.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 6 .N:2 .H:Al Cha:y $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 2;10.14 *No of utterances: 427 *MLU: 2.11 *R6-1 R chat ku'la waral. %mor chat ku'la waral. %eng %spa sientate aqui. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C jas kab'ano ay nan. %mor jas kab'ano ay nan. %eng %spa que haces, se¤ora. R lij. %mor lij. %eng %spa nij. R sob're de. %mor sob're de. %eng X xutzir jun aq'ab' chay. %mor xutzir jun aq'ab' chay. %eng %spa se compuso tu mano Ros. R wa'lijoq tet. alaj la anom. %mor wa'lijoq tet. alaj la anom. %eng %spa levantate, las abejas. R ixoq su. %mor ixoq su. %eng %spa mujer. N ay loj awusib'a jun al. %mor ay loj awusib'a jun al. %eng %spa es muy abusiva la. N rosario katoq' ta k'ut. %mor rosario k-at/oq' ta k'u-t. %eng %spa Ros no llores pues. N ma le naj aqab'. %mor /k'am-a le naj a-qab'. %eng %spa traiga tu mano. N awusib'a katoq' ta k'ut. %mor awusib'a k-at/oq' ta k'u-t. %eng %spa abusiva no llores. R jas xa'ano b'ay, b'ay, b'ay. %mor jas xa'ano b'ay, b'ay, b'ay. %eng %spa que hicistes vaya, vaya. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R katoq' ta chik, katoq' ta chik. %mor katoq' ta chik, katoq' ta chik. %eng %spa ya no llores, ya no llores. R katoq' ta chik kincha'. %mor katoq' ta chik kincha'. %eng %spa ya no llores digo. S jas xa'anoh chay. %mor jas xa'anoh chay. %eng %spa que hicistes Ros. R b'uy. %mor b'uy. %eng %spa vaya. N koq'ik chatija b'i jun ri ri ri'. %mor k-0/oq'-ik ch-0-a/tij-a b'i jun ri ri ri'. %eng %spa llora, tomate esto. R katoq' taj nan kaqaya k'u. %mor katoq' taj nan kaqaya k'u. %eng %spa no llores mamacita, y te vamos a dar. R jun awetz'ab'a'l. %mor jun awetz'ab'a'l. %eng %spa un tu juguete. R pe le kik' chuq'ab' pe le kik' chuq'ab'. %mor pe le kik' chuq'ab' pe le kik' chuq'ab'. %eng %spa mira Sangre de su mano, sangre en la mano. N pe kik' chuq'ab'. %mor /pet kik' chi u-q'ab'. %eng %spa viene sangre de su mano. R pe le kik' kacha ya lal taline. %mor pe le kik' kacha ya lal taline. %eng %spa vino la sangre dice Catalina. N ay ma xpe ta kik' che uq'ab'. %mor ay ma x-0/pet ta kik' che u-q'ab'. %eng %spa no vino sangre de su mano. N chattzijona ruk' le mu's. %mor ch-at/tzijo-n-a r-uk' le mu's. %eng %spa habla con el ladino. N katoq' ta chik b'a pues. %mor k-at/oq' ta chi-k b'a pues. %eng %spa ya no llores pues. S are k'u le at are le at. %mor are k'u le at are le at. %eng %spa y Ud. y Ud. N katoq' taj, katoq' taj. %mor k-at/oq' ta-j, k-at/oq' ta-j. %eng %spa no llores, no llores. *R6-2 N katoq' taj, katoq' taj. %mor k-at/oq' ta-j, k-at/oq' ta-j. %eng %spa no llores, no llores. S le at. %mor le at. %eng %spa Ud. N b'ay ya katoq' ta chik awusib'a. %mor b'ay ya k-at/oq' ta chi-k awusib'a. %eng %spa vaya ya no llores abusiva. S ma xaq'upij taj kacha' chay. %mor ma x-0-a/q'upi-j ta-j k-0/cha' chay. %eng %spa no lo gustastes diga Ros. N xa kululej ku'ane chiri k'u le. %mor xa /kululej k-0-u/b'an e chiri k'u le. %eng %spa que se pento. S are la qul. %mor are la qul. %eng %spa es su culto. R la k'ut lawach xa'ano. %mor la k'ut lawach xa'ano. %eng %spa ya vistes le que hicistes. S sokotaj ku laq'ab' chay. %mor sokotaj ku laq'ab' chay. %eng %spa y se lastimo tu mano Ros. C ay nan. %mor ay nan. %eng %spa ay mamacita. Ch ay no. = ay no. %mor ay no. %eng %spa ay. C no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R chaltzijona k'ut cha'. %mor chaltzijona k'ut cha'. %eng %spa habla pues dice. R b'ay cha. kab'e la' le mu's. %mor b'ay cha. kab'e la' le mu's. %eng %spa vaya se va el ladino. R kab'e la'. %mor kab'e la'. %eng %spa se va. C jas xib'an iwir. %mor jas xib'an iwir. %eng %spa que hicieron oyes. J le ximpe pa si' cho'q'oq. %mor le ximpe pa si' cho'q'oq. %eng %spa fui hacer le¤a diga. C xate' pa si', jawi k'o wilasi'. %mor xate' pa si', jawi k'o wilasi'. %eng %spa te fuistes a la le¤a, en donde esta la le¤a. J le k'o pa le juyub' cho'q'oq. %mor le k'o pa le juyub' cho'q'oq. %eng %spa esta en el monte diga. C pa le juyub', xate' pa le juyub'. %mor pa le juyub', xate' pa le juyub'. %eng %spa en el monte, te fuistes en el monte. C xate. %mor xate. %eng %spa te fuistes. J xin'ek. cho'qoq ek cho'qoq nan. %mor xin'ek. cho'qoq ek cho'qoq nan. %eng %spa me fui diga, se fue diga, se¤ora. C xat'ek. %mor xat'ek. %eng %spa te fuistes. Ch xi'ek. = xin'ek. %mor x-in/b'e-ik. %eng comp-1A/go-Tiv. %spa me fui. C a utz xawil le juyub'. %mor a utz xawil le juyub'. %eng %spa te gusto el monte. Ch utz. pele. = utz. pele. %mor utz. pele. %eng %spa esta bien es el. T ay jas le xu'an la le le'. %mor ay jas le xu'an la le le'. %eng %spa que hizo eso. J aje' chab'ij k'apanoq. %mor aje' chab'ij k'apanoq. %eng %spa asi, digale. T ay jas le xu'an la'le'le'. %mor ay jas le xu'an la'le'le'. %eng %spa que hizo eso. T chuwach in lex, lex. %mor chuwach in lex, lex. %eng %spa a mi, ... *R6-3 C a k'ax aq'ab'. %mor a k'ax aq'ab'. %eng %spa te duele la mano. R tare le nuq'ab'. %mor tare le nuq'ab'. %eng %spa si fuera un mano. S wi le, wi le xu'an laqab' chay. %mor wi le, wi le xu'an laqab' chay. %eng %spa en donde esta lo que hizo tu mano. S wi le xu'anoh la k'ut xaq kab'ijen. %mor wi le xu'anoh la k'ut xaq kab'ijen. %eng %spa donde, lo hizo, solo dices. T xu'ane jun viaje le wich. %mor xu'ane jun viaje le wich. %eng %spa hizo un viaje el mio. T in q'e raxchiye'ik. %mor in q'e raxchiye'ik. %eng %spa y el verde... S wi le chay, wi le, no le at. %mor wi le chay, wi le, no le at. %eng %spa en donde esta Ros no Ud. S xachapoh. %mor xachapoh. %eng %spa be aganostes. R jas uwach eri Sa'n. %mor jas uwach eri Sa'n. %eng %spa que es esto Santos. S tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. R te k'u ri. %mor te k'u ri. %eng %spa y despues. J ukojol a Saq'i poya. %mor ukojol a Saq'i poya. %eng %spa y hizo del Pollo blanco. Ch ay xaq cheli. = ay xaq cheli. %mor ay xaq chire. %eng %spa solo aqui. C jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam. %eng %spa que hay adentro. Ch eno. = eno. %mor eno. %eng %spa no. C no'. %mor no'. %eng %spa no. S chab'ej pane, ch'ab'ej pane ape'l. %mor chab'ej pane, ch'ab'ej pane ape'l. %eng %spa habla a Felipe, a Felipe. C a k'o jun qab' chupam. %mor a k'o jun qab' chupam. %eng %spa tiene una mano adentro. C a k'o aqab' chupam. %mor a k'o aqab' chupam. %eng %spa esta tu mano adentro. Ch ay, ay liq' tax in. = xinriq jun nupatax in. %mor ay ay *x-0-*in/riq *jun *nu-patax in. %eng %spa encontre un mi gato. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch liq tax in, kamoya'. = xinriq' jun apatax in k'amoya. %mor *x-0-*in/riq' *jun *a-patax in k'amoya. %eng %spa Ch liq tax. = xinriq jun nupatax. %mor *x-0-*in/riq *jun *nu-patax. %eng %spa encontre un pato. C a wech at. %mor a wech at. %eng %spa es tuyo. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch awech at. = awech at. %mor aw-e-ch at. %eng %spa es tuyo. C a wech at. %mor a wech at. %eng %spa es tuyo. Ch we 'in. = we 'in. %mor w-e in. %eng %spa es mio. C junpa lo awech at, junpa la wech at. %mor junpa lo awech at, junpa la wech at. %eng %spa *R6-4 C utza'm. %mor utza'm. %eng %spa su nariz. S chay. chay nk'u le qanan. %mor chay. chay nk'u le qanan. %eng %spa Ros, Ros y mama. J le qanan. %mor le qanan. %eng %spa y mama. Ch no' naq cho. = cho'n enaq na ch'ojo'n. %mor no' /'be-inaq *na /ch'oj-o'n. %eng no /go-perf emph /bathe-nom. %spa no se fue a lavar. C le al chay. %mor le al chay. %eng %spa mira Ros. R ape'l choq'oq. %mor ape'l choq'oq. %eng %spa Felipe diga. C ah jas uwach. %mor ah jas uwach. %eng %spa que es. R le makawajta b'ari' kaya kan. %mor le makawajta b'ari' kaya kan. %eng %spa entonces no quieres que. R jun wuj chuwe kalcha' le ruka'm. %mor jun wuj chuwe kalcha' le ruka'm. %eng %spa un papel, a mi, lo tiene. R la juna Sa'n cho'qoq le ri ri ri'. %mor la juna Sa'n cho'qoq le ri ri ri'. %eng %spa uno Santos diga. R chab'ij chare. %mor chab'ij chare. %eng %spa digale. R ape'l a ma kaya kan le jun. %mor ape'l a ma kaya kan le jun. %eng %spa Felipe no vas a dejar un. R ri ri ri' chuwe cho'qoq b'ij k'ut. %mor ri ri ri' chuwe cho'qoq b'ij k'ut. %eng %spa de estos a mi diga. R ape'l a ma kaya ku le jun wuj. %mor ape'l a ma kaya ku le jun wuj. %eng %spa Felipe no me vas a dejar un libro. R chuwe kalcha. %mor chuwe kalcha. %eng %spa a mi diga. Ch ay chaqa tax in. = xtzaq le nupatax in. %mor ay *x-0/tzaq *le *nu-patax in. %eng %spa se perdio mi pato. R ah muda. %mor ah muda. %eng %spa muda. C jawi k'o wih. %mor jawi k'o wih. %eng %spa en donde esta. S cha tetz'an. %mor cha tetz'an. %eng %spa juega. R chatku'la k'ute. %mor chatku'la k'ute. %eng %spa sientate pues. C ay jawi. %mor ay jawi. %eng %spa oy en donde. R ape'l. %mor ape'l. %eng %spa Felip. J chab'ij k'u te al chay, le a ma ka. %mor chab'ij k'u te al chay, le a ma ka. %eng %spa diga pues Ros uno te. J sipaj kan le jun wuji cho'q'oq'. %mor sipaj kan le jun wuji cho'q'oq'. %eng %spa Regala este papel diga. Ch paj uj e. = a ma kasipaj le jun wuj e. %mor *a *ma *k-0-*a/sipa-j *le *jun wuj e. %eng %spa no vas a regalar este papel. C a le wuje rech le a Santos. %mor a le wuje rech le a Santos. %eng %spa el papel de Santos. C chata charech le a Santos we. %mor chata charech le a Santos we. %eng %spa preguntale a Santos si. C kasipaj le wuj le. %mor kasipaj le wuj le. %eng %spa si regala ese papel. R aSa'n chawipaj e jun wuj chuwe ri' cho'qoq. %mor aSa'n chawipaj e jun wuj chuwe ri' cho'qoq. %eng %spa Santos regala este papel a mi. *R6-5 R k'u chee la Sa'n. %mor k'u chee la Sa'n. %eng %spa a Santos. Ch Xa'n, paj wuj i. = a Sa'n, chasipaj le wuji. %mor *a Sa'n, *ch-0-*a/sipa-j *le wuj i. %eng %spa Santos regalame es libro. S tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. R xusipaj kanoqe, epa. %mor xusipaj kanoqe, epa. %eng %spa lo va a regolar. R a ma k'o chi ju jun wetz'ab'a'l. %mor a ma k'o chi ju jun wetz'ab'a'l. %eng %spa no tienes un mi juguete. R lawuk'a'am cho'qok. %mor lawuk'a'am cho'qok. %eng %spa lo tienes diga. Ch no', mm. = no', mm. %mor no', mm. %eng %spa no. R chab'ij k'u chare, a ma k'o chi jun. %mor chab'ij k'u chare, a ma k'o chi jun. %eng %spa digale si no tiene uno. R awetz'ab'a'l awuk'a'm at cho'qok. %mor awetz'ab'a'l awuk'a'm at cho'qok. %eng %spa juguete tiene Ud. diga. Ch kam at. = awuk'am at. %mor *aw-*u/k'am-am at. %eng 2E-X/carry-perf 2A. %spa lo tiene Ud. C a wech, a wech le a Santos, wech. %mor a wech, a wech le a Santos, wech. %eng %spa tuyo, de Santos. C Santos lele. %mor Santos lele. %eng %spa Santos. R le Santos emaskarado. %mor le Santos emaskarado. %eng %spa Santos mascarado. R kata k'ut chi jas uwach. %mor kata k'ut chi jas uwach. %eng %spa oiga que es. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R chab'ij k'u chare al Chay, al Chay. %mor chab'ij k'u chare al Chay, al Chay. %eng %spa digale pues Ros, Ros. C matij taj. %mor matij taj. %eng %spa makatij taj. C no lo comes. %mor no lo comes. %eng S makatij ta la chachal Chay. %mor makatij ta la chachal Chay. %eng %spa no lo comas Ros. C matij taj al Chay. %mor matij taj al Chay. %eng %spa no lo comas Ros. S chay, utza katij taj. %mor chay, utza katij taj. %eng %spa Ros esta bien no lo comes. R b'aya, b'aya, b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya, b'aya, b'aya. %eng %spa vaya, vaya. S ... %mor ... %eng %spa ... Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S ...xawilo, %mor ...xawilo, %eng %spa lo vistes. S makatij taj. %mor makatij taj. %eng %spa no lo comas. Ch ay, ay ka'ek. = ay, ay ka'ek. %mor ay, ay k-0/b'e-ik. %eng %spa ay, ay, se va. C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. Ch xa ko b'a' xak jun mu'x. *** = xa ko b'a' xak jun mu'x. %mor xa /k'o: b'a' xak jun mu'x. %eng %spa Ch xan jun mus. = xan jun mus. %mor xam jun mus. %eng %spa esta un ladino. S m. %mor m. %eng %spa no. *R6-6 R a ma k'o jun wetz'ab'a'l, k'o ka'am. %mor a ma k'o jun wetz'ab'a'l, k'o ka'am. %eng %spa no traes un mi juguete? R cho'qa chare. %mor cho'qa chare. %eng %spa digale. R di. %mor di. %eng %spa muchacha. R ay, matzaq jun. al Chay. %mor ay, matzaq jun. al Chay. %eng %spa no se caiga. Ros. R ma k'o jun wetz'ab'a'l wuka'am. %mor ma k'o jun wetz'ab'a'l wuka'am. %eng %spa no tienes un juguete. R cho'qok. di. %mor cho'qok. di. %eng %spa diga. Ch chak. = tzaq/atzyaq. %mor *x-0/tzaq. (atzyaq) %eng %spa se cayo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R ale katzijon k'u la ale. %mor ale katzijon k'u la ale. %eng %spa y habla eso. R gravadora cho'qok al Chay. %mor gravadora cho'qok al Chay. %eng %spa grabadora, diga Ros. R Rosari. %mor Rosari. %eng %spa Ros. S cha k'o chi nuwuj. %mor cha k'o chi nuwuj. %eng %spa y asi tengo papel. C a kachob' uwach le wuj al Chay? %mor a kachob' uwach le wuj al Chay? %eng %spa sabes el libro Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. J no', kincho'ob' taj cho'qoq. %mor no', kincho'ob' taj cho'qoq. %eng %spa no lo se diga. Ch no', chob'a taj. = ma kinch'ob' taj. %mor no', *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C no. %mor no. %eng %spa no. T kinchob' in. %mor kinchob' in. %eng %spa lo se yo. Ch no', chob' in. = kinch'ob' in. %mor no', *k-0-*in/ch'ob' in. %eng %spa lo se yo. R ... %mor ... %eng %spa ... C ah, kachob' at. %mor ah, kachob' at. %eng %spa lo sabra Ud. S kachob'oh al Chay, la k'u te. %mor kachob'oh al Chay, la k'u te. %eng %spa lo sabes Ros ya vistes. Ch u, chip'ok. *** = chipok kinchob'o'. %mor chipok *k-0-*in/*chob'-*o. %eng %spa lo se. S chab'ij impe. chipota, chipot. %mor