijon k'ut. %eng %spa y vas hablar. Ch e u. = e u. %mor e u. %eng %spa esta bien. C k'o jun chik. %mor k'o jun chik. %eng %spa hay otro. R jun kat kub'ewi, kat petaj. %mor jun kat kub'ewi, kat petaj. %eng %spa solo en un lugar te sientas, no vengas. Ch jawi at. = jawi at. %mor jawi at. %eng %spa en donde Ud. C k'o jun chik, jas uwach, le le le Guatemala. %mor k'o jun chik, jas uwach, le le le Guatemala. %eng %spa hay otro, que es ese es Guatemala. *R9-9 Ch watemala. = watemala. %mor watemala. %eng %spa Guatemala. C k'o jun Guatemala chiri? %mor k'o jun Guatemala chiri? %eng %spa hay un Guatemala aqui. Ch no', kuj jun chik. = chatzukuj jun chik. %mor no' *ch-0-*a/tzuk-uj jun chi-k. %eng %spa bucea otro. R ay, e keb'. %mor ay, e keb'. %eng %spa ay, 2. Ch lapele. = lapele. %mor lapele. %eng %spa mira ve. C i k'o le Guatemala. %mor i k'o le Guatemala. %eng %spa esta Guatemala. R a jub'ik. %mor a jub'ik. %eng %spa un poco. P n k'u la tat? %mor n k'u la tat? %eng %spa y tu papa. R m, e pa mich'. %mor m, e pa mich'. %eng %spa se Fue a limpiar Cebolla. P jawi? %mor jawi? %eng %spa en donde? Ch pe'ek pa mich'. = xe pa mich'. %mor x-0/b'e-!ik pa /mich'. %eng %spa se Fue a limpiar Cebolla. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. C k'o jun mundo. %mor k'o jun mundo. %eng %spa hay un mundo. Ch ay, jun winaq wi. = ay, jun winaq wi. %mor ay, jun winaq wi. %eng %spa iay! una persona. C ah, le winaq, k'o chupam le wuj. %mor ah, le winaq, k'o chupam le wuj. %eng %spa la gente, esta dentro el libro. P a kach'ob'oh jas uwach la le? %mor a kach'ob'oh jas uwach la le? %eng %spa sabes que es eso. Ch chob' taj. = chob' taj. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P m. %mor m. %eng %spa m. R kinchob' ta in. %mor kinchob' ta in. %eng %spa no lo se yo. C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. Ch xa jun. = xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. C le pate, le parte le le. %mor le pate, le parte le le. %eng %spa la puerta, la puerta. Ch parta. = parta. %mor parta. %eng %spa parte. C k'o le America, Central America. %mor k'o le America, Central America. %eng %spa esta la America Central. C jowi k'o wi. %mor jowi k'o wi. %eng %spa en donde esta. *R9-10 R jawi k'o i wa e k'o letra chirij. %mor jawi k'o i wa e k'o letra chirij. %eng %spa en donde esta, esta la letra detras. C jas kub'ij le cuenta? tekuri. %mor jas kub'ij le cuenta? tekuri. %eng %spa que dice esto? despues. C xub'ij, konojel le winaq. %mor xub'ij, konojel le winaq. %eng %spa digo, todas las personas. C chiwila, chichajij iwib' le. %mor chiwila, chichajij iwib' le. %eng %spa veanlo cuidense, ese. C ray, le rayij. %mor ray, le rayij. %eng %spa le gustan. P jas uwach e riri? %mor jas uwach e riri? %eng %spa que es esto. Ch eh, wich' winaq. = e naj wich' winaq. %mor e naj wich' winaq. %eng %spa una persona pequena. P jas uwach e k'o pujalome? %mor jas uwach e k'o pujalome? %eng %spa que es lo que tiene en su cabeza. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. R a utz jun we chik? %mor a utz jun we chik? %eng %spa esta bien otro mio. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. C ah, k'ota chik. %mor ah, k'ota chik. %eng %spa ya no hay. Ch pok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. P no, lenaj ririri. %mor no, lenaj ririri. %eng %spa esta cosita. Ch m, no ch'ij. = kotz'ij. %mor kotz'ij. %eng %spa Flor. P tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. C le achi, ronojel xuxa, xuxa, xuxa. %mor le achi, ronojel xuxa, xuxa, xuxa. %eng %spa el hombre todo. C xuxacha'. %mor xuxacha'. %eng %spa le perdio. P jas uwach aruk'am? %mor jas uwach aruk'am? %eng %spa que es lo que lleva. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. R b'andera kacha. %mor b'andera kacha. %eng %spa bandera diga. Ch mandera. = bandera. %mor bandera. %eng %spa bandera. P mandera. %mor mandera. %eng %spa mandera. Ch pa le jun chik mandera. = impe le jun chike le b'andera. %mor impe le jun chi-k e le b'andera. %eng %spa mi en la otra bandera. P jas uwach le k'o pa luchuke? %mor jas uwach le k'o pa luchuke? %eng %spa que es lo que tiene en su. P le, lele. %mor le, lele. %eng %spa ese. R jas uwach e k'o pa jewa. %mor jas uwach e k'o pa jewa. %eng %spa que es lo que hay aqui. Ch no, xu't. = su't. %mor no, su't. %eng %spa servilleta. P su't. %mor su't. %eng %spa servilleta. *R9-11 C k'o le phrases chare le al Chay. %mor k'o le phrases chare le al Chay. %eng %spa estan las Frases Ros. P jas uwach e k'o pa le ratz'yak? %mor jas uwach e k'o pa le ratz'yak? %eng %spa que es lo que tiene en su ropa. R ja? %mor ja? %eng %spa que? C k'o le phrases chare le al Chay. %mor k'o le phrases chare le al Chay. %eng %spa estan las Frases, Ros. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R Chaya che. %mor Chaya che. %eng %spa d lo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch xo lo. = xa solo. %mor xa solo. %eng %spa solo. R n k'o lu pota le xawesaj chi. %mor n /k'o le u-pota le x-0-aw/esa-j /chi. %eng %spa esta la foto quita. R juntiro chaqech? %mor juntiro chaqech? %eng %spa otra ves a nosotros. C kinsik, kinsikij le jun phrase. %mor kinsik, kinsikij le jun phrase. %eng %spa le recogo, lo leo esta frase. C y kinwil we le al Chay katkowin. %mor y kinwil we le al Chay katkowin. %eng %spa voy a ver si Ros puede. C kub'ij le phrase. %mor kub'ij le phrase. %eng %spa decir esta frase. Ch le? manterin. = le? manterin. %mor le? manterin. %eng %spa esa magarina. P joropa le kachob'o? %mor joropa le kachob'o? %eng %spa cuanto sabes. R jas uwach le letra kub'ij chuwech? %mor jas uwach le letra kub'ij chuwech? %eng %spa que es la letra que me dice? Ch no', keb' chili'. = keb' chiri. %mor no' keb' chi-ri. %eng %spa 2 aqui. C le le, k'o le. %mor le le, k'o le. %eng %spa ese, ese, esta. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C kub'ij, chab'ij at. %mor kub'ij, chab'ij at. %eng %spa dice, diga Ud. Ch no at chili'. = no, le at chiri. %mor no, *le at chi-ri. %eng %spa no, Ud. aqui. C le le jun k'o le. %mor le le jun k'o le. %eng %spa ese, un esta. Ch at chili. = le at chiri. %mor le at chiri. %eng %spa Ud. aqui. P kach'ob'oh kawajelaj? %mor kach'ob'oh kawajelaj? %eng %spa puedes contarlo? C kin k'ut le tzij chawech. %mor kin k'ut le tzij chawech. %eng %spa te voy a ense¤ar las palabras. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kachob'o kawaj jelaj? %mor kachob'o kawaj jelaj? %eng %spa puedes contar? R kuj'ek, kuchob' taj, dah. %mor kuj'ek, kuchob' taj, dah. %eng %spa no vamos, no lo sabes, muchacha. P kachob'o? %mor kachob'o? %eng %spa la sabes? *R9-12. P jun, keb', oxib', kejeb', job', waqib'e. %mor jun, keb', oxib', kejeb', job', waqib'e. %eng %spa 1, 2, 3, 4, 5, 6. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P ch'awa la kut. %mor ch'awa la kut. %eng %spa habla pues. C k'o le tinimit le pais Guatemala. %mor k'o le tinimit le pais Guatemala. %eng %spa esta el pueblo, el pais de Guatemala. R ja. %mor ja. %eng %spa que? P jas kuwach e ririri? %mor jas kuwach e ririri? %eng %spa y que es esto? C k'o la pais Guatemala y le ix. %mor k'o la pais Guatemala y le ix. %eng %spa esta el pais de Guatemala y uds. C k'o chiri. %mor k'o chiri. %eng %spa aqui. Ch xu'ch'. = sutz'. %mor sutz'. %eng %spa nube. P sutz' taj, mapa. %mor sutz' taj, mapa. %eng %spa no es nube, mapa. Ch u mapa taj, xuch' (sutz'). = u mapa taj, sutz'. %mor u mapa ta-j, sutz'. %eng %spa no es mapa, nube. C no k'o le, le pais rech e jun mundo. %mor no k'o le, le pais rech e jun mundo. %eng %spa esta el pais de este mundo. R to, to, to, tototo. %mor to, to, to, tototo. %eng %spa to, to, to. P kawil le, kawil le Guatemala le. %mor kawil le, kawil le Guatemala le. %eng %spa ves el, ves Guatemala. R k'o le pais che le mundo. %mor k'o le pais che le mundo. %eng %spa esta el pais en el mundo. C y le Guatemala. %mor y le Guatemala. %eng %spa y Guatemala. Ch no, matemala wali taqale? = Guatemala k'o waral li. %mor Guatemala /k'o: waral li. %eng %spa Guatemala esta aqui. C je, guatemala k'o chiri. %mor je, guatemala k'o chiri. %eng %spa si Guatemala. C je taq a le. %mor je taq a le. %eng %spa esta aqui. R. Guatemala. %mor Guatemala. %eng %spa Guatemala. P n k'u le ch'aqati'? %mor n k'u le ch'aqati'? %eng %spa y tu almohada. R l qasche n k'o ta le winaq? %mor l qasche n k'o ta le winaq? %eng %spa porque no estan las personas. Ch le' ti'ij. = le' ti'ij. %mor le' ti'ij. %eng %spa la carne. C y k'o le mas partes. %mor y k'o le mas partes. %eng %spa y estan las mas partes. Ch pim chili? ti'ij. = pim chiri le ti'ij. %mor pim chi-ri *le ti'ij. %eng %spa aqui se partio la carne. C America del Sur, America del Norte. %mor America del Sur, America del Norte. %eng %spa America del Sur. Ch pim chili'. = pim chiri. %mor pim chi-ri. %eng %spa aqui se partio. C Cub'a, Africa, Asia. %mor Cub'a, Africa, Asia. %eng %spa Cuba, Africa, Asia. Ch ay, mandera tu. = ay, le b'andera ri. %mor ay, *le b'andera ri. %eng %spa iay! la bandera. *R9-13 C Australia. %mor Australia. %eng %spa Australia. Ch am mantera. = kuk'am b'andera. %mor *k-0-*u/k'am b'andera. %eng %spa llevan la bandera. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch am mandera le le. = kuk'am b'andera le. %mor *k-0-*u/k'am b'andera le. %eng %spa llevan la bandera. R a k'o le xelaju chirij. %mor a k'o le xelaju chirij. %eng %spa esta Quezaltenango detras. C k'o le xelaju chirij le le. %mor k'o le xelaju chirij le le. %eng %spa esta xela detras. Ch am mandera le. = kuk'am b'andera le. %mor *k-0-*u/k'am b'andera le. %eng %spa tienen la bandera. C jun chiri. %mor jun chiri. %eng %spa uno aqui. Ch yoch' uj nan. = kuyoch wuq le nunan. %mor *k-0-*u/yoch *w-uq *le *nu-nan. %eng %spa arreglo mi corte mama. R n k'u le E.E.U.U. %mor n k'u le E.E.U.U. %eng %spa en E.E.U.U. P jas k'u wach le ri. %mor jas k'u wach le ri. %eng %spa y que es esto. C Estados Unidos k'o chiri. %mor Estados Unidos k'o chiri. %eng %spa E.E.U.U. esta aqui. Ch no', no' nit warli'. = le tinimit k'o waral ri'. %mor no' *le tinimit /*k'o: waral ri'. %eng %spa el pueblo esta aqui. R e keb'e Estados Unidos. %mor e keb'e Estados Unidos. %eng %spa 2 E.E.U.U. Ch nit warli'. = le tinimit k'o waral ri'. %mor *le tinimit /*k'o: waral ri'. %eng %spa el pueblo esta aqui. C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. R xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. C jun. %mor jun. %eng %spa uno. R a xelaju le wari. %mor a xelaju le wari. %eng %spa xela es esto. C no, no, no, xelaju le jenune. %mor no, no, no, xelaju le jenune. %eng %spa no no xela es esta. R m nk'ule warali. %mor m nk'ule warali. %eng %spa y esto. C le Europa Alemania. %mor le Europa Alemania. %eng %spa Europa, Alemania. R Alemay. %mor Alemay. %eng %spa Alemania. C Alemania, k'o le mar; le keb' mar. %mor Alemania, k'o le mar; le keb' mar. %eng %spa Alemania, esta 2 mares. C le Pacifico y le Atlantico. %mor le Pacifico y le Atlantico. %eng %spa el pacifico y Atlantico. R m. %mor m. %eng %spa m. P atzij kule la milio. %mor atzij kule la milio. %eng %spa es cierto que Emilio se caso. C ka'e chiri. %mor ka'e chiri. %eng %spa se va aqui. P atzij k'ule la milio. %mor atzij k'ule la milio. %eng %spa es cierto que Emilio se caso. *R9-14 R n k'u le chirij chike. %mor n k'u le chirij chike. %eng %spa y atras. Ch le taj. = le k'o taj. %mor le /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P no la milio chuwa Cruz. %mor no la milio chuwa Cruz. %eng %spa no Emilio de Chua cruz. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no esta. Ch le la. = le la. %mor le la. %eng %spa el. P jachin ruk'. %mor jachin ruk'. %eng %spa con quien. Ch no' le luk alah. = xkule ruk' jun alah. %mor no' *x-0/kule r-uk' *jun alah. %eng %spa se caso con un muchacho. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa en donde esta. Ch pele ay. = pe le ay. %mor pe le ay. %eng %spa en el. R katij keb' awe apedro. %mor katij keb' awe apedro. %eng %spa quieres 2 tuyos pedro. P tiox. %mor tiox. %eng %spa gracias. R ri di. %mor ri di. %eng %spa aqui esta. C sib'ilaj tat nan. %mor sib'ilaj tat nan. %eng %spa muchos papas, se¤ora. Ch u aya lech mux. = vaya rech le mus'. %mor v-0-a/ya' r-e-ch *le mus'. %eng %spa le das al ladino. C no,no kintij taj. multiox. %mor no,no kintij taj. multiox. %eng %spa no lo como, gracias. C al chay u ko nu Crayones. %mor al chay u ko nu Crayones. %eng %spa Ros. tengo crayones. R chatzib'aj k'ut nk'ule yakis. %mor chatzib'aj k'ut nk'ule yakis. %eng %spa escribe pues y el yaks. Ch nap' e chupam = nap' e chupam %mor nap' e chi-u-pam. %eng %spa adentro. T e chu pam. %mor e chu pam. %eng %spa adentro. Ch nupam in. = nupam in. %mor nu-pam in. %eng %spa mi estomago. R traqat. %mor traqat. %eng %spa te caes tu. R ay le jun ak'ale. %mor ay le jun ak'ale. %eng %spa y el otro ni¤o. R m ma utz tale jun. %mor m ma utz tale jun. %eng %spa no esta bien el otro. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chi-k. %eng %spa otro. R jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. R ka k'am. %mor ka k'am. %eng %spa le llevan. Ch u keb'a chik. = u keb'a chik. %mor u keb'a chi-k. %eng %spa ya son 2. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro *R9-15 Ch u ju, keb' ali. = u ju, keb' ali. %mor u ju, keb' ali. %eng %spa 1,2 muchachos. T u ju, keb' ali. %mor u ju, keb' ali. %eng %spa 1,2 muchachos. C wagib' ali. lele juna li %mor wagib' ali. lele juna li %eng %spa 6 muchachos, 1 muchacha. R oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chi-k. %eng %spa otro. C jun ali che Zunil. %mor jun ali che Zunil. %eng %spa una muchacha de Zunil. Ch keb' e chik a le. = keb' e chik a le. %mor keb' e chi-k a le. %eng %spa ya son 2 esos. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R laj jel ken wilo di. %mor laj jel ken wilo di. %eng %spa me gusta muchacha. R n k'ule at loch'. %mor n k'ule at loch'. %eng %spa y usted ve. R lu gab'e juna li %mor lu gab'e juna li %eng %spa la mano de una muchacha. Ch lin chik a li' = lal talin chik' ri. %mor *le *al talin chi-k ri. %eng %spa la Catarina ahora. R lal chay le uqom ratzyage. %mor lal chay le uqom ratzyage. %eng %spa Ros tiene pintada su ropa. Ch ay chix. = ay chix. %mor ay chix. %eng %spa ay, chix. R xaq jun kamulij wi la rij. %mor xaq jun kamulij wi la rij. %eng %spa en un solo lugar quito la cascara. C le. %mor le. %eng %spa ese. P junama watzyaq ruk'e. %mor junama watzyaq ruk'e. %eng %spa una tu ropa con. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros.Ros. P le. %mor le. %eng %spa ese. R al cha ay makosik tachik. %mor al cha ay makosik tachik. %eng %spa Ros, no lo recojas. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa otro. R le junama watzyaq yuk che. %mor le junama watzyaq yuk che. %eng %spa este tu juguete con (con este tu juguete). Ch ay titla. = ay titla. %mor ay titla. %eng %spa no. P juname, junam ne ruk'a wug'e. %mor juname, junam ne ruk'a wug'e. %eng %spa es igual, es igual conmigo. Ch ay chix. = ay chix. %mor ay chix. %eng %spa ay chix. P jas uwacha la le. %mor jas uwacha la le. %eng %spa que es eso. Ch nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. P le tajin katijo. %mor le tajin katijo. %eng %spa el que estas comiendo. Ch n. = n. %mor n. %eng %spa n. R king'o jun wech. %mor king'o jun wech. %eng %spa voy a pintar el mio. *R9-16 P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es Ch ne apey. = ne apey. %mor ne apey. %eng %spa no, feo. R q'eq ratzyaz. %mor q'eq ratzyaz. %eng %spa ropa negra P m. %mor m. %eng %spa m. R tapal cha. %mor tapal cha. %eng %spa mama dice. Ch pey. = pey. %mor pey. %eng %spa feo. P pel %mor pel %eng %spa Felipe. Ch tapel. = tapal. %mor tapal. %eng %spa nance. R tapelum %mor tapelum %eng %spa oiga su. Ch tapal, tapa'l keb' chik. = tapal, tapa'l keb' chik. %mor tapal, tapa'l keb' chi-k. %eng %spa nance, nance, otros 2. C lu qul Celeste. %mor lu qul Celeste. %eng %spa su cuello es celeste. R dacha a la tek. %mor dacha a la tek. %eng %spa muchacho, es Diego. R no log'o. %mor no log'o. %eng %spa no compro. R an ano jume puqul jun. %mor an ano jume puqul jun. %eng %spa no habra en mi cuello. R rax chix. %mor rax chix. %eng %spa ya es verde. R utz kaqe ratzyaq chu. %mor utz kaqe ratzyaq chu. %eng %spa esta bien nuestra ropa dice. R e lu. %mor e lu. %eng %spa Pedro. P n kaqo tu palaj. %mor n kaqo tu palaj. %eng %spa no pintas su cara. R le jun qeqi xoq cuntajik. %mor le jun qeqi xoq cuntajik. %eng %spa este negro ya esta. R nqajana pay, chingajana. %mor nqajana pay, chingajana. %eng %spa prestame Felipe, prestame. R y kinya ine jun we chawe ri. %mor y kinya ine jun we chawe ri. %eng %spa y te voy a dar un mio. R me, menu qom ta in. %mor me, menu qom ta in. %eng %spa yo no lo he pintado. C jas ki'an la watzi al chay. %mor jas ki'an la watzi al chay. %eng %spa que hacen tus hermanas Ros. