.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 20 .N:2 .H:Al Cha:y 20 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;4.10 *No of utterances: 271 *MLU: 3.49 *R20-1 T da jasche la la k'alab' da. %mor da jasche la la k'alab' da. %eng %spa muchacho, porque los ni¤os. T k'ate kiki'an, kate kiki'an. %mor k'ate kiki'an, kate kiki'an. %eng %spa despues hacen, despues hacen. T cortar le le cuando chiri kape. %mor cortar le le cuando chiri kape. %eng %spa cortar, cuando viene. T jun jun are jas na k'ule. %mor jun jun are jas na k'ule. %eng %spa uno, uno saber. T jas le kuj tzijon uj paqa. %mor jas le kuj tzijon uj paqa. %eng %spa asi como hablamos nosotros. T entre eso pues qatzi keqululik. %mor entre eso pues qatzi keqululik. %eng %spa como murmuran. T jeta ku'ano njeta ku'ano. %mor jeta ku'ano njeta ku'ano. %eng %spa no hace asi, no hace asi. T injetamas. %mor injetamas. %eng %spa no hace mas. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P pares mey kix kixej kib'. %mor pares mey kix kixej kib'. %eng %spa saber por eso se asustan. P le le. %mor le le. %eng %spa ese. N e tzikupak chiluwi chupalaj. %mor e tzikupak chiluwi chupalaj. %eng %spa arregla su pelo en su cara. N ni modo xelloq. %mor ni modo xelloq. %eng %spa asi que salio. P xel k'ula. %mor xel k'ula. %eng %spa sale pues. N wile xa jun. %mor wile xa jun. %eng %spa donde esta solo uno. P xa. %mor xa. %eng %spa solo. ch keb', jun wech, jun wech. %mor keb', jun wech, jun wech. %eng %spa 2, un mio, un mio. N ay impe le jun al juana. %mor ay impe le jun al juana. %eng %spa mira la Juana. N alaj jun u jalome xt ka'an taj. %mor alaj jun u jalome xt ka'an taj. %eng %spa mira su cabeza, no lo hagas. T de eso si are k'ula laj. %mor de eso si are k'ula laj. %eng %spa eso si es pues. T awopise. %mor awopise. %eng %spa oficio. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R ay kachaw k'ut. %mor ay kachaw k'ut. %eng %spa habla pues. R jun al juana le jun ukalob'. %mor jun al juana le jun ukalob'. %eng %spa la juana, en su lazo. N katzan k'u le junaj al Sara chike. %mor katzan k'u le junaj al Sara chike. %eng %spa se rie Sara de ellos. T jawi xesax wi le ri di. %mor jawi xesax wi le ri di. %eng %spa donde sacaron esto muchacha. *R20-2 N chuwaja wiri. %mor chuwaja wiri. %eng %spa eso es en el patio. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R qalajine jetaq. %mor qalajine jetaq. %eng %spa se vio los. N ay tzile jun al Juana. %mor ay tzile jun al Juana. %eng %spa mira a Juana. N k'o xele turas tajin ku'an. %mor k'o xele turas tajin ku'an. %eng %spa esta debajo del durazno esta haciendo. N keb' xqalajinik, kimb'ij k'u in. %mor keb' xqalajinik, kimb'ij k'u in. %eng %spa 2 se vio, y yo digo. N xa qequm xelik. %mor xa qequm xelik. %eng %spa salio obscuro. N no al Rosario le le lal Juana. %mor no al Rosario le le lal Juana. %eng %spa la Rosaria, la Juana. N le ku'an ukem, qana ay. %mor le ku'an ukem, qana ay. %eng %spa hace su tejido, espera. N jun al Rosario ri xurachaqij. %mor jun al Rosario ri xurachaqij. %eng %spa la Rosaria, lo rompio. R jawi chi k'u wi chi le june nan. %mor jawi chi k'u wi chi le june nan. %eng %spa en donde estara el grande. R hab'er pues mama. %mor hab'er pues mama. %eng %spa haber pues mama. C jachinoqe. %mor jachinoqe. %eng %spa quien. R se voy a mirar. %mor se voy a mirar. %eng %spa se me voy a mirar. N awusiwa. %mor awusiwa. %eng %spa abusiva. C al chay jachinoqe. %mor al chay jachinoqe. %eng %spa Rosaria quien. R laqami le jun. %mor laqami le jun. %eng %spa esta el uno. C la qab' le juni. %mor la qab' le juni. %eng %spa estuvo este uno. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. N ay kacha ya'a. %mor ay kacha ya'a. %eng %spa lo dice asi. T aya ya ya la jun. %mor aya ya ya la jun. %eng %spa este uno. T la k'ute da le. %mor la k'ute da le. %eng %spa ya ves muchacho. Ch ay jun al Juana an ukem. = ay jun al Juana ku'an ukem. %mor ay jun al Juana *k-0-*u/b'an u-kem. %eng %spa hace su tejido. T waral ne in kuwi pirila le. %mor waral ne in kuwi pirila le. %eng %spa aqui estoy, pero eso. T ka le kapoyisitajike tonce are. %mor ka le kapoyisitajike tonce are. %eng %spa hizo como que entonces. T le wan tana le don Carlos le k'o chila le le. %mor le wan tana le don Carlos le k'o chila le le. %eng %spa eso es la ventana don Carlos esta por alli. *R20-3 N are, ra welta ruk' jun masa'n. %mor are, ra welta ruk' jun masa'n. %eng %spa con una manzana. N xawilo? %mor xawilo? %eng %spa lo vistes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N ah ki le jun al Juan chatkay le jun ujalom. %mor ah ki le jun al Juan chatkay le jun ujalom. %eng %spa mira la Juana, mira su cabeza. N u'anom. %mor u/b'an-om. %eng %spa lo que ha hecho. Ch na jo. = na jo. %mor na /jo. %eng %spa vamos. T tzijona kut, ta saj kut di. %mor tzijona kut, ta saj kut di. %eng %spa habla pues, venga pues muchacha. N saj, chalchux kajoqe. %mor saj, chalchux kajoqe. %eng %spa venga sientate. R a ki lu'anom lenaj al Chay. %mor a ki lu'anom lenaj al Chay. %eng %spa fijate lo que ha hecho Rosaria. C kinetz'an taj. %mor kinetz'an taj. %eng %spa no juego. T kine, kinetz'an in chalchoqoq al Rosaria. %mor kine, kinetz'an in chalchoqoq al Rosaria. %eng %spa juego yo, diga Rosaria. T chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. R lenaj al at e, lenaj al ate, lenaj al at chiri. %mor lenaj al at e, lenaj al ate, lenaj al at chiri. %eng %spa ud. ud., aqui. R xil la li le. %mor xil la li le. %eng %spa vieron a la muchacha. Ch lal Talin le. = lal Talin le. %mor lal Talin le. %eng %spa Catarina ve. P mare taj. %mor mare taj. %eng %spa no es. C mare taj. %mor mare taj. %eng %spa no es. N jachin ku le jun chike? %mor jachin ku le jun chike? %eng %spa y quiere es el otro? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jachin le jun chik? %mor jachin le jun chik? %eng %spa quien es el otro? Ch Chay. = lal chay. %mor lal chay. %eng %spa Rosaria. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch chay b'ii lal Talin. = al chay ub'i, lal Talin. %mor al chay ub'i, lal Talin. %eng %spa se llama Rosaria, Catarina. C jachin al chay? %mor jachin al chay? %eng %spa quien Rosaria? R le ate. %mor le ate. %eng %spa ud. *R20-4 T in kacha. %mor in kacha. %eng %spa yo diga. Ch lal Talin le wari. = lal Talin le wari. %mor lal Talin le wari. %eng %spa Catarina es esto. C y le jun wich'? le naj ak'ale? %mor y le jun wich'? le naj ak'ale? %eng %spa y el otro peque¤o?, al ni¤o? R naj wari' cha. %mor naj wari' cha. %eng %spa esto dice. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. N jachinoq le naj juni cha? %mor jachinoq le naj juni cha? %eng %spa quien es este uno dice? C le naj ak'al. %mor le naj ak'al. %eng %spa el ni¤o. Ch al Chay. = al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. N al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch al chay le junel, al Talin le wari. = al chay le junel, al Talin le wari. %mor al chay le junel, al Talin le wari. %eng %spa Rosaria este uno Catarina esto. Ch k'o luqab'. = k'o luq'ab'. %mor /k'o: le u-q'ab'. %eng %spa tiene su mano. N janipa ik' wa xu'an dilatar a Pelip? %mor janipa ik' wa xu'an dilatar a Pelip? %eng %spa cuantos meses tardo esto Felipe. C ah sab'er, k'iya, wene. %mor ah sab'er, k'iya, wene. %eng %spa saber, muchos tal ves. N je xk'o ri wa. %mor je xk'o ri wa. %eng %spa si, hace tiempo. Ch no, no, no. = no, no, no. %mor no, no, no. %eng %spa no. C 6. %mor 6. %eng %spa 6. N seis, ay, maja b'a nik'aj i le nik'aj da. %mor seis, ay, maja b'a nik'aj i le nik'aj da. %eng %spa 6 todavia no todavia no. T makel tu loq, ma kel taj. %mor makel tu loq, ma kel taj. %eng %spa no sale, no sale. N kel tu lari. %mor kel tu lari. %eng %spa no sale. P a k'o pu nik'aj? %mor a k'o pu nik'aj? %eng %spa acaso hay otros? N k'olik pues. %mor k'olik pues. %eng %spa hay pues. T jumpa mil xuresaj b'i jun misma kech il. %mor jumpa mil xuresaj b'i jun misma kech il. %eng %spa cuantos miles, saco su compa¤ero. T taq are waral, xewar na chupam. %mor taq are waral, xewar na chupam. %eng %spa aqui, durmieron adentro. T inaj cuenta. %mor inaj cuenta. %eng %spa de esta cosa. N alaj e upam enaj wota. %mor alaj e upam enaj wota. %eng %spa adentro del bote. T con todo lu nan, juntiro le kaqatak loq. %mor con todo lu nan, juntiro le kaqatak loq. %eng %spa con su mama, todo el lo mandamos. *R20-5 T sin pal tamenta kecha ri. %mor sin pal tamenta kecha ri. %eng %spa departamento decian. Ch xqamin. = xqamin. %mor x-0-qa/min. %eng %spa metimos. R jak'ama loq e jun. %mor jak'ama loq e jun. %eng %spa anda a traer el uno. P jawi kepe wi? %mor jawi kepe wi? %eng %spa en donde vienen? T ah, jas pa ub'i? %mor ah, jas pa ub'i? %eng %spa ah, como se llama? N ah, sab'er jawi kepe wi? %mor ah, sab'er jawi kepe wi? %eng %spa ah saber de donde vienen? T ah ma, ma. %mor ah ma, ma. %eng %spa ma. Ch alih, e k'o wi leh, e k'o wi leh. = jawi k'o wi le? %mor jawi /k'o: wi le? %eng %spa donde esta ve. N qanampe na, qana u'anik. %mor qanampe na, qana u'anik. %eng %spa espera arreglemoslo. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jachin lare? %mor jachin lare? %eng %spa quien es el? R al Talin kacha. %mor al Talin kacha. %eng %spa Catarina diga. C le june jachinoq. %mor le june jachinoq. %eng %spa ese uno, quien. Ch pitz'a lal Talin leh. = kupitz la lal Talin le. %mor *k-0-*u/pitz la le al Talin le. %eng %spa lo estripa Catarina ve. T are le in e xintij pox iwir. %mor are le in e xintij pox iwir. %eng %spa yo, tome guaro ayer. C y le juni, jachinoq. %mor y le juni, jachinoq. %eng %spa es uno, quien. Ch e chi le numen, ekeb', ekeb'. = e chi le numen, ekeb', ekeb'. %mor e chi le numen, ekeb', ekeb'. %eng %spa con mi mama 2, 2. Ch ekeb' le nunan. = ekeb' le nunan. %mor ekeb' le nunan. %eng %spa son 2 mi mama. T arech ine xintij e agua xa jewa. %mor arech ine xintij e agua xa jewa. %eng %spa yo tome el agua, por aqui. T kujel uj. %mor kujel uj. %eng %spa somos nosotros. C xaq xe wi le jun. %mor xaq xe wi le jun. %eng %spa solo uno. Ch le, le nunan keb', lee qe le nunan. = e keb' le nunan enaq. %mor e keb' le nu-nan 0/b'e-*inaq. %eng %spa mi mama mis 2 mamas se fueron. C y le juni. %mor y le juni. %eng %spa este uno. T tiox kub'ij, xinchomarik da. %mor tiox kub'ij, xinchomarik da. %eng %spa Santo dice, me engorde muchacho. *R20-6 T weta kate una vez xuq'upij ta la. %mor weta kate una vez xuq'upij ta la. %eng %spa si te vas de una vez, lo vi era quebrados. Ach pares xama xaya chare enaj huespe. %mor pares xama xaya chare enaj huespe. %eng %spa por eso le vieras dado al huesped. T xinxej wib' chi lenaj taq aqi. %mor xinxej wib' chi lenaj taq aqi. %eng %spa me asuste con esto. T xane kab'ij, le jas pe le at. %mor xane kab'ij, le jas pe le at. %eng %spa dices como ud. Ch nan, keb' lal Talin leh. = nan, keb' lal Talin leh. %mor nan, keb' lal Talin leh. %eng %spa se¤ora 2 catarinas ve. Ch nan, keb' lal Talin leh. = nan, keb' lal Talin leh. %mor nan, keb' lal Talin leh. %eng %spa mama, 2 catarinas ve. R qalajin ab'aj e, nan, qalaj in ab'aje. %mor qalajin ab'aj e, nan, qalaj in ab'aje. %eng %spa se vio la piedra, se¤ora, se ve las piedras. T y xaq ku'an chila le ta xewi chila. %mor y xaq ku'an chila le ta xewi chila. %eng %spa solo hace por alli, solo alli. T xaq xewi chila. %mor xaq xewi chila. %eng %spa solo alli. N k'o jun usweter y la k'o jun ujalom. %mor k'o jun usweter y la k'o jun ujalom. %eng %spa hay un sueter y tiene una cabeza. N y tekuri waki kana uwanon chupam. %mor y tekuri waki kana uwanon chupam. %eng %spa y despues lo que haces las avispas adentro. N nujalom tukul kan chirij u xaqap. %mor nujalom tukul kan chirij u xaqap. %eng %spa mi cabeza detras de su cinta. R qalaji nu, qalaji nu julaju, julaju. %mor qalaji nu, qalaji nu julaju, julaju. %eng %spa se ve, se ve, una. R chakache. %mor chakache. %eng %spa canasta. N pares lare u chakoy kukanoqe. %mor pares lare u chakoy kukanoqe. %eng %spa es us hilo que ha dejado. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P jawile? jachinoq e lele? %mor jawile? jachinoq e lele? %eng %spa donde esta? quien es ese? R le, le, le su'te. %mor le, le, le su'te. %eng %spa ese, el perraje. T kuchapo puese. %mor kuchapo puese. %eng %spa lo agarra pues. N kichapo pero xaq kipuyij kib'e. %mor kichapo pero xaq kipuyij kib'e. %eng %spa lo agarro pero solo para empujarlo. R k'o le ruqe. %mor k'o le ruqe. %eng %spa esta con el. T jachin lale cha al Rosario. %mor jachin lale cha al Rosario. %eng %spa quien es eso Rosaria. R lu kolob' k'o loqe. %mor lu kolob' k'o loqe. %eng %spa su lazo esta. T in, le nunan. %mor in, le nunan. %eng %spa yo, mi mama. Ch jun lal Talin. = jun lal Talin. %mor jun lal Talin. %eng %spa Catarina. T le nunan, lintat, no, la tat nk'ota chila. %mor le nunan, lintat, no, la tat nk'ota chila. %eng %spa mi mama, mi papa, tu papa, no esta alli. *R20-7 C nk'ula tat, jawi k'owi la tat. %mor nk'ula tat, jawi k'owi la tat. %eng %spa y tu papa, donde esta tu papa. Ch jun apelipe le wa'ri. = jun apelipe le wa'ri. %mor jun apelipe le wa'ri. %eng %spa es Felipe esto. C pelipe taj. %mor pelipe taj. %eng %spa no es Felipe. N jachine xesan loq al Cha:y? %mor jachine xesan loq al Cha:y? %eng %spa quien le saco Rosario? Ch re la pelipe. = are la pelipe. %mor are la pelipe. %eng %spa es Felipe. T a awech k'u at. %mor a awech k'u at. %eng %spa y es tuyo. N awech? %mor awech? %eng %spa es tuyo? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N silaj clara xel le jun taq. %mor silaj clara xel le jun taq. %eng %spa salio muy claro los. N u color da. %mor u color da. %eng %spa colores muchacho. C awech june. %mor awech june. %eng %spa es tuyo ese uno. P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. N qatzi juntiro xelik. %mor qatzi juntiro xelik. %eng %spa todo salio. N juntiro lu colore. %mor juntiro lu colore. %eng %spa todos los colores. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. T ma pu jawipule, jawi pule. %mor ma pu jawipule, jawi pule. %eng %spa en donde, en donde esta. T k'uwi la lal Juana che la le. %mor k'uwi la lal Juana che la le. %eng %spa Juana por alli. N che le turas uyon wi le junaj. %mor che le turas uyon wi le junaj. %eng %spa en el durazno ha puesto su. T piri ma xel tale turase pa. %mor piri ma xel tale turase pa. %eng %spa pero no salio el durazno en. N como jewa k'owikane turasi. %mor como jewa k'owikane turasi. %eng %spa porque por aqui estaba el durazno. N jewari xqalajin inaj ukalob'. %mor jewari xqalajin inaj ukalob'. %eng %spa por aqui salio el lazo. N jewa xqalajin chare. %mor jewa xqalajin chare. %eng %spa por aqui se vio de ello. N le koral ruk' a cu. %mor le koral ruk' a cu. %eng %spa el corral con Domingo. T pero alaj chi jun ujalom. %mor pero alaj chi jun ujalom. %eng %spa pero mira su cabeza. N ki lu amon e waral chay. %mor ki lu amon e waral chay. %eng %spa mira como esta Rosaria. *R20-8 T tzi no tiene gracia le jun al ley. %mor tzi no tiene gracia le jun al ley. %eng %spa no tien gracia esa ni¤a. Ch no ya chi jun chuwech no chaya cha jun. = no ya chi jun chuwech no chaya cha jun. %mor no *ch-0-*a/ya' chi jun chi-w-e-ch. %eng %spa dame a mi. P are laj kara le jaron waral. %mor are laj kara le jaron waral. %eng %spa es muy caro el agua aqui. C nab'e xinta jachinoq le jun. %mor nab'e xinta jachinoq le jun. %eng %spa primero escuche quien es el otro. Ch ya jun wech in no. = chaya jun wech in. %mor *ch-0-*a/ya' jun w-e-ch in. %eng %spa dame un mio. R no. %mor no. %eng %spa no. c k'o pale jun foto pero makin chob' taj. %mor k'o pale jun foto pero makin chob' taj. %eng %spa todavia no hay una foto no lo se. R maloq. %mor maloq. %eng %spa traigalo. P no we in le jun. %mor no we in le jun. %eng %spa no es mio. Ch no kewar. = no kewar. %mor no k-e/war. %eng %spa no estan durmiendo. T alaj chiri b'a lo. %mor alaj chiri b'a lo. %eng %spa por eso. C lu wach. %mor lu wach. %eng %spa su cara. P mas utz xel le naj juni. %mor mas utz xel le naj juni. %eng %spa es mas bonito salio esto. Ch ux taj wilo le wari. = ma utz taj kinwil le wari. %mor *ma utz ta-j *k-0-inw/il-!o le wari. %eng %spa N pares jachine wari al chay. %mor pares jachine wari al chay. %eng %spa por eso quien es este Rosaria. T nk'ule juni chin kuwaleriri. %mor nk'ule juni chin kuwaleriri. %eng %spa y este quien sera. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. T chin kule riri. %mor chin kule riri. %eng %spa quien es este. Ch al chay. = al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. T al chay, in kachak'uri cha. %mor al chay, in kachak'uri cha. %eng %spa Rosaria. Ch lal Talina chuke jun ali chik. = lal Talin jun tzukutzik ali chik. %mor le al Talin jun /tzuk-utz-ik ali chi-k. %eng %spa y Catarina y la otra ni¤a. N eh lal Talin jun tzukutzikal chikut cha. %mor eh lal Talin jun tzukutzikal chikut cha. %eng %spa la Catarina es una ni¤a bonita. C pares. %mor pares. %eng %spa por eso. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C jachike le mas utz kawilo. %mor jachike le mas utz kawilo. %eng %spa cual es el que le mas bonito. *R20-9 M le. %mor le. %eng %spa vea. R jawi k'uwi le. %mor jawi k'uwi le. %eng %spa donde esta. Ch a Mil le, a Mil le. = a Mil le, a Mil le. %mor a Mil le, a Mil le. %eng %spa Emilio el, Emilio el. M jas tzije jun. %mor jas tzije jun. %eng %spa es cierto el otro. Ch le, no le june. = le, no le june. %mor le, no le june. %eng %spa el, no el otro. Ch le qanan leh, qanan le. = le qanan leh, qanan le. %mor le qanan leh, qanan le. %eng %spa muestra mama nuestra mama. Ch a Milio, a Milio. = a Milio, a Milio. %mor a Milio, a Milio. %eng %spa Emilio, Emilio. Ch le qanan leh. = le qanan leh. %mor le qanan leh. %eng %spa nuestra madre. M m wile, wile. %mor m wile, wile. %eng %spa donde esta, donde esta. Ch le qanan le. = le qanan le. %mor le qanan le. %eng %spa nuestra madre. T u tzije kub'ij ahi mas. %mor u tzije kub'ij ahi mas. %eng %spa es cierto lo que dice el. T wonita xel le june. %mor wonita xel le june. %eng %spa Pedro el otro salio mas bonito. Ch le qanan le. = le qanan le. %mor le qanan le. %eng %spa nuestra madre. N pa mas wonita. %mor pa mas wonita. %eng %spa es mas bonito. T nkawil le qatzi jun qatzijun. %mor nkawil le qatzi jun qatzijun. %eng %spa estas mirando a nuestro perro uno, perro uno. T cara le tzijun. %mor cara le tzijun. %eng %spa es caro el perro. Ch la wa, la wanab' lal Chaya leh. = la wa, la wanab' lal Chaya leh. %mor la wa, la wanab' lal Chaya leh. %eng %spa tu hermana, la Rosaria. N xa jeb'i ke kay jun taq. %mor xa jeb'i ke kay jun taq. %eng %spa parecen mirar a. N keb' e loca. %mor keb' e loca. %eng %spa 2 locas. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. T tzi jun, tzi jun taq e wel le. %mor tzi jun, tzi jun taq e wel le. %eng %spa un, son puros Manueles. N oy jun taq kimi ma ke kay ta q'anoq. %mor oy jun taq kimi ma ke kay ta q'anoq. %eng %spa ay sus pelos, no nos miran. N pa juntaq kiwi chiyichoj. %mor pa juntaq kiwi chiyichoj. %eng %spa en sus pelos grande. N chu qan al Rosario. %mor chu qan al Rosario. %eng %spa esta enojado Rosaria. N tzije u'mom ale, je u'anom ale. %mor tzije u'mom ale, je u'anom ale. %eng %spa es cierto esta asi. N tzi jun k'ax kapetik. %mor tzi jun k'ax kapetik. %eng %spa es muy sucio. *R20-10 R ki lu anom inaj nu chay le. %mor ki lu anom inaj nu chay le. %eng %spa mira lo que esta haciendo mi Rosaria. R ril na. %mor ril na. %eng %spa lo miro. N je lare enaj al Juan xelike. %mor je lare enaj al Juan xelike. %eng %spa tambien salio Juana salio. N jun apuja enaj a tiketik. %mor jun apuja enaj a tiketik. %eng %spa su cabeza y la tiketik. Ch no, le wech' in, le, le in leh. = le we in le. %mor le we in le. %eng %spa no, el mio, el mio. M chink'u le, le, le k'o uqab' waral le? %mor chink'u le, le, le k'o uqab' waral le? %eng %spa quien es este el que tiene su mano aqui. R nik. %mor nik. %eng %spa saber. N are la Milio. %mor are la Milio. %eng %spa es el Emilio. M le, chin k'o lu qab' waral le. %mor le, chin k'o lu qab' waral le. %eng %spa el, quien tiene su mano aqui. Ch k'o, no. = k'o, no. %mor /k'o:, no. %eng %spa no. N re la Mil, n k'u lal Rosaria le. %mor re la Mil, n k'u lal Rosaria le. %eng %spa es de Emilio y la Rosaria. C re la San, kinchomaj. %mor re la San, kinchomaj. %eng %spa es de Santos, pienso. N re la San, a chiri pu le kakatare. %mor re la San, a chiri pu le kakatare. %eng %spa es de Santos, es aqui. N a San awuk'? %mor a San awuk'? %eng %spa donde Santos se va con ud. C ahje', lu qab'. %mor ahje', lu qab'. %eng %spa ah si, su mano. N weri, weri. %mor weri, weri. %eng %spa es mio, es mio. T Chay. %mor Chay. %eng %spa Rosaria. N i, are la San. %mor i, are la San. %eng %spa y el Santos. T are la San, ah si pues, quando chiri. %mor are la San, ah si pues, quando chiri. %eng %spa es Santos, ah si pues. T xchakuna, xchakunala, xchakunala. %mor xchakuna, xchakunala, xchakunala. %eng %spa trabajo, trabajo el joven trabajo. T la Milia ruk'. %mor la Milia ruk'. %eng %spa el Emilio con el. N xa re wi la San. %mor xa re wi la San. %eng %spa es de Santos. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. T chakuna la San e despues. %mor chakuna la San e despues. %eng %spa lo siente el Santos y despues. T la lu le, y despues kinchakun chi. %mor la lu le, y despues kinchakun chi. %eng %spa el Pedro y despues yo voy. T in awuk'. %mor in awuk'. %eng %spa trabajar con ud. *R20-11 M wixtaj na in. %mor wixtaj na in. %eng %spa yo voy a mirar. R b'aya kut. %mor b'aya kut. %eng %spa baya pues. M jas uwach etaq sulusaq e nane? %mor jas uwach etaq sulusaq e nane? %eng %spa que son esas bolas, mama? M jun taq q'an? %mor jun taq q'an? %eng %spa son enojadas. N are kano al Chay. %mor are kano al Chay. %eng %spa es el que vamos hacer Rosaria. T no, no, talvez uqab' a Milio wa. %mor no, no, talvez uqab' a Milio wa. %eng %spa no, no, tal vez la mano de Emilio. T a Felip. %mor a Felip. %eng %spa Felipe. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. T uqab' a Milio wa? %mor uqab' a Milio wa? %eng %spa es la mano de Emilio? C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N a Milio taj a San wa q'e. %mor a Milio taj a San wa q'e. %eng %spa Emilio no es Santos. C kinchomaj luqab' le a San le a. %mor kinchomaj luqab' le a San le a. %eng %spa pienso es la mano de Santos. N are wa la San. %mor are wa la San. %eng %spa es el Santos. T jasche di? a nab'e puxechakuna. %mor jasche di? a nab'e puxechakuna. %eng %spa porque ni¤a? lo dijo primero. N nab'e la la Milio xchakuna. %mor nab'e la la Milio xchakuna. %eng %spa primero el Emilio y lo dijo. T no, no, nab'e puxchakun a San. %mor no, no, nab'e puxchakun a San. %eng %spa no, no, no primero trabajo. T chuwach a Milio? %mor chuwach a Milio? %eng %spa Santos frente a Emilio. N nab'e la Milio, despues la San. %mor nab'e la Milio, despues la San. %eng %spa primero el Emilio, despues el Santos. M wixtaj na, k'o jun chik e lal Rosaria. %mor wixtaj na, k'o jun chik e lal Rosaria. %eng %spa voy a mirar, hay uno de Rosaria. M qaya chuwach. %mor qaya chuwach. %eng %spa dale a el. T no, le, nab'e la Milio, despues la San. %mor no, le, nab'e la Milio, despues la San. %eng %spa no, el, primero el Emilio, despues el Santos. N kinchare despues la San. %mor kinchare despues la San. %eng %spa a quien, despues el Santos. M pare Santa ka'ano. %mor pare Santa ka'ano. %eng %spa parece una Santa. Ch ay, no. = ay, no. %mor ay, no. %eng %spa ay, no. M tawena le ri. %mor tawena le ri. %eng %spa esta bien. T porque la. %mor porque la. %eng %spa porque la. *R20-12 N pare wa la San. %mor pare wa la San. %eng %spa es el Santos. T ay no, si pues. %mor ay no, si pues. %eng %spa ay no, si pues. N are kut a San. %mor are kut a San. %eng %spa es el Santos. T nab'e la Milio porque desde le. %mor nab'e la Milio porque desde le. %eng %spa primero el Emilio porque desde. T kule la Milio kanaj kan a San. %mor kule la Milio kanaj kan a San. %eng %spa y Emilio se quedo Santos. T pu lugar. %mor pu lugar. %eng %spa en su lugar. N kanaj chi kan a San. %mor kanaj chi kan a San. %eng %spa se quedo Santos. T ma qas xe kana na loyowal. %mor ma qas xe kana na loyowal. %eng C jas uwach kub'ij le, lenaj. %mor jas uwach kub'ij le, lenaj. %eng %spa que dice el. C sense¤a? k'o chirij. %mor sense¤a? k'o chirij. %eng %spa ense¤a? esta atras. P le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. C le k'o pa le jun chik le juni. %mor le k'o pa le jun chik le juni. %eng %spa el que esta en el otro, el otro. N jachin chike? %mor jachin chike? %eng %spa quien es? M alChay, rixtaj na la Pelipa cha. %mor alChay, rixtaj na la Pelipa cha. %eng %spa Rosria, que mira Felipe diga. T nka'an ta kut cha. %mor nka'an ta kut cha. %eng %spa no vas hacer diga. P jas kub'ij cha. %mor jas kub'ij cha. %eng %spa que dice. C jas kub'ij le. %mor jas kub'ij le. %eng %spa que dice. N are le re le cafe. %mor are le re le cafe. %eng %spa es el cafe. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N xjoqopijik, como k'o chuwa. %mor xjoqopijik, como k'o chuwa. %eng %spa se quebro como esta frente al. N le xan. %mor le xan. %eng %spa adobe. M nku le chex nan? %mor nku le chex nan? %eng %spa y el chex mama? P xa chikulik. %mor xa chikulik. %eng Ch ku wach leh k'u wach a X'il. = jas k'u wach al Si'l. %mor jas k'u wach al Si'l. %eng %spa que es Sil. Ch chuwach e nunan e. = k'o chuwach e nunan e? %mor /*k'o: chi-u-wach e nu-nan e? %eng %spa esta frente a mi mama? T je pares, kikichikij lixoq misma le. %mor je pares, kikichikij lixoq misma le. %eng %spa si, por eso, detras de las mujeres. *R20-13 R chike lixoq chi? %mor chike lixoq chi? %eng %spa para las mujeres? Ch chike laxoq chi. = chike laxoq chi. %mor chike laxoq chi. %eng %spa para las mujeres. N naj jab'ir x'e le jun. %mor naj jab'ir x'e le jun. %eng %spa se fue el otro. R ja? %mor ja? %eng %spa que? T weno, utz x'e le jun kuje ri, di ri. %mor weno, utz x'e le jun kuje ri, di ri. %eng %spa bueno, esta bien se fue el uno ni¤a. M nan, k'o ak' chuwa tiox, enaj. %mor nan, k'o ak' chuwa tiox, enaj. %eng %spa mama, hay coches en la plaza. M taqe jetaqe wari. %mor taqe jetaqe wari. %eng %spa son como estas. Ch por Dox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. T laj wonito x'e le naj al Rosaria le. %mor laj wonito x'e le naj al Rosaria le. %eng %spa es bonita se fue la Rosaria. N .... %mor .... %eng %spa .... M por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. T jachin? al Rosario. %mor jachin? al Rosario. %eng %spa quien? Rosario. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. T jachin, chin ku wa le riri? %mor jachin, chin ku wa le riri? %eng %spa quien? sera este? Ch ah, nu nan, are jun al Xi'l. = are le jun al Si'l. %mor are le jun al Si'l. %eng %spa ah, mi madre es la. Ch k'o chuwach jun pota. = k'o chuwach jun pota. %mor /k'o: chi-u-wach jun pota. %eng %spa esta en una foto. T jachin kuwa le ririri? %mor jachin kuwa le ririri? %eng %spa quien sera este? Ch al chay. = al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. T jachin chike le juni? %mor jachin chike le juni? %eng %spa quien es este? Ch al Talin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. T jachin chike le jun? %mor jachin chike le jun? %eng %spa quien sera este? Ch m k'axel le nu nan. = ku kaxel le nunan. %mor ku kaxel le nunan. %eng %spa el tocayo de mi mama. T jachin chike le junih? %mor jachin chike le junih? %eng %spa quien sera este? Ch jun, jun, luna. = jun, jun, luna. %mor jun, jun, luna. %eng %spa uno, una luna. T ah, le jun luna. %mor ah, le jun luna. %eng %spa ah, una luna. Ch uh, ay no. = uh, ay no. %mor uh, ay no. %eng %spa uh, ay no. *R20-14 T no, n kaq'och ta kut, n kaq'och. %mor no, n kaq'och ta kut, n kaq'och. %eng %spa no y no aguanta, no aguanta. T xa kaq'ocho. %mor xa kaq'ocho. %eng %spa aguanta. N jachin e xq'ochowik, da? %mor jachin e xq'ochowik, da? %eng %spa quien lo aguanto, ni¤o? M are lal chay. %mor are lal chay. %eng %spa es la Rosaria. T are lal Rosario, kaq'ocho, kut. %mor are lal Rosario, kaq'ocho, kut. %eng %spa es la Rosaria, y ud aguanta, si. N ay xer, jun xun. %mor ay xer, jun xun. %eng M no, n ka'an taj, nka'an taj. %mor no, n ka'an taj, nka'an taj. %eng %spa no hagas, no hagas. R kinkol in. %mor kinkol in. %eng %spa voy a estar. C a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa esta bonito? R kinkol. %mor kinkol. %eng %spa voy a esta. T no, ale, akiya kukan chike? %mor no, ale, akiya kukan chike? %eng %spa no, ni¤o, nos van a dar. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? T akiya kukan chike. %mor akiya kukan chike. %eng %spa nos van a dar. C le juni? %mor le juni? %eng %spa este? T je', no loxib'. %mor je', no loxib'. %eng %spa si, no 3. C loxib'. %mor loxib'. %eng %spa 3. T je. %mor je. %eng %spa si. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah, si. T q'e uj. %mor q'e uj. %eng %spa es de nosotros. C kinsipaj in chiwe. %mor kinsipaj in chiwe. %eng %spa voy a arreglar a ud. T laj me gusta le jun riri di ri. %mor laj me gusta le jun riri di ri. %eng %spa me gusta esta ni¤a. T k'o kan juna ju, juna jun recuerdo. %mor k'o kan juna ju, juna jun recuerdo. %eng %spa esta una tu, una recuerdo. T al Juan, tzi junaj patzuk ujalome. %mor al Juan, tzi junaj patzuk ujalome. %eng %spa de la Juana, tiene el pelo rebolleado. N eh, jas tzije, karil qa wa we. %mor eh, jas tzije, karil qa wa we. %eng %spa eh, es cierto, te esta mirando el tuyo. N xrijob'ik. %mor xrijob'ik. %eng %spa se envejecio. T kaqakut chuwach we xnimarik. %mor kaqakut chuwach we xnimarik. %eng %spa vamos a demostrar si ya esta grande. *R20-15 T xa at jelik le xat kiyik kuchixik. %mor xa at jelik le xat kiyik kuchixik. %eng %spa estas muy bonita le agarraron duro. N je kula lal Rosario le karil qaj la lare. %mor je kula lal Rosario le karil qaj la lare. %eng %spa asi es Rosaria esta mirando. N ay le nujalom kacha la. %mor ay le nujalom kacha la. %eng %spa a ella misma ay mi cabeza dice la. Ch lal Talin leh. = lal Talin leh. %mor lal Talin leh. %eng %spa Catarina. N la kut lal Taline. %mor la kut lal Taline. %eng %spa ya lo vio Catarina. Ch lin. = lin. %mor lin. %eng %spa Catarina. C jas kub'ij lal Talin? %mor jas kub'ij lal Talin? %eng %spa que dice la Catarina? Ch keb' a lal Talin leh. = keb' a lal Talin leh. %mor keb' a lal Talin leh. %eng %spa 2 la Catarina. C jas tajin kub'ij? %mor jas tajin kub'ij? %eng %spa que esta diciendo. R ay, di chaya loq, chama xat kuje'ik. %mor ay, di chaya loq, chama xat kuje'ik. %eng %spa ay, ni¤a damelo porque no quedo. R xat k'alajin ta la. %mor xat k'alajin ta la. %eng %spa no se vio la. M jasche ma xinexax ta in, nan. %mor jasche ma xinexax ta in, nan. %eng %spa porque no me sacaron, mama. N mat k'ota la, le at. %mor mat k'ota la, le at. %eng %spa como no esta, ud. M jawi in k'o wi? %mor jawi in k'o wi? %eng %spa donde estoy. T xate xax ta la we ta at k'olik. %mor xate xax ta la we ta at k'olik. %eng %spa no le sacaron el tuyo ud. esta. Ch da, oy, da oy, da oy. = da, oy, da oy, da oy. %mor da, oy, da oy, da oy. %eng %spa ni¤o, que, ni¤o, que ni¤o. N xa mat k'o ri pa escuela. %mor xa mat k'o ri pa escuela. %eng %spa estas en la escuela. M no me gusta su casa. %mor no me gusta su casa. %eng %spa no me gusta su casa. R kemb'ulij in ma katoq' taj. %mor kemb'ulij in ma katoq' taj. %eng %spa no me va a gustar. N xt, ka'an ta molestar al Lin. %mor xt, ka'an ta molestar al Lin. %eng %spa no molesta a Catarina. M kimpaxij jun aqan. %mor kimpaxij jun aqan. %eng %spa te voy a pegar con mi pie. P a utz kawil al Chay? %mor a utz kawil al Chay? %eng %spa es bonito la Rosaria. Ch ya chi jun chuwech. = chaya chi jun chuwech. %mor *ch-0-*a/ya' chi jun chi-w-e-ch. %eng %spa dame otro a mi. Ch lal al Talin. = lal al Talin. %mor lal al Talin. %eng %spa Catarina. N chawila na kanoq al Chay. %mor chawila na kanoq al Chay. %eng %spa mira todavia Rosaria. M grab'adora. %mor grab'adora. %eng %spa grabadora. *R20-16 Ch le juni. = le juni. %mor le juni. %eng %spa este. T kiq'och ta kut, n kiq'och taj. %mor kiq'och ta kut, n kiq'och taj. %eng %spa no lo se, no se. M ay taqin kuya welta. %mor ay taqin kuya welta. %eng %spa ay esta dando vueltas. C ma utz taj, xa bien junam. %mor ma utz taj, xa bien junam. %eng %spa no esta bueno, por eso son. C le june. %mor le june. %eng %spa iguales. M chaya cha, Chay cha karixtaj na. %mor chaya cha, Chay cha karixtaj na. %eng %spa Rosaria diga, Rosaria diga. M la Pelipa cha. %mor la Pelipa cha. %eng %spa que mira Felipe. C a k'ak la watzyaq? a k'ak la poto? %mor a k'ak la watzyaq? a k'ak la poto? %eng %spa tu ropa es rojo? es foto es roja. C la peraj. %mor la peraj. %eng %spa tu perraje. N tali. %mor tali. %eng %spa Catarina. R le xane, le xan re a Chepe. %mor le xane, le xan re a Chepe. %eng %spa el adobe, el adobe es de Chepe. R le xanre a Chepe. %mor le xanre a Chepe. %eng %spa los adobes de la Chepe. T b'ueno, jas le kaqan che le junjaron. %mor b'ueno, jas le kaqan che le junjaron. %eng %spa bueno, ud. que hace con el agua. M ay lab'aje, le lab'aje le k'o. %mor ay lab'aje, le lab'aje le k'o. %eng %spa ay la piedra, la piedra. M quk' e jawi k'o wi duraze. %mor quk' e jawi k'o wi duraze. %eng %spa con nosotros estan los duraznos. R no, ma xkalajin ta le durazno. %mor no, ma xkalajin ta le durazno. %eng %spa se miro el durazno. N al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R sach? %mor sach? %eng %spa que? N saj na. %mor saj na. %eng %spa veni. T jat, jat, jat ruk' a nan. %mor jat, jat, jat ruk' a nan. %eng %spa anda, anda, anda con su mama. T chaya ka la le, kattzijon na la. %mor chaya ka la le, kattzijon na la. %eng %spa Rosaria va a hablar. T lal, lal Rosaria chiri. %mor lal, lal Rosaria chiri. %eng %spa la Rosaria aqui. M chijon. %mor chijon. %eng %spa habla. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. *R20-17 N ya kanoq al Rosario jat alawe. %mor ya kanoq al Rosario jat alawe. %eng %spa deja Rosario. R awu. %mor awu. %eng %spa Pedro. C jachike le mas utz kawilo? %mor jachike le mas utz kawilo? %eng %spa y cual de esos lo que ud. mira bonito. C a mas utz kawil le juni. %mor a mas utz kawil le juni. %eng %spa ud. lo mira mas bonito es este. C o le juni? %mor o le juni? %eng %spa o este? P jachike le mas utz al Chay? %mor jachike le mas utz al Chay? %eng %spa quien es el mas bonito Rosario. P are la we at o are la re lal Juana? %mor are la we at o are la re lal Juana? %eng %spa es el suyo o la de Juana? C are lal Juana, ah chenka le june. %mor are lal Juana, ah chenka le june. %eng %spa es la Juana, es bonito es esto. C le naj june, chenka, le jun chenk. %mor le naj june, chenka, le jun chenk. %eng %spa este, bonito, un bonito. P al Chay, al chay, kaya pa espej. %mor al Chay, al chay, kaya pa espej. %eng %spa Rosaria, Rosria, vas a dar en el espejo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kaya pispej. %mor kaya pispej. %eng %spa vas a dar en el espejo. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P n kariq' ta luwach. %mor n kariq' ta luwach. %eng %spa don't lick it. C kinya le jun pale expek, le espej. %mor kinya le jun pale expek, le espej. %eng %spa voy a dar en el espejo, espejo. C le june jelale, kawilo? %mor le june jelale, kawilo? %eng %spa este, alli, vas a mirar? N .... %mor .... %eng %spa .... C kat kowin kawilo? %mor kat kowin kawilo? %eng %spa ud. puede mirar? P a kawilo lee? %mor a kawilo lee? %eng %spa lo mira. Ch no, le. = no, le. %mor no, le. %eng %spa no, el. R e corazon aviya yo, e corazon. %mor e corazon aviya yo, e corazon. %eng %spa en el corazon habia el corazon. Ch k'ut taj chuwach lal Wanta. = ma kink'ut ta chuwach lal Juana. %mor *ma *k-0-*in/k'ut ta-!j chi-u-wach le al Juana. %eng %spa no voy a demostrar a la Juana. P ah, ma k'o puch al Juan? %mor ah, ma k'o puch al Juan? %eng %spa ah, no esta la Juana. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jawi enaq wi? %mor jawi enaq wi? %eng %spa donde se ha ido? Ch enaq pa micho'j. = enaq pa micho'j. %mor 0/b'e-inaq pa /mich-o'j. %eng %spa se fue a limpiar. *R20-18 P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch pa juyub'. = pa juyub'. %mor pa juyub'. %eng %spa en el monte. P jachin rach'i'il? %mor jachin rach'i'il? %eng %spa quien es su compa¤ero? Ch con todo al Chep. = con todo al Chep. %mor con todo al Chep. %eng %spa y la Josefa. C ma xate taj pa juyub'? %mor ma xate taj pa juyub'? %eng %spa ud. no se fue al monte? P al Chay cha, al Chay. %mor al Chay cha, al Chay. %eng %spa Rosaria diga, Rosaria. P ma xate ta at? %mor ma xate ta at? %eng %spa ud. no se fue. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P ma xate ta at? %mor ma xate ta at? %eng %spa ud. no se fue. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ch kol jan intat. = kol kayajan intat. %mor kol *k-0/yaj-an in-tat. %eng %spa porque mi papa me rega¤a. P jas kub'ij? %mor jas kub'ij? %eng %spa que dice? Ch e tal chay. = ma ka'e ta lal Chay. %mor *ma *k-0/b'e ta *le al Chay. %eng %spa no se ha la Rosaria. Ch pa juyub' cha' ri'. = pa juyub' kacha' ri. %mor pa juyub' *k-0/cha' ri. %eng %spa en el monte dice. P xa ma kaq'i ta le b'e? %mor xa ma kaq'i ta le b'e? %eng %spa ud. no aguanta caminar. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P ma kaq'i ta le b'e? %mor ma kaq'i ta le b'e? %eng %spa no aguanta el camino. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P a k'o awatz'yaq k'ak'. %mor a k'o awatz'yaq k'ak'. %eng %spa ud. tiene ropa roja. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P a k'o awatz'yaq k'ak? %mor a k'o awatz'yaq k'ak? %eng %spa ud. tiene ropa roja? Ch no, yajan, yajan intat. = kayajan intat. %mor no, *k-0/yaj-an in-tat. %eng %spa no, rega¤a, me rega¤a mi papa. P iya, jas kub'ij. %mor iya, jas kub'ij. %eng %spa si que dice. Ch k'o ta ratz'yaq lal Chay. = k'o ta ratz'yaq lal Chay. %mor /k'o: ta r-atz'yaq le al Chay. %eng %spa no tiene ropa roja la Rosario. C ay, jasche? %mor ay, jasche? %eng %spa ay porque? *R20-19 C jasche nk'ota awatzyaq? %mor jasche nk'ota awatzyaq? %eng %spa porque no tienes ropa? C nk'o ratzyaq al chay. %mor nk'o ratzyaq al chay. %eng %spa no tiene ropa la Rosaria. P jawi xaloq' wi la swetra le. %mor jawi xaloq' wi la swetra le. %eng %spa donde lo compro su sueter? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P jawi xaloq' wih? %mor jawi xaloq' wih? %eng %spa donde lo compro. Ch no le le nunan loq' swetra le? = le nunan xuloq' e nuswetra. %mor no le nu-nan *x-0-*u/loq' e *nu-swetra. %eng %spa mi mano me compro un sueter. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch pa xelah. = pa xelah. %mor pa xelah. %eng %spa en Xela. P iya. %mor iya. %eng %spa si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P joropa rajil? %mor joropa rajil? %eng %spa por cuanto? Ch xinca. = cinco. %mor cinco. %eng %spa cinco. Ch jun mam al Talin ke. = jun mam al Talin ke. %mor jun mam al Talin ke. %eng %spa es grande la Catarina. P a jun mam al chay. %mor a jun mam al chay. %eng %spa es grande la Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P a jun mam al chay leh. %mor a jun mam al chay leh. %eng %spa es grande la Rosaria vea? C ah jun mam. %mor ah jun mam. %eng %spa ah, es grande. Ch no jun mam taj. = no jun mam taj. %mor no jun mam taj. %eng %spa no es grande. Ch jun mam jun al talin leh. = jun mam jun al talin leh. %mor jun mam jun al talin leh. %eng %spa es grande la Catarina. P ya. %mor ya. %eng %spa si. Ch jun pexah. = jun pesa. %mor jun pesa. %eng %spa un peso. P jawile? %mor jawile? %eng %spa donde. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa el. P a k'o pu pesa. %mor a k'o pu pesa. %eng %spa tiene peso. Ch le, lu chachal le. = le, lu chachal le. %mor le, lu chachal le. %eng %spa su collar. P nk'ota b'a aweh. %mor nk'ota b'a aweh. %eng %spa porque no tienes. *R20-20 Ch no le. = no le. %mor no le. %eng %spa no mira. P piri mak'ota chiri ri. %mor piri mak'ota chiri ri. %eng %spa pero no esta aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que? P nk'ota chiri'ri. %mor nk'ota chiri'ri. %eng %spa no esta aqui. Ch m. =jun ari'ri. %morjun ari'ri. %eng %spa que? un su. P je'. %mor je'. %eng %spa si. C nk'otaj. %mor nk'otaj. %eng %spa no hay. P a are a watzyaqe ri. %mor a are a watzyaqe ri. %eng %spa es tu ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P are'. %mor are'. %eng %spa es. Ch wiri' a rech a lal Talin. = wiri' a rech a lal Talin. %mor wiri' a rech a lal Talin. %eng %spa donde esta la de Catarina. C minister jun a poto chik. %mor minister jun a poto chik. %eng %spa es menester otra tu foto. C ruk' al ruk' a chachal. %mor ruk' al ruk' a chachal. %eng %spa con, con tu collar. Ch le jun chik. = le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. P jawile? %mor jawile? %eng %spa donde? Ch le jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el otro. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch k'o wuk'. = k'o wuk'. %mor /k'o: w-uk'. %eng %spa esta conmigo. P jawile? al chay. %mor jawile? al chay. %eng %spa donde? Rosaria. N .... %mor .... %eng %spa .... P kawil la cib'oy. %mor kawil la cib'oy. %eng %spa mira la cebolla. R je ka'ano le, je ka'ano le. %mor je ka'ano le, je ka'ano le. %eng %spa hacemos, hacemos. R k'o chupam. %mor k'o chupam. %eng %spa esta adentro. C jawi le q'ojom al Chay le taq. %mor jawi le q'ojom al Chay le taq. %eng %spa donde se a puesto, Rosaria. C wompas k'o chuwa le tiox kawilo nan. %mor wompas k'o chuwa le tiox kawilo nan. %eng %spa bombas estan en la playa, anda a mirar. P jachin ri? %mor jachin ri? %eng %spa quien sera? *R20-21 C jachin uwi? %mor jachin uwi? %eng %spa quien sera? C ya kech jun le naj poto. %mor ya kech jun le naj poto. %eng %spa es de ellas la foto. C k'ota modo kinwilo, k'ota modo. %mor k'ota modo kinwilo, k'ota modo. %eng %spa no puedo ver, no hay modo. C uy lenaj kanya k'o jela le. %mor uy lenaj kanya k'o jela le. %eng %spa era ca¤a esta alli. C nk'ula wuq? nk'ota la wuq'. %mor nk'ula wuq? nk'ota la wuq'. %eng %spa y con ud.? no tienes corte? P al chay al chay jawi xiloq wi. %mor al chay al chay jawi xiloq wi. %eng %spa Rosaria, Rosaria donde lo compraron. P li naj taq ririri? %mor li naj taq ririri? %eng %spa estoy. P jawi xiloq wi?lenaj taq kuenta. %mor jawi xiloq wi?lenaj taq kuenta. %eng %spa donde lo compraron estos cuentos. P k'o kotz'ij chupam, kawilo? %mor k'o kotz'ij chupam, kawilo? %eng %spa tiene flores adentro, lo mira? C q'ojom akata le q'ojom? %mor q'ojom akata le q'ojom? %eng %spa musica, escuchas la musica. R es para todo mio yo. %mor es para todo mio yo. %eng %spa todo es mio. R es para todo mio yo. %mor es para todo mio yo. %eng %spa todo es mio. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. C jas k'u, a utz kimb'ij jun tz'ij chwech. %mor jas k'u, a utz kimb'ij jun tz'ij chwech. %eng %spa que es te voy a decir una cosa. C a utz we kimb'ij b'ij. %mor a utz we kimb'ij b'ij. %eng %spa es bueno si voy a decir. C jun tzij chawech. %mor jun tzij chawech. %eng %spa una cosa a ti. P al chaya cha, a utz kab'ix. %mor al chaya cha, a utz kab'ix. %eng %spa Rosaria es bueno que te digan. P jun kuenta chawech cha? %mor jun kuenta chawech cha? %eng %spa una cosa a ti? P a kawaj? al chay. %mor a kawaj? al chay. %eng %spa quiere? Rosaria? C a kawaj o makawaj taj? %mor a kawaj o makawaj taj? %eng %spa quiere o no quiere? P tek'uri ke sax chi jun a poto cha. %mor tek'uri ke sax chi jun a poto cha. %eng %spa despues te sacamos foto. P a utz? al chay. %mor a utz? al chay. %eng %spa es bueno? Rosaria. C kin ma tew, tew chiri. %mor kin ma tew, tew chiri. %eng %spa siento frio, es frio. C xana tew iwir? %mor xana tew iwir? %eng %spa es frio ayer? P al chay a tew kana'o? %mor al chay a tew kana'o? %eng %spa Rosaria, ud. siente frio? C xpe waram. %mor xpe waram. %eng %spa vino sue¤o. *R20-22 C jawi k'owi lal chay? %mor jawi k'owi lal chay? %eng %spa donde esta la Rosaria? C jawi k'owi? jawi k'owi? %mor jawi k'owi? jawi k'owi? %eng %spa donde esta? donde esta? P le. %mor le. %eng %spa el. C le. %mor le. %eng %spa el. P le. %mor le. %eng %spa el. C k'o jelale. %mor k'o jelale. %eng %spa esta alli. P le. %mor le. %eng %spa el. C le. %mor le. %eng %spa el. P le. %mor le. %eng %spa el. C le. %mor le. %eng %spa el. P le nku lal Talin al chay. %mor le nku lal Talin al chay. %eng %spa y la Catariana Rosaria. P nk'ulal talin al chay. %mor nk'ulal talin al chay. %eng %spa y la Catarina Rosaria. C k'o e keb'. %mor k'o e keb'. %eng %spa esta las 2. P jawi x'e wi chay. %mor jawi x'e wi chay. %eng %spa donde se fueron, Rosaria. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. C jas xkita? ay. %mor jas xkita? ay. %eng %spa que es lo que escucharon? P al chay a xloq'otaj iroskil ix? %mor al chay a xloq'otaj iroskil ix? %eng %spa Rosaria ya les compraron rosca. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P a xloq'otaj iroski'l? %mor a xloq'otaj iroski'l? %eng %spa ya les compraron rosca. Ch loqo taj. = ma xloq' taj. %mor *ma *x-0/loq'-PASS1-!o ta-j. %eng %spa no nos compraron. P loq' taj. %mor loq' taj. %eng %spa no les compraron. P loq' taj. %mor loq' taj. %eng %spa no les compraron. Ch no loq'otajik roxkil uj. = xloq'otajik le qaroskil uj. %mor no *x-0/loq'-o-taj-ik *le *qa-roskil uj. %eng no COMP-3A/buy-V-PASS2-TIV the 4E-squash 4A. %spa a nosotros ya nos compraron. P a k'iyoh. %mor a k'iyoh. %eng %spa son muchos. Ch k'iyah. = k'iyah. %mor k'iyah. %eng %spa mucho. P iya xatij at. %mor iya xatij at. %eng %spa ni ud. la comio. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa yo? *R20-23 P xatij at? %mor xatij at? %eng %spa ud. comio? Ch ntij jun ruk' kape. = xintij jun ruk' nukape. %mor *x-0-in/tij jun r-uk' *nu-kape. %eng %spa silla comi una con cafe. P iya. %mor iya. %eng %spa si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P joropa raqan a we at? %mor joropa raqan a we at? %eng %spa cuanto son la de ud.? Ch xinkah. = cinco. %mor cinco. %eng %spa 5. P xinka. %mor xinka. %eng %spa 5. C xinka. %mor xinka. %eng %spa 5. P kawaj k'una mas. %mor kawaj k'una mas. %eng %spa ud. quiere todavia. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kawaj k'u na mas. %mor kawaj k'u na mas. %eng %spa ud. quiere todavia. Ch jamik le nunan. = kayajan le nunan. %mor *k-0/yaj-an le nu-nan. %eng %spa me rega¤a mi mama. P jas che? %mor jas che? %eng %spa porque? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jas kub'ij. %mor jas kub'ij. %eng %spa que dice. Ch tij ta li pa le roxkil al chay cha ri. = ma kutij ta le roskil lal chay kacha ri. %mor *ma *k-0-*u/tij ta le roskil *le al chay *k-0/cha ri. %eng %spa no come las roscas la Rosaria. Ch le le k'o lal chay lee. = le le k'o lal chay lee. %mor le le /k'o: le al chay lee. %eng %spa esta la Rosaria. Ch jun al Talin lee. = jun al Talin lee. %mor jun al Talin lee. %eng %spa la Catarina. P jawiri? a utz kawil la foto le. %mor jawiri? a utz kawil la foto le. %eng %spa donde? es bueno tu foto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que. P a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa es bueno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chinchike le mas utz. %mor chinchike le mas utz. %eng %spa cual es el mas bonito. *R20-24 Ch le lal chay le. = are lal chay le. %mor are lal chay le. %eng %spa es la Rosario. Ch che le max. = chuwa le mas. %mor chuwa le mas. %eng %spa es la mas. C yamero xtzi. %mor yamero xtzi. %eng %spa yamero. P jachin taqe k'o chuwa le june. %mor jachin taqe k'o chuwa le june. %eng %spa quienes son los que estan en el otro. Ch le jun ri? = le jun ri? %mor le jun ri? %eng %spa este. P je. %mor je. %eng %spa si. Ch chaya. = chaya. %mor chaya. %eng %spa Rosaria. C makapix taj. %mor makapix taj. %eng %spa no se reparte. P makaq'och taj, nkaq'och taj. %mor makaq'och taj, nkaq'och taj. %eng %spa no podemos, no podemos. P jachin chi le jun. %mor jachin chi le jun. %eng %spa quien es el otro. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P jachine june mas nim raqan? %mor jachine june mas nim raqan? %eng %spa quien es el mas alto? Ch le jun rih? = le jun rih? %mor le jun rih? %eng %spa esto? P je. %mor je. %eng %spa si. Ch jun rih. = le jun ri. %mor le jun ri. %eng %spa esto. P je. %mor je. %eng %spa si. Ch le nu nan kaxel le nu nan. = ukaxel le nu nan. %mor ukaxel le nu nan. %eng %spa el la tocaya de mi mama. P jas ub'i la nana. %mor jas ub'i la nana. %eng %spa como se llama tu mama. Ch le jun ri. = le jun ri. %mor le jun ri. %eng %spa esto. P jeh. %mor jeh. %eng %spa si. Ch al xi'l b'i. = al sil ub'i. %mor al sil ub'i. %eng %spa se llama Basilia. P iya. %mor iya. %eng %spa si. Ch ay kinq'ocho e nupoto. = kinqoch e nupoto. %mor ay k-0-in/q'och-!o e nu-poto. %eng %spa aguanto mi foto. Ch la pelipa. = la pelipa. %mor la pelipa. %eng %spa Felipe. *R20-25 R no. %mor no. %eng %spa no. C jachine mas wich. %mor jachine mas wich. %eng %spa quien es el mas peque¤o. P al chay, nk'ule jun jun chike. %mor al chay, nk'ule jun jun chike. %eng %spa Rosaria, y el otro. P jachinoq? chay. %mor jachinoq? chay. %eng %spa quien es? Rosario. Ch ah tukerik. = xtukenik. %mor ah *x-0/tuken-ik. %eng %spa se rego. C kinkama juntiro. %mor kinkama juntiro. %eng %spa voy a traer todo. C a utz kink'ano? %mor a utz kink'ano? %eng %spa es bueno voy a traer. C a utz ma utz taj? %mor a utz ma utz taj? %eng %spa es bueno no es bueno? P jas uwache jun kuento ri. %mor jas uwache jun kuento ri. %eng %spa que es el cuento. P al chay le k'o warali. %mor al chay le k'o warali. %eng %spa Rosaria lo que esta aqui. P le ririri q'oq' o k'um. %mor le ririri q'oq' o k'um. %eng %spa esto, ayote Rosaria. P al chay, jas uwach? %mor al chay, jas uwach? %eng %spa que es? P a q'oq' k'ule riri o k'um. %mor a q'oq' k'ule riri o k'um. %eng %spa es ayote es este o chile cayote es. P le ririri jas uwach? %mor le ririri jas uwach? %eng %spa este, que es? P le ririri, le je ku'ana le. %mor le ririri, le je ku'ana le. %eng %spa esto, el que hace asi. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chaya loq. %mor chaya loq. %eng %spa damelo. Ch k'o le jun leh. = k'o le jun leh. %mor /k'o: le jun leh. %eng %spa esta el otro. C leh. %mor leh. %eng %spa el. P leh. %mor leh. %eng %spa el. Ch ana chi jun chik. = cha'ana chi jun chik. %mor *ch-0-*a/b'an-a chi jun chi-k. %eng %spa hagalo otro. P no ya x'ek. %mor no ya x'ek. %eng %spa no, solo se fue. C jachinoq? jachinoq le juni. %mor jachinoq? jachinoq le juni. %eng %spa quien? quien es este. Ch leele. = leele. %mor leele. %eng %spa el. C jasche at k'an. %mor jasche at k'an. %eng %spa porque estas enojado. Ch kachap taj al Talin. = ma kachap taj al Talin. %mor *ma k-0-a/chap ta-j al Talin. %eng %spa no vas a agarrar Catarina. *R20-26 Ch kink'ama in. = kink'ama in. %mor k-0-in/k'am-a in. %eng %spa voy a llevar. P ay b'ay kachapik. %mor ay b'ay kachapik. %eng %spa baya se lo agarran. P b'ay we xaltzaq b'ik. %mor b'ay we xaltzaq b'ik. %eng %spa baya si vas a caer. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P chaya ka k'u la qab'e. %mor chaya ka k'u la qab'e. %eng %spa levanta tu mano. R b'ay qana kat in b'ij che le. %mor b'ay qana kat in b'ij che le. %eng %spa espera te voy a decir a mama. R qanan al chay, qana katin b'ij. %mor qanan al chay, qana katin b'ij. %eng %spa Rosaria, esperate voy a decir. R chuwa le qanan tzika. %mor chuwa le qanan tzika. %eng %spa a nuestra mama. R we xtzaq inaj la met. %mor we xtzaq inaj la met. %eng %spa si se cae la botella. R reche kotzij. %mor reche kotzij. %eng %spa es de la flor. Ch m alaj inaj wolit pa le nu wu jun. = m alaj inaj wolit pa le nu wu jun. %mor m alaj inaj wolit pa le nu wu jun. %eng %spa esa b'oleta en mi papel. R b'ay katoje, katoje. %mor b'ay katoje, katoje. %eng %spa baya vas a pagar, lo paga. R katoje kinsa kesal we. %mor katoje kinsa kesal we. %eng %spa vas a pagar q 15 si cae la. R xtzaq inaj la mete. %mor xtzaq inaj la mete. %eng %spa botella. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa sucio. C kince ketzal le naj lamet. %mor kince ketzal le naj lamet. %eng %spa Q 15 la botella. C jas che le lamet xa ke'e. %mor jas che le lamet xa ke'e. %eng %spa porque la botella es de nosotros. C pa le jun lado, jasche? %mor pa le jun lado, jasche? %eng %spa en un lado, porque? Ch Mila qachin yak uq'a:b'? *** = a Milio jachin luya le uq'a:b'? %mor a Milio jachin lu/ya' *le u-q'a:b'? %eng %spa Emilio quien levanta su mano. Ch le ri. = le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. R le in, in, na na. %mor le in, in, na na. %eng %spa yo, yo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. M je k'ula wixoqil. %mor je k'ula wixoqil. %eng %spa eso mi mujer. Ch chin yak uq'a:b' are ri. = jachin kuyak uq'a:b' are ri. %mor jachin *k-0-*u/yak u-q'a:b' are ri. %eng %spa quien levanta su mano en el. R Wan. %mor Wan. %eng %spa Juan. Ch wile? jun pich'. = jun pich', jun wich'. %mor jun pich', jun wich'. %eng %spa donde? un chiquito. *R20-27 R jun pich ali lal chaya. %mor jun pich ali lal chaya. %eng %spa una ni¤a chiquita Rosaria. R jun pich ali le wari. %mor jun pich ali le wari. %eng %spa ni¤a chiquita es este. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R jun pich ali, jun pich ali. %mor jun pich ali, jun pich ali. %eng %spa una ni¤a chiquita, una ni¤a chiquita. Ch ma loq loq. = chama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. R pich ali. %mor pich ali. %eng %spa ni¤a chiquita. Ch kamoya tala kaxa, tala kaxa. = kamoya tala kaxa, tala kaxa. %mor kamoya tala kaxa, tala kaxa. %eng %spa asi me gusta, la caja, la caja. M le al chay le nan cha. %mor le al chay le nan cha. %eng %spa la Rosaria la mama diga. M chab'ij impe. %mor chab'ij impe. %eng %spa diga pues. C kate kub'ij le jun al al Talin. %mor kate kub'ij le jun al al Talin. %eng %spa hasta ahora dice la Catarina. M ja. %mor ja. %eng %spa que. C kate kub'ij le jun al Talin. %mor kate kub'ij le jun al Talin. %eng %spa hasta ahora dice la Catarina. Ch ri jun awuj. = ri jun awuj. %mor ri jun awuj. %eng %spa un su papel. P jachine ririri. %mor jachine ririri. %eng %spa quien es esto. C ah yamero kub'ij jun kuento. %mor ah yamero kub'ij jun kuento. %eng %spa yamero dice un cuento. M ja jas uwache kab'ij al Lin. %mor ja jas uwache kab'ij al Lin. %eng %spa que que es lo que dice la Catarina. M yamero kab'ij. %mor yamero kab'ij. %eng %spa yamero dice. R jas uwach e mero kimb'ij. %mor jas uwach e mero kimb'ij. %eng %spa que es lo que yamero dijo. C sab'er, xinsacho. %mor sab'er, xinsacho. %eng %spa saber, ya no lo se. Ch a Mila dah, jate kel a Mila. = jat e kol kel la Milio. %mor /jat e kol k-0/el *le a Milio. %eng %spa anda a estar alli Emilio. Ch laj jun wuj jun poto. = alaje jun wuj le jun foto. %mor alaje jun wuj le jun foto. %eng %spa es el papel, la foto. R kintoje, b'ul b'al katoje Milio k'ut. %mor kintoje, b'ul b'al katoje Milio k'ut. %eng %spa voy a pagar, vas a pagar. C kutxojow pa le nimaq'ij. %mor kutxojow pa le nimaq'ij. %eng %spa vas a bailar en la fiesta. R chama le qaradio? %mor chama le qaradio? %eng %spa traelo nuestro radio? C katxojow wuk' in? %mor katxojow wuk' in? %eng %spa vas a bailar conmigo. M nk'ota le rocol. %mor nk'ota le rocol. %eng %spa no tengo rocola. *R20-28 R chama le qa radio. %mor chama le qa radio. %eng %spa traelo nuestro radio. M ruk' mu's. %mor ruk' mu's. %eng %spa en el ladino. R chenka xu'an, xu'an miyer fapura. %mor chenka xu'an, xu'an miyer fapura. %eng %spa muy bonito lo que hizo, lo que hizo a su puros. R pura jetaq qajom tajin ku'an. %mor pura jetaq qajom tajin ku'an. %eng %spa pura musica lo que esta haciendo. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. M seis venta, seis venta. %mor seis venta, seis venta. %eng %spa 6.20, 6.20. Ch xax venta. = xax venta. %mor xax venta. %eng %spa 6.20. R sais venta, sais venta. %mor sais venta, sais venta. %eng %spa 6.20, 6.20 M sais wenta. %mor sais wenta. %eng %spa 6.20. Ch ah no, ah na na. = ah no, ah na na. %mor ah no, ah na na. %eng %spa ah no, ah mama. Ch tat aki la Milio ya ta nupoto. = ma kuya ta le nufoto. %mor *ma *k-0-*u/ya' ta *le nu-foto. %eng %spa no me da mi foto. Ch mata kincha. = xa mata kincha. %mor *xa mata k-in/cha. %eng %spa aunque yo diga. C u la. %mor u la. %eng %spa si. M a Milio we na kaya che. %mor a Milio we na kaya che. %eng %spa Emilio si no das a tu hermana. M la wanab' o katin ch'aya. %mor la wanab' o katin ch'aya. %eng %spa o te voy a pegar. M k'ola chila. %mor k'ola chila. %eng %spa estas alli. R chaya loq chay k'uje na kanoq. %mor chaya loq chay k'uje na kanoq. %eng %spa damelo no vamos. R b'ay keqatija chik. %mor b'ay keqatija chik. %eng %spa vamos a comer otra vez. N ...... %mor ...... %eng %spa ..... R akawaj. %mor akawaj. %eng %spa quiere. M we xqatzukuj. %mor we xqatzukuj. %eng %spa si vamos a buscar. R ah no, a kawaj. %mor ah no, a kawaj. %eng %spa ah no ud. quiere. C ya. %mor ya. %eng %spa ya. P aya. %mor aya. %eng %spa si. C ya. %mor ya. %eng %spa ya. P x'ek, tzaqik ya. %mor x'ek, tzaqik ya. %eng %spa se fueron, se perdio. *R20-29 C jawi kate wi? %mor jawi kate wi? %eng %spa donde vas? P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa veni pues. C kate pa escuela? %mor kate pa escuela? %eng %spa vas a la escuela. R chakatisaj e wari. %mor chakatisaj e wari. %eng %spa quema estas. Ch yib'. = yib'. %mor yib'. %eng %spa .... M chakatisaj chi kuta Pelipa? %mor chakatisaj chi kuta Pelipa? %eng %spa quema pues Felipe? C maja. %mor maja. %eng %spa todo viano. M maja. %mor maja. %eng %spa todo viano. C maja, karaj jun chi jun lado chik. %mor maja, karaj jun chi jun lado chik. %eng %spa todo vano, todavia falta en el otro lado. M jas uwach e karaj na? %mor jas uwach e karaj na? %eng %spa que es lo que falta? C karaj jun lado chik. %mor karaj jun lado chik. %eng %spa todavia falta un lado. M le kab'inik? %mor le kab'inik? %eng %spa el que dice? C le kab'inik. %mor le kab'inik. %eng %spa el que dice. R al chay, no, qanampe na. %mor al chay, no, qanampe na. %eng %spa Rosaria, no espera. M al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. R al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Rosaria digo. M jas kumodo aya, kuya. %mor jas kumodo aya, kuya. %eng %spa que modo, lo que da. C katxojowik? wuk'? katxojowik? %mor katxojowik? wuk'? katxojowik? %eng %spa ud. bailo? conmigo? ud. bailo? C katxojowik? %mor katxojowik? %eng %spa ud. bailo? Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. M al chay, kaxojowik kacha. %mor al chay, kaxojowik kacha. %eng %spa bay Rosaria, baila diga, baya. C xaq kab'inik, xaq xe wi chanim. %mor xaq kab'inik, xaq xe wi chanim. %eng %spa solo camina solo ahora. C a kata le sonido? %mor a kata le sonido? %eng %spa ud. oye el sonido? M ri kajin in loq, b'ur. %mor ri kajin in loq, b'ur. %eng %spa hace ruido. P al Chay, katxojowik cha? %mor al Chay, katxojowik cha? %eng %spa Rosaria, bailo diga? C a katxojow ruk' la, a Lu? %mor a katxojow ruk' la, a Lu? %eng %spa ud. baila con el Pedro? *R20-30 R je ku'an a Felip le ri, le ri. %mor je ku'an a Felip le ri, le ri. %eng %spa como hace Felipe esto, esto. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. R je ku'ana le. %mor je ku'ana le. %eng %spa casi hace. C nkula, nkula wachi'il? jawi k'o wi? %mor nkula, nkula wachi'il? jawi k'o wi? %eng %spa y tu, y tu compa¤ero? donde esta? R k'ut, k'ut, k'ut ka'ana le. %mor k'ut, k'ut, k'ut ka'ana le. %eng %spa ya vio, ya vio, vas hacer. R kajacha saqil, tekuri. %mor kajacha saqil, tekuri. %eng %spa vas a dejar la sencilla del ayote, y despues. M al Talin, a kujetz'anik al putz. %mor al Talin, a kujetz'anik al putz. %eng %spa Catarian, vamos a jugar. R kaltzijon kula le at chupam. %mor kaltzijon kula le at chupam. %eng %spa hablar en el. M no, kintzijon ta kula, a tzij. %mor no, kintzijon ta kula, a tzij. %eng %spa no, no voy hablar, es cierto. M a Pelipe ma kintzijon ta in. %mor a Pelipe ma kintzijon ta in. %eng %spa Felipe no voy a hablar. C ah no, ma kintzijon taj. %mor ah no, ma kintzijon taj. %eng %spa ah no, no voy hablar. Ch le in kinchijonik. = le in kintzijonik. %mor le in k-in/tzij-on-ik. %eng %spa yo voy hab'lar. R kinchijon in kawaj? %mor k-in/tzij-on in k-0-aw/aj? %eng %spa yo voy a hablar? Ch no, laa. = no, laa. %mor no, laa. %eng %spa no, la. C a kapixk'onik? %mor a kapixk'onik? %eng %spa salta? M xt, ka'an taj, muda. %mor xt, ka'an taj, muda. %eng %spa no hagas, muda. C al Chay, a katb'ixon. %mor al Chay, a katb'ixon. %eng %spa Rosaria, estas triste. M al Chay cha a kalb'ixonik. %mor al Chay cha a kalb'ixonik. %eng %spa Rosaria estas triste. C a katb'ixon, jun b'ixonem? %mor a katb'ixon, jun b'ixonem? %eng %spa estas triste, una tristeza. R kimb'ison in. %mor kimb'ison in. %eng %spa ya estoy triste. C chupam? %mor chupam? %eng %spa adentro? R kimb'ison che jun nu chaq. %mor kimb'ison che jun nu chaq. %eng %spa estoy triste por un mi hermana. C San Pedro Almolonga, San Pedro Almolonga. %mor San Pedro Almolonga, San Pedro Almolonga. %eng %spa San Pedro Almolonga, San Pedro Almolonga. C tierra de lindas mujeres, tierra de promicion. %mor tierra de lindas mujeres, tierra de promicion. %eng %spa tierra de lindas mujeres, tierra de promicion. Ch jun a Pelipa. = jun a Pelipa. %mor jun a Pelipa. %eng %spa Felipe. P chama kula we atal Chay? %mor chama kula we atal Chay? %eng %spa y la de ud. Rosaria. *R20-31 Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. M le, le maldita wix uch. %mor le, le maldita wix uch. %eng %spa el, el maldito gato. M pare cha kata pa le wali uch. %mor pare cha kata pa le wali uch. %eng %spa para que ud. escuche en este. M uch malita wix. %mor uch malita wix. %eng %spa maldito gato. R malita wixa mextax ya wando . %mor malita wixa mextax ya wando . %eng %spa maldito gato me estas cuando. R le pel dixon kacha le naj al chay. %mor le pel dixon kacha le naj al chay. %eng %spa la perdicion dice la Rosaria. M le pel dixon. %mor le pel dixon. %eng %spa la perdicion. R ay, ay, b'ay kapuyij ri laj. %mor ay, ay, b'ay kapuyij ri laj. %eng %spa ay, ay baya estas empujando. R la lele, kapuyix loqe. %mor la lele, kapuyix loqe. %eng %spa ese, le estan empujando. P chab'ij kut al Chay. %mor chab'ij kut al Chay. %eng %spa diga pues Rosaria. C chab'ij kut. %mor chab'ij kut. %eng %spa diga pues. R kawaj? %mor kawaj? %eng %spa quiere? C San Pedro Almolonga. %mor San Pedro Almolonga. %eng %spa San Pedro Almolonga. C tierra de lindas mujeres, tierra de jun al Chay. %mor tierra de lindas mujeres, tierra de jun al Chay. %eng %spa tierra de lindas mujeres, tierra de Rosario. R San Pedro Almolonga, para iro tere nal. %mor San Pedro Almolonga, para iro tere nal. %eng %spa San Pedro Almolonga, paraiso terrenal. R tierra de linda verdura, tierra de promicion. %mor tierra de linda verdura, tierra de promicion. %eng %spa tierra de ricas verduras, tierra de promicion. R na na na, no n cald na, na. %mor na na na, no n cald na, na. %eng %spa caldo. C al Talin, nim la wi, nim, nim. %mor al Talin, nim la wi, nim, nim. %eng %spa Catarina tienes pelo grande. C chawesaj kut, le k'o jun saq uq. %mor chawesaj kut, le k'o jun saq uq. %eng %spa saca pues, el, esta un piojo. M jun saj kut a Pelipa. %mor jun saj kut a Pelipa. %eng %spa uno venga Felipe. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? M le wari? kach'aw kut. %mor le wari? kach'aw kut. %eng %spa esto? habla pues. C kach'awik. %mor kach'awik. %eng %spa habla. R xa ma k'ota ne. %mor xa ma k'ota ne. %eng %spa solo no esta. C chawiyej jun, jun rat, pa jun rata chik. %mor chawiyej jun, jun rat, pa jun rata chik. %eng %spa espera, uno un rato, otro rato. C pero menester kixch'aw, kich'aw chupam. %mor pero menester kixch'aw, kich'aw chupam. %eng %spa pero es menester hablar, voy a hablar en el. *R20-32 M tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C xa kich'awik. %mor xa kich'awik. %eng %spa solo voy a hablar. M taweno. %mor taweno. %eng %spa esta bien. C kixch'awik. %mor kixch'awik. %eng %spa voy a hablar. M tewen. %mor tewen. %eng %spa esta bien. C xaq kub'ij taweno. %mor xaq kub'ij taweno. %eng %spa solo dice esta bien. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C taweno. %mor taweno. %eng %spa esta bien. R taweno kuj ch'awik. %mor taweno kuj ch'awik. %eng %spa esta bien vamos a hablar. C joropa xiya pa le jun naj chachal? %mor joropa xiya pa le jun naj chachal? %eng %spa cuanto vale el collar? C le jun e? %mor le jun e? %eng %spa este? R ay no, pa Ayutala k'anam uloq. %mor ay no, pa Ayutala k'anam uloq. %eng %spa ay no, en Ayutla lo compramos. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? R pa Ayutala k'anam uloq e wari. %mor pa Ayutala k'anam uloq e wari. %eng %spa en ayutla los trajimos esto. C pa Ayutala. %mor pa Ayutala. %eng %spa en Ayutla. R le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C le wari, y le juni? %mor le wari, y le juni? %eng %spa esto y este? R pa Ayutala misma. %mor pa Ayutala misma. %eng %spa en Ayutla mismo. C y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y este. R je, le juni? %mor je, le juni? %eng %spa y este? C no le juni. %mor no le juni. %eng %spa no este? *xkis le nabe uwach le cinta R-20. *R20-33 M tixa jachinoq? %mor tixa jachinoq? %eng %spa rega, quien es? N jas xa'ano. %mor jas xa'ano. %eng %spa que hizo. M mem, impe kachawik. %mor mem, impe kachawik. %eng %spa mudo, mira habla. M a ja janipa ayom wi la chachali. %mor a ja janipa ayom wi la chachali. %eng %spa que cuanto vale este collar. M pa yutla kamow loq. %mor pa yutla kamow loq. %eng %spa en Ayutla lo trapo. M kacha lal chay. %mor kacha lal chay. %eng %spa dice la Rosario. N komow loq uy puro jun. %mor komow loq uy puro jun. %eng %spa lo trajo son puros. N jun wich' chay. %mor jun wich' chay. %eng %spa una Rosaria chiquito. C puro nim a jolom. %mor puro nim a jolom. %eng %spa cabeza grande. N ay jun nim a jolom. %mor ay jun nim a jolom. %eng %spa su cabeza es grande. Ch ya chaqech le pota. = chaya chaqech le poto. %mor *ch-0-*a/ya' chi-q-e-ch le poto. %eng %spa Rosaria es rosa la foto. C le a poto. %mor le a poto. %eng %spa la foto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que? C chawe. %mor chawe. %eng %spa es mio. N xane are kawaj tzi juna wes. %mor xane are kawaj tzi juna wes. %eng %spa yo quiero pero de una vez. N kin an kanoq. %mor kin an kanoq. %eng %spa lo voy hacer. R chaya chaqech a pelipe. %mor chaya chaqech a pelipe. %eng %spa danos a nosotros Felipe. C chawe at. %mor chawe at. %eng %spa a ud. M pelipe chaya chaqech. %mor pelipe chaya chaqech. %eng %spa Felipe danos a nosotros. C utz. %mor utz. %eng %spa bueno. R jawi chi k'uwi chile jun chik. %mor jawi chi k'uwi chile jun chik. %eng %spa donde esta el otro. C nk'ota nu camara chanim. %mor nk'ota nu camara chanim. %eng %spa no tengo camara ahora. Ch ah kinchupuu. = ah kinchupuu. %mor ah k-0-in/chup-u:. %eng %spa voy a b'orrar. N chal kux ay. %mor chal kux ay. %eng %spa sentia. C k'ota nu camara kamik. %mor k'ota nu camara kamik. %eng %spa no tengo camara ahora. N .... %mor .... %eng %spa ... *R20-34 R kuju, kuju paqalisaj. %mor kuju, kuju paqalisaj. %eng %spa nos, nos a ver subir. R chikaj a Felipe. %mor chikaj a Felipe. %eng %spa arriba Felipe. C no xuj xojowik. %mor no xuj xojowik. %eng %spa no bailamos. N chay. %mor chay. %eng %spa Rosaria. M al de eb'i. %mor al de eb'i. %eng %spa la De ebi. C akat xojow pale mimaq'ij. %mor akat xojow pale mimaq'ij. %eng %spa ud. baila en la fiesta. N le xaq katakoq jas le kub'ij. %mor le xaq katakoq jas le kub'ij. %eng %spa solo escucha lo que dicen. M sa'aj al chay. %mor sa'aj al chay. %eng %spa venga Rosaria. N chib'ij chare kub'ij chi. %mor chib'ij chare kub'ij chi. %eng %spa diganle para que. N juntiro le naj utzij. %mor juntiro le naj utzij. %eng %spa diga todo sus palabras. M b'ij china juntiro. %mor b'ij china juntiro. %eng %spa diga todo. M kub'ij china pa al Lin. %mor kub'ij china pa al Lin. %eng %spa lo dice verdad Catarina. R pares kub'ij china. %mor pares kub'ij china. %eng %spa si lo va a decir. M a kub'ij china a Pelipe? %mor a kub'ij china a Pelipe? %eng %spa lo va a decir a Felipe? C ah je kub'ijo, kub'ijo. %mor ah je kub'ijo, kub'ijo. %eng %spa ah si lo va a decir, lo va a decir. C al chay a ka k'ut la xajab'. %mor al chay a ka k'ut la xajab'. %eng %spa Rosaria va a demostrar tus zapatos. C ka k'ut la xajab' le june. %mor ka k'ut la xajab' le june. %eng %spa es tu zapato el otro. R ka'a jampa kak'am la qa. %mor ka'a jampa kak'am la qa. %eng %spa cuando va hacer nuestro. R xajab' u. %mor xajab' u. %eng %spa zapato. C kink'amo. %mor kink'amo. %eng %spa voy a llevar. M pelipe jampa chikak'am la. %mor pelipe jampa chikak'am la. %eng %spa Felipe cuando vamos hacer los. M lin taq wuj. %mor lin taq wuj. %eng %spa papeles. C a ku k'am a xajab' at. %mor a ku k'am a xajab' at. %eng %spa lo lleva tus zapatos. Ch la wech ate wech. = la wech ate wech. %mor la wech ate wech. %eng %spa es tuyo tuyo. C jas uwach le taq wuj. %mor jas uwach le taq wuj. %eng %spa que son esos papeles. M le qasa xaya kan che lal chaya. %mor le qasa xaya kan che lal chaya. %eng %spa como el que ud. dejo a la Rosario. *R20-35 C le jun nima, jawi kowi? %mor le jun nima, jawi kowi? %eng %spa el grande, donde esta? M je. %mor je. %eng %spa si. R le a Felipe akak'am la. %mor le a Felipe akak'am la. %eng %spa Felipe nos trae. R qa muyek? jun taq, jun taq. %mor qa muyek? jun taq, jun taq. %eng %spa mu¤ecas? unos, unos. R jun taq jetaqale. %mor jun taq jetaqale. %eng %spa unos alli. C le jun wich. %mor le jun wich. %eng %spa un chiquito. R le k'o ki, le k'o ki wi. %mor le k'o ki, le k'o ki wi. %eng %spa los que tienen, los que tienen. R le patz kiwi? %mor le patz kiwi? %eng %spa pelo. M nan makaraj ta lal chay. %mor nan makaraj ta lal chay. %eng %spa mama mira no quiere la Rosario. M katzijon ruk' a pelipe. %mor katzijon ruk' a pelipe. %eng %spa ud. habla con Felipe. R jun taq jetaqale. %mor jun taq jetaqale. %eng %spa unos alli. C ah jawi xawil wi. %mor ah jawi xawil wi. %eng %spa ah donde lo miro. R xin wil, xinwilo jewari. %mor xin wil, xinwilo jewari. %eng %spa mire, lo mire alli. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch k'o awix. = k'o awix. %mor /k'o: awix. %eng %spa esta el. R eh kinxej wib' charech. %mor eh kinxej wib' charech. %eng %spa me asuste por el. R a kin paxij qajoq. %mor a kin paxij qajoq. %eng %spa voy a quebrar. C le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa este papel. Ch parex rachaqij lal Talin. = pares xurach'aqij lal Talin. %mor pares *x-0-*u/rach'aqi-j le al Talin. %eng %spa si lo rompio la Catarina. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. M jas kub'ije waral? %mor jas kub'ije waral? %eng %spa que dice aqui? C jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? M jas kub'ije waral pelipe. %mor jas kub'ije waral pelipe. %eng %spa que dice aqui Felipe. Ch b'ay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C k'o le jun, k'o le jun tz'i. %mor k'o le jun, k'o le jun tz'i. %eng %spa esta el otro, esta sin perro. Ch k'o, k'o. = k'o, k'o. %mor /k'o:, /k'o:. %eng %spa esta, esta. *R20-36 C chiri y kutzukuj le le. %mor chiri y kutzukuj le le. %eng %spa aqui y lo busca el. C jun itzel winaq. %mor jun itzel winaq. %eng %spa el mal hombre. Ch k'o kiwuj cha b'a. = k'o: kiwuj cha b'a. %mor /k'o: ki-wuj /cha b'a. %eng %spa tienen papeles. C le taq itzela winaq. %mor le taq itzela winaq. %eng %spa los malos hombres. C pero sab'er jach jachin chike. %mor pero sab'er jach jachin chike. %eng %spa pero sabes quien es. C we jun itzel le jun le. %mor we jun itzel le jun le. %eng %spa es un mal, el otro. C jun tzi kutzukuj le taq. %mor jun tzi kutzukuj le taq. %eng %spa lo busca los. C itzela winaq. %mor itzela winaq. %eng %spa malos hombres. Ch k'o kiwuj cha, k'o kiwuj cha. = k'o kiwuj cha, k'o kiwuj cha. %mor /k'o: ki-wuj /cha, /k'o: ki-wuj /cha. %eng %spa tienen papeles. C rumal k'o le jun disfrase. %mor rumal k'o le jun disfrase. %eng %spa por eso esta el disfrase. C nk'ota modo kawilo. %mor nk'ota modo kawilo. %eng %spa no puedo ver. C le naj ch'o chirij le ch'o. %mor le naj ch'o chirij le ch'o. %eng %spa el raton atras del raton. Ch welaq'aj taq kiwuj cha. = xwelaq'aj le jetaq kiwuj cha. %mor *x-0-w/elaq'a-j *le jetaq ki-wuj /cha. %eng %spa lo robe los papeles diga. C le jun uwach chik. %mor le jun uwach chik. %eng %spa y su otra parte. Ch no keb' lawe cha. = no keb' lawe cha. %mor no keb' le aw-e /cha. %eng %spa no son 2 los tuyos. Ch no awe taj. = no mawe taj. %mor no *ma aw-e ta-j. %eng %spa no es tuyo. C le juni k'o le des disfrase. %mor le juni k'o le des disfrase. %eng %spa el otro esta el disfrase. C ruk' le naj ch'o kub'ij k'o le. %mor ruk' le naj ch'o kub'ij k'o le. %eng %spa con el raton dice esta el. C jun utza taq le kuna oj. %mor jun utza taq le kuna oj. %eng %spa es bueno lo que siente. C rumal menister kuriq le. %mor rumal menister kuriq le. %eng %spa por eso es menester encontrar. C taq itzela winaq. %mor taq itzela winaq. %eng %spa a los malos hombres. Ch no, no k'ax taj. = no, no k'ax taj. %mor no, no k'ax taj. %eng %spa no, no duele. P k'otaj nk'ule at. %mor k'otaj nk'ule at. %eng %spa no hay y ud. R k'ota we in. %mor k'ota we in. %eng %spa no luego. C are taq, aretaq k'o le chaqab'. %mor are taq, aretaq k'o le chaqab'. %eng %spa son ellos, son ellos estan en la noche. Ch rech in k'o nuxaquk'. = rech in k'o nuxaquk'. %mor r-e-ch in /k'o: nu-xaquk'. %eng %spa yo tengo piojos. *R20-37 R a pedro le ate, le ate. %mor a pedro le ate, le ate. %eng %spa Pedro mira ud. ud. P jawile? %mor jawile? %eng %spa donde? R a Mil, a Pedro le, le ate, lal Milio le. %mor a Mil, a Pedro le, le ate, lal Milio le. %eng %spa Emilio, mira a Pedro, ud. la Emilia vea. Ch le ri, ri, ri. = le ri, ri, ri. %mor le ri, ri, ri. %eng %spa es esto. C ke'e pale, pa le jun k'o chupam. %mor ke'e pale, pa le jun k'o chupam. %eng %spa ven en el, en el estan adentro. C le taq elaq'omab', le le june. %mor le taq elaq'omab', le le june. %eng %spa los ladrones, el , el otro. C ka'e pa le juni, pa le tz'i pa le juni. %mor ka'e pa le juni, pa le tz'i pa le juni. %eng %spa van en en este, en el perro, en este. C pero le june, le jun itzela winaq. %mor pero le june, le jun itzela winaq. %eng %spa pero esto, el mal hombre. C jun elaq'am, elaq'om, puro elaq'om. %mor jun elaq'am, elaq'om, puro elaq'om. %eng %spa un robado, ladron, son puros. C le juni. %mor le juni. %eng %spa ladrones esto. M jas kuwach e jun? %mor jas kuwach e jun? %eng %spa que es este? Ch no, inwech in, a wech in. = wech in. %mor wech in. %eng %spa no es mio, mio. Ch in wech in dih, no. = in wech in dih, no. %mor in wech in dih, no. %eng %spa es mio ni¤a, no, no. R k'oya le rech a Milio le. %mor k'oya le rech a Milio le. %eng %spa esta el de Emilio vea. C pero k'o chupam le oy, k'o chupam. %mor pero k'o chupam le oy, k'o chupam. %eng %spa pero estan adentro esta adentro. C le jun ja xa k'o lu wa, le jun achi. %mor le jun ja xa k'o lu wa, le jun achi. %eng %spa de la casa tiene tortilla, el hombre. C jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. M ma kich'ay ta kiwib', laj iwe wi. %mor ma kich'ay ta kiwib', laj iwe wi. %eng %spa no se pegan, son acostumbrados. C ay ab'usiva. %mor ay ab'usiva. %eng %spa abusivo. M utza jat Chay jat, jat. %mor utza jat Chay jat, jat. %eng %spa anda Rosaria anda, anda. C jasche at k'an? m? %mor jasche at k'an? m? %eng %spa porque estas enojado? que? R enaq ta chik le jun. %mor enaq ta chik le jun. %eng %spa no se ha ido el otro. C y le jun elaq'om le june. %mor y le jun elaq'om le june. %eng %spa y el ladron este. R elaq'om cha. %mor elaq'om cha. %eng %spa ladron diga. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C y k'ole, k'o le jun tz'i, ya, ku'an le. %mor y k'ole, k'o le jun tz'i, ya, ku'an le. %eng %spa esta el, esta el perro, ya va a hacer el. *R20-38 C jun xojowem, utz kawila, le jun. %mor jun xojowem, utz kawila, le jun. %eng %spa un baile, es bueno es ese. C elaq'om le jun xojowem. %mor elaq'om le jun xojowem. %eng %spa ladron un baile. C ma kil pa le ja. %mor ma kil pa le ja. %eng %spa se mira en la casa. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? C y tekuri kub'ij che le elaq'om. %mor y tekuri kub'ij che le elaq'om. %eng %spa y despues dice al ladron. C utz we kuya le jun atzyaq chuwa. %mor utz we kuya le jun atzyaq chuwa. %eng %spa es bueno si lo da la ropa. C lu wach. %mor lu wach. %eng %spa en sus ojos. P saj kut al Chay. %mor saj kut al Chay. %eng %spa siga a Rosario. C y rumal xe'e, xe'e pa le jun. %mor y rumal xe'e, xe'e pa le jun. %eng %spa y por eso se fueron, se fueron y. C ch'ich' che le policia. %mor ch'ich' che le policia. %eng %spa el carro de la policia. M ah, rax imut. %mor ah, rax imut. %eng %spa ah, verde, hierba mora. C xe'e le elaq'om, le june. %mor xe'e le elaq'om, le june. %eng %spa se fueron los ladrones, el otro. M le, litzel, litzel. %mor le, litzel, litzel. %eng %spa el mal, mal. C le jun tz'i, le itzel, itzela tz'i. %mor le jun tz'i, le itzel, itzela tz'i. %eng %spa un perro, el mal, mal perro. R litzela tz'i cha. %mor litzela tz'i cha. %eng %spa el mal perro diga. C litzela ch'o, le utza taq ch'o. %mor litzela ch'o, le utza taq ch'o. %eng %spa el mal raton, los buenos ratones. C le ma utza taq ch'o, utz le juni. %mor le ma utza taq ch'o, utz le juni. %eng %spa los malos ratones, es bueno es este. M b'ay, jas le xinan chawe le? %mor b'ay, jas le xinan chawe le? %eng %spa que hice a ud.? C ay, jun son k'o pa Inglater. %mor ay, jun son k'o pa Inglater. %eng %spa ay, un son esta en Inglaterra. C le taq son k'o pa le Inglater. %mor le taq son k'o pa le Inglater. %eng %spa los sones estan en Inglaterra. R jasche sik'ij. %mor jasche sik'ij. %eng %spa porque lo llama. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es esto? R le taq winaq. %mor le taq winaq. %eng %spa las personas. C le taq tz'ikin. %mor le taq tz'ikin. %eng %spa los pajaros. R jas uwach k'i pa le naj juni? %mor jas uwach k'i pa le naj juni? %eng %spa que esta en este? M jas uwach eri? %mor jas uwach eri? %eng %spa que es este? *R20-39 C le jun ch'o. %mor le jun ch'o. %eng %spa un raton. M jun ch'o. %mor jun ch'o. %eng %spa un raton. C jun ch'o. %mor jun ch'o. %eng %spa un raton. M m jas kuwach e wari. %mor m jas kuwach e wari. %eng %spa m, que es este? C le jun me's. %mor le jun me's. %eng %spa un gato. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? R jas uwach ku le wari? %mor jas uwach ku le wari? %eng %spa que es este? C le jun tz'ikin, le jun lu nan. %mor le jun tz'ikin, le jun lu nan. %eng %spa un pajaro, su mama. C le jun lu tat tz'ikin. %mor le jun lu tat tz'ikin. %eng %spa y el papa de pajaro. M ay e juventud. %mor ay e juventud. %eng %spa ay la juventud. C kink'ama le jun ah, usu't. %mor kink'ama le jun ah, usu't. %eng %spa voy a traer el perraje. M kuya chike le ral? %mor kuya chike le ral? %eng %spa lo da a sus hijos. C ah je. al Chay. %mor ah je. al Chay. %eng %spa ah si, Rosaria. M jas ku wach e wa. %mor jas ku wach e wa. %eng %spa que son estos. C al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Rosaria. M jas kuwach e wari a Pelip? %mor jas kuwach e wari a Pelip? %eng %spa que es este Felipe? C jun son chik. %mor jun son chik. %eng %spa otro son. M jas uwach eri, le? %mor jas uwach eri, le? %eng %spa que es este? M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. R a Pelipe jasche xek'i ntaq tz'ikin. %mor a Pelipe jasche xek'i ntaq tz'ikin. %eng %spa Felipe porque nacieron los. R k'o pa lamet jewari? %mor k'o pa lamet jewari? %eng %spa pajaros en las botellas, alla? C rumal k'o le sok chupami. %mor rumal k'o le sok chupami. %eng %spa por eso esta el nido adentro. M jas kuwach le juntaq wari? %mor jas kuwach le juntaq wari? %eng %spa que son estos. C chupam le, le jun powi. %mor chupam le, le jun powi. %eng %spa adentro el, un sombrero. C le jun powi le naj son le. %mor le jun powi le naj son le. %eng %spa un sombrero el son. *R20-40 M jas kuwach e wari, e jun wari? %mor jas kuwach e wari, e jun wari? %eng %spa que es este, este? C le jun mulqab'. %mor le jun mulqab'. %eng %spa un anillo. M ja? %mor ja? %eng %spa que? C jun mulqab'. %mor jun mulqab'. %eng %spa un anillo. M jun mulqab', jas kuwach e naj taq. %mor jun mulqab', jas kuwach e naj taq. %eng %spa un anillo, que son. M toro taqi? %mor toro taqi? %eng %spa estos destruidos. C sab'er, es un kotz'ij, no k'ole. %mor sab'er, es un kotz'ij, no k'ole. %eng %spa saber, es una flor no y. C taq len. %mor taq len. %eng %spa los lentes. M ja? %mor ja? %eng %spa que? C k'o le taq len chupam le event. %mor k'o le taq len chupam le event. %eng %spa estan los centavos adentro del cuento. M ah le jetaq len. %mor ah le jetaq len. %eng %spa a los lenes. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R a Felipa, k'o chika na mas etz'ab'al. %mor a Felipa, k'o chika na mas etz'ab'al. %eng %spa Felipe, esta mas juguetes? C nk'o taj, al chay, saj kut. %mor nk'o taj, al chay, saj kut. %eng %spa no hay, Rosaria venga. P saj kut al chay. %mor saj kut al chay. %eng %spa venga Rosaria. C saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jas kawaj? %mor jas kawaj? %eng %spa que quiere? M b'ay, al Chaya. %mor b'ay, al Chaya. %eng %spa baya, Rosaria. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. R cha a wiro. %mor cha a wiro. %eng %spa para que mira. M chikate laj mier ri jas ku. %mor chikate laj mier ri jas ku. %eng %spa porque fuiste que. M wach le wari a Pelipa ri? %mor wach le wari a Pelipa ri? %eng %spa es esto Felipe? C le jun b'arco. %mor le jun b'arco. %eng %spa un barco. M jawi le b'arco? %mor jawi le b'arco? %eng %spa donde el barco. R kinwil in. %mor kinwil in. %eng %spa voy a mirar. *R20-41 C le jun powi. %mor le jun powi. %eng %spa un sombrero. M jas ku wach ewari? %mor jas ku wach ewari? %eng %spa que es este? C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. M le wari? %mor le wari? %eng %spa esto? C le jun ch'ich' chik. %mor le jun ch'ich' chik. %eng %spa otro carro. M le wari? %mor le wari? %eng %spa esto? C le naj b'arco. %mor le naj b'arco. %eng %spa es un barco. M naj lancha. %mor naj lancha. %eng %spa una lancha. C le jun q'a'am le june. %mor le jun q'a'am le june. %eng %spa un puente. M jas kuwach e wari? %mor jas kuwach e wari? %eng %spa que es este? C jun q'a'am. %mor jun q'a'am. %eng %spa un puente. M no, le wari? %mor no, le wari? %eng %spa no, esto? C le, pares, k'o le kolob'. %mor le, pares, k'o le kolob'. %eng %spa por eso, esta el lazo. C pa le q'a'am, y kuya le kolob'. %mor pa le q'a'am, y kuya le kolob'. %eng %spa en el puente, y lo da el lazo. C pa le jun torre, pero le, k'o le. %mor pa le jun torre, pero le, k'o le. %eng %spa en la torre, pero esta. C jun torre chik jelale, kuya. %mor jun torre chik jelale, kuya. %eng %spa la torre alli, lo da el. C le jun kolob' jelale, tekuri k'o le. %mor le jun kolob' jelale, tekuri k'o le. %eng %spa lazo alli, y despues esta. C winaq kolob' y kuk'am b'i le kam. %mor winaq kolob' y kuk'am b'i le kam. %eng %spa la persona y el lazo y lo lleva. C q'a'am jelale ya le q'a'am k'o. %mor q'a'am jelale ya le q'a'am k'o. %eng %spa en el puente y la cabeza. C jelale y le jalom k'o powi y kuk'am. %mor jelale y le jalom k'o powi y kuk'am. %eng %spa esta sobre y lo lleva. C b'i le q'a'am powi le. %mor b'i le q'a'am powi le. %eng %spa en el puente sobre el. R kawaj jun awa? %mor kawaj jun awa? %eng %spa quiero una tortilla? R qana kink'ama jun awa. %mor qana kink'ama jun awa. %eng %spa espera voy a traer una tortilla. R qana kink'am jun awech a Mil. %mor qana kink'am jun awech a Mil. %eng %spa espera voy a traer un tuyo Emilio. R perjuic. %mor perjuic. %eng %spa perjuicio. R powi le b'ur. %mor powi le b'ur. %eng %spa sobre el burro. *R20-42 M kaseya se tik, seya set e q'a'ami? %mor kaseya se tik, seya set e q'a'ami? %eng %spa da vueltas.... C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. R je ku'an lale, xel ntaq ak'alab'. %mor je ku'an lale, xel ntaq ak'alab'. %eng %spa asi hace el, salio los ni¤os. P a katij e roskil, chay? %mor a katij e roskil, chay? %eng %spa ud. come rosca, Rosario. P a katijo? %mor a katijo? %eng %spa come? C katijo, k'o le naj ja, jelale le. %mor katijo, k'o le naj ja, jelale le. %eng %spa come, esta la casa, alli. C k'isike, le jun aq, me's. %mor k'isike, le jun aq, me's. %eng %spa se acabo el coche, gato. C jun aq chik, jun ch'o jun ch'o. %mor jun aq chik, jun ch'o jun ch'o. %eng %spa otro coche, un raton, un raton. R jawi k'o wi le jun kumatz lu. %mor jawi k'o wi le jun kumatz lu. %eng %spa donde esta la culebra el. R sotoyim rib'? %mor sotoyim rib'? %eng %spa que esta enroyado? M a ke'a kaqila le na. %mor a ke'a kaqila le na. %eng %spa vamos a mirar. C le, juntiro le taq tz'i katzukuj. %mor le, juntiro le taq tz'i katzukuj. %eng %spa vea, todos los perros buscan. C le jun me's, k'o pa le ch'i, le. %mor le jun me's, k'o pa le ch'i, le. %eng %spa al gato, esta en el carro, el. C ch'ich. %mor ch'ich. %eng %spa carro. R no, no k'o chi na mas pa le juni. %mor no, no k'o chi na mas pa le juni. %eng %spa no donde estaba, aqui nada mas en este. M le maja kaqariq' le. %mor le maja kaqariq' le. %eng %spa todavia no hemos encontrado. R le, le. %mor le, le. %eng %spa vea, vea. M maja kaqil le wari, maja kaqachap. %mor maja kaqil le wari, maja kaqachap. %eng %spa no hemos visto este, no hemos. M ri jun, qana, qana qab'ij. %mor ri jun, qana, qana qab'ij. %eng %spa agarrado, espera, espera. M loqe, maja, maja, maja. %mor loqe, maja, maja, maja. %eng %spa a decir, todavia no, todavia no. M b'ay, juntira. %mor b'ay, juntira. %eng %spa todo. R nada. %mor nada. %eng %spa nada. M no, waral katak'e wi le jun. %mor no, waral katak'e wi le jun. %eng %spa no, aqui se queda. M jas kuwach e wari? %mor jas kuwach e wari? %eng %spa que es este? C kjun k'isik. %mor kjun k'isik. %eng %spa el otro se acabo. M jas kuwach e ku'ano? %mor jas kuwach e ku'ano? %eng %spa que esta haciendo? *R20-43 C ku'an le qajom. %mor ku'an le qajom. %eng %spa hace la musica. C le jun qojom le june. %mor le jun qojom le june. %eng %spa una musica el otro. R jas uwach k'u le jun chikope. %mor jas uwach k'u le jun chikope. %eng %spa que es ese animal. C ah le. %mor ah le. %eng %spa ah el. M kujiko. %mor kujiko. %eng %spa lo jala. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este. C k'o lenaj chikop k'o pu lew. %mor k'o lenaj chikop k'o pu lew. %eng %spa esta el animalito en la tierra. C k'o lu sok chuxe lu lew. %mor k'o lu sok chuxe lu lew. %eng %spa tiene su nido debajo de la tierra. M sir, xir. %mor sir, xir. %eng %spa grillo, grillo. P xir. %mor xir. %eng %spa grillo. C xir. %mor xir. %eng %spa grillo. M jas k'u wache wari. %mor jas k'u wache wari. %eng %spa que es este. C ya kapaqi'ik le jun juyub'. %mor ya kapaqi'ik le jun juyub'. %eng %spa ya se sube en la monta¤a. M kakulu lej loq. %mor kakulu lej loq. %eng %spa va a correr. C le jun wakax k'o puwi le juyub'e. %mor le jun wakax k'o puwi le juyub'e. %eng %spa un toro esta arriba de la monta¤a. C jas kutijo, uy. %mor jas kutijo, uy. %eng %spa que come, uy. R b'ay, b'ay katin b'ij b'a in. %mor b'ay, b'ay katin b'ij b'a in. %eng %spa te voy a decir. M jawi xak'am wi. %mor jawi xak'am wi. %eng %spa don murio. R in chap we. %mor in chap we. %eng %spa un pedazo. M no ma utz tala. %mor no ma utz tala. %eng %spa no, no es bueno. R le nan k'o chuwa tiox. %mor le nan k'o chuwa tiox. %eng %spa mama esta en la plaza. R cha tu chaya puch le nan k'o chuwa tiox. %mor cha tu chaya puch le nan k'o chuwa tiox. %eng %spa que te pega, mama esta en la plaza. C katijik le wakax chele juyub'e. %mor katijik le wakax chele juyub'e. %eng %spa se come el toro en la monta¤as. C pale jun kolob'e'. %mor pale jun kolob'e'. %eng %spa en el lazo. M sach, nan. %mor sach, nan. %eng %spa que mama. Ch xach. = jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. *R20-44 M chakutu la poto chuwa le qanan. %mor chakutu la poto chuwa le qanan. %eng %spa anda a demostrar tu foto a mama. M uy jawi xaya wi kanoq. %mor uy jawi xaya wi kanoq. %eng %spa donde lo dejaste. Ch ya pa le mex. = xinya pa le mesa. %mor *x-0-*in/ya' pa le: mesa. %eng comp-3A-1E/give to the table. %spa deje en la mesa. C xe'ek uy. %mor xe'ek uy. %eng %spa se fue. P saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga Rosaria. M ja. %mor ja. %eng %spa a si. P chaya saj k'ut. %mor chaya saj k'ut. %eng %spa Rosaria, venga. C ma xpetaj le al Juana. %mor ma xpetaj le al Juana. %eng %spa no vino la Juana. C ah xpetaj, jachinoq. %mor ah xpetaj, jachinoq. %eng %spa no vino, quien. P jachine jun ixoq. %mor jachine jun ixoq. %eng %spa quien es esa mujer. C nk'ula nan. %mor nk'ula nan. %eng %spa y tu mama. P al chay, di. %mor al chay, di. %eng %spa Rosaria ni¤a. C jas katijo, a utz katijo. %mor jas katijo, a utz katijo. %eng %spa que come, va a comer. C a utz katijo, ma utz taj. %mor a utz katijo, ma utz taj. %eng %spa vas a comer. P nk'ula nan, jawi x'ewi. %mor nk'ula nan, jawi x'ewi. %eng %spa y tu mama, donde se fue. P al chay, al chay nk'ula nan. %mor al chay, al chay nk'ula nan. %eng %spa Rosaria, Rosaria y tu mama. P jawi x'ewi, al Chay jas uwache. %mor jawi x'ewi, al Chay jas uwache. %eng %spa donde se fue, Rosaria que es. P k'o pa le jun taq ja jelale. %mor k'o pa le jun taq ja jelale. %eng %spa estanm en esas casas alli. P jas uwach y jun taq wantana le. %mor jas uwach y jun taq wantana le. %eng %spa que son esas ventanas. P jawi xaloq wila swetra al chay. %mor jawi xaloq wila swetra al chay. %eng %spa donde lo compro su sueter. P a xloqotaj k'a pas k'ak. %mor a xloqotaj k'a pas k'ak. %eng %spa Rosaria ya nos compraron una cinta roja. P k'o kak' chik al Chay a kolik. %mor k'o kak' chik al Chay a kolik. %eng %spa hay rojos, Rosaria hay. M a pelipe aya? %mor a pelipe aya? %eng %spa Felipe ya? C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? M a ya lele le dor le grab'adora. %mor a ya lele le dor le grab'adora. %eng %spa baya, la grabadora. C ya xk'isik. %mor ya xk'isik. %eng %spa ya se termino. *R20-45 M no. %mor no. %eng %spa no. C no k'ole jun nima ja jela le. %mor no k'ole jun nima ja jela le. %eng %spa no, esta una casa grande alli. M jas k'u wache wari a pelipe. %mor jas k'u wache wari a pelipe. %eng %spa que es este Felipe. C le, le jun masat, kub'ij che. %mor le, le jun masat, kub'ij che. %eng %spa el, el venado dice al. C le jun achi ya kinchomaj. %mor le jun achi ya kinchomaj. %eng %spa hombre ya voy a pensar. C jawi kowi le jun elaqom. %mor jawi kowi le jun elaqom. %eng %spa donde esta el ladron. C y juntiro le le winaq. %mor y juntiro le le winaq. %eng %spa todos las personas. C ya xe'ek rumal ka pe le. %mor ya xe'ek rumal ka pe le. %eng %spa y se fueron por eso va a venir. C jun k'ana elaqom y ma utz taj. %mor jun k'ana elaqom y ma utz taj. %eng %spa el bravo ladron y no es. C kakilo ya x'ek nkota winaq. %mor kakilo ya x'ek nkota winaq. %eng %spa bueno lo miran ya se fue no. C pa le jun tinimit, juntiro le. %mor pa le jun tinimit, juntiro le. %eng %spa hay personas en el pueblo. C todos las. %mor todos las. %eng %spa winaq yak7o le jun elaq7om. C personas ya esta el ladron. %mor personas ya esta el ladron. %eng %spa ya xre, xrelaqaj le jun k7ak. C ya, lo rob'o el rojo al. %mor ya, lo rob'o el rojo al. %eng %spa che le ma k7ak taj. C que no es rojo. %mor que no es rojo. %eng M jas uwach xrelaqaj. %mor jas uwach xrelaqaj. %eng %spa que es lo que te robo. C le jun k'ab'. %mor le jun k'ab'. %eng %spa un panal. M jun k'ab' jun kab'. %mor jun k'ab' jun kab'. %eng %spa un panal, un panal. C le jun k'ab' y rumal re. %mor le jun k'ab' y rumal re. %eng %spa un panal y por. C koqik le jun ak'ale y ya. %mor koqik le jun ak'ale y ya. %eng %spa eso esta llorando el ni¤o. C xuya le taq ukul. %mor xuya le taq ukul. %eng %spa lo dijo su chamarra. M jas uwache luqul. %mor jas uwache luqul. %eng %spa que es su garganta. C luqul. %mor luqul. %eng %spa su garganta. M saqul. %mor saqul. %eng %spa platano. P xaqol. %mor xaqol. %eng %spa lodo. C k'o le lodo, xaq'ol. %mor k'o le lodo, xaq'ol. %eng %spa esta el lodo, lodo. C xuya le xaqol pa le naj chichu. %mor xuya le xaqol pa le naj chichu. %eng %spa echo el lodo en el. *R20-46 C sib'ilaj kane juni. %mor sib'ilaj kane juni. %eng %spa esto es muy bravo. C k'o le keb', keb' elaqom. %mor k'o le keb', keb' elaqom. %eng %spa estan los 2, 2 ladrones. C y le jun le jun achi. %mor y le jun le jun achi. %eng %spa y el otro un hombre. C yamero, yamero ku'an. %mor yamero, yamero ku'an. %eng %spa yamero, yamero hace. C kuch'ay. %mor kuch'ay. %eng %spa lo pega. M kach'ayanik. %mor kach'ayanik. %eng %spa pega. C kech'ay le juni pero la re. %mor kech'ay le juni pero la re. %eng %spa lo pegan, pero el ya. C xa ya, keb'e chuxe. %mor xa ya, keb'e chuxe. %eng %spa se van abajo. C y kuch'ay xib' le taq itzel ya. %mor y kuch'ay xib' le taq itzel ya. %eng %spa se pegan los malos ya. M la re xkichay kib' xa xu. %mor la re xkichay kib' xa xu. %eng %spa se pegaron. M wuqub'a kam rib' e jun. %mor wuqub'a kam rib' e jun. %eng %spa se amarro. C kuk'am b'i pa le che. %mor kuk'am b'i pa le che. %eng %spa lo lleva en la carcel. M jachin e: xuk'am b'i pa chi? %mor jachin e: xuk'am b'i pa chi? %eng %spa quien lo llevo en la carcel? C le taq itzel, k'o le jun. %mor le taq itzel, k'o le jun. %eng %spa los malos, esta el bravo. C k'ama utiw, le june. %mor k'ama utiw, le june. %eng %spa coyote, el otro. M jachin chike le k'ana utiw? %mor jachin chike le k'ana utiw? %eng %spa quien es el bravo coyote? M lee warih. %mor lee warih. %eng %spa esto. Ch le jun rih. = le jun rih. %mor le jun rih. %eng %spa esto. C le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. M jachine wari puluciy. %mor jachine wari puluciy. %eng %spa quien es este policia. C le le jun sona puluciy. %mor le le jun sona puluciy. %eng %spa el, el soldado policia. C ah je, k'o pa Canada. %mor ah je, k'o pa Canada. %eng %spa ah si esta en Canada. M are puluciy e wari? %mor are puluciy e wari? %eng %spa este es el policia? C ah je junam. %mor ah je junam. %eng %spa ah si son iguales. M jas uwache ri? %mor jas uwache ri? %eng %spa que es este. C le jun mama ja je la le. %mor le jun mama ja je la le. %eng %spa es una casa grande. *R20-47 M jun ja. %mor jun ja. %eng %spa una casa. C k'o le taq cuartos chu pami. %mor k'o le taq cuartos chu pami. %eng %spa estan los cuartos adentro. M jas uwach inaj wari. %mor jas uwach inaj wari. %eng %spa que es ese. C k'o lu chija jelale. %mor k'o lu chija jelale. %eng %spa esta la puerta alli. M jas uwach e wari. %mor jas uwach e wari. %eng %spa que es ese. C le jun elroqon. %mor le jun elroqon. %eng %spa un dragon. C lench'ob' uwach le dragon. %mor lench'ob' uwach le dragon. %eng %spa ud. sabe el dragon. M no. %mor no. %eng %spa no. Ch ay le jun a pelip le. = ay le jun a pelip le. %mor ay le jun a pelip le. %eng %spa ay el Felipe. R apelip. %mor apelip. %eng %spa Felipe. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch kam juna ch'o jun ch'o. = xkam jun ch'o. %mor *x-0/kam jun ch'o. %eng %spa se murio el raton. Ch chupam e jun jun jun tuwah. = chupam le jun tuwa. %mor chupam le jun tuwa. %eng %spa adentro del tubo. M jas uwach ewarih a pelipe. %mor jas uwach ewarih a pelipe. %eng %spa que es este Felipe. C le uchija k'o le taq. %mor le uchija k'o le taq. %eng %spa la puerta esta los. Ch x k'uwach le wari a pelipa. = jus ku wach le wari a Pelipe. %mor jus ku wach le wari a Pelipe. %eng %spa que es este Felipe. C ixk'aj ixk'aj ah xaka kajik. %mor ixk'aj ixk'aj ah xaka kajik. %eng %spa quisieron, quisieron, solo. C le le jun uchija. %mor le le jun uchija. %eng %spa le faltan la puerta. C rumal k'o le joron chirij le. %mor rumal k'o le joron chirij le. %eng %spa y por eso esta el agua. M ah qa'om. %mor ah qa'om. %eng %spa lo lleva. C ah je kaqom le jelale. %mor ah je kaqom le jelale. %eng %spa ah si, alli. M jawi keb'in wi winaq. %mor jawi keb'in wi winaq. %eng %spa donde caminan las personas. C ke'e le pa le jun b'e jelale. %mor ke'e le pa le jun b'e jelale. %eng %spa van en ese camino alli. M jas kuwache wari? %mor jas kuwache wari? %eng %spa que es este? C le jun ch'o ka'e xtzaq pale joron. %mor le jun ch'o ka'e xtzaq pale joron. %eng %spa el raton se cayo en el agua. M m jas uwache wari. %mor m jas uwache wari. %eng %spa m, que es este. *R20-48 C le jun ch'o chik. %mor le jun ch'o chik. %eng %spa el otro raton. C k'o chupam le jun ja. %mor k'o chupam le jun ja. %eng %spa esta es una casa. Ch xk'u wach le wari. = jas k'u wach le wari. %mor jas k'u wach le wari. %eng %spa que es ese. C le jun ch'oo. %mor le jun ch'oo. %eng %spa un raton. M jas uwache wari? %mor jas uwache wari? %eng %spa que es ese? Ch jun ch'oh. = jun ch'oh. %mor jun ch'oh. %eng %spa un raton. C ah je, le jun carro. %mor ah je, le jun carro. %eng %spa ah si, un carro. P ca¤oa. %mor ca¤oa. %eng %spa canoa. C ca¤oa le x'e le jun. %mor ca¤oa le x'e le jun. %eng %spa canoa se fue el otro. Ch x k'u b'i le w'ari. = jas k'u b'i le wari. %mor jas k'u b'i le wari. %eng %spa como se llama este? C jun b'aq jun ca¤on le juni. %mor jun b'aq jun ca¤on le juni. %eng %spa una bala de un ca¤on. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. M jas ku wach le wari? %mor jas ku wach le wari? %eng %spa que es este? C le jun helicop te ro. %mor le jun helicop te ro. %eng %spa un helicoptero. C axa wil le jun helicoptero. %mor axa wil le jun helicoptero. %eng %spa lo miro el helicoptero. C k'o puwi le chiri. %mor k'o puwi le chiri. %eng %spa esta sobre este. M jawi? jewa chikape wi. %mor jawi? jewa chikape wi. %eng %spa donde? aqui donde viene. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. M kuya welta chirije juyub'. %mor kuya welta chirije juyub'. %eng %spa da vuelta alrededor de la monta¤a. M jewari kuk' inde xqaj wi. %mor jewari kuk' inde xqaj wi. %eng %spa con los del Inde donde bajo. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este. C le jun Rey y reina. %mor le jun Rey y reina. %eng %spa el rey y la reina. Ch kutij roxkil ch'oh. = kutij le roskil le ch'o. %mor k-0-u/tij *le roskil *le ch'o. %eng %spa el raton come rosca. C y are taq k'o are taq k'o. %mor y are taq k'o are taq k'o. %eng %spa son los, son los. C chuwach le jun rey menester ka. %mor chuwach le jun rey menester ka. %eng %spa frente al rey es menester. P kutije roskil le ch'oh. %mor kutije roskil le ch'oh. %eng %spa el raton come rosca. *R20-49 M ka'an saluda. %mor ka'an saluda. %eng %spa hace saludo. C ka'an saludo, ah je a kachob' le. %mor ka'an saludo, ah je a kachob' le. %eng %spa hace saludo, ah si, ud. C saludo? %mor saludo? %eng %spa sabe el saludo. M no. %mor no. %eng %spa no. C chuwach le rey? %mor chuwach le rey? %eng %spa frente al rey. Ch tij, tij roxkil ch'oh. = kutij roskil le ch'o. %mor *k-0-*u/tij roskil *le ch'o. %eng %spa come rosca el raton. C ka'an e june. %mor ka'an e june. %eng %spa hace el otro. M no, nkatij tachi kut, kol, xa k'o chak. %mor no, nkatij tachi kut, kol, xa k'o chak. %eng %spa no, ya no come, no. M charech ka'upij che la ab'. %mor charech ka'upij che la ab'. %eng %spa va a quebrar con su mano. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. M uy, xtzaq e jun, xtzaq e jun. %mor uy, xtzaq e jun, xtzaq e jun. %eng %spa se se cayo el otro, se cayo. C k'o le jun watalote. %mor k'o le jun watalote. %eng %spa esta el barrilete. M m. %mor m. %eng %spa que. C le jun ch'o, le jun k'o le papelet. %mor le jun ch'o, le jun k'o le papelet. %eng %spa el raton, esta el barrilete. M jun papalot. %mor jun papalot. %eng %spa un barrilete. C jun papelot, y jun xib'inel, xuya lu. %mor jun papelot, y jun xib'inel, xuya lu. %eng %spa un barrilete, un espanto echo. C ratzyaq pa le jun. %mor ratzyaq pa le jun. %eng %spa su ropa en el. Ch tij, tij roxkil ch'oh. = kutij roskil le ch'o. %mor *k-0-*u/tij roskil *le ch'o. %eng %spa come rosca el raton. C kachob' jas upatan le jun, jas uchak. %mor kachob' jas upatan le jun, jas uchak. %eng %spa ud. sabe para que sirve. C le jun achi jelale? %mor le jun achi jelale? %eng %spa que es su trabajo el hombre alli. M ya. %mor ya. %eng %spa ya. C ah je, kuchaj le taq chiminey. %mor ah je, kuchaj le taq chiminey. %eng %spa ah si, lo lava la chimeneas. C aretaq le, le taq winaq kawaj kuchaj. %mor aretaq le, le taq winaq kawaj kuchaj. %eng %spa ellos, las personas. C lu chiminey kub'ij jun achi ke'e. %mor lu chiminey kub'ij jun achi ke'e. %eng %spa lavan las chimeneas dice el hombre. C ka'e powi le jun techa y le june. %mor ka'e powi le jun techa y le june. %eng %spa se va sobre el techo, el otr. C k'o lu chiminey, jelale junam ruk' le juni. %mor k'o lu chiminey, jelale junam ruk' le juni. %eng %spa tiene su chimenea, alli es igual con el otro. *R20-50 C k'o powi le ja. %mor k'o powi le ja. %eng %spa donde esta la casa. M ah, ri le wari le jun, le junah. %mor ah, ri le wari le jun, le junah. %eng %spa este, este, la otra. M ixoqi, le jun inaj me'si kub'ij. %mor ixoqi, le jun inaj me'si kub'ij. %eng %spa mujer, este gato dice. M che le jun achi ri, "chika ku'an". %mor che le jun achi ri, "chika ku'an". %eng %spa al hombre, "por que hace". M chiminey. %mor chiminey. %eng %spa la chimenea. C ah je', kub'ij ah kinwaj kinj. %mor ah je', kub'ij ah kinwaj kinj. %eng %spa ah si, dice, quiero. C kachaj le nuchim, chiminey. %mor kachaj le nuchim, chiminey. %eng %spa lavar mi chimenea, chimenea. C rumal k'o sib'alaj le sib' chupame. %mor rumal k'o sib'alaj le sib' chupame. %eng %spa por eso esta el humo adentro. C k'o lu chaj, lu sib' juntiro k'o. %mor k'o lu chaj, lu sib' juntiro k'o. %eng %spa tiene su ocote, su humo todo. C chupam le chiminey, le jun. %mor chupam le chiminey, le jun. %eng %spa esta en la chimenea, y el. C le jun achi x'ek chupam le chiminey. %mor le jun achi x'ek chupam le chiminey. %eng %spa el hombre se metieron adentro de la chimenea. M jasche x'e pa le chiminey. %mor jasche x'e pa le chiminey. %eng %spa porque se fue en la chimenea. C rumal minester kuchaj. %mor rumal minester kuchaj. %eng %spa por eso es menester que lo lava. P esaramey xa tz'il cha. %mor esaramey xa tz'il cha. %eng %spa por que ya esta sucio. M kuchaj na lupam. %mor kuchaj na lupam. %eng %spa lo lava adentro? C ah je, katij taj. %mor ah je, katij taj. %eng %spa ah si, no come. P xa tz'il. %mor xa tz'il. %eng %spa esta sucio. C xatz'il, ya xinya pa le mes. %mor xatz'il, ya xinya pa le mes. %eng %spa esta sucio, lo dije en la basura. M majota chik, mudo. %mor majota chik, mudo. %eng %spa ya no hay mudo. C pero le naj ak'al ka e powi. %mor pero le naj ak'al ka e powi. %eng %spa pero el ni¤o se sube sobre. C le, le jun ja, jelale. %mor le, le jun ja, jelale. %eng %spa y la, la casa alli y. C xtzaq xtzaqik, ya xtzaq le jun me's. %mor xtzaq xtzaqik, ya xtzaq le jun me's. %eng %spa se cayo, se cayo, ya se perdio el gato. Ch waj ay. = a kawaj. %mor *a *k-0-aw/aj. %eng %spa quieres. R chamampe loq. %mor chamampe loq. %eng %spa traigame. M xtzaqik? %mor xtzaqik? %eng %spa se perdio? C le keb' k'o pa le jun, le jun chaj. %mor le keb' k'o pa le jun, le jun chaj. %eng %spa los 2 estan en casa, el ocote. *R20-51 C chaj choj, le jun ah atzyaq. %mor chaj choj, le jun ah atzyaq. %eng %spa ocote, la ropa. Ch x k'ub'i le wari'. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa como se llama esto. C le ach'yaq. %mor le ach'yaq. %eng %spa la ropa. Tal tachi k'ak. = atzyaq. %mor atzyaq. %eng %spa ropa. C atzyaq pa le. %mor atzyaq pa le. %eng %spa ropa en el. M kuk'am b'i le ral, le naj ral li, le. %mor kuk'am b'i le ral, le naj ral li, le. %eng %spa lo lleva a su hijo, este su hijo, el. M me's ri, kuya kan pa le atzyaq. %mor me's ri, kuya kan pa le atzyaq. %eng %spa gato, lo deja en la ropa. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. M kuya kan pu sok? %mor kuya kan pu sok? %eng %spa lo deja en su? C ketzaq pa le atzyaq. %mor ketzaq pa le atzyaq. %eng %spa se cae en la ropa. M m kiya ki. %mor m kiya ki. %eng %spa m. le voy a dar. C ya pero sib'alaj tz'il le jun me's. %mor ya pero sib'alaj tz'il le jun me's. %eng %spa pero el gato esta muy sucio. Ch le jun me'x erih. = le jun me's ri. %mor le jun me's ri. %eng %spa este gato. C sib'alaj ch'aj ch'ojd le atzyaq. %mor sib'alaj ch'aj ch'ojd le atzyaq. %eng %spa pero la ropa esta limpia. C yatz'il juntiro le taq atzyaq chik. %mor yatz'il juntiro le taq atzyaq chik. %eng %spa toda la ropa esta sucia otro. C y ya, rumal re ah, sib'alaj kanojik. %mor y ya, rumal re ah, sib'alaj kanojik. %eng %spa y ya, y por eso, se lleva. M che sib'alaj k'an chik? %mor che sib'alaj k'an chik? %eng %spa lo hacen? C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. M como ya tz'ilob'ataj le, jas uwach? %mor como ya tz'ilob'ataj le, jas uwach? %eng %spa como ya se ensucio, que es? M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? C le joron. %mor le joron. %eng %spa el agua. Ch x k'uwach i le wari. = jas uwach le wari? %mor jas uwach le wari? %eng %spa que es este? M jas kuwach le wari? %mor jas kuwach le wari? %eng %spa que es este? C k'o le, k'o le mar, le taqaj. %mor k'o le, k'o le mar, le taqaj. %eng %spa esta el, esta el mar, en la costa. C k'o jelale. %mor k'o jelale. %eng %spa esta alli. M k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. *R20-52 Ch a Mil le wari. = a Mil le wari. %mor a Mil le wari. %eng %spa este es mil. C k'o lenaj motor. %mor k'o lenaj motor. %eng %spa esta el motor. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? C le jun majon. %mor le jun majon. %eng %spa un monjon. M jas uwach ma, manjon? %mor jas uwach ma, manjon? %eng %spa que es, monjon. C majon. %mor majon. %eng %spa monjon. M manjon? %mor manjon? %eng %spa monjon? C manjon, ahje. %mor manjon, ahje. %eng %spa monjon, ah si. Ch majo'. = manjon. %mor manjon. %eng %spa monjon. M jawi katzaq wi le jaron? %mor jawi katzaq wi le jaron? %eng %spa donde se cae el agua? C y rumal re k'o le jun b'arco. %mor y rumal re k'o le jun b'arco. %eng %spa y por eso esta el agua. C jelale, pero puro ulew. %mor jelale, pero puro ulew. %eng %spa alli, pero solo tierra. Ch xk'ub'i le warih. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa como se llama este? C jun, le kar. %mor jun, le kar. %eng %spa un, el pez. M jas uwach ewari? %mor jas uwach ewari? %eng %spa que es este? C le b'alin. %mor le b'alin. %eng %spa el balin. M le b'allena? %mor le b'allena? %eng %spa la ballena? C b'allena. %mor b'allena. %eng %spa ballena. Ch xk'ub'i le wari? = jas kub'i le wari? %mor jas kub'i le wari? %eng %spa como se llama este? M jas kuwach ewari? %mor jas kuwach ewari? %eng %spa que es este? C le naj kar, nik. %mor le naj kar, nik. %eng %spa el pez, saber. Ch xk'ub'i le wari. = jas kub'i le wari? %mor jas kub'i le wari? %eng %spa como se llama este? C jas ub'i le juni? %mor jas ub'i le juni? %eng %spa como se llama este? Ch a Pelipa, a Pelipa. = a Pelipa, a Pelipa. %mor a Pelipa, a Pelipa. %eng %spa Felipe, Felipe. C le jun molina, le jun molina, le jun molin. %mor le jun molina, le jun molina, le jun molin. %eng %spa un molino, un molino, un molino. Ch xk'ub'i le wari'. = jas kub'i le wari? %mor jas kub'i le wari? %eng %spa como se llama este? *R20-53 C jas uwach? jas uwach al Chay? %mor jas uwach? jas uwach al Chay? %eng %spa que es? que es Rosario? Ch a Pelip, x k'ub'i le wari. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa Felipe, como se llama esto. C le jun b'ay, b'allena. %mor le jun b'ay, b'allena. %eng %spa una ballena, ballena. Ch jun b'ayin. = jun b'allen. %mor jun b'allen. %eng %spa una b'allena. C jun b'ayin. %mor jun b'ayin. %eng %spa una ballena. M jas uwach ewari? %mor jas uwach ewari? %eng %spa como se llama esto? C ku'an le, le taq ca¤e. %mor ku'an le, le taq ca¤e. %eng %spa hacen, las ca¤as. M katililik. %mor katililik. %eng %spa < >. C kuk'ama le joron chupam le jun ca¤a. %mor kuk'ama le joron chupam le jun ca¤a. %eng %spa lo trae el agua en la ca¤a. C jelale'. %mor jelale'. %eng %spa alli. Ch katilik. = katililik'. %mor katililik'. %eng %spa ah si, un mes. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. M jas uwach are b'a wa ka'an b'i wa. %mor jas uwach are b'a wa ka'an b'i wa. %eng %spa que es, es el que hace. M le kab'ijah? %mor le kab'ijah? %eng %spa lo que dice? C ah je' le jun q'a'qm chik, le jun. %mor ah je' le jun q'a'qm chik, le jun. %eng %spa ah si el lazo, el otro. C ch'o ya. %mor ch'o ya. %eng %spa raton, ya. Ch xkub'ii. = jas ub'i. %mor jas ub'i. %eng %spa como se llama. M kuqasaj. %mor kuqasaj. %eng %spa lo baja. C kukasaj. %mor kukasaj. %eng %spa lo baja. M a xa pu pa jun. %mor a xa pu pa jun. %eng %spa solo en el otro. Ch xkub'i le wa'ri a Pelipa. = jas kub'i le wari a Pelipa. %mor jas kub'i le wari a Pelipa. %eng %spa como se llama esto Felipe. C kupaqiwisaj. %mor kupaqiwisaj. %eng %spa ..... Ch a Pelipa. = a Pelipa. %mor a Pelipa. %eng %spa Felipe. *R20-54 M a ko ke. %mor a ko ke. %eng %spa ver entrar. C mal le, mal le jun b'arco. %mor mal le, mal le jun b'arco. %eng %spa por el, por el barco. M ko ma ka kaqatan b'i. %mor ko ma ka kaqatan b'i. %eng %spa se pasa. M chuxe le wari. %mor chuxe le wari. %eng %spa debajo de este. Ch a pelipe, pelipe. = a pelipe, pelipe. %mor a pelipe, pelipe. %eng %spa Felipe, Felipe. Ch xk'ub'i le wa'ri. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama este. C ah je le jun xar. %mor ah je le jun xar. %eng %spa ah si un shar. Ch jun xax. = jun xax. %mor jun xax. %eng %spa un Shar. C le jun sub'ub'al. %mor le jun sub'ub'al. %eng %spa una olla. Ch jun xab'ab'al. = jun sub'ub'al. %mor jun sub'ub'al. %eng %spa una olla. C ah je no no noo. %mor ah je no no noo. %eng %spa ah si no, no. C k'o lu lu rij le jun aq. %mor k'o lu lu rij le jun aq. %eng %spa esta la espalda del coche. Ch ah, xk'ub'i le wa'ri. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa como se llama este. C le le jun aq k'o jelale. %mor le le jun aq k'o jelale. %eng %spa el coche esta alli. C y kawil le jun jun jun. %mor y kawil le jun jun jun. %eng %spa lo mira el otro, uno, uno. C pa le majon manjon. %mor pa le majon manjon. %eng %spa en el monjon, monjon. Ch a pelipa. = a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. M monjon. %mor monjon. %eng %spa monjon. C y le ka'e pa. %mor y le ka'e pa. %eng %spa y se va en el. Ch a pelipa, a pelipa. = a pelipa, a pelipa. %mor a pelipa, a pelipa. %eng %spa Felipe, Felipe. Ch xk'ub'i le wari. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama esto? M san Cristob'al. %mor san Cristob'al. %eng %spa San Cristobal. C pa le yak le taq aq. %mor pa le yak le taq aq. %eng %spa en el, el coche. Ch taq aq. = taq aq. %mor taq aq. %eng %spa los coches. C ah je, le jun kub'i Tex. %mor ah je, le jun kub'i Tex. %eng %spa ah si, el que dice Tex. Ch xk'ub'i le wa'ri. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama esto? *R20-55 C le jun ja. %mor le jun ja. %eng %spa una casa. Ch xb'i le wari. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama este? C le ajchoqe, ajchaq'e. %mor le ajchoqe, ajchaq'e. %eng %spa el due¤o, due¤o. Ch nk'ub'i le wari. = jas kub'i le wari. %mor jas kub'i le wari. %eng %spa como se llama este. C nik' ah le jun aq. %mor nik' ah le jun aq. %eng %spa saber ah el coche. C ka'e4 pale qa'am. %mor ka'e4 pale qa'am. %eng %spa se va en el puente. C pero nk'ota le qa'am jelale. %mor pero nk'ota le qa'am jelale. %eng %spa pero no esta el puente alli. C y ramal re xtzaq xtzaq. %mor y ramal re xtzaq xtzaq. %eng %spa y por eso, se cayo, se cayo. C pu pu joron. %mor pu pu joron. %eng %spa en el agua. Ch chiri le qa'am. = chiri le qa'am. %mor chiri le qa'am. %eng %spa aqui el puente. M m komo nk'ota le. %mor m komo nk'ota le. %eng %spa m, como no esta el. M nk'ota modo xqatan puwile. %mor nk'ota modo xqatan puwile. %eng %spa no hay modo paso sobre. M qa'am e xa xtzaq b'i pa le. %mor qa'am e xa xtzaq b'i pa le. %eng %spa el puente se cayo en el. M pa le u waja. %mor pa le u waja. %eng %spa rio. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch le walaj ri'. = le waral ri. %mor le waral ri. %eng %spa aqui. C ah je jun aqe. %mor ah je jun aqe. %eng %spa ah si un coche. M jas uwache wari? %mor jas uwache wari? %eng %spa que es este? Ch a ki k'o jun warowah. = a ki k'o jun warowah. %mor a ki /k'o: jun warowah. %eng %spa ......... C lu xajab' kuk'am u xajab'. %mor lu xajab' kuk'am u xajab'. %eng %spa un zapato, lo lleva su zapato. C che a che. %mor che a che. %eng %spa con palo. Ch qolaj chik le lik'aj. = qolaj chike nikaj. %mor qolaj chike nikaj. %eng %spa los demas ya tienen. Ch qolaj chike likaj pelipa. = qolaj chike nikaj pelipe. %mor qolaj chike nikaj pelipe. %eng %spa los demas ya tienen Felipe. C ku'an, xu'an le le le xajab'. %mor ku'an, xu'an le le le xajab'. %eng %spa lo hace, lo hizo su zapato. C che che. %mor che che. %eng %spa con palo. *R20-56 M xa che eh. che lele. %mor xa che eh. che lele. %eng %spa porque ese. Ch a pelip qila chik lik'aj. = a pelipe qila chik e nik'aj. %mor a pelipe q/il-a chi-k *e nik'aj. %eng %spa Felipe veamos los otros. Ch a pelipa. = a pelipa. %mor a pelipa. %eng %spa Felipe. M jas ku wache wari. %mor jas ku wache wari. %eng %spa que es este. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ch qila chik e lik'aj. = qila chik e nik'aj. %mor q/il-a chi-k e nik'aj. %eng %spa veamos los otros. M ay lu llanta lu b'icicleta le. %mor ay lu llanta lu b'icicleta le. %eng %spa la llanta de la bicicleta. M lu gorra le. %mor lu gorra le. %eng %spa su gorra. C lu puwi. %mor lu puwi. %eng %spa su sombrero. M y le wari? %mor y le wari? %eng %spa esto? C lu wor. %mor lu wor. %eng %spa su gorra. Ch no qila chike lik'aj. = qila chik e nik'aj. %mor q/il-a chi-k e nik'aj. %eng %spa vamos a ver los otros. Ch pelipe le. = pelipe le. %mor pelipe le. %eng %spa Felipe. C jun xajab' chik le. %mor jun xajab' chik le. %eng %spa otro zapato. Ch lee taqe nox k'o k'o jun le. = le jetaq nos k'o: jun le. %mor le jetaq no's /k'o: jun le. %eng %spa los champipes hay uno. M qana k'ola na kan awuk'. %mor qana k'ola na kan awuk'. %eng %spa espera que queda con ud. C kamajij jela le. %mor kamajij jela le. %eng %spa empezamos alli. Ch ah no pelip. = ah no pelip. %mor ah no pelip. %eng %spa no mira. C ah je. %mor ah je. %eng %spa si. M al chay kaqan taj kaqil na. %mor al chay kaqan taj kaqil na. %eng %spa Rosaria no haga tenemos que. M maja le cchay di. %mor maja le cchay di. %eng %spa mirar espera Rosaria ni¤a. Ch ay ay jun kar. = ay ay jun kar. %mor ay ay jun kar. %eng %spa ay, ay un pez. M le jun taq aqe. %mor le jun taq aqe. %eng %spa los coches. C le taq aqe. %mor le taq aqe. %eng %spa los coches. Ch taq aq tajin tij xamdiah. = le ntaq aq tajin kikitij sandia. %mor *le ntaq aq /tajin *k-0-*ki/tij sandia. %eng %spa los coches estan comiendo sandia. *R20-57 C ya xa junama iwuk'. %mor ya xa junama iwuk'. %eng %spa es igual a ud. C a kitij sandia ix. %mor a kitij sandia ix. %eng %spa ud. comen Sandia. M no. %mor no. %eng %spa no. C no ma kitij taj. %mor no ma kitij taj. %eng %spa no comemos. Ch k'ax qapam. = ku'an k'ax qapam. %mor *k-0-*u/*b'an k'ax qa-pam. %eng %spa nos va dar dolor de estomago. M a pelipe aya aya. %mor a pelipe aya aya. %eng %spa Felipe ya ya. Ch k'ax qapam uj rumal. = ku'an k'ax qapam uj rumal. %mor *k-0-*u/*b'an k'ax qa-pam uj r-umal. %eng %spa nos va dar dolor de estomago por el. C ya taj karaj, karaj le nikaj. %mor ya taj karaj, karaj le nikaj. %eng %spa todavia no quiere, quieren. Ch timimit ale'. = tinimit ale. %mor tinimit ale. %eng %spa pueb'lo. C ah je le jun ojer tz. %mor ah je le jun ojer tz. %eng %spa ah si el antiguo. C le jun ojer ja. %mor le jun ojer ja. %eng %spa la casa antigua. M pelipe wile jan ojex ja. %mor pelipe wile jan ojex ja. %eng %spa Felipe donde esta la casa antigua. C jela le xaq junam ruk' Jesuscristo. %mor jela le xaq junam ruk' Jesuscristo. %eng %spa alli es igual con jesucristo. Ch le tuma, timimit ale'. = timimit ale. %mor timimit ale. %eng %spa al pueb'lo. M iglesia. %mor iglesia. %eng %spa iglesia. C le jun circu. %mor le jun circu. %eng %spa el circo. M ah ka'an circo chupam. %mor ah ka'an circo chupam. %eng %spa ud. hace un circo adentro. Ch xk'ub'i le wari. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama este. C ku'an circo chupami. %mor ku'an circo chupami. %eng %spa hace un circo adentro. C no kul le taq chich'e. %mor no kul le taq chich'e. %eng %spa no llegan los cursos. M jas k'uwache wari. %mor jas k'uwache wari. %eng %spa que es este. C ku'an le jun, kuk'ayij le. %mor ku'an le jun, kuk'ayij le. %eng %spa hace el, vende. C taq helado. %mor taq helado. %eng %spa helado. M m, jas uwch k'uwa? %mor m, jas uwch k'uwa? %eng %spa que sera? C le sona le polociy. %mor le sona le polociy. %eng %spa el Soldado, el policia. Ch xk'ub'i le wari. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se lama este? *R20-58 C le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa el perro. Ch le chi. = le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa el perro. C polociy le tz'i. %mor polociy le tz'i. %eng %spa policia el perro. Ch xk'ub'i le jun ri. = jas kub'i le jun ri. %mor jas kub'i le jun ri. %eng %spa como se llama este. M ay kare wari. %mor ay kare wari. %eng %spa ay pez es este. C le jun turista k'o jelale. %mor le jun turista k'o jelale. %eng %spa el turista esta alli. M jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch xk'ub'i le jun ri. = jas kub'i le jun ri. %mor jas kub'i le jun ri. %eng %spa como se llama este. M ay kare wari. %mor ay kare wari. %eng %spa ay pez es este. C le jun turista k'o jelale. %mor le jun turista k'o jelale. %eng %spa el turista esta alli. M jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch xk'ub'i le wari. = jas k'ub'i le wari. %mor jas k'ub'i le wari. %eng %spa como se llama este. C jun turista. %mor jun turista. %eng %spa un turista. M jun turista. %mor jun turista. %eng %spa un turista. C ah je ruk' u chich' jelale ah. %mor ah je ruk' u chich' jelale ah. %eng %spa si su carro alli. C ch'ib'anik. %mor ch'ib'anik. %eng %spa escribe.. Ch xk'ub'i le wari a pelip. = jas kub'i le wari a pelipe. %mor jas kub'i le wari a pelipe. %eng %spa como se llama este Felipe. C k'o jun jun turista. %mor k'o jun jun turista. %eng %spa hay un, un turista. C jun turista. %mor jun turista. %eng %spa un turista. Ch a pelip, jun chorix. = jun turista. %mor jun turista. %eng %spa Felipe, un chorizo turista. M jun choriso. %mor jun choriso. %eng %spa un choriso. Ch choris. = turista. %mor turista. %eng %spa turista. C le jun turista. %mor le jun turista. %eng %spa el turista. Ch jun ton'x. = jun turista. %mor jun turista. %eng %spa un turista. C le jun toriso. %mor le jun toriso. %eng %spa el chorizo. Ch ah leh warale ta leh. = ayle jun warile ta le. %mor ayle jun warile ta le. %eng %spa ay este b'arrilete. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. C ah si. %mor ah si. %eng M pompu's. %mor pompu's. %eng %spa bejiga. C pumpus le june. %mor pumpus le june. %eng %spa ese es bejiga. Ch pumpu's. = pumpu's. %mor pumpu's. %eng %spa b'ejiga. *R20-59 M jas kuwache wari. %mor jas kuwache wari. %eng %spa que es este. C le pix y k'o le pix jela. %mor le pix y k'o le pix jela. %eng %spa tomate, hay tomates alli. Ch ah pix. = ah pix. %mor ah pix. %eng %spa tomate. M xuya welta lu wicicleta. %mor xuya welta lu wicicleta. %eng %spa dio vuelta su bicicleta. C y le helado le taq helado. %mor y le helado le taq helado. %eng %spa y el helado los helados. C le june. %mor le june. %eng %spa el otro. Ch k'ub'i le wari. = jas kub'i lewari. %mor jas kub'i lewari. %eng %spa como se llama esto. C jelati pa Italiano. %mor jelati pa Italiano. %eng %spa jelatina en Italiano. Ch pix ay b'urro. = pix ay b'urro. %mor pix ay b'urro. %eng %spa tomate b'urro. P le helado. %mor le helado. %eng %spa el helado. C helado. %mor helado. %eng %spa helado. Ch pix. = pix. %mor pix. %eng %spa tomate. C jelati pix le juni. %mor jelati pix le juni. %eng %spa Jelati, el otro es tomate. Ch in keb' a pix. = keb' le pix. %mor keb' le pix. %eng %spa 2 tomates. C ah je spagetti. %mor ah je spagetti. %eng %spa ah si spagetti. Ch ay pix. = ay pix. %mor ay pix. %eng %spa ay tomate. M jas uwach le wari. %mor jas uwach le wari. %eng %spa que es este. Ch inaj me'x kam puchich' leh. = linaj me's xkam ch'ich le pa lu. %mor linaj me's *x-0/kam pa ch'ich le. %eng %spa el gato se murio en el carro de el. C le spagetti, espagette. %mor le spagetti, espagette. %eng %spa el spagetti, espagette. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa el papel. Ch le la da le', le lada le. = le helada le. %mor le helada le. %eng %spa el helado. C ah je helado k'ut. %mor ah je helado k'ut. %eng %spa ah si, si es helado. P akatijat le helada al chay? %mor akatijat le helada al chay? %eng %spa ud. come helado Rosaria? Ch tij at helada. = katij at le helada. %mor *k-0-*a/tij at *le helada. %eng %spa ud. come helado. C a ku a, a ku'an lenx apam le helado. %mor a ku a, a ku'an lenx apam le helado. %eng %spa te da dolor de estomago. M jas uwach eri? %mor jas uwach eri? %eng %spa que es este? *R20-60 Ch le. = le. %mor le. %eng %spa el. C le jun turista y rumal re le jun turista. %mor le jun turista y rumal re le jun turista. %eng %spa el turista, por el turista. Ch jun chori's. = jun turis. %mor jun turis. %eng %spa un turista. C pa le, pa lu ch'ich' ya xtzaq juntiro. %mor pa le, pa lu ch'ich' ya xtzaq juntiro. %eng %spa en el, en su carro se cayo. C le taq jastaq, xtzaq le pix, xtzaq le. %mor le taq jastaq, xtzaq le pix, xtzaq le. %eng %spa otra vez las cosas, se cayeron. C helado, xtzaq le pompus, xtzaq le. %mor helado, xtzaq le pompus, xtzaq le. %eng %spa tomates, cayeron helados, cayeron. C spagetti ya jun, juntiro le, le jun turis. %mor spagetti ya jun, juntiro le, le jun turis. %eng %spa bejigas, spagetti ya, todo el, el turista. Ch ay lee, lik'aj taq waraleta. = le nik'aj warile ta. %mor le nik'aj warile ta. %eng %spa y el, los b'arriletes. Ch a Pelip tew. = a Pelip tew. %mor a Pelip tew. %eng %spa Felipe es frio. C y rumal re ya. %mor y rumal re ya. %eng %spa por eso ya. M jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? C n ku lu jalom. %mor n ku lu jalom. %eng %spa y su cabeza. M kichapa le ri, le me's coma ya xtukin. %mor kichapa le ri, le me's coma ya xtukin. %eng %spa agarran, al gato como ya se. M kan e jastaq rech e winaq. %mor kan e jastaq rech e winaq. %eng %spa cayeron las cosas de las personas. C ki, ki, kikichap le jun me's, ah je. %mor ki, ki, kikichap le jun me's, ah je. %eng %spa lo agarran al gato. M ah como xtak'e le k'uk. %mor ah como xtak'e le k'uk. %eng %spa como se quedo su nosotros. C y rumal re xtzaq pa le june, le. %mor y rumal re xtzaq pa le june, le. %eng %spa por eso se cayo en el, el la. C escalera, y xtzaq pa le fuente. %mor escalera, y xtzaq pa le fuente. %eng %spa escalera, se cayo en la fuente. M kakay chula pa le cuenta ri. %mor kakay chula pa le cuenta ri. %eng %spa esta mirando en este cuento. Ch ah, ay b'ula, puta, le. = ah, ay b'ula, puta, le. %mor ah, ay b'ula, puta, le. %eng %spa ah, ay.......el. Ch taq o b'oj tajin chojonik. = jun taq b'oj tajin kechojonik. %mor *jun taq b'oj /tajin *k-e/choj-on-ik. %eng %spa se¤or, leones estan luchando. Ch chuwach ntaq, ntaq. = chuwach ntaq, ntaq. %mor chuwach ntaq, ntaq. %eng %spa frente a los, los. M jas uwach ewari? %mor jas uwach ewari? %eng %spa que es este? C ah, le jun b'alam. %mor ah, le jun b'alam. %eng %spa ah, un tigre. Ch jun b'alam? = jun b'alam? %mor jun b'alam? %eng %spa un tigre? C jun b'alam. %mor jun b'alam. %eng %spa un tigre. *R20-61 Ch jun b'alam le wari? = jun b'alam le wari? %mor jun b'alam le wari? %eng %spa tigre es este? C b'alam kut. %mor b'alam kut. %eng %spa si es tigre. Ch ah, qila na lee warii. = ah, qila na lee warii. %mor ah, q/il-a na lee warii. %eng %spa ah, veamos este. C ku'an le, ku'an le kinaq. %mor ku'an le, ku'an le kinaq. %eng %spa hace, hace los. M kinaq. %mor kinaq. %eng %spa los. C ku'an le kinaq pa le q'eq, q'aq. %mor ku'an le kinaq pa le q'eq, q'aq. %eng %spa hace los en el fuego, fuego. M jas uwach e wari? %mor jas uwach e wari? %eng %spa que es este? C ah le taq pinturas. %mor ah le taq pinturas. %eng %spa ah las pinturas. Ch xk'uwach keb' le pintura. = jas ku wach keb' le pintura. %mor jas ku wach keb' le pintura. %eng %spa que es estas 2 pinturas. C ah je, k'o le rax, le kape, le saq. %mor ah je, k'o le rax, le kape, le saq. %eng %spa ah si, hay verde, el cafe blanco. C le q'an. %mor le q'an. %eng %spa amarillo. M ah, le kaq. %mor ah, le kaq. %eng %spa ah, el rojo. C le kaq. %mor le kaq. %eng %spa el rojo. M ah, le kaq. %mor ah, le kaq. %eng %spa ah, el rojo. C le kaq. %mor le kaq. %eng %spa el rojo. M azul. %mor azul. %eng %spa azul. C azul. %mor azul. %eng %spa azul. Ch le rikil chik. = le rikil chik. %mor le rikil chik. %eng %spa la comida. M rax, rax. %mor rax, rax. %eng %spa verde, verde. Ch le rikil chik a Pelip. = le rikil chik a Pelip. %mor le rikil chik a Pelip. %eng %spa la comida Felipe. C ah je, kib'iq, kiq'o'o le jun pala. %mor ah je, kib'iq, kiq'o'o le jun pala. %eng %spa ah si, dicen, vamos a pintar. C le jun aq. %mor le jun aq. %eng %spa la casa de coche. M m kikiq'o lu, lu, lu la papa. %mor m kikiq'o lu, lu, lu la papa. %eng %spa m, pintan su, su, son. M le wari? %mor le wari? %eng %spa papas estos? C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. M le chikaj. %mor le chikaj. %eng %spa el cielo. C ah je, le chikaj. %mor ah je, le chikaj. %eng %spa ah si, el cielo. M kaj ja. %mor kaj ja. %eng %spa cielo. *R20-62 C y rumal re xtzaq le taq tzuj. %mor y rumal re xtzaq le taq tzuj. %eng %spa y por eso cayeron gotas. Ch ay, le wo qan chirij Pelipa. = le waqan chirij a Pelip. %mor le waqan chirij a Pelip. %eng %spa mis piernas atras de Felipe. C y puro tzuj le, chile pintura. %mor y puro tzuj le, chile pintura. %eng %spa son puras gotas, la pintura. C le taq aq. %mor le taq aq. %eng %spa a los coches. M alaj etzuj xetzaq le chikij? %mor alaj etzuj xetzaq le chikij? %eng %spa las gotas cayeron sobre? M jewari? %mor jewari? %eng %spa aqui? C ah je, jewari, kuqamo le. %mor ah je, jewari, kuqamo le. %eng %spa ah si, aqui lo trae. C jun utiw. %mor jun utiw. %eng %spa un coyote. Ch alaj, alaj. = alaj, alaj. %mor alaj, alaj. %eng %spa ala, ala. M chaqila lu puchi. %mor chaqila lu puchi. %eng %spa veamos a su boca. C le puchi, lu ware, mam uware. %mor le puchi, lu ware, mam uware. %eng %spa su boca, sus dientes, tienen dientes grandes. M jas uwach ewa? %mor jas uwach ewa? %eng %spa que es la tortilla? C a k'o amama aware? a k'olik. %mor a k'o amama aware? a k'olik. %eng %spa ud. tiene dientes grandes? tienen. M a Pelipa jas uwach ewari. %mor a Pelipa jas uwach ewari. %eng %spa a Felipe que es este. M cine? %mor cine? %eng %spa cine? C xaq kuq'o. %mor xaq kuq'o. %eng %spa solo lo pinta. M kuq'o le jun cartel. %mor kuq'o le jun cartel. %eng %spa lo pinta un cartel. C kuq'o le jun cartel,ah je. %mor kuq'o le jun cartel,ah je. %eng %spa lo pinta un cartel, ah si. Ch ay ya pe le nunana, le nunana. = xpe le nunan. %mor ay ya *x-0/pet le nu-nan. %eng %spa ay ya vino mi mama, vino mi mama. M ay ya Pelipe? %mor ay ya Pelipe? %eng %spa Felipe? C maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. Ch nan, nan, nan. = nan, nan, nan. %mor nan, nan, nan. %eng %spa mama, mama, mama. R jas uwach kak'amo? kinaq. %mor jas uwach kak'amo? kinaq. %eng %spa que es lo que trae? frijoles. Ch no, la Milio. = no, la Milio. %mor no, la Milio. %eng %spa no, el Emilio. N no, lal Talin. %mor no, lal Talin. %eng %spa no, la Catarina. M wiyextaj na Pelipa. %mor wiyextaj na Pelipa. %eng %spa espera Felipe. *R20-63 M nawiyex taj na kanoq. %mor nawiyex taj na kanoq. %eng %spa esperame un rato. M te kab'ij chuwech we ya. %mor te kab'ij chuwech we ya. %eng %spa despues me va a decir si ya. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa esta bien. M b'allena. %mor b'allena. %eng %spa ballena. R axa pare al chay leri. %mor axa pare al chay leri. %eng %spa es de la Rosaria. M al Chaya. %mor al Chaya. %eng %spa Rosaria. N jasche kat petik. %mor jasche kat petik. %eng %spa porque viene. N jate tzana kukoq. %mor jate tzana kukoq. %eng %spa anda a jugar. N jat k'ut cha, jat. %mor jat k'ut cha, jat. %eng %spa anda, anda. Ch jun awech at. = jun awech at. %mor jun awech at. %eng %spa es tuyo el otro. P jas uwach ale al chay le? %mor jas uwach ale al chay le? %eng %spa que es ese Rosaria? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. M lima. %mor lima. %eng %spa lima. Akat nk'o sik'. %mor nk'o sik'. %eng %spa hay cigarrillos. M janipa. %mor janipa. %eng %spa cuanto. Akal rub'io. %mor rub'io. %eng %spa rubio. M janipa. %mor janipa. %eng %spa cuanto. Akal keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C akutij le sik. %mor akutij le sik. %eng %spa fuma cigarrillos. P no. %mor no. %eng %spa no. C akatij le sik'. %mor akatij le sik'. %eng %spa ud. fuma cigarrillos. M janipa impe da. %mor janipa impe da. %eng %spa cuando es ni¤o. Akal keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. M keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C ay le jun al chay k'o chupam le qojome. %mor ay le jun al chay k'o chupam le qojome. %eng %spa hay la Rosaria esta en la musica. *R20-64 Ch jun a pelip tazan an. = jun a pelip ku'an. %mor jun a pelip *k-0-*u/b'an. %eng %spa el Felipe hace. Ch uwach xikileta. = uwach b'icicleta. %mor uwach b'icicleta. %eng %spa frente de la b'icicleta. C nk'ota nu cicleta. %mor nk'ota nu cicleta. %eng %spa no tengo bicicleta. P xiki, xikileta, xikileta. %mor xiki, xikileta, xikileta. %eng %spa bicicleta, bicicleta, bicicleta. P jas uwache xikileta al chay? %mor jas uwache xikileta al chay? %eng %spa que es bicicleta Rosaria? P jas uwache katijo le? %mor jas uwache katijo le? %eng %spa que es lo que come? P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. M San Juan Bautista. %mor San Juan Bautista. %eng %spa San Juan Bautista. N Milio da. %mor Milio da. %eng %spa Emilio. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? P jas uwach ale? %mor jas uwach ale? %eng %spa que es ese? C k'ota kub'i? %mor k'ota kub'i? %eng %spa no tiene nombre? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C makaya lu rij chuweh? %mor makaya lu rij chuweh? %eng %spa porque no me da la cascara. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque. C makaya taj lu rij. %mor makaya taj lu rij. %eng %spa no vas a dar la cascara. C xaq xewi lu rij. %mor xaq xewi lu rij. %eng %spa solo la cascara. Ch Mil ch'ol ch'olo le rij. = a Milio chach'olo le rij. %mor a Milio *ch-0-*a/ch'ol-o le rij. %eng %spa Emilio saca la cascara. M nk'ax b'a uch'olik. %mor nk'ax b'a uch'olik. %eng %spa cuesta sacar la cascara. P jasche nkat kowin taj. %mor jasche nkat kowin taj. %eng %spa porque no puedes. M a ya apelipe. %mor a ya apelipe. %eng %spa ya Felipe. C maya. %mor maya. %eng %spa maya. M jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. C akachob' la limon xax. %mor akachob' la limon xax. %eng %spa ud. sabe el limon. M chaya lcha kuch'ol la lima la. %mor chaya lcha kuch'ol la lima la. %eng %spa solo lo sacan la cascara a tu lima. *R20-65 R chaya chare la pelipe. %mor chaya chare la pelipe. %eng %spa dale a Felipe. C a kach'ol. %mor a kach'ol. %eng %spa la saca su cascara. M pares cha. %mor pares cha. %eng %spa por eso. Ch ch'olo le warih. = chach'olo le wari. %mor *ch-0-*a/ch'ol-o le wari. %eng %spa lo saca su cascara a este. M chach'oloo cha. %mor chach'oloo cha. %eng %spa lo saca su cascara a este. C b'ay we kutij, we kutijo. %mor b'ay we kutij, we kutijo. %eng %spa baya si lo come, lo come. M b'aya xa kutij cha, xa kutij cha. %mor b'aya xa kutij cha, xa kutij cha. %eng %spa lo come, lo come. P no. %mor no. %eng %spa no. P no pares kincholo. %mor no pares kincholo. %eng %spa no, voy a sacar su cascara. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. M xa ku ch'olo cha chay. %mor xa ku ch'olo cha chay. %eng %spa lo saca su cascara Rosaria. P utz b'ala wema kawaj. %mor utz b'ala wema kawaj. %eng %spa esta bien si no quiere. Ch ch'oolo wech in. = chach'olo le wech in. %mor *ch-0-*a/ch'ol-o *le w-e-ch in. %eng %spa va a sacar su cascara al mio. C kinch'olo. %mor kinch'olo. %eng %spa lo voy a sacar su cascara. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C makintij taj. %mor makintij taj. %eng %spa no lo como. M no kukan taj chay. %mor no kukan taj chay. %eng %spa no le lleva. M akutij taj. %mor akutij taj. %eng %spa no lo come. C makintij taj, kincholo. %mor makintij taj, kincholo. %eng %spa no lo como, lo sacare la cascara. M al chay kuch'olo cha. %mor al chay kuch'olo cha. %eng %spa Rosaria lo va a sacar. Ch qana pona kinchol in. = qana pona kinchol in. %mor /qana pona k-0-in/ch'ol in. %eng %spa espera voy a sacar su cascara. P kat kowin ya le. %mor kat kowin ya le. %eng %spa si puedes. C ay xin num chik. %mor ay xin num chik. %eng %spa ay siento hambre. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P aya. %mor aya. %eng %spa si. *R20-66 M laj ka ko chare. %mor laj ka ko chare. %eng %spa es muy amargo lo que tiene. Ch laj k'a. = laj k'a. %mor laj k'a. %eng %spa es muy amargo. C akalchay. %mor akalchay. %eng %spa te van a pegar. Ch kintij in e waral rumal. = kintij in e waral rumal. %mor k-0-in/tij in e waral r-umal. %eng %spa ya voy a comer por el. M me voy a mierda. %mor me voy a mierda. %eng %spa me voy a mierda. C xate patiox miyer. %mor xate patiox miyer. %eng %spa fuiste a la iglesia en la ma¤ana. P alchay cha? %mor alchay /cha? %eng %spa Rosaria? C axate tiox iwir. %mor axate tiox iwir. %eng %spa fuiste a la iglesia ayer. C maja maja. %mor maja maja. %eng %spa todavia, todavia. *xk'is le cinta R-20.