chab'ij impe. chipota, chipot. %eng %spa diga pues... R ... %mor ... %eng %spa ... R chipot. %mor chipot. %eng %spa ... S chipot. %mor chipot. %eng %spa ... Ch jun pox. = jun pox. %mor jun pox. %eng %spa un Sebastian. R a ma k'o chi k'u jun ri ri'. %mor a ma k'o chi k'u jun ri ri'. %eng %spa no hay un de esto. *R6-7 T jun retz'ab'a'l. lalih xak'am loq. %mor jun retz'ab'a'l. lalih xak'am loq. %eng %spa un juguete de la ni¤a trajistes. T ee jun retz'ab'a'l lalih. %mor ee jun retz'ab'a'l lalih. %eng %spa hay un juguete de la ni¤a. Ch kam pax in. = xak'am le patax. %mor *x-0-*a/k'am *le *nu-patax !in. %eng %spa trajistes mi juguete. C aje'. a kak'am k'ut at? %mor aje'. a kak'am k'ut at? %eng %spa a si, y lo quiere Ud. Ch kam poto uj. = xak'am loq qafoto. %mor *x-0-*a/k'am *la-*oq *qa-foto !uj. %eng %spa trajistes su foto. C ah si, kinsach nucamera. %mor ah si, kinsach nucamera. %eng %spa perdi mi camara. C kinwaj kinwesaj jun foto. %mor kinwaj kinwesaj jun foto. %eng %spa quiero pagar una foto. C charech le at, le al Juan, %mor charech le at, le al Juan, %eng %spa a Ud a Juan. C le apalaj. aje'. %mor le apalaj. aje'. %eng %spa su cara a si. R a k'o a foto at? a ma kawesaj. %mor a k'o a foto at? a ma kawesaj. %eng %spa tiene foto Ud. no lo quiere sacar. R kan jun weh. cho'qoq. %mor kan jun weh. cho'qoq. %eng %spa un mio. R wech in a. %mor wech in a. %eng %spa mio. Ch a xaj uj m xa'n. = chawesaj le wuj. %mor *ch-0-*aw/esa-j *le wuj *a sa'n. %eng %spa saca el libro. C xa'n? jawi k'o wi le xa'n? %mor xa'n? jawi k'o wi le xa'n? %eng %spa San en donde esta santos. Ch wu ka wo le. = wu ka wo le. %mor wu ka wo le. %eng %spa ... R le xa'n. %mor le xa'n. %eng %spa Santos. Ch le xaj uj. = karesaj le wuj. %mor *k-0-r/esa-j *le wuj. %eng %spa saca el libro. R al Rosario. %mor al Rosario. %eng %spa Rosaria. R chawesaj jun kan awe. %mor chawesaj jun kan awe. %eng %spa Saca un tuyo. R a xaq b'ij b'ik. %mor a xaq b'ij b'ik. %eng %spa biq. R no lo trages. %mor no lo trages. %eng S jas mpe di. %mor jas mpe di. %eng %spa alih. S que es muchacha. %mor que es muchacha. %eng C kawesaj le wuj. %mor kawesaj le wuj. %eng %spa sacas el papel (libro). S ki'isax le wuj. %mor ki'isax le wuj. %eng %spa sacan el libro. R jawi le. %mor jawi le. %eng %spa en donde esta. R jun a Sa'n. %mor jun a Sa'n. %eng %spa Santos. R le mariya. %mor le mariya. %eng %spa Maria. R uy, le jun chachal. %mor uy, le jun chachal. %eng %spa el collar. R mari. %mor mari. %eng %spa maria. C..nan. %morC..nan. %eng %spa se¤ora. *R6-8 S chab'ij... %mor chab'ij... %eng %spa diga. R uy, xatloqa wa' q'e. %mor uy, xatloqa wa' q'e. %eng %spa uy estas loco eso. R xinub'ij axukuterix keb'. %mor xinub'ij axukuterix keb'. %eng %spa no dijo, el tijeras. C a utz le xojowem? %mor a utz le xojowem? %eng %spa esta bien el baile. R keb' xu'anoh le wal. %mor keb' xu'anoh le wal. %eng %spa 2 hace.. R mak, mak, mak..xakink'ayije. %mor mak, mak, mak..xakink'ayije. %eng %spa lo voy a vender. C a utz le xojowem? %mor a utz le xojowem? %eng %spa esta bien el baile. R kinmaq'ij chi kuterix. %mor kinmaq'ij chi kuterix. %eng %spa voy a cortar con el tijeras. R al Talin re Rosario. la Sa'n cha'. %mor al Talin re Rosario. la Sa'n cha'. %eng %spa Catarina Ros Santos dice. R qana ampe na katimb'ij che le qanan. %mor qana ampe na katimb'ij che le qanan. %eng %spa esperate voy a decir a mama. C al Chay, saj k'ut. saj k'ut. %mor al Chay, saj k'ut. saj k'ut. %eng %spa Ros, venga pues venga. C al Chay, saj k'ut. %mor al Chay, saj k'ut. %eng %spa Ros, venga. S al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. C jas k'o pa le wuj ri ri'. %mor jas k'o pa le wuj ri ri'. %eng %spa que hay en el libro. Ch ay... = ay... %mor ay... %eng %spa ay. S le ri ree Austria wa' ri ri'. %mor le ri ree Austria wa' ri ri'. %eng %spa esto es de Austria. S there was a small picture of Austria in R's house. %mor there was a small picture of Austria in R's house. %eng %spa Ch li juj li'. = ri wuj ri. %mor ri wuj ri. %eng %spa el libro aqui esta. S saj k'ut, makatk'uje ta b'a wuk'. %mor saj k'ut, makatk'uje ta b'a wuk'. %eng %spa venga pues, no vos a estar conmigo. C Austria. jas k'o wuk! %mor Austria. jas k'o wuk! %eng %spa Austria que hay conmigo. C Austria le Austria. %mor Austria le Austria. %eng %spa Austria, la Austria. C xawiloh le Austria? %mor xawiloh le Austria? %eng %spa vistes a Austria. Ch ay, jun chik le'. = ay, jun chik le'. %mor ay, jun chik le'. %eng %spa iay! un cho que. C jun chikop. %mor jun chikop. %eng %spa un animal. Ch nm. = nm. %mor nm. %eng %spa m. C jun chikop ale'. %mor jun chikop ale'. %eng %spa un animal. Ch wich'. = wich'. %mor wich'. %eng %spa peque¤o. C le at le le? %mor le at le le? %eng %spa sos eso. Ch no, nu'l. = xinu'l. %mor no, xinu'l. %eng %spa ladina. C le at? %mor le at? %eng %spa Ud. *R6-9 Ch no', nu'l. = xinu'l. %mor no', xinu'l. %eng %spa ladino. C no, le at. %mor no, le at. %eng %spa no, Ud. Ch nu'l. = xinu'l. %mor xinu'l. %eng %spa ladino. C le at. %mor le at. %eng %spa Ud. Ch no, nu'l. = no, nu'l. %mor no, xinu'l. %eng %spa ladino. C le at pataq ja. %mor le at pataq ja. %eng %spa Ud en las cosas. C k'o le powi'. no, le powi lo. %mor k'o le powi'. no, le powi lo. %eng %spa esta el sombrero, en el sombrero. C le al Chay. lawi', lapalaj. %mor le al Chay. lawi', lapalaj. %eng %spa Ros tu pelo, tu cara. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C la q'ab'. %mor la q'ab'. %eng %spa tu mano. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C no. le at lele? %mor no. le at lele? %eng %spa Ud. eso. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C le procession. %mor le procession. %eng %spa la procesion. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C rech Austria... %mor rech Austria... %eng %spa es de Austria. S si. %mor si. %eng %spa si. C Austria rech Alema¤ia. %mor Austria rech Alema¤ia. %eng %spa Austria es de Alemania. S si, juntiro le le'. y jela pa. %mor si, juntiro le le'. y jela pa. %eng %spa si, todo eso, ya por alla. S Austria o Europa ya mix petinak. %mor Austria o Europa ya mix petinak. %eng %spa Austria o Europa, no han veni. S ta ix, Felipe? %mor ta ix, Felipe? %eng %spa de Ud. Felipe. C a no. %mor a no. %eng %spa no. S no. %mor no. %eng %spa no. C xinpe taj. no Guatemala. %mor xinpe taj. no Guatemala. %eng %spa no vine, no Guatemala. C solamente le jun tinamit. %mor solamente le jun tinamit. %eng %spa solamente un pueblo. S le jun pais re Guatemala? %mor le jun pais re Guatemala? %eng %spa es pais de Guatemala. C pais re Guatemala y los EE.UU. %mor pais re Guatemala y los EE.UU. %eng %spa pais de Guatemala y EE.UU. S xewila? %mor xewila? %eng %spa xe wi la7. S solo eso. %mor solo eso. %eng C xewila. %mor xewila. %eng %spa xe wi la7. C solo eso. %mor solo eso. %eng *R6-10 S ke'e ruk'l al Chay? %mor ke'e ruk'l al Chay? %eng %spa se va con Ros. C ruk' al Chay. %mor ruk' al Chay. %eng %spa con Ros. S Chay. jawi xakama wub'ik. %mor Chay. jawi xakama wub'ik. %eng %spa Ros en donde lo llevamos. S al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Ros. Ch ... = ... %mor ... %eng %spa ... S ja? %mor ja? %eng %spa que. Ch pa xela. = pa xela. %mor pa xela. %eng %spa en xela. S xela? %mor xela? %eng %spa xela. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S chin xiyow chiweh Xela? %mor chin x-i/ya'-ow chi-iw-eh Xela? %eng who comp-5E/give-FA to-5E-poss xela. %spa quien les dio en xela. Ch liq' anu'l. *** = liq' anu'l. %mor liq' le xinu'l. %eng %spa la mujer. S jun nu'l. %mor jun nu'l. %eng %spa una mujer. Ch al wech. = al wech. %mor al w-e-ch. %eng %spa es mio. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch ay, chapom ap nu'l le'. = chapom le q'ab' le xinul. %mor ay, /chap-om *le *u-q'ab' *le xinu'l. %eng %spa ha ganado la mano de la ladino. S ah chapom uq'ab'i. %mor ah chapom uq'ab'i. %eng %spa lo tiene ganado la mano. R nan, xinuti' lame's. %mor nan, xinuti' lame's. %eng %spa mama, me mordio el gato. R ixej ra. %mor ixej ra. %eng %spa me seseste. R xanu'l taj an taj ap. %mor xanu'l taj an taj ap. %eng %spa xinul taj. R no es ladino no lo lagos. %mor no es ladino no lo lagos. %eng %spa 7an taj. le wich' wech in. R no lo hagos, el peque¤o mio. %mor no lo hagos, el peque¤o mio. %eng %spa k'o waral. R esta aqui. %mor esta aqui. %eng S m Chay. %mor m Chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S a kachob'o jas uwach le jun. %mor a kachob'o jas uwach le jun. %eng %spa sabes que es el un. S cuenta ri? %mor cuenta ri? %eng %spa cuento. R jun ja.. %mor jun ja.. %eng %spa un cosa. S m? %mor m? %eng %spa m. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa cosa. S y k'o mari'. %mor y k'o mari'. %eng %spa y wari. S y esto. %mor y esto. %eng %spa *R6-11 Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa cosa. S y lke juni? %mor y lke juni? %eng %spa y esto. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa sobre. S kachob' jas uwach le jun. %mor kachob' jas uwach le jun. %eng %spa sabes que es el uno. S k'o chi ri ri'? %mor k'o chi ri ri'? %eng %spa hay aqui. Ch nik. nik, chopo. = kinchapoh. %mor nik. nik, *k-0-*in/chap-oh. %eng %spa saber, saber, lo agarro. R nik'aj kotz'ij kakaj. %mor nik'aj kotz'ij kakaj. %eng %spa algunas Flores quieren. Ch ch'ij. = ch'ij. %mor kotz'ij. %eng %spa Flores. S kachob'oh jachin kul le juni? %mor kachob'oh jachin kul le juni? %eng %spa sabes quien es esto. C kotz'i'j. %mor kotz'i'j. %eng %spa Flores. Ch o nu'l. = k'o xinul. %mor /k'o: xinul. %eng %spa ladino. S y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y esto. Ch mj, una. = mj, una. %mor mj, una. %eng %spa no. S una chi. %mor una chi. %eng %spa un dice. C al Chay, le. %mor al Chay, le. %eng %spa Ros. Ch no kofra. = no kofra. %mor no kofra. %eng %spa cafe. S y le ri ri? %mor y le ri ri? %eng %spa y esto. R kotor kalcha. %mor kotor kalcha. %eng %spa kotor? Ch kotor. = kotor. %mor kotor. %eng %spa ? S y le juni? %mor y le juni? %eng %spa y este uno. Ch no, nu'l. = no, nu'l. %mor no, xinu'l. %eng %spa ladino. S no, jas uwach k'o puqab'e? %mor no, jas uwach k'o puqab'e? %eng %spa que tiene en la mano. R jun tz'i'le'. %mor jun tz'i'le'. %eng %spa un perro ve. Ch ch'ij. = ch'ij. %mor ch'ij. %eng %spa oreja. R k'o tz'i'. %mor k'o tz'i'. %eng %spa hay perro. C ah tzij, mas kotz'ij. %mor ah tzij, mas kotz'ij. %eng %spa deseas mas Flores. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. S kachob'o jas uwach e wa' ri? %mor kachob'o jas uwach e wa' ri? %eng %spa sabes que es esto. R juyub' kalcha. %mor juyub' kalcha. %eng %spa monta¤a diga. *R6-12 Ch yub'. = yub'. %mor juyub'. %eng %spa monta¤a. R ja kacha'. %mor ja kacha'. %eng %spa cosa diga. S n k'u le ri ri? %mor n k'u le ri ri? %eng %spa y esto. Ch pa le yub'. = pa le yub'. %mor pa le juyub'. %eng %spa en la monta¤a. C pa le q'ayes. kachob' uwach. %mor pa le q'ayes. kachob' uwach. %eng %spa en la hierba, sabes que es. C le q'ayes? %mor le q'ayes? %eng %spa la hierba. R kinchob'oh kalcha'. %mor kinchob'oh kalcha'. %eng %spa lo se diga. S Chay, n k'u le ri ri? kachob'o. %mor Chay, n k'u le ri ri? kachob'o. %eng %spa y esto lo sabes. S jas uwach le ri ri? le ri ri? %mor jas uwach le ri ri? le ri ri? %eng %spa que es esto, esto? S wila ampe'. %mor wila ampe'. %eng %spa mira. R a Sa'n chah. %mor a Sa'n chah. %eng %spa Santos dice. S m? %mor m? %eng %spa m. C lawixoqil le' a Sa'n. %mor lawixoqil le' a Sa'n. %eng %spa tu mujer Santos. S a kachob' ku le ri' Chay le %mor a kachob' ku le ri' Chay le %eng %spa y Sabes esto Ros. S wila ampe. le. le june, le. %mor wila ampe. le. le june, le. %eng %spa mira, este uno. S k'o la xe'l taq e q'ayes e. %mor k'o la xe'l taq e q'ayes e. %eng %spa esta entre las hierbas. S kachob'oh? %mor kachob'oh? %eng %spa sabes. Ch k'o pa le. = k'o pa le. %mor /k'o: pa le. %eng %spa esta en. S ah, k'o pal. n ku le ri ri'? %mor ah, k'o pal. n ku le ri ri'? %eng %spa tiene juguete, y esto. R k'o p[a le. %mor k'o p[a le. %eng %spa esta en el. Ch jun jah. = jun jah. %mor jun jah. %eng %spa una cosa. S no, le ri ri'. %mor no, le ri ri'. %eng %spa no este. Ch jun, jun no, yub'. = jun, jun no, yub'. %mor jun, jun no, jun juyub'. %eng %spa una monta¤a. S n k'o wa le wa' ri? %mor n k'o wa le wa' ri? %eng %spa esta esto. Ch no ch'e'. = no ch'e'. %mor no ch'e'. %eng %spa no, arbol. S n ku le jun chiki? %mor n ku le jun chiki? %eng %spa y este uno. Ch jun yob'. = jun yob'. %mor jun juyub'. %eng %spa un monta¤a. S pa le juyub'i. %mor pa le juyub'i. %eng %spa en la monta¤a. R le juyub'i, jasche kawesaj pa jalom a Sa'n? %mor le juyub'i, jasche kawesaj pa jalom a Sa'n? %eng %spa esta monta¤a por que lo quitas en la cabeza. *R6-13 S kinta taj. %mor kinta taj. %eng %spa no lo oigo. R ja? %mor ja? %eng %spa que. S inta ta chik. le june, al Chay. %mor inta ta chik. le june, al Chay. %eng %spa ya no oigo a Ros. R in e la si'. %mor in e la si'. %eng %spa tu li¤a. T je taq winaq keb'in xelaju' kalcha. %mor je taq winaq keb'in xelaju' kalcha. %eng %spa se¤oras que caminan a Xela. R lah, dah alah. %mor lah, dah alah. %eng %spa muchacho. Ch an joroni'. = kinana joroni. %mor *k-0-*in/'an-*a joron i. %eng %spa hago el agua. S m? %mor m? %eng %spa m. Ch joron. = joron. %mor joron. %eng %spa agua. S le. %mor le. %eng %spa ese. R da le. %mor da le. %eng %spa muchacho ve. R we ri kin'anin. %mor we ri kin'anin. %eng %spa donde esta lo hago yo. R kat ku'le ruk'' laSa'ne. %mor kat ku'le ruk'' laSa'ne. %eng %spa te casas con Santos. R ku'le ruk' la Sa'n. da le. %mor ku'le ruk' la