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R al chay cha qo'o naj wari. %mor al chay cha qo'o naj wari. %eng %spa Ros dice pinta esto. C xaq cha'oj la watz. %mor xaq cha'oj la watz. %eng %spa solo pleitas tu hermana. R junam kago'o. %mor junam kago'o. %eng %spa igual lo pintas. R n tajin kul mas. %mor n tajin kul mas. %eng %spa estan llegando mas. P a ki. %mor a ki. %eng %spa esta dulce. *R9-17 R dichah. %mor dichah. %eng %spa mucha dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R a kicha. %mor a kicha. %eng %spa esta dulce dice. P a ki. %mor a ki. %eng %spa esta dulce. Ch kiip. = waqib'. %mor waqib'. %eng %spa 6. P ki. %mor ki. %eng %spa dulce. C ch'eob' taj, kach'eb' taj. %mor ch'eob' taj, kach'eb' taj. %eng %spa no lo sabes, no lo sabes. R uyala. %mor uyala. %eng %spa hola!. P kat kam kula ru mal. %mor kat kam kula ru mal. %eng %spa te vas a morir. R kin kam tala kalcha. %mor kin kam tala kalcha. %eng %spa no voy a morir diga. R we na ku xinkamik. xim kam. %mor we na ku xinkamik. xim kam. %eng %spa si me muero que me. R na k'uri, xpoyij b'i wachaq. %mor na k'uri, xpoyij b'i wachaq. %eng %spa muera, me fui con Pancho. R le jun wech in chik!. %mor le jun wech in chik!. %eng %spa esto otro mio. R n tag ch'umil al chay, qo'a. %mor n tag ch'umil al chay, qo'a. %eng %spa son estrellas Ros. Vamos. R etr'anoq. %mor etr'anoq. %eng %spa a jugar. R ermeb'a. = e meb'a'. %mor e meb'a'. %eng %spa es pobre. R we ne ma kusipaj kanoq' muda. %mor we ne ma kusipaj kanoq' muda. %eng %spa peor si no lo regala nada. R a kukoja pedro le. %mor a kukoja pedro le. %eng %spa lo va usar pedro?. P m. %mor m. %eng %spa m. R quqo'qotej u palaj linali. %mor quqo'qotej u palaj linali. %eng %spa vas a pintar la cara a esta muchacha. R oha tzi 'jin saq kakayik. %mor oha tzi 'jin saq kakayik. %eng %spa parece muy blanco. P jas uwache ka'aro le. %mor jas uwache ka'aro le. %eng %spa que es lo que haces. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. R nik' chi. %mor nik' chi. %eng %spa saber, dice. C k'o jun chik. %mor k'o jun chik. %eng %spa hay otro. R k'o ta junam wi lu gab'. %mor k'o ta junam wi lu gab'. %eng %spa no hay una mano. R k'o chi june. %mor k'o chi june. %eng %spa hay otro. R are aj sik. %mor are aj sik. %eng %spa es arriba. C le jun Guatemala. %mor le jun Guatemala. %eng %spa el uno en Guatemala. *R9-18 R kine a wuk. **** = luj k'o wi uje. %mor luj k'o wi uje. %eng %spa me voy con ud. en donde estamos. R tawen iii. %spa esta bien. R ka jawi k'o wi, jawi uj k'o iwa'. %spa en donde esta, en donde estaremos. R le uj, a Pedro. %spa nosotros Pedro. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P marali. %mor marali. %eng %spa aqui. R chiri riri'. %mor chiri riri'. %eng %spa aqui. P m. %mor m. %eng %spa m. C k'ole ch'ab'al, ch'ab'al chiri riri. %mor k'ole ch'ab'al, ch'ab'al chiri riri. %eng %spa esta la oracion aqui. C le Quiche k'o chiriri. le. %mor le Quiche k'o chiriri. le. %eng %spa El Quiche esta aqui, ese. C cakchiquel chiriri. %mor cakchiquel chiriri. %eng %spa cakchiquel aqui. Ch ul chin. = ul chin. %mor ul chin. %eng %spa ... R chiriri. %mor chiriri. %eng %spa aqui. R naj aq. %mor naj aq. %eng %spa un cachito. R utz naj, chaja ka lachi. %mor utz naj, chaja ka lachi. %eng %spa esta bien. P jas uwach e katijo le'. %mor jas uwach e katijo le'. %eng %spa que es lo que comes7. R manka kalcha. %mor manka kalcha. %eng %spa mango diga. Ch mank. = mank. %mor mank. %eng %spa mango. P mank. %mor mank. %eng %spa mango. C mango. a ki le manga'. %mor mango. a ki le manga'. %eng %spa mango. esta dulce el mango. R ki kalcha. ki; ki. %mor ki kalcha. ki; ki. %eng %spa dulce diga. dulce. Ch ki'. = ki'. %mor ki'. %eng %spa dulce. C ki'. %mor ki'. %eng %spa dulce. R a su kat. %mor a su kat. %eng %spa azucar. C a utz katija'. %mor a utz katija'. %eng %spa esta bien si lo comes7. Ch xukal. = axukal. %mor axukal. %eng %spa azucar. C a utz katija'. %mor a utz katija'. %eng %spa quieres comerlo. *R9-19 R sipaj kan a Felipe chawech. %mor sipaj kan a Felipe chawech. %eng %spa te lo va a regalar Felipe. Ch liko. = liko. %mor liko. %eng %spa rico. C a utz katijo'. = ne na utz taj. %mor ne na utz ta-j. %eng %spa esta bien que lo comas. R are kas rilna b'ien ewari. %mor are kas rilna b'ien ewari. %eng %spa esto es lo que va a verlo bien. C ay, jun wakax. %mor ay, jun wakax. %eng %spa ay, una vaca. R manay kewesaj jun wakax. %mor manay kewesaj jun wakax. %eng %spa vaya vas a sacar una vaca. R no jun kej %mor no jun kej %eng %spa no un caballo. C jun kej. a at kej'. %mor jun kej. a at kej'. %eng %spa un caballo, es ud caballo. P kej. %mor kej. %eng %spa caballo. R ay, tag winage, len taq winaq. %mor ay, tag winage, len taq winaq. %eng %spa las personas, las personas. Ch k'an pin = q'an xq'opinik. %mor q'an *x-0/q'opi-n-*ik. %eng %spa amarillo. se quebro. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R wech jawichi kujkawi chiwa. %mor wech jawichi kujkawi chiwa. %eng %spa mio, en donde estamos. R le wuje, chiri chike. %mor le wuje, chiri chike. %eng %spa el libro, aqui. R ama xa chiri chike'. %mor ama xa chiri chike'. %eng %spa no sera por aqui. C re. %mor re. %eng %spa de el. P no muj kalaj ta chila. %mor no muj kalaj ta chila. %eng %spa no nos veran. C talvez si. %mor talvez si. %eng %spa talves si. R k'alaj. %mor k'alaj. %eng %spa se ve. P warali, naj xile. %mor warali, naj xile. %eng %spa aqui, en este peque¤o. C xaq xe la le, le witz'a le. %mor xaq xe la le, le witz'a le. %eng %spa solo salio eso, el peque¤o. C le witz'laj mapa. junam. %mor le witz'laj mapa. junam. %eng %spa el peque¤o mapa es igual. C ruk'lele. le Central America. %mor ruk'lele. le Central America. %eng %spa a ese. la America Central. C le le. %mor le le. %eng %spa ese. R a Felipe ri. %mor a Felipe ri. %eng %spa Felipe. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R ay arima chenk, are mas. %mor ay arima chenk, are mas. %eng %spa ay es mas bonito, es mas bonito. R chenk xe le jun juni di ri. %mor chenk xe le jun juni di ri. %eng %spa se fue este. R mas chenk xe le naj juni. %mor mas chenk xe le naj juni. %eng %spa es mas bonito esto. *R9-20 R alaj chi le jun naj ruk'e. %mor alaj chi le jun naj ruk'e. %eng %spa mira lo que esta con el. R taq aj b'atz kinano. laj jun. %mor taq aj b'atz kinano. laj jun. %eng %spa estoy haciendo unos hilos. R in, in xin' an jun wech. %mor in, in xin' an jun wech. %eng %spa yo, yo hice el mio. Ch awe in = awe in %mor aw-e in %eng %spa es mio. R no, chaya jun we in. %mor no, chaya jun we in. %eng %spa no, dame el mio. R kiximb'ij chuwa le ganan. %mor kiximb'ij chuwa le ganan. %eng %spa les voy a decir a nuestra mama. R morada kuq cha. %mor morada kuq cha. %eng %spa morado con el corte dice. C ronojel morado. %mor ronojel morado. %eng %spa todo morado. R ronojel morado le kuq cha. %mor ronojel morado le kuq cha. %eng %spa todo morado el corte. P jas e kolor riri al Chay'. %mor jas e kolor riri al Chay'. %eng %spa de que color es esto Ros. R q'an kalcha'. %mor q'an kalcha'. %eng %spa amarillo diga. Ch no' 'an. = q'an. %mor no' q'an. %eng %spa no, amarillo. P y k'ule ri'. %mor y k'ule ri'. %eng %spa y esto. Ch no', xul. = asul. %mor no' asul. %eng %spa no azul. P no, azul taj. %mor no, azul taj. %eng %spa no es azul. Ch awil puch xul. = ama kawil puch azul. %mor *ama *k-0-aw/il pu-ch azul. %eng %spa acaso no es azul. P zul taj. %mor zul taj. %eng %spa no es azul. R kaq kalcha. %mor kaq kalcha. %eng %spa rojo diga. R axul chi. %mor axul chi. %eng %spa azul dice. Ch kaq. = kaq. %mor kaq. %eng %spa rojo. C kaq, ahje'. luwi'. %mor kaq, ahje'. luwi'. %eng %spa rojo, ah si, su pelo. C jun celest. %mor jun celest. %eng %spa un celeste. P jas uwach k'o pujalom e rir'. %mor jas uwach k'o pujalom e rir'. %eng %spa que es lo que tiene en su cabeza. Ch m'. = m'. %mor m'. %eng %spa m. P jas uwach e k'o pujalom'. %mor jas uwach e k'o pujalom'. %eng %spa que es lo que tiene en su cabeza. Ch ap. = xaqap. %mor xaqap. %eng %spa cinta. P m'. %mor m'. %eng %spa m. Ch ap. = xaqap. %mor xaqap. %eng %spa cinta. R xtare le a Milio chuwa Cruz chirij. %mor xtare le a Milio chuwa Cruz chirij. %eng %spa le siguio el Emilio de Cruz. *R9-21 P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch ta = ta %mor ta %eng %spa R te kuri a San chik. %mor te kuri a San chik. %eng %spa despues santos. R te kuri at chike. %mor te kuri at chike. %eng %spa despues sed. R jas kuche xelik a San a Felip. %mor jas kuche xelik a San a Felip. %eng %spa y porque salio santo Felipe. C ah, le San k'o ukem. %mor ah, le San k'o ukem. %eng %spa Santos tiene su tejido. C k'o u chak. %mor k'o u chak. %eng %spa tiene trabajo. R di cha, ku cha. %mor di cha, ku cha. %eng %spa muchacha dice, pues dice. C n k'o ta utiempo. %mor n k'o ta utiempo. %eng %spa no tiene tiempo. R jawi kaqaj wile in. %mor jawi kaqaj wile in. %eng %spa en donde a mi. P n k'u la Milio, jas xu'ano'. %mor n k'u la Milio, jas xu'ano'. %eng %spa y Emilio, que hizo. R di cha. %mor di cha. %eng %spa muchacha. R qana katimb'ij chuwa le qanan. %mor qana katimb'ij chuwa le qanan. %eng %spa esperate te voy a decir a mama. R ja'. %mor ja'. %eng %spa que. P n k'u la Milio, jas xu'ano'. %mor n k'u la Milio, jas xu'ano'. %eng %spa y Emilio que hizo. R k'o ta xu'ano. %mor k'o ta xu'ano. %eng %spa no hizo nada. R xa xul, xa xutorij le puaq. %mor xa xul, xa xutorij le puaq. %eng %spa es que llego solo abrio el dinero. C le Emilio kuleik. %mor le Emilio kuleik. %eng %spa Emilio se caso R ay, chix. trijona k'ut. %mor ay, chix. trijona k'ut. %eng %spa ay. habla pues. R al Chay, n taq ak'alab' kuk'am. %mor al Chay, n taq ak'alab' kuk'am. %eng %spa Ros unos ni¤os tienen. R taq b'andera kalcha. %mor taq b'andera kalcha. %eng %spa bandera diga. R k'o jun xaq'eq u xaqap kalcha. %mor k'o jun xaq'eq u xaqap kalcha. %eng %spa hay uno tiene negra su cinta. C k'o taj le xajab'. jawi k'o. %mor k'o taj le xajab'. jawi k'o. %eng %spa no esta la cinta, en donde esta. C a xajab'. %mor a xajab'. %eng %spa tu cinta. P k'o jun xamo'ch uwi kacha. %mor k'o jun xamo'ch uwi kacha. %eng %spa hay uno que tiene corto el pelo. R k'o jun xa'anal xaqap rixoqil. %mor k'o jun xa'anal xaqap rixoqil. %eng %spa hay uno que teje cinta a su mujer. R kacha' k'uri'cha'. %mor kacha' k'uri'cha'. %eng %spa asi diga dice. P ya na xelb'ik e. %mor ya na xelb'ik e. %eng %spa ya salio. R laj zanal xaqap ri. %mor laj zanal xaqap ri. %eng %spa es el que la cinta. *R9-22 C xelik. %mor xelik. %eng %spa salio. R in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C ka'an le jun chiri. %mor ka'an le jun chiri. %eng %spa vas a hacer este uno aqui. P saj kut cha al chay, saj k'ut. %mor saj kut cha al chay, saj k'ut. %eng %spa Venga pues dice Ros. Venga pues. R in kiya taya lu b'aqa manka. %mor in kiya taya lu b'aqa manka. %eng %spa no voy a dar la pepita del mango. R chuwech, qona b'ana kixinb'ij. %mor chuwech, qona b'ana kixinb'ij. %eng %spa a ud. esperate lo voy asustar. R chuwa le qanan xik'ut. %mor chuwa le qanan xik'ut. %eng %spa delante de mama, lo ense¤o. R juntizo chinuwach. %mor juntizo chinuwach. %eng %spa todo a mi. R no. %mor no. %eng %spa no. R jawi kowi kolkataj. %mor jawi kowi kolkataj. %eng %spa en donde esta es no se oye. P a k'i al chay. %mor a k'i al chay. %eng %spa es dulce Ros. Ch ki'. = ki'. %mor ki'. %eng %spa es dulce. C ma'antaj. %mor ma'antaj. %eng %spa no lo hagas. Ch ki' manka. = ki' manka. %mor ki' manka. %eng %spa es dulce el mango. P katk'ama rumal. %mor k-at/k'am-a r-umal. %eng %spa te vas a morir. R we xinkamik, xin leam. %mor we x-in/kam-ik, x-in/leam. %eng %spa si me muero, muero. R na k'u ri kacha. %mor na k'u ri kacha. %eng %spa diga. C jachin kul le mango. %mor jachin kul le mango. %eng %spa quien compra el mango. Tr qana kiximb'i:j chuwa: le: qana:n. %mor qana kiximb'i:j chuwa: le: qana:n. %eng %spa espera voy a decir a mama. C jachin xuloq' le: manga? %mor jachin xuloq' le: manga? %eng %spa quien compro el mango? Ch loq' manka uj. = *x-*0-*qa/loq' *le: *qa-manka uj. %mor *x-*0-*qa/loq' *le: *qa-manka uj. %eng %spa nosotros compramos el mango. R dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. R dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. Ch (manka uj). = qamanka uj. %mor *qa-manka uj. %eng %spa nuestro mango. C a xaloq le mango al cha:y? %mor a xaloq le mango al cha:y? %eng %spa comprastes el mango Ros? Ch ay, chix. = ay, chix. %mor ay, chix. %eng %spa ay, chix. C chix chix at. %mor chix chix at. %eng %spa chix ud. Ch elab' enent. = elab' enent. %mor elab' enent. %eng %spa R chix malen chilab'. %mor chix malen chilab'. %eng %spa roso por alli. *R9-23 Ch lab' e menta ay ay. = lab' e menta ay ay. %mor lab' e menta ay ay. %eng %spa el mango. Ch kel b'ik. = kel b'ik. %mor k-0/el b'i-ik. %eng %spa sale. C al chay we kinb'ij jun frase. %mor al chay we kinb'ij jun frase. %eng %spa Ros si digo una frase. C a kat kowin kab'ij le frase. %mor a kat kowin kab'ij le frase. %eng %spa puedes decir la frase. R ya kintije veneno ri. %mor ya kintije veneno ri. %eng %spa ya voy a tomar este veneno. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros diga. R al chay cha jas uwach puri. %mor al chay cha jas uwach puri. %eng %spa Ros y que es. R le clase a pedro. %mor le clase a pedro. %eng %spa que clase pedro. P m. %mor m. %eng %spa m. R jas uwach puri. %mor jas uwach puri. %eng %spa y que es. C Rosario. %mor Rosario. %eng %spa Ros. R jas uwach puri le clase. %mor jas uwach puri le clase. %eng %spa y que sera la clase. R kinchob' ta in clase. %mor kinchob' ta in clase. %eng %spa yo no lo se clase. R k'achiya'a. %mor k'achiya'a. %eng %spa lo vas a dar. P no xa ku sikij uwa wuj. %mor no xa ku sikij uwa wuj. %eng %spa no es que va a leer el libro. P chuwach cha. %mor chuwach cha. %eng %spa delante dice. R eh al chay cha kasi kix. %mor eh al chay cha kasi kix. %eng %spa Ros dice lo lees. R uwa le wuj chawach cha. %mor uwa le wuj chawach cha. %eng %spa el libro delande de ud. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kaka mulij. %mor kaka mulij. %eng %spa lo vas a repetir. P jun qeq raqan cha. %mor jun qeq raqan cha. %eng %spa lleva 2 dice. P Kat kowinik. %mor Kat kowinik. %eng %spa puedes. R kin kowinik cho'qoq, kakowinik. %mor kin kowinik cho'qoq, kakowinik. %eng %spa puedo diga, puede. R cha' kakowina du xama. %mor cha' kakowina du xama. %eng %spa diga puede muchacha es que. R laj rewi esal wacha laj ak'ol. %mor laj rewi esal wacha laj ak'ol. %eng %spa esto, es repite este ni¤a. R qaq'o k'u lee mapa cha' jun. %mor qaq'o k'u lee mapa cha' jun. %eng %spa y vas a pintar el mapa dice. R q'oqa mapa cha'. %mor q'oqa mapa cha'. %eng %spa un mapa negro diga. R ............ %mor ............ %eng *R9-24 R qaqo'o kule jun mapa ri. %mor qaqo'o kule jun mapa ri. %eng %spa y vas a pintar el mapa. R ri jun qeq rij wakaxe. %mor ri jun qeq rij wakaxe. %eng %spa este de pasta negra, es vaca. Ch laq inb'ij pamapa cha'. = xaq kintzib'aj lu pa le mapa cha'. %mor xaq *k-0-in/tzib'a-j la pa le mapa /cha'. %eng %spa solo voy a escribir en el mapa dice. R ay kuqo' lu palaj. %mor ay kuqo' lu palaj. %eng %spa va a pintar su rostro. R malay. jun qeqa winaq. %mor malay. jun qeqa winaq. %eng %spa Vaya, una persona negra. R chi kanoqe. %mor chi kanoqe. %eng Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chi-k. %eng %spa otro. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. R no di b'u, maka'antaj ay ay. %mor no di b'u, maka'antaj ay ay. %eng %spa no muchacha, no lo hagas. R no maka'antaj trijin wonita. %mor no maka'antaj trijin wonita. %eng %spa no lo hagas, es muy bonita. R rixoqila pedro no maka'anta. %mor rixoqila pedro no maka'anta. %eng %spa mujer de pedro, no lo hagas. R k'ut n ka'antaj. %mor k'ut n ka'antaj. %eng %spa pues no lo hagas. R trin wonita le rij maka. %mor trin wonita le rij maka. %eng %spa es muy bonito la pasta no. R juch tak'ut. %mor juch tak'ut. %eng %spa lo rallas. Ch ay, ay le. = ay, ay le. %mor ay, ay le. %eng %spa ay. ese. R le rech mus, chasikij kut e. %mor le r-e-ch mus, ch-0-a/sik-ij ku-t e. %eng %spa es del ladino, llamalo pues. R kukamulij rak'al. %mor k-0-u-!k-!a/mul-ij ri ak'al. %eng %spa lo repite el ni¤o. C a kasikij. %mor a kasikij. %eng %spa lo lees. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R chasikijk'ut. %mor chasikijk'ut. %eng %spa lealo pues. R kinsik'ijin. %mor kinsik'ijin. %eng %spa lo leo yo. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R kintrib'uj juna winaq in. %mor kintrib'uj juna winaq in. %eng %spa yo voy a pintar una persona. R iwuk. %mor iwuk. %eng %spa con ud. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. Ch (b'ij ta in). = ma kinb'ij ta in. %mor *ma *k-0-*in/b'ij ta in. %eng %spa no lo digo yo. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. *R9-25 C kasikij la le. %mor kasikij la le. %eng %spa lea eso. R mako win taj. %mor mako win taj. %eng %spa no puede. C Rosario akal kowin. %mor Rosario akal kowin. %eng %spa Ros puedes. C kasikij le wuj le. %mor kasikij le wuj le. %eng %spa lee el libro. P jas uwach la lele. %mor jas uwach la lele. %eng %spa que es eso. R kulapab'a chuwa xane. %mor kulapab'a chuwa xane. %eng %spa pegalo contra la pared. R qutze quloj intaq winaq. %mor qutze quloj intaq winaq. %eng %spa estan muchas personas. R chuwache. %mor chuwache. %eng %spa delante. C ma kab'ij taj. %mor ma kab'ij taj. %eng %spa no lo digas. R chix, k'one juntzil chare le. %mor chix, k'one juntzil chare le. %eng %spa chix, hay uno sucio. R k'o chu qab' mala charech. %mor k'o chu qab' mala charech. %eng %spa tiene en su mano a el. R ay chix. b'ur tajin katijo. %mor ay chix. b'ur tajin katijo. %eng %spa chix, burra lo estas comiendo. R ku'an mala chawe maltiox. %mor ku'an mala chawe maltiox. %eng %spa y eso te va hacer mal, gracias. R aqa laj ak'al, b'ukij kanoy di. %mor aqa laj ak'al, b'ukij kanoy di. %eng %spa ni¤o cerdo, asi dice. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R b'ukij kan chuwach dih. %mor b'ukij kan chuwach dih. %eng %spa lo dice delante muchacha. R chajo ko' uy ne, ay stanqb'uki. %mor chajo ko' uy ne, ay stanqb'uki. %eng %spa comelo, se caeria. R la kan chuwach b'ur chakuwila. %mor la kan chuwach b'ur chakuwila. %eng %spa lo haces delante, burra. R chakowij. %mor chakowij. %eng %spa apurate. R ay le naj manka le. %mor ay le naj manka le. %eng %spa ay. ese manguito. R ay no, ri al talin, jo al talin. %mor ay no, ri al talin, jo al talin. %eng %spa no aqui catarina. Vamos catarina. R k'ute chi karilo pa le wuj. %mor k'ute chi karilo pa le wuj. %eng %spa despues ve en su libro. R porque xa pewi xutijo le. %mor porque xa pewi xutijo le. %eng %spa por cualquier lugar come. R jani pa raqan. %mor jani pa raqan. %eng %spa cuanto quiere. C pulo ki keq, al chay a kat kowin. %mor pulo ki keq, al chay a kat kowin. %eng %spa en el cuerpo Ros puedes. C kasikij le le. %mor kasikij le le. %eng %spa leerlo(llamarlo). R kin kowin taj cheqeq nan. %mor kin kowin taj cheqeq nan. %eng %spa no puedo diga mama. R chk'otisaj impe ri radio la kalcha. %mor chk'otisaj impe ri radio la kalcha. %eng %spa encienda el radio. R radiolo chi kule grab'adora. %mor radiolo chi kule grab'adora. %eng %spa acaso es radio la grabadora. *R9-26 C a kab'ij le le. makaraj. %mor a kab'ij le le. makaraj. %eng %spa dices eso, no quiere. R kinb'ij chesoq. %mor kinb'ij chesoq. %eng %spa lo digo, diga. P a kawaj jun a len cha. %mor a kawaj jun a len cha. %eng %spa quieres un tu centavo. R kaya keb' alen cha laj rewi. %mor kaya keb' alen cha laj rewi. %eng %spa da 2 centavos diga, es de por si. R puro je ku'ano. %mor puro je ku'ano. %eng %spa a si lo hace. C le keb'. ah ali. %mor le keb'. ah ali. %eng %spa los 2. Ch wej nux.. = chinawiyej na mu's. %mor *ch-*in-*aw/iye'-j na mu's. %eng %spa esperame ladino, esperame. Ch nape lip. = chena' ampe ri. %mor ch-0-*a/b'an-a' mpe ri. %eng %spa esperame. C akax awaqan. %mor akax awaqan. %eng %spa te duele el pie. R no. %mor no. %eng %spa no. R le waqan, ay n pa'le'. %mor le waqan, ay n pa'le'. %eng %spa mi pie, en el. R xatanab'a b'awa la chak at a pedro. %mor xatanab'a b'awa la chak at a pedro. %eng %spa terminas el trabajo vos pedro. P jachin chike. %mor jachin chike. %eng %spa cual. R la chak pare juyab'. %mor la chak pare juyab'. %eng %spa tu trabajo en el monte. Ch la' wej na pelipe. = chanawiye'j na pelipe. %mor *ch-*in-*aw/iye'-j na pelipe. %eng %spa esperame Felipe. R chanawiye'j na pelipe tajin chi. %mor ch-in-aw/iye'j na pelipe /tajin /chi. %eng %spa esperame Felipe, estoy. R ku'an jun uchukulen. %mor k-0-u/b'an jun u-chukulen. %eng %spa esta haciendo su necesidad. R wiyej na. %mor *ch-*in-aw/iye'j na. %eng %spa esperame. Ch ay,ay,ay. = ay,ay,ay. %mor ay,ay,ay. %eng %spa ay,ay,ay. R qaripipej chik ay. %mor qaripipej chik ay. %eng %spa estimoslo. R al talin. %mor al talin. %eng %spa catarina. R m. %mor m. %eng %spa m. R jastajin ka'ame katen ch'aye. %mor jastajin ka'ame katen ch'aye. %eng %spa que estas haciendo. R kamik. kayese la tiempo. %mor kamik. kayese la tiempo. %eng %spa hoy, es hierba. R poquito homb're. %mor poquito homb're. %eng %spa poquito hombre. R andate. %mor andate. %eng %spa andate. R qana nan, qaqo'o len taq. %mor qana nan, qaqo'o len taq. %eng %spa espera mama pintas las. R awinaq nan katoq taj. %mor awinaq nan katoq taj. %eng %spa personas, no lo pintes. R makator Cuchillo, makator ta. %mor makator Cuchillo, makator ta. %eng %spa Cuchillo no lo desarregles el cuchillo. R makator ta. andate la mierda vos. %mor makator ta. andate la mierda vos. %eng %spa me lo desarreglas, anda a la mierda. *R9-27 C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R keb'e nu pelipe chi uy la. %mor keb'e nu pelipe chi uy la. %eng %spa 2 Felipe. R le nu pelipe chi uy la. %mor le nu pelipe chi uy la. %eng %spa mi Felipe dice. R juna pelipe cha. %mor juna pelipe cha. %eng %spa mi Felipe dice. R are b'a katrijone wari. %mor are b'a katrijone wari. %eng %spa entonces esto va hablar. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R kach'awik di lenaj ak'al. %mor kach'awik di lenaj ak'al. %eng %spa habla este ni¤ito. R chupami trij. %mor chupami trij. %eng %spa adentro habla. P ch'awa k'ut al chay. ch'awoq. %mor ch'awa k'ut al chay. ch'awoq. %eng %spa habla pues Ros. habla. R kal chaw kula at chupame. %mor kal chaw kula at chupame. %eng %spa tienes que hablar adentro. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. R pa a pelipe kach'awik rak'al. %mor pa a pelipe kach'awik rak'al. %eng %spa Verdad Felipe este ni¤a. R chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. C no'. %mor no'. %eng %spa no. * xkis le nabe uwach le cinta R-9. *R9-28 P ch'awa k'ut al Chay. %mor ch'awa k'ut al Chay. %eng %spa habla pues Ros. R Chay kaltrijan kula chupamcha. %mor Chay kaltrijan kula chupamcha. %eng %spa habla adentro dice. R le naj ak'al katzijon chupam. %mor le naj ak'al katzijon chupam. %eng %spa esto ni¤o habla adentro. C k'o ak'al. %mor k'o ak'al. %eng %spa hay ni¤o. R le qana ri. %mor le qana ri. %eng %spa hagamos. Ch ko ku na. = k'o ku na. %mor /k'o: ku na. %eng %spa hay pues. C ma ka'antaj. %mor ma ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. R al talin d. tzijun al tentona di. %mor al talin d. tzijun al tentona di. %eng %spa catarina, eres muy tentona. R a xulal tzukuna iwir'. %mor a xulal tzukuna iwir'. %eng %spa venistes a buscar ayer. C tzukun. %mor tzukun. %eng %spa buscar. R je' le at. %mor je' le at. %eng %spa asi, ud. C aje'. no. %mor aje'. no. %eng %spa asi, no. R xatpe taj iwir'. %mor xatpe taj iwir'. %eng %spa si eras venido ayer. C no, na ximpe taj. %mor no, na ximpe taj. %eng %spa no, no vine. R in kule pataq domingo pataq. %mor in kule pataq domingo pataq. %eng %spa sabado, y los domingos. los sabados. R kaltzukunoq'. y jun, jun at. %mor kaltzukunoq'. y jun, jun at. %eng %spa vas a buscar7 uno, uds. C al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros. Ros. R ke'e pelipe domingo. %mor ke'e pelipe domingo. %eng %spa se va Felipe, domingo. C a kab'ij lele'. %mor a kab'ij lele'. %eng %spa vas a decir esto7. R chiri, kin koje chiri. %mor chiri, kin koje chiri. %eng %spa aqui, voy a poner aqui. R kab'ij b'a riri. %mor kab'ij b'a riri. %eng %spa vas a decir. R ay, intaq winaq i. %mor ay, intaq winaq i. %eng %spa ay, estas personas. R ah,pares. %mor ah,pares. %eng %spa ah por eso. R k'o chuwa xane at ab'usivo. %mor k'o chuwa xane at ab'usivo. %eng %spa esta en la pared abusiva. R katajij che qala wuxi. %mor katajij che qala wuxi. %eng %spa lo vas a pegar con clavos. R ay, no, kinkowintaj. kinkinkan. %mor ay, no, kinkowintaj. kinkinkan. %eng %spa no, no puedo, si pudiera. R teneb'a chuwi. %mor teneb'a chuwi. %eng %spa arriba. R enou. %mor enou. %eng %spa adios. R chachapa kut, chachapa kuna. %mor chachapa kut, chachapa kuna. %eng %spa agarralo pues, agarralo todavia. *R9-29 R y le marti chachapa kuna. %mor y le marti chachapa kuna. %eng %spa el martillo, agarralo pues. R kintzukuj na le kala wux. %mor kintzukuj na le kala wux. %eng %spa tengo que buscar los clavos. R b'ay, xrechaqinik. b'ay. %mor b'ay, xrechaqinik. b'ay. %eng %spa vaya, se rompio, vaya. R saj kut al chay qab'ajij. %mor saj kut al chay qab'ajij. %eng %spa Venga pues Ros. clavemoslo. R le, xu'an chulaj b'atz alaju. %mor le, xu'an chulaj b'atz alaju. %eng %spa y aduzo este hilito, este. R laj b'atz' alaju, jesus. %mor laj b'atz' alaju, jesus. %eng %spa hilito, jesus. R patz'. = b'atz. %mor b'atz. %eng %spa hilo. R b'atz kach'uji. %mor b'atz kach'uji. %eng %spa hilo. Ch mera 'an xuch kamik. = yamera kin'an jun sutz' kamik. %mor yamera *k-0-*in/b'an *jun sutz' kamik. %eng %spa yamera hago una servilleta. Ch ja mu'x. = jawi mu's. %mor *jawi mu's. %eng %spa en donde ladino. R ii b'ay, gatikila chuwa le. %mor ii b'ay, gatikila chuwa le. %eng %spa Vaya, lo llevas delante de. R xan, qatikila chuwa le xan. %mor xan, qatikila chuwa le xan. %eng %spa lo llevas delante de la pared. R ya xul tat, tatatun tat chayab'ari. %mor ya xul tat, tatatun tat chayab'ari. %eng %spa yo llego. C a utz kawil le wuj pa le xan'. %mor a utz kawil le wuj pa le xan'. %eng %spa te gusta el papel en la pared. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C k'ax ub'anik. utz. ma minister. %mor k'ax ub'anik. utz. ma minister. %eng %spa cuesta hacerlo, bien no es necesario. R le, ya le le jun winaqe. %mor le, ya le le jun winaqe. %eng %spa ese, ya esa persona. R pa xaq re chab'al le. %mor pa xaq re chab'al le. %eng %spa le queda bien. R jas ab'i, jas ab'i. %mor jas ab'i, jas ab'i. %eng %spa como te llamas, como te llamas. C a utz kawil le wuj pa swan'. %mor a utz kawil le wuj pa swan'. %eng %spa te gusta el papel en el barranco. R jas ab'i, jas'. %mor jas ab'i, jas'. %eng %spa Como te llamas, que7. C pa xan. %mor pa xan. %eng %spa en la pared. R ja chi. %mor ja chi. %eng R jas ab'i. %mor jas ab'i. %eng %spa como te llamas. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R jun ka'an uje mona rita. %mor jun ka'an uje mona rita. %eng %spa uno hace la cola de mono. R jas kawaj ale watit, rachaq'. %mor jas kawaj ale watit, rachaq'. %eng %spa que es lo que quiere tu abuelita. R li chaya jun lib'ra wechala. %mor li chaya jun lib'ra wechala. %eng %spa dame una libra. R kinaq. ruk' chuk. %mor kinaq. ruk' chuk. %eng %spa frijol, con. *R9-30 R qana chawech katinb'ij che le. %mor qana chawech katinb'ij che le. %eng %spa esperate, te voy a decir a. R qanan. k'alch'ayik. %mor qa-nan. k-at/ch'ay-PASS1-ik. %eng %spa mama. te van a pegar. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. Ch (lik). ch'ayik. = (lik). ch'ayik. %mor /*k'o:-l-ik). *k-*at/ch'ay-PASS1-ik. %eng %spa pegar. P ch'awa kut. %mor /ch'aw-a ku-t. %eng %spa habla pues. R ach'awa kut al chay cha. cha. %mor *ch-at/ch'aw-a ku-t al chay /cha. /cha. %eng %spa habla pues Ros. dice. dame. R kaqays juna len. %mor kaqays juna len. %eng %spa un centavo. C ma ka'antaj al talin. %mor ma ka'antaj al talin. %eng %spa no lo hagas catarina. C ma ka'antaj. ma ka'antaj ali. %mor ma ka'antaj. ma ka'antaj ali. %eng %spa no lo hagas, no lo hagas. R al talin, al talin. b'ay, se tzij. %mor al talin, al talin. b'ay, se tzij. %eng %spa catarina, catarina, ya se que te. R ximb'ij chawe ri are ku le. %mor ximb'ij chawe ri are ku le. %eng %spa voy te dije que este. R kamik. %mor kamik. %eng %spa muerto. Ch ay, kam, mu'x. = xkam le mus. %mor ay, *x-0/kam *le mus. %eng %spa llevaron al ladino. C al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros. Ros. R a sanale, jas ub'ile jun aq le. %mor a sanale, jas ub'ile jun aq le. %eng %spa Como se llama este coche. R (kaya wi) y xb'e kuri. %mor (kaya wi) y xb'e kuri. %eng %spa se fue. C in k'o, in k'e frases pa le wuj. %mor in k'o, in k'e frases pa le wuj. %eng %spa estoy, tengo frases, en el cuaderno. R al talin cha. %mor al talin cha. %eng %spa catarina dice. C are awech. in k'o frases. %mor are awech. in k'o frases. %eng %spa es el mio tengo frases. C pa le wuj. %mor pa le wuj. %eng %spa en el libro. R k'olik cha. ay chujtzijon. %mor k'olik cha. ay chujtzijon. %eng %spa esta dice. hablemos. Ch xa'aj. = ta sa'aj. %mor ta/saj. %eng %spa venga. C al chay. chab'ij, chab'ij le. %mor al chay. chab'ij, chab'ij le. %eng %spa Ros. diga, diga. C frases al chay. %mor frases al chay. %eng %spa frases Ros. R chab'ij kut a cayot. %mor chab'ij kut a cayot. %eng %spa diga pues coyote. R ma karaj taj katzijonik. %mor ma karaj taj katzijonik. %eng %spa me quiere hablar. R kab'ij kut a cayot. %mor kab'ij kut a cayot. %eng %spa diga pues coyote. Ch no, naj. = no, naj. %mor no, naj. %eng %spa no, lejos. R al talin, chaya chareh. %mor al talin, chaya chareh. %eng %spa catarina, daselo. *R9-31 R xe la mux. = xe le mus. %mor x-0/b'e: le mus. %eng %spa salio el ladino. R al talin, chaya ku chare. %mor al talin, chaya ku chare. %eng %spa catarina, daselo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch no' xaj chili. = tasaj chiri. %mor no' ta/saj chi-ri. %eng %spa venga aca. R no cha. xane kato kaqab'ij kuna. %mor no cha. xane kato kaqab'ij kuna. %eng %spa entendi que tenemos que decir. R juna chista. kaqab'ij kuna. %mor juna chista. kaqab'ij kuna. %eng %spa un chiste, tenemos que decir. R jun chista. re jun aq kaleha. %mor jun chista. re jun aq kaleha. %eng %spa un chiste, de un cerdo diga. R ta saj impe!. %mor ta saj impe!. %eng %spa venga pues. R qas le xub'ij kan a San. %mor qas le xub'ij kan a San. %eng %spa como digo santos. R chaqech' jas le xub'ij'. %mor chaqech' jas le xub'ij'. %eng %spa a nosotros7 que dijo7. R le, le al Chay cha. le k'o. %mor le, le al Chay cha. le k'o. %eng %spa ese, esa