.M:1 .L:66 .X:8 *Al Cha:y 14 .N:2 .H:Al Cha:y 14 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;1.5 *No of utterances: 483 *MLU: 2.79 *R14-1 C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. P jas taqin ka'ano? %mor jas taqin ka'ano? %eng %spa que estas haciendo? N je k'ama le qeq al Talin. %mor je k'ama le qeq al Talin. %eng %spa vayan a traer el jabon a Catarina. Ch nan, a kih Talin. = a ki lal Talin. %mor a ki lal Talin. %eng %spa mira Catarina. Ch ya chuwech q'eq. = xuya chuwech la q'eq. %mor *x-0-*u/ya' chi-w-e-ch *la q'eq. %eng %spa me dio el jab'on. N xuya chuwech. %mor xuya chuwech. %eng %spa me dio. Ch aj ujalom uj. = xuch'aj le qajalom uj. %mor *x-0-*u/ch'aj *le #qa-jalom uj. %eng %spa nos lavo la cab'eza. P ey. %mor ey. %eng %spa ey. Ch in chap qul. = xinchap luqul. %mor *x-0-in/chap *le *u-qul. %eng %spa le agarre el cuello. N al Chay, jawi kinch'aj aq'ab'? %mor al Chay, jawi kinch'aj aq'ab'? %eng %spa Ros, en donde voy a lavar tu mano? N jacha ja kan chila ri, k'o jun sul. %mor jacha ja kan chila ri, k'o jun sul. %eng %spa vaya a lavarlo alla, aqui una servilleta. Ch ah, k'olik. = ah, k'olik. %mor ah, /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R oh jale nk'o wi, kawaj. %mor oh jale nk'o wi, kawaj. %eng %spa por alla esta, quieres. Ch le chile mano. = le chile mano. %mor le chile mano. %eng %spa con el mano. N k'o jun atemi a Felip. %mor k'o jun atemi a Felip. %eng %spa aqui tienes una tu silla Felipe. N kat kub'e ruk' al Chay. %mor kat kub'e ruk' al Chay. %eng %spa te sientas el Rosario. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa esta bien. N k'o jun rij awech at a Pedro. %mor k'o jun rij awech at a Pedro. %eng %spa aqui tienes un tuyo viejo Pedro. P ah utzi, su'u la wach. %mor ah utzi, su'u la wach. %eng %spa esta bien, limpia su cara. C a ch'ajeh'oj lawach? %mor a ch'ajeh'oj lawach? %eng %spa esta limpia tu cara. P Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C jas k'o pa chi?, jas k'o pachi? %mor jas k'o pa chi?, jas k'o pachi? %eng %spa que tienes en la boca?, que tienes en la boca? P al Chay, jas katijo. %mor al Chay, jas katijo. %eng %spa Ros, que comes. Ch maniy. = maniy. %mor maniy. %eng %spa mani. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch qach pa Xela. = xqaloq pa xela. %mor *x-0-*qa/loq' pa xela. %eng %spa lo compramos en Xela. P iye. %mor iye. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachin xloq'owik? %mor jachin xloq'owik? %eng %spa quien lo compro? *R14-2 Ch loq'a nunan. = *x-0-*u/loq' e nu-na:n. %mor *x-0-*u/loq' e nu-na:n. %eng %spa lo compro mi mama. P e k'iyah. %mor e k'iyah. %eng %spa muchos. Ch k'iyah. = k'iyah. %mor k'iyah. %eng %spa muchos. N xach'aj uwa:ch al Cha:y, di? %mor xach'aj uwa:ch al Cha:y, di? %eng %spa le lavastes la cara a Ros, muchacha. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? N xach'aj uwach al Chay? tasaj b'a. %mor xach'aj uwach al Chay? tasaj b'a. %eng %spa lavastes la cara a Ros? venga pues. N la su'u la palaj jewa. %mor la su'u la palaj jewa. %eng %spa venga a limpiar por aca. P axta at. %mor axta at. %eng %spa lo oistes tu. Ch no, xaj taj. = ma saq taj. %mor ma saq taj. %eng %spa no esta limpio. N a sutajik la palaj? %mor a sutajik la palaj? %eng %spa ya le limpiaron la cara? R sutajik. %mor sutajik. %eng %spa esta limpio. N xama xuch'aj taj, saj kut al Chay. %mor xama xuch'aj taj, saj kut al Chay. %eng %spa es que no lo lavo, venga pues Ros. N al Chay, chaya. %mor al Chay, chaya. %eng %spa Ros, Ros. R su'u palaj. %mor su'u palaj. %eng %spa limpia tu cara. N saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. R u su'upalaj ama katoh? %mor u su'upalaj ama katoh? %eng %spa limpia tu cara no lo oyes? P la watz al Talin? %mor la watz al Talin? %eng %spa tu hermana Catarina? R ja? %mor ja? %eng %spa que? P la watz? %mor la watz? %eng %spa tu hermana. R enaq pa juyub' cho kamik sib'oy. %mor enaq pa juyub' cho kamik sib'oy. %eng %spa se fue al monte a traer cebolla. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch e rij mani. = eh le rij le mani. %mor eh le rij le mani. %eng %spa la cascara de la mania. R chirij juyub'. %mor chirij juyub'. %eng %spa chirij juyub. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P a kuna? %mor a kuna? %eng %spa lo siente? Ch e rij mani. = eh le rij le mani. %mor eh le rij le mani. %eng %spa la cascara de la mania. Ch k'o taj chik. = k'o ta chik. %mor /k'o: ta-!j chi-k. %eng %spa ya no tiene. Ch roxka. = roska. %mor roska. %eng %spa rosca. P jawi le? %mor jawi le? %eng %spa donde esta? *R14-3 Ch roxkil k'olik. = roskil k'olik. %mor roskil /k'o:-l-ik. %eng %spa hay rosca. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a kasipaj ku jun we? %mor a kasipaj ku jun we? %eng %spa me vas a regalar uno? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a kasipaj jun we? %mor a kasipaj jun we? %eng %spa me vas a regalar uno? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ch jan chaq'. = kayajan linchaq'. %mor *k-0/yaj-an *le *in-chaq'. %eng %spa rega¤a mi hermana. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch tij mani. = kintij mania. %mor *k-0-*in/tij mania. %eng %spa como mania. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi le? %mor jawi le? %eng %spa donde esta? Ch loq' a ch'at. = a xaloqa awech at? %mor *a *x-0-*a/loq'-a *aw-e-ch at? %eng %spa comprastes tuyo? P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch loq'a ch'at. = a xaloq'a awech at? %mor *a *x-0-*a/loq'-a *aw-e-ch at? %eng %spa comprastes tuyo? P xaloq'a ch'at? %mor xaloq'a ch'at? %eng %spa comprastes tuyo. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P xaloq'a ch'at. %mor xaloq'a ch'at. %eng %spa comprastes tuyo. Ch loq'a ch'at maniy. = a xaloq'a awech at le mani? %mor *a *x-0-*a/loq'-a *aw-e-ch at *le mani? %eng %spa comprastes mania. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde. Ch k'o, k'o pa xela. = k'o, k'o pa xela. %mor k'o, /k'o: pa xela. %eng %spa hay en Xela. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ch oj, ay. = oj, ay. %mor oj, ay. %eng %spa nosotros. P xela puch? %mor xela puch? %eng %spa es en Xela. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P Xela taj, jawi? %mor Xela taj, jawi? %eng %spa no es en Xela, donde? Ch pa tiox. = chuwa tiox. %mor chuwa tiox. %eng %spa en la plaza. *R14-4 P pa nima q'ij? %mor pa nima q'ij? %eng %spa en la fiesta? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch k'o, pa Xela? = k'o, pa Xela? %mor /k'o:, pa Xela? %eng %spa hay en Xela. N saj k'ut al Chaya. %mor saj k'ut al Chaya. %eng %spa venga pues Ros. P q'ante'el. %mor q'ante'el. %eng %spa cantel. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P q'ante'el. %mor q'ante'el. %eng %spa cantel. N chatoka kuloqe, Rosaria. %mor chatoka kuloqe, Rosaria. %eng %spa entra pues Ros. R ay, leq'ab'. %mor ay, leq'ab'. %eng %spa la lluvia. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R ay, pejutij. %mor ay, pejutij. %eng %spa ay, ya viene. Ch ay keb', ay keb' taj. = ma keb' taj. %mor ma keb' taj. %eng %spa no son 2. R jas jun qetz'ab'al xak'am loq. %mor jas jun qetz'ab'al xak'am loq. %eng %spa que juguete nos trajistes. R a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. Ch Juana pura, apura b'ay. = Juan pura chij. %mor Juan pura chij. %eng %spa Juana parece oveja. Ch chij, chij wuj in. = le wuj in. %mor le wuj in. %eng %spa mi lib'ro. C jawi k'o wi la ch'aj?, k'o puwi? %mor jawi k'o wi la ch'aj?, k'o puwi? %eng %spa en donde es tu...?, esta sobre? C k'o jela. %mor k'o jela. %eng %spa esta alli. Ch k'ut uwach Pelipoh. = kink'ut chuwach Pelipa. %mor *k-0-*in/k'ut *chi-u-wach Pelipa. %eng %spa lo ense¤o a Felipe. N uy. %mor uy. %eng %spa uy. C le, le jun lor. %mor le, le jun lor. %eng %spa el loro. N k'o kane jun chuwach, k'o pa chiri ri. %mor k'o kane jun chuwach, k'o pa chiri ri. %eng %spa hay uno delante de aqui, esta. C a utz we kachup le radio? %mor a utz we kachup le radio? %eng %spa mejor si apagas el radio. N eh qanampena. %mor eh qanampena. %eng %spa espera. R jas uwach, nan? %mor jas uwach, nan? %eng %spa que es mama? N le qa radio. %mor le qa radio. %eng %spa el radio. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N ja? %mor ja? %eng %spa que? *R14-5 Ch a ki Juana xach wuj in. = a ki lal Juan, xusach le nuwuj in. %mor a ki *le *al Juan, *x-0-*u/sach *le *nu-wuj in. %eng %spa fijese que Juana perdio mi lib'ro. C al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. N no le, linaj a wuj. %mor no le, linaj a wuj. %eng %spa no, el libro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N linaj b'oj k'o chi'ri rih. %mor linaj b'oj k'o chi'ri rih. %eng %spa la olla esta aqui. P le b'aje. %mor le b'aje. %eng %spa la olla. Ch xa pone na. = xa pone na. %mor xa pone na. %eng %spa llego todavia. R k'olik leh. %mor k'olik leh. %eng %spa esta ve. Ch no, a keb' e taj chuk. = ma keb' taj chukurik. %mor ma keb' taj chukurik. %eng %spa no son 2. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch tukuwik. = tukuwik. %mor /tukuw-ik. %eng %spa lo b'oten. N la kute, kon todo le june. %mor la kute, kon todo le june. %eng %spa ya vistes, con todo esto. Ch b'uru b'al, xach, xach. = jassach, jasscach. %mor jassach, jasscach. %eng %spa que es, que es. Ch xach jun wuj. = jas uwach le jun wuj? %mor jas uwach le jun wuj? %eng %spa que es ese lib'ro. N b'urub'al kasach jin wuj. %mor b'urub'al kasach jin wuj. %eng %spa que es ese libro. Ch chap u wal, war. = kuchap u wa'al. %mor *k-0-*u/chap u wa'al. %eng %spa lo apaga su jugo. P n k'ule jun ch'aqat chi. %mor n k'ule jun ch'aqat chi. %eng %spa y el otro pedazo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n ku le jun ch'aqat chi. %mor n ku le jun ch'aqat chi. %eng %spa y el otro pedazo. Ch kan taj. = ma ka'ana taj. %mor *ma k-0-*a/b'an-a ta-j. %eng %spa no lo hagas. N ah, lee jun q'an le', kuk'ut e. %mor ah, lee jun q'an le', kuk'ut e. %eng %spa ese amarillo, lo ense¤a. Ch jun q'an. = jun q'an. %mor jun q'an. %eng %spa un amarillo. N di. %mor di. %eng %spa muchacha. R ka'an kan u'anik a Felipe. %mor k-0-a/b'an kan u/b'an-PASS1-ik a Felipe. %eng %spa lo haces, lo arreglas Felipe. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R no, u'anik a Felipe. %mor no, u/b'an-PASS1-ik a Felipe. %eng %spa lo arreglas. C le at? le al Talin ku'ano. %mor le at? le al Talin k-0-u/b'an-o. %eng %spa ud., ud., Catarina lo hace. Ch ay, kib' xaj warli. = tesaj jewari. %mor te/saj jewari. %eng %spa venga aca. C le jun rat jela le. %mor le jun rat jela le. %eng %spa un rato por alla. *R14-6 Ch xaj pelipe kamik. = kinwesaj le pelipe kamik. %mor *k-0-*inw/esa-j *le pelipe kamik. %eng %spa voy a quitar a Felipe hoy. C xaj al Chay kolik. %mor xaj al Chay kolik. %eng %spa solo Ros, esta. R le naj ah, le nah at'uy che kamanik. %mor le naj ah, le nah a-t'uy che kamanik. %eng %spa tu ollita. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. N k'olik palu q'ab'. %mor k'olik palu q'ab'. %eng %spa tiene en su mano. R le naj qab'. %mor le naj qab'. %eng %spa su mano. Ch u q'ab', lee te kinq'ab'. = u q'ab', lee te kinq'ab'. %mor u q'ab', lee te kinq'ab'. %eng %spa su mano, su mano. C u qab'e. %mor u qab'e. %eng %spa su mano. R le. %mor le. %eng %spa ese. C jas tajin kawilo, jas tajin kawilo. %mor jas tajin kawilo, jas tajin kawilo. %eng %spa que estas viendo. Ch qana yakix charech pelota. = qana jakis charech le pelota. %mor qa/b'an-a jakis chi-r-e-ch *le pelota. %eng %spa hagamos yaks con tu pelota. P wile. %mor wile. %eng %spa donde. Ch noh q'ab' e pelota. = k'o panu qab' e pelota. %mor /*k'o: *pa *nu-qab' e pelota. %eng %spa esta en mi mano la pelota. P kutoj pule riri. %mor kutoj pule riri. %eng %spa lo usa en esto. N qana yakis che le pelota. %mor qana yakis che le pelota. %eng %spa hagamos yaks con la pelota. N k'o pa qab' kachab'iri. %mor k'o pa qab' kachab'iri. %eng %spa esta en tu mano dice. P jun pelota taje kawilo. %mor jun pelota taje kawilo. %eng %spa no es esa pelota que ves. P xa are lu chi' le naj, naj. %mor xa are lu chi' le naj, naj. %eng %spa es su boca. P naj t'uye. %mor naj t'uye. %eng %spa de la olla. N Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. Ch uy k'aqob'ej uwi, tij, tij. = kink'aqab'e puwi. %mor *k-0-*in/k'aq-a b'e *pa u-wi. %eng %spa lo tira encima. Ch tij xawilla, qa karaj. = kutij qa Semilla karaj. %mor *k-0-*u/tij *qa-semilla k-0-r/aj. %eng %spa quiere comer nuestra semilla. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien? Ch ch'ok. = ch'ok. %mor ch'ok. %eng %spa sanate. P kutij samilla karaj. %mor kutij samilla karaj. %eng %spa quiere comer semilla. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N no. %mor no. %eng %spa no. R ay e tak'al chik'uloqe are kax. %mor ay e tak'al chik'uloqe are kax. %eng %spa ya esta parado peor si. R kikitij chile wab'ix. %mor kikitij chile wab'ix. %eng %spa come mi milpa. *R14-7 Ch uy, kamik, kamik. = uy, kamik, kamik. %mor uy, kamik, kamik. %eng %spa hoy, hoy. N uy le jun lado. %mor uy le jun lado. %eng %spa ese lado. Ch karaj u ch'ok. = karaj u ch'ok. %mor k-0-r/aj u ch'ok. %eng %spa quiera sanate. N al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jab'ij impe chare la Pelipe. %mor jab'ij impe chare la Pelipe. %eng %spa anda a decirlo Felipe. N Pelipe le jun ch'ok xutijle. %mor Pelipe le jun ch'ok xutijle. %eng %spa Felipe el sanate comio. N qa samilla choqa chare. %mor qa samilla choqa chare. %eng %spa nuestra semilla, digale. Ch ch'ob' taj in. = ma kinch'ob' ta in. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-!j in. %eng %spa yo no lo se. N ch'oj taj ya jab'ij impe. %mor ch'oj taj ya jab'ij impe. %eng %spa no lo se anda a decirlo. Ch ch'ob' taj in. = ma kin ch'ob' ta in. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-!j in. %eng %spa yo no lo se. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N jab'ix taj ama kunub'al kel. %mor jab'ix taj ama kunub'al kel. %eng %spa anda a decirle el veneno. N lee ch'ok cha ke kamik chal. %mor lee ch'ok cha ke kamik chal. %eng %spa de los sanates para que mueran. N cho'qoq, al chay, ama k'o. %mor cho'qoq, al chay, ama k'o. %eng %spa diga, Ros si hay un veneno. N jun veneno chakel le ch'ok. %mor jun veneno chakel le ch'ok. %eng %spa para que los sanates. N cha ke kamik kalcha. %mor cha ke kamik kalcha. %eng %spa mueran, diga. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. N chab'ij kut chay. %mor chab'ij kut chay. %eng %spa diga pues Ros. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch k'am, k'am, kunub'al kamik. = a kak'am la jun kunub'al cha kekamik. %mor *a *k-0-*a/k'am *la *jun /kun-b'al *cha *k-*e/kam-ik. %eng %spa no traer un veneno para que mueran. C ah kim k'am taj. %mor ah kim k'am taj. %eng %spa no lo traigo. C jas uwach le kunub'al. %mor jas uwach le kunub'al. %eng %spa que medicina. N ke le ch'ok kacha. %mor ke le ch'ok kacha. %eng %spa de los sanates diga. Ch nan ay, nan b'ij. = nan le kub'ij. %mor nan *le *k-0-*u/b'ij. %eng %spa mama lo que dice. Ch pelipe k'am taj kunub'al. = la pelipe ma xuk'am taj le kunub'al. %mor *le *a pelipe *ma *x-0-*u/k'am ta-j *le /kun-b'al. %eng %spa Felipe no trajo el veneno. C jas uwach le kunub'al. %mor jas uwach le kunub'al. %eng %spa que veneno. N kele ch'ok kacha. %mor kele ch'ok kacha. %eng %spa de los sanates diga. *R14-8 Ch kel ch'ob'. = kel e ch'ob'. %mor k-0/el *e ch'ob'. %eng %spa sale el sanate. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N are cha kikitij tachi le. %mor are cha kikitij tachi le. %eng %spa para que ya no coman. N samilla ch'oqoq. %mor samilla ch'oqoq. %eng %spa la semilla, diga. Ch pa le chaytij taj xamilla. = pa te cha ma kikitij taj le semilla. %mor pa te cha *ma *k-0-*ki/tij ta-!j *le semilla. %eng %spa Ch te li kamik. = te ri kakamik. %mor te ri k-0/kam-ik. %eng %spa despues muere. Ch no uch, amik. = no utz u'anik. %mor no utz *u/b'an-ik. %eng %spa lo haces bien. C utz le june. %mor utz le june. %eng %spa esta bien este uno. P kamo la jun we in kacha. %mor kamo la jun we in kacha. %eng %spa traiga el mio diga. Ch loq'o wi. = jawi xaloqo wi. %mor *jawi *x-0-*a/loq'-o wi. %eng %spa en donde lo fuistes a trer. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch nq'o wi rij puwii leh. = jawi xaqo wile rija puwi le. %mor *jawi *x-0-*a/loq'-o wi *le rij-*a puwi le. %eng %spa en donde fuistes a comprar tu somb'rero. P le le jas lub'i. %mor le le jas lub'i. %eng %spa eso como se llama. C k'ak puu. %mor k'ak puu. %eng %spa se va el sombrero. Ch ah no loq'a rech tat in. = xuloq rech lintat in. %mor *x-0-*u/loq' r-e-ch *le *in-tat in. %eng %spa compro el de mi papa. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. R qana kinsolij ri, ay. %mor qana kinsolij ri, ay. %eng %spa espera voy a registrar. R ay jas le xinya kan che juntiro. %mor ay jas le xinya kan che juntiro. %eng %spa asi como pedi aquel dia. R junam ruk'. %mor junam ruk'. %eng %spa es igual. C jasche juntiro. %mor jasche juntiro. %eng %spa porque aquel dia. Ch junam ruk' wuj. = junam ruk le wuj. %mor junam ruk le wuj. %eng %spa es igual que el lib'ro. Ch wuj in. = le nu wuj in. %mor le nu wuj in. %eng %spa mi lib'ro mio. R al chay cha, al chay cha. %mor al chay cha, al chay cha. %eng %spa Ros dice, Ros. Ch ju mime. = ju mime. %mor ju mime. %eng %spa un grande. N ketal we xril b'awa le jun jun. %mor ketal we xril b'awa le jun jun. %eng %spa que tal si ve cada uno. Ch ay xuch ay xuch Talin. = ay le sutz al Talin. %mor ay le sutz al Talin. %eng %spa ay la servi eleva Catarina. *R14-9 R chawilampele nan. %mor chawilampele nan. %eng %spa mira mama. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. R ko modo kesaxik. %mor ko modo kesaxik. %eng %spa se puede sacar. Ch k'o modo kexaxik. = k'o modo kesaxik. %mor /k'o: modo k-0/esa-x-ik. %eng /exist way COMP-3A/take_out-PASS1-TIV. %spa se puede sacar. C k'o ta modo. %mor k'o ta modo. %eng %spa no se puede. Ch k'o taj moda. = k'o ta moda. %mor /k'o: ta-!j moda. %eng %spa no se puede. C n k'o taj. %mor n k'o taj. %eng %spa no hay. Ch xaj juterix. = chawesaj che tijerix. %mor *ch-0-*aw/esa-j *che tijerix. %eng %spa quita con tijeras. C ah xa juntiro chupam. %mor ah xa juntiro chupam. %eng %spa todo adentro. N xa juterix chi. %mor xa juterix chi. %eng %spa es tijeras dice. P jawi lee juterixe. %mor jawi lee juterixe. %eng %spa donde esta la tijera. Ch k'o pa jah. = k'o pa jah. %mor /k'o: pa jah. %eng %spa esta en la casa. P jama b'aloq. %mor jama b'aloq. %eng %spa anda a traerlo. R qaqupij b'ile wari, yax yojojik. %mor qaqupij b'ile wari, yax yojojik. %eng %spa cortemos esto, hizo ruido. R k'ota modo. %mor k'ota modo. %eng %spa no se puede. C kaqupij ruk' a q'ab'. %mor kaqupij ruk' a q'ab'. %eng %spa quebralo con la mano. Ch xaj warale. = kinwesaj waral e. %mor *k-0-*inw/esa-j waral e. %eng %spa lo voy a quitar aqui. Ch chile mano. = Simon. %mor Simon. %eng %spa Simon. N ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch kaqupij lee, xaj leh. = kinqupij kinwesaj le. %mor k-0-#in/qupi-j *k-0-*inw/esa-j le. %eng %spa lo voy a queb'rar, lo saco. C jas uwach le chile mano. %mor jas uwach le chile mano. %eng %spa que es el Simon. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch na pel b'ij rech ee pelipe. = nan impe kub'ij rech e pelipe. %mor nan impe *k-0-*u/b'ij r-e-ch e pelipe. %eng %spa mama mira lo que dice Felipe. N ma pel kub'ij rech. %mor ma pel kub'ij rech. %eng %spa Felipe dice tambien. *R14-10 P jas uwach cha, jas uwach. %mor jas uwach cha, jas uwach. %eng %spa que es dice, que es. P e chile mano cha. %mor e chile mano cha. %eng %spa Simon dice. N jun etz'ab'al cho'qok. %mor jun etz'ab'al cho'qok. %eng %spa un juguete diga. Ch ch'ab'al. = jun etz'ab'al. %mor *jun /etz'an-b'al. %eng %spa un juguete. C jas uwach le wetz'ab'al? %mor jas uwach le wetz'ab'al? %eng %spa que es tu juguete? C le awetz'ab'al. %mor le awetz'ab'al. %eng %spa tu juguete. Ch uch arli. = utz le wari. %mor utz le wari. %eng %spa esta bien esto. Ch ay, kam Talin. = xuk'am al Talin. %mor ay, *x-0-*u/k'am *al Talin. %eng %spa lo trajo Catarina. Ch puch kele tam al Talin. = puch kele retam lal Talin. %mor puch kele *r/etam *le al Talin. %eng %spa sale lo que ha medido Catarina. N la gran puch ke lal Talin retam. %mor la gran puch ke lal Talin retam. %eng %spa la gran puchicha es de Catarina. N kacha b'i ri che al Talin. %mor kacha b'i ri che al Talin. %eng %spa lo ha medido, asi dice Catarina. Ch ay, ay waxah. = jun vaso. %mor jun vaso. %eng %spa un vaso. R tijb'al kape inaj taq xartene. %mor tijb'al kape inaj taq xartene. %eng %spa es para tomar cafe los portenes. Ch b'al kape tix chari. = tijb'al kape tix kacha ri. %mor /*tij-b'al kape tix *k-0/cha ri. %eng %spa es para tomar cafe dice. R a xartene. %mor a xartene. %eng %spa sarten. Ch ki, ay. = ki, ay. %mor ki, ay. %eng %spa dulce, Ros. P la k'ut te'kuri tzaqat chike, al Chaye. %mor la k'ut te'kuri tzaqat chike, al Chaye. %eng %spa ya ves ahora ya estan cabales. Ch ee pa mar. = xe'e pa mar. %mor *x-0/b'e pa mar. %eng %spa se fue al mar. P kaya le kape warali kaq'ij pa. %mor kaya le kape warali kaq'ij pa. %eng %spa pones el cafe aqui, lo pones. P le naj taq vaso le. %mor le naj taq vaso le. %eng %spa en el vaso. Ch taweno. = taweno. %mor taweno. %eng %spa esta bien. P m. %mor m. %eng %spa m. N taweno. %mor taweno. %eng %spa esta bien. R eh, eh kaya rikil le, eh kaya b'i. %mor eh, eh kaya rikil le, eh kaya b'i. %eng %spa da comida, dan. R chiki wach ewinaq e. %mor chiki wach ewinaq e. %eng %spa a las gentes. C jas uwach le juni? %mor jas uwach le juni? %eng %spa que es esto uno. *R14-11 Ch k'ut, k'ut. = a kak'ut kut? %mor *a *k-0-*a/k'ut ku-t? %eng %spa lo muestras pues. R a k'o modo kaq'upixik. %mor a k'o modo kaq'upixik. %eng %spa se puede quebrar. C ah, k'o modo, k'olik. %mor ah, k'o modo, k'olik. %eng %spa se puede, hay. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. P al Chay cha jas uwach e june cha. %mor al Chay cha jas uwach e june cha. %eng %spa Ros, que es este uno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C xaq asutinik. %mor xaq asutinik. %eng %spa solo da vueltas. P qe jas uwach le naj juni cha. %mor qe jas uwach le naj juni cha. %eng %spa que es este uno dice. R ya, b'aya, ula. %mor ya, b'aya, ula. %eng %spa vaya. C jas uwach le june? %mor jas uwach le june? %eng %spa que es este uno. P jas uwach ale? %mor jas uwach ale? %eng %spa que es. Ch wich' xarten. = wich' xarten. %mor wich' xarten. %eng %spa peque¤o sarten. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. C june jun chik? %mor june jun chik? %eng %spa uno, otro. Ch xarten, xarten in. = nu xarten in. %mor nu xarten in. %eng %spa mi sarten. C xarte taj. %mor xarte taj. %eng %spa no es sarten. R ja? %mor ja? %eng %spa que? C xa laq le june. %mor xa laq le june. %eng %spa ese es escudilla. R xa laq cha. %mor xa laq cha. %eng %spa es solo escudilla. P a utz? %mor a utz? %eng %spa si esta bien? Ch a uch? la le. = a utz lale. %mor a utz lale. %eng %spa esta bien eso. Ch ya Pelipe chuwech plaq. = xuya le Pelipe chuwech le laq. %mor *x-0-*u/ya' *le Pelipe chi-w-e-ch *le laq. %eng %spa a mi me dio Felipe la escudilla. Ch tekuri chir wach in. = tekuri xutzir le watz in. %mor tekuri *x-0/utzir *le w-atz in. %eng %spa asi se compuso mi hermano. Ch tekuri inxach wal. = tekuri xinsach le wal. %mor tekuri *x-0-in/sach *le w-al. %eng %spa despues perdi mi hija. C jas ka'an ruk'lalaq. %mor jas ka'an ruk'lalaq. %eng %spa que haces con tu escudilla. *R14-12 Ch keb' wuj in. = keb' le nuwuj in. %mor keb' le nuwuj in. %eng %spa son 2 mis lib'ros. R ya xaq'e chi kan wa linaj wari. %mor ya xaq'e chi kan wa linaj wari. %eng %spa ya se quedo esto. R toron chi kanoq. %mor toron chi kanoq. %eng %spa esta abierto. Ch ch'op, ach'op wch warlih. = a kachob' kuwach wale ri? %mor *a *k-0-*a/ch'ob' *ku *u-wach wa *le ri? %eng %spa P m, chichike? %mor m, chichike? %eng %spa cual? Ch wach warlih. = jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es esto? P le ri? %mor le ri? %eng %spa esto? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? Ch wach warli. = jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es esto? P tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R tzajtzoj, kaxa. %mor tzajtzoj, kaxa. %eng %spa chinchin, duele. Ch no chaj taj kab' dah. = ma tzajtzoj taj, xa kab' da. %mor ma tzajtzoj taj, xa kab' da. %eng %spa no es chinchino es solo miel. R kab' kacha, ripoy kacha. %mor kab' kacha, ripoy kacha. %eng %spa miel diga, repollo diga. R jun laq kacha. %mor jun laq kacha. %eng %spa un trasto diga. Ch jun laq taj. = ma jun laq taj. %mor ma jun laq taj. %eng %spa no es un trasto. R tzatzoj kacha. %mor tzatzoj kacha. %eng %spa chinchin diga. Ch chajchaj taj. = ma tzajtzoj taj. %mor ma tzajtzoj taj. %eng %spa no es chinchin. R tz'ikin kalcha. %mor tz'ikin kalcha. %eng %spa pajaro diga. Ch ch'ikin taj. = ma tz'ikin taj. %mor ma tz'ikin taj. %eng %spa no es pajaro. R aq kalcha. %mor aq kalcha. %eng %spa cerdo diga. Ch aq chik cha. = aq chik cha. %mor aq chi-k /cha. %eng %spa ya cerdo diga. R pape kacha. %mor pape kacha. %eng %spa mariposa diga. Ch aq chik cha, pape. = aq chik cha, pape. %mor aq chi-k /cha, pape. %eng %spa ya es cerdo, mariposa. P wile. %mor wile. %eng %spa donde esta. *R14-13 C pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. P wile pape leh? %mor wile pape leh? %eng %spa donde esta la mariposa. Ch k'o chi riri papeh. = k'o chiri ri, le pape. %mor /k'o: chiri ri, *le pape. %eng %spa aqui esta la mariposa. C no, k'otaj. %mor no, k'otaj. %eng %spa no esta. R le pape ri. %mor le pape ri. %eng %spa la mariposa. Ch la pape lih. = le pape ri. %mor le pape ri. %eng %spa la mariposa. P jas chi wach e junih? %mor jas chi wach e junih? %eng %spa que es este uno. Ch k'o, no chajchoj. = tzajtzoj. %mor tzajtzoj. %eng %spa chinchin. P no, are ri le tzajtzoji. %mor no, are ri le tzajtzoji. %eng %spa eso es el chinchin. N b'ij are le. %mor b'ij are le. %eng %spa dice ella. R q'upijee ri a Felipe. %mor q'upijee ri a Felipe. %eng %spa quiebra esto Felipe. P aq. %mor aq. %eng %spa cerdo. Ch pij wale Pelipe. = chaq'upij le wari, a Pelipe. %mor *ch-0-*a/q'upi-j *le wari, *a Pelipe. %eng %spa queb'ra esto Felipe. P jas kuwach enaj juni? %mor jas kuwach enaj juni? %eng %spa que es este uno? Ch le, le laq. = la le, le laq. %mor la le, le laq. %eng %spa eso, la escudilla. P no. %mor no. %eng %spa no. Ch k'ax at. = cha k'e xa at. %mor cha k'e xa at. %eng %spa camb'ialo ud. P kaxaa. %mor kaxaa. %eng %spa cofre. Ch kaxah, no, no wech in. = kaxah, no, no wech in. %mor kaxah, no, no wech in. %eng %spa cofre, no, es mio. R naj te, naj atasa ri. %mor naj te, naj atasa ri. %eng %spa esta tu tasa. Ch ay a taxa i. = le naj tasa ri. %mor le naj tasa ri. %eng %spa tu tasita. C oxib' le ix. %mor oxib' le ix. %eng %spa uds. son 3. R le wech in linaj, naj, naj nuweb'al le. %mor le wech in linaj, naj, naj nuweb'al le. %eng %spa el mio que me sirve para comer. R naj nuweb'al. %mor naj nuweb'al. %eng %spa para comer. C oxib' ilaq. %mor oxib' ilaq. %eng %spa 3 trastos. R naj nuxar. %mor naj nuxar. %eng *R14-14 Ch at. = at. %mor at. %eng %spa ud. R nu xarten jun nulaqe. %mor nu xarten jun nulaqe. %eng %spa mi sarten, un mi trasto. C xarten. %mor xarten. %eng %spa sarten. Ch xartene. = xartene. %mor xartene. %eng %spa sarten. R xaponeno, qila lu wach jas. %mor xaponeno, qila lu wach jas. %eng %spa veamos que. R k'o waral. %mor k'o waral. %eng %spa hay aqui. Ch xaponeno, iy. = xaponeno, iy. %mor xaponeno, iy. %eng %spa xaponelo. Ch wech at b'ul. = ma wech at taj b'ur. %mor ma wech at taj b'ur. %eng %spa no es tuyo b'urro. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R qila? %mor qila? %eng %spa veamos. Ch iy. = iy. %mor iy. %eng %spa iy. R ay intaq tz'ikin. %mor ay intaq tz'ikin. %eng %spa unos pajaros. Ch taq chikin. = intaq tz'ikin. %mor intaq tz'ikin. %eng %spa los pajaros. Ch ch'ikin taj. = ma tz'ikin taj. %mor ma tz'ikin taj. %eng %spa no son pajaros. R manzan, manzan le. %mor manzan, manzan le. %eng %spa manzana, manzana. Ch maxan le. = mazan le. %mor mazan le. %eng %spa manzana. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este uno. Ch laq in. = nulaq in. %mor nulaq in. %eng %spa es mi trasto. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R intaq kinaq', intaq kinaq'. %mor intaq kinaq', intaq kinaq'. %eng %spa los frijoles, los frijoles. P jas uwachee ri'ri' cha. %mor jas uwachee ri'ri' cha. %eng %spa que es esto dice. Ch ek k'am in kinaq' le. *** = kink'ama in le kinaq. %mor *k-0-*e-*in/k'am-a in *le kinaq. %eng %spa yo voy a traer frijol. P akatij ate kinaq. %mor akatij ate kinaq. %eng %spa dice ud., frijol. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R kintijoh kalcha. %mor kintijoh kalcha. %eng %spa lo como digo. Ch tijoh. = kintijo. %mor *k-0-*in/tij-o. %eng %spa lo como. *R14-15 P tija b'ale al chay. %mor tija b'ale al chay. %eng %spa come pues Ros. Ch le? = le? %mor le? %eng %spa ese. P chatija b'ale. %mor chatija b'ale. %eng %spa comelo pues. Ch tax. = taza. %mor taza. %eng %spa tasa. P la kute. %mor la kute. %eng %spa ya ves. Ch jun taxa. = jun taza. %mor jun taza. %eng %spa una taza. P jas kaya chupam. %mor jas kaya chupam. %eng %spa que pones adentro. Ch ya tukur pam. = kinya tukur chupam. %mor *k-0-*in/ya' tukur *chi-*u-pam. %eng %spa pongo tecolotes adentro. Ch xelik. = xelik. %mor x-0/el-ik. %eng %spa salio. N kinya tukur chupam. %mor kinya tukur chupam. %eng %spa pongo tecolote adentro. P akatij pule tukur. %mor akatij pule tukur. %eng %spa come ud. tecolote. R intij la kacha, qarikil cha, kintijla. %mor intij la kacha, qarikil cha, kintijla. %eng %spa lo como diga, es nuestra comida. Ch a tawen, qarikil la rli'le'. = qarikil le warile. %mor qa-rikil le warile. %eng %spa esto es nuestra comida. Ch qarikil warli. = qarikil le wari. %mor qarikil le wari. %eng %spa es nuestra comida. R xapaneno. %mor xapaneno. %eng Ch je pox li. = je pozo le ri. %mor je pozo le ri. %eng %spa asi es el pozo. Ch ay taj b'itaj chik. = xb'itaj chik. %mor *x-0/b'i-taj chi-k. %eng *COMP-3A/say-PASS2. %spa ya dijeron otra vez. R nk'ota kak'ol b'ej wire la wetzab'al. %mor nk'ota kak'ol b'ej wire la wetzab'al. %eng %spa no tienes donde guardar tu juguete. R wile xuk'ol xapey xekeb'a chama xane. %mor wile xuk'ol xapey xekeb'a chama xane. %eng %spa lo guardo, esta bonito la colgo de la pared. R ah iloqe, iloq'e naj, enaj enaj t'uy. %mor ah iloqe, iloq'e naj, enaj enaj t'uy. %eng %spa la ollita. R enaj je la le chuwa tiox. %mor enaj je la le chuwa tiox. %eng %spa solo por alli en la plaza. Ch chix, ay chix. = chix, ay chix. %mor chix, ay chix. %eng %spa chix, ay chix. R chix, xapeya, jawi kowi la wech ate. %mor chix, xapeya, jawi kowi la wech ate. %eng %spa esta bonito el tuyo donde esta. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. R b'ay xa jun xarten. %mor b'ay xa jun xarten. %eng %spa vaya solo un sarten. Ch jun xayxtan. = jun xarten. %mor jun xarten. %eng %spa un sarten. *R14-16 R qak'exa, kiya, kinya le. %mor qak'exa, kiya, kinya le. %eng %spa cambiemos, bastante, te. R wari chaweche. %mor wari chaweche. %eng %spa doy esto. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. R keb' u qab'e. %mor keb' u qab'e. %eng %spa 2 manos. Ch kinya ki chare. = kinya leri chare. %mor k-0-in/ya' *le ri chi-r-e. %eng %spa le doy esto a el. R no mare taj uy. %mor no mare taj uy. %eng %spa no es. Ch uch wax lih. = a utz le wari. %mor a utz le wari. %eng %spa esta bien esto. R no keb' kab'. %mor no keb' kab'. %eng %spa 2 paneles. Ch uche warli. = utz le wari. %mor utz le wari. %eng %spa esta bien esto. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. N utz warali. %mor utz warali. %eng %spa bien esto. Ch le wali. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. R le naj wari. %mor le naj wari. %eng %spa esto. Ch no xarten in kejeb' taj cha lee. = nu xarten in, wa kejeb' taj cha le. %mor *nu-xarten in, wa kejeb' ta-j /cha le. %eng %spa mi sarten, no son 2 dice. R are ku ne utz kijeb'. %mor are ku ne utz kijeb'. %eng %spa es mejor los 4. R kijeb' a wazo. %mor kijeb' a wazo. %eng %spa 4 vasos. Ch ah kijeb' taj. = ma kijeb' taj. %mor ma kijeb' taj. %eng %spa no son 4. Ch wech ine. = le wech ine. %mor le wech ine. %eng %spa el mio. P joropa la wele. %mor joropa la wele. %eng %spa cuanto es el tuyo. R xa diez kalcha. %mor xa diez kalcha. %eng %spa solo 10 diga. R diez e wetzab'al kalcha. %mor diez e wetzab'al kalcha. %eng %spa 10 juguetes. Ch n. = n. %mor n. %eng %spa n. R chawilampe le wa lenaj we. %mor chawilampe le wa lenaj we. %eng %spa mira el mio. R al chaya le, le. %mor al chaya le, le. %eng %spa Ros. C k'o le oxib', le jun alaq. %mor k'o le oxib', le jun alaq. %eng %spa hay 3, tu escudilla. R junu laq cha chaya pan che la Felipe. %mor junu laq cha chaya pan che la Felipe. %eng %spa una tu escudilla dice dalo a Felipe. *R14-17 R a Felipe kej xik. %mor a Felipe kej xik. %eng %spa Felipe quiere Ric. R k'o naj kej, rech lal chay. %mor k'o naj kej, rech lal chay. %eng %spa hay un caballito de Ros. P a utz al chay, dii. %mor a utz al chay, dii. %eng %spa esta bien Ros. R xapoleno, xapoleno. %mor xapoleno, xapoleno. %eng %spa pomelo. N jawi kal ewi al Talin. %mor jawi kal ewi al Talin. %eng %spa en donde vas Catarina. N maka k'ut ta chuwa lal chay. %mor maka k'ut ta chuwa lal chay. %eng %spa no le ense¤es a Ros. Ch ya taj wuj wach. = ma kuya ta le wuj le watz. %mor *ma *k-0-*u/ya' ta-!j *le wuj *le w-atz. %eng %spa R le, akasipaj kan chuwech. %mor le, akasipaj kan chuwech. %eng %spa me lo vas a regalar a mi. R le etz'ab'al le a Felipe. %mor le etz'ab'al le a Felipe. %eng %spa el juguete Felipe. Ch ex wech at. = kasipax la wech at. %mor *k-0/sipa-x *le aw-e-ch at. %eng *INCOMP-3A/give-PASS1 the 2E-POSS-T 2A. %spa te van a regalar el tuyo. R akasipaj kan chuwech. %mor akasipaj kan chuwech. %eng %spa me lo vas a regaelar. Ch chach, chawech arli. = sach chawech le wari. %mor sach chawech le wari. %eng %spa a mi solo. C no makinsipaj taj. %mor no makinsipaj taj. %eng %spa no te lo regalo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C makinsipaj taj. %mor makinsipaj taj. %eng %spa no te lo regalo. Ch li' ya'o tax le. = ri kinya'o le taza le. %mor ri *k-0-*in/ya'-o *le taza le. %eng %spa te doy la tasa. C no nakinya'o. %mor no nakinya'o. %eng %spa no lo doy. Ch b'al kape' uj. = yab'al qa kape uj. %mor /ya'-b'al *qa-kape uj. %eng %spa es para nuestro cafe. C makinya taj. %mor makinya taj. %eng %spa no lo doy. Ch xipaj wi. = jawi kasipaj wi. %mor *jawi *k-0-*a/sipa-j wi. %eng %spa en donde lo regalas. Ch chiya'o wih loq b'ej wile. = chiya b'a wi, jas xiloq b'ej wile. %mor ch-0-i/ya'-!o *b'a wi, *jas *x-0-*i/loq' b'ej wile. %eng %spa no lo doy un que lo compraron eso. R no k'ota pares kano. %mor no k'ota pares kano. %eng %spa no hay, por lo haces. Ch naj we, we in. = naj we, we in. %mor naj we, we in. %eng %spa el mio. R k'ota pareska chila we le. %mor k'ota pareska chila we le. %eng %spa no hay fresco en el tuyo. C jas uwach la laq, al chay. %mor jas uwach la laq, al chay. %eng %spa que es tu trasto, Ros. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros, dice. *R14-18 C jas ka'an ruk'la laq. %mor jas ka'an ruk'la laq. %eng %spa que haces con tu trasto. Ch ch'aj, ch'aj miq'ina q'eh. = kinch'aj pa miq'ina qe. %mor *k-0-*in/ch'aj *pa miq'ina q'e. %eng %spa lo lavo en el b'a¤o. Ch xaq taj. = ma saq taj. %mor ma saq taj. %eng %spa no esta limpio. Ch ch'o. = ch'o. %mor ch'o. %eng %spa raton. R peri majunam ta ruk alele di. %mor peri majunam ta ruk alele di. %eng %spa no es igual a eso muchacha. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R qalaj a le le. %mor qalaj a le le. %eng %spa se ve eso. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. C jas uwach la wa ka'an chupan. %mor jas uwach la wa ka'an chupan. %eng %spa que tienes adentro. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. R qo wa kaqan pale xarten cha. %mor qo wa kaqan pale xarten cha. %eng %spa haces nuestra tortilla en el sarten. Ch tawena cha. = tawena cha. %mor tawena /cha. %eng %spa esta bien diga. N tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R ku la laq. %mor ku la laq. %eng %spa y su trasto. Ch k'ix chik naj e wi. = xk'is chik, naj x'e wi. %mor *x-0/k'is chi-k, naj *x-0/b'e wi. %eng %spa ya se termino se fue lejos. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch chukuj jun. = chatzukuj le jun. %mor *ch-0-*a/tzukuj *le jun. %eng %spa b'usca el uno. R al chay, chaya di, di. %mor al chay, chaya di, di. %eng %spa Ros, Ros. P jas uwach e jun kuentari. %mor jas uwach e jun kuentari. %eng %spa que es esta cosa. P al chay ri le jun mam nini. %mor al chay ri le jun mam nini. %eng %spa Ros, esto un grande. P le ririri. %mor le ririri. %eng %spa esto. R jun pi¤a kalcha. %mor jun pi¤a kalcha. %eng %spa una pi¤a diga. Ch jun pi¤a. = jun pi¤a. %mor jun pi¤a. %eng %spa una pi¤a. P jas impe. %mor jas impe. %eng %spa que es. Ch jun pi¤a q'at e wach. = jun pi¤a xuq'at e watz. %mor jun pi¤a *x-0-*u/q'at e w-atz. %eng %spa una pi¤a corto mi hermana. Ch jun pi¤a. = jun pi¤a. %mor jun pi¤a. %eng %spa una pi¤a. *R14-19 N jun pina xu qate watz. %mor jun pina xu qate watz. %eng %spa una pi¤a corto mi hermana. P katijo. %mor katijo. %eng %spa lo comes. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R kaqatik peri xa ku'an. %mor kaqatik peri xa ku'an. %eng %spa lo comemos, pero es nos. R k'ax le we, paqachi kape. %mor k'ax le we, paqachi kape. %eng %spa duele la boca, viene. R k'ik paqachi cha. %mor k'ik paqachi cha. %eng %spa sangre en nuestra boca diga. P tijo. %mor tijo. %eng %spa lo comes. Ch kik, kik pa qachi. = kape kik pa qachi. %mor *k-0/*pet kik pa qa-chi. %eng %spa viene sangre en la b'oca. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P akatijo leh. %mor akatijo leh. %eng %spa come el. Ch ntij taj, pe kik pa qachi. = ma kintij taj, xa kape kik pa qachi. %mor *ma *k-0-in/tij ta-j, *xa *k-0/pet kik pa qa-chi. %eng %spa no lo como, es que viene sangre en la boca. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P n katij taj. %mor n katij taj. %eng %spa no lo comes. Ch k'o jet jut ruk'. = k'o jetaq ixjut ruk'. %mor /k'o: jetaq ixjut r-uk'. %eng %spa hay gusanos con el. Ch tij b'ik'. = kintij b'ik. %mor *k-0-*in/tij b'i-k. %eng %spa lo voy a comer. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. N k'o ixjut ruk'. %mor k'o ixjut ruk'. %eng %spa hay gusano con el. P nkule riri. %mor nkule riri. %eng %spa y esto. Ch jun jun xirwela. = jun cirwela. %mor jun cirwela. %eng %spa una ciruela. P cirwela taj, pera. %mor cirwela taj, pera. %eng %spa no es ciruela, es pera. R pera. %mor pera. %eng %spa pera. Ch jun pera taj. = ma jun pera taj. %mor ma jun pera taj. %eng %spa no es una pera. N jun pera taj. %mor jun pera taj. %eng %spa no es pera. Ch jun perro. = jun perro. %mor jun perro. %eng %spa un perro. *R14-20 P nk'ule riri. %mor nk'ule riri. %eng %spa y esto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le ri'ri. %mor le ri'ri. %eng %spa esto. Ch le le, piyo? = le jun pi¤a. %mor le jun pi¤a. %eng %spa una pi¤a. N pi¤a. %mor pi¤a. %eng %spa pi¤a. P pi¤a taj kawilo le. %mor pi¤a taj kawilo le. %eng %spa no es pi¤a lo ves. Ch u jun pin taj jun pi warlih. = ma jun pi¤a taj, jun pi¤a waleri. %mor ma jun pi¤a taj, jun pi¤a waleri. %eng %spa no es pi¤a, es una pi¤a esto. N ay nu jalom. %mor ay nu jalom. %eng %spa hay mi cabeza. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R chaya di. %mor chaya di. %eng %spa Ros. Ch kach le. = kach le. %mor kach le. %eng %spa es chicle. P kach' taj. %mor kach' taj. %eng %spa no es chicle. R le maya, maxa. %mor le maya, maxa. %eng %spa es que, es que. Ch jun kach', jun kach'. = jun kach', jun kach'. %mor jun kach', jun kach'. %eng %spa un chicle, un chicle. R manzana kacha. %mor manzana kacha. %eng %spa manzana diga. C manzana. %mor manzana. %eng %spa manzana. Ch jun mayxeni. = jun manzana. %mor jun manzana. %eng %spa una manzana. R k'o chuwi jun che kalcha. %mor k'o chuwi jun che kalcha. %eng %spa esta sobre un arbol diga. Ch k'o ne xe'. = k'o chuwi jun che'. %mor /k'o: *chi-*u-*wi *jun che'. %eng %spa esta sob're un arb'ol. P manzana taj. %mor manzana taj. %eng %spa no es manzana. Ch no manxana taj. = no manzana taj. %mor no manzana taj. %eng %spa no es manzana. Ch b'ij, b'ij. = b'ij, b'ij. %mor /b'ij, b'ij. %eng %spa diga, diga. R al Chay, al Chay qak'exa. %mor al Chay, al Chay qak'exa. %eng %spa Ros, Ros, cambiemos. R kinya inaj aweb'al chuwach. %mor kinya inaj aweb'al chuwach. %eng %spa te doy un juguete. Ch towen. = towen. %mor towen. %eng %spa esta bien. R kaya jun nu palatiya chuwach. %mor kaya jun nu palatiya chuwach. %eng %spa me doy un plato. *R14-21 N al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. Ch tawen, li b'a li. = ri' b'a ri. %mor ri' b'a ri. %eng %spa aqui esta pues. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ch ay wich laq in. = le wich nu laq in. %mor le wich nu laq in. %eng %spa mi peque¤o trasto. P jas k'uwach eri al chay ri. %mor jas k'uwach eri al chay ri. %eng %spa que es esto Ros. P le jun naj. %mor le jun naj. %eng %spa el peque¤o. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. R a pedro jun we. %mor a pedro jun we. %eng %spa pedro un mio. Ch le le li pi¤a. = le riri pi¤a. %mor le riri pi¤a. %eng %spa esto es pi¤a. Ch jun pi¤a. = jun pi¤a. %mor jun pi¤a. %eng %spa una pi¤a. R qak'exa chik al chay. %mor qak'exa chik al chay. %eng %spa cambiemos Ros. Ch iy. = iy. %mor iy. %eng %spa asi. P jun rep'oy. %mor jun rep'oy. %eng %spa un repollo. Ch lipo'y. = repoy. %mor repoy. %eng %spa repollo. P le. %mor le. %eng %spa ese. Ch rip po'. = ripoy. %mor ripoy. %eng %spa repollo. R q'akexa chik. %mor q'akexa chik. %eng %spa cambiemos ahora. P a katijo. %mor a katijo. %eng %spa lo comes. R kayainaj, kayainaj, inaj. %mor kayainaj, kayainaj, inaj. %eng %spa me das una, me das una. R a taza chuwech. %mor a taza chuwech. %eng %spa tasa a mi. Ch iy. = iy. %mor iy. %eng %spa a si. R kintoqij in a la le. %mor kintoqij in a la le. %eng %spa yo voy a quitar eso. Ch palaj, laj, palaj, palaj. = palaj, laj, palaj, palaj. %mor palaj, laj, palaj, palaj. %eng %spa cara, cara, cara. Ch te la palaj. = te la palaj. %mor te la palaj. %eng %spa tu cara. R kin pach in, kintoqij in. %mor kin pach in, kintoqij in. %eng %spa yo lo machuco, yo voy a. R inaj a la le, ri'. %mor inaj a la le, ri'. %eng %spa pedir eso. *R14-22 N ......... %mor ......... %eng %spa ......... Ch toqija puch. = chatoqij puch. %mor *ch-0-*a/toqi-j pu-ch. %eng %spa que lo pidas. P akatijo le repoy. %mor akatijo le repoy. %eng %spa comes el repollo. Ch kin. = kin. %mor kin. %eng %spa lo voy a. N dicha. %mor dicha. %eng %spa muchacha. Ch kin, kin. = kin, kin. %mor kin, kin. %eng %spa lo, lo. R repoy. %mor repoy. %eng %spa repollo. N kintijo pues kalcha k'ut. %mor kintijo pues kalcha k'ut. %eng %spa lo como pues diga pues. R y manzan, e ripoy, y manzan. %mor y manzan, e ripoy, y manzan. %eng %spa manzana, repollo, manzana. N y manzan. %mor y manzan. %eng %spa manzana. R repoy, y rimanzan. %mor repoy, y rimanzan. %eng %spa repollo y manzana. N repoy y ri manzan. %mor repoy y ri manzan. %eng %spa repollo y manzana. Ch pope leh. = le pape le. %mor le pape le. %eng %spa en el. C pape le ah je. %mor pape le ah je. %eng %spa en el, a si. Ch pape leh k'o xik' leh. = le pape le k'o uxik' le. %mor *le pape le /k'o: *u-xik' le. %eng %spa la mariposa tiene alas. R repoy y ri manzan. %mor repoy y ri manzan. %eng %spa repollo y manzana. R repoy y ri manzan. %mor repoy y ri manzan. %eng %spa repollo y manzana. C k'o lu xik'. %mor k'o lu xik'. %eng %spa y su ala. Ch in xiki. = lu xik'i. %mor lu xik'i. %eng %spa su ala. R al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C y k'o lu, k'o lu. %mor y k'o lu, k'o lu. %eng %spa y su, su. Ch u ch'. = lu xik. %mor lu xik. %eng %spa su ala. C k'o lu xikin. %mor k'o lu xikin. %eng %spa y su oreja. R qak'exa kan lu palaj loch'. %mor qak'exa kan lu palaj loch'. %eng %spa cambiemos la cara de ni¤o. Ch ya chuwech wuj at. = chaya chuwech la wuj at. %mor *ch-0-*a/ya' chi-w-e-ch *le *a-wuj at. %eng %spa dame tu lib'ro. C a kawilo lu xikin. %mor a kawilo lu xikin. %eng %spa lo ves su oreja. *R14-23 R xaq xela, la, la. %mor xaq xela, la, la. %eng %spa solo Xela. C jun pape. %mor jun pape. %eng %spa una mariposa. R le cib'oy in axtaj nuqanal waqe. %mor le cib'oy in axtaj nuqanal waqe. %eng %spa la cebolla, le voy a quitar la basura. N ay kawesaj luqanal ri k'ojewari. %mor ay kawesaj luqanal ri k'ojewari. %eng %spa Ros, quitas la basura que tiene. N chila na jewari. %mor chila na jewari. %eng %spa por alla, aqui. C jas ku'ano la nan? %mor jas ku'ano la nan? %eng %spa que hace tu mama? P chay cha. %mor chay cha. %eng %spa Ros. R tatiti. %mor tatiti. %eng %spa titi. C jas ku'an la nan? %mor jas ku'an la nan? %eng %spa que hace tu mama? N al chay cha di. %mor al chay cha di. %eng %spa Ros dice. Ch jin 'an xib'oy. = tajin ku'an cib'oy. %mor /tajin *k-0-*u/b'an cib'oy. %eng %spa esta haciendo ceb'olla. N cib'oy. %mor cib'oy. %eng %spa cebolla. R chatkula jewa' a Felipa, mas. %mor chatkula jewa' a Felipa, mas. %eng %spa sientate aqui Felipe, aqui. R kayuq'uq' le waral. %mor kayuq'uq' le waral. %eng %spa esta mas suave. C utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa mejor aqui. Ch uch chiri k'o tem. = utz le chiri k'o tem. %mor utz *le chiri /k'o: tem. %eng %spa mejor aqui hay silla. N ma kak'am tu b'i lal Rosaria jela. %mor ma kak'am tu b'i lal Rosaria jela. %eng %spa no te lleves a Ros, por alla. N are utz lu'anom kul chiri. %mor are utz lu'anom kul chiri. %eng %spa esta mejor que este sentada aqui. R k'o tem chiri, peri esalaj kaxuw. %mor k'o tem chiri, peri esalaj kaxuw. %eng %spa hay asiento aqui, pero tienen. R qaqan rumal le chuwa ulew. %mor qaqan rumal le chuwa ulew. %eng %spa muy frio los pies por la tierra. N al Chay, al Chay, jas u'anom le. %mor al Chay, al Chay, jas u'anom le. %eng %spa Ros, Ros, que es lo que tiene. N jun a koxtar. %mor jun a koxtar. %eng %spa tu costal. Ch xuw qaqan chuwach ulew. = kaxuw qaqan chuwach ulew. %mor *k-0/xuw q-aqan chi-u-wach ulew. %eng %spa tienen frio los pies, por la tierra. N mal la la koxtar al Chay. %mor mal la la koxtar al Chay. %eng %spa traiga tu costal Ros. R xapone no, xaponeno. %mor xapone no, xaponeno. %eng %spa < >. Ch xopaneno, xopaneno. = xopaneno, xopaneno. %mor xopaneno, xopaneno. %eng %spa < >. N mal la la koxtar al Chay. *R14-24 N k'o: ya koxtar paja jimaloq. %mor k'o: ya koxtar paja jimaloq. %eng %spa hay costal en la casa vayan a traerlo. N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. C chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. R eh utz la makawaj. %mor eh utz la makawaj. %eng %spa bien no quieres. Ch le wech'ab'al. = le wetz'ab'al. %mor le w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. P saj jewa al Chay. %mor saj jewa al Chay. %eng %spa venga aca Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. Ch xaq awe at. = ta saj at. %mor ta/saj at. %eng %spa venga ud. N tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P kula waral. %mor kula waral. %eng %spa sientate aqui. R xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? N al Chay cha kula k'u r'uk a Felip. %mor al Chay cha kula k'u r'uk a Felip. %eng %spa Ros dice sientate con Felipe. Ch yam. = yam. %mor yam. %eng %spa < >. N chi juntira. %mor chi juntira. %eng %spa otra vez. P katzukuj jun awe Chaya? %mor katzukuj jun awe Chaya? %eng %spa busca un tuyo Ros. R kule tal kape le waral le. %mor kule tal kape le waral le. %eng %spa llegan los que quieren cafe aqui. N katzukuj jun awe dih. %mor katzukuj jun awe dih. %eng %spa busca un tuyo muchacha. Ch jun muq'e. = le jun muq'e. %mor le jun muq'e. %eng %spa un pu¤o. N nk'o: ta modo qech. %mor nk'o: ta modo qech. %eng %spa no se puede que sea de ellos. C kasipaj jun chuwe in? %mor kasipaj jun chuwe in? %eng %spa me vas a regalar uno a mi. N jawi xaloq wi? %mor jawi xaloq wi? %eng %spa en donde lo comprastes. Ch Talin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. N m. %mor m. %eng %spa m. Ch kawil na wa, ch'il q'e. = kawil na wa, ch'il q'e. %mor k-0-aw/il na wa, ch'il q'e. %eng %spa lo tienes que ver, con. *R14-25 N umakana chik che kikitij umiya. %mor umakana chik che kikitij umiya. %eng %spa no sientes, cuando comen mania. N xa ku makiyata jun nu maniy qe. %mor xa ku makiyata jun nu maniy qe. %eng %spa es que no dan una mania. C akasipaj kan jun chuwe in. %mor akasipaj kan jun chuwe in. %eng %spa me vas a regalar un mio. N al chay cha kano le. %mor al chay cha kano le. %eng %spa Ros dice, hay. R chin kuchaka la le. %mor chin kuch'aka la le. %eng %spa de quien lo va a ganar. Ch chak. = kinch'akanik. %mor *k-*in/ch'ak-*an-*ik. %eng %spa gano. R kijeb' wech ine. %mor kijeb' wech ine. %eng %spa 4 mios. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. P alchay cha kasipaj. %mor alchay cha kasipaj. %eng %spa Ros dice regalar. P jun re le a Pelipe. %mor jun re le a Pelipe. %eng %spa uno para Felipe. N chay cha. %mor chay cha. %eng %spa Ros. R kinsipaj peri tojom. %mor kinsipaj peri tojom. %eng %spa lo regalo pero que pague. R le jun b'olsa cha. %mor le jun b'olsa cha. %eng %spa una bolsa dice. Ch ya warlih. = kinya le wari. %mor *k-0-*in/ya' *le wari. %eng %spa te doy esto. P yab'ale. %mor yab'ale. %eng %spa es el. Ch tawena le. = tawena le. %mor tawena le. %eng %spa esta bien. P chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. P chaya b'a chare le. %mor chaya b'a chare le. %eng %spa daselo pues. R astrella, astrella. %mor astrella, astrella. %eng %spa estrella, estrella. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. Ch ah tiox. = maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. C ah utz le june. %mor ah utz le june. %eng %spa esta bien ese uno. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R qapatza inaj qa Santa. %mor qapatza inaj qa Santa. %eng %spa haga un nuestro Santo. Ch patan chuwech. = jas upatan chuwech. %mor jas upatan chuwech. %eng %spa para que te sirve. *R14-26 R laj kiya le ke la k'alab'. %mor laj kiya le ke la k'alab'. %eng %spa muchos los de los ni¤os. Ch xanta q'ee. = le Santa qe. %mor le Santa qe. %eng %spa el santo. C chay. %mor chay. %eng %spa Ros. N u jas upatan jun santa. %mor u jas upatan jun santa. %eng %spa para que sirve un santo. N chuwe qe chi. %mor chuwe qe chi. %eng %spa a mi. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch xanta je lih. = Santa je le ri. %mor Santa je le ri. %eng %spa Santo como esto. C akaya ixim chupam. %mor akaya ixim chupam. %eng %spa ponen sus oidos adentro. C e juni. %mor e juni. %eng %spa de este. R julaj unan. %mor julaj unan. %eng %spa su mamacita. Ch uy wiyon mi k'amk'am chuwa jah. *** = uy jun avion xinuk'am b'i chuwa jah. %mor uy jun avion *x-*in-*u/k'am *b'i chi-u-wa jah. %eng %spa en el patio. R cuatro millones. %mor cuatro millones. %eng %spa 4 millones. C ah le avion. %mor ah le avion. %eng %spa el avion. Ch uy ti, tij, tij jaron. = uy kutij jaron. %mor uy *k-0-*u/tij jaron. %eng %spa uy toma agua. P inchike. %mor inchike. %eng %spa cual. Ch chaj, chaj, chaj jaron q'e. = kinch'aj che le jaron q'e. %mor *k-0-*in/ch'aj *che *le jaron q'e. %eng %spa lo lavo con el agua. P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. Ch chaj juan. = kuchaj lal juana. %mor *k-0-*u/ch'aj *le *al juana. %eng %spa lo lava Juana. Ch chi' ch'aj le. = le nuchi' xinch'ajo le. %mor *le *nu-chi' *x-0-*in/ch'aj-*o le. %eng %spa mi b'oca lo lave. P saj jewa, saj k'ut. %mor saj jewa, saj k'ut. %eng %spa venga aca, venga pues. R pura kaq. %mor pura kaq. %eng %spa solo rojo. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. N jawi katewi chawel. %mor jawi katewi chawel. %eng %spa en donde vas chawela. Ch le qamaxan kalaj. = le qamazan karaj. %mor le qa-mazan k-0-r/aj. %eng %spa nuestra manzana quiere. *R14-27 R are k'ax xa xkik'o:t kewab'ix. %mor are k'ax xa xkik'o:t kewab'ix. %eng %spa peor si escabas mi milpa. Ch no k'o:t taj. = no ma xkik'o:t taj. %mor no *ma *x-0-*ki/k'o:t ta-j. %eng %spa no lo escabaras. Ch k'o:to taj xamilla. = xk'o:to taj le samilla. %mor *x-0/k'o:t-o ta-j *le samilla. %eng %spa no escabaron la semilla. N saj k'ut al wil al chay. %mor saj k'ut al wil al chay. %eng %spa venga pues Emilio, Ros. Ch xinchakanik. = xinch'akanik. %mor x-in/ch'ak-an-ik. %eng %spa gane. Ch lin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. N xinchakanik kub'ij. %mor x-in/ch'ak-an-ik k-0-u/b'ij. %eng %spa gane dice. R xapaneno. %mor xapaneno. %eng %spa ? Ch xapaneno. = xapaneno. %mor xapaneno. %eng %spa ? C ah le june. %mor ah le june. %eng %spa ese uno. N kale ta'at al Talin. %mor kale ta'at al Talin. %eng %spa no vaya ud. Catarina. N saj at al Talin. %mor saj at al Talin. %eng %spa venga ud. Catarina. P ey enaj al chay ri le. %mor ey enaj al chay ri le. %eng %spa esta Ros ve. Ch ay chix. = ay chix. %mor ay chix. %eng %spa chix. P k'o: inaj taq ulaqe. %mor k'o: inaj taq ulaqe. %eng %spa tiene sus trastos. Ch ay chij k'ut, pelipa warli. = ay tz'ij k'ut, a pelipe wale ri. %mor ay tz'ij k'ut, a pelipe wale ri. %eng %spa R xapaneno xape. %mor xapaneno xape. %eng %spa < >. P chiri k'o:wi inaj al chay. %mor chiri k'o:wi inaj al chay. %eng %spa aqui esta Ros. C no le al, le naj al chay, le rari. %mor no le al, le naj al chay, le rari. %eng %spa no la, la Ros. C le june le a Pelip. %mor le june le a Pelip. %eng %spa este Felipe. R xapone, ix pelipa. %mor xapone, ix pelipa. %eng %spa acaso son uds. Felipe. C y le june a lu'. %mor y le june a lu'. %eng %spa y este pedro. R la, la, la milia le lal la lu'le. %mor la, la, la milia le lal la lu'le. %eng %spa la Emilia, pedro. R kalcha. %mor kalcha. %eng %spa diga. Ch lal lu' le. = la lu' le. %mor la lu' le. %eng %spa pedro. C lal lin le june. %mor lal lin le june. %eng %spa Catarina este uno. *R14-28 R a Felipe, a Felipe le la. %mor a Felipe, a Felipe le la. %eng %spa Felipe, Felipe. Ch a chix, a chix. = a chix, a chix. %mor a chix, a chix. %eng %spa chix, chix. R le la Felipe. %mor le la Felipe. %eng %spa Felipe. N a chix, a chix. %mor a chix, a chix. %eng %spa chix, chix. R la wixoqil le. %mor la wixoqil le. %eng %spa tu mujer. Ch we na wech in, kacha xinul cha, wech in. *** = we na wech in, kacha xinul cha, wech in. %mor we na w-e-ch in, k-0/cha xinul /cha, w-e-ch in. %eng %spa es mio diga, ladina diga. C jat le at xinul. %mor jat le at xinul. %eng %spa anda, ud. es ladina. N le keb'e. %mor le keb'e. %eng %spa los 2. R at at xinul kacha. %mor at at xinul kacha. %eng %spa ud. es ladina. P nkawilo xaq junama. %mor nkawilo xaq junama. %eng %spa ves que es igual. P wi ruk'e. %mor wi ruk'e. %eng %spa con. Ch k'aq xaj. = k'aq kinkamisaj. %mor k'aq *k-0-*in/*kam-isa-j. %eng %spa rojo, voy a matar. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. R ay chix. %mor ay chix. %eng %spa chix. N awen. %mor awen. %eng %spa bien. C akaya ixim chupam a laq. %mor akaya ixim chupam a laq. %eng %spa pones maiz en la escudilla. P awas kula al Chay. %mor awas kula al Chay. %eng %spa es pecado Ros. Ch ya kinaq' chili'q'e. = kinya kinaq chiri qe. %mor *k-0-*in/ya' kinaq' chiri q'e. %eng %spa doy frijol aqui Ros. R xaponeno, xapoy, cib'oy. %mor xaponeno, xapoy, cib'oy. %eng C akatkowin ka kama le laq. %mor akatkowin ka kama le laq. %eng %spa puede traer la escudilla sombrero. C a puwi, puwi a jolom. %mor a puwi, puwi a jolom. %eng %spa sobre tu cabeza. R poya san pedro, repoya cib'oya. %mor poya san pedro, repoya cib'oya. %eng %spa repollo San Pedro, repollo, cebolla. R cib'oya cib'oy. %mor cib'oya cib'oy. %eng %spa cebolla. P katij jawux al chay, chay. %mor katij jawux al chay, chay. %eng %spa comes haba Ros. P katij jawux. %mor katij jawux. %eng %spa comes haba. N chaya cha saj k'ut. %mor chaya cha saj k'ut. %eng %spa Ros, dice venga. *R14-29 P nkatij taj qalaje, kalchawtaj. %mor nkatij taj qalaje, kalchawtaj. %eng %spa no lo estas comiendo, se ve porque estas hablando. R chaya kula qa ku chil. %mor chaya kula qa ku chil. %eng %spa da un poco. P ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. N jas le cib'oy ah no. %mor jas le cib'oy ah no. %eng %spa que es la cebolla. R konaje le taq kuchil. %mor konaje le taq kuchil. %eng %spa todavia esta el cuchillo. N a k'o: pu kuchil wilom. %mor a k'o: pu kuchil wilom. %eng %spa han visto cuchillo. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R xinsik'o: kuchil. %mor xinsik'o: kuchil. %eng %spa recojo el cuchillo. N al chay, cha. %mor al chay, cha. %eng %spa Ros, dice. P katijo. %mor katijo. %eng %spa lo comes. R ntijo kalcha. %mor ntijo kalcha. %eng %spa lo como diga. N tawena kalcha k'uricha al chay. %mor tawena kalcha k'uricha al chay. %eng %spa esta bien diga, dice Ros. P ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. N chaya le chal kayam peqanoqe. %mor chaya le chal kayam peqanoqe. %eng %spa Ros, mira. N xt di kayaqanoqe. %mor xt di kayaqanoqe. %eng %spa muchacha mira. P ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. N ay jas k'uwa le jun alele. %mor ay jas k'uwa le jun alele. %eng %spa que sera esta tu cosa. N apedro le. %mor apedro le. %eng %spa pedro. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P i. %mor i. %eng %spa i. N k'o: jun cho kakayloqe. %mor k'o: jun cho kakayloqe. %eng %spa hay un raton que esta riendo. N da le. %mor da le. %eng %spa muchacho. C jas k'o: pu qab' le. %mor jas k'o: pu qab' le. %eng %spa que tiene en la mano. P jas tzije. %mor jas tzije. %eng %spa de veras. N uye k'o: ruk'a le. %mor uye k'o: ruk'a le. %eng %spa tiene cuernos. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. *R14-30 N al chay le, we ta kawilo le. %mor al chay le, we ta kawilo le. %eng %spa Ros si vieras. N al chay le impele ruk'am. %mor al chay le impele ruk'am. %eng %spa Ros, mira lo que lleva. N le mese, ruk'am inaj. %mor le mese, ruk'am inaj. %eng %spa el gato trae una. N awiwa le k'o: ruk'am, rukam. %mor awiwa le k'o: ruk'am, rukam. %eng %spa tu pelo, tiene, tiene. N inaj ch'ole. %mor inaj ch'ole. %eng %spa un ratoncito. Ch a chaq. = katzaqik. %mor *k-0/tzaq-*ik. %eng %spa se cae. N lin wich ch'o le chat kaya. %mor lin wich ch'o le chat kaya. %eng %spa el peque¤o raton mira. N kuloq al chay. %mor kuloq al chay. %eng %spa pues Ros. R ay chin xloqow inaj juni. %mor ay chin xloqow inaj juni. %eng %spa quien compro este uno.l N chin xloqowik. %mor chin xloqowik. %eng %spa quien lo compro. R ay no ixjut chiwa qe. %mor ay no ixjut chiwa qe. %eng %spa creo que ya es gusano. N no xa k'ut, chaya. %mor no xa k'ut, chaya. %eng %spa no gusano, Ros. P chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. R jun numero. %mor jun numero. %eng %spa un numero. N b'ay, kape ta chib'ala la Felipe. %mor b'ay, kape ta chib'ala la Felipe. %eng %spa vaya, entonces ya no viene Felipe. N es que le at sib'ilaj at k'ane. %mor es que le at sib'ilaj at k'ane. %eng %spa es que ud. es muy enojado. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P kukamb'ila linaj taq etzab'al le. %mor kukamb'ila linaj taq etzab'al le. %eng %spa se va a llevar esos juguetes. N aj wera la wetzab'al. %mor aj wera la wetzab'al. %eng %spa vaya tu juguete. N kutoqij b'ila kamik. %mor kutoqij b'ila kamik. %eng %spa lo va a quitar ahora. P ay al chay. %mor ay al chay. %eng %spa Ros. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R xaponemo. %mor xaponemo. %eng %spa ? C a utz we kin'ek. %mor a utz we kin'ek. %eng %spa esta bien si me voy. N je kula le. %mor je kula le. %eng %spa a si. *R14-31 C a utz we kinek. %mor a utz we kinek. %eng %spa esta bien si me voy. P a utz ka ek cha. %mor a utz ka ek cha. %eng %spa esta bien si se va dice. C a utz. %mor a utz. %eng %spa bien. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R ka'ek kalcha, xaq xewi. %mor ka'ek kalcha, xaq xewi. %eng %spa se va diga, solo esto. R le ri kakanoj kanoq kalcha. %mor le ri kakanoj kanoq kalcha. %eng %spa se queda, diga. C a utz kinek. %mor a utz kinek. %eng %spa esta bien si me voy. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch tij, tij ke'eb' amaniyah. = a katij ke'eb' amaniya. %mor *a *k-0-*a/tij ke'eb' a-maniya. %eng %spa ke'eb'. Ch 2. = 2. %mor 2. %eng %spa R ne k'o: ta qa maniya qe. %mor ne k'o: ta qa maniya qe. %eng %spa no, no tenemos mania. Ch tij, tij rox q'ee. = xintij roskil qe. %mor *x-0-*in/tij roskil q'e. %eng %spa comi rosca. R pa tzij nan. %mor pa tzij nan. %eng %spa verdad que si mama. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R kuchara. %mor kuchara. %eng %spa cuchara. Ch wach, q'ee. = le watz qe. %mor wach, q'ee. %eng %spa mi hermana. N amaxaq kab'ij al chay. %mor amaxaq kab'ij al chay. %eng %spa no estaras diciendolo nada mas. N al chay saj k'ut, al chaya. %mor al chay saj k'ut, al chaya. %eng %spa Ros, venga pues, Ros. P kawaj chi jun kuenta cha. %mor kawaj chi jun kuenta cha. %eng %spa quieres otra cosa. N al chay k'o: chi juna wetzab'al cha. %mor al chay k'o: chi juna wetzab'al cha. %eng %spa Ros, dice que tienes otro juguete. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N m. %mor m. %eng %spa m. Ch nan tijtaj mal jun. = xtijtaj rumal jun. %mor nan *x-0/tij-taj *r-umal jun. %eng mom *COMP-3A/eat-PASS2 *3E-because one. %spa ya fue comido por. Ch cho rox. = ch'o le roska. %mor ch'o le roska. %eng %spa raton la rosca. N roxk. %mor roxk. %eng %spa rosca. *R14-32 N nimodo ne. %mor nimodo ne. %eng %spa a si. Ch roxk'il. = roskil. %mor roskil. %eng %spa rosca. N enaj roxkil. %mor enaj roxkil. %eng %spa la rosquita. Ch roxkil tij taj ch'o. = le roskil ma xutij taj le ch'o. %mor *le roskil *ma *x-0-*u/tij ta-j *le ch'o. %eng %spa la rosca no fue comido por el raton. N nimodo. %mor nimodo. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N le jun roxkil. %mor le jun roxkil. %eng %spa la rosca. P amaxa k'ate le kel la. %mor amaxa k'ate le kel la. %eng %spa ahorita habra salido el. P le ch'o, Chay. %mor le ch'o, Chay. %eng %spa raton, Ros. R ka'anik, ka'an weva rewelta tacha. %mor ka'anik, ka'an weva rewelta tacha. %eng %spa lo hacen, haces huevo revuelto. R ka'an weva rewelta cha. %mor ka'an weva rewelta cha. %eng %spa haces huevo revuelto. N al chaya le jun don roxka cha. %mor al chaya le jun don roxka cha. %eng %spa Ros esa rosca diga. R xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? Ch xaponano. = xaponano. %mor xaponano. %eng %spa ? Ch q'i in tij, tij. = kinq'i in kintijo. %mor *k-0-*in/q'i in *k-0-*in/tij-*o. %eng %spa yo puedo comerlo. N ay, al Chay. %mor ay, al Chay. %eng %spa Ros, Ros. P n kuq'i ta kut. %mor n kuq'i ta kut. %eng %spa no puede. C al chay, jas ka'ano. %mor al chay, jas ka'ano. %eng %spa Ros, que haces. P n kaq'iti ale. %mor n kaq'iti ale. %eng %spa no puedes. N al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Ros. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R xa ne kok chi waram. %mor xa ne kok chi waram. %eng %spa ya se te entra el sue¤o. C jas uwach k'o: pa le jun wuj. %mor jas uwach k'o: pa le jun wuj. %eng %spa que hay en el libro. N ..... %mor ..... %eng %spa ..... Ch jat, jo chiri. = jat, jo chiri. %mor /jat, /jo chiri. %eng %spa anda, vamos de aqui! Ch tew, qana'oh. = tew kaqana'o. %mor tew *k-0-qa/na'-o. %eng %spa sentimos frio. P ja? %mor ja? %eng %spa que? *R14-33 Ch jo' chiri'. = jo' chiri'. %mor /jo' chiri'. %eng %spa vamos de aqui. N ey, jo chiri xa sib'alaj tew kaqana'o. %mor ey, jo chiri xa sib'alaj tew kaqana'o. %eng %spa vamos de aqui, sentimos mucho frio. N kachi. %mor kachi. %eng %spa dice. Ch uch taj jewari. = ma utz taj le jewari. %mor ma utz taj le jewari. %eng %spa no esta bien esto. Ch uch taj. = ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. N xachiri kixkuji wa kanoq. %mor xachiri kixkuji wa kanoq. %eng %spa por aqui se quedaron. Ch taqaleh, max k'ax taqaleh. = le jetaqale mas k'ax, jetaqale. %mor le jetaqale mas k'ax, jetaqale. %eng %spa por alla cuesta mas. R ah chech ulew. %mor ah chech ulew. %eng %spa en la tierra. C k'o: le jun rachoch le al chay. %mor k'o: le jun rachoch le al chay. %eng %spa tiene su casa Ros. Ch no, ya wuj. = chaya le wuj. %mor no, *ch-0-*a/ya' *le wuj. %eng %spa da el cuaderno. Ch chu te'xe', chuxe. = chu te'xe', chuxe. %mor chu te'xe', chuxe. %eng %spa deb'ajo. C ah le pape. %mor ah le pape. %eng %spa la mariposa. R pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. C le juyub'. %mor le juyub'. %eng %spa la monta¤a. R jun pape. %mor jun pape. %eng %spa una mariposa. P pe le k'o:linaj al Chay warale. %mor pe le k'o:linaj al Chay warale. %eng %spa mira aqui esta Ros aqui. C k'o:le. %mor k'o:le. %eng %spa esta. P con todo naj uxib'al amilio leh. %mor con todo naj uxib'al amilio leh. %eng %spa con su hermano Emilio. Ch k'o:, k'o:, k'o: eta le'. = cohete. %mor cohete. %eng %spa cohete. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch loq' wach nan. = kaloq' awech nan. %mor *k-0-*a/loq' aw-e-ch nan. %eng %spa te vamos a comprar uno tuyo mama. C jas, jas uwach k'o: chupam e wuj? %mor jas, jas uwach k'o: chupam e wuj? %eng %spa que tiene adentro del libro. P chawila ku lupam. %mor chawila ku lupam. %eng %spa mira adentro. C chawila chupam, ah. %mor chawila chupam, ah. %eng %spa mira adentro. R ay, lupam. %mor ay, lupam. %eng %spa adentro. Ch chup. = kinchupu chub'. %mor *k-0-*in/chup-*u chub'. %eng %spa voy a cortar. *R14-34 C k'o: le saq wach. %mor k'o: le saq wach. %eng %spa esta la papa. R le naj we in e. %mor le naj we in e. %eng %spa el mio. Ch pape. = pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. R le saq wach, le saqwach jetaq ale. %mor le saq wach, le saqwach jetaq ale. %eng %spa la papa, la papa por alla. R chaqataq le repoy. %mor chaqataq le repoy. %eng %spa pedazos de repollo. Ch wach. = le saq wach. %mor le saq wach. %eng %spa la papa. C le repoy. %mor le repoy. %eng %spa el repollo. R le repoy ku'an che enchilada. %mor le repoy ku'an che enchilada. %eng %spa el repollo hacen enchiladas. C ah, kawarik, ah no. %mor ah, kawarik, ah no. %eng %spa duerme, ah no. C ma katwar taj. %mor ma katwar taj. %eng %spa no te duermes. P ma kawartaj. %mor ma kawartaj. %eng %spa no te duermes. P ma kawartaj. %mor ma kawartaj. %eng %spa no te duermes. R xaponeno, xaponeno, xap. %mor xaponeno, xaponeno, xap. %eng %spa ? Ch ula, k'aqab'ej taj. *** = ma kaqab'ej taj. %mor *ma k-0-qa/b'ij ta-j. %eng %spa no lo decimos. C xt, al Chay, y le jun chik. %mor xt, al Chay, y le jun chik. %eng %spa Ros el otro. N xt, ka'an taj al Chay. %mor xt, ka'an taj al Chay. %eng %spa no lo hagas Ros. R xapane. %mor xapane. %eng %spa es pan. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo ves. P pele, a kawil linaj ari. %mor pele, a kawil linaj ari. %eng %spa mira, ves esto. N xt, al Lin, kuloq. %mor xt, al Lin, kuloq. %eng %spa Catarina, sientes. P lee naj ari. %mor lee naj ari. %eng %spa esta tu casa. Ch b' cha b'or lih, chab'oh. = a kachob'o le wari. %mor *a *k-0-*a/chob'-o *le wari. %eng %spa sab'es esto. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch chob'b'or lih, lee b'ar lih. = a kachob' le wari. %mor *a *k-0-*a/chob' le wari. %eng %spa sab'es esto. C le awochoch le wari. %mor le awochoch le wari. %eng %spa este es tu casa. C le awochoch. %mor le awochoch. %eng %spa tu casa. P a utz we kaq'o'o al Chay? %mor a utz we kaq'o'o al Chay? %eng %spa esta bien si lo pintas Ros? *R14-35 R xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? P al Chay, a utz? %mor al Chay, a utz? %eng %spa Ros, si esta bien? R utz kalcha. %mor utz kalcha. %eng %spa bien diga. P a utz kaqaq'o'o? %mor a utz kaqaq'o'o? %eng %spa te parece si lo pintas. R utz, di uy, jun ali ri ta. %mor utz, di uy, jun ali ri ta. %eng %spa bien, muchacha, es tu muchacha. R n ku ta ta ne lo. %mor n ku ta ta ne lo. %eng %spa no oye. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R ali cha, ali cha. %mor ali cha, ali cha. %eng %spa Ros dice, Ros dice, muchacha. P akato cha. %mor akato cha. %eng %spa lo oyes. R jun ali le nkuta taj, ali cha. %mor jun ali le nkuta taj, ali cha. %eng %spa una muchacha no oye, muchacha dice. C k'o: le jun nu lapis. %mor k'o: le jun nu lapis. %eng %spa tengo este lapiz. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa chix. P le, chiwila kute. %mor le, chiwila kute. %eng %spa mira pues. C kinq'o'o le la wuj, a utz we kinq'o'o. %mor kinq'o'o le la wuj, a utz we kinq'o'o. %eng %spa pinto tu cuaderno, te parece bien. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa si pinto tu libro. Ch wech in. = wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R lapizero. %mor lapizero. %eng %spa lapicero. Ch no, q'i'oh. = kinq'i'o. %mor no, *k-0-*in/q'i'-o. %eng %spa lo aguanto. Ch koh. = koh. %mor hay. %eng %spa hay. C ah, le jun rax, le jun rax a che. %mor ah, le jun rax, le jun rax a che. %eng %spa el verde, el palo verde. Ch e, jun rax. = e, jun rax. %mor e, jun rax. %eng %spa un verde. C jun raxa che. %mor jun raxa che. %eng %spa un palo verde. Ch ula, q'i papel, le. = kuq'i le pape. %mor *k-0-*u/q'i *le pape. %eng %spa aguanta la mariposa. Ch no, in taj chik. = no, ma inta chik. %mor no, ma inta chik. %eng %spa no soy yo. R qana e, e ch'o jun. %mor qana e, e ch'o jun. %eng %spa espera, raton. *R14-36 Ch xt. = xt. %mor xt. %eng %spa xt(silencio). P kaqaq'o le jun rawana ri. %mor kaqaq'o le jun rawana ri. %eng %spa pintamos este rabano. Tal q'o'o. = kinq'o'o. %mor q'o'o. %eng %spa lo pinto. P no, m'are ta la le rax, are le rax. %mor no, m'are ta la le rax, are le rax. %eng %spa no es el verde, es el verde. P u xaq. %mor u xaq. %eng %spa sus hojas. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. C no, xa jun. %mor no, xa jun. %eng %spa solo uno. R q'o le ja cha, kaq cha. %mor q'o le ja cha, kaq cha. %eng %spa pinta la casa dice, rojo dice. R kaq a ja cha, kaqa jacha, kaqa ja cha. %mor kaq a ja cha, kaqa jacha, kaqa ja cha. %eng %spa casa roja dice, casa roja, casa roja. R e'etam at q'e. %mor e'etam at q'e. %eng %spa ud. sabe. C le jun saq. %mor le jun saq. %eng %spa el blanco. R ya xin'an kan yarer, yarar. %mor ya xin'an kan yarer, yarar. %eng %spa ya hice. *xkis le nabe uwach le cinta R-14. *R14-37 N kech'aw ku a Felipe, chix ch'awa kut. %mor kech'aw ku a Felipe, chix ch'awa kut. %eng %spa habla Felipe, hablen pues. R maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. N kechaw taj pa. %mor kechaw taj pa. %eng %spa no hablan en. C chakoj pale parte le. %mor chakoj pale parte le. %eng %spa entra en el poste. P ja. %mor ja. %eng %spa casa. N ja. %mor ja. %eng %spa casa. P inchike. %mor inchike. %eng %spa ahora yo. N le riri ri. %mor le riri ri. %eng %spa esto. P maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. N maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. P kakisnah. %mor kakisnah. %eng %spa que termine. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. P m. %mor m. %eng %spa m. C chakoj le june, ah kinqo'o'. %mor chakoj le june, ah kinqo'o'. %eng %spa usa eso, lo pinto. R ay, ay yale, le ya. %mor ay, ay yale, le ya. %eng %spa ay, ay ya esta. R le saq uxik'e. %mor le saq uxik'e. %eng %spa del ala blanca. C kaka chakoj le june. %mor kaka chakoj le june. %eng %spa rojo usa ese uno. Ch a'u. = a'u. %mor a'u. %eng %spa a. R putzij wa lare, le xa xaq. %mor putzij wa lare, le xa xaq. %eng %spa crea el que solo, solo. R le le riri. %mor le le riri. %eng %spa esto. C lu b'aq wach. %mor lu b'aq wach. %eng %spa su ojo. R kuxut'uj chiqajoq. %mor kuxut'uj chiqajoq. %eng %spa lo esta soplando. N chat koloq al Lin jas le. %mor chat koloq al Lin jas le. %eng %spa esta Catarina, que fuistes. N xane kaxukule'ej, qana chawe. %mor xane kaxukule'ej, qana chawe. %eng %spa hacer, lo aplastas, esperate. R inkejej. %mor inkejej. %eng %spa lo voy a montonar. C ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. *R14-38 te k'ax ma na'o' xe katin. %mor k'ax ma na'o' xe katin. %eng %spa no te vayas a dolor, porque te. te makej kamik katen makij. %mor makej kamik katen makij. %eng %spa voy agarrar ahora, te voy a. te che la xikin kamik. %mor che la xikin kamik. %eng %spa halar de las ojeras. Ch uy makej, uy, uy (k'ute). = katinmakej la k'ut e. %mor *k-*at-*in/make-j *la k'u-t e. %eng %spa te voy agarrar vas lo. N b'ay lupam la nan. %mor b'ay lupam la nan. %eng %spa vaya su estomago de tu mama. N ketzalob' ku lu pam. %mor ketzalob' ku lu pam. %eng %spa se descompone su estomago. P b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya. %eng %spa vaya, vaya. R kintoqij in nan. %mor kintoqij in nan. %eng %spa lo voy a pedir yo. N lu pamku, ketzalob' k'u lu pam. %mor lu pamku, ketzalob' k'u lu pam. %eng %spa su estomago, se descompone su estomago. N b'ay chateloq, katenk'ama kamik. %mor b'ay chateloq, k-at-e-in/k'am-a kamik. %eng %spa quitate, te voy a traer ahora. N qana enkaxtaj na le k'ix. %mor qana *k-0-e-in/k'am-xtaj na le k'ix. %eng %spa espera voy a traer el chichicaste. N are utze kix kin koj na kix wa. %mor are utze kix kin koj na kix wa. %eng %spa es mejor el chichicaste, yo tengo que usar. N chi wech ixe, ixkeb' kixin ch'ayo xato. %mor chi wech ixe, ixkeb' kixin ch'ayo xato. %eng %spa chichicaste, a las 2 los voy a pegar. R qana qe k'o: chupam. %mor qana qe k'o: chupam. %eng %spa espera, esta adentro. R tek'uri xinkuli lo b'ik i. %mor tek'uri x-in/kuli lo b'i-k i. %eng %spa entonces me sente. C a k'o: le raxa repoy. %mor a k'o: le raxa repoy. %eng %spa esta el repollo verde. R inaj chuwache. %mor inaj chuwache. %eng %spa delante de. P chaqo'o' le repoy cha, le repoy. %mor chaqo'o' le repoy cha, le repoy. %eng %spa vas a pintar el repollo dice, el repollo. C le jun papeh. %mor le jun papeh. %eng %spa una mariposa. Ch jun papee q'oik. = le jun pape xqo'ik. %mor *le jun pape *x-0/q'o'-PASS1-ik. %eng %spa la mariposa pintaron. P a k'o: pu raxa pape al chay. %mor a k'o: pu raxa pape al chay. %eng %spa acaso hay mariposa verde Ros. Ch k'o: taj. = ma k'o: taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P che kakoj rax chare. %mor che kakoj rax chare. %eng %spa porque le pones verde. R xama kola. %mor xama kola. %eng %spa eso hay. P jawi kuwi. %mor jawi kuwi. %eng %spa en donde esta. Ch no, no, k'o:t aj, k'o: taj muda. = ma k'o: taj muda. %mor no, *ma /k'o: ta-j muda. %eng %spa no hay muda. *R14-39 R k'o: kaqil uj pa juyub', q'il uj pajuyub'. %mor k'o: kaqil uj pa juyub', q'il uj pajuyub'. %eng %spa hay que vernos nosotros en la monta¤a, lo vemos. Ch qil uj je pa qajuyub'. = kaqil uj kuje pa juyub'. %mor *k-0-q/il uj kuje pa !qa-juyub'. %eng %spa nosotros lo vemos en la monta¤a. Ch ko, ko xamik chi'la. = k'o: samik chila. %mor /k'o: samik chila. %eng %spa por alla hay hormiga. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi, jawi. %mor jawi, jawi. %eng %spa donde, donde. N ka'anta molestar a chaq. %mor ka'anta molestar a chaq. %eng %spa no molestes a tu hermano. N al talin sino katij jun. %mor al talin sino katij jun. %eng %spa Catarina, sino te pego un. N xikay chapalaj kamik. %mor xikay chapalaj kamik. %eng %spa Bejuco ahora, en tu cara. Ch pa juyub'. = pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en la monta¤a. Ch pa juyub' qil wi xamiyab'. = pa juyub' xqil wi le saniyab'. %mor pa juyub' *x-0-q/il wi *le saniyab'. %eng %spa en el monte vimos hormigas. R xaponeno, xaponeno. %mor xaponeno, xaponeno. %eng %spa ? Ch xaponeno. = xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? C y le jun chik. %mor y le jun chik. %eng %spa el otro. Ch u qan ula, k'o: qan ula. = u qan ula, k'o: qan ula. %mor u qan ula, k'o: qan ula. %eng %spa hay unos bravos. Ch noh, neh chop taj lih. = ma kachap taj le ri. %mor *ma *k-0-*a/chap ta-j *le ri. %eng %spa no toques esto. C no xa jun. %mor no xa jun. %eng %spa solo uno. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa uno. Ch ala chirii q'eh. = ala chirii q'eh. %mor ala chirii q'eh. %eng %spa por aqui. R sari ki'an chare, sari ki'an chare. %mor sari ki'an chare, sari ki'an chare. %eng %spa que le hacen, que le hacen. P a utz lunq'o in inaj jah. %mor a utz lunq'o in inaj jah. %eng %spa te parece bien si pinto la casita. Ch tawena, q'o in jalih. = kinq'o in inaj jari. %mor tawena, *k-0-*in/q'o in *inaj jari. %eng %spa yo pinto esta casita. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. R al chaya qana al payu. %mor al chaya qana al payu. %eng %spa Ros, espera. R jachin, jachin ka ru:k'? %mor jachin, jachin ka ru:k'? %eng %spa quien, quien con? *R14-40 R jachin xuch'ak jun numb're? %mor jachin xuch'ak jun numb're? %eng %spa quien gano un numero? R e kaya, kakaya junu. %mor e kaya, kakaya junu. %eng %spa lo das, me das un. C xaya. %mor xaya. %eng %spa lo das. R e kaya junu jun nu qatat. %mor e kaya junu jun nu qatat. %eng %spa me das un nuestro padre. Ch no, wech in. = no, wech in. %mor no, wech in. %eng %spa no, es mio. R jat b'a le. %mor jat b'a le. %eng %spa anda pues. P rax kakoj chilee repoy. %mor rax kakoj chilee repoy. %eng %spa le pones verde al repollo. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. C rax. %mor rax. %eng %spa verde. P kakatisaj le ri. %mor kakatisaj le ri. %eng %spa prende esto. R jun raxa repoy, ama kawil le. %mor jun raxa repoy, ama kawil le. %eng %spa un repollo verde, no ver el de. R qech uj raxa repo'ye. %mor qech uj raxa repo'ye. %eng %spa nosotros, repollo verde. Ch repoy, rax, le repoy. = repoy, rax, le repoy. %mor repoy, rax, le repoy. %eng %spa repollo, verde el repollo. C no, no le jun rax. %mor no, no le jun rax. %eng %spa no, el verde. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P raxih, le raxih, le raxih. %mor raxih, le raxih, le raxih. %eng %spa es verde, es verde, es verde. Ch k'o: chi re re, repoy. = k'o: chiri le re, re repoy. %mor /k'o: chiri le re, re repoy. %eng %spa ra. R saq kakoj kanoq. %mor saq kakoj kanoq. %eng %spa solo le pones. Ch chiri ri ri. = chiri ri ri. %mor chiri ri ri. %eng %spa aqui. P no, hasta xa, xa azul le ri. %mor no, hasta xa, xa azul le ri. %eng %spa no, hasta, este es azul. P are kakoj erax chare. %mor are kakoj erax chare. %eng %spa le pones el verde. R saq. %mor saq. %eng %spa blanco. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa bien. P rax kakoj chare la le. %mor rax kakoj chare la le. %eng %spa le pones verde a eso. R saq li jota, no, no le, le raxa jota. %mor saq li jota, no, no le, le raxa jota. %eng %spa es blanco el ojote, verde el ojote. *R14-41 R ka, ka, kaq'o chare. %mor ka, ka, kaq'o chare. %eng %spa se lo pintas. Ch chiri, k'o: wih. = chiri, k'o: wih. %mor chiri, /k'o: wih. %eng %spa aqui esta. P kaq, kaq a kinaq le. %mor kaq, kaq a kinaq le. %eng %spa rojo, frijol rojo. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R ay, kaqa kinaq cha. %mor ay, kaqa kinaq cha. %eng %spa es frijol rojo dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kawilo le. %mor kawilo le. %eng %spa lo ves. R xaponeno, xaponeno. %mor xaponeno, xaponeno. %eng %spa ? Ch xapaneno. = xapaneno. %mor xapaneno. %eng %spa ? R xapaneno. %mor xapaneno. %eng %spa ? Ch naj warlih. = le naj wari. %mor le naj wari. %eng %spa esta. R xkax, xkax. %mor xkax, xkax. %eng %spa duele, duele. Ch ay ch'un, chix. = ay ch'un, chix. %mor ay ch'un, chix. %eng %spa cal. R xaponen, jun xaponen. %mor xaponen, jun xaponen. %eng %spa ? Ch ala. = ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. C la le la rax. %mor la le la rax. %eng %spa ese, verde. Ch we, rax. = we, rax. %mor we, rax. %eng %spa si es verde. C le june, le rax. %mor le june, le rax. %eng %spa este verde. Ch q'an winaq. = q'an winaq. %mor q'an winaq. %eng %spa frijol amarillo. R ak'iya ku letz'ab'al yom kan. %mor ak'iya ku letz'ab'al yom kan. %eng %spa son muchos los juguetes que ha. R ruk'al, ruk', ruk'eral al tze'ej. %mor ruk'al, ruk', ruk'eral al tze'ej. %eng %spa dejado, con la hija. Ch k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R al, ruk' e ral lal al, al tektzak. %mor al, ruk' e ral lal al, al tektzak. %eng %spa con hijo de Diego Tsaj. Ch ya. = ya. %mor ya. %eng %spa ya. P jasuwach e Tejtzak? %mor jasuwach e Tejtzak? %eng %spa que es Tejtzak? R al Tejtzak. %mor al Tejtzak. %eng %spa es Diego Tlzaj. *R14-42 Ch tej chak. = tej chak. %mor tej /chak. %eng %spa trab'ajo. P jawi impe k'u wi le raxi. %mor jawi impe k'u wi le raxi. %eng %spa en donde esta el verde. R tektzak tzaj. %mor tektzak tzaj. %eng %spa Diego tzaj. P kinq'o le jun repoy. %mor kinq'o le jun repoy. %eng %spa voy a pintar el repollo. R lal tektzak. %mor lal tektzak. %eng %spa Diego Tzaj. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R jas a hora chik? ama xa'a. %mor jas a hora chik? ama xa'a. %eng %spa que hora son? seran. R las seis y media? %mor las seis y media? %eng %spa a las 6 y media. Ch k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ch chab'a taj Pelipo. = ma kachob' taj a Pelipe. %mor *ma *k-0-*a/chob' ta-j *a Pelipe. %eng %spa no sab'es Felipe. R a San Pedro. %mor a San Pedro. %eng %spa San Pedro. P xa qeq a le le, xa qeq. %mor xa qeq a le le, xa qeq. %eng %spa es negro eso, solo negro. C xa qeq. %mor xa qeq. %eng %spa es negro. R m. %mor m. %eng %spa m. P k'o: b'a iluz. %mor k'o: b'a iluz. %eng %spa tienen luz. R k'o: la. %mor k'o: la. %eng %spa tenemos. P jawi xik'am wi. %mor jawi xik'am wi. %eng %spa en donde lo trajeron. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. R ah no, n ka'an taj a Pedro. %mor ah no, n ka'an taj a Pedro. %eng %spa no lo hagas Pedro. P jawi k'amo wi. %mor jawi k'amo wi. %eng %spa en donde lo trajeron. C xaq, xaqopij. %mor xaq, xaqopij. %eng %spa solo lo quebrastes. R qaloq'om. %mor qaloq'om. %eng %spa lo hemos comprado. P we xattzaqik, b'ay, we xattzaqb'ik. %mor we xattzaqik, b'ay, we xattzaqb'ik. %eng %spa se te caes, vaya si te caes. C chaq'opij le jun chik. %mor chaq'opij le jun chik. %eng %spa rompe al otro. P we xattzaqik. %mor we xattzaqik. %eng %spa si te caes. R le nuja wux. %mor le nuja wux. %eng %spa mi haba. *R14-43 C jawi k'o: wi le crayon? %mor jawi k'o: wi le crayon? %eng %spa en donde esta el crayon? P n k'o: ta chik, xkisik. %mor n k'o: ta chik, xkisik. %eng %spa ya no hay se termino. R no ku kune, le june. %mor no ku kune, le june. %eng %spa el uno. C nk'o:ta le kej. %mor nk'o:ta le kej. %eng %spa no esta el caballo. P katij jawux at al Chay? katij taj? %mor katij jawux at al Chay? katij taj? %eng %spa come ud. haba Ros? no lo comes? R re re. %mor re re. %eng %spa es de. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R jasuwach k'u le jun kolokik? %mor jasuwach k'u le jun kolokik? %eng %spa y que es ese que esta. P xa b'olita. %mor xa b'olita. %eng %spa es bolita. R no, chiricha. ay le wolita. %mor no, chiricha. ay le wolita. %eng %spa no, aqui dice, hay la bolita. R luna. %mor luna. %eng %spa luna. C xaqopij. %mor xaqopij. %eng %spa lo quebrastes. P b'aya, al Chay. %mor b'aya, al Chay. %eng %spa vaya, Ros. C chaq'opo. %mor chaq'opo. %eng %spa lo pintastes. P chaq'o'o kut. %mor chaq'o'o kut. %eng %spa pintalo pues. C chaq'o wi, ah le jun alanxax. %mor chaq'o wi, ah le jun alanxax. %eng %spa pinta esa naranja, es. Ch crayon. Pelipe leh. = le crayon a Pelipe le. %mor le crayon a Pelipe le. %eng %spa los crayones Felipe. C le jun alanxax, a utz we kinq'o'o. %mor le jun alanxax, a utz we kinq'o'o. %eng %spa esa naranja esta bien si lo pinto. R a k'o: chi jun wetz'ab'al xak'am loq. %mor a k'o: chi jun wetz'ab'al xak'am loq. %eng %spa me trajistes otro juguete. R a Felipe. %mor a Felipe. %eng %spa Felipe. C le june. %mor le june. %eng %spa ese uno. Ch n lanxax ki. = la lanxax laj ki. %mor la lanxax laj ki. %eng %spa la naranja es muy dulce. C jun lanxax le. %mor jun lanxax le. %eng %spa una naranja. Ch ay ah no q'an, q'an ay. = ay ah no q'an, q'an ay. %mor ay ah no q'an, q'an ay. %eng %spa amarillo, amarillo. Ch kinaq'e charech. *** = q'an le kinaq' xa'an charech. %mor q'an *le kinaq' *x-0-*a/*b'an chi-r-e-ch. %eng %spa el frijol lo hicistes amarillo. R xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? *R14-44 Ch q'anik. = xq'anarik. %mor *x-0/q'an-ar-ik. %eng %spa se puso amarillo. Ch an taj le no. = ma xa'an taj le no. %mor *ma *x-0-*a/b'an ta-j le no. %eng %spa no hicistes el. P nchike? juntira le nik'ejal. %mor nchike? juntira le nik'ejal. %eng %spa Cual? todo lo de en medio. P kaq'o ri. %mor kaq'o ri. %eng %spa lo pintas. Ch juntir, tawen. = juntir, tawen. %mor juntir, tawen. %eng %spa todo, esta bien. P are kawil, leare kawil le luchi ri. %mor are kawil, leare kawil le luchi ri. %eng %spa voy a ver a el, lo ves esto. P le wari, warali. %mor le wari, warali. %eng %spa esto. Ch jun chi. = le jun uchi. %mor le jun uchi. %eng %spa el otro. P n kawesaj tu b'ik, pajwera? %mor n kawesaj tu b'ik, pajwera? %eng %spa no lo pagues afuera. Ch lee xaj no. = le xinwesaj, no. %mor le *x-0-*inw/esa-j, no. %eng %spa lo voy a quitar. P kinq'o in. %mor kinq'o in. %eng %spa lo pinto yo. Ch no, ah no, rech. = no, ah no, rech. %mor no, ah no, rech. %eng %spa no, de el. C rax ah, rax taj. %mor rax ah, rax taj. %eng %spa verde, no es verde. Ch raxa lih. = rax eri. %mor rax eri. %eng %spa es verde esto. P xa azul. %mor xa azul. %eng %spa es azul. C azul le june. %mor azul le june. %eng %spa azul este uno. Ch xa xul. = xa azul. %mor xa azul. %eng %spa solo azul. C morado. %mor morado. %eng %spa morado. R xaponeno. %mor xaponeno. %eng %spa ? Ch uch warlih. = utz warali? %mor utz warali? %eng %spa mejor aqui. P nk'u le tem? %mor nk'u le tem? %eng %spa esta la silla. Ch ah no q'e in. = kinq'e in. %mor ah no *k-0-*in/q'e in. %eng %spa me cruzo yo. Ch li, warli. = ri warali. %mor ri warali. %eng %spa aqui. R xapor. %mor xapor. %eng %spa por. Ch li warli. = warali. %mor warali. %eng %spa aqui. Ch no, ix. = no, ix. %mor no, ix. %eng %spa no, uds. *R14-45 R xintoqij ka nu xikay. %mor xintoqij ka nu xikay. %eng %spa pedi mi bejuco. Ch pape. = pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. R xapaneno. %mor xapaneno. %eng %spa ? P m. %mor m. %eng %spa m. Ch papeh q'o'o. = le pape kinq'o'o. %mor *le pape *k-0-*in/q'o'-o. %eng %spa voy a pintar la mariposa. P jawii lee pape leh? %mor jawii lee pape leh? %eng %spa donde esta la mariposa? Ch q'o. = kinq'o'o. %mor *k-0-*in/q'o'-*o. %eng %spa lo pinto. Ch ah q'o taj warlih. = ah ma kinq'o ta le wari. %mor ah *ma *k-0-*in/q'o ta-!j *le wari. %eng %spa no voy a pintar esto. P jachike? %mor jachike? %eng %spa cual. Ch q'o taj arli. = ma kinq'o ta le wari. %mor *ma *k-0-*in/q'o ta-!j *le wari. %eng %spa no voy a pintar esto. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jas ka'ano, chaq'o'o. %mor jas ka'ano, chaq'o'o. %eng %spa que haces? pinta. P chaq'o'ok'ut. %mor chaq'o'ok'ut. %eng %spa pinta pues. R a Felipe. %mor a Felipe. %eng %spa Felipe. C chaq'o'o le jun che. %mor chaq'o'o le jun che. %eng %spa pinta el arbol. P a utz e? a utz e naj ja? %mor a utz e? a utz e naj ja? %eng %spa estara bien? mejor la casa. C a utz? %mor a utz? %eng %spa te parece? Ch uch taj. = ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch no, max. = mas kak. %mor mas kak. %eng %spa mas nuevo. C ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. Ch qanoh. = kaqano. %mor *k-0-qa/b'an-o. %eng %spa lo hacemos. C jasche utz taj? %mor jasche utz taj? %eng %spa porque no esta bien. Ch ay, lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ch na, qajah, max. = qana e naj ja. %mor *qa/b'an-a e naj !qa-ja. %eng %spa hagamos una casita. C minister jun wich ak', ah. %mor minister jun wich ak', ah. %eng %spa es necesario una peque¤a gallina. C minister jun wich al Chay. %mor minister jun wich al Chay. %eng %spa es necesario un Ros, peque¤a. *R14-46 Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa chix. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros, dice. R a Pedro, jat a chupu jun, jun. %mor a Pedro, jat a chupu jun, jun. %eng %spa Pedro ve a cortar, un, un. Ch jun jul. = jun jul. %mor jun jul. %eng %spa un agujero. R cirwela. %mor cirwela. %eng %spa ciruela. C k'o:le. %mor k'o:le. %eng %spa esta el. Ch xirwela. = xirwela. %mor xirwela. %eng %spa ciruela. C k'o: le wich al Chay. %mor k'o: le wich al Chay. %eng %spa esta la peque¤a Ros. P nk'o:ta chik. %mor nk'o:ta chik. %eng %spa ya no hay. R kink'ut pan chawach. %mor kink'ut pan chawach. %eng %spa te lo voy a mostrar. Ch k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. P nk'o:ta chik. %mor nk'o:ta chik. %eng %spa ya no hay. C nk'o:ta chik. %mor nk'o:ta chik. %eng %spa ya no hay. Ch chin. = chin. %mor chin. %eng %spa P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Rosaria. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que. P katij jawux? tijoh? %mor katij jawux? tijoh? %eng %spa comes habas? lo comes? Ch kintij xirwela q'ee. = kintij cirwela q'e. %mor k-0-in/tij cirwela q'e. %eng %spa como ciruela. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch q'e in. = kinq'e in. %mor *k-0-*in/q'e in. %eng %spa aguanto yo. P janchike? %mor janchike? %eng %spa cual? Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. P kaq'e taj, xa junaj at wich. %mor kaq'e taj, xa junaj at wich. %eng %spa no alcanzas sos peque¤a. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P kaq'e taj, xa junaj at wich. %mor kaq'e taj, xa junaj at wich. %eng %spa no alcanzas sos peque¤a. *R14-47 Ch xaj wich. = xa inaj in wich. %mor xa inaj in wich. %eng %spa soy peque¤ita. P m, saj jewa. %mor m, saj jewa. %eng %spa venga aca. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P katij jawux cha, katijoh? %mor katij jawux cha, katijoh? %eng %spa comes habas dice, lo comes? P jas uwach e le le?, al Chay uwach. %mor jas uwach e le le?, al Chay uwach. %eng %spa que es eso? Ros, que es. P e jun atz'yaqe? %mor e jun atz'yaqe? %eng %spa una ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach le jun. %mor jas uwach le jun. %eng %spa que es ese uno. Ch le pelota. = le pelota. %mor le pelota. %eng %spa la pelota. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch la pelota. = la pelota. %mor la pelota. %eng %spa tu pelota. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n wile? %mor n wile? %eng %spa donde esta? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P jachin chaq'e'? %mor jachin chaq'e'? %eng %spa de quien es? Ch rech mux. = rech mu's. %mor rech mu's. %eng %spa es del ladino. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch re m'ux. = rech mu's. %mor rech mu's. %eng %spa es del ladino. P re mu'si? %mor re mu'si? %eng %spa es de ladino? C jas uwach le mus? %mor jas uwach le mus? %eng %spa que es el ladino? R no, rech pelota. %mor no, rech pelota. %eng %spa es de el la pelota. P jachin rech. %mor jachin rech. %eng %spa de quien es. *R14-48 Ch pelota chik cha re mu'x muda. = pelota chik cha rech mu's. %mor pelota chi-k /cha r-e-ch mu's. %eng %spa es del ladino. R wech in, rech jun max. %mor wech in, rech jun max. %eng %spa es mio, es de un ladino. Ch kon, kon. = kon, kon. %mor kon, kon. %eng %spa muda, muda. P a mu's pu la tat? %mor a mu's pu la tat? %eng %spa acaso es ladino tu papa? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a mu's la tat?, chakojompe at, al Chay. %mor a mu's la tat?, chakojompe at, al Chay. %eng %spa es ladino tu papa? pongalo ud. Ros. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. P chakoj at le kutijoh, al Chay. %mor chakoj at le kutijoh, al Chay. %eng %spa ponga ud. lo que come, Ros. P k'o:like kaqe. %mor k'o:like kaqe. %eng %spa esta el rojo. C al Chay, a k'o: le jun, la jun uj ohik. %mor al Chay, a k'o: le jun, la jun uj ohik. %eng %spa Ros, esta el uno, el otro cuaderno. P chaya cha. %mor chaya cha. %eng %spa Ros dice. C a k'o: la wuj che le ixjut? %mor a k'o: la wuj che le ixjut? %eng %spa tienes el cuaderno del gusano. Ch no jun. = no jun. %mor no jun. %eng %spa no, uno. P al Juan, al Chay. %mor al Juan, al Chay. %eng %spa Juana, Ros. Ch xachinaq. = sachinaq? %mor *x-0/sach-PASS1-inaq? %eng %spa esta perdida? P a k'o: linaj a wuj cha. %mor a k'o: linaj a wuj cha. %eng %spa tienes tu librito dice. Ch k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P jawi xe ya wi? %mor jawi xe ya wi? %eng %spa en donde lo pusistes? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jawi xe ya wi? %mor jawi xe ya wi? %eng %spa en donde lo pusistes? C la wuj che le ixpeq? %mor la wuj che le ixpeq? %eng %spa tu libro de la rana. P pares le ri le jun ixpeq cha. %mor pares le ri le jun ixpeq cha. %eng %spa por eso esto de la rana dice. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le jun ixpeq. %mor le jun ixpeq. %eng %spa la rana. Ch k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P jawi xe'e wi? %mor jawi xe'e wi? %eng %spa en donde se fue? *R14-49 C jawi xe'e wi? %mor jawi xe'e wi? %eng %spa donde se fue? Ch chaq pa juyub'. = xintzaq pa juyub'. %mor *x-0-in/tzaq pa juyub'. %eng %spa lo pedi en la monta¤a. P a xak'am pub'i pa juyub'. %mor a xak'am pub'i pa juyub'. %eng %spa lo llevastes en la monta¤a. Ch k'am taj. = ma xink'am taj. %mor *ma *x-0-*in/k'am ta-j. %eng %spa no lo lleve. P jasche xtzaqik? %mor jasche xtzaqik? %eng %spa porque se perdio? Ch chaq la'. = xtzaq la. %mor *x-0/tzaq la. %eng %spa se perdio. P ma xe'e taj. %mor ma xe'e taj. %eng %spa no se fue. Ch chaq taj. = ma xtzaq taj. %mor *ma *x-0/tzaq ta-j. %eng %spa no se perdio. P jawi k'o: wi? %mor jawi k'o: wi? %eng %spa en donde esta? Ch pa juyub' chaq wi. = pa juyub' xetzaqa wi. %mor pa juyub' *x-*e/tzaq-a wi. %eng %spa en la monta¤a se perdio. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a xat pe pu at pajuyub'? %mor a xat pe pu at pajuyub'? %eng %spa vino ud. en el monte. Ch pa xmux chaqa wi. = pa xmux xtzaq wi. %mor pa xmux *x-0/tzaq-!a wi. %eng %spa en Paxmux se perdio. P katpe pu at? %mor katpe pu at? %eng %spa viene ud. Ch q'il. = aq'ab'il. %mor aq'ab'il. %eng %spa en la ma¤ana. P katpe pa juyub'? %mor katpe pa juyub'? %eng %spa vienes en la monta¤a. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche xtzaqik? %mor jasche xtzaqik? %eng %spa porque se perdio? Ch k'o:, k'o: kawinaq kamik. = k'o: jun kaminaq xkamik. %mor /k'o: *jun /kam-inaq *x-0/kam-ik. %eng /exist one /die-perf comp-3A/die-Tiv. %spa hay un muerto que se murio. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch are wach a tu'r in. = are le watz al Tur in. %mor are le watz al Tur in. %eng %spa mi hermana Ventura. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch wach a tu'r. = watz al Tur. %mor watz al Tur. %eng %spa mi hermana Ventura. P watz a tu'r ya. %mor watz a tu'r ya. %eng %spa mi hermana Ventura. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P watz a tu'r ya. *R14-50 P jawi k'o wi la watz a Tur? %mor jawi k'o wi la watz a Tur? %eng %spa en donde esta tu herman Ventura. Ch k'o pa ja. = k'o pa ja. %mor /k'o: pa ja. %eng %spa esta en la casa. C a xate pa Cantel? %mor a xate pa Cantel? %eng %spa fuistes a Cantel. Ch e uj pa Xela. = xoje uj pa Xela. %mor *x-*uj/b'e uj pa Xela. %eng %spa nosotros nos fuimos a Xela. P jas xi'anah? %mor jas xi'anah? %eng %spa que fueron hacer. Ch qaloq'o, q'o maxan. = xeqaloq'o maxan. %mor *x-0-*e-qa/loq'-o maxan. %eng %spa a comprar maxan. P jas upatan? %mor jas upatan? %eng %spa para que? Ch rech qapach. = rech qapach. %mor rech qapach. %eng %spa para nuestro poche. P jampa kiya no? %mor jampa kiya no? %eng %spa cuando lo hacen. Ch pa q'ij an qapach. = pa q'ij kaqan le qapach. %mor pa q'ij *k-0-*qa/b'an *le qa-pach. %eng %spa en el dia hacemos los ponches. P kamik. %mor kamik. %eng %spa hay. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P kamik? %mor kamik? %eng %spa hay. Ch kamik. = kamik. %mor kamik. %eng %spa hoy. P m. %mor m. %eng %spa m. C a xawilo le. %mor a xawilo le. %eng %spa lo ves. Ch kamik. = kamik. %mor kamik. %eng %spa hoy. C a kawil le nimaq'ij Cantel? %mor a kawil le nimaq'ij Cantel? %eng %spa vistes la fiesta en Cantel? Ch wil taj in. = ma xinwil ta in. %mor *ma *x-0-inw/il ta-!j in. %eng %spa yo no lo vi. P ma xatpe pu at? %mor ma xatpe pu at? %eng %spa no fue ud. pues. Ch no, pe taj. = ma ximpe taj. %mor no, *ma *x-*in/pet ta-j. %eng %spa no fui. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachin kule, le: xloq'ow wi le roskil? %mor jachin kule, le: xloq'ow wi le roskil? %eng %spa y quien compro la rosca? Ch loq'o, q'o jun ixqil. = xloq'ow la jun ixoq. %mor *x-0/loq'-#ow *la jun ixoq. %eng %spa lo compro una mujer. R xaponeno, xaponeno. %mor xaponeno, xaponeno. %eng %spa ? *R14-51 P a xatij k'ut? %mor a xatij k'ut? %eng %spa y lo comistes. Ch tij la' roxkil. = xintij la le roskil. %mor *x-0-*in/tij la *le roskil. %eng %spa yo comi la rosca. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawile. %mor jawile. %eng %spa donde esta. Ch ay k'olik lee. = ay k'olik lee. %mor ay /k'o:-l-ik lee. %eng %spa por alli esta. C ay k'ole jun wuj chik.. %mor ay k'ole jun wuj chik.. %eng %spa esta el otro cuaderno. Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa Simon. R chasikij kan chiqawach. %mor chasikij kan chiqawach. %eng %spa lealo delante de nosotros. C kinsikij, kinsikij le wuj. %mor kinsikij, kinsikij le wuj. %eng %spa voy a leer el libro. R le le kuloq. %mor le le kuloq. %eng %spa ese compra. C utz we kinsik'ij le wuj. %mor utz we kinsik'ij le wuj. %eng %spa mejor si leo el libro. N al chaya cha, kasikix kan. %mor al chaya cha, kasikix kan. %eng %spa Ros, dice vas a leer. N le wuj chawach kasikixik. %mor le wuj chawach kasikixik. %eng %spa el libro delante de ud. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no. R kolik. %mor kolik. %eng %spa sale. Ch no, no k'ut wach. = kink'ut chawach. %mor no *k-0-*in/k'ut chi-a-wach. %eng %spa te voy a mostrar. C keqasikij keqasikij le uj. %mor keqasikij keqasikij le uj. %eng %spa lo vamos a leer nosotros. N no, k'olik. %mor no, k'olik. %eng %spa esta. C keqasikij, keqasikij. %mor keqasikij, keqasikij. %eng %spa lo vamos a leer. N chay cha al chay cha. %mor chay cha al chay cha. %eng %spa Ros dice, Ros dice. N kasikix chawach le jun ixpeq cha. %mor kasikix chawach le jun ixpeq cha. %eng %spa te van a leer la rana. C k'ole jun ixpeq. %mor k'ole jun ixpeq. %eng %spa esta la rana. N le ixpeq k'o ral kachak'uricha. %mor le ixpeq k'o ral kachak'uricha. %eng %spa la rana tiene hijos dice. N le jun ixpeq katzijunik. %mor le jun ixpeq katzijunik. %eng %spa la rana habla. C le ixpeq, le ixpeq lub'i le xoqe in ixpeq. %mor le ixpeq, le ixpeq lub'i le xoqe in ixpeq. %eng %spa la rana, la rana, su nombre, llora la rana. *R14-52 C xoqe in ixpeq. %mor xoqe in ixpeq. %eng %spa lloro la rana. N jat chi k'ut al chay. %mor jat chi k'ut al chay. %eng %spa y quien es Ros. P a tzij al chay at ixpeq at. %mor a tzij al chay at ixpeq at. %eng %spa es cierto que ud. es rana Ros. N al chay at ixpeq cha. %mor al chay at ixpeq cha. %eng %spa Ros, sos rana dice. N ay juna mine kacha kuricha. %mor ay juna mine kacha kuricha. %eng %spa un grande dice. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. N at juanita k'ule at. %mor at juanita k'ule at. %eng %spa juanita y ud. C chawilo, le ixpeq k'ole. %mor chawilo, le ixpeq k'ole. %eng %spa mira la rana tiene. Ch k'ax chan tak k'al. = kax le xetzan taq le jun ak'al. %mor kax *le *x-0/etz'an taq *le *jun ak'al. %eng %spa cuenta cuando jugaron esos ni¤os. Ch k'ax lu pa nu cham juana. = k'ax lu pa nu cham juana. %mor k'ax lu pa nu-tzam juana. %eng %spa me duele la nariz Juana. R xkek chele ri. %mor xkek chele ri. %eng %spa se fue con esto. N di alih, alih. %mor di alih, alih. %eng %spa muchacha, muchacha. Ch janu pani. = janu pani. %mor janu pani. %eng %spa mi estomago. N uy nkatatalo. %mor uy nkatatalo. %eng %spa no oyes. R k'ota chik. %mor k'ota chik. %eng %spa ya no hay. P a katij at e cib'o'y al chay. %mor a katij at e cib'o'y al chay. %eng %spa come ud. cebolla Ros. C chawilo al Talin. %mor chawilo al Talin. %eng %spa lo ves Catarina. P al chay a katijoh. %mor al chay a katijoh. %eng %spa Ros, lo comes. C ixpeq k'o chorochoch. %mor ixpeq k'o chorochoch. %eng %spa la rana esta en su casa. N kutij juna cib'o'y. %mor kutij juna cib'o'y. %eng %spa comes una cebolla. C pero le ixpeq ku chomaj. %mor pero le ixpeq ku chomaj. %eng %spa la rana piensa. Ch tij taj. = ma kintij taj. %mor *ma *k-0-*in/tij ta-j. %eng %spa no lo como. C ah ma utz taj. %mor ah ma utz taj. %eng %spa no esta bien. Ch xa k'ah. = xa k'ah. %mor xa k'ah. %eng %spa esta amargo. C le lu rax, raxa kolor. %mor le lu rax, raxa kolor. %eng %spa su verde, de color verde. P k'a taj. %mor k'a taj. %eng %spa no es acido. *R14-53 Ch xa k'a. = xa k'a. %mor xa k'a. %eng %spa esta acida. C ma utz taj lu je ruk' le june. %mor ma utz taj lu je ruk' le june. %eng %spa no esta bien su cola con esto. C ma utz taj, y lare x'e pale. %mor ma utz taj, y lare x'e pale. %eng %spa no esta bien, y ella se fue en. C jun tienda are xaril le. %mor jun tienda are xaril le. %eng %spa una tienda vio al. C jun elefante, le elefante. %mor jun elefante, le elefante. %eng %spa elefante, el elefante. C le aj chaqe, che le tienda. %mor le aj chaqe, che le tienda. %eng %spa es el due¤o de la tienda. P paqou. %mor paqou. %eng C y le elefante k'o lu tzam. %mor y le elefante k'o lu tzam. %eng %spa el elefante tiene su nariz. C y le ixpeq xril le utzam. %mor y le ixpeq xril le utzam. %eng %spa la rana vio la nariz. C y xu, xu chomaj ah utz. %mor y xu, xu chomaj ah utz. %eng %spa y penso mejor. Ch wich' jun. = wich le jun. %mor wich le jun. %eng %spa peque¤o el uno. C we in k'o junu tzam junam. %mor we in k'o junu tzam junam. %eng %spa y yo tengo una nariz igual. C ruk' le elefante. %mor ruk' le elefante. %eng %spa como el elefante. Ch lee uch loh. = le utz le. %mor le utz le. %eng %spa es mejor el. C y ru. %mor y ru. %eng %spa con. P le. %mor le. %eng %spa ese. N jawi xaloq kan le jun elefante. %mor jawi xaloq kan le jun elefante. %eng %spa en donde comprastes el elefante. N tak'ut cha. %mor tak'ut cha. %eng %spa dice. C rumal re lixpeq. %mor rumal re lixpeq. %eng %spa por la rana. P a tzij junam la tzan ruk'. %mor a tzij junam la tzan ruk'. %eng %spa es cierto que es igual tu nariz. P le jun elefante cha. %mor le jun elefante cha. %eng %spa con el elefante dice. R junam kalcha. %mor junam kalcha. %eng %spa igual diga. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C le ixpeq ku'an le jun. %mor le ixpeq ku'an le jun. %eng %spa la rana hace. C utzam junam ruk le elefante. %mor utzam junam ruk le elefante. %eng %spa la nariz igual que el elefante. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. *R14-54 R e xu'an b'i u woro. %mor e xu'an b'i u woro. %eng %spa hizo su gana. N al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. R utzam le lefante. %mor utzam le lefante. %eng %spa nariz de elefante. P chawila k'u kajoqe le, k'oloqe. %mor chawila k'u kajoqe le, k'oloqe. %eng %spa mira lo que hay. N ay al chay al junam. %mor ay al chay al junam. %eng %spa Ros, Juana. N ruk' jun elefante. %mor ruk' jun elefante. %eng %spa con el elefante. C y le ixpeq. %mor y le ixpeq. %eng %spa la rana. Ch feb'ante. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elefante. C xawokatik, yxril. %mor xawokatik, yxril. %eng %spa pasea, vio. Ch fe fant li. = le elefante ri. %mor le elefante ri. %eng %spa este elefante. C le jun koj pale peluqueria. %mor le jun koj pale peluqueria. %eng %spa el leon, en la peluqueria. Ch le fante. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elefante. Ch le fante. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elefante. C y utz kawil lu wi le koj. %mor y utz kawil lu wi le koj. %eng %spa te gusta el pelo del leon. Ch n koj. = le koj. %mor le koj. %eng %spa el leon. N chat kuloq chay. %mor chat kuloq chay. %eng %spa sientate Ros. C y le ixpeq ku chomaj. %mor y le ixpeq ku chomaj. %eng %spa la rana piensa. C ah utz we in k'o lu wi. %mor ah utz we in k'o lu wi. %eng %spa mejor si yo tengo el pelo. C junam ruk' le koj y ru malre. %mor junam ruk' le koj y ru malre. %eng %spa como el leon, y por eso. C ku'an le luwi. %mor ku'an le luwi. %eng %spa hace su pelo. P chawi la qajoqe tajin ku. %mor chawi la qajoqe tajin ku. %eng %spa miralo esta. R b'atz' lu wi? %mor b'atz' lu wi? %eng %spa hilo es su pelo. C ah je xa b'atyz. %mor ah je xa b'atyz. %eng %spa a si solo hilo. Ch x b'ach'. = xa b'atz!. %mor xa b'atz!. %eng %spa es hilo. C xa b'atz, pure b'atz lu wi. %mor xa b'atz, pure b'atz lu wi. %eng %spa es hilo, es puro hilo. R lu wi le koj kaq lu wile le koj kaq. %mor lu wi le koj kaq lu wile le koj kaq. %eng %spa el pelo del leon es rojo, el pelo del leon es rojo. *R14-55 C le jun chik, aretaq le xpeq kawakatik. %mor le jun chik, aretaq le xpeq kawakatik. %eng %spa el otro cuando la rana esta paseando. C xa xril le jun, le jun kej, y le kej k'o. %mor xa xril le jun, le jun kej, y le kej k'o. %eng %spa vio al uno, al caballo y el caballo esta. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. P a utz? %mor a utz? %eng %spa te parece? Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P utz? %mor utz? %eng %spa bien? N jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C k'o le jun alanxax. %mor k'o le jun alanxax. %eng %spa esta la naranja. R k'o enaj wich' estacion. %mor k'o enaj wich' estacion. %eng %spa esta la peque¤a estacion. P a qasaj le jun taq kem b'am. %mor a qasaj le jun taq kem b'am. %eng %spa baja estos telara¤as. P al Chay, le. %mor al Chay, le. %eng %spa Ros, ese. R lenaj wich' estacion. %mor lenaj wich' estacion. %eng %spa la peque¤a estacion. P qasa loq. %mor qasa loq. %eng %spa bajalo. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. R enaj wich' estacione. %mor enaj wich' estacione. %eng %spa la peque¤a estacion. P pakalab'a chik'aj. %mor pakalab'a chik'aj. %eng %spa subete arriba. C ah je lenaj wich' estacion. %mor ah je lenaj wich' estacion. %eng %spa a si, la peque¤a estacion. Ch qaxa at. = chaqasa at. %mor *ch-0-*a/qas-a at. %eng %spa bajalo ud. P te katin ch'e elej chikaj. %mor te katin ch'e elej chikaj. %eng %spa te voy a levantar arriba. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C rech, k'o le gasolin. %mor rech, k'o le gasolin. %eng %spa de el, esta la gasolina. P pakalab'a le. %mor pakalab'a le. %eng %spa subete pues. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. P weno, qasaj ku qanoqe. %mor weno, qasaj ku qanoqe. %eng %spa bien, bajalo pues. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. *R14-56 R chana chuwech a Felipe. %mor chana chuwech a Felipe. %eng %spa hagame a mi Felipe. C mattzaq at. %mor mattzaq at. %eng %spa no te caigas. R chana chuwech a Felipe. %mor chana chuwech a Felipe. %eng %spa hagame a mi Felipe. C mattzaq at. %mor mattzaq at. %eng %spa no te caigas. Ch ana chuwech. = chana chuwech. %mor *ch-0-*a/b'an-a chi-w-e-ch. %eng %spa hagame lo a mi. P chaqasaj ku kanoq. %mor chaqasaj ku kanoq. %eng %spa bajalo, dejalo, bajalo. C chaqasaj. %mor chaqasaj. %eng %spa bajalo. Ch taweno. = taweno. %mor taweno. %eng %spa bien. P weno, chachapa ku kanoqe. %mor weno, chachapa ku kanoqe. %eng %spa bien, agarralo. Ch tawena, in chik. = tawena, in chik. %mor tawena, in chik. %eng %spa bien, ahora yo. P ja? %mor ja? %eng %spa que? C at chik. %mor at chik. %eng %spa ud. ahora. R tawen. %mor tawen. %eng %spa bien. N uy, ese le jun. %mor uy, ese le jun. %eng %spa uy, ese uno. C ak, k'o le jun luz, ah. %mor ak, k'o le jun luz, ah. %eng %spa esta esa luz. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. P a katpaqa chi juntiro? %mor a katpaqa chi juntiro? %eng %spa te vas a subir otra vez? C chik achik achik. %mor chik achik achik. %eng %spa ud. ahora, ud. ahora, ahora. Ch taweno. = taweno. %mor taweno. %eng %spa bien. P peri kachap ti'a', kachap loq. %mor peri kachap ti'a', kachap loq. %eng %spa no lo agarras, agarralo. Ch chapo. = kinchapo. %mor *k-0-*in/chap-o. %eng %spa lo agarro. R taweno pues. %mor taweno pues. %eng %spa bien. Ch chapo. = kinchapo. %mor *k-0-*in/chap-o. %eng %spa lo agarro. C tawen. %mor tawen. %eng %spa bien. P weno? chapa k'u kanoqe. %mor weno? chapa k'u kanoqe. %eng %spa bien? agarralo pues. *R14-57 R le in a Felipe. %mor le in a Felipe. %eng %spa yo, Felipe. N xaloq. %mor xaloq. %eng %spa vaya. C k'o wi le al chay, a utz kawil? %mor k'o wi le al chay, a utz kawil? %eng %spa esta ve Ros. te gusta? R kay loq chi le jun tzeye kanoq. %mor kay loq chi le jun tzeye kanoq. %eng %spa el otro se quedo colgado. Ch chik Felipo. = chik Felipo. %mor chik Felipo. %eng %spa Felipe. Ch ki in Felipo. = ki in Felipo. %mor ki in Felipo. %eng %spa yo Felipe. C xa xinkosik. %mor xa xinkosik. %eng %spa me canso. N ah xinkosik. %mor ah xinkosik. %eng %spa me canso. Ch at. = at. %mor at. %eng %spa ud. R i, q'e at. %mor i, q'e at. %eng %spa ud. Ch at, at a cha leh. = at kacha le. %mor at *k-0/cha le. %eng %spa ud., diga. N k'u la wachi'il Felipa. %mor k'u la wachi'il Felipa. %eng %spa y tu compa¤ero Felipe. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. R le at, ay inkatinq'i tat. %mor le at, ay inkatinq'i tat. %eng %spa ud. yo no te aguanto. Ch ab' leh. = laq'ab' le. %mor laq'ab' le. %eng %spa tu mano ve. C ab'ab'. %mor ab'ab'. %eng %spa tu mano. Ch ay, q'i taj. = ma kinaq'i taj. %mor *ma *k-*in-*a/q'i ta-j. %eng %spa no me aguantas. Ch je cha ya nan. = je cha kinya che le qanan. %mor je' /cha *k-0-*in/ya' *che *le *qa-nan. %eng %spa a si dice, le voy a dar a mi mama. R je, ch'apal chi jun cementa cha. %mor je, ch'apal chi jun cementa cha. %eng %spa esta trabado en cemento dice. R je la, le wech in waqani saj. %mor je la, le wech in waqani saj. %eng %spa por alla, el mio lo van a. R kanoqe. %mor kanoqe. %eng %spa subir. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. R ay, xa tea, cha fea, cha fea. %mor ay, xa tea, cha fea, cha fea. %eng %spa es fea, es fea, es fea. Ch qila, qila, xino. = jeqila cine. %mor /*j-0-*e-q/il-a cine. %eng %spa vayamos a ver cine. R b'lulema amal kacha. %mor b'lulema amal kacha. %eng %spa blue demon diga. *R14-58 Ch mal ko cha. = tamal kacha. %mor tamal k-0/cha. %eng %spa tamal diga. N u. %mor u. %eng %spa u. Ch mal koo. = mal koo. %mor mal koo. %eng %spa hay tamal. R ina ja ko'a at tamal kacha. %mor ina ja ko'a at tamal kacha. %eng %spa tienes tamal diga. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R ya kajal tajik. %mor ya kajal tajik. %eng %spa ya se lo cambian. N al Chay, uy, n kaxaq ta le. %mor al Chay, uy, n kaxaq ta le. %eng %spa Ros, no patees la. N samilla. %mor samilla. %eng %spa semilla. Ch tamal ko uy. = awalko. %mor awalko. %eng %spa malco. Ch tamal ko. = amal ko. %mor amal ko. %eng %spa malco. P Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. P jachin aj a ko? %mor jachin aj a ko? %eng %spa quien es duro? N al Chay, cha. %mor al Chay, cha. %eng %spa Ros, dice. R aja ko wa. %mor aja ko wa. %eng %spa es muy fuerte. Ch a'o, a'o. = a'o, a'o. %mor a'o, a'o. %eng %spa a, a. R jun k'aq ali. %mor jun k'aq ali. %eng %spa un muchacha raquitica. N b'ay, (kawaj i laj lu xto xeb'ek). %mor b'ay, (kawaj i laj lu xto xeb'ek). %eng %spa vaya. N komo mal kalchux taj a no. %mor komo mal kalchux taj a no. %eng %spa porque no te sientas. P a k'ax? %mor a k'ax? %eng %spa duele. N b'ay, al Chay. %mor b'ay, al Chay. %eng %spa Vaya, Ros. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. N jun mam al Chay, jun mam al Chay. %mor jun mam al Chay, jun mam al Chay. %eng %spa una gran Ros, una gran Ros. N jun mam al Chay. %mor jun mam al Chay. %eng %spa una gran Ros. P ja? %mor ja? %eng %spa que? R no jawux. %mor no jawux. %eng %spa no, haba. *R14-59 P jas xu'ano. %mor jas xu'ano. %eng %spa que hizo. N b'ay, le jun cib'oy. %mor b'ay, le jun cib'oy. %eng %spa vaya la cebolla. R jun nu jawux. %mor jun nu jawux. %eng %spa una mi haba. N b'ay la Felipe, ku k'amb'i. %mor b'ay la Felipe, ku k'amb'i. %eng %spa vaya Felipe lo lleva. N le jetoq cib'oy. %mor le jetoq cib'oy. %eng %spa las cebollas. N ka k'amb'ila a Felipe, utzi cha. %mor ka k'amb'ila a Felipe, utzi cha. %eng %spa lo vas a llevar Felipe, bien diga. P ay la k'ute. %mor ay la k'ute. %eng %spa ya ves. R aya ay alu' k'o jun nu wolita. %mor aya ay alu' k'o jun nu wolita. %eng %spa Pedro tengo una mi bolita. R xa, xa, la lunan xusipaj chuwech. %mor xa, xa, la lunan xusipaj chuwech. %eng %spa su mama me lo regalo a mi. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. C al chay saj jewa. %mor al chay saj jewa. %eng %spa Ros, venga aca. N ay le b'olita, alchay. %mor ay le b'olita, alchay. %eng %spa la bolita, Ros. R le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. C al chay saj jewa. %mor al chay saj jewa. %eng %spa Ros venga aca. P akawaj jun awe al chay. %mor akawaj jun awe al chay. %eng %spa quieres un tuyo Ros. N al chay cha, kach'aw chi k'ule. %mor al chay cha, kach'aw chi k'ule. %eng %spa Ros, habla el jarrito. N naj al xar, chupam a lele. %mor naj al xar, chupam a lele. %eng %spa adentro de eso. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jat jatala, chakowij. %mor jat jatala, chakowij. %eng %spa anda, a pedirselo apurate. P a atal xar puch al Chay? %mor a atal xar puch al Chay? %eng %spa acaso es jarro ud. Ros? R kintak'e wa, tzajajik. %mor kintak'e wa, tzajajik. %eng %spa me voy a parar. P a tal xar, ay yamero xpax. %mor a tal xar, ay yamero xpax. %eng %spa es jarra, ya casi se quebra. P le naj xar chila le. %mor le naj xar chila le. %eng %spa la jarra por alli. N le naj wich wal pax kan chila cha. %mor le naj wich wal pax kan chila cha. %eng %spa mi hija se quebro por alli. C ah k'onu laq. %mor ah k'onu laq. %eng %spa tiene todavia su mano. N ay al chaya jatoqij kuk'amb'i la. %mor ay al chaya jatoqij kuk'amb'i la. %eng %spa Ros quitalo, lo va a llevar. *R14-60 N Felipa cha, kutoqij b'i chawe. %mor Felipa cha, kutoqij b'i chawe. %eng %spa Felipe dice, te lo va a quitar. N inkuya ta chi kan chawe cha. %mor inkuya ta chi kan chawe cha. %eng %spa no te lo va a dejar dice. N chakowij muda, kachow inaj. %mor chakowij muda, kachow inaj. %eng %spa apurate muda, habla. N al chay chupam alele. %mor al chay chupam alele. %eng %spa Ros, adentro de eso. N katampe ri kamik. %mor katampe ri kamik. %eng %spa vas a oir ahora. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. C saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Ros. N ay al chaya le kachalari chupam. %mor ay al chaya le kachalari chupam. %eng %spa Ros, dice por dentro. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. P tek'uri katchaw chupamewe. %mor tek'uri katchaw chupamewe. %eng %spa entonces vas a hablar adentro. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. P xtane'ik e ko kuk'atisaj. %mor xtane'ik e ko kuk'atisaj. %eng %spa se termino, tiene que encender. P e kata k'ula. %mor e kata k'ula. %eng %spa vas a oir. N Chay o, katak'ula kachawik. %mor Chay o, katak'ula kachawik. %eng %spa Ros, vas a oir que habla. C akatij awa, chila laq. %mor akatij awa, chila laq. %eng %spa vas a comer, con tu escudilla. C a katijo. %mor a katijo. %eng %spa lo comes. P a kat qab'alij pa chim, a utz. %mor a kat qab'alij pa chim, a utz. %eng %spa te vamos a meter en el metate, te parece. N a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. P a utz. %mor a utz. %eng %spa bien. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N no. %mor no. %eng %spa no. P jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. C no, a utz. %mor no, a utz. %eng %spa no, bien. N al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R na b'alij in. %mor na b'alij in. %eng %spa metame a mi. *R14-61 C al. %mor al. %eng %spa pasa. N no le at tzi jun at rij chik. %mor no le at tzi jun at rij chik. %eng ud. ya eres muy vieja. %mor ya eres muy vieja. %eng P tawen a utz. %mor tawen a utz. %eng %spa bien. C k'o le jun. %mor k'o le jun. %eng %spa esta el uno. N al chaya, kato kachaw k'uri. %mor al chaya, kato kachaw k'uri. %eng %spa Ros, oyes, habla. N le naj al chaya kamik. %mor le naj al chaya kamik. %eng %spa la Ros, ahora. Ch uy kaliman u. = uy kaliman u. %mor uy kaliman u. %eng %spa uy kaliman. N u jun pumpik upam ak'ali. %mor u jun pumpik upam ak'ali. %eng %spa esta ni¤a barrigona. Ch jun we kaliman. = jun we kaliman. %mor jun we kaliman. %eng %spa un muro, kaliman. R ay, kukicha le qa samilla. %mor ay, kukicha le qa samilla. %eng %spa va a escarbar nuestra semilla. R ay jun taq b'uchub'ik ak'. %mor ay jun taq b'uchub'ik ak'. %eng %spa a esas gallinas. R ke al tarese. %mor ke al tarese. %eng %spa son de Teresa. P al chay chachapa le naj ake. %mor al chay chachapa le naj ake. %eng %spa Ros, agarra a la gallina. R chataranej b'i at jela. %mor chataranej b'i at jela. %eng %spa siguelo ud. por alli. Ch muda. = muda. %mor muda. %eng %spa muda. N muda chi. %mor muda chi. %eng %spa muda dice. P chachapa loq. %mor chachapa loq. %eng %spa agarralo. N k'ama loq al chay, mapichij. %mor k'ama loq al chay, mapichij. %eng %spa traigalo Ros, no lo estripes. N keyajanik. %mor keyajanik. %eng %spa rega¤an. P jachin aj chaq'e? %mor jachin aj chaq'e? %eng %spa de quien es? N rech o wa lej tzib' da. %mor rech o wa lej tzib' da. %eng %spa es del escribiente muchacho. P mi we taj. %mor mi we taj. %eng %spa no es de uds. N no, qetaj, k'ota qe'uj. %mor no, qetaj, k'ota qe'uj. %eng %spa no es nuestro, nosotros no tenemos. N kech k'ute, chaya. %mor kech k'ute, chaya. %eng %spa de nosotros pues, Ros. P chacha le naj ak'e. %mor chacha le naj ak'e. %eng %spa escoje a la gallina. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. *R14-62 N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. V chata, chata k'ule naj chaya. %mor chata, chata k'ule naj chaya. %eng %spa oiga, oiga Ros. V kachaw k'ula chupam. %mor kachaw k'ula chupam. %eng %spa va a hablar adentro. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. C kacha le jun ak'. %mor kacha le jun ak'. %eng %spa dice el gallo. Ch le pip. = le pip. %mor le pip. %eng %spa pip. P yamero kak'isik al chay. %mor yamero kak'isik al chay. %eng %spa ya mero se termina Ros. N chachapaloq chaya yamero. %mor chachapaloq chaya yamero. %eng %spa agarralo, Ros yamero. N kak'isik chakawij kachaw. %mor kak'isik chakawij kachaw. %eng %spa se termina, apurate va. N kamik kachaw enaj al chay. %mor kamik kachaw enaj al chay. %eng %spa hablar ahora, la Ros. N chakowij. %mor chakowij. %eng %spa apurate. P chama loq. %mor chama loq. %eng %spa traigalo. N ay le naj ak'echachupa k'ute. %mor ay le naj ak'echachupa k'ute. %eng %spa la gallina agarralo. N kula k'u qaj ruk' al chay. %mor kula k'u qaj ruk' al chay. %eng %spa con el Ros. C jun ak'. %mor jun ak'. %eng %spa una gallina. P ya xb'ek. %mor ya xb'ek. %eng %spa ya se fue. N al chay chachapa, al chay cha chapa. %mor al chay chachapa, al chay cha chapa. %eng %spa Ros, agarralo, Ros, agarralo. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. N chachapa, chachapa al chay. %mor chachapa, chachapa al chay. %eng %spa agarralo, agarralo Ros. N chucha pa k'uloqe chachapa k'ut. %mor chucha pa k'uloqe chachapa k'ut. %eng %spa agarralo, agarralo. Ch ay luwa. = ay luwa. %mor ay luwa. %eng %spa su comida. N upachi. %mor upachi. %eng %spa tu boca. P ay, chupa la junawe al Chay. %mor ay, chupa la junawe al Chay. %eng %spa agarra el tuyo Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chapa la jun awe. %mor chapa la jun awe. %eng %spa agarra el tuyo. *R14-63 R chaqatej jela al chay. %mor chaqatej jela al chay. %eng %spa atajalo por alla Ros. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa bien. C cha chap. %mor cha chap. %eng %spa agarra. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. C jas uwach le juni al Talin. %mor jas uwach le juni al Talin. %eng %spa que es esto Catarina. R chaqa, ch'aqatije nu parawa. %mor chaqa, ch'aqatije nu parawa. %eng %spa comes mi paragua. N al chay xak'anta b'a loq. %mor al chay xak'anta b'a loq. %eng %spa Ros, lo vieras traido. N xak'amta b'a loq, al chay. %mor xak'amta b'a loq, al chay. %eng %spa no lo trajistes Ros. N le al Chay, al Chay yamera. %mor le al Chay, al Chay yamera. %eng %spa la Ros, Ros yamero. N kach'aw linaj al Chay chupam. %mor kach'aw linaj al Chay chupam. %eng %spa habla la Ros adentro. N chach'aw ok. %mor chach'aw ok. %eng %spa habla. P chach'awa k'ut yamer kak'isik. %mor chach'awa k'ut yamer kak'isik. %eng %spa habla pues, yamero se termina. N yamera kakisik. %mor yamera kakisik. %eng %spa yamero se termina. P tekuri kato jas uwach e kab'ij. %mor tekuri kato jas uwach e kab'ij. %eng %spa entonces oyes que es lo que dices. P ch'awa k'ute. %mor ch'awa k'ute. %eng %spa habla pues. N ch'awa k'ut ak'al. %mor ch'awa k'ut ak'al. %eng %spa habla pues ni¤o. Ch chupuh. = chachupu. %mor *ch-0-*a/chup-u. %eng %spa apagalo. P ja? %mor ja? %eng %spa que? C yamera. %mor yamera. %eng %spa yamero. P chawiyej na, chawila b'a. %mor chawiyej na, chawila b'a. %eng %spa espera, mira. Ch chupu warlih. = chachupu le wari. %mor *ch-0-*a/chup-u *le wari. %eng %spa apaga esto. N qanampena chawiyex taj na al Chay. %mor qanampena chawiyex taj na al Chay. %eng %spa espera, espera un momento Ros. Ch k'ixik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. P ch'aw, chab'ej b'a le kib'i le jetaq. %mor ch'aw, chab'ej b'a le kib'i le jetaq. %eng %spa diga los nombres de los. P chikope tekuri kato. %mor chikope tekuri kato. %eng %spa animales, despues oyes. Ch jun koj. = jun koj. %mor jun koj. %eng %spa un leon. *R14-64 R rech lal Chay. %mor rech lal Chay. %eng %spa es de Ros. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch a Chay. = lal Chay. %mor lal Chay. %eng %spa la Ros. Ch ch'ob' leh. = kinch'ob'o le. %mor *k-0-*in/ch'ob'-*o le. %eng %spa lo se. Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa Simon. R Felipe. %mor Felipe. %eng %spa Felipe. P chab'ij k'ut, tekuri ku'an chiri k'ut. %mor chab'ij k'ut, tekuri ku'an chiri k'ut. %eng %spa diga pues, entonces hace. N jas kib'i lintaq chikope, jas kib'i? %mor jas kib'i lintaq chikope, jas kib'i? %eng %spa como se llaman los animales? P ku'an chiri kakisike kato. %mor ku'an chiri kakisike kato. %eng %spa lo hace aqui, lo recogen lo oyes. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. R peri sus o juliando. %mor peri sus o juliando. %eng %spa pero Jesus, Julio. C k'o le jun al Chay. %mor k'o le jun al Chay. %eng %spa esta la Ros. R como quera Julio, Julia. %mor como quera Julio, Julia. %eng %spa como fuera Julia. C k'o le jun al chay. %mor k'o le jun al chay. %eng %spa esta la Ros. R como quera julio, julia. %mor como quera julio, julia. %eng %spa como querra Julio. R como queran julio, julia. %mor como queran julio, julia. %eng %spa como quiera Julio. C k'o le jun al Chay. %mor k'o le jun al Chay. %eng %spa esta la Ros. R wene esta dia julio, julia. %mor wene esta dia julio, julia. %eng %spa talves dia Julio. N ay, al Chay. %mor ay, al Chay. %eng %spa Ros. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. N chab'ij awe jas kub'ij lal Lita le. %mor chab'ij awe jas kub'ij lal Lita le. %eng %spa diga ud. que hice Margarita. N we ta kato jas le kub'ij linaj tzij le. %mor we ta kato jas le kub'ij linaj tzij le. %eng %spa si oyes que dice esa palabrita. R b'uenas tardes Julio, julia. %mor b'uenas tardes Julio, julia. %eng %spa Buenas tardes Julio. N chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R chach'awa, chach'awa k'ut. %mor chach'awa, chach'awa k'ut. %eng %spa habla pues, habla pues. N yamero kach'awik linaj al Chaya chupam. %mor yamero kach'awik linaj al Chaya chupam. %eng %spa yamero habla, Ros adentro. *R14-65 N n kata tane lori. %mor n kata tane lori. %eng %spa creo que no oyes. R b'ay, kak, kak. %mor b'ay, kak, kak. %eng %spa vaya, rojo, rojo. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. C saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. R ya. %mor ya. %eng %spa que. N no, b'ay le naj al Talin. %mor no, b'ay le naj al Talin. %eng %spa vaya la Catarina. N kata lu ch'ab'al, kachawa. %mor kata lu ch'ab'al, kachawa. %eng %spa vas a oir sus palabras, va hablar. N le junaj al Talin chupam kamik. %mor le junaj al Talin chupam kamik. %eng %spa la catarina adentro hay. N kat chawa le at, chat sepelilob'oq. %mor kat chawa le at, chat sepelilob'oq. %eng %spa ud. va a hablar, sientate. C ay tzaq le at le, kachowik. %mor ay tzaq le at le, kachowik. %eng %spa te caistes, hablas. N kojola la u'uq. %mor kojola la u'uq. %eng %spa ponga tu corte. C kach'awiki. %mor kach'awiki. %eng %spa habla. P yamero kak'isike xa jub'iq chike. %mor yamero kak'isike xa jub'iq chike. %eng %spa yamero termino, ya solo un poco. P tasa'aj. %mor tasa'aj. %eng %spa venga. Ch e'u. = e'u. %mor e'u. %eng %spa bien. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. N kama k'ula la wuq nan. %mor kama k'ula la wuq nan. %eng %spa traiga tu corte mama. N kama k'ula wuq, al chay, al chay. %mor kama k'ula wuq, al chay, al chay. %eng %spa traiga tu corte, Ros, Ros. N ay lej al chingon lej ak'al. %mor ay lej al chingon lej ak'al. %eng %spa eres muy chingona. C saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Ros. N chaya kinjok' chinu. %mor chaya kinjok' chinu. %eng %spa Ros, tengo que moler otra vez. C ah le jun koj. %mor ah le jun koj. %eng %spa el leon. P le jun kej. %mor le jun kej. %eng %spa un caballo. R ana chinajexe kej. %mor ana chinajexe kej. %eng %spa sostengame. C nk'ota modo. %mor nk'ota modo. %eng %spa no se puede. N ah je awe, kintzoqopij jun qeb'al chirij awi. %mor ah je awe, kintzoqopij jun qeb'al chirij awi. %eng %spa a si, te voy a meter una tinaja en tu cuello. *R14-66 C ma kin kowin taj. %mor ma kin kowin taj. %eng %spa no puedo. P chapa ku le junaj ak'e al chay. %mor chapa ku le junaj ak'e al chay. %eng %spa agarra esa gallina Ros. R are la pedro, la pedro kopan. %mor are la pedro, la pedro kopan. %eng %spa es Pedro, Pedro llega. R k'a chikaj le jun le, le ciela. %mor k'a chikaj le jun le, le ciela. %eng %spa hasta arriba, ese, el cielo. Ch ay nan lik, ay nan. = nan k'olik. %mor ay nan /*k'o:-l-ik. %eng %spa mama esta. P le ciley. %mor le ciley. %eng %spa cielo. C la ciela. %mor la ciela. %eng %spa el cielo. R pa le kiyela, pale ciela. %mor pa le kiyela, pale ciela. %eng %spa en el cielo. C jawi k'owi le ciela. %mor jawi k'owi le ciela. %eng %spa en donde esta el cielo. N chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R le. %mor le. %eng %spa ese. N chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. C le. %mor le. %eng %spa ese. R b'uenas tardes julia. %mor b'uenas tardes julia. %eng %spa buenas tardes Julia. N al chay tajin chi kachawik. %mor al chay tajin chi kachawik. %eng %spa Ros, ya esta hablando. N sa'aj al chaya. %mor sa'aj al chaya. %eng %spa venga Ros. P chata k'ut al chay sa'aj. %mor chata k'ut al chay sa'aj. %eng %spa oiga pues Ros. Venga. N kachaw k'ulenaj al chay. %mor kachaw k'ulenaj al chay. %eng %spa habla la Ros. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N kan chib'a al chay. %mor kan chib'a al chay. %eng %spa ya esta enojada Ros. N chakojo b'ik. %mor chakojo b'ik. %eng %spa metelo. R tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se cayo. Ch chana at, ak' eh. = cha'ana at le ak' e. %mor ch-0-a/b'an-a at *le ak' e. %eng %spa haga ud. su molida. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch mam. = mam. %mor mam. %eng %spa grande. C le mama ak'. %mor le mama ak'. %eng %spa el gran gallo. *R14-67 Ch jun mam. = jun mam. %mor jun mam. %eng %spa un grande. C le jun mama ak'. %mor le jun mama ak'. %eng %spa la gran gallina. Ch jun mam li. = le jun mam ri. %mor le jun mam ri. %eng %spa este grande. N al chay sa'aj. %mor al chay sa'aj. %eng %spa Ros, venga. Ch al Tarin jama le. *** = al Tarin jama le. %mor al Tarin /j-0-a/k'am-a le. %eng %spa Catarina anda a traer. Ch chile mano, le. = chile mano, le. %mor Simon. %eng %spa Simon. P ah nkatkowin taj. %mor ah nkatkowin taj. %eng %spa no puedes. C jas uwach ku'ano le al chay. %mor jas uwach ku'ano le al chay. %eng %spa que es lo que hace Ros. R kin. %mor kin. %eng %spa hago. P kuchap le ak'. %mor kuchap le ak'. %eng %spa agarra la gallina. C kuchap le jun ak'. %mor kuchap le jun ak'. %eng %spa agarra la gallina. R nan ken chapa loq. %mor nan ken chapa loq. %eng %spa mama lo voy ir a traer. C kachap le jun ak'. %mor kachap le jun ak'. %eng %spa agarra la gallina. R jat a qatej, jat jetaqale. %mor jat a qatej, jat jetaqale. %eng %spa anda a detenerlo, anda a detenerlo. P ay kuxej rib' chare. %mor ay kuxej rib' chare. %eng %spa le tiene miedo. N kuxej rib' chuwa me's. %mor kuxej rib' chuwa me's. %eng %spa le tuvo miedo el gato. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. N m. %mor m. %eng %spa m. P chachapa k'uloq al Chay. %mor chachapa k'uloq al Chay. %eng %spa agarralo pues Ros. Ch mi juli, mi xono milo. = mi julia, mi zona milio. %mor mi julia, mi zona milio. %eng %spa mi Julia, mi Emilio. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch xono, xono. = zona. %mor zona. %eng %spa zona. P mala je'wa, mala je'wa? %mor mala je'wa, mala je'wa? %eng %spa traigalo aca. Ch un mi tik, kikoh. = un mi tik, kikoh. %mor un mi tik, kikoh. %eng %spa un mi tiko. N ali ma qupij che lu q'ul ali. %mor ali ma qupij che lu q'ul ali. %eng %spa muchacho no le quebres el pescuezo. Ch chupu', chupu'. = chachupu. %mor *ch-0-*a/chup-u. %eng %spa apagalo. *R14-68 C chupu. %mor chupu. %eng %spa apagalo. Ch chupu arli. = chachupu le wari. %mor *ch-0-*a/chup-u *le wari. %eng %spa apaga esto. P jas uwach awuka'ame? %mor jas uwach awuka'ame? %eng %spa que tienes en tu mano. Ch cha jon. = tzajon. %mor tzajon. %eng %spa jaboncillo. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch koj jalom uj. = kaqakoj pa qajalom uj. %mor *k-0-*qa/koj *pa *qa-jalom uj. %eng %spa lo ponemos en nuestras cab'ezas. P no le june. %mor no le june. %eng %spa no este uno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P la le'. %mor la le'. %eng %spa ese. Ch xona. = zona. %mor zona. %eng %spa zona. P xona. %mor xona. %eng %spa zona. N xona. %mor xona. %eng %spa zona. Ch n xona. = zona. %mor zona. %eng %spa zona. P jas ku jas ku'ano le. %mor jas ku jas ku'ano le. %eng %spa que lo que hace. R pon chi. %mor pon chi. %eng P chatzoqopijimpe b'ik. %mor chatzoqopijimpe b'ik. %eng %spa sueltatlo. C xelb'ik le ak'. %mor xelb'ik le ak'. %eng %spa salio la gallina. N al chay, jas le ka'ano al chay. %mor al chay, jas le ka'ano al chay. %eng %spa Ros que es lo que haces Ros. N sa'aj. %mor sa'aj. %eng %spa venga. C xelb'ik. %mor xelb'ik. %eng %spa salio. Ch uy kaliman, kaliman. = uy kaliman, kaliman. %mor uy kaliman, kaliman. %eng %spa kaliman, kaliman. N upachi al chay. %mor upachi al chay. %eng %spa tu boca Ros. R ay ximp, xim pachalej. %mor ay ximp, xim pachalej. %eng %spa lo aplaste. R lu laj rixk'aq. %mor lu laj rixk'aq. %eng %spa una su u¤a. N taneri kakamisaj, kajoror al nola. %mor taneri kakamisaj, kajoror al nola. %eng %spa y si lo vieras matado, brava. Ch tah chi' ch'ok. = kuta luchi' le ch'ok. %mor *k-0-*u/ta' *le *u-chi' *le ch'ok. %eng %spa oye la voz del pajaro. Sanate. *R14-69 N kuta le ch'ok chi. %mor kuta le ch'ok chi. %eng %spa oye al sanate. R ah no chiri b'alaj al chay. %mor ah no chiri b'alaj al chay. %eng %spa por eso Ros. R xu wakax. %mor xu wakax. %eng %spa mi pierna duele. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues dice. R tzi ka wonwotilo b'ik. %mor tzi ka wonwotilo b'ik. %eng %spa esta de un lado para otro. N al chay yamero chawilob' linaj. %mor al chay yamero chawilob' linaj. %eng %spa Ros, yamero vistes la. N al chay, utz b'ala. %mor al chay, utz b'ala. %eng %spa Ros, esta bien. P chat k'ulilob'oq. %mor chat k'ulilob'oq. %eng %spa sientate. Ch le'lo'b'ik, le'lo'b'ik. = ketzalob'ik. %mor *k-0/etzalob'-ik. %eng %spa sale. C k'o la laq. %mor k'o la laq. %eng %spa tienes tu trasto. Ch k'ach, k'a, k'ach. = ketzalob'ik. %mor k-0/etzalob'-ik. %eng %spa se descompone. P chawe tzab'ej ku le naj taq alaqi. %mor chawe tzab'ej ku le naj taq alaqi. %eng %spa juega con estos tus trastos. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. Ch taq alaq, taq alaq cha le wari? = taq alaq, taq alaq cha le wari? %mor taq a-laq /cha le wari? %eng %spa tus trastos, estos son tus trastos dice? P ka kaya kiwa le zona cha, cha. %mor ka kaya kiwa le zona cha, cha. %eng %spa les das de comer a los soldados dice. P chana kule julaj taq arikil ri. %mor chana kule julaj taq arikil ri. %eng %spa haga tus comiditas. P a utz. %mor a utz. %eng %spa te parece. R lu wa le zona le cha. %mor lu wa le zona le cha. %eng %spa la comida del soldado dice. C chaya le zona chupam. %mor chaya le zona chupam. %eng %spa ponga al soldado adentro. R kaya jun uti' cha. no? kaya. %mor kaya jun uti' cha. no? kaya. %eng %spa dale una su carne dice, no, le das? R jun uti' cha. %mor jun uti' cha. %eng %spa una su carne dice. Ch jun, jun ti' cha'. = le jun uti' cha. %mor *le jun *u-ti' /cha. %eng %spa su carne dice. R no, jun uti' cha. june cha. %mor no, jun uti' cha. june cha. %eng %spa una su carne dice, uno dice. N kaya jun sol utem cha. %mor kaya jun sol utem cha. %eng %spa le das una su silla dice. R le cha, b'olom uti' cha. %mor le cha, b'olom uti' cha. %eng %spa ese dice, carne azada dice. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. *R14-70 R utz u uyom pu jalom cha. %mor utz u uyom pu jalom cha. %eng %spa mejor lo tiene en su cabeza. R k'o lu q'aq cha. %mor k'o lu q'aq cha. %eng %spa tiene su fuego. C xel b'ik. %mor xel b'ik. %eng %spa salio. R lu q'aq e cha. %mor lu q'aq e cha. %eng %spa su fuego dice. P jas uwach eriri? %mor jas uwach eriri? %eng %spa que es esto. R ah no cha. %mor ah no cha. %eng %spa ah no dice. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch kape warlih cha. = kape le wari cha. %mor k-0/pet *le wari /cha. %eng %spa viene esto dice. P jas uwach eriri? %mor jas uwach eriri? %eng %spa que es esto? Ch chajon. = tzajon. %mor tzajon. %eng %spa jaboncillo. R o tzajon. %mor o tzajon. %eng %spa jaboncillo. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chajon, chajon. = tzajon. %mor tzajon. %eng %spa jaboncillo. R utza. %mor utza. %eng %spa mejor. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. R b'uenas tardes julio, julia. %mor b'uenas tardes julio, julia. %eng %spa buenas tardes Julia. P a katij k'u tale? %mor a katij k'u tale? %eng %spa y comes eso? R b'uenas tardes julia, julia. %mor b'uenas tardes julia, julia. %eng %spa buenas tardes Julia. R b'uenas tardes julia. %mor b'uenas tardes julia. %eng %spa buenas tardes Julia. P a katijo le tzajone? katijo? %mor a katijo le tzajone? katijo? %eng %spa comes el jaboncillo? lo comes? P tij taj? %mor tij taj? %eng %spa no lo como? C tij taj? %mor tij taj? %eng %spa no lo como? R b'uenas tardes julia, julia. %mor b'uenas tardes julia, julia. %eng %spa buenas tardes julia, julia. N jas u'anom le tzajon al Chay? %mor jas u'anom le tzajon al Chay? %eng %spa que tiene el jaboncillo Ros? P a ki? chanampe aprob'ar. %mor a ki? chanampe aprob'ar. %eng %spa es dulce? apruebalo? N le al Lin, Lin, al Lin. %mor le al Lin, Lin, al Lin. %eng %spa la Catarina, Catarina, Catarina. *R14-71 N chaya ka q'an le jun swetra le. %mor chaya ka q'an le jun swetra le. %eng %spa levanta ese sweater. R b'uenas tardes julio, julia. %mor b'uenas tardes julio, julia. %eng %spa buenas tardes, julio, julia. N tota'ijnakan nuq'ab'e. %mor tota'ijnakan nuq'ab'e. %eng %spa sacude su manga. Ch ch'oh. = ch'oh. %mor ch'oh. %eng %spa raton. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R b'uenas tardes julio, julia. %mor b'uenas tardes julio, julia. %eng %spa buenas tardes Julio, Julia. N xt, al chaya, di, muda, yamera. %mor xt, al chaya, di, muda, yamera. %eng %spa Ros, muchacha, yamero. N kach'aw linaj al Chay chikowij. %mor kach'aw linaj al Chay chikowij. %eng %spa habla Ros, Ros apurense. Ch lee pach ee chajon. = kinpach le tzajon. %mor *k-0-*in/pach le tzajon. %eng %spa estripar el jaboncilla. N ja? %mor ja? %eng %spa que? R b'uenas tardes Julia, julia. %mor b'uenas tardes Julia, julia. %eng %spa buenas tardes Julio, Julia. R b'uenas tardes julia, julia. %mor b'uenas tardes julia, julia. %eng %spa buenas tardes Julio, Julia. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch julia. = julia. %mor julia. %eng %spa julia. R oh estard mi julia. %mor oh estard mi julia. %eng %spa buenas tardes mi julia. R b'uenas tardes mi julia, julia. %mor b'uenas tardes mi julia, julia. %eng %spa buenas tardes mi julia, Julio. N saj k'ute. %mor saj k'ute. %eng %spa venga pues. Ch wich' ajah. = wich' leja. %mor wich' leja. %eng %spa la casa es peque¤a. N saj nan. %mor saj nan. %eng %spa venga mama. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. N saj k'ut al Chay cha. %mor saj k'ut al Chay cha. %eng %spa venga pues Ros, dice. R kame wala. = xkam le wal. %mor xkam le wal. %eng %spa recibieron mi hija. N mudo, tol upuja. %mor mudo, tol upuja. %eng %spa mundo, calva. P saj k'ut al Chay. %mor saj k'ut al Chay. %eng %spa venga pues Ros. N al chay cha, saj k'ut. %mor al chay cha, saj k'ut. %eng %spa Ros dice, venga pues. Ch ch'ay cha. = ch'ay cha. %mor chay /cha. %eng %spa Ros dice. *R14-72 R ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch b'uli. = b'uli. %mor b'uli. %eng %spa N Chaya. %mor Chaya. %eng %spa Ros. R qana yakis. %mor qana yakis. %eng %spa hagamos yaks. Ch no, nan, nan. = no, nan, nan. %mor no, nan, nan. %eng %spa no, mama, mama. N yamero kach'awik cha, ay. %mor yamero kach'awik cha, ay. %eng %spa yamero habla dice. N laj b'a ki chila la q'ab', k'o chinaj. %mor laj b'a ki chila la q'ab', k'o chinaj. %eng %spa ya como estara tu mano, hay. N azukala, Chay, Chaya. %mor azukala, Chay, Chaya. %eng %spa azucar dice Ros. R jetaq chi'a tur e ri cha. %mor jetaq chi'a tur e ri cha. %eng %spa a si es tu teta dice. R jetaq chatur cha, jetaq. %mor jetaq chatur cha, jetaq. %eng %spa a si es tu teta dice, a si. R chatur e ri cha. %mor chatur e ri cha. %eng %spa es tu teta dice. P saj k'ut, le ri yamera kak'isike. %mor saj k'ut, le ri yamera kak'isike. %eng %spa venga pues es yamero se termina. P b'ay, n kach'aw ta b'ala, kaqalajin. %mor b'ay, n kach'aw ta b'ala, kaqalajin. %eng %spa no va hablar, no se. P ta la la ch'ab'al chupam. %mor ta la la ch'ab'al chupam. %eng %spa oye tu habla, adentro. C ah, xkisik. %mor ah, xkisik. %eng %spa se termino. N k'isik al Chaya, le. %mor k'isik al Chaya, le. %eng %spa se termino Ros. C xkisik le jun. %mor xkisik le jun. %eng %spa se termino el uno. R yamera kach'aw. %mor yamera kach'aw. %eng %spa yamero habla. C ya xkisik. %mor ya xkisik. %eng %spa ya se termino. R yamera kach'awik tzije chi. %mor yamera kach'awik tzije chi. %eng %spa yamero habla ya a. R ku'ana le le. %mor ku'ana le le. %eng %spa si hace. C ya xkisik, ya xkisik. %mor ya xkisik, ya xkisik. %eng %spa se termino, ya se termino. Ch ya b'aqwach, chajon. = kinya pa b'aqwach le tzajon. %mor *k-0-*in/ya' *pa b'aqwach *le tzajon. %eng %spa te voy a poner en los ojos el jab'oncillo. N kinmim pa chi. %mor k-0-in/mim pa a-chi'. %eng %spa te lo meto en le boca. R no awetz'ab'al, le wetz'ab'al. %mor no awetz'ab'al, le wetz'ab'al. %eng %spa tu juguete, mi juguete. C ah, le etz'ab'alin. %mor ah, le etz'ab'alin. %eng %spa mi juguete. *R14-73 R le wetz'ab'al. %mor le wetz'ab'al. %eng %spa mi juguete. C le wetz'ab'al in, le wetz'ab'al in. %mor le wetz'ab'al in, le wetz'ab'al in. %eng %spa mi juguete, mi juguete. N kayise. %mor kayise. %eng %spa callese. R le wetz'le. %mor le wetz'le. %eng %spa el mio. N xt al Chay, al Chay, al Chay. %mor xt al Chay, al Chay, al Chay. %eng %spa Ros, Ros, Ros. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. N al Chay we xarik la, xarik la lu. %mor al Chay we xarik la, xarik la lu. %eng %spa Ros, si encuentras a Pedro. N b'ay, kayajan kula le rixoqil. %mor b'ay, kayajan kula le rixoqil. %eng %spa vaya, va a rega¤ar su mujer. N al Chay, al Chay. %mor al Chay, al Chay. %eng %spa Ros, Ros. C ma ch'ay taj. %mor ma ch'ay taj. %eng %spa no lo pegues. N m. %mor m. %eng %spa m. *xkis le cinta R-14.