Sa'n. da le. %eng %spa te casas con Santos. R da kalk'ule' ruk'. kalk'ule'. %mor da kalk'ule' ruk'. kalk'ule'. %eng %spa te casas con, te casas con. R kalk'u le' ruk' le jun ali, le. %mor kalk'u le' ruk' le jun ali, le. %eng %spa te casas con la muchacha. R ruk' kurik ruk'. %mor ruk' kurik ruk'. %eng %spa con la del corte largo. S jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa cual. R a q'atem je wa ri' pa kumentoh. %mor a q'atem je wa ri' pa kumentoh. %eng %spa te vas en el convento. S jampa? %mor jampa? %eng %spa cuando. R i chiri chirij. %mor i chiri chirij. %eng %spa aqui detras. S iwir? %mor iwir? %eng %spa ayer. R iwir. %mor iwir. %eng %spa ayer. S m. %mor m. %eng %spa m. R m, kuq'ab'aj rib'i. %mor m, kuq'ab'aj rib'i. %eng %spa se dice. S jampa? %mor jampa? %eng %spa cuando. J jampa cha'. k'u liwir cha'. %mor jampa cha'. k'u liwir cha'. %eng %spa cuando dice, y ayer dice. Ch iwir, iwir. = iwir, iwir. %mor iwir, iwir. %eng %spa ayer, ayer. R jatpe at jela a Sa'n. %mor jatpe at jela a Sa'n. %eng %spa anda tu alla Santos. *R6-14 R k'o jun achih quk'. %mor k'o jun achih quk'. %eng %spa esta un hombre con nosotros. Ch le', chi'l le mano. = le', chi'l le mano. %mor le', chi'l le mano. %eng %spa con el... R wa' ri cha', enow. %mor wa' ri cha', enow. %eng %spa aqui dice, adios. Ch taj ale Juan. = taj ale Juan. %mor taj ale Juan. %eng %spa ..alli juan. C k'ayib'al le wa' ri'. %mor k'ayib'al le wa' ri'. %eng %spa esto es mercado. Ch le, chil le mano, b'ay. = le, chil le mano, b'ay. %mor le, chil le mano, b'ay. %eng %spa con el..vaya. R al Chay, cha ch'awa k'ut! %mor al Chay, cha ch'awa k'ut! %eng %spa Ros, habla pues. Ch lu k'u, palichay in. = lu k'u, palichay in. %mor lu k'u, palichay in. %eng %spa lu po..en el Ros. C junam ruk' le Zunil. %mor junam ruk' le Zunil. %eng %spa es igual que zinul. C le k'ayib'al pa Zunil. %mor le k'ayib'al pa Zunil. %eng %spa el mercado de zunil. Ch k'ayib'al uj a. = k'ayib'al uj a. %mor /k'ayi-b'al uj a. %eng %spa es mercado de nosotros. R gravadora. %mor gravadora. %eng %spa gravadora. Ch pa lacho'ch uj a. = pa lacho'ch uj a. %mor pa le *qa-cho'ch uj a. %eng %spa en nuestra cosa. C talves k'o jun dies. %mor talves k'o jun dies. %eng %spa talves hay un 10. R di goradora, kinsujom xajom. %mor di goradora, kinsujom xajom. %eng %spa ... S n k'u le carro je la', %mor n k'u le carro je la', %eng %spa y su carro. S kuk' jewa Pelip no solo. %mor kuk' jewa Pelip no solo. %eng %spa con ellos Felipe no solo. S laj pok jela wuk'. %mor laj pok jela wuk'. %eng %spa ...con Ud. R le in kintzijon pa le garadora. %mor le in kintzijon pa le garadora. %eng %spa voy hablar en la grabadora. R utz kintzijonik. %mor utz kintzijonik. %eng %spa esta bien que hable. C jewa ri' le. %mor jewa ri' le. %eng %spa por aca ve. R kintzijon chi k'u pa le gravadorache'. %mor kintzijon chi k'u pa le gravadorache'. %eng %spa voy hablar en la gravadora.. C le camoineta pa le. %mor le camoineta pa le. %eng %spa la camioneta en el. Ch chil le mano. = chil le mano. %mor chil le mano. %eng %spa con el. R kayaj tab'aqe. %mor kayaj tab'aqe. %eng %spa levanta tu hueso. S ..tren. %mor ..tren. %eng %spa tren. Ch chil le mano. = chil le mano. %mor chil le mano. %eng %spa con el mano. C pero kas. %mor pero kas. %eng %spa por si. R ri'in. %mor ri'in. %eng %spa yo. *R6-15 R ta b'aq e. %mor ta b'aq e. %eng %spa baq e. R hueso. %mor hueso. %eng R xintzijon pari gravador. %mor xintzijon pari gravador. %eng %spa hablo en la gravadora. R nan chaya keb' nulen. %mor nan chaya keb' nulen. %eng %spa Ros, 2 centavos. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch taq a len, nan. = taq a len, nan. %mor taq a len, nan. %eng %spa tus centavos mamacita. R le lavador. %mor le lavador. %eng %spa la lavadora. C gravador rech in. %mor gravador rech in. %eng %spa la gravadora mia. R al Chay cha'. %mor al Chay cha'. %eng %spa Ros dice. Ch a pax, chiya pa'x. = a pax, chiya pa'x. %mor a pax, ch-0-i/ya' pa'x. %eng %spa ...da... R a kach'awik? a kach'awik? %mor a kach'awik? a kach'awik? %eng %spa habla? habla? R cha k'atisaj impe. akakatisaj? %mor cha k'atisaj impe. akakatisaj? %eng %spa venga pues lo enciendes. C no, despues. %mor no, despues. %eng %spa no despues. R jasche? %mor jasche? %eng %spa por que? C despues rumal chanim kinb'an. %mor despues rumal chanim kinb'an. %eng %spa despues porque, ahora hago. C gravar jun cinta. %mor gravar jun cinta. %eng %spa grabacion a una cinta. Ch ek in mar. = kine' in mal. %mor *k-*in/'e-!ik in mar. %eng %spa yo me voy. C maj. %mor maj. %eng %spa no hay. Ch m? = m? %mor m? %eng %spa m. N chattzijona k'ukoq cha'al Chay. %mor ch-at/tzij-on-a k'u ka-oq /cha' al Chay. %eng dep-2A/talk-abs-Tdep emp X /say fam chay. %spa habla pues dice Ros. N katch'ayan ta k'ut al Chay. %mor k-at/ch'ay-an ta k'u-t al Chay. %eng incomp-2A/hit-abs neg emph-T fam chay. %spa pero pegues pues Ros. N a kujak'amik choqa chare al Chay. %mor a k-uj-a/k'am-ik /choq-a chi-r-e al Chay. %eng Qy incomp-4A-2E/carry-X /say-Tdep to-3E-poss fam chay. %spa no vas a llevar diga Ros. R al Chay, a kinak'am b'ik. *** %mor al Chay, a k-in-a/k'am b'i-k. %eng %spa Ros, me vas a llevar. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. C no, no na kink'am b'ik. %mor no, no na kink'am b'ik. %eng %spa no, no voy a llevar. N li katzur taj. %mor li k-0-a/tzur ta-j. %eng %spa no lo molestes. C na kink'am taj. %mor na kink'am taj. %eng %spa no lo llevo. N Chay, chab'ij k'ut. %mor Chay, ch-0-a/b'ij k'u-t. %eng %spa Ros, diga pues. N a kin'e awuk' cho'qa chareh. %mor a k-in/b'e aw-uk' /cha'-oq-a chi-r-eh. %eng %spa si me voy contigo diga. Ch e uk'. = a kin'e awuk'. %mor *a *k-*in/'e *aw-uk'. %eng %spa me voy contigo. *R6-16 C ah, no'. %mor ah, no'. %eng %spa no. R a kin'e awuk' pa wacho'ch? %mor a kin'e awuk' pa wacho'ch? %eng %spa me voy contigo a tu cosa. Ch a Juan. = a Juan. %mor a Juan. %eng %spa Juan. C le a Juan. %mor le a Juan. %eng %spa Juan. Ch cho. = cho. %mor cho. %eng %spa ... C kink'am le a Juan. %mor kink'am le a Juan. %eng %spa llevo a Juan. Ch kam in. = kinak'am b'i in? %mor *k-*in-*a/k'am *b'i in? %eng %spa lo llevo yo. C kink'am le a Juan. %mor kink'am le a Juan. %eng %spa llevo a Juan. Ch k'am in. = kinak'am b'i in? %mor *k-*in-*a/k'am *b'i in? %eng %spa lo llevo yo. C no, na katink'am taj. %mor no, na katink'am taj. %eng %spa no lo llevo. Ch kao, k'am taj. = ma kinak'am taj. %mor kao, *ma *k-*in-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo llevo. C k'am taj. %mor k'am taj. %eng %spa no lo llevo. S chatk'ola k'ut al Chay. %mor chatk'ola k'ut al Chay. %eng %spa quedate conmigo Ros. R jat, uy, jat, jat, jat. %mor jat, uy, jat, jat, jat. %eng %spa anda, Uy, anda, anda, anda. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R kinya k'u jun awetz'ab'a'l. %mor kinya k'u jun awetz'ab'a'l. %eng %spa y te voy a dar un juguete. R jat! laj da. da chi. %mor jat! laj da. da chi. %eng %spa anda, ud muchacho. S Chay n katoq' taj. kinya. %mor Chay n katoq' taj. kinya. %eng %spa no lleves, no te doy. S ta in lawuj. %mor ta in lawuj. %eng %spa tu libro. R ay, cheq'ixtaj k'u luwa wuj cha'. %mor ay, cheq'ixtaj k'u luwa wuj cha'. %eng %spa veamos el libro. S Chay, ri le jun awuj. %mor Chay, ri le jun awuj. %eng %spa aqui esta tu libro. R jat b'a le at. %mor jat b'a le at. %eng %spa anda Ud. S kojpe ta chib'a awuk' wuk'o. %mor kojpe ta chib'a awuk' wuk'o. %eng %spa ya no veni mas contigo. S b'ix kaqak'am chib'a a wetz'ab'a'l. %mor b'ix kaqak'am chib'a a wetz'ab'a'l. %eng %spa entre una reman, y no le traemos tu juguete. Ch (no jun chik). = (no jun chik). %mor (no jun chik). %eng %spa R kaqak'am chi lawetz'ab'al chike. %mor kaqak'am chi lawetz'ab'al chike. %eng %spa te traemos tu juguete a. R qak'am chi lawetz'ab'al. %mor qak'am chi lawetz'ab'al. %eng %spa te traemos tu juguete. Ch ko ta chik a chaya. = ko ta chik a chaya. %mor /k'o: ta chik a chaya. %eng %spa ya no hay Ros. R ah, ma b'a loq. %mor ah, ma b'a loq. %eng %spa traigalo. *R6-17 C jawi k'o wi lee pan. %mor jawi k'o wi lee pan. %eng %spa en donde esta el pan. Ch ta ta chi wa chax. = ma kata ta chi wa chax. %mor *ma *k-0-*a/ta' ta chi wa chax. %eng %spa creo que ya no oyes. Ch xel chik. = xel chik. %mor x-0/el chi-k. %eng %spa salio. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch tat xex. = tat xex. %mor tat xex. %eng %spa papa. R nan chutat. %mor nan chutat. %eng %spa mama, su papa. Ch tat pixada. = tat pixada. %mor tat pixada. %eng %spa papa pisado. S no chay le kalch'awike. %mor no chay le kalch'awike. %eng %spa Ros habla. S jachine kaltijonik. %mor jachine kaltijonik. %eng %spa porque hablas. S chine kab'in le tzij chawe. %mor chine kab'in le tzij chawe. %eng %spa quien te dice. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R kinch'ob' taj kacha'. %mor kinch'ob' taj kacha'. %eng %spa no lo se diga. C soqoq. %mor soqoq. %eng Ch le chi lamalo pelika. = le chi lamalo pelika. %mor le chi lamalo pelika. %eng %spa las moscas Felipe. Ch u cha. = u cha. %mor u /cha'. %eng %spa dice. S ja uwach kab'ij, jun wi. %mor ja uwach kab'ij, jun wi. %eng %spa que es lo que dice, dices otras. S la tzij kab'ij chay. %mor la tzij kab'ij chay. %eng %spa palabras Ros. R chile mano, jasche le. %mor chile mano, jasche le. %eng %spa su mano, porque. R jun awareh raqane chawach. %mor jun awareh raqane chawach. %eng %spa tu diente, a si adelante. R le a Sa'n e k'u le in. %mor le a Sa'n e k'u le in. %eng %spa ese santos y yo. R k'a chaxe le. %mor k'a chaxe le. %eng %spa hasta abajo. S y fci kawesaj na chaqe. %mor y fci kawesaj na chaqe. %eng %spa es feo, lo voy a sacar. R jas che. %mor jas che. %eng %spa porque. S (kuya gano la). %mor (kuya gano la). %eng R e k'uwile, jachike, jachike. %mor e k'uwile, jachike, jachike. %eng %spa donde esta, porque, porque. R puch le kawisaj wi na. %mor puch le kawisaj wi na. %eng %spa lo vas a sacar. S le le june k'o ajsik. %mor le le june k'o ajsik. %eng %spa el uno que esta arriba. R jasche, che kawesaj. %mor jasche, che kawesaj. %eng %spa porque lo quitas. R mn. jasche kawesaj. %mor mn. jasche kawesaj. %eng %spa porque lo quitas. *R6-18 R al q'ori chuwa lal, lal Sa'n. %mor al q'ori chuwa lal, lal Sa'n. %eng %spa sos haragan heute a Santos. R pa utza, pa utza. %mor pa utza, pa utza. %eng %spa verdad que esta bien. Ch chi le mano. = chi le mano. %mor chi le mano. %eng %spa mano. Ch chama nuch'ich. = chama nuch'ich. %mor ch-0-a/k'am-a nu-ch'ich. %eng %spa traiga un cuchillo. S tasaj k'ut. %mor tasaj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch chile mano, chile mano juan. = chile mano, chile mano juan. %mor chile mano, chile mano juan. %eng %spa la mano, mano juan. Ch chile uj, chile mano. = chile uj, chile mano. %mor chile uj, chile mano. %eng %spa a nosotros, a mano. Ch wan chili chile mano. = wan chili chile mano. %mor wan chili chile mano. %eng %spa juana, aqui a mano. Ch pan chili chile mano. = pan chili chile mano. %mor pan chili chile mano. %eng %spa aqui, la mano. Ch pan chili chile mano. = pan chili chile mano. %mor pan chili chile mano. %eng %spa aqui mano. Ch chele li'. chile mano. = chele li'. chile mano. %mor chele li', chile mano. %eng %spa a mano. Ch ta chili'. chili mano. = ta chili'. chili mano. %mor ta chili', chili mano. %eng %spa la mano. R sola wach mano. %mor sola wach mano. %eng %spa solo... R katzi'joj. %mor katzi'joj. %eng %spa la hablas. Ch tawena le chili ya. = tawena le chili ya. %mor tawena le chili ya. %eng %spa esta bien aqui. R oy jampa. cuando. %mor oy jampa. cuando. %eng Ch tawena le chili ya. = tawena le chili ya. %mor tawena le chili ya. %eng %spa esta bien aqui. Ch k'amo. = k'amo. %mor k'amo. %eng %spa que bien. R y le xi'an b'i pab'aj. %mor y le xi'an b'i pab'aj. %eng %spa ese hicieron en la piedra. Ch li cha. = li cha. %mor li /cha'. %eng %spa aqui dice. R la k'ut. %mor la k'ut. %eng %spa ya vistes. R pab'aj. %mor pab'aj. %eng %spa en piedra. R kutzij k'ub'ik cha'. %mor kutzij k'ub'ik cha'. %eng %spa de veras que dice. Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa aqui mano. S chattzijona k'ut chay. %mor chattzijona k'ut chay. %eng %spa habla pues Ros. Ch lik yaj. = lik yaj. %mor /*k'o:-l-ik /yaj. %eng %spa hay rega¤ar. R mulis k'iya pale mab'aj. %mor mulis k'iya pale mab'aj. %eng %spa hay bastante en la piedra. R mulis kiya pale mab'aj. %mor mulis kiya pale mab'aj. %eng %spa hay bastante en la piedra. R kujyaja kamik. %mor kujyaja kamik. %eng %spa nos van rega¤ar ahora. S kixch'aya kamik, kixch'aya kamik. %mor kixch'aya kamik, kixch'aya kamik. %eng %spa los van a pegar ahora, los pegar ahora. *R6-19 Ch chile mano. = chile mano. %mor chile mano. %eng %spa con el mano. S kalch'aya kamik al chay. %mor kalch'aya kamik al chay. %eng %spa te van a pegar ahora Ros. S chama laqab'. %mor chama laqab'. %eng %spa traiga tu mano. Ch noh chay puch. = chinach'aya puch. %mor noh *ch-*in-*a/ch'ay-*a pu-ch. %eng %spa que me peguen. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch chay puch. = chinch'aya puch. %mor *ch-0-*in/ch'ay-*a pu-ch. %eng %spa que me peguen. S n kuxe'j ta chi rib'. %mor n kuxe'j ta chi rib'. %eng %spa ya no tiene miedo. S ch'aya puch cha'. %mor /ch'ay-a pu-ch /cha'. %eng %spa que te peguen. N chaya puch, xa ma je kub'ij. %mor /ch'ay-a pu-ch, xa ma je k-0-u/b'ij. %eng %spa que me peguen, asi lo dice. N chinch'aya puch kacha b'i ri. %mor ch-0-in/ch'ay-a pu-ch k-0/cha' b'i ri. %eng %spa que me peguen dicen. N kach'ayik cha'. %mor k-0/ch'ay-PASS1-ik /cha'. %eng %spa te pegan dice. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N chachapa la jun papeh. %mor ch-0-a/chap-a la jun papeh. %eng %spa agarra una mariposa Santos y. N kaya chirij a Sa'n. %mor k-0-a/ya' chi-r-ij a Sa'n. %eng %spa se lo pones. N ko jun papeh. %mor /k'o: jun papeh. %eng %spa se lo pones. N te k'u tzi mixoq taj. %mor te k'u tzi ma ixoq ta-j. %eng %spa y ya no es mujer. N chuwa jun papeh laj kuxe'j rib'. %mor chi-u-wa jun papeh laj k-0-u/xe'j r-ib'. %eng %spa tiene miedo. S ah qana chawiye'x taj nah. %mor ah qana chawiye'x taj nah. %eng %spa esperate un poco. S n k'u te, jawi k'u wi le pape. %mor n k'u te, jawi k'u wi le pape. %eng %spa y, donde esta. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. N xu'ana milio iwir. %mor x-0-u/b'an a milio iwir. %eng %spa asi hizo Emilio ayer. N xuk'ama la jun xir ch'i'l jun papeh. %mor x-0-u/k'am-a la jun xir ch'i'l jun papeh. %eng %spa fue a traer un grillo tambien una mariposa. N k'o qaj le juun papeh kaq'an b'a ja. %mor /k'o: qaj le juun papeh k-0/aq'an b'a ja. %eng %spa la mariposa y sabe la mariposa N le jun papeh kaqaj le jun xi'r. %mor le jun papeh k-0/aq'aj le jun xi'r. %eng %spa baja el grillo. N i jun ku'anoh y despues xo. %mor i jun k-0-u/b'an-oh y despues xo. %eng %spa hace de un modo, despues. N k'u amolo xril are laj xuxej rib'. %mor k'u amolo x-0-r/il are laj x-0-u/xe'j r-ib'. %eng %spa y cuando lo vi se asusto. R jun xi'r, jun xi'r. %mor jun xi'r, jun xi'r. %eng %spa un grillo esta aqui. Ch (wa li kut a chi ne in). = le wa' ri ma kink'ut ta chi ne in. %mor <*le wa' ri *ma *k-0-*in/k'ut ta chi ne in>. %eng %spa esta yo ya no lo nuestro. *R6-20 R jas le kab'anoh at juana u... %mor jas le kab'anoh at juana u... %eng %spa que haces Juana. Ch nan, nan ki'li yoj. = nan, nan ki'li yoj. %mor nan, nan ki'li yoj. %eng %spa mama, mama mira fijate. N kixtetz'an taj u. %mor k-ix/etz'an ta-j u. %eng %spa no jueguen. Ch chi le nano wacha le. = chi le nano wacha le. %mor chi le nano wacha le. %eng %spa con mano a si.. C jun mano. %mor jun mano. %eng %spa una mano. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch chile mano. = chile mano. %mor ch'ile mano. %eng %spa con mano. R al saria k'o jun xi'r waral le. %mor al saria k'o jun xi'r waral le. %eng %spa Ros hay un grillo aqui. R we xa katetz'an chi kamik. %mor we xa katetz'an chi kamik. %eng %spa si juegas ahora. S wila k'u te. tasa'j impe je wa ri'. %mor wila k'u te. tasa'j impe je wa ri'. %eng %spa mira ve, venga por a aca. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kaqab'ij jun taq chiste chawe. %mor kaqab'ij jun taq chiste chawe. %eng %spa te vamos a decir unos chistes. S kawaj. %mor kawaj. %eng %spa quieres. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. R chab'ij chuwech in. %mor chab'ij chuwech in. %eng %spa digamelo a mi. Ch li. = li. %mor ri. %eng %spa aqui. S tasa'j impe'. %mor tasa'j impe'. %eng %spa venga pues. R ab'ij chuwech in. %mor ab'ij chuwech in. %eng %spa digamelo a mi. S k'o le juna chi le. katkub'e'. %mor k'o le juna chi le. katkub'e'. %eng %spa esta ese hombre, sientate. S wuk chay, sa'jewa'. %mor wuk chay, sa'jewa'. %eng %spa conmigo Ros venga aca. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. S kinb'ij chawe. %mor kinb'ij chawe. %eng %spa te lo voy a decir. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. S le junachi ri. %mor le junachi ri. %eng %spa el uno aqui. Ch papeh. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. S le la cucaracha ah la cucaracha. %mor le la cucaracha ah la cucaracha. %eng %spa la cuchara, la cuchara. Ch pixada li'. = pixada li'. %mor pisada ri'. %eng %spa pisada. S le chay sa'j k'ut, sa'j jewa'. %mor le chay sa'j k'ut, sa'j jewa'. %eng %spa Ros venga pues, venga. S we xattzaq b'ik le k'o naj wich kwenta le. %mor we x-at/tzaq b'i-k le /k'o naj wich' kwenta le. %eng %spa si te caes, hay una cosita. *R6-21 S naj wich'. keb' chikope. %mor naj wich'. keb' chikope. %eng %spa es peque¤o, 2 animales. S kach'awik. %mor k-0/ch'aw-ik. %eng asp-3A/talk-Tiv. %spa hablan. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S je'. %mor je'. %eng %spa asi. J awela'. %mor awela'. %eng %spa es tuyo. C jachike uwach le chikop? %mor jachike uwach le chikop. %eng %spa cual animal. Ch awel le. = awel le. %mor aw-e: le. %eng 2E-poss that. %spa es tuyo. R le ruka'mu. %mor le ruka'mu. %eng %spa tiene mi. Ch kachanuw b'ik. = kachanuw b'ik. %mor k-0/chanuw b'i-k. %eng incomp-3A/say out-T. %spa le tiene que decir asi. R jun achih ruk' omu. %mor jun achih r-u:k' omu. %eng %spa ese hombre tiene. S le jun mam achih le. %mor le jun mam achih le. %eng %spa ese hombre grande. Ch jun man achih le. = jun man achih le. %mor jun mam achih le. %eng %spa un hombre grande. S mam achi e k'o chi, k'o chi keb'. %mor mam achi e k'o chi, k'o chi keb'. %eng %spa hombre grande, hay 2. S e k'o. %mor e k'o. %eng %spa hay. Ch ko chi keb'. = ko chi keb'. %mor /k'o: chi keb'. %eng %spa hay 2. S e k'o jun ri'ja tata'le. %mor e k'o jun ri'ja tata'le. %eng %spa hay un viejo hombre. S k'o pa jun nimalaj karre't. %mor k'o pa jun nimalaj karre't. %eng %spa esta en un gran carreta. Ch nim te la na. lin... = nim te la na. lin... %mor nim te la na. lin... %eng %spa catarina. S chate limpenah cha kakub'e'. %mor chate limpenah cha kakub'e'. %eng %spa quitate asi se sienta. S le jun tolalaj chay. %mor le jun tolalaj chay. %eng %spa esa Ros. S nkachay ta k'u lal lin. %mor nkachay ta k'u lal lin. %eng %spa no lo pegan a Catarina. S pob'ra al lin, a xawiloh. %mor pob'ra al lin, a xawiloh. %eng %spa pobre Catarina, lo vistes. S jas cheh kalch'ayanik xawiloh. %mor jas cheh kalch'ayanik xawiloh. %eng %spa quien te pego te viste. S a chawiloh chatku'loq' kut. %mor a chawiloh chatku'loq' kut. %eng %spa lo vistes, sientate, te vas. S kub'e wuk'. %mor kub'e wuk'. %eng %spa a sentar conmigo. Ch tela nah. = tela nah. %mor *ch-at/el-a nah. %eng %spa quitate. S ya chatku'la k'ut le kawil k'u le. %mor ya chatku'la k'ut le kawil k'u le. %eng %spa sientate ya, ya ves a S chi ri ri' ma'anta tzaj nah. %mor chi ri ri' ma'anta tzaj nah. %eng %spa aqui, no hagas, venga. N juana jama ajaron. %mor juana /j-0-a/k'am-a a-jaron. %eng %spa juana, juana tu agua. *R6-22 S le kej. %mor le kej. %eng %spa el caballo. Ch kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. S kon todo le jun mu's. %mor kon todo le jun mu's. %eng %spa con el ladino. Ch no todo taj nu'l. = no kon todo taj. %mor no kon todo taj. %eng %spa no es con todo. Ch nu'l xarnaq. = le xinu'l xa warinaq. %mor *le xinu'l *xa /war-inaq. %eng the ladina only /sleep-perf. %spa la ladino esta durmiendo. S la k'u te. le jun loto' t'oluj keje'. %mor la k'u te. le jun loto' t'oluj keje'. %eng %spa ya vistes caballo alto. Ch no waka taj chah kej. = no waka taj chah kej. %mor no !w-ak a ta-j /cha' kej. %eng %spa no es gallina dice caballo. S ah enaq pa jun mam karrete. %mor ah enaq pa jun mam karrete. %eng %spa y esta en una gran carreta. Ch mam let le. = jun mamalaj karret e. %mor jun mam-alaj karret e. %eng %spa una gran carreta. S lee k'oo keb' enaj keje'. %mor lee k'oo keb' enaj keje'. %eng %spa Ros hay una caballo ve. Ch no kejenaq kej o le' jun chik. = no kejenaq kej o le' jun chik. %mor no /kej-inaq kej o le' jun chi-k. %eng %spa esta montado, es caballo el otro. Ch werra. = werra. %mor werra. %eng X. %spa < >. S xawiloh e k'o chi jun mama. %mor xawiloh e k'o chi jun mama. %eng %spa lo vistes, hay otro hombre gran. S chi chi ri ri'. %mor chi chi ri ri'. %eng %spa aqui. Ch mam chi le'. = jun mama tz'i' le. %mor jun mam-a tz'i' le. %eng one big-adj dog there. %spa un hombre grande. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chi-k. %eng one other-T. %spa otro. S e ko chi junaj wich' tzi' le'. %mor e ko chi junaj wich' tzi' le'. %eng %spa hay otro perro peque¤o. Ch mam chi le. = mam tz'i' le. %mor mam tz'i' le. %eng big dog there. %spa perro grande. R ay naj wich'a Sa'ne. %mor ay naj wich'a Sa'ne. %eng %spa iay! el peque¤o, Santos. R joma naj wich' re le. %mor joma naj wich' re le. %eng %spa anda a traer un su peque¤o de. S mixtzaq chub'ik. %mor mixtzaq chub'ik. %eng %spa que no se caigan. Ch le juni. = le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. R ko naj. %mor ko naj. %eng %spa hay uno. R a Sa'n a Sa'ne naj al sila le. %mor a Sa'n a Sa'ne naj al sila le. %eng %spa santos, santos la silla ve, R naja Sa'ne. %mor naja Sa'ne. %eng %spa el santos. Ch ay wich payak. = ay wich payak. %mor ay wich payak. %eng %spa pegue¤o payaso. T laj asa'n. %mor laj asa'n. %eng %spa santos. Ch a xa'n. = a san. %mor a san. %eng %spa santos. S jawi k'u wi le. %mor jawi k'u wi le. %eng %spa en donde esta. *R6-23 R Chay, nkatk'uje ta pa nu. %mor Chay, nkatk'uje ta pa nu. %eng %spa Ros, no estas en mi. R k'olib'al. %mor k'olib'al. %eng %spa nuk'olib'al. R lugar. %mor lugar. %eng S n katinchap ta chi in. %mor n katinchap ta chi in. %eng %spa no te voy agarrar yo. R linaj chaqe ka chic Sa'n. %mor linaj chaqe ka chic Sa'n. %eng %spa es alto santos. S n kawil, jawi k'u wi le. %mor n kawil, jawi k'u wi le. %eng %spa lo ves, en donde esta. Ch ay jun wich' a mona. = ay jun wich' a mona. %mor ay jun wich' a mona. %eng %spa iay! un pegue¤o.. R naj ta katik a Sa'n enaj. %mor naj ta katik a Sa'n enaj. %eng %spa es alto santos, el. R karamela. %mor karamela. %eng %spa dulce. S a ma kawil le naj wich' chikop. %mor a ma kawil le naj wich' chikop. %eng %spa no ves al peque¤o animal. S konto lenaj wich'. %mor konto lenaj wich'. %eng %spa con el peque¤o. S kach'ab'oh jachinoq? %mor kach'ab'oh jachinoq? %eng %spa sabes quien es? Ch no, wich', wich'. = no, wich', wich'. %mor no, wich', wich'. %eng %spa no, pegue¤o, pegue¤o. S kachob'oh jachin e wa' ri? %mor kachob'oh jachin e wa' ri? %eng %spa sabes quien es esto. Ch kaawela. = kaawela. %mor kaawela. %eng %spa caramelo. S kachob'oh jachin e wa' ri? %mor kachob'oh jachin e wa' ri? %eng %spa sabes quien es esto. Ch uuu. = uuu. %mor uuu. %eng %spa mi. S le jun amil le jun wak'awik. %mor le jun amil le jun wak'awik. %eng %spa el Emilio es muy grande. Ch mili, jun amil. = mili, jun amil. %mor mili, jun amil. %eng %spa Emilio, un Emilio. R no, jun chik'ichik e jun. %mor no, jun chik'ichik e jun. %eng %spa no, es espinudo el uno. R jorolit a Sa'n b'oro le. %mor jorolit a Sa'n b'oro le. %eng %spa ... S jawi. %mor jawi. %eng %spa ...donde. Ch wax lik aq' al a' Juan. = awas k'u la, kate' la' pa q'aq al Juan. %mor *a-was *k'u *la *k-*at/*b'e' *la' *pa q'aq al juan. %eng sin emph dir incomp-2A/go dir to fire fam juan. %spa es pecado te vas al fuego Juana. R jas uwach k'u la luchararem. %mor jas uwach k'u la luchararem. %eng %spa que es lo que hacer. R le jun kej e, da le? %mor le jun kej e, da le? %eng %spa ese caballo, muchacho. S a was k'u la cha'. %mor a was k'u la cha'. %eng %spa es pecado dice. R da cha. %mor da cha. %eng %spa muchacho. C jas uwach le al Juana? %mor jas uwach le al Juana? %eng %spa que es eso Juana. S lal Juana. %mor lal Juana. %eng %spa Juana. R ja? %mor ja? %eng %spa que. *R6-24 C jas uwach le al Juan. %mor jas uwach le al Juan. %eng %spa que es eso Juana. S chay, chay. %mor chay, chay. %eng %spa Ros, Ros. C k'o le al Juana. %mor k'o le al Juana. %eng %spa esta la juana. Ch nik'. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng /exist-pos-Tiv. %spa hay. Ch xej puta b'a'. = karesaj pota wa. %mor *k-0-*r/esa-j pota wa. %eng incomp-3A-3E/take-Ttv picture emph. %spa saca fotos. Ch xaj pota in. = chawesaj nupota in. %mor *ch-0-*aw/esa-j *nu-pota !in. %eng dep-3A-2E/take-Ttv 1E-picture !1A. %spa saca mi foto. S kesax apoto at. %mor k-0/esa-x a-poto at. %eng incomp-3A/take-pass1 2E-picture 2A. %spa te van a sacar foto. Ch xaj pota mu'x. = chawesaj nupota, mu's. %mor *ch-0-*aw/esa-j *nu-pota mu's. %eng dep-3A-2E/take-Ttv 1E-picture ladino. %spa saca mi foto ladino. C ah, si. %mor ah, si. %eng %spa a, si. S a kawil kule keb' ch'ich', Chay? %mor a kawil kule keb' ch'ich', Chay? %eng %spa ves a los 2 carros Ros. S a kate chupam? %mor a kate chupam? %eng %spa te vas en ellos. Ch no', ek. = no' kinek. %mor no *k-*in/b'e-ik. %eng neg incomp-1A/go-Tiv. %spa me voy. S le', mam taq ch'ich'e. %mor le', mam taq ch'ich'e. %eng %spa carros grandes. Ch mam ek e warar cha. = pa le jun mam kin'e we waral cha'. %mor *pa *le *jun mam *k-*in/b'e-!ik we waral /cha'. %eng in the one big incomp-1A/go-Tiv X here /say. %spa en el grande, me voy aqui dice. S le, xawiloh, le. %mor le, xawiloh, le. %eng %spa lo vistes. S jun mam taq ch'ich', kate' chupam. %mor jun mam taq ch'ich', kate' chupam. %eng %spa carros grandes, te vas adentro. S le, k'o chi jun e. %mor le, k'o chi jun e. %eng %spa hay otro ve. S le jun ajwich' chikop e. %mor le jun ajwich' chikop e. %eng %spa tu carro es animal. Ch wich' chipok. = jun awich' chikop. %mor *jun *a-wich' chikop. %eng one 2E-little animal. %spa un tu carro animal. S e naj taq puqab' e wich'e. %mor e naj taq puqab' e wich'e. %eng %spa ku kababej u puchi le. S hab're su b'oca. %mor hab're su b'oca. %eng %spa Ch ay, wich'al. = ay, wich'al. %mor ay, wich'-al. %eng %spa iay! peque¤o. R eh, k'o chi junaj wich a Sa'ne. %mor eh, k'o chi junaj wich a Sa'ne. %eng %spa esta un santos peque¤o. S a kach'ab'oh jas. %mor a kach'ab'oh jas. %eng %spa sabes que es. Ch wich xa'n. = wich xa'n. %mor wich' sa'n. %eng %spa peque¤o Santos. Ch san. = san. %mor san. %eng %spa S a kach'ob'o jas taqin ku'an le jun mu'se? %mor a kach'ob'o jas taqin ku'an le jun mu'se? %eng %spa sabes que esta haciendo el ladino. S