Ros esta. R jun ak'kacha. ajwera le. %mor jun ak'kacha. ajwera le. %eng %spa un cerdo diga, y lo. R kub'ij cha. kinkule wa. %mor kub'ij cha. kinkule wa. %eng %spa que decia dice y la comida. R kacha kuri cha. taweno. %mor kacha kuri cha. taweno. %eng %spa asi decia dice, esta bien. R kuchix kuri mal le jun. %mor kuchix kuri mal le jun. %eng %spa le decian por el gallo. R aj, mal le jun ixt'ux cha. e. %mor aj, mal le jun ixt'ux cha. e. %eng %spa por la gallina dice. R xkuleik cha. kate karilo. %mor xkuleik cha. kate karilo. %eng %spa se caso dice, despues vio. R cha. mulan jun kumatz cha. %mor cha. mulan jun kumatz cha. %eng %spa que estaba enrollado una culebra. R ub'otz'o yim rib' cha. eh. %mor ub'otz'o yim rib' cha. eh. %eng %spa esta enroscado dice, busco. R xutzukuj chub'i jun ub'e cha. %mor xutzukuj chub'i jun ub'e cha. %eng %spa otro palo dice. R eh k'ax kintijik kacha chi. %mor eh k'ax kintijik kacha chi. %eng %spa peor si me comen asi. R kuricha. eh xurik chin. %mor kuricha. eh xurik chin. %eng %spa decia, encontro. R nik'aj sonik cha. eh, la. %mor nik'aj sonik cha. eh, la. %eng %spa otras hormigas peor. R k'ax kimmachik kacha chi. %mor k'ax kimmachik kacha chi. %eng %spa si me pican decia. R kuri cha. xb'ek kut. %mor kuri cha. xb'ek kut. %eng %spa dice. y se fue dice. R xutzukuj chi jun ub'e cha. %mor xutzukuj chi jun ub'e cha. %eng %spa busco otro camino dice. R eh techi karil jun tz'i. %mor eh techi karil jun tz'i. %eng %spa despues vio un perro. R cha. ri, xaq karila wa. %mor cha. ri, xaq karila wa. %eng %spa hice, solo lo vigilaba. R chij chiri cha. b'ay. %mor chij chiri cha. b'ay. %eng %spa dice. haya. *R9-32 R eh yamera xtij kanoq cha. %mor eh yamera xtij kanoq cha. %eng %spa y si cuero lo comieron dice. R le jin ak'cha. ya. %mor le jin ak'cha. ya. %eng %spa el (pollo) gallo. R xe kulanoq cha. xopam. %mor xe kulanoq cha. xopam. %eng %spa se fue a casar dice llego. R pa rachozch cha. tzijcha. %mor pa rachozch cha. tzijcha. %eng %spa en su casa dice, de veras dice. R eh xepiloq cha. %mor eh xepiloq cha. %eng %spa lo fueron a destasar. R eh, eh, ex qana. kinb'ij. %mor eh, eh, ex qana. kinb'ij. %eng %spa eh,eh, espera, voy a decir. R chi jun cha. k'o la. %mor chi jun cha. k'o la. %eng %spa otro yo, esta. R coyot cha. na na. %mor coyot cha. na na. %eng %spa coyote dice. R tzij cha. xa matzij cha. %mor tzij cha. xa matzij cha. %eng %spa de veras dice, es cierto dice. R kinb'ij pub'e al tzije. %mor kinb'ij pub'e al tzije. %eng %spa lo voy a decir a la manera. R k'o la, k'o la conej cha. %mor k'o la, k'o la conej cha. %eng %spa estaba, el conejo dice. R ch'il la coyot che. %mor ch'il la coyot che. %eng %spa con el coyote. R ex ela. %mor ex ela. %eng %spa se fue. Ch ek conet. = xe la konej. %mor *x-0/b'e-!ik *le konej. %eng %spa se fue el conejo. R coyot cha. le, le. %mor coyot cha. le, le. %eng %spa coyote dice, ese. R karilo le coyot cha. %mor karilo le coyot cha. %eng %spa mira al coyote dice. R chatampe, chatampe!. %mor chatampe, chatampe!. %eng %spa oiga, oiga. R no, no, e la conej cha. %mor no, no, e la conej cha. %eng %spa no, no, el conejo dice. R la conej cha. %mor la conej cha. %eng %spa el conejo dice. R la conej cha. %mor la conej cha. %eng %spa el conejo dice. R cha junupij b'i la jalom. %mor cha junupij b'i la jalom. %eng %spa meta tu cabeza. R pa la jun sub'ub'al. %mor pa la jun sub'ub'al. %eng %spa en la olla. R chajunupij b'i la jalom. %mor chajunupij b'i la jalom. %eng %spa meta la cabeza. R pa le jun sub'ub'al. %mor pa le jun sub'ub'al. %eng %spa en esta olla. R sib'ilaj kan umik la. %mor sib'ilaj kan umik la. %eng %spa estaba muy hambriento dice ese, ese. R ena coyot cha. %mor ena coyot cha. %eng %spa coyote dice. R xujoropij b'i lujalom xujulupij. %mor x-0-u/jorop-ij b'i le u-jalom x-0-u/julup-ij. %eng %spa metio su cab'eza. *R9-33 R e xurika le jun taq su't cha. %mor e x-0-u/rik-a le jun taq su't /cha. %eng %spa fue encontrar los tamales. R jun taq t'oyo taq taq sut sub' cha. %mor jun taq t'oyo taq taq sut sub' cha. %eng %spa fue encontrar unas grandes tamales. R xurika loq cha. %mor x-0-u/rik-a la-oq /cha. %eng %spa lo fue encontrar dice. R xurika. %mor xurika. %eng %spa lo encontro. R je cha. %mor je cha. %eng %spa asi dice. R je cha. kate karil jun. %mor je cha. kate karil jun. %eng %spa asi dice, despues vio un. R mulaj us kachal chi. %mor mulaj us kachal chi. %eng %spa un monton de pancudos su cara. R chupalaj cha. %mor chupalaj cha. %eng %spa dice. Ch tij at di li'. = katutij at di, ri. %mor *k-*at-*u/tij at di, ri. %eng %spa te va a comer a ti. Ch dii, tij at. = di, katutij at. %mor di, *k-*at-*u/tij at. %eng %spa muchacha te va a comer. R no, mach'matex jetaq. %mor no, mach'matex jetaq. %eng %spa le picaron la boca dice. R uchi cha. wol, wol, wol, wol. %mor uchi cha. wol, wol, wol, wol. %eng %spa wol, wol. R tx'i xe k'otuloq. %mor tx'i xe k'otuloq. %eng Ch wor, wor. = wor, wor. %mor wor, wor. %eng %spa R alaj chik cha. %mor alaj chik cha. %eng %spa como se veia dice. R tzij cha. %mor tzij cha. %eng %spa de veras dice. R alaj chik cha. %mor alaj chik cha. %eng %spa como estaba dice. R a chatampe. e le jun. %mor a chatampe. e le jun. %eng %spa oigalo, y el uno. R ak'cha. xt, chatampe. %mor ak'cha. xt, chatampe. %eng %spa el gallo dice, oigalo. R chatampe, chatampe. %mor chatampe, chatampe. %eng %spa oiga, oiga. R e cha. k'o chula powi. %mor e cha. k'o chula powi. %eng %spa ya estaba encima. R jun che cha. eh. %mor jun che cha. eh. %eng %spa un palo dice. R chatampe. le jun ak' cha. %mor chatampe. le jun ak' cha. %eng %spa oiga, el gallo dice. R le kinkul le wa'kacha. %mor le kinkul le wa'kacha. %eng %spa yo me voy a casar decia. R kuri cha. tawen kuchix. %mor kuri cha. tawen kuchix. %eng %spa dice, esta bien le. R kuri cha. %mor kuri cha. %eng %spa decian dice. Ch tawen, tawen. = tawen, tawen. %mor tawen, tawen. %eng %spa esta b'ien, esta b'ien. R e xkuleik le jin ak' cha. %mor e x-0/kule-ik le jun ak' /cha. %eng %spa se caso el gallo dice. R e te karilo cha. jun mulaj. %mor e te karilo cha. jun mulaj. %eng %spa despues vio dice un monton. *R9-34 R le kumatz cha, kib'otzoyim. %mor le kumatz cha, kib'otzoyim. %eng %spa de culebras dice, enroscado. R kib' chiri jun che cha. %mor kib' chiri jun che cha. %eng %spa detras de un arbol. R eh xu riqa cha xuxej rib' cha. %mor eh xu riqa cha xuxej rib' cha. %eng %spa fue encontrar dice se asusto. R xu tzujb'i junu b'e chik. %mor xu tzujb'i junu b'e chik. %eng %spa busco otro camino. R e pa le juyub' cha, xuriqa. %mor e pa le juyub' cha, xuriqa. %eng %spa se fue al monte dice, encontro. R chi jun mulaj sunik cha. %mor chi jun mulaj sunik /cha. %eng %spa otro monton de hormigas. Ch tij, tij, juntij. = xutij, xutij, jun tij cha. %mor x-0-u/tij, x-0-u/tij, jun tij /cha'. %eng %spa comio una su carne dice. R machmatex lin taq raqan. %mor /machmate-x lin taq r-aqan. %eng %spa le picaron los pies dice. R lin ak'cha exe kulana. %mor lin ak'cha exe kulana. %eng %spa la gallina dice que se fue. R paja cha, eh, eh tekuri. %mor paja cha, eh, eh tekuri. %eng %spa a casar en la casa, despues. R xin kule loq kacha k'uricha. %mor xin kule loq kacha k'uricha. %eng %spa ya me case, decia. R eh xopanik cha. %mor eh x-0/opan-ik /cha. %eng %spa llego dice. Ch mak'. = nima' ak'. %mor *nim-*a' ak'. %eng %spa eran gallo. R xkamisaxik cha. %mor x-0/kam-isa-x-ik /cha. %eng COMP-3A/die-CAUSE-PASS1-IV /say. %spa lo mataron dice. R xq'upix li nu jalom cha'. %mor x-0/q'upi-x ri nu-jalom /cha'. %eng COMP-3A/break-PASS1 %spa cortaron (quebraron) su cabeza. Ch kup, kupij. = xqupix lu jalom. %mor *x-0/qupi-*x *le *u-*jalom. %eng %spa quebraron su cabeza. R kach'ob' chawe at. kach'ob'oh le at. %mor kach'ob' chi-aw-e at. kach'ob'oh le at. %eng %spa sabe ud. sabe ud. Ch no chob'o. = no kinchob'o. %mor no *k-0-*in/ch'ob'-o. %eng %spa no lo se. R je' cha. %mor je' /cha. %eng %spa asi dice. Ch k'qup jalom. = xq'upix lu jalom. %mor *x-0/q'upi-x *le *u-jalom. %eng %spa queb'raron su cab'eza. Ch mer tij ab' ali'. = yamero xtij lu q'ab' ri'. %mor yamero *x-0/tij-PASS1 *le *u-q'ab' ri'. %eng %spa yamera le comieron la mano. R je cha xqupix i nu jalom cha. %mor je cha xqupix i nu jalom cha. %eng %spa a si dice, quebraron su cabeza. R eh, eh le jin, eh le jin. %mor eh, eh le jin, eh le jin. %eng %spa y su. R chikop cha. le xmach'matex. %mor chikop cha. le xmach'matex. %eng %spa animal dice, le picaron. R b'ilin rij raqan cha. xaq wor. %mor b'ilin rij raqan cha. xaq wor. %eng %spa su pie dice. R chik cha e ruke xril le. %mor chik cha e ruke xril le. %eng %spa y cuando lo vieron. R rajaw cha xqupix lin taq. %mor rajaw cha xqupix lin taq. %eng %spa el due¤o le quebraron. R raqan, qupix n taq u jalom r'. %mor raqan, qupix n taq u jalom r'. %eng %spa su pie, le quebraron su cabeza. R re wi lin taq upm xetijowik cha. %mor re wi lin taq upm xetijowik cha. %eng %spa solo lo de adentro le comieron. *R9-35 R je cha. eh te le'u ri cha' le le. %mor je /cha. eh te le'u ri cha' le le. %eng %spa asi dice, despues el. Ch li cha. = li cha. %mor ri /cha'. %eng %spa R le jun conej cha'. %mor le jun conej cha'. %eng %spa el conejo dice. Ch conej cha. = conej cha. %mor conej /cha'. %eng %spa conejo dice. R kontado le juna coyot le. %mor kontado le juna coyot le. %eng %spa con el coyote. R wene katnumik kacha k'u ri cha. %mor wene k-at/num-ik k-at/cha k'u ri /cha. %eng %spa si tienes hambre dice. Ch numik. = numik. %mor *k-*in/num-ik. %eng %spa hambre. R xujulupij b'i la jalom, pale. %mor xujulupij b'i la jalom, pale. %eng %spa metio su cabeza en la. R jun sub'ub'al. %mor jun sub'ub'al. %eng %spa olla. Ch jun jan. *** = jun jah. %mor jun jah. %eng %spa una casa. R k'ate karil jumulaj sanik. %mor k'ate karil jumulaj sanik. %eng %spa despues vio en nosotros de hormigas. R jumulaj us cha. tzi xe. %mor jumulaj us cha. tzi xe. %eng %spa un monton de sancudos. se. R nojik cha. %mor nojik cha. %eng %spa llevaron dice. Ch tij,(tij). = xutij. %mor *x-0-*u/tij. %eng %spa comio. R xe tij titex lin taq. %mor xe tij titex lin taq. %eng %spa le carcomieron. R uchi' cha'. xaq insaq tub'alaj. %mor uchi' cha'. xaq insaq tub'alaj. %eng %spa cara estaba palido. Ch tij taj chi'. = ma xutij taj luchi. %mor *ma *x-0-*u/tij ta-j *le *u-chi'. %eng %spa no comio su b'oca. Ch xaq tub'. = saqtub'. %mor saqtub'. %eng %spa palido. R le na canot, lina conej cha'. %mor le na canot, lina conej cha'. %eng %spa el conejo dice. Ch kanot. cha. = kayot cha. %mor kayot /cha'. %eng %spa Coyote dice. R no li na patz cha. %mor no li na patz cha. %eng %spa R je cha. eh. %mor je cha. eh. %eng %spa asi dice. Tr eh la conej cha. k'oochula. %mor eh la conej cha. k'oochula. %eng %spa el conejo dice esta en. Tr puwijun cha cha'. %mor puwijun cha cha'. %eng %spa encima de un arbol. Ch echinka. conej cha cha'. = chenka la conej ko puwile jun che cha. %mor chenka *le *a-conej /*ko: *pa-*u-*wi *le *jun che /cha'. %eng %spa bonito el conejo sobre el arbol. R eh k'o chula la conej puwi. %mor eh k'o chula la conej puwi. %eng %spa estaba el conejo encima. R jun che cha. %mor jun che cha. %eng %spa del arbol. R tajin ku tij la junu mankacha. %mor tajin ku tij la junu mankacha. %eng %spa estaba comiendo el mango. R kuquch qutej chu loq cha. %mor kuquch qutej chu loq cha. %eng %spa esta comiendo dice. *R9-36 R tzijin qan chi le junu. %mor tzijin qan chi le junu. %eng %spa ya es muy amarillo su boca. R chi cha, kusik sitej ntaq. %mor chi cha, kusik sitej ntaq. %eng %spa recojelas. R rij tapal kuya puchicha. %mor rij tapal kuya puchicha. %eng %spa cascaras de nueces, lo pone en su boca. C jas kub'ij le al juana. %mor jas kub'ij le al juana. %eng %spa que dice la juana. R ex, ex, ex. %mor ex, ex, ex. %eng Ch xolaj. quk'. sa'aj quk. = xolaj. quk'. sa'aj quk. %mor xolaj. q-uk'. /saj q-uk'. %eng %spa venga con nosotros. R eh la patz. k'aqab'ex. %mor eh la patz. k'aqab'ex. %eng %spa tiraron. R chatija le jun awoch. %mor chatija le jun aw-e-ch. %eng %spa come el tuyo. Ch qet loq. = chatqetuloq. %mor *ch-*at/qetul-oq. %eng %spa acercate pues. R jas le xa'an kan chuwech. %mor jas le xa'an kan chuwech. %eng %spa que es lo que me dejaste hecho. R kinya at at kamik kacha. %mor kinya at at kamik kacha. %eng %spa te voy a tu papa diga. R kuri la patz cha. %mor kuri la patz cha. %eng %spa y el Patz diga. Ch qetloq qule. = chatqetuloq quk'. %mor *ch-*at/qetul-oq q-uk'. %eng %spa arrimate con nosotros. R e x k'aqab'ex la le junu manka. %mor e x k'aqab'ex la le junu manka. %eng %spa me tiraron mi mango. Ch quk pelipe. = quk' pelipe. %mor q-uk' pelipe. %eng %spa con nosotros Felipe. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R xa jun rax cha. k'aqab'ex. %mor xa jun rax cha. k'aqab'ex. %eng %spa es que es un verde dice, le tiraron. R la puchicha. eh xe la. %mor la puchicha. eh xe la. %eng %spa en su boca dice, se fue. R conej, le jun, le jun raxa manka. %mor conej, le jun, le jun raxa manka. %eng %spa el conejo el mango. R pu, puqul cha. %mor pu, puqul cha. %eng %spa en su pescuezo dice. R b'ay, b'ay chal chux k'ut. %mor b'ay, b'ay chal chux k'ut. %eng %spa Vaya, vaya, sientate pues. R ex, e xaq kajeqen chi chuwa. %mor ex, e xaq kajeqen chi chuwa. %eng %spa ya solo se arrastraba. R ulew cha. %mor ulew cha. %eng %spa en la tierra. C jas ka'an chiri. %mor jas ka'an chiri. %eng %spa que haces aqui. R e la conej cha k'ochula. %mor e la conej cha k'ochula. %eng %spa el conejo ya estaba. R puwi jun seyop. %mor puwi jun seyop. %eng %spa sobre un columpio. R al Rosario cha len taq ak'alab'. %mor al Rosario cha len taq ak'alab'. %eng %spa Ros. los ni¤os. *R9-37 Ch che, che. = puwi le che. %mor *pa-*u-*wi *le che. %eng %spa encima del arb'ol. R ke tzan che intaq yakis cha. %mor ke tzan che intaq yakis cha. %eng %spa juegan con yaks dice. P chab'ij impe ate alchay. %mor chab'ij impe ate alchay. %eng %spa diga ud. Ros. R are k'ule are k'ule. jumulaj. %mor are k'ule are k'ule. jumulaj. %eng %spa y los y el monton. R kumatz. %mor kumatz. %eng %spa de culebra. C ay. %mor ay. %eng %spa ay!. R al talin inkatzur tak'unuloqa. %mor al talin inkatzur tak'unuloqa. %eng %spa catarina no lo molestas. R wach kab'. %mor wach kab'. %eng %spa compa¤era. Ch oy, ay. = oy, ay. %mor oy, ay. %eng %spa ay!. R uy chat pech'aloq. %mor uy chat pech'aloq. %eng %spa agachate. P chab'ij impe ate. %mor chab'ij impe ate. %eng %spa diga ud. R al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros. Ros. P a ka ch'ob'o. %mor a ka ch'ob'o. %eng %spa lo sabes. R are kule u taq ak'alab'e. %mor are kule u taq ak'alab'e. %eng %spa y los ni¤os. R xa tajin kub'e tzana chare. %mor xa tajin kub'e tzana chare. %eng %spa estaban jugan a ellos. R lin taq yakis cha. are. %mor lin taq yakis cha. are. %eng %spa los yaks dice y su. R inaj uch'ab' cha. eh tajin. %mor inaj uch'ab' cha. eh tajin. %eng %spa novia dice, estaban. R kub'etzanik cha. are kulu. %mor kub'etzanik cha. are kulu. %eng %spa jugando y su mama. R nan sib'ilaj k'an xul. %mor nan sib'ilaj k'an xul. %eng %spa estaba muy enojado. vino. R chare jas le kawetzanej. %mor chare jas le kawetzanej. %eng %spa a ello que era lo que juega. R jela kacha kuri. ch'ay loqi. %mor jela kacha kuri. ch'ay loqi. %eng %spa por alla decian, entonces pegaron. R nak'al cha. ch'ayik xaq. %mor nak'al cha. ch'ayik xaq. %eng %spa al ni¤o, pegaron solo. R koq chili na k'al tzalijik cha. %mor koq chili na k'al tzalijik cha. %eng %spa lloraba el ni¤o, regreso. R e le jin jumulaj kumatz cha. %mor e le jin jumulaj kumatz cha. %eng %spa dice, y el monton de culebras. R k'ate karilo mulan chi pakib'e. %mor k'ate karilo mulan chi pakib'e. %eng %spa despues vio, ya esta ser el camino. R cha e uy Dios qatat. a neara. %mor cha e uy Dios qatat. a neara. %eng %spa Ay! Dios padrenuestro no se. R jachin e: e xyow kan kule. %mor jachin e: e xyow kan kule. %eng %spa ra que alguien lo dejo su. R qub'e kecha ku ri len taq ak'alab'i. %mor qub'e kecha ku ri len taq ak'alab'i. %eng %spa nuestro camino los ni¤os decia. R cha e jo da jo ja eh. %mor cha e jo da jo ja eh. %eng %spa dice, Vamos muchacho, Vamos. *R9-38 R rekiya welta chirije jin churi. %mor rekiya welta chirije jin churi. %eng %spa dieron vuelta detras del arbol este. R xe'e paka choch xub'ok b'ik cha. %mor xe'e paka choch xub'ok b'ik cha. %eng %spa se fueron a sus casas, lloraron. R xe ki tzujula che lu nan cha. %mor xe ki tzujula che lu nan cha. %eng %spa fue a decirlo a su mama. R aj wera nan xeqil jumulaj. %mor aj wera nan xeqil jumulaj. %eng %spa fijate que vimos un monton. R kumatz kontodo intaq kal. %mor kumatz kontodo intaq kal. %eng %spa de culebras, en todo hijos. R kontodo intaq ki saqmol. %mor kontodo intaq ki saqmol. %eng %spa con todo unos huevos. R k'o kanoq xwqila kanoq. %mor k'o kanoq xwqila kanoq. %eng %spa estaban lo fuimos a ver. R cha kamisaj kaqaporoj. %mor cha kamisaj kaqaporoj. %eng %spa matalo, lo quemamos. R kaq uj chikij, chiporoj b'a. %mor kaq uj chikij, chiporoj b'a. %eng %spa enciendalo, quemenlo hijo. R wal kacha k'uricha. xukamb'i. %mor wal kacha k'uricha. xukamb'i. %eng %spa decia, llevo. R jun rachaq qaq le naj ali ri cha. %mor jun rachaq qaq le naj ali ri cha. %eng %spa embraza esta ni¤a dice. R e xu poro rej b'i lin taq kumatz. %mor e xu poro rej b'i lin taq kumatz. %eng %spa quemo a las culebras. R cha e xe kam lintaq kumatz cha. %mor cha e xe kam lintaq kumatz cha. %eng %spa se murieron las culebras dice. R e lin taq ak'alab' mukikixej ta. %mor e lin taq ak'alab' mukikixej ta. %eng %spa y los ni¤os no se asustaban. R chikib' tajin chiki ki'an le yakis. %mor chikib' tajin chiki ki'an le yakis. %eng %spa ya estaban jugando yaks. R cha. je cha. e te k'uricha le le. %mor cha. je cha. e te k'uricha le le. %eng %spa a si dice,l y despues, ese. R te k'uri intaq ak'alab' ke'e pa. %mor te k'uri intaq ak'alab' ke'e pa. %eng %spa y despues los ni¤os se van a. R taq yuq'un chij cha. lin taq. %mor taq yuq'un chij cha. lin taq. %eng %spa pastorear ovejas, los 2. R keb' ak'alab'i cha. e xaq kikikoj. %mor keb' ak'alab'i cha. e xaq kikikoj. %eng %spa 2 ni¤os, solo rogaban a. R Dios ke b'ek cha, e xuk'ut rib'e. %mor Dios ke b'ek cha, e xuk'ut rib'e. %eng %spa Dios se iban dice, se les aparecio. R qanan chiki wach cha e, maka. %mor qanan chiki wach cha e, maka. %eng %spa le sigue dice, no lo digan. R b'ij taj, makab'ijtaj. %mor b'ij taj, makab'ijtaj. %eng %spa porque sino no lo digan, sino ya. R makuj tzogo pixta chu loq we, we. %mor makuj tzogo pixta chu loq we, we. %eng %spa no nos van a alejar venir. R we kaqab'ij ke chakuri lin taq. %mor we kaqab'ij ke chakuri lin taq. %eng %spa si no lo dices se decian. R ak'alab'i cha e tek'uri max kib'ijtaj. %mor ak'alab'i cha e tek'uri max kib'ijtaj. %eng %spa los ni¤os asi no lo dijeron. R are ku le julaj a li, le julaj ala. %mor are ku le julaj a li, le julaj ala. %eng %spa y la ni¤ita y el ni¤o. R ri cha niaxuna taj xel la puchicha. %mor ri cha niaxuna taj xel la puchicha. %eng %spa no sintio cuando lo dijo. R e xe yajikcha laj kunuk tzija. %mor e xe yajikcha laj kunuk tzija. %eng %spa a los rega¤aron como miente. R wal ka cha k'uricha. le jun jun wi u nan. %mor wal ka cha k'uricha. le jun jun wi u nan. %eng %spa tu hijo decia la otra de otro mama. *R9-39 R y le jun, jun kacha. %mor y le jun, jun kacha. %eng %spa y el uno, uno diga. R eh laj keya jan chik. %mor eh laj keya jan chik. %eng %spa ya rega¤aba dice. R kayajam chi lu nane junaj a la. %mor kayajam chi lu nane junaj a la. %eng %spa rega¤aba la mama del ni¤o. R ri chare lu nane julaj ali cha. %mor ri chare lu nane julaj ali cha. %eng %spa a la mama de la ni¤a. R jasche, ajas tzij xkik'utu we ta. %mor jasche, ajas tzij xkik'utu we ta. %eng %spa porque, es cierto mostraron, si fueron. R b'e e respeta taq ak'alab', sib'ilaj. %mor b'e e respeta taq ak'alab', sib'ilaj. %eng %spa respetuosos estos ni¤os. Fueron lo queda mi hija. R e utz. tab'a. paja. le kel le julaj. %mor e utz. tab'a. paja. le kel le julaj. %eng %spa entonces muy buenos en la casa. R wal. xa julaj q'or juxil kucha k'uricha. %mor wal. xa julaj q'or juxil kucha k'uricha. %eng %spa es muy haragana. R b'ay le julaj, le le ral le. %mor b'ay le julaj, le le ral le. %eng %spa Vaya esa, su hija. R junixoq e tek'uricha. %mor junixoq e tek'uricha. %eng %spa esa mujer y despues. R xpetike nak'al cha. xpetik. %mor xpetike nak'al cha. xpetik. %eng %spa despues vino el ni¤o, se vino. R xel la chuwi le jun juyub'. %mor xel la chuwi le jun juyub'. %eng %spa salio encima de la monta¤a. R tajin chi keb'e tzan che yakis. %mor tajin chi keb'e tzan che yakis. %eng %spa ya estaban jugando yaks dice. R cha e xub'ilitaj chula juntro. %mor cha e xub'ilitaj chula juntro. %eng %spa y los miraron otra vez. R cha, chama kujil tachik. %mor cha, chama kujil tachik. %eng %spa para que ya no nos vean. R ke cha k'uricha xekiku'u kib'. %mor ke cha k'uricha xekiku'u kib'. %eng %spa a si decian dice, se escondieron. R chirij le naj che, xawil le naj. %mor chirij le naj che, xawil le naj. %eng %spa detras del arbol, ves el arbolito. R che le. xawiloh. %mor che le. xawiloh. %eng %spa lo ves. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R xawilo le. %mor xawilo le. %eng %spa lo vistes. Ch wach i'. = jas uwachi. %mor *jas *u-wach i'. %eng %spa que es. R m. lintaq ak'alab'e. %mor m. lintaq ak'alab'e. %eng %spa los ni¤os. Ch pe le. = chawilampele. %mor *ch-0-*aw/*il-*a mpe le. %eng %spa mira ve. R tajin, tajin, ke ke, tajin. %mor tajin, tajin, ke ke, tajin. %eng %spa estan, estan. R ke, tajin. %mor ke, tajin. %eng %spa estan. C pe le che le. %mor pe le che le. %eng %spa en el arbol. R e tekuri lin taq ak'alab'. %mor e tekuri lin taq ak'alab'. %eng %spa y despues los ni¤os. C jawi kowi. %mor jawi kowi. %eng %spa en donde esta. R te kuri lin taq ak'alab' cha. alchay. %mor te kuri lin taq ak'alab' cha. alchay. %eng %spa entonces los ni¤os dice Ros. *R9-40 Ch che, che, ab'. = le che le k'o che lu qab'. %mor *le che *le /*k'o: che *le *u-q'ab'. %eng %spa el que esta en su mano. R al chay chatane pe na. %mor al chay chatane pe na. %eng %spa Ros. oigalo. Ch ne qaj na. = chinqajana. %mor *ch-*in/qaj-*a na. %eng %spa prestemelo. R pares, kaquqaj b'a na. %mor pares, k-0-qa/qaj b'a na. %eng %spa por eso, lo vamos a prestar. R chawila b'a le. %mor chawila b'a le. %eng %spa mira. Ch qajna in. = kinqaj na in. %mor *k-*in/qaj na in. %eng %spa lo voy a prestar yo. R le le chawila k'ute. no. %mor le le chawila k'ute. no. %eng %spa mira pues. no. R chawila k'ut. le le lintaq. %mor chawila k'ut. le le lintaq. %eng %spa mira pues los. R ak'ulab'icha. %mor ak'ulab'icha. %eng %spa ni¤os. Ch un taqaj nah. = xa jun kinqojna. %mor *xa jun *k-*in/qaj na. %eng %spa solo uno voy a prestar. R tawen, e lintaq ak'alab'i cha. %mor tawen, e lintaq ak'alab'i cha. %eng %spa esta bien los ni¤os dice. R k'ate chi kakilo cha. %mor k'ate chi kakilo cha. %eng %spa despues vieron. Ch ay lapixer. = lapicero. %mor lapicero. %eng %spa lapicero. R monton us monton. chikopcha. %mor monton us monton. chikopcha. %eng %spa monton de animales. Ch monton us. = jun monton us. %mor *jun monton us. %eng %spa un monton moscas. Ch nan kiy, kiy. = nan aki, aki. %mor nan a ki, a ki. %eng %spa mama es dulce, dulce. Ch echa jun chike. = xe chile jun chike. %mor *x-0/*b'e chi *le jun chi-k e. %eng %spa se fue el otro. Ch cek malo cha'. **** = xels. lamala cha. %mor x-0/b'e-ik. *le amalo /cha'. %eng %spa se fue la mosca dice. R je cha. xe chi juntaq a malo cha. %mor je cha. xe chi juntaq a malo cha. %eng %spa asi dice, se fueron los otras moscas. Ch ek malo. = xe lamalo. %mor *x-0/b'e-!ik *le amalo. %eng %spa se fue la mosca. R e intaq sob'rando dos chik. %mor e intaq sob'rando dos chik. %eng %spa sobrando otros 2. R e k'olik cha. intaq. sob'rando. %mor e k'olik cha. intaq. sob'rando. %eng %spa estan dicen, estan sobrando. R dos chik e k'olik cha. %mor dos chik e k'olik cha. %eng %spa otros 2. estan dice. C ek le jun. %mor ek le jun. %eng %spa se fue el uno. Ch in chik. = in chik. %mor in chi-k. %eng %spa ahora yo. R cha kowij kut chab'ij kut. %mor cha kowij kut chab'ij kut. %eng %spa apurate, diga pues. R chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. Ch in chik. = in chik. %mor in chi-k. %eng %spa yo ahora. R no, chatawil la kuna cha. %mor no, chatawil la kuna cha. %eng %spa anda a verlo lo daria dice. *R9-41 R no ch'aw le al chay pa le. %mor no ch'aw le al chay pa le. %eng %spa habla Ros. en la. R grab'adora. %mor grab'adora. %eng %spa grabadora. R eh cha. lintaq winaq, lintaq. %mor eh cha. lintaq winaq, lintaq. %eng %spa dice, las personas, las. R winaq cha. xeke linaj. %mor winaq cha. xeke linaj. %eng %spa personas dice, se fue. R cuenta le. %mor cuenta le. %eng %spa la cosa. C xeke. %mor xeke. %eng %spa se fue. R k'o la jun mulaj etz'ab'al le. %mor k'o la jun mulaj etz'ab'al le. %eng %spa estaba un monton de juguete. C xe le k ti. %mor xe le k ti. %eng R e tekuri cha, eh di cha. %mor e tekuri cha, eh di cha. %eng %spa entonces dice, muchacha. Ch qaj nah. = chinqaja na'. %mor *ch-in/qaj-*a na'. %eng %spa prestamelo. R pares, pares al chay. %mor pares, pares al chay. %eng %spa por eso, por eso. R chawetz'ab'ej b'a le. xa. %mor chawetz'ab'ej b'a le. xa. %eng %spa juega esto. R jun kalchux wi kab'ij kut. %mor jun kalchux wi kab'ij kut. %eng %spa sientalo en un lugar y dices. R juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ch ay chaq'a wot, tzi. = ay chaq'a wot, tzi. %mor ay chaq'a wot, tzi. %eng %spa pero. R tekuri, tekuri cha lintaq. %mor tekuri, tekuri cha lintaq. %eng %spa entonces los. R ak'alab'i cha, lintaq ak'alab'ii. %mor ak'alab'i cha, lintaq ak'alab'ii. %eng %spa ni¤os dice, los ni¤os. R tajin chikikixej kib' cha. %mor tajin chikikixej kib' cha. %eng %spa ya estaban asustados dice. R xaq ketzen chik cha. xaq. %mor xaq ketzen chik cha. xaq. %eng %spa solo jugaban dice solo. R tajin kub'ij keb'etzen chik. %mor tajin kub'ij keb'etzen chik. %eng %spa estaban dicen que reian. R cha. eh le julaj ala le. %mor cha. eh le julaj ala le. %eng %spa este ni¤ito. R kub'ij charech cha. ajwera. %mor kub'ij charech cha. ajwera. %eng %spa decia a el dice, afuera. R ka ch'aya malla qanan. %mor ka ch'aya malla qanan. %eng %spa le pegan nuestra mama. C a k'o al chay'. %mor a k'o al chay'. %eng %spa esta Ros. R ajwera kach'aya mal la. %mor ajwera kach'aya mal la. %eng %spa vaya le van a pegar mama. R qanan kechak kuri lintaq. %mor qanan kechak kuri lintaq. %eng %spa asi decian los. R ak'alab' cha. xaq ke, xaq. %mor ak'alab' cha. xaq ke, xaq. %eng %spa ni¤os dice de ellos, solo. R Dios chik kikikojo cha. eh. %mor Dios chik kikikojo cha. eh. %eng %spa rogaban a Dios. R xeb'ek cha. le juntaq keb' ak'alab'i cha. %mor xeb'ek cha. le juntaq keb' ak'alab'i cha. %eng %spa se van dice los 2 ni¤os. *R9-42 R xeb'e chupam. %mor xeb'e chupam. %eng %spa se fueron adentro. R xeb'ek cha. keb'e t'uyula. %mor xeb'ek cha. keb'e t'uyula. %eng %spa se fueron dice, se fueron a recitar. R powi le jun che cha. ext'uy. %mor powi le jun che cha. ext'uy. %eng %spa sobre el arbol dice se quedo. R kan la chuwi le jun che cha. %mor kan la chuwi le jun che cha. %eng %spa sentado sobre el arbol. R saqa pitaj loq cha. wa. %mor saqa pitaj loq cha. wa. %eng %spa se vino dice eso. R chila taj powi kan wi kapitz'wi. %mor chila taj powi kan wi kapitz'wi. %eng %spa es alli encima lo estripas. R e, tekuri lintaq ak'alab'i cha. %mor e, tekuri lintaq ak'alab'i cha. %eng %spa despues los ni¤os. R i kikitz'irirej xeb'ek. lintaq. %mor i kikitz'irirej xeb'ek. lintaq. %eng %spa se fueron rapido estas sus. R kiyakis le xkikichij kanoq yaks. %mor kiyakis le xkikichij kanoq yaks. %eng %spa lo dejaron por un lado. R lintaq kiyakis le. xawilo le. %mor lintaq kiyakis le. xawilo le. %eng %spa el yaks, lo vistes. R liataq ak'alab'e ek'o pataq. %mor liataq ak'alab'e ek'o pataq. %eng %spa los ni¤os ve. estaban entre. R e k'im e tajin kub'etz'an jewa. %mor e k'im e tajin kub'etz'an jewa. %eng %spa los pojones jugaban por aca. R pa le julaj k'ime. xawilo'. %mor pa le julaj k'ime. xawilo'. %eng %spa en pajancito, lo vistes7. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R e tekuri cha, tekuri cha le. %mor e tekuri cha, tekuri cha le. %eng %spa despues dice, despues dice. R julaj ak'al cha e tajin. %mor julaj ak'al cha e tajin. %eng %spa un ni¤o estaba. R keb'e tzijona pa jun radiocha. %mor keb'e tzijona pa jun radiocha. %eng %spa platicando su una radio dice. R jawi kule katzijon wi le. %mor jawi kule katzijon wi le. %eng %spa y en donde hablaba en un. R jun radio. kaqaxej qib'. %mor jun radio. kaqaxej qib'. %eng %spa radio, nos asustamos. R kacha kuri cha. kate kaqil. %mor kacha kuri cha. kate kaqil. %eng %spa asi decia dice, despues vio. R te kekil jun, jun mulaj tz'i. %mor te kekil jun, jun mulaj tz'i. %eng %spa y vieron un monton de perros. R cha. pero puro chikop kiwach. %mor cha. pero puro chikop kiwach. %eng %spa pero puro de animales dice. R cha, puro kuwatz kiwach. %mor cha, puro kuwatz kiwach. %eng %spa puras culebras. R cha. %mor cha. %eng %spa dice. R u, ya la vida. %mor u, ya la vida. %eng %spa tu vida. R e b'a, kecha kuri cha lintaq. %mor e b'a, kecha kuri cha lintaq. %eng %spa asi decian dice las. R altomab' cha. xaq Dios kikikojo. %mor altomab' cha. xaq Dios kikikojo. %eng %spa ni¤os, solo Dios rogaban. R cha eb'enaq cha. %mor cha eb'enaq cha. %eng %spa cuando iban dice. R jun uyakis cha. %mor jun uyakis cha. %eng %spa un tu yaks dice. *R9-43 R e cha xkipuyij kanoq cha. %mor e cha xkipuyij kanoq cha. %eng %spa lo empujaron dice. R xane kate kakilo cha. %mor xane kate kakilo cha. %eng %spa y despues vio dice. R xa jun ak'cha xa jun ak'k'o. %mor xa jun ak'cha xa jun ak'k'o. %eng %spa que era un gallo, un gallo tenia. R jin ral cha. %mor jin ral cha. %eng %spa una su hija. C a kachob' uwach le ak'. %mor a kachob' uwach le ak'. %eng %spa conoces el gallo. C kachob'o'. %mor kachob'o'. %eng %spa lo sabes. R kinchob'o kalcha. %mor kinchob'o kalcha. %eng %spa lo se diga. R xawilo'. %mor xawilo'. %eng %spa lo ves. R e le jun a Pedro. %mor e le jun a Pedro. %eng %spa este pedro. R e lintaq ak'alab' xe e. %mor e lintaq ak'alab' xe e. %eng %spa los ni¤os se fueron. R piskwela. lintaq ak'alab'i. %mor piskwela. lintaq ak'alab'i. %eng %spa a la escuela, los ni¤os. R tajin kub'etz'an chik pale. %mor tajin kub'etz'an chik pale. %eng %spa ya estan jugando en la. R pale skwela cha. esa. %mor pale skwela cha. esa. %eng %spa escuela dice, y cuando. R kulo cha. k'o junaj ak'al. %mor kulo cha. k'o junaj ak'al. %eng %spa estaba un ni¤o. R ruk'am b'andera cha. le. %mor ruk'am b'andera cha. le. %eng %spa tenia una bandera. ese. R julaj wich' ak'ale. %mor julaj wich' ak'ale. %eng %spa un ni¤o peque¤o. R chawilampe le julaj ak'ali. %mor chawilampe le julaj ak'ali. %eng %spa mira ve, este ni¤o. R cha ruk'am b'andera. lenaj. %mor cha ruk'am b'andera. lenaj. %eng %spa lleva la bandera. este uno. R juni cha. kuchapom le. %mor juni cha. kuchapom le. %eng %spa dice, tenia la bandera. R b'andera, lutzam e b'andera. %mor b'andera, lutzam e b'andera. %eng %spa la punta de la bandera. R cha. eh, e qas, tajin ya. %mor cha. eh, e qas, tajin ya. %eng %spa dice ya estaban ya. R xan taj na ku kan ri kumal. %mor xan taj na ku kan ri kumal. %eng %spa habia terminado llevaban. R tz'i ketzen chik cha. %mor tz'i ketzen chik cha. %eng %spa ya veian dice. R tzalegre chik cha. kikib'an. %mor tzalegre chik cha. kikib'an. %eng %spa ya esta alegre dice, hacian. R lintaq kiyakis le. xawilo'. %mor lintaq kiyakis le. xawilo'. %eng %spa su yaks. lo vistes7. Ch pa yakix warli. = joropa yakis le wa ri'. %mor joropa yakis *le wa ri'. %eng %spa cuantos yaks son estos. R m. e le jun ak'ali cha. %mor m. e le jun ak'ali cha. %eng %spa este ni¤o dice. R xopan cha. je ajweri cha. %mor xopan cha. je ajweri cha. %eng %spa llego, afuera dice. Ch xinko diex. = cinco, dies. %mor cinco, dies. %eng %spa 5,10. *R9-44 R xopan, xopan chuwale. %mor xopan, xopan chuwale. %eng %spa llego, llego frente a. R rachoch. %mor rachoch. %eng %spa su casa. Ch xinko. = cinco. %mor cinco. %eng %spa 5. R ajwera naj xink'am b'andera. %mor ajwera naj xink'am b'andera. %eng %spa vieras mama lleve la bandera. R k'as, kox kinkamik. kacha k'uricha. %mor k'as, kox kinkamik. kacha k'uricha. %eng %spa peor si me muero, asi decia. C a k'o a jakes, al chay. %mor a k'o a jakes, al chay. %eng %spa tienes yaks Ros. R komo kab'ix k'uri chare cha. %mor komo kab'ix k'uri chare cha. %eng %spa y como le decian dice. R mal lu nan cha. are we. %mor mal lu nan cha. are we. %eng %spa por su mama dice, si agarras. R kachape b'andera kat kanik. %mor kachape b'andera kat kanik. %eng %spa la bandera, te mueres. R kachix kuricha. ak'ax kinkamik. %mor kachix kuricha. ak'ax kinkamik. %eng %spa le decian dice, peor si muero. R nan. aka tzi, tziqolaj intoq. %mor nan. aka tzi, tziqolaj intoq. %eng %spa mama....habian muchas. R winoq xinchap le b'andera. %mor winoq xinchap le b'andera. %eng %spa personas, agarro la bandera. C sib'ilaj tzij al juan. %mor sib'ilaj tzij al juan. %eng %spa muchas palabras. C puro tzij. %mor puro tzij. %eng %spa de veras. R utz naj jun. ax wil chare. %mor utz naj jun. ax wil chare. %eng %spa esta bien este uno, lo vieron. Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa eh. R eh, cha. te k'uri cha. lintaq. %mor eh, cha. te k'uri cha. lintaq. %eng %spa dice, despues dice, los ni¤os. R ak'alab' cha. kat kamb'ila. %mor ak'alab' cha. kat kamb'ila. %eng %spa dice te van a llevar. R chuweq. %mor chuweq. %eng %spa ma¤ana. C jas k'o paqab'. %mor jas k'o paqab'. %eng %spa que tienes en la mano. R kat kamb'ala chuweq. %mor kat kamb'ala chuweq. %eng %spa te van a llevar ma¤ana. R kuchix k'uricha, no. %mor kuchix k'uricha, no. %eng %spa asi le decian dice. R kinkamtala. ma kinkamtala. %mor kinkamtala. ma kinkamtala. %eng %spa no lo llevo, no lo llevo. R kacha kuricha. xane k'ate. %mor kacha kuricha. xane k'ate. %eng %spa asi dices, dice y cuando. R kanil le naj ak'ali cha. le naj. %mor kanil le naj ak'ali cha. le naj. %eng %spa vio al ni¤o dice. el. R a lib'ro cha. maxuchap b'andera. %mor a lib'ro cha. maxuchap b'andera. %eng %spa librito dice. agarro la bandera. R kontodo intaq ekeb' cha. keb'e. %mor kontodo intaq ekeb' cha. keb'e. %eng %spa con los otros 2 dice, jugan. R tzan e jun tire cha. xeyaj ru. %mor tzan e jun tire cha. xeyaj ru. %eng %spa todos dice, le rega¤aron. R mal lu nan cha. anal chapame. %mor mal lu nan cha. anal chapame. %eng %spa por la mama, cuando hacian. *R9-45 R kix kub'. peri kax wene. %mor kix kub'. peri kax wene. %eng %spa se sento. peor si. R kinkamik e mak'ota chi. %mor kinkamik e mak'ota chi. %eng %spa me muero, yo no hay. R kanow kana le nu yakis. %mor kanow kana le nu yakis. %eng %spa quien hace mi yaks. R kin tzaq kana kacha k'uricha. %mor kin tzaq kana kacha k'uricha. %eng %spa lo voy a dejar perdido decia. R are we xin kamik. kayab'i. %mor are we xin kamik. kayab'i. %eng %spa si me muero, me vas a dejar. R le nu yakis, kaya b'i le. %mor le nu yakis, kaya b'i le. %eng %spa mi yaks. me vas a dar. R jas taq we a wuk kucha k'uricha. %mor jas taq we a wuk kucha k'uricha. %eng %spa mis cosas contigo, decia. R eh xeb'ek cha, xeb'ek cha. %mor eh xeb'ek cha, xeb'ek cha. %eng %spa se fueron dicen, se fueron dice. R xeb'ek xeb'eck cha. k'ate kakil. %mor xeb'ek xeb'eck cha. k'ate kakil. %eng %spa se fueron, se fueron, cuando vio. R jun, jun mam koj cha kontodo. %mor jun, jun mam koj cha kontodo. %eng %spa un, un gran leon, con. R jun man tzi cha. k'ate kakilo. %mor jun man tzi cha. k'ate kakilo. %eng %spa un gran perro, cuando vio. R yamero xekalixb'i lintaq. %mor yamero xekalixb'i lintaq. %eng %spa ya nuevo se tragaron a los. R ak'olab' pakichi cha. male. %mor ak'olab' pakichi cha. male. %eng %spa ni¤os en la boca, porque es talvez. R tajin keb'e tzanik cha. %mor tajin keb'e tzanik cha. %eng %spa jugando dice. R makikinimaj tale ki nan cha. %mor makikinimaj tale ki nan cha. %eng %spa no obedecian a su mama dice. R tek'uri le naj ala cha. %mor tek'uri le naj ala cha. %eng %spa y cuando el ni¤ito dice. R le junaj ali ri cha. %mor le junaj ali ri cha. %eng %spa esta ni¤a dice. R jas che katb'ek. kuchix k'uricha. %mor jas che katb'ek. kuchix k'uricha. %eng %spa porque te vas, le decian. R e xe joq'o pix lu qab' le jun. %mor e xe joq'o pix lu qab' le jun. %eng %spa le arrancaron la mano a uno. R le jun che ri ka chak'uricha. %mor le jun che ri ka chak'uricha. %eng %spa este uno segui decia. R e tek'uri. %mor e tek'uri. %eng %spa y cuando. Ch a, a no'. = a, a no'. %mor a, a no'. %eng %spa no. P jas uwach'. %mor jas uwach'. %eng %spa que es. C jas uwach'. %mor jas uwach'. %eng %spa que es. P jas uwache ri'. %mor jas uwache ri'. %eng %spa que es esto. R yakis kalcha. %mor yakis kalcha. %eng %spa yaks diga. C jas ka tzakuj. %mor jas ka tzakuj. %eng %spa que buscas. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. *R9-46 C jas katzukuj'. %mor jas katzukuj'. %eng %spa que buscas. P chab'ij b'ale. %mor chab'ij b'ale. %eng %spa diga pues. R chab'ij k'ut al chay. %mor chab'ij k'ut al chay. %eng %spa diga pues Ros. R qajilaj k'ule k'ak. %mor qajilaj k'ule k'ak. %eng %spa contemos nuestros gallos. P jas uwache riri. %mor jas uwache riri. %eng %spa que es esto. Ch yakixa yaks. = yakixa yaks. %mor yakixa yaks. %eng %spa yaks. R dose. tres e cuatro le. %mor dose. tres e cuatro le. %eng %spa 12,3,4. P jachin ajchaqe. %mor jachin ajchaqe. %eng %spa de quien es. Ch no'no', lech chaq. = rech le watz. %mor no' r-e-ch *le w-atz. %eng %spa es de mi hermana. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R cinco, le, sis le. %mor cinco, le, sis le. %eng %spa 5,6. Ch xinka. = cinco. %mor cinco. %eng %spa 5. R reche watz kalcha. %mor reche watz kalcha. %eng %spa es de mi hermana diga. R chab'ij k'ut al juana. %mor chab'ij k'ut al juana. %eng %spa diga pues juana. R siete, sais, siete, ocho le. %mor siete, sais, siete, ocho le. %eng %spa 7,6,7,8. R ocho kincha. %mor ocho kincha. %eng %spa 8 digo. R chab'ij chi june chiste. %mor chab'ij chi june chiste. %eng %spa diga otro chiste. R karaj na keb' karaj un keb'. %mor karaj na keb' karaj un keb'. %eng %spa falta 2, falta 2. Ch laj keb', laj keb'. = karaj na keb', karaj na keb'. %mor *k-0-r/aj *na keb', *k-0-r/aj *na keb'. %eng %spa falta 2, falta 2. R kimb'ij jun wech in. %mor kimb'ij jun wech in. %eng %spa digo un mio. R jawi k'owi le apedro. %mor jawi k'owi le apedro. %eng %spa en donde esta pedro. R chaqe tekuri lintaq. %mor chaqe tekuri lintaq. %eng %spa se va.. despues los. R ak'alab'i cha. te chi k'u kawilo le. %mor ak'alab'i cha. te chi k'u kawilo le. %eng %spa ni¤os diga, despues vas a ver. R taqen kuyob'. kuchab'ej le junaj. %mor taqen kuyob'. kuchab'ej le junaj. %eng %spa esta. puede hablar. R ixob'. keqakisana qib' wa. %mor ixob'. keqakisana qib' wa. %eng %spa tenemos que ir a. R kachak'uricha e lintaq akalab'e. %mor kachak'uricha e lintaq akalab'e. %eng %spa asi decian dice, los ni¤os. R chukab' qij cha. xe kamik cha. %mor chukab' qij cha. xe kamik cha. %eng %spa al segundo dia, se murieron dice. Ch jux. = nu jawux. %mor *nu-jawux. %eng %spa mi habia. P ri. alchay i. %mor ri. alchay i. %eng %spa aqui Ros. *R9-47 Ch juanita. = juanita. %mor juanita. %eng %spa juana. R kinyab'a peri chaltzijunoq. %mor kinyab'a peri chaltzijunoq. %eng %spa te voy a dar pero habla. P al chay le. %mor al chay le. %eng %spa Ros. R no da. no. %mor no da. no. %eng %spa no. muchacho. P ri, ri. %mor ri, ri. %eng %spa aqui. R e chaya jun we. %mor e chaya jun we. %eng %spa dame un mio. R no'. xa jun m. %mor no'. xa jun m. %eng %spa no solo uno. R jun re la pedro le. %mor jun re la pedro le. %eng %spa uno de pedro. C jun elefante. %mor jun elefante. %eng %spa un elefante. P jas uwache katijo le. %mor jas uwache katijo le. %eng %spa que es lo que estas comiendo. Ch jux. = jawux. %mor jawux. %eng %spa habla. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch tij wat jux. = katij awe at le jawux. %mor *k-0-*a/tij aw-e at *le jawux. %eng %spa come ud. hab'a. P taj. %mor taj. %eng %spa no como. Ch m'. = m'. %mor m'. %eng %spa m. R xawilo le alchay. %mor xawilo le alchay. %eng %spa lo ves Ros. R e lintaq ak'alab' cha. %mor e lintaq ak'alab' cha. %eng %spa los ni¤os dice. R xaqe matzamoj chik. %mor xaqe matzamoj chik. %eng %spa ya estaban quietos. R lintaq ak'alab' cha. %mor lintaq ak'alab' cha. %eng %spa los ni¤os dice. R e lintaq ak'alab'i cha. %mor e lintaq ak'alab'i cha. %eng %spa los ni¤os dice. R lintaq akalab' cha xkam. %mor lintaq akalab' cha xkam. %eng %spa los ni¤os dice, llevaron. R chukab' qij linuj ali richa. %mor chukab' qij linuj ali richa. %eng %spa al segundo dia, esta ni¤a dice. R luata ne xim chay le wal. %mor luata ne xim chay le wal. %eng %spa no me vieran pegado por. R kacha k'uricha e le jun ixoq. %mor kacha k'uricha e le jun ixoq. %eng %spa decia, esta mujer. R cha ka te karil jun chikop. %mor cha ka te karil jun chikop. %eng %spa cuando vio un animal R cha jun seqesik raq cha. %mor cha jun seqesik raq cha. %eng %spa dice, de lengua larga y. R alaj jun uje cha tzijun. %mor alaj jun uje cha tzijun. %eng %spa una cola dice, como. R mam tzijun mam. tzijun. %mor mam tzijun mam. tzijun. %eng %spa mono, un gran, un gran. R mam cho. b'ay, b'ay, b'ay, b'ay. %mor mam cho. b'ay, b'ay, b'ay, b'ay. %eng %spa dice, vaya, vaya, vaya, vaya. *R9-48 R b'ay xelike, xeb'elike. %mor b'ay xelike, xeb'elike. %eng %spa vaya, salio, salieron dice. R tek'uri cha lintaq ak'alab' cha. %mor tek'uri cha lintaq ak'alab' cha. %eng %spa despues dice los ni¤os. R kub'oq chik xeb'ek cha. %mor kub'oq chik xeb'ek cha. %eng %spa lloraban dice, se fueron dice. R ajwera nan xqil uwach. %mor ajwera nan xqil uwach. %eng %spa afuera, vieron a. R jun kumatz, xqil uwach. %mor jun kumatz, xqil uwach. %eng %spa una culebra, lo vieron. R jun taq chikop ak'ax kuj. %mor jun taq chikop ak'ax kuj. %eng %spa a otros animal, peor si nos. R ak'oorik kuj kamik kecha kuricha. %mor ak'oorik kuj kamik kecha kuricha. %eng %spa morimos, nos morimos decian. R e le junaj a kalcha xaq, xaq. %mor e le junaj a kalcha xaq, xaq. %eng %spa y el ni¤o dice, solo, solo. R xaqin kate win chi li na k'al. %mor xaqin kate win chi li na k'al. %eng %spa temblaba el ni¤o. R xaq tew chilin taq raqan cha. %mor xaq tew chilin taq raqan cha. %eng %spa ya estaban frio sus pies. R k'ate k'uricha k'ate karil lu nan. %mor k'ate k'uricha k'ate karil lu nan. %eng %spa y despues dice, cuando vio su mama. R cha xkamik cha, eh mata xu. %mor cha xkamik cha, eh mata xu. %eng %spa murio, no viera agarrado. R chapa le b'andera le wal kacha. %mor chapa le b'andera le wal kacha. %eng %spa la bandera, mi hija. R kuricha b'ay kate k'uricha xu. %mor kuricha b'ay kate k'uricha xu. %eng %spa decia, despues dice, fue. R oh'a'a kam che lu nan cha. %mor oh'a'a kam che lu nan cha. %eng %spa a rega¤ar a su mama dice. R waqnaje jin, jin le jin maestra. %mor waqnaje jin, jin le jin maestra. %eng %spa lo mataron a la maestra. R che chayikil cha. %mor che chayikil cha. %eng %spa de tanto pegarlo. R maka'am ta k'ut al chay. %mor maka'am ta k'ut al chay. %eng %spa no lo hagas Ros. R ma ka'an te k'u len taq nu yakis. %mor ma ka'an te k'u len taq nu yakis. %eng %spa no hagas mis yaks. R xa kikoj chuwi awaqan lintaqa. %mor xa kikoj chuwi awaqan lintaqa. %eng %spa es que te lo va a poner sobre tus pies. R mulqab' cha. %mor mulqab' cha. %eng %spa tus anillos. C jun muyek. %mor jun muyek. %eng %spa un muyeko. R al chay di ala gran puta. %mor al chay di ala gran puta. %eng %spa Ros. a la gran puta. R junali qe. %mor junali qe. %eng %spa esta muchacha. R eh k'ate kuri lintaq akalab'i. %mor eh k'ate kuri lintaq akalab'i. %eng %spa y cuando los ni¤os. R cha xe ki ama intaq kestucha. %mor cha xe ki ama intaq kestucha. %eng %spa se fueron a estudiar. R cha. tonqe xb'ixik. %mor cha. tonqe xb'ixik. %eng %spa dice y dijeron. C jas k'o paqab'. jas k'o pa awaqan. %mor jas k'o paqab'. jas k'o pa awaqan. %eng %spa que tienes en la mano y en tus pies. R chaya junaj wech. %mor chaya junaj wech. %eng %spa dame un mio. *R9-49 R no. kato chu la uwetzab'al. %mor no. kato chu la uwetzab'al. %eng %spa es muy bonito tu juguete. R chaya chib'a chaqay awech. %mor chaya chib'a chaqay awech. %eng %spa dame otro pedazo mio. R are xin sipaj che lal talin. %mor are xin sipaj che lal talin. %eng %spa fue el que regale a catarina. Ch paj, paj mux le. = xusipaj le mus le. %mor *x-0-*u/sipa-j *le mu's le. %eng %spa regalo el ladino el. R e jun xusipaj le mus. %mor e jun xusipaj le mus. %eng %spa el que regalo el ladino. Ch m. paj mux. = xusipaj le mus. %mor *x-0-*u/sipa-j *le mu's. %eng %spa regalo el ladino. R mak'uloq le jun chik. %mor mak'uloq le jun chik. %eng %spa no compra el otro. R mak'uloq le jun chik. %mor mak'uloq le jun chik. %eng %spa no compra el otro. C jas ub'i le mus. %mor jas ub'i le mus. %eng %spa como se llama el ladino. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R waqan kalcha. %mor waqan kalcha. %eng %spa mi pie diga. R waqan kalcha. %mor waqan kalcha. %eng %spa mi pie diga. C jas ub'i le mus. %mor jas ub'i le mus. %eng %spa como se llama el ladino. P jas ub'i le mus. %mor jas ub'i le mus. %eng %spa como se llama el ladino. R e kate k'uri lintaq ak'alab' cha. %mor e kate k'uri lintaq ak'alab' cha. %eng %spa entonces los ni¤os dice. R le le tajin keb'etzonik. %mor le le tajin keb'etzonik. %eng %spa estaban jugando. R utz la kacha. %mor utz la kacha. %eng %spa esta bien diga. R tajin kub'etzanik cha. %mor tajin kub'etzanik cha. %eng %spa estaban jugando. R e le lintaq ak'alab'. tajin. %mor e le lintaq ak'alab'. tajin. %eng %spa los ni¤os estaban jugando. R keb'e tzan che yakis. k'ute. %mor keb'e tzan che yakis. k'ute. %eng %spa jugaban yaks, despues. R k'uricha lintaq ak'alab' cha. %mor k'uricha lintaq ak'alab' cha. %eng %spa dice los ni¤os, dice. R k'ate chi kakil jun taq kumatz. %mor k'ate chi kakil jun taq kumatz. %eng %spa estaban viendo unas culebras. R jun taq tzi cha juntaq, juntaq. %mor jun taq tzi cha juntaq, juntaq. %eng %spa unos perros dice, unos, unos. R juntaq juntaq us cha. %mor juntaq juntaq us cha. %eng %spa unos, unos moscas dice. R yakis cha. %mor yakis cha. %eng %spa yaks dice. R tzi ke wasin chupaloj cha. %mor tzi ke wasin chupaloj cha. %eng %spa volaban enfrente dice. R yaks cha. %mor yaks cha. %eng %spa yaks dice. R e k'onikaj xuwi'il cha. %mor e k'onikaj xuwi'il cha. %eng %spa estaba una chinche. C jas katijo. %mor jas katijo. %eng %spa que comes. *R9-50 R al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros. Ros. R a ak'o xuwi'il. %mor a ak'o xuwi'il. %eng %spa hay chinches. R k'o nikaj xuwi'il cha. %mor k'o nikaj xuwi'il cha. %eng %spa hay algunos chinches, dice. R e k'o punikaj xan xe. %mor e k'o punikaj xan xe. %eng %spa estan dentro de la pared. R kila cha. xkiweqijcha. %mor kila cha. xkiweqijcha. %eng %spa lo vieron dice, lo rompieron. R xane k'ate kakilo cha. %mor xane k'ate kakilo cha. %eng %spa cuando vio dice. R xa jun kab' k'ola chupam cha. %mor xa jun kab' k'ola chupam cha. %eng %spa solo un panal estaba adentro. R xkelaqaj la le kab' cha. %mor xkelaqaj la le kab' cha. %eng %spa dice, salvaron el panal dice. R e xu b'e yoqa pa che cha. %mor e xu b'e yoqa pa che cha. %eng %spa los fueron a cerrar en la carcel. R intaq, lintaq winaq cha. %mor intaq, lintaq winaq cha. %eng %spa a las personas dice. R juna plakis choqa chare chay. %mor juna plakis choqa chare chay. %eng %spa una plakis digale Ros. Ch pak'alak. = jun a plakis. %mor *jun a plakis. %eng %spa un plakis. C jawii k'owi. %mor jawii k'owi. %eng %spa en donde esta. R te k'uricha. %mor te k'uricha. %eng %spa despues dice. Ch ap li cha. *** = ap li cha. %mor ali /cha'. %eng %spa muchacha dice. C jawi k'o wialapis. %mor jawi k'o wialapis. %eng %spa en donde esta el lapiz. R le le k'o junaj anal. %mor le le k'o junaj anal. %eng %spa hay una. R xaqap cha, al chay. %mor xaqap cha, al chay. %eng %spa que hace cinta dice, Ros. R chatampe. junaj anal. %mor chatampe. junaj anal. %eng %spa oiga pues, una que hace. R xaqap chale k'o jun rixoqil. %mor xaqap chale k'o jun rixoqil. %eng %spa cinta, tenia una mujer. R k'o jun rachaqil cha. %mor k'o jun rachaqil cha. %eng %spa un esposo dice. R le le xa'aj, xa, xa'aj. %mor le le xa'aj, xa, xa'aj. %eng %spa venga, venga. R kaminera. cha, le junaj caminera. %mor kaminera. cha, le junaj caminera. %eng %spa caminero dice el caminero. R cha xusetij panu jalom le. %mor cha xusetij panu jalom le. %eng %spa lo enredo en su cabeza. R rixoqil cha. xkame jin. %mor rixoqil cha. xkame jin. %eng %spa su mujer dice, se murio. R rixoqil cha. %mor rixoqil cha. %eng %spa su mujer dice. E jun b'oj upujalom aj kaminera. %mor jun b'oj upujalom aj kaminera. %eng %spa cabeza de olla el caminero. R je cha jun b'oj u pujalom cha. %mor je cha jun b'oj u pujalom cha. %eng %spa a si dice, cabeza de olla. R tzi jun tol cha. je cha jun tzimacha. %mor tzi jun tol cha. je cha jun tzimacha. %eng %spa era muy cascarita, asi dice, una cascarita. *R9-51 E tzi jun pus cha, tzijun pus cha. %mor tzi jun pus cha, tzijun pus cha. %eng %spa muy mohoso, muy mohoso. R juna plakis choqa charech. %mor juna plakis choqa charech. %eng %spa una plakes digale. Ch pak lakis cha. = juna plakis cha. %mor *jun a plakis /cha'. %eng %spa una plakis dice. E chal chawa k'ut cha. %mor chal chawa k'ut cha. %eng %spa habla pues dice. Ch pak lakix cha. = juna plakis cha. %mor *jun a plakis /cha'. %eng %spa una plakis dice. R pak' lakis. %mor pak' lakis. %eng Ch pak'lakix. = juna plakis. %mor *jun a plakis. %eng %spa una plakis. E chay chawila xpe le qatat. %mor chay chawila xpe le qatat. %eng %spa habla ya viene papa. E k'ochilale. %mor k'ochilale. %eng %spa esta alli. R ay le cha are k'u le jun. %mor ay le cha are k'u le jun. %eng %spa a si dice, y el una. R grab'adora. cha. xelaqaxb'ile. %mor grab'adora. cha. xelaqaxb'ile. %eng %spa grabadora, lo robaron dicen. Ch pak lak. = plakis. %mor plakis. %eng %spa plakis. R chatampe. %mor ch-0-a/ta' mpe. %eng %spa oiga pues. Ch pakalakis. = plakis. %mor plakis. %eng %spa plakis. R le jun ri ri cha xelaqax b'i. %mor le jun ri ri cha x-0/elaq'a-x b'i. %eng %spa este uno dice, lo robaron. R chuwach jun mus cha. %mor chuwach jun mus cha. %eng %spa delante del ladino dice. E rumal jun k'ocha putz. %mor rumal jun k'ocha putz. %eng %spa por un coche. R k'o ta chu wa cha. xqayik. %mor k'o ta chu wa cha. xqayik. %eng %spa ya no tenia comida dice, se pudrio. E k'o rumal jun wilampe jun. %mor k'o rumal jun wilampe jun. %eng %spa esta por un, mira un. E k'o le tra su jalom cha. %mor k'o le tra su jalom cha. %eng %spa letra en su cabeza dice. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. E k'o rumal jun plastico. %mor /k'o r-umal jun plastico. %eng %spa esta por un plastico. E pu jalom cha. %mor pa u-jalom /cha. %eng %spa en su cabeza dice. Ch jux, jux. = nu jawux, nu jawux. %mor *nu-jawux, *nu-jawux. %eng %spa mi hab'a, mi hab'a. R cla u, ju, ju. %mor cla u, ju, ju. %eng %spa muchacho. R ah kaltzijon tane. %mor ah kaltzijon tane. %eng %spa porque no hablas. E juwaxinya k'u la chachamon. %mor juwaxinya k'u la chachamon. %eng %spa juana y te di el chicharron. E che jun tire, a laj makayata. %mor che jun tire, a laj makayata. %eng %spa aquella vez, ahora ya no me. E chi jun wech. %mor chi jun wech. %eng %spa das un mio. *R9-52 P tzijona k'ut cha alchay. %mor tzijona k'ut cha alchay. %eng %spa habla pues Ros. E tzijona chi k'ut cha. %mor tzijona chi k'ut cha. %eng %spa habla pues dice. R e esa k'ulo cha. jin tzila. %mor e esa k'ulo cha. jin tzila. %eng %spa y cuando dice un. R mus cha. %mor mus cha. %eng %spa ladino mugroso. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. R al chay chatampe jin puya. %mor al chay chatampe jin puya. %eng %spa Ros oiga. un ladino. R mus cha. %mor mus cha. %eng %spa belludo. E di. %mor di. %eng %spa muchacha. R qatzi peri tzijin puk. %mor qatzi peri tzijin puk. %eng %spa pero muy belludo. R tzijin puk' cha. eskulo cha. %mor tzijin puk' cha. eskulo cha. %eng %spa muy barbudo dice y cuando. E jun puy rijcha. %mor jun puy rijcha. %eng %spa da muy belludo dice. R jun puka mus cha. %mor jun puka mus cha. %eng %spa muy barbudo dice. R esk'ulo cha xexib'ix lintaq. %mor esk'ulo cha xexib'ix lintaq. %eng %spa y cuando dice, asustaron. R ak'alab' cha. xexib'ixik cha. %mor ak'alab' cha. xexib'ixik cha. %eng %spa a los ni¤os, los asustaron dice. E je cha xtij jun tu cha. %mor je cha xtij jun tu cha. %eng %spa si dice comieron una teta. R etx tij alchay chata k'una. %mor etx tij alchay chata k'una. %eng %spa comieron, Ros, oiga pues. E ej kitij kitu ruk'chay. %mor ej kitij kitu ruk'chay. %eng %spa le comieron la teta con Ros. R echa. esa k'ulo cha. %mor echa. esa k'ulo cha. %eng %spa y cuando dice. Ch tij tux. = xkitij kitu. %mor *x-0-*ki/tij *ki-tu. %eng %spa tomaron teta. R u la gran puta jun a k'alliqe. %mor u la gran puta jun a k'alliqe. %eng %spa la gran puta esta ni¤a. R e esa k'ulo qolaj kar ruk'cha. %mor e esa k'ulo qolaj kar ruk'cha. %eng %spa y cuando dice que tenia pescados con el muchos. R tiji naj urut'cha le naj ak'al cha. %mor tiji naj urut'cha le naj ak'al cha. %eng %spa le comieron la nalga al ni¤a. Ch lay k'al. *** = lay ak'al. %mor lay ak'al. %eng %spa ay ni¤o. E jas lal chay tij b'i linaju. %mor jas lal chay tij b'i linaju. %eng %spa la Ros. le comieron la. E tij b'i linaju, asa. %mor tij b'i linaju, asa. %eng %spa le comieron la. R tij b'i linaj u piskiy. %mor tij b'i linaj u piskiy. %eng %spa le comieron el higado. Ch tij aqa le mer. = kutij aqale. yamera. %mor *k-0-*u/tij aq a le. yamera. %eng %spa lo come al ni¤o, yamero. Ch tij aq ale. = kutij aqa la le. %mor *k-0-*u/tij aq a la le. %eng %spa ya come cerdo eso. Ch mer tij aq. = yamero kutij le aq. %mor yamero *k-0-*u/tij *le aq. %eng %spa yamero lo come el cerdo. *R9-53 Ch xel kik a chili. = xel kik chiri. %mor x-0/el kik chi-ri. %eng %spa salio por aqui. R e la jun riri cha. %mor e la jun riri cha. %eng %spa este uno dice. R ja'. %mor ja'. %eng %spa que7. C jas k'o chuwach la qab'. %mor jas k'o chuwach la qab'. %eng %spa que tiene tu mano. C jas k'o chuwach la qab'. %mor jas k'o chuwach la qab'. %eng %spa que tiene tu mano. C al chay'. al chay, jas. %mor al chay'. al chay, jas. %eng %spa Ros7. Ros que. C k'o chuwach aqab'. %mor k'o chuwach aqab'. %eng %spa que tiene tu mano. R jas uwach, jas uwach. %mor jas uwach, jas uwach. %eng %spa que es, que es. R jas uwach, jas le ka'ano. %mor jas uwach, jas le ka'ano. %eng %spa que es, que haces. R chi ate'. %mor chi ate'. %eng %spa ud7. E we ta kaya kan mas linaj. %mor we ta kaya kan mas linaj. %eng %spa si dejaran mas esos. E taq cuenta ri chawe al chay. %mor taq cuenta ri chawe al chay. %eng %spa cositas, a ud. Ros. Ch tix ux. = xtix e us. %mor x-0/tix-PASS1 *e us. %eng %spa R wene kaqaq'o'o. %mor wene k-0-qa/q'o'-o. %eng %spa talvez lo pintemos. E jachin k'o ruk'. %mor jachin /k'o r-uk'. %eng %spa quien esta con el 7. R jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es7. E kaq'o'o. a kaq'o'o le. %mor kaq'o'o. a kaq'o'o le. %eng %spa lo pintas. lo pintas. E jun mapa'. %mor jun mapa'. %eng %spa ese mapa. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R i di ayi cha. al chay. %mor i di ayi cha. al chay. %eng %spa muchacha. Ros. R chatampe!. %mor chatampe!. %eng %spa oiga. C jas katijo'. %mor jas katijo'. %eng %spa que comes. R jun parawa cha. %mor jun parawa cha. %eng %spa una paraguas. Ch palab'a cha. parawa cha. = palab'a cha. parawa cha. %mor palab'a /cha'. parawa /cha'. %eng %spa una paraguas. Ch ek, palab'a cha x'ek parawa. *** = ek, palab'a cha x'ek parawa. %mor *x-0/b'e-ik, palab'a /cha' x-0/b'e-ik parawa. %eng %spa se fue el paraguas. R jun parawa cha. %mor jun parawa cha. %eng %spa una paragua dice. C tzij. %mor tzij. %eng %spa deveras. R alaj jin ixoq cha. xuloq'cha. %mor alaj jin ixoq cha. xuloq'cha. %eng %spa fijate esa mujer, lo compro dice. R jin ixoq cha le jun parawa cha. %mor jin ixoq cha le jun parawa cha. %eng %spa esa mujer el paraguas. *R9-54 Ch loqo, loqo. = xuloqo. %mor *x-0-*u/loq'-o. %eng %spa lo compro. C loqo. %mor loqo. %eng %spa compro. R yamero kak'isike pelipe leh'. %mor yamero kak'isike pelipe leh'. %eng %spa yamero se termina Felipe. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch kixik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. Ch Pelipe leh. = Pelipe le. %mor Pelipe le. %eng %spa Felipe. C nakasik taj. %mor nakasik taj. %eng %spa no se termina. Ch echa jun chik ej mux cha'. = le jun chik xe ek. le mus cha. %mor *le jun chi-k *x-0/b'e-ik. *le mu's /cha'. %eng %spa el otro se fue, el ladino dice. Ch e luk' etat. = xe ruk'lin tat. %mor *x-0/b'e r-uk' le *in-tat. %eng %spa se fueron con papa. Ch e. = e. %mor e. %eng %spa e. C jawi k'o wi atat'. %mor jawi k'o wi atat'. %eng %spa en donde esta tu papa. E enaq xelaju, xela choqa charech. %mor enaq xelaju, xela choqa charech. %eng %spa se fue en xela, en xela digale. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C ena pa xela'. %mor ena pa xela'. %eng %spa en Xela7. Ch ek, mar xe'e pa mar. *** = ek, mar xe'e pa mar. %mor *x-0/b'e-!ik *pa mar. %eng %spa se fue al mar. R wi ala, ek mal yek pa ma. %mor wi ala, ek mal yek pa ma. %eng %spa se fue al mar. Ch ek lii le. = xe'ek le riri le. %mor *x-0/be-!ik *le riri le. %eng %spa se fue este, este. R no cha. qana chakab'ij pe. %mor no cha. qana chakab'ij pe. %eng %spa dice, digamos un chiste. R jun chista cha. k'ochi. %mor jun chista cha. k'ochi. %eng %spa dice, hay. R nik'aj cha. esa kolo cha. %mor nik'aj cha. esa kolo cha. %eng %spa otros dice y cuando dice. R jun achi cha. %mor jun achi cha. %eng %spa un hombre. Ch es kolo cha. = es kolo cha. %mor es kolo /cha'. %eng %spa se estuvo. R a kawaj kimb'ije jun achi. %mor a kawaj kimb'ije jun achi. %eng %spa quieres que diga un hombre. R chawe eske tank n k'ota. %mor chawe eske tank n k'ota. %eng %spa a ud. no ha esta. R katzijon wi jun achiicha. %mor katzijon wi jun achiicha. %eng %spa habla, un hombre. Ch chii cha. = jun achi cha. %mor *jun achi /cha'. %eng %spa un hombre dice. C jun achi. %mor jun achi. %eng %spa un hombre. R xe pa juyub' cha'. %mor xe pa juyub' cha'. %eng %spa se fue al monte dice. Ch kamik, chii cha. = xkam le jun achi cha. %mor *x-0/kam *le *jun achi /cha'. %eng %spa se llevaron al homb're dice. *R9-55 R jas ukalo cha. tekuri cha. %mor jas ukalo cha. tekuri cha. %eng %spa dice que, cuando dice. R k'o jun wakax cha. %mor k'o jun wakax cha. %eng %spa habia una vaca. Ch no' ta mpe. = chana mpe. %mor no' *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa haga pues. R xtij kanoq junachi cha. %mor xtij kanoq junachi cha. %eng %spa se comieron a un hombre dice. Ch tampe. = chata mpe. %mor *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa oiga. R e xetzukuxa mal le. %mor e x-e-0/tzuku-x-a mal le. %eng %spa lo fueron a buscar por. R xuqul cha. %mor xuqul cha. %eng E le june, kaqatij kanoq. %mor le june, kaqatij kanoq. %eng %spa ese uno, lo vamos a comer. E kab'ij at al Juan. %mor kab'ij at al Juan. %eng %spa lo dices tu juana. Ch tampe. = chata mpe. %mor *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa oiga pues. R e tij kanoq le jin achi cha. %mor e tij kanoq le jin achi cha. %eng %spa se comieron al hombre dice. Ch ta mpe. = chata mpe. %mor *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa oiga pues. R chatampe, xaq chatampera. %mor chatampe, xaq chatampera. %eng %spa oiga pues, solo oigalo. R ton rij. tol rij. %mor ton rij. tol rij. %eng %spa sin nada de pelo. R jun achi cha. k'o ka Nicaragua cha. %mor jun achi cha. k'o ka Nicaragua cha. %eng %spa un hombre dice, estaba en Nicaragua. R e xelaqax kanoq cha. %mor e xelaqax kanoq cha. %eng %spa lo robaron. P chaya impe al Chay. %mor chaya impe al Chay. %eng %spa ponga lo Ros. R yan. kimb'ij jun chista in. %mor yan. kimb'ij jun chista in. %eng %spa te voy a decir un chiste. R peri jun cuenta chik. %mor peri jun cuenta chik. %eng %spa en otro cuento. C jas katijo'. %mor jas katijo'. %eng %spa que comes. R ma xa te jun, me xa te jun. %mor ma xa te jun, me xa te jun. %eng %spa no solo uno, no solo uno. R xate jun yoq'b'al chix. %mor xate jun yoq'b'al chix. %eng %spa ya no solo una critica. Ch ay chix. = ay chix. %mor ay chix. %eng %spa chix. R kuk'ut rib' chix. %mor kuk'ut rib' chix. %eng %spa se muestra. C chix. %mor chix. %eng %spa chix. E ah taq ewach. %mor ah taq ewach. %eng %spa clases(diferentes). R chattzijona k'ut. %mor chattzijona k'ut. %eng %spa habla pues. Tal k'o jun mar cha jun mam mar cha'. %mor k'o jun mar cha jun mam mar cha'. %eng %spa hay un mar dice, un gran mar dice. Tal k'oo nikaj winaq kechuq'i, kib' chupam. %mor k'oo nikaj winaq kechuq'i, kib' chupam. %eng %spa hay unas personas se esconden adentro. *R9-56 E chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. R xikichapa lintaq wich'kar. %mor xikichapa lintaq wich'kar. %eng %spa pusieron a los peque¤os pescados. R lintaq. %mor lintaq. %eng %spa los. Ch chuq' linaq. = xkichuqij kib' lintaq kar. %mor *x-0-*ki/chuqi-*j *k-*ib' le in taq kar. %eng %spa se escondieron los pescados. R in taq b'uchub'ik. taq chik. %mor in taq b'uchub'ik. taq chik. %eng %spa muy grandes. R kattzijon k'ut. %mor kattzijon k'ut. %eng %spa vas hablar pues. R k'o xe kipam cha. xe kepichej. %mor k'o xe kipam cha. xe kepichej. %eng %spa tienen debajo su estomago. lo estiparon. R cha kekili lob'. %mor cha kekili lob'. %eng %spa le tostaron. Ch li winaq tij li. = le winaq ri. %mor le winaq ri. %eng %spa estas personas. R chuwa kixot a. xki. %mor chuwa kixot a. xki. %eng %spa en el corral. R xkitijo cha. %mor xkitijo cha. %eng %spa lo comieron dice. R kam pa caldo. tekuri. %mor kam pa caldo. tekuri. %eng %spa lo hicieron un caldo, despues. R xkitinij ruk' kiwa cha. %mor xkitinij ruk' kiwa cha. %eng %spa remojaron con su tortilla. R sib'ilaj kax ku'ano cha. %mor sib'ilaj kax ku'ano cha. %eng %spa cuesta hacerlo dice. R xa kate kilik cha. xa. %mor xa kate kilik cha. xa. %eng %spa despues vieron dice, despues. R jun taq xu'il ko pa kilaq. %mor jun taq xu'il ko pa kilaq. %eng %spa vieron que unos chinches estaban en su escudilla. R cha xkimach'ma tej. %mor cha xkimach'ma tej. %eng %spa lo mascaron. R lintaq xu'il cha. %mor lintaq xu'il cha. %eng %spa a los chinches dice. E k'olik, k'o sib'o'y. %mor k'olik, k'o sib'o'y. %eng %spa estan, hay cebolla. C xkamik, la le. %mor xkamik, la le. %eng %spa se murio eso. R chawiyej, wile. %mor chawiyej, wile. %eng %spa espera. Ch wach e warli. = jas uwach e wari'. %mor *jas *u-wach e wa ri'. %eng %spa que es esto. R jas, jas e kimala jun, jun. %mor jas, jas e kimala jun, jun. %eng %spa que, voy a saber un. C le, le nu reloj'. %mor le, le nu reloj'. %eng %spa mi reloj. R karaj k'o jun, k'o jun qatat. %mor karaj k'o jun, k'o jun qatat. %eng %spa quiere que haya un padre nuestro. R chupam cha. %mor chupam cha. %eng %spa adentro. Ch loj. = reloj. %mor reloj. %eng %spa reloj. C reloj. %mor reloj. %eng %spa reloj. Ch no, mantera. = b'andera. %mor no bandera. %eng %spa b'andera. *R9-57 C no nu relo. %mor no nu relo. %eng %spa no, mi. R jas chi hora a Felipe. %mor jas chi hora a Felipe. %eng %spa que hora es Felipe. R jas chi hora. %mor jas chi hora. %eng %spa que hora es. R te kakilo. %mor te kakilo. %eng %spa despues vio. C k'o le hora chiri. %mor k'o le hora chiri. %eng %spa estaba la hora aqui. Ch mande. = bandera. %mor bandera. %eng %spa bandera. C k'o le hora. %mor k'o le hora. %eng %spa esta la hora. R jas chi hora Felipe. %mor jas chi hora Felipe. %eng %spa que hora es Felipe. C ko le hora. akach'ob' uwach. %mor ko le hora. akach'ob' uwach. %eng %spa esta la hora, lo conoces. R a Felipe jas chi hora. %mor a Felipe jas chi hora. %eng %spa Felipe que hora es. Ch chopb' ab' alih. *** = kuchaplu qab' ri. %mor *k-0-*u/chap *le *u-q'ab' ri. %eng %spa lo agarra su mano. C a kadiob' k'o le siete. %mor a kadiob' k'o le siete. %eng %spa y conoces el 7. R uo, k'o jin, k'ojin kojin. %mor uo, k'o jin, k'ojin kojin. %eng %spa no, hay un, hay un. R nay pe. %mor nay pe. %eng %spa naipe. Ch no tampe. chatampe. = no chata mpe. %mor no *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa no, oigalo. R pelipe jas chi hora xt,xt,xt. %mor pelipe jas chi hora xt,xt,xt. %eng %spa Felipe que hora es. R maka wajta jun uya. %mor maka wajta jun uya. %eng %spa no quieres una. R jun b'uya. %mor jun b'uya. %eng %spa una buya. R ma kin, ma kata talen jun le. %mor ma kin, ma kata talen jun le. %eng %spa no quiero, no ayudes al. C a ka diob', le le. %mor a ka diob', le le. %eng %spa sabes eso. Ch ta mpape. = chata mpe. %mor *ch-0-*a/ta' mpe. %eng %spa oiga pues. C k'o le hora. %mor k'o le hora. %eng %spa esta la hora. R je cha ke intaq wich'. %mor je cha ke intaq wich'. %eng %spa asi dice que hay unos peque¤os. R ak'alab' cha. xe'e pa juyub' cha. %mor ak'alab' cha. xe'e pa juyub' cha. %eng %spa ni¤os dice, se fueron al monte. R xkan pa'a nuestro pajuyub' cha. %mor xkan pa'a nuestro pajuyub' cha. %eng %spa se llevaron su nuestra. R eh. %mor eh. %eng %spa dice. Ch lixte kinaq. = listo le kinaq. %mor listo *le kinaq. %eng %spa estan listos las personas. R tejx kilo cha xpe jun luz cha. %mor tejx kilo cha xpe jun luz cha. %eng %spa despues vieron dice, vino una luz. Ch puq'ali, puqali. chele, chele. = puq'ali, puqali. chele, chele. %mor puq'ali, puqali. che le, che le. %eng (white substance in eyes). from a sickness. %spa *R9-58 R tex kilo xpe jun luz. %mor tex kilo xpe jun luz. %eng %spa despues vieron una luz. R chikaj cha, le le te lea kilo. %mor chikaj cha, le le te lea kilo. %eng %spa en el cielo, despues vieron. Ch xa le. = xa le. %mor xa le. %eng %spa es que. R a at we lal we na li. %mor a at we lal wena ali. %eng %spa vas hacer mio muchacha. R kacha kuri che le jun ali cha. %mor kacha ku ri che le jun ali /cha. %eng %spa asi decia a la muchacha. R kinkamisaj wib' che tze. %mor k-0-in/kam-isa-j w-ib' che tze. %eng %spa se mataron de risa. R chirij le jun ali le. %mor chirij le jun ali le. %eng %spa a la muchacha. R petik cha. a ju laj we na. %mor petik cha. a ju laj we na. %eng %spa se vino dice, va hacer mio. R at xate qan. %mor at xate qan. %eng %spa se subio. R ay la gran puta ri. %mor ay la gran puta ri. %eng %spa a la gran puta esto. C k'oxa jalom. %mor k'oxa jalom. %eng %spa te duele la cabeza. E we kawilo re tam katzib'anik. %mor we kawilo re tam katzib'anik. %eng %spa si ves, puede escribir. P chab'ij juna we al chay. %mor chab'ij juna we al chay. %eng %spa diga eso de ud. Ros. P le chiste. %mor le chiste. %eng %spa de chiste. E k'o le chiste. %mor k'o le chiste. %eng %spa hay chistes. R toj pa et. %mor toj pa et. %eng C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. E ay chix. %mor ay chix. %eng %spa ay chix. Ch ey. = ey. %mor ey. %eng %spa ex. R ka'an taj al chay xaq. %mor ka'an taj al chay xaq. %eng %spa no lo hagas Ros sola. R jun chal k'o la wi. %mor jun chal k'o la wi. %eng %spa estate quieto. R kapotzij enej kuent. %mor k-0-a/potzi-j enej kwent. %eng %spa quiebras esta cosa. E b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R junam ruk'awe. %mor junam ruk'awe. %eng %spa es igual que el tuyo. Ch jux. = jawux. %mor jawux. %eng %spa haba. Ch e jux. = le nujawux. %mor le *nu-jawux. %eng %spa mi haba. C akat kowin kab'ij jun. %mor akat kowin kab'ij jun. %eng %spa puedes decir un. C kuento. a kuchob' jun. %mor kuento. a kuchob' jun. %eng %spa chiste(cuento) sabes un. C kuento. %mor kuento. %eng %spa cuento. *R9-59 R akachob' jun kuento cha. %mor akachob' jun kuento cha. %eng %spa sabes un cuento. P kab'ix uwa wuj chawe cha. %mor kab'ix uwa wuj chawe cha. %eng %spa diga lo que hay en el libro. P te kaya juna len cha. %mor te kaya juna len cha. %eng %spa despues das un centavo. P kaloqo mes ajawux ax. %mor kaloqo mes ajawux ax. %eng %spa y vas a comprar mas hab. P a katijo. y lo comes. %mor a katijo. y lo comes. %eng R katijo cha. %mor katijo cha. %eng %spa lo comes dice. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a katij na le jawux. %mor a katij na le jawux. %eng %spa todavia vas a comer la haba. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P katijo. %mor katijo. %eng %spa lo comes. Ch tijo. = kintijo. %mor *k-0-*in/tij-o. %eng %spa lo como. P chab'ij b'a. %mor chab'ij b'a. %eng %spa digalo pues. R peri chab'ij b'a. %mor peri chab'ij b'a. %eng %spa digalo pues. E kintij na mas ejawux. %mor kintij na mas ejawux. %eng %spa tengo que comer mas habas. E a pelipe chal choqa. %mor a pelipe chal choqa. %eng %spa Felipe, digale a el. E charech. %mor charech. %eng R jun xal akaya junu len un. %mor jun xal akaya junu len un. %eng %spa me das un centavo. R kin chuwik we ma kaya'o. %mor kin chuwik we ma kaya'o. %eng %spa voy hablar, si no lo das. R kinya taj. jas chi hora. %mor kinya taj. jas chi hora. %eng %spa no lo doy, que hora es. E jas chi hora a pedro. %mor jas chi hora a pedro. %eng %spa que hora es pedro. C pataq las diez. %mor pataq las diez. %eng %spa son a las 6. R e jasa wa kub'ij da. %mor e jasa wa kub'ij da. %eng %spa que dira muchacho. R makin cheb' taj jas kub'ij. %mor makin cheb' taj jas kub'ij. %eng %spa no lo se, que dice. C no. %mor no. %eng %spa no. R pataq a las diez. %mor pataq a las diez. %eng %spa a las 10. C ka'amtaj. %mor ka'amtaj. %eng %spa no lo hagas. R ka'an jun rachoch. %mor ka'an jun rachoch. %eng %spa le haces una casa. C ka'an taj. %mor ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. *R9-60 E maja ka'an al muerzo. %mor maja ka'an al muerzo. %eng %spa todavia no almuerzo. E ku an a las diez. %mor ku an a las diez. %eng %spa lo hace a la 10. Tr ay da kitata ka chi. kentara chi. %mor ay da kitata ka chi. kentara chi. %eng %spa no lo hagas. Jr la ki tata kachi? kinta. = kinta chi kinto. %mor k-0-in/ta' /chi k-0-in/ta'-o. %eng %spa ya no oigo. Ch ay te chaqib'. = ay te chaqib'. %mor ay te cha q-ib'. %eng %spa a nosotros. R jas uwach wa. %mor jas uwach wa. %eng %spa que sera. E ken kama na laj nu Cristo. %mor ken kama na laj nu Cristo. %eng %spa tejido, voy a traer mi Cristo. E wa ruka. %mor wa ruka. %eng %spa con el. R ........ %mor ........ %eng %spa ........ Ch ay chi, ay tiyana. = ay chi, ay tiyana. %mor ay /chi, ay tiyana. %eng %spa ay dice. C jawi ka e wi. %mor jawi ka e wi. %eng %spa en donde va. E chay. %mor chay. %eng %spa Ros. P qab'arel cha al chay cha. %mor qab'arel cha al chay cha. %eng %spa es bola la Ros. dice. P qub'arel. %mor qub'arel. %eng %spa bola. C qab'arel. %mor qab'arel. %eng %spa bola. R qab'arel ne le waqan. %mor qab'arel ne le waqan. %eng %spa esta bola mi pie. P al chay charaqampe. %mor al chay charaqampe. %eng %spa Ros grita. P achi al qab'arel cha. %mor achi al qab'arel cha. %eng %spa estas bola dice. P autz. %mor autz. %eng %spa esta bien. R ay le wala kacha k'uricha. %mor ay le wala kacha k'uricha. %eng %spa Ay!mi hijo diga pues. Ch a pa. = a pa. %mor a pa. %eng %spa en. P chal chaw, chal ch'awa k'ut cha. %mor chal chaw, chal ch'awa k'ut cha. %eng %spa habla, habla pues. E al chay di. %mor al chay di. %eng %spa Ros dice. P e kaya juna len cha. %mor e kaya juna len cha. %eng %spa y te van a dar un centavo. R karate. %mor karate. %eng %spa karate. E le xine inglata. %mor le xine inglata. %eng %spa me fui. C juna aqab'. %mor juna aqab'. %eng %spa tu mano. R ya chuj chawa k'ut. %mor ya chuj chawa k'ut. %eng %spa ya hablemos pues. C no. %mor no. %eng %spa no. *R9-61 Ch lik tew. = k'o le tew. %mor /*k'o:-!l-!ik *le tew. %eng %spa hay frio. R che xa'an kan chele waqan. %mor che xa'an kan chele waqan. %eng %spa porque le hicistes a mi pie. C che la qab'. %mor che la qab'. %eng %spa a tu mano. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C che la qab'. %mor che la qab'. %eng %spa a tu mano. Ch ay nu waji?. = ay nu waji?. %mor ay nu-waji?. %eng %spa ay mi pierna. E a jem, akach'aw puche. %mor a jem, akach'aw puche. %eng %spa acaso, hablas. C ma katznq at. %mor ma katznq at. %eng %spa no alcanza. R chaw taj. %mor chaw taj. %eng %spa no hablas. R kaq, kaq, kaq, kaq. %mor kaq, kaq, kaq, kaq. %eng %spa caliente, caliente. R juwi k'owi ri. %mor juwi k'owi ri. %eng %spa en donde esta. R ay tzi qaqi. %mor ay tzi qaqi. %eng %spa esta caliente. R e pu kuwi ri. %mor e pu kuwi ri. %eng %spa en donde esta. R kab'uk b'utik. %mor kab'uk b'utik. %eng %spa esta calientito. C maka'antaj. %mor maka'antaj. %eng %spa no lo hagas. Ch che aq'. = jasche q'aq. %mor jasche q'aq. %eng %spa porque hay calor. E ni waq. %mor ni waq. %eng %spa mi gallo. C ma'an taj. %mor ma'an taj. %eng %spa no lo hagas. E ka'an taj cha di. %mor ka'an taj cha di. %eng %spa no lo hagas muchacha. C jas k'o pa qab'. %mor jas k'o pa qab'. %eng %spa que hay en el fuego. E al chay cha, jas k'o. %mor al chay cha, jas k'o. %eng %spa Ros dice, que hay. E kantela. %mor kantela. %eng %spa candela. C jas k'o pa qab'. %mor jas k'o pa qab'. %eng %spa que tiene en su mano. P al chay cha jas uwach. %mor al chay cha jas uwach. %eng %spa Ros dice, que es dice. P la le cha. %mor la le cha. %eng %spa eso. C jun kotzij, jun kotzij. %mor jun kotzij, jun kotzij. %eng %spa una flor, una flor. E chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R tawen, katinb'ij chuwa le qanan. %mor tawen, katinb'ij chuwa le qanan. %eng %spa esta bien, te voy a decir a mama. *R9-62 E b'ay di la sub'al. %mor b'ay di la sub'al. %eng %spa vaya tu olla. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R Amilio ri. %mor Amilio ri. %eng %spa aqui esta Emilio. E a lu la xib'al. %mor a lu la xib'al. %eng %spa es pedro tu hermano. R no. %mor no. %eng %spa no. R Amilio ri. %mor Amilio ri. %eng %spa es Emilio. R b'ay awas k'ulo. %mor b'ay awas k'ulo. %eng %spa es pecado. R awas la kalcha. %mor awas la kalcha. %eng %spa es pecado diga. R maria nan..... %mor maria nan..... %eng %spa maria madre. R wiri kin kula nu b'ik. %mor wiri kin kula nu b'ik. %eng %spa lo tengo que hacer. P chaqan chay. %mor chaqan chay. %eng %spa cosquillas Ros. C jas k'o puchi jas k'o. %mor jas k'o puchi jas k'o. %eng %spa que tiene en su boca, que tiene. C puchi. %mor puchi. %eng %spa en su boca. R jas uwache k'o chupam da. %mor jas uwache k'o chupam da. %eng %spa que tiene adentro muchacho. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C jas k'o puchi. %mor jas k'o puchi. %eng %spa que en su boca. R jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. C jas k'o pachi al chay. %mor jas k'o pachi al chay. %eng %spa que tiene en su boca Ros. R jun centaw jawux. %mor jun centaw jawux. %eng %spa un centavo de haba. R inaj jawux. %mor inaj jawux. %eng %spa es una habita. C jun jux. %mor jun jux. %eng %spa una haba. R di chaya jun wech. %mor di chaya jun wech. %eng %spa muchacha dame un mio. R k'is ne. %mor k'is ne. %eng %spa ya se termino. E juan we xikam katin roq. %mor juan we xikam katin roq. %eng %spa juana si lo llegan te voy. E cha qan kamik. %mor cha qan kamik. %eng %spa a pegar patadas hoy. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. E di cha ajwera le alaj le. %mor di cha ajwera le alaj le. %eng %spa muchacha, afuera, mira ese. E nu jun mapa le q'otajike. %mor nu jun mapa le q'otajike. %eng %spa mapa, lo pintaron. E a k'olores le, kome ri ma. %mor a k'olores le, kome ri ma. %eng %spa de colores, como el. *R9-63 H ayuda axib'al. %mor ayuda axib'al. %eng %spa ayuda tu hermano. P ch'ama kut cha. chay. %mor ch'ama kut cha. chay. %eng %spa habla pues Ros. R latz mitz kacha. b'lasmotz. %mor latz mitz kacha. b'lasmotz. %eng %spa diga. E plaques. %mor plaques. %eng %spa placas. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. R b'litz smotz tzotz. %mor b'litz smotz tzotz. %eng %spa ..... E b'alotz malatz. %mor b'alotz malatz. %eng %spa ..... Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jah. %mor jah. %eng %spa que. R yach uwe in suz kawil. %mor yach uwe in suz kawil. %eng %spa dime a mi lo ves. R litz smotz. %mor litz smotz. %eng %spa ...... P ta k'ala ku waral. %mor ta k'ala ku waral. %eng %spa esta para aqui. R xaq na la yakis. %mor xaq na la yakis. %eng %spa hagamos el yaks. P Chay, we kattzijonik cha. %mor Chay, we kattzijonik cha. %eng %spa Ros. si hablas dice. P kaya jun a cinco len cha. %mor kaya jun a cinco len cha. %eng %spa te damos un 5 centavos. C no. al Chay. %mor no. al Chay. %eng %spa no Ros. R al chay koj. %mor al chay koj. %eng %spa Rosaria, leon. E jun ratzyak chik kuk'amik. %mor jun ratzyak chik kuk'amik. %eng %spa lleva un vestido. R karatek. %mor karatek. %eng P tzijona kut cha. %mor tzijona kut cha. %eng %spa habla pues Ros. R chakatisaj ya le. %mor chakatisaj ya le. %eng %spa habla pues. C katisaj. %mor katisaj. %eng %spa enciendelo. R le, a pedro le, junaj cuentare. %mor le, a pedro le, junaj cuentare. %eng %spa Pedro ve, este cuento. Ch no? kaxaj ap. = chawesaj la qab'. %mor no ch-0-aw/esa-j *le *a-q'ab'. %eng %spa quita tu mano. P jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. Ch kaxaj ap. = chawesaj la qab'. %mor ch-0-aw/esa-j *le *a-q'ab'. %eng %spa quita tu mano. P jas che?. jawi kate wi? %mor jas che?. jawi kate wi? %eng %spa porque? en donde vas. R a Pelipa. ama k'o li nupoto, Pelipe? %mor a Pelipa. ama k'o li nupoto, Pelipe? %eng %spa Felipe. no esta mi foto. Felipe. R pajun ik' kapetik. %mor pajun ik' kapetik. %eng %spa entre un mes viene. *R9-64 C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. Ch tak' chili?. = chatak'ala chiri. %mor *ch-*at/tak'-*al-*a chi-ri. %eng %spa parate aqui. E Pelip, lufoto chi. %mor Pelip, lufoto chi. %eng %spa Felipe, su foto. Ch tak uchili. = chatak'ala chiri. %mor *ch-*at/tak'-*al-*a chi-ri. %eng %spa parate aqui. C ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. R ay jun are tajin ku an jun nuwuj. %mor ay jun are tajin ku an jun nuwuj. %eng %spa este esta haciendo en mi papel. Ch kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. E chawesaj jun nu foto la, le jun ali. %mor chawesaj jun nu foto la, le jun ali. %eng %spa saca un foto, a esta nina. E le Felip?. %mor le Felip?. %eng %spa Felipe. R Felipa. %mor Felipa. %eng %spa Felipe. E cha la wi xa meb'a? Felipe. %mor cha la wi xa meb'a? Felipe. %eng %spa talves por ser pobre. P xojowok cha. %mor xojowok cha. %eng %spa baila dice. R tzij wi xa meb'a?. %mor tzij wi xa meb'a?. %eng %spa deveras es pobre?. C al Juana. %mor al Juana. %eng %spa Juana. R nal Juan ta in. in al ton. %mor nal Juan ta in. in al ton. %eng %spa yo no soy Juana, soy Antonia. R al Ton. %mor al Ton. %eng %spa soy Antonia. C are. at at aq. %mor are. at at aq. %eng %spa sos, cerdo. R ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. E al Ton. %mor al Ton. %eng %spa Antonia. P jas uwach ale le, al Chay?. %mor jas uwach ale le, al Chay?. %eng %spa que es eso Ros. Ch m?. = m?. %mor m?. %eng %spa m?. P jas uwach ale le?. %mor jas uwach ale le?. %eng %spa que es eso. E al patz a to'n. %mor al patz a to'n. %eng %spa (patz= mujer muy b'elluda) antonia. Ch no alaya. = radio. %mor no radio. %eng %spa radio. R grabado. %mor grabado. %eng %spa gravadora. *xk'is le cinta R-9.