le jun achih ri? %mor le jun achih ri? %eng %spa este hombre. Ch patan i. = patan i. %mor patan i. %eng %spa cofradio. S le wa' ri. %mor le wa' ri. %eng %spa este. Ch patan i. = patan i. %mor patan i. %eng %spa cofradio. *R6-25 S kam che tz'e', kam chetz'e'le. %mor kam che tz'e', kam chetz'e'le. %eng %spa se muere de risa, se muere de risa. Ch kam che le'. = kak'am che tze le. %mor *k-0/k'am *che tze le. %eng incomp-3A/die from laughing that. %spa se muere de risa. S le, le jun achi le. %mor le, le jun achi le. %eng %spa ese hombre ve. Ch kam taj. = kakam taj. %mor *k-0/k'am ta-j. %eng incomp-3A/die neg-T. %spa no se muere. S ul, che jun kel chuwach. %mor ul, che jun kel chuwach. %eng %spa sale sus ojos. Ch jun kel. = jun kel. %mor jun kel. %eng %spa sale. S lele' k'o chi jun chike. %mor lele' k'o chi jun chike. %eng %spa hay otro ve. S q'equm ku'anoh. %mor q'equm ku'anoh. %eng %spa oscuro hace. X(inal) Juana. %mor Juana. %eng %spa juana. Ch keq'. = keq'. %mor keq'. %eng %spa sale. R b'uy navar nan. %mor b'uy navar nan. %eng %spa vaya mama. C b'uenos. %mor b'uenos. %eng %spa buenos. S le kawilo? %mor le kawilo? %eng %spa lo ves. R ja'. %mor ja'. %eng %spa que. X jas ub'i la nan. %mor jas ub'i la nan. %eng %spa como se llama tu mama. S no, chawil ampe nah. %mor no, chawil ampe nah. %eng %spa miralo. Ch no. = no. %mor no. %eng no. %spa no. S le. kachob'oh jas tajin ku'ano? %mor le. kachob'oh jas tajin ku'ano? %eng %spa sabes que es lo que esta haciendo. Ch kel jun, kel jun le'. = kel jun, kel jun le'. %mor k-0/el jun, k-0/el jun le'. %eng %spa solo uno, solo uno. S kel b'i jun e. %mor kel b'i jun e. %eng %spa solo el uno ve. R tajin chi chachukuxik chel chel. %mor tajin chi chachukuxik chel chel. %eng %spa estan buscando a. R le wa' ri'. %mor le wa' ri'. %eng %spa esto, esto. S k'o jun achih le. tajin ku'an. %mor k'o jun achih le. tajin ku'an. %eng %spa hay un hombre, esta haciendo. S listar e wa. %mor listar e wa. %eng %spa preparando esto. R ay, ay nupam, ay nupam. %mor ay, ay nupam, ay nupam. %eng %spa hay mi estomago, mi estomago. X < > mus. %mor < > mus. %eng %spa ladino. R uchis. %mor uchis. %eng %spa chis. R < > S jawile. %mor jawile. %eng %spa en donde. Ch aj, in. = aj, in. %mor aj in. %eng %spa X yo. *R6-26 S m katqajok chay. u ri. %mor m katqajok chay. u ri. %eng %spa te vas a bajar, Ros aqui. S tasaj k'ut chay. %mor tasaj k'ut chay. %eng %spa venga Ros. R nan pe lal Juana. %mor nan pe lal Juana. %eng %spa mama mira a Juana. C jun chi le la le jas. %mor jun chi le la le jas. %eng %spa otro y ese que. C uwach. %mor uwach. %eng %spa es. S le kujcha uj chare. %mor le kujcha uj chare. %eng %spa nosotros le decimos. S paraqan kej. %mor paraqan kej. %eng %spa ara¤a. C kej la le pero le kolor. %mor kej la le pero le kolor. %eng %spa es caballo eso pero el color. S le ri ri'. %mor le ri ri'. %eng %spa este. C je. %mor je. %eng %spa si. S pongamos la re ku'an jun. %mor pongamos la re ku'an jun. %eng %spa supongamos eso hace una. S tela kamb'am le chikop. %mor tela kamb'am le chikop. %eng %spa tela, telara¤a, el animal. S u paraqan kej hora k'u lu. %mor u paraqan kej hora k'u lu. %eng %spa es ara¤a y su. S tela. %mor tela. %eng %spa tela. C jachike uwach, le chikop. %mor jachike uwach, le chikop. %eng %spa de que dose es el animal. S arana. %mor arana. %eng %spa ara¤a. C si pero pa ch'ab'al. %mor si pero pa ch'ab'al. %eng %spa si pero en lengua. S paqa chab'al pues arewa'. %mor paqa chab'al pues arewa'. %eng %spa si en nuestra lengua esto es. S luparaqan kej kuj cha' uj. %mor luparaqan kej kuj cha' uj. %eng %spa ara¤a decimos S chare. %mor chare. %eng %spa nosotros. C parakan kej. %mor parakan kej. %eng %spa ara¤a. S le chikop, a k'o chi jun ub'i'. %mor le chikop, a k'o chi jun ub'i'. %eng %spa este animal tiene otro nombre. S chik Pelip. %mor chik Pelip. %eng %spa Felipe. C kinchomaj pero kinsach. %mor kinchomaj pero kinsach. %eng %spa lo pienso pero lo digo. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. C le jun chik. are le june. %mor le jun chik. are le june. %eng %spa el otro, es el uno. C ko modo. %mor ko modo. %eng %spa hay modo. S cucaracha. %mor cucaracha. %eng %spa cucaracha. Ch way uxe' wiwib' xa'n. = xuxe'j rib' la San. %mor ay *x-0-u/xe'j r-i:b' *le *a San. %eng exc comp-3A-3E/scare 3E-refl fam santos. %spa se asusto santos. *R6-27 C kachob' uwach le cucaracha. %mor kachob' uwach le cucaracha. %eng %spa conoces la cucaracha. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch ach kuwi na. = ach kuwi na. %mor achi /kuwi-*j na. %eng %spa apurense. C u wi la al chay a kachob'. %mor u wi la al chay a kachob'. %eng %spa mire, Ros sabes. C uwach le kucaracha. %mor uwach le kucaracha. %eng %spa la cucaracha. S chay cha'. %mor chay cha'. %eng %spa ros dice. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. S jas che katij ch'iklan witz'. %mor jas che katij ch'iklan witz'. %eng %spa porque das vueltas gato. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jasche katij ch'ik lan wi'. %mor jasche katij ch'ik lan wi'. %eng %spa porque das vueltas gato. S jasche, jas tajin ku'an. %mor jasche, jas tajin ku'an. %eng %spa porque que esta haciendo. S lo tat. %mor lo tat. %eng %spa tu papa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S tasa'j inpe. %mor tasa'j inpe. %eng %spa venga pues. Ch no' che pan'. = no' che pan'. %mor no' che pan'. %eng %spa no, hace. S b'ay la k'ute tasa'j impe. %mor b'ay la k'ute tasa'j impe. %eng %spa vaya lo vistes, venga pues. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. S u al chay. %mor u al chay. %eng %spa Ros. Ch noh anoh. = noh anoh. %mor noh anoh. %eng %spa no. S kujpe ta chi b'a uj. %mor kujpe ta chi b'a uj. %eng %spa entonces ya no vamos a venir. S awuk'. kujpe ta chi uj. %mor awuk'. kujpe ta chi uj. %eng %spa nosotros contigo. S wema kawaj kaltzijonik. %mor wema kawaj kaltzijonik. %eng %spa si no quieres platicar. S saj impe' chay. %mor saj impe' chay. %eng %spa venga pues Ros. Ch pa le' loq' la uj. = chawila mpe le le xkaloq' la uj. %mor mpe le *le *x-0-*qa/loq' la uj. %eng %spa mira lo que nosotros compramos. S eh. %mor eh. %eng %spa ah. Ch xinka cha. = xinka cha. %mor sinka /cha'. %eng %spa 5 dice. S eh jawi'. %mor eh jawi'. %eng %spa donde. Ch xinka b'enta cha'. = xinka b'enta cha'. %mor sinka b'enta /cha'. %eng %spa 5, 20 dice. S cinco b'wenta. %mor cinco b'wenta. %eng %spa 5, 20. *R6-28 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S jawi'. %mor jawi'. %eng %spa donde. Ch no' xela loq' wih. = no' xela loq' wih. %mor no' xela *x-*0-*qa/loq' wi-h. %eng %spa en xela lo compranos. S jachin xloq'owik? %mor jachin x-0/loq'-ow-ik? %eng who-comp-3A/buy-FA-Tiv. %spa quien lo compro? Ch no' tat. = no' tat. %mor no' tat. %eng %spa no mi papa. S la tat. %mor la tat. %eng %spa mi papa. C le le. %mor le le. %eng %spa ese. S m jampa. %mor m jampa. %eng %spa cuando. Ch no' b'enta. = no' b'enta. %mor no' b'enta. %eng %spa no 20. S eh b'enta. %mor eh b'enta. %eng %spa ah, 20. Ch m b'entixinka, cha'. = m b'entixinka, cha'. %mor m b'entisinka, /cha'. %eng %spa 25, dice. C len. %mor len. %eng %spa centavo. Ch loq', loq'a la uj. = xqaloq' la uj. %mor *x-0-*qa/loq' la uj. %eng %spa lo compramos nosotros. S xiloq' la ix. %mor xiloq' la ix. %eng %spa lo compraron Uds. Ch m xela loq wi. = m xela loq wi. %mor m xela *x-0/loq'-0 wi. %eng m xela comp-3A/buy-pass1 proloc. %spa en xela compraron. S la k'ute we xatzaqoh xa xatzoqoh. %mor la k'ute we xatzaqoh xa xatzoqoh. %eng %spa lo tirastes, lo tirastes. S n ku la wetz'ab'a'l. %mor n ku la wetz'ab'a'l. %eng %spa y tu juguete. Ch chaq' taj. = ma xtzaq taj. %mor *ma *x-0/tzaq ta-j. %eng %spa no se perdio (no se cayo). S tasa'j e wa' we xtzaq loq. %mor tasa'j e wa' we xtzaq loq. %eng %spa venga aca si se cae. S ruk' le ruk' le ch'at. %mor ruk' le ruk' le ch'at. %eng %spa con da, con da cama. X a si hab'er pues Juana. %mor a si hab'er pues Juana. %eng %spa asi, haber pues Juana. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R < > chaajb'al tzi. %mor < > chaajb'al tzi. %eng %spa agua de lavar nixtamal. S eh juerta b'a al chay. %mor eh juerta b'a al chay. %eng %spa es fuerte la Ros. S di. %mor di. %eng %spa muchacha. C k'o awaram. %mor k'o awaram. %eng %spa tienes sue¤o. S no. %mor no. %eng %spa no. R maxax warik da. %mor maxax warik da. %eng %spa no se dormiera muchacho. S no xane kawarik. %mor no xane kawarik. %eng %spa creo que solo duerme. *R6-29 Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C si'. %mor si'. %eng %spa si. Ch chis, wix amu'x we'y. = chis, wix amu'x we'y. %mor chis, wix amu'x we'y. %eng %spa chix el ladino oh. Ch le jun mu'x tij xot in. = le jun mu's tij xot in. %mor le jun mu's *k-0-*u/tij xot in. %eng %spa el ladino come comol. S ah kutij xot jawi'? %mor ah kutij xot jawi'? %eng %spa come comol en donde. Ch ay chaq alen li jah. = ay chaq alen li jah. %mor ay chaq a-len li jah. %eng %spa ay se recuesta... C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. R ja nuleksion chaya che. %mor ja nuleksion chaya che. %eng %spa ana inyeccion te dan en. R nuta leb'. %mor nuta leb'. %eng %spa mi hombro. Ch no pich. = no pich. %mor no pich. %eng %spa no. R k'u te we cinco len. %mor k'u te we cinco len. %eng %spa ya ven mis 5 centavos. Ch wextaj nah wextaj nah. = wextaj nah wextaj nah. %mor *ch-0-*aw/iye'-xtaj nah *ch-0-*aw/iye'-xtaj nah. %eng %spa esperame. R juana. %mor juana. %eng %spa juana. Ch e luk' xa'n. = kin'e: ruk' a sa'n. %mor *k-*in/'e: r-uk' *a sa'n. %eng %spa me voy con santos. C jas katij at. %mor jas katij at. %eng %spa que come Ud. Ch le luq'. = le luq'. %mor le luq'. %eng %spa le mi. C jas kutij at. %mor jas kutij at. %eng %spa que come Ud. Ch nuq'ab' nuqab' dah. = nuq'ab' nuqab' dah. %mor nu-q'ab' nu-q'ab' dah. %eng %spa mi mano, mi mano patojo. C lo q'ab'. %mor lo q'ab'. %eng %spa la mano. T gab'radora. %mor gab'radora. %eng %spa la gravadora. C la q'ab'. %mor la q'ab'. %eng %spa tu mano. S axikin cha' ay jasche. %mor axikin cha' ay jasche. %eng %spa tu oido, porque. S xa jusij, jascheh, jascheh jascheh. %mor xa jusij, jascheh, jascheh jascheh. %eng %spa lo safastes, porque, porque. C jascheh jascheh. %mor jascheh jascheh. %eng %spa porque, porque. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R ay no (kaya chuwech ine). %mor ay no (kaya chuwech ine). %eng %spa ay no. C al chay, jas k'o chupam. %mor al chay, jas k'o chupam. %eng %spa Ros que hay adentro. C jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam. %eng %spa que hay adentro. R kub'an ta lintat kub'an, kub'an, kub'an. %mor kub'an ta lintat kub'an, kub'an, kub'an. %eng %spa no lo hace mi papa, lo hace lo hace. *R6-30 N jun sal andro. %mor jun sal andro. %eng %spa un sal andrew. R jun sal andreus. %mor jun sal andreus. %eng %spa N jun Sal andro chi. %mor jun Sal andro /chi'. %eng %spa un sal andrews. R jun sal andro katix. %mor jun sal andro katix. %eng %spa un salandro, lo riegas. R chupalaj. %mor chupalaj. %eng %spa un la tasa. N jun Sal andro chi. %mor jun Sal andro /chi'. %eng %spa un salandros. S jun Sal andro. %mor jun Sal andro. %eng %spa un salandres. Ch taj ek xela. = k'o taj ka'ek xela. %mor /*k'o ta-j *k-0/b'e-!ik xela. %eng %spa no hay se va en xela. R ... %mor ... %eng %spa N a kul kas are b'a wa. %mor a kul kas are b'a wa. %eng %spa entonces es. C saq'irib' nan. %mor saq'irib' nan. %eng %spa ko k'an chire'. C esta por aqui dice. %mor esta por aqui dice. %eng Ch no' kolik, kolik, kolik. = no' kolik, kolik, kolik. %mor no' /k'o:-l-ik, /k'o:-l-ik, /k'o:-l-ik. %eng %spa hay, hay. C jawi k'o wih. %mor jawi k'o wih. %eng %spa en donde esta. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa alli. N ay jas tzij. %mor ay jas tzij. %eng %spa que verdad. Ch kolik. juana kolik. = kolik. juana kolik. %mor /k'o:-l-ik, juana /k'o:-l-ik. %eng %spa hay, juana hay. R chiri' chib'a k'o wih. %mor chiri' chib'a k'o wih. %eng %spa hasta aqui esta. S chay, chawila mpe le wuj. %mor chay, chawila mpe le wuj. %eng %spa Ros mira el cuaderno. S tasu ku quk' al Rosario. %mor tasu ku quk' al Rosario. %eng %spa venga con nosotros Ros. C jawi k'owi le wuj chik. %mor jawi k'owi le wuj chik. %eng %spa en donde esta el libro. C jas katijoh. %mor jas katijoh. %eng %spa que comes. Ch wa'ik. = kinwa'ik. %mor *k-*in/wa'-ik. %eng %spa como. C wa at. jas katij. %mor wa at. jas katij. %eng %spa comes tu, que comes. * xk'is le nabe uwach le cinta R-6 *R6-31 Ch m ay, chij kut ale. = m ay, chij kut ale. %mor m ay, tzij k'ut e. %eng %spa de veras. C kawiloh. %mor kawiloh. %eng %spa lo vistes. Ch no, wach uwach. = no, wach uwach. %mor no, wach uwach. %eng %spa no su cara (ojo). Ch xaj ta letra li. = kinwesaj le letra ri'. %mor *k-0-*inw/esa-j *le letra ri'. %eng %spa voy a quitar esta libro. C ah je', jun wuj chik. %mor ah je', jun wuj chik. %eng %spa asi otro libro. Ch je. = je. %mor je. %eng %spa a si. C jawi k'o wi le wuj? %mor jawi k'o wi le wuj? %eng %spa en donde esta el libro? Ch no', chili'. = no', chili'. %mor no', chi ri'. %eng %spa aqui. C chile. %mor chile. %eng %spa aqui. N xaq kub'ij. %mor xa-q k-0-u/b'ij. %eng %spa solo dice mentira. IX(oq) xa k'ut. k'o b'a akem wa? %mor xa k'ut. k'o b'a akem wa? %eng %spa si pues, a entonces tienes tejido. IX(oq) a taqen... %mor a taqen... %eng %spa esta... N k'olik, pe ri maja' kinkaj chare. %mor /k'o:-l-ik, pe ri maja' k-0-in/kaj chi-r-e. %eng %spa tengo peso no lo estoy haciendo. N tele ko'l kojul pa juyub' e. %mor tele ko'l k-uj/ul pa juyub' e. %eng %spa acabamos de llegar del monte. IX eh. %mor eh. %eng %spa eh. N m. %mor m. %eng %spa si. IX chiri b'a wa. %mor chiri b'a wa. %eng %spa aqui. N chiri k'ut. %mor chiri k'u-t. %eng %spa aqui pues. C saqarik nan. %mor saqarik nan. %eng %spa buenos dias se¤ora. IX te ki xul pa juyub'. %mor te ki xul pa juyub'. %eng %spa acaban de llegar del monte. N te le ko'l kujul pa juyub'. %mor te le ko'l k-uj/ul pa juyub'. %eng %spa acaba de llegar del monte. IX tzij la'. %mor tzij la'. %eng %spa de veras. N xojulik. %mor x-uj/ul-ik. %eng %spa llegamos. IX saqarik. %mor saqarik. %eng %spa buenos dias. Ch kaya. = kaya. %mor k-0-a/ya'. %eng %spa das. R kaya at. %mor kaya at. %eng %spa lo da Ud. N trente-cinco wa'. %mor trente-cinco wa'. %eng %spa 35 esto. IX trente-cinco la'. %mor trente-cinco la'. %eng %spa 35 esto. N xoq are. pareso. %mor xoq are. pareso. %eng %spa cabal, por eso. *R6-32 IX eh, ritalb'a. %mor eh, ritalb'a. %eng %spa retalba. IX nos encontramos. %mor nos encontramos. %eng N eh, utz ri'. %mor eh, utz ri'. %eng %spa esta bien. IX enou. %mor enou. %eng %spa adios. Ch ya chik umah. = kulaya chi qanoq. %mor *k-0-*ul-*a/ya' chi-!k *qan-*oq. %eng %spa lo vienes a dejar. N ah, kan chik. kul laya,. %mor ah, kan chi-k. k-0/ul laya,. %eng %spa esta lista, vienes a dejar. N chi qanok le saqmo'l kacha re'. %mor chi qan-oq le saqmo'l k-0/cha' re'. %eng %spa los huevos, diga. N tzijona k'u kok al Chay cha'. %mor /tzijo-n-a k'u kok al Chay /cha'. %eng %spa habla pues Ros. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R chay cha'. %mor chay cha'. %eng %spa Ros dice. C sib'ilaj ruido rech jun enaj alih. %mor sib'ilaj ruido rech jun enaj alih. %eng %spa mucho ruido de una muchachita. T kepax, kepax. %mor kepax, kepax. %eng %spa se rompen, se rompen. Ch de b'ax. = de b'ax. %mor te b'as. %eng %spa te vas. R te b'as. ay ya, ya. %mor te b'as. ay ya, ya. %eng %spa te vas ay. Ch al Talina, ay chopa. = al Talina, ay chopa. %mor al Talina, ay *ch-0-*a/chap-a. %eng %spa Catarina, agarra. Ch ay chachapa. = ay chachapa. %mor ay ch-0-a/chap-a. %eng %spa ay, agarralo. C sat echapik. %mor sat echapik. %eng %spa te agarraron R b'ay, xrech'aqinik. %mor b'ay, x-0/rech'aq-in-ik. %eng there, comp-3A/break-abs-Tiv. %spa se rompio. Ch ta b'aya le ta i una, m. = ta b'aya le ta i una, m. %mor te b'aya ye tayina. %eng %spa vaya la gallina. Ch ... *** = ... %mor ... %eng %spa Ch tab'aya. = tab'aya. %mor %eng %spa ... R kaxita wi. %mor kaxita wi. %eng %spa no te peinan. Ch a b'aya le chaliya. = a b'aya le chaliya. %mor a b'aya le chaliya. %eng %spa a vaya... R le jun le le' kasik. a kasik'e. %mor le jun le le' kasik. a kasik'e. %eng %spa y ese lo recogen, lo recogen. R la len. %mor la len. %eng %spa el centavo. Ch chila mano k'am k'ach'at uj. = chila mano k'am k'ach'at uj. %mor chila mano *k-0-*a/k'am qa-ch'at uj. %eng %spa alli,...traen nuestra cama. S malay al Chay, laj ab'usiva. %mor malay al Chay, laj ab'usiva. %eng %spa vaya Ros es muy abusiva. S nk'o ta b'a le qanan di? %mor nk'o ta b'a le qanan di? %eng %spa no esta nuestra mama muchacha. C nk'o ta le tem? %mor nk'o ta le tem? %eng %spa no hay silla. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. *R6-33 R ay, na paqalisaj chikaj. %mor ay, na paqalisaj chikaj. %eng %spa no lo levantes arriba. C jasche? %mor jasche? %eng %spa porque. R kinna'oh. %mor kinna'oh. %eng %spa lo voy a rentar. S qana u'anik lawuq. %mor qana u'anik lawuq. %eng %spa arregle un corte. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. C alih, al Chay. %mor alih, al Chay. %eng %spa muchacha, Ros. R ana chi juntira. %mor ana chi juntira. %eng %spa hagamos otra vez. * (I lift al Talin in the air). C juntira, juntira... %mor juntira, juntira... %eng %spa todo, todo. R juuntira chik. %mor juuntira chik. %eng %spa otra vez. C jawi, jawi? %mor jawi, jawi? %eng %spa en donde, en donde. S ... %mor ... %eng %spa ... Ch lij in. = kinawalijisaj in. %mor *k-*in-*a/walij-isa-j in. %eng %spa levantame a mi. S katkowin tat. katkowin at. %mor katkowin tat. katkowin at. %eng %spa no puede Ud. no puede Ud. S cha'anik. %mor cha'anik. %eng %spa para hacer. S katkowinik? %mor katkowinik? %eng %spa lo puedes. S aya, (naj chawil na). %mor aya. %eng %spa R no, chi jun. %mor no, chi jun. %eng %spa uno. S ...jun chik, jun chik. %mor ...jun chik, jun chik. %eng %spa otro, otro. S n qalaj taj, jasuwach? %mor n qalaj taj, jasuwach? %eng %spa no se sabe, que es? S u at ixoq. we qastzij. %mor u at ixoq. we qastzij. %eng %spa nujer, si es de veras. S at ixoq. %mor at ixoq. %eng %spa mujer. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C at chik. %mor at chik. %eng %spa Ud. ahora. R cha'ana juntiro chiwech. %mor cha'ana juntiro chiwech. %eng %spa haga otra vez conmigo. C ah no, xinkosik. %mor ah no, xinkosik. %eng %spa no, me canso. R xatkos taj. %mor xatkos taj. %eng %spa no te cansastes. C xinkosik. %mor xinkosik. %eng %spa me canso. R cha'ana chi juntiro chik. %mor cha'ana chi juntiro chik. %eng %spa hagale otra vez. C le at al. %mor le at al. %eng %spa Ud. R 'ana ri. %mor 'ana ri. %eng %spa hagamos ahora. *R6-34 C le at junalih at. %mor le at junalih at. %eng %spa tu haces una muchacho pesada. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo otra vez. C le at al, le juna alchay al. %mor le at al, le juna alchay al. %eng %spa Ud. pesa la Ros pesa. R in chik. %mor in chik. %eng %spa yo otra vez. C no. %mor no. %eng %spa no. R in cha'ana chuech in. %mor in cha'ana chuech in. %eng %spa haga conmigo. S in kixinq'i'taj le kachob'oh. %mor in kixinq'i'taj le kachob'oh. %eng %spa no los aguanto, lo sabes. C kinwesaj la xixin. %mor kinwesaj la xixin. %eng %spa les voy a quitar el oido. R a no k'o k'ut k'o ka waral. %mor a no k'o k'ut k'o ka waral. %eng %spa hay pues, esta aqui. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. S a tet jun al chay q'olaje. %mor a tet jun al chay q'olaje. %eng %spa a esa Ros se ve. S kiq'i'taj, kiqi'taj, b'ay komo wi ma. %mor kiq'i'taj, kiqi'taj, b'ay komo wi ma. %eng %spa se canso, se canso, pero si no quieres. S kawaj e jun kastigo je kaqana. %mor kawaj e jun kastigo je kaqana. %eng %spa te damos un castigo, asi te. S le chawe. %mor le chawe. %eng %spa vamos hacer. R cha'ana chuwech in. %mor cha'ana chuwech in. %eng %spa hagamelo a mi. S cha kixnimarik cha ix nima'q. %mor cha kixnimarik cha ix nima'q. %eng %spa para que crezcan, para que. S le a kachob'. %mor le a kachob'. %eng %spa sean grandes, lo saben. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. R in chik. cha'ana chuweh. %mor in chik. cha'ana chuweh. %eng %spa yo ahora, hagamelo a mi. C a le alitomab'. %mor a le alitomab'. %eng %spa las muchachas. S cha kixk'iyik cha' kutk'iyik. %mor cha kixk'iyik cha' kutk'iyik. %eng %spa para que crezcan, para que crezcas. R cha'ane chi juntiro chuwech in. %mor cha'ane chi juntiro chuwech in. %eng %spa hagamelo a mi otra vez. R kama to tej nuq'ul. %mor kama to tej nuq'ul. %eng %spa haganme el cuello. Ch kan taj chik. = ma ka'an ta chik. %mor *ma k-0-a/b'an ta-!j chi-k. %eng %spa ya no lo hagas. S jeb'a ma ki'an ta chik. %mor jeb'a ma ki'an ta chik. %eng %spa esta bien ya no lo voy hacer. C juna chu wech in. %mor juna chu wech in. %eng %spa un hombre para mi. Ch jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. R no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. *R6-35 Ch jan to'n. = kayajan lal to'n. %mor *k-0/yaj-an *le *al to'n. %eng incomp-3A/scold-abs the fam to'n. %spa rega¤a Antonia. R pores cha pares ina. %mor pores cha pares ina. %eng %spa por eso dice por eso. R tat at. %mor tat at. %eng %spa tu papa. Ch no jan at. = no katyajan at. %mor no *k-*at/yaj-an at. %eng no incomp-2A/scold-abs 2A. %spa no rega¤a Ud. R inapaqalisaj chi chikaj. %mor inapaqalisaj chi chikaj. %eng %spa levantalo arriba. C ay no. %mor ay no. %eng %spa ay no. Ch paq'ixaj chik. = kinapaqilisaj chik. %mor *k-*in-*a/paqi-*l-isa-j chi-k. %eng %spa levantalo otra vez. Ch paqixaj in chik. = kinapaqilisaj chik. %mor *k-*in-*a/paqi-*l-isa-j chi-k. %eng %spa levantalo otro vez. C chik. ay, ay, ay, ay, ay. %mor chik. ay, ay, ay, ay, ay. %eng %spa otra vez. S chay di. %mor chay di. %eng %spa Ros muchacha. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C in chik, in chik in chi. %mor in chik, in chik in chi. %eng %spa yo ahora, yo ahora. Ch ay yake mu'x. = kayajan le mu's. %mor ay *k-0/yaj-*an *le mu's. %eng ay incomp-3A/scold-abs the ladino. %spa rega¤a el ladino. C a at k'asik. %mor a at k'asik. %eng %spa te terminas. R ij xela. %mor ij xela. %eng %spa xela. C kusik, xatkosik. %mor kusik, xatkosik. %eng %spa te cansastes, te cansastes. S nkaril taj chay. %mor nkaril taj chay. %eng %spa no lo ve Ros. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch b'alen. = b'alen. %mor b'alen. %eng %spa ... C b'a len. %mor b'a len. %eng %spa ... S ja uy jache kint'ab'ij jun aweb'. %mor ja uy jache kint'ab'ij jun aweb'. %eng %spa porque te voy a pegar. S chawesaj inpe la wuje. %mor chawesaj inpe la wuje. %eng %spa quito ese papel. S k'o jun awuj xk'am loq chay. %mor k'o jun awuj xk'am loq chay. %eng %spa hay un papel, lo hicimos Ros. Ch wuj in. = nuwuj in. %mor nu-wuj in. %eng %spa mi libro mio. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S pares k'o jun awe at. %mor pares k'o jun awe at. %eng %spa por eso tienes un tuyo. Ch lik uj in. = k'o jun nuwuj in. %mor /*k'o:-!l-!ik *jun *nu-wuj in. %eng %spa tuyo un libro yo. *R6-36 S pares k'o jun awuj at. %mor pares k'o jun awuj at. %eng %spa por eso tienes un libro. C jun wuj chik. %mor jun wuj chik. %eng %spa otro libro. Ch taj uj in. = n k'o taj le nuwuj in. %mor *n /*k'o: ta-j *le *nu-wuj in. %eng %spa no tengo yo libro. S sib'ilaj e juerta mu'sayib'. %mor sib'ilaj e juerta mu'sayib'. %eng %spa hay muchos ladinos en. S chuwach. %mor chuwach. %eng %spa ella. R xa rach'aqinak. %mor xa rach'aqinak. %eng %spa esta (rompistes) roto. S pares xajun xuk'an loq. %mor pares xajun xuk'an loq. %eng %spa por eso solo. S pisb'al nik'uj etz'ab'a'l. %mor pisb'al nik'uj etz'ab'a'l. %eng %spa que embuelven los juguetes. Ch pisb'al. = pisb'al. %mor /pis-b'al. %eng /wrap-instr. %spa envolvedor. S k'u chuweq kak'am la. %mor k'u chuweq kak'am la. %eng %spa hasta ma¤ana lo traen. C ah jas uwach. %mor ah jas uwach. %eng %spa ah que es. S le xawilo le, kachob'oh jas uwach. %mor le xawilo le, kachob'oh jas uwach. %eng %spa lo vistes, sabes que es. S le ri chay chawila ampe' jewa. %mor le ri chay chawila ampe' jewa. %eng %spa esto Ros mira aca. S chawila'. %mor chawila'. %eng %spa mira. Ch chij in, no'lik uj. = nuchij, k'olik nuwuj. %mor nu-chij, /k'o:-l-ik *nu-wuj. %eng %spa mi oreja tengo libro. R chixpe quk'. %mor chixpe quk'. %eng %spa se vino con nosotros. S m. %mor m. %eng %spa n. Ch chij arle'. chij arle. = chij lo wa, chij lo wa. %mor chij lo wa, chij lo wa. %eng %spa es oreja creo. S akachob'oh jas uwach le wa' ri'. %mor akachob'oh jas uwach le wa' ri'. %eng %spa sabes que es esto. Ch no no no'x. = no no no'x. %mor no no no's. %eng %spa no, chompipe. S no's ay la k'u te. %mor no's ay la k'u te. %eng %spa chompipe iay! lo vistes. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. S nab'e ne xab'ijat. %mor nab'e ne xab'ijat. %eng %spa en primero lo dijistes. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. Ch chipok. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. C y le le. %mor y le le. %eng %spa y ese. S nk'u le wa' ri. %mor nk'u le wa' ri. %eng %spa y esto. Ch pik pek. = pik pek. %mor pik pek. %eng %spa ... C le wa' ri', le wa' ri'. %mor le wa' ri', le wa' ri'. %eng %spa esto, esto. *R6-37 Ch xan pek le wa' ri'. = xan pek le wa' ri'. %mor xan pek le wa' ri'. %eng %spa es cueva, esto. Ch pek wa ri. = pek wa ri. %mor pek wa ri. %eng %spa es cueva esto. S m nk'u le wa' ri'. %mor m nk'u le wa' ri'. %eng %spa y esto. Ch nik, nik. = nik, nik. %mor nik, nik. %eng %spa saber, saber. R xinchop loq. %mor xinchop loq. %eng %spa lo agarre. Ch chapa loq. = chapa loq. %mor *ch-0-*a/chap-a la-oq. %eng %spa agarralo. C chapa loq jun kanitza. %mor chapa loq jun kanitza. %eng %spa agarralo un. Ch no pa la cha'. = no pa la cha'. %mor no pa la /cha'. %eng %spa no, pa la dice. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C no je la le. %mor no je la le. %eng %spa no ese. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. S chawila k'ut. %mor chawila k'ut. %eng %spa mira pues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kink'ut chi jun chawache. %mor kink'ut chi jun chawache. %eng %spa te voy a mostrar otro. S al chay le mos jun. %mor al chay le mos jun. %eng %spa Ros el otro mas. S nim china chawach. %mor nim china chawach. %eng %spa es grande delante de ti. Ch wech. = wech. %mor w-e-ch. %eng %spa mio. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch no mu'x. = no mu'x. %mor no mu's. %eng %spa no ladino. C no junali alaj alih. %mor no junali alaj alih. %eng %spa no una muchacha. S ja. %mor ja. %eng %spa que. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. R chak'atisaj rijun wa' ri'. %mor chak'atisaj rijun wa' ri'. %eng %spa encienda esto. C a no. %mor a no. %eng %spa a no. S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C xa are tak xk'is le cinta. %mor xa are tak xk'is le cinta. %eng %spa cuando, se termino la cinta. *R6-38 C xinwesaj le. %mor xinwesaj le. %eng %spa saco el. S di. %mor di. %eng %spa muchacha. Ch no' no xaq' xaq' xan kik. = no no ka'an taj xqaxej qib'. %mor no' no *k-0-*a/b'an *ta-*j *x-0-*qa/xe'j q-ib'. %eng %spa no lo hagas tenemos miedo. S nka k'an to b'a. %mor nka k'an to b'a. %eng %spa no lo vamos hacer. R chi na paqalisaj chi juntiro. %mor chi na paqalisaj chi juntiro. %eng %spa levanta me otra vez. Ch no' xa juna uj. = no' xa juna uj. %mor no' xa jun uj. %eng %spa solo nosotros. C le jun tiro aje. %mor le jun tiro aje. %eng %spa te das a si. R chanawe. %mor chanawe. %eng %spa hagame a mi. C juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ch b'ay b'ay b'ay kacha. = b'ay b'ay b'ay kacha. %mor b'ay b'ay b'ay k-0/cha'. %eng %spa vaya, vaya, vaya diga. R chana juntiro chuwech in. %mor chana juntiro chuwech in. %eng %spa haga una vez conmigo. C a si. %mor a si. %eng %spa a si. Ch a no'. = a no'. %mor a no'. %eng %spa a no. C chawech. %mor chawech. %eng %spa a ti. R china kub'a chi ri'. %mor china kub'a chi ri'. %eng %spa sientame aqui. Ch ana chike luwi'. = ana chike luwi'. %mor *ch-0-*a/'an-a chi-k e le u-wi'. %eng %spa haga su pelo. R no paq'ab'i. %mor no paq'ab'i. %eng %spa no en su mano. Ch ana pe lu pa. = ana pe lu pa. %mor *ch-0-*a/b'an-a mpe le u-pa. %eng %spa haga su. R no paqalisaj kajetaqa le'. %mor no paqalisaj kajetaqa le'. %eng %spa levantame por alli. C ano sib'ilaj chi ri'. %mor ano sib'ilaj chi ri'. %eng %spa a no, mucho aqui. S kachob'oh jachin, jasuwach. %mor kachob'oh jachin, jasuwach. %eng %spa sabes quien, que es. S le wa' ri al chay. %mor le wa' ri al chay. %eng %spa este Ros. Ch nik tateloq. = nik tateloq. %mor nik ch-at/el-oq. %eng %spa saber, quitate. S no le wa' ri. %mor no le wa' ri. %eng %spa no esto. Ch loq xela. = xloq' xela. %mor *x-0/loq'-0 xela. %eng comp-3A/buy-pass1 xela. %spa lo compraron en xela. S le wa ri. %mor le wa ri. %eng %spa esto. Ch nik chikin. = nik chikin. %mor nik xikin. %eng %spa saber oido. S ja. %mor ja. %eng %spa que. C le wa' ri. %mor le wa' ri. %eng %spa esto. *R6-39 R qatat. %mor qatat. %eng %spa nuestro papa. Ch no tat. = no tat. %mor no tat. %eng %spa no, papa. S a xawiloh. %mor a xawiloh. %eng %spa lo vistes. R xenb'uk'ij kan waral le mu'si. %mor xenb'uk'ij kan waral le mu'si. %eng %spa solo lo dice aqui el ladino. Ch chik'u. = chik'u. %mor chik'u. %eng %spa asi que (chicle). R le chi ku ri'enaq chi k'u win. %mor le chi ku ri'enaq chi k'u win. %eng %spa chiri ku ri. R asi cuando se hab'iaido asi xo. %mor asi cuando se hab'iaido asi xo. %eng S no chay. %mor no chay. %eng %spa no Ros. Ch ena, ena nan. = ena, ena nan. %mor ena, ena nan. %eng %spa adios, adios, mama. S shisikalaj al chay. %mor shisikalaj al chay. %eng %spa esa gorda de Ros. Ch no, no, no, no in chik. = no, no, no, no in chik. %mor no, no, no, no in chi-k. %eng %spa no, no, no ahora. C at chik, at chik at chik, at chik. %mor at chik, at chik at chik, at chik. %eng %spa ahora Ud, ahora Ud, ahora Ud. C al le alih al chom. %mor al le alih al chom. %eng %spa la muchacha es gorda. S chom al Chay. %mor chom al Chay. %eng %spa es gorda la Rosaria. C chom al Chay. %mor chom al Chay. %eng %spa es gorda la Ros. R ...chakowila cha... %mor ...chakowila cha... %eng %spa apurate dice. Ch nan uwache mu'x le. = nan uwache mu'x le. %mor nan u-wach e mu's le. %eng %spa mama su cara del ladino ve. Ch wach e a mu'x le. = wach e a mu'x le. %mor wach e a mu'x le. %eng %spa su cara del ladino. S uwach amu'x le. %mor uwach amu'x le. %eng %spa su cara del ladino. N xa kink'u' wi:b' chuwach le jun mu's e kacha b'i ri. %mor xa k-0-in/k'u' w-i:b' chi-u-wach le jun mu's e k-0/cha' b'i ri. %eng %spa es que me escondo delante de el ladino, asi lo dice. Ch ay ay. = ay ay. %mor ay ay. %eng %spa ay, ay. N jachin kuxe'j rib' juntiro? %mor jachin k-0-u/xe'j r-ib' juntiro? %eng who-incomp-3A-3E/afraid 3E-self completely. %spa quien se asusta, todo? N ay qana chare. %mor ay /qana chi-r-e. %eng %spa que se espere. N sine mutij ch'ayikil. %mor sine m-0-u/tij /ch'ay-ikil. %eng %spa sino te voy a pegar. Ch ay, kamik, ay kamik. = ay, kamik, ay kamik. %mor ay, <*x-*at/kam-ik>, ay <*k-*at/kam-ik>. %eng %spa ay hoy, hoy. R wi le naj q'eq. %mor wi le naj q'eq. %eng %spa donde esta el negrito (jabon). Ch ay kamik xa'n. = ay kamik xa'n. %mor ay <*k-*at/kam-ik> *a sa'n. %eng %spa iay! hoy Santos. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch liq b'a apam. = kinriq b'a apam. %mor *k-0-*in/riq b'a a-pam. %eng %spa encontre tu estomago. *R6-40 R kajik la pantalon kachare nan. %mor k-0-a/jik le a-pantalon k-0/cha' r-e nan. %eng %spa hala tu pantalon. N kab'ij jun lib'ro wex raj kach' chare. %mor k-0-a/b'ij jun lib'ro we x-0-r/aj k-0/cha' chi-r-e. %eng %spa diga un libro si quiere diga. Ch jun alih. = jun alib'ro. %mor jun alib'ro. %eng %spa un tu libro. C kayo le qab'. %mor kayo le qab'. %eng %spa da tu mano. R kaya lo qab'. %mor kaya lo qab'. %eng %spa da la mano. N tajin kinb'ij chawe. %mor /tajin k-0-in/b'ij chi-aw-e. %eng %spa te lo estoy diciendo. C kaya le qab'. %mor kaya le qab'. %eng %spa da tu mano. R a xaya, a xaya at xatturuwik. %mor a xaya, a xaya at xatturuwik. %eng %spa lo das, lo das tu lo. R kincha'. %mor kincha'. %eng %spa desatastes diga. N k'o taj dia cincuenta. %mor /k'o: taj dia cincuenta. %eng %spa no hay de 50. C k'o. %mor k'o. %eng %spa hay. R k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. N a xakol le dia. %mor a x-0-a/kol le dia. %eng %spa lo guardas al dia 50. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. N dia cincuenta jun lib'ro kacha. %mor dia cincuenta jun lib'ro k-0/cha'. %eng %spa un libro de a 50 diga. R ja. %mor ja. %eng %spa que. N jun lib'ra dia cincuenta. %mor jun lib'ra dia cincuenta. %eng %spa un libro de 50. N ruk b'aq' kacha chare. %mor r-uk' b'aq' k-0/cha' chi-r-e. %eng %spa con hueso diga. Ch m m n. = m m n. %mor m m n. %eng %spa m. R e le cha. %mor e le cha. %eng %spa y ese. N e ya le chi' da le. %mor e ya le chi' da le. %eng %spa (se fue es su vos (bugoo). S al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N jawi le jun b'oj i kub'ij. %mor jawi le jun b'oj i k-0-u/b'ij. %eng %spa en donde esta la olla dice. Ch ay ik, ay ik'. = ay ik, ay ik'. %mor ay ik, ay ik'. %eng %spa iay! chile. N le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa otro. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng exc. %spa ay. R a mi. %mor a mi. %eng %spa a mi. N ay jun a milio chi. %mor ay jun a milio /chi'. %eng %spa iay! ese Emilio dice. *R6-41 S q'ana chi jun chik. %mor q'ana chi jun chik. %eng %spa hagamos otro. C al chay, al chay sa'j k'ut. %mor al chay, al chay sa'j k'ut. %eng %spa Ros, Ros venga pues. N al chay tetza'ne k'ut. %mor al chay at/etz'an e k'u-t. %eng %spa Ros juega pues. N cha di. %mor /cha' di. %eng %spa dice muchacha. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C le kar le kar jun chik. %mor le kar le kar jun chik. %eng %spa el pescado, el pescado otro. C kinchap le aqab', kinchap le aqab'. %mor kinchap le aqab', kinchap le aqab'. %eng %spa te voy agarrar lo mano. Ch no jat a puch. = no jat a puch. %mor no /jat a pu-ch. %eng %spa no, que te vayas. C a. %mor a. %eng %spa a. Ch la k'u ta le. = la k'u ta le. %mor la k'u ta le. %eng %spa ya vistes. S katzi solo tze'. %mor katzi solo tze'. %eng %spa ya solo risa. C tze'. %mor tze'. %eng %spa risa. Ch pox xuj. *** = puaq uj. %mor puaq uj. %eng %spa dinero de nosotros. C je le. %mor je le. %eng %spa solo a si. S wi le. %mor wi le. %eng %spa en donde. R ja. %mor ja. %eng %spa que. S (chu xe). %mor (chu xe). %eng %spa ... R eri ruk al ton. %mor eri ruk al ton. %eng %spa se fue con Antonia. S jas xu'ana. %mor jas xu'ana. %eng %spa que hizo. R xurila, xurila lal tu'r. %mor xurila, xurila lal tu'r. %eng %spa se fue a ver, a ver a Ventura. S akalan su lal tu'r. %mor akalan su lal tu'r. %eng %spa ya esta mejor Ventura. C chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch tala a tu'r. = kila lal tur. %mor k/il-a *le *al tur. %eng %spa vamos a ver a Ventura. R xajewi misma. %mor xajewi misma. %eng %spa es asi mismo. Ch talo a tu'r. = kila' lal tur. %mor k/il-a' *le *al tur. %eng %spa vamos a ver a Ventura. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch tala. = kila. %mor k/il-a. %eng %spa vamos a ver. S lasaj mpe at chaya ampe loq. %mor lasaj mpe at chaya ampe loq. %eng %spa venga Ud. traigalo. S jas xu'an laltur. %mor jas xu'an laltur. %eng %spa que hizo ventura. *R6-42 Ch tala tu'r. = kila lal tur. %mor k/il-a *le *al tur. %eng %spa vamos a ver a Ventura. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch no, tala tu'r. = no, tala tu'r. %mor no, tala tu'r. %eng %spa no, vamos a ver a Ventura. R k'o ja'nuku'm. %mor k'o ja'nuku'm. %eng %spa he guardado aguardiente. S jasche? jas upatan e ja'? %mor jasche? jas upatan e ja'? %eng %spa porque? para que el aguardiente? R no. %mor no. %eng %spa no. S kitijaya. %mor kitijaya. %eng %spa toman aguardiente.. Ch no, le ja' uj. = no le ja' kech uj. %mor no le ja' kech uj. %eng %spa el aguardiente es de nosotros. Ch lee kamanaq. = re kaminaq. %mor re /kam-inaq. %eng %spa es para dituntos. S jawi k'u wi le? %mor jawi k'u wi le? %eng %spa en donde esta. Ch li la'. = chi la. %mor chi la. %eng %spa alli. R jawi k'u wile? %mor jawi k'u wile? %eng %spa en donde esta. Ch kamqmaq lech, kamqmaq. = rech kaminaq. %mor rech /kam-inaq. %eng %spa es del difunto. R chi ri', chi ri' le. chi ri' le. %mor chi ri', chi ri' le. chi ri' le. %eng %spa aqui, aqui, aqui ve. R xk'ule amilio. chi ri xyo. %mor xk'ule amilio. chi ri xyo. %eng %spa lo escondio Emilio, aqui lo. R kanoq. %mor kanoq. %eng %spa dejo. S m. jawi xixe ku' ix? %mor m. jawi xixe ku' ix? %eng %spa y se fueron Uds. Ch xaq ja'. = xaq ja'. %mor xaq ja'. %eng %spa solo aguardiente. R jela. %mor jela. %eng %spa alli. Ch war kan a mi'. = xwar kan ri. %mor x-0/war kan ri. %eng %spa se quedo ri a durmiendo. Ch xa'. = xa'. %mor xa'. %eng %spa solo. R u taqin kub'an cha juntiro. %mor u taqin kub'an cha juntiro. %eng %spa estaba haciendo una vez. S n katzur ta k'an panoq. %mor n katzur ta k'an panoq. %eng %spa no lo molestes. R tajin ketzijon ruk' le'. %mor tajin ketzijon ruk' le'. %eng %spa estan hablan con el. Ch nik. *** = nik. %mor nik. %eng %spa Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R ah jun alih jun alih kape cha Cruz. %mor ah jun alih jun alih kape cha Cruz. %eng %spa una muchacha, una muchacha de cha Cruz. S chin k'u kab'inik. %mor chin k'u kab'inik. %eng %spa quien lo dice. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo otra ves. R chu xuk'ut kajok. %mor chu xuk'ut kajok. %eng %spa lo se¤alo. *R6-43 S jawi? sus, jas xa'ano? %mor jawi? sus, jas xa'ano? %eng %spa en donde, jesus que te paso? Ch chik, ik, ano. = jun chik, ik, no. %mor jun chik, ik, no. %eng %spa otro, no. S pi ri katuq'aluj. %mor pi ri katuq'aluj. %eng %spa pero te abraza. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. S na le chi la le. %mor na le chi la le. %eng %spa haga alli. R naq'aluj. %mor naq'aluj. %eng %spa abrazame. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. S pa chi chin alah. %mor pa chi chin alah. %eng %spa en tu boca, (cualquier muchacho). Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. S ri k'ut, Chay. katch'ab'ixik. %mor ri k'ut, Chay. katch'ab'ixik. %eng %spa aqui pues Ros te estan hablando. Ch ay na. in chik. = ay na. in chik. %mor ay na. in chik. %eng %spa Ch ay na, yo ahora. = ay na, yo ahora. %mor ay na, yo ahora. %eng %spa Ch luj. = q'aluj. %mor *ch-*in-*a/q'aluj. %eng %spa abrazame. S chujk'u'la b'a chi ri. %mor chujk'u'la b'a chi ri. %eng %spa sentemonos aqui. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S chujku'la qa chi ri'. %mor chujku'la qa chi ri'. %eng %spa sentemonos aqui. S jasche? %mor jasche? %eng %spa porque. Ch kana. = kana. %mor kana. %eng %spa espera. S jasche? nk'u latat, Chay? %mor jasche? nk'u latat, Chay? %eng %spa porque? y tu papa Ros? Ch ana pa chak. = ana pa chak. %mor ana pa chak. %eng %spa se fue a trabajar. S jawi? %mor jawi? %eng %spa en donde. Ch no', yub'. = no' pa juyub'. %mor no' pa juyub'. %eng %spa en el monte. S pa juyub'? %mor pa juyub'? %eng %spa en el monte. Ch uj tox ek kanip'. = le uj xoje chuwa tiox kamik. %mor *le uj *x-*uj/b'e-!ik *chi-*u-*wa tiox kamik. %eng %spa nosotros nos fuimos a la plaza hoy. S jas xu'ana pa juyub'? %mor jas xu'ana pa juyub'? %eng %spa que fue hacer en el monte. Ch nik chapan ka'. = xe chapan jela. %mor *x-0/*b'e /chap-an jela. %eng %spa se fue por alla. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch m. mu'x le. = m. mu'x le. %mor m. mu'x le. %eng %spa el ladino. C kab'an. %mor kab'an. %eng %spa haces. *R6-44 S ja? %mor ja? %eng %spa que? C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. S wile mu'xe. %mor wile mu'xe. %eng %spa en donde esta el ladino. Ch a chak' muxe. = luchak le mu's 'e. %mor *le #u/chak *le mu's 'e. %eng %spa el trabajo del ladino. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch e mu'x chak lee chak. = e mu'x chak lee chak. %mor e mu'x chak lee chak. %eng %spa el trabajo del ladino. S m. le mu'x ke'e la. %mor m. le mu'x ke'e la. %eng %spa el ladino se iba. R di, xa k'u naj xil wetz'ab'a'l. %mor di, xa k'u naj xil wetz'ab'a'l. %eng %spa muchacha, y solo es peque¤o mi juguete. C me gusto. %mor me gusto. %eng %spa me gusta. Ch uxe'r lib' e mu's. = xuxe'j rib' le mu's. %mor *x-0-u/xe'j r-ib' le mu's. %eng %spa se asusto el ladino. C xinxe'j rib', xinxe'j wib'. %mor xinxe'j rib', xinxe'j wib'. %eng %spa me asuste, me asuste. C awech at. %mor awech at. %eng %spa es tuyo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C si. %mor si. %eng %spa si. R e luq'e. %mor e luq'e. %eng %spa e ruq'e. R se fue con el. %mor se fue con el. %eng Ch e luq'. = xe ruq' e. %mor *x-0/b'e r-uk' e. %eng %spa se fue con el. R katk'anar taj. %mor katk'anar taj. %eng %spa no te enojes. Ch ay, chaka le. = ay, cha qalaq. %mor ay, ch-0-a/qal-oq. %eng %spa deja eso. R konojel. %mor konojel. %eng %spa te doy. Ch ay, chaka la uj. = ay, chakalak uj. %mor ay, chakalak uj. %eng %spa iay! es nuestro trasto. C ay, chaka la at. %mor ay, chaka la at. %eng %spa chaka lak at. C iay! es tu trosto. %mor iay! es tu trosto. %eng R we ta kawaj kak'ex jun tira. %mor we ta kawaj kak'ex jun tira. %eng %spa si qui si eras que. R le. %mor le. %eng %spa cambiaras todo el. S nk'u la, k'u la mili. %mor nk'u la, k'u la mili. %eng %spa y Emilio, y Emilio. Ch nik. = janik. %mor janik. %eng %spa saber. T amilio naq iskuela. %mor amilio naq iskuela. %eng %spa Emilio esta en la escuela. Ch mili naq pe la escuela. = Emilio enaq pa le escuela. %mor Emilio /*b'e-inaq pa le escuela. %eng %spa Emilio se ha ido a la escuela. S jas xub'ana? %mor jas xub'ana? %eng %spa que hizo. *R6-45 Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. R le ri ri', a kassipaj kan chuwech? %mor le ri ri', a kassipaj kan chuwech? %eng %spa esto me lo vas a regalar. C si chaweh. %mor si chaweh. %eng %spa si a Ud. Ch in chik, in chik. = in chik, in chik. %mor in chik, in chik. %eng %spa yo ahora, yo ahora. R inn chupulik. %mor inn chupulik. %eng %spa chukulik. R estoy indinado (sentado). %mor estoy indinado (sentado). %eng Ch in chik xa'n. = in chik xa'n. %mor in chik xa'n. %eng %spa yo ahora santos. C at chik. %mor at chik. %eng %spa Ud. ahora. S ja? %mor ja? %eng %spa que. R at jun kej. k'o jun ixpeq. %mor at jun kej. k'o jun ixpeq. %eng %spa Ud. un caballo, hay un sapo. R jun ixpeq. %mor jun ixpeq. %eng %spa un sapo. C kinwesaj. %mor kinwesaj. %eng %spa lo voy a quitar. Ch no, in chik. = no, in chik. %mor no, in chik. %eng %spa no, ahora yo. R sa ri, jun ixpeqa. %mor sa ri, jun ixpeqa. %eng %spa Ros un sapo. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C jawi k'o wi le ixpeq? %mor jawi k'o wi le ixpeq? %eng %spa en donde esta la rana sapo. Ch at, in chik. = at, in chik. %mor at, in chik. %eng %spa ay hora yo. R jun ixpeqa, ixpeqa, uqe. %mor jun ixpeqa, ixpeqa, uqe. %eng %spa un sapo, sapo. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C jun winaq. %mor jun winaq. %eng %spa una persona. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C le winaq. %mor le winaq. %eng %spa la persona. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch inn chik. = inn chik. %mor inn chik. %eng %spa yo ahora. R le winaqe. %mor le winaqe. %eng %spa las personas. C rech Europa. %mor rech Europa. %eng %spa es de Europa. Ch ay no nachap chik. = ko kinachap chik. %mor ko *k-in-a/chap chi-k. %eng %spa agarra me duro. S ja? katinchap ye le'. %mor ja? katinchap ye le'. %eng %spa que? te voy agarrar. Ch nachap chik. = kinachap chik. %mor *k-in-a/chap chi-k. %eng %spa no te voy agarrar. S katinchap ye loqe. %mor katinchap ye loqe. %eng %spa te voy agarrar. *R6-46 Ch lin, xa'n chik, xaj xan. = lin, xa'n chik, xaj xan. %mor lin, xa'n chik, xaj xan. %eng %spa Catarina, santos ahora, santos. S no. in ka'an ta chik. %mor no. in ka'an ta chik. %eng %spa no, lo hagas. Ch Juan. = Juan. %mor Juan. %eng %spa juana. S le wa pa le wuj. %mor le wa pa le wuj. %eng %spa esto en el libro. Ch xej lib' mu'x. = xuxe'j rib' le mu's. %mor *x-0-u/xe'j r-ib' *le mu's. %eng %spa se asusto el ladino. C a k'o le kreyones? %mor a k'o le kreyones? %eng %spa estan los crayones. C le lapiz? %mor le lapiz? %eng %spa el lapiz. R kayones, k'o taj. xuk'am b'i. %mor kayones, k'o taj. xuk'am b'i. %eng %spa crayones, no hay, lo llevo. R nuxib'al pa iskwela. %mor nuxib'al pa iskwela. %eng %spa mi hermano en la escuela. C le lapis? k'o le lapis? %mor le lapis? k'o le lapis? %eng %spa el lapiz? esta el lapiz? R le lapis. k'o taj. xuk'am b'i. %mor le lapis. k'o taj. xuk'am b'i. %eng %spa el lapiz. no hay lo llevo. R le nuxib'al pas kwela. %mor le nuxib'al pas kwela. %eng %spa mi hermano, en la escuela. R le nuxib'al pas kwel. %mor le nuxib'al pas kwel. %eng %spa mi hermano en la escuela. Ch chayo. in chik. = chayo. in chik. %mor chayo. in chik. %eng %spa Ros. yo ahora. Ch tup. in chik. = tup. in chik. %mor tup, in chik. %eng %spa yo ahora. C jun powi'. jun powi'. %mor jun powi'. jun powi'. %eng %spa un sombrero, un sombrero. Ch powi' in. = powi' in. %mor powi' in. %eng %spa mi sombrero. C powi' at, powi' at. %mor powi' at, powi' at. %eng %spa tu sombrero, tu sombrero. Ch ah wich'. = ah wich'. %mor ah wich'. %eng %spa ah peque¤o. C le wuj. kachob' uwach le wuj? %mor le wuj. kachob' uwach le wuj? %eng %spa tu libro, conoces el libro. C kawil at. %mor kawil at. %eng %spa lo ves tu. S u uy, saj impe nah al Chay. %mor u uy, saj impe nah al Chay. %eng %spa venga Ros. S chatku'la ampe Chay. tzij wih. %mor chatku'la ampe Chay. tzij wih. %eng %spa sientate Ros de veras. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S chakojo. %mor chakojo. %eng %spa usalo. C jun poy, leal Chay. %mor jun poy, leal Chay. %eng %spa un mu¤eco, la Ros. S jun poy, jun poy cha' al Chay. %mor jun poy, jun poy cha' al Chay. %eng %spa una mu¤eca, una mu¤eca dice Ros. C jun poy. %mor jun poy. %eng %spa una mu¤eca. S at poy cha al Chay. %mor at poy cha al Chay. %eng %spa sos mu¤eca dice Ros. *R6-47 Ch sola wora. = sola wora. %mor sola wora. %eng %spa sola... C jun poy le al Talin. %mor jun poy le al Talin. %eng %spa es una mu¤eca Catalina. Ch xa lik daj. = san kolik da. %mor san /*k'o:-l-ik da. %eng %spa santos, hay muchacho. Ch xa lik dih. = san kolik da. %mor san /*k'o:-l-ik da. %eng %spa santos, hay muchacho. S chak'olu lapam di. %mor chak'olu lapam di. %eng %spa guardo lo que tiene alustro muchacha. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. S chak'o'u lapam. sa'j Chay sa'j. %mor chak'o'u lapam. sa'j Chay sa'j. %eng %spa guarda lo que tiene, venga Ros venga. Ch we, we, we, we. = we, we, we, we. %mor we, we, we, we. %eng %spa mio, mio, mio... S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. Ch tira we chik paqa aj. = chana chi juntiro chuwe chik. kinepaqesaj. %mor *ch-0-*a/*b'an-*a *chi juntiro *chi-w-e chi-k, *k-*in-*e-*a/paq-*isa-j. %eng %spa haga conmigo otra vez, que me levantas. S par chatqaja b'on loq. %mor par chatqaja b'on loq. %eng %spa bajate pues. Ch ah no, chili' chat uj. = chiri pa qach'at uj. %mor ah no, chiri *pa *qa-ch'at uj. %eng %spa aqui en nuestra cama. S ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chat uj. = qach'at uj. %mor qach'at uj. %eng %spa nuestra cama. Ch chat uj. = qach'at uj. %mor qach'at uj. %eng %spa nuestra cama. S at ixoq? %mor at ixoq? %eng %spa sos mujer? Ch xoq. = in ixoq. %mor in ixoq. %eng %spa soy mujer. S at ixoq? %mor at ixoq? %eng %spa sos mujer. Ch ixoq. = ixoq. %mor ixoq. %eng %spa mujer. S at ixoq? %mor at ixoq? %eng %spa sos mujer. Ch i li'. = i ri. %mor i ri. %eng %spa y esto. S at ixoq? %mor at ixoq? %eng %spa sos mujer. Ch xoq in. = in ixoq in. %mor in ixoq in. %eng %spa sos mujer yo. S yawab' le ri ri', yawab'i. at ixoq? %mor yawab' le ri ri', yawab'i. at ixoq? %eng %spa lo distes esto, lo distes, sos mujer. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. S ah, la k'u te. xa kaxej awib'. %mor ah, la k'u te. xa kaxej awib'. %eng %spa ya vistes, te asustas. S mat ixoq taj. ma ya. %mor mat ixoq taj. ma ya. %eng %spa no sos mujer, no lo das. *R6-48 Ch a no. = a no. %mor a no. %eng %spa no. S chiri ri ri. %mor chiri ri ri. %eng %spa aqui. Ch a no, no kaj chik. = no, xkaj chik. %mor no, *x-0/kaj chi-k. %eng %spa no se bajo otra vez. S kaxe'j awib', kaxxe'j awib'. %mor kaxe'j awib', kaxxe'j awib'. %eng %spa te asustastes, te asustas. Ch no, ena taj. = no, ena taj. %mor no, ena taj. %eng %spa no. C ay nan. %mor ay nan. %eng %spa ay, se¤ora. Ch no, no paqxaj. = kinoka b'i pa kaxa'. %mor *k-*in/*ok-*a *b'i pa kaxa'. %eng %spa en el cofre. S a qas tzij? kawil impe la. %mor a qas tzij? kawil impe la. %eng %spa lo vas a ver. Ch a no, no taj chik uwi cha. = no ko ta chiuwi cha. %mor no /*k'o: ta-!j chi-!k-u-wi /cha'. %eng %spa ya no pelo dice. Ch taj kamul cha. = antaj kamul cha'. %mor *x-0/*b'an-taj kamul /cha'. %eng %spa ya hicieron 2 veces dice. S b'ay;, tawen. %mor b'ay;, tawen. %eng %spa baya, esta bien. Ch kamul cha'. = kamul cha'. %mor kamul /cha'. %eng %spa 2 veces dice. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ay, ana taj chik alih. = ka'an tu chik alih. %mor *k-0-*a/b'an-!a ta-!j chi-k alih. %eng %spa ya no lo hagas. S le at al Chay. %mor le at al Chay. %eng %spa Ud. Ros. Ch ki'. in chik. = ki'. in chik. %mor ki'. in chik. %eng %spa yo ahora. Ch wak' chik. = wak' chik. %mor wak' chik. %eng %spa mi gallina ahora. S m, ini. %mor m, ini. %eng %spa yo. Ch ne aj in. = le in. %mor le in. %eng %spa yo. Ch nak na. = k'ana. %mor /qana. %eng %spa espera. C in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. Ch no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ch al at. = at al at. %mor at al at. %eng %spa Ud. R wich'. %mor wich'. %eng %spa peque¤o. C wich'. %mor wich'. %eng %spa peque¤o. S xt ka'an taj. we xb'anik. %mor xt ka'an taj. we xb'anik. %eng %spa no lo hagas, si se muere. *R6-49 Ch ton tol tiex kop chep. = con todo le ke'es, keb' kinchob'oh. %mor con todo *le ke'es, keb' *k-0-*in/ch'ob'-*oh. %eng %spa con el quiero lo se. C k'o lecha. %mor k'o lecha. %eng %spa hay leche. Ch keb', keb' lech. = keb' lech. %mor %eng %spa 2 leche. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch chapoh lech. = kinchob'oh lech. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh lech. %eng %spa lo se leche. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch xinka penta lacha. = cinco viente lech. %mor cinco viente lech. %eng %spa 5, 20 leche. C ah no xa jun b'anda. %mor ah no xa jun b'anda. %eng %spa a no, solo una banda. Ch ay no, wera pant. = ay no, wera pant. %mor ay no, wera pant. %eng %spa ay no berro... C jun b'anda, jun b'anda puro al Chay. %mor jun b'anda, jun b'anda puro al Chay. %eng %spa una banda, una banda puro Ros. R kinb'ij jun canta chiwech. %mor kinb'ij jun canta chiwech. %eng %spa te voy a decir un canto. R kintzijon awuk'. %mor kintzijon awuk'. %eng %spa voy hablar contigo. Ch li kant. = le cant. %mor le cant. %eng %spa el canto. S wi le, wi le. %mor wi le, wi le. %eng %spa en donde esta. R kinb'ij jun canta chawech. %mor kinb'ij jun canta chawech. %eng %spa te voy a decir un canto. R ... %mor ... %eng %spa tu payasa, xinpuq'ij bi chuwi ja. R el payoso lo tire sob're la cosa. %mor el payoso lo tire sob're la cosa. %eng S ja. %mor ja. %eng %spa que. R jat ak'ama loq. kawaj? %mor jat ak'ama loq. kawaj? %eng %spa anda a traerlo, quieres? R kapich che che'. %mor kapich che che'. %eng %spa lo hablas con un palo. Ch b'ich' in. = kinpich' in. %mor *k-*in/pich' in. %eng %spa lo hablo yo. R jo jewa ri. xo le tuuj. %mor jo jewa ri. xo le tuuj. %eng %spa vamos por aca, al lado del horno. Ch m tuuj. = m tuuj. %mor m tuuj. %eng %spa horno. S Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. R kawil impe warali a Sa'n. %mor kawil impe warali a Sa'n. %eng %spa lo vas a ver aqui Santos. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch wil pe loq. = kawil impe loq. %mor *k-0-aw/il impe la-oq. %eng %spa lo miras. S jas xi'ano? %mor jas xi'ano? %eng %spa que hice. R le warali, chuwa le jun. %mor le warali, chuwa le jun. %eng %spa aqui, frente al uno. *R6-50 Ch le june. no payaxa taj eli. = le june. no payaxa taj eli. %mor le june. no payaxa taj eli. %eng %spa el uno, verdad que no lo distes. R we ta kawaj. %mor we ta kawaj. %eng %spa si quisieras. S laj cheuke lupam le jun. %mor laj cheuke lupam le jun. %eng %spa es muy bonito los colores de. S awuqe al sil. %mor awuqe al sil. %eng %spa tu corte cecilia. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. N a utz kawiloh da. %mor a utz k-0-aw/il-oh da. %eng %spa te gusta muchacho. S k'ote le jas tajin kel. %mor k'ote le jas tajin kel. %eng %spa hasta ahora esta saliendo. S we in. %mor we in. %eng %spa el uno. N ya tajin che kelik. %mor ya /tajin che k-0/el-ik. %eng %spa ya esta saliendo. S ya lo. xu naj merin. %mor ya lo. xu naj merin. %eng %spa yo, solo merin. N a ka'an jun weh. le merin. %mor a k-0-a/'an jun w-eh. le merin. %eng %spa vas hacer un mio, el merino. N xamajij k'u'anik. %mor x-0-a/maji-j k'u u/b'an-ik. %eng %spa lo empezaste hacer. S ya la. %mor ya la. %eng %spa ya. N i. %mor i. %eng %spa i. Ch no chupe taj laya at. = n kachup ta le radio at. %mor no *n *k-0-*a/chup ta-!j *le radio at. %eng %spa apaga el radio talves sale en la. N a wena kelik. %mor a wena k-0/el-ik. %eng %spa talves sola. S b'uena la. %mor b'uena la. %eng %spa bueno. C ah le redio i. %mor ah le redio i. %eng %spa ah el radio. N b'ien k'u la. %mor b'ien k'u la. %eng %spa bien pues. R kapich loq le ju nupayasa. %mor kapich loq le ju nupayasa. %eng %spa lo empujas tu payaso. R lalih. %mor lalih. %eng %spa la muchacha. C le jun apalasa. %mor le jun apalasa. %eng %spa y tu payasa. R le k'o la jetaq'a le len. %mor le k'o la jetaq'a le len. %eng %spa esta hasta por alla. N wa le ri xa mecho qeq xelik. %mor wa le ri xa mecho qeq x-0/el-ik. %eng %spa esta sale medio negro. Ch no, no pich. = no kapich. %mor no *k-0-*a/pich. %eng %spa no lo empujas. S no k'o we chay. %mor no k'o we chay. %eng %spa el tuyo Ros. Ch no pich. pich taj wi. = no n kapich laj jawi k'o wi. %mor no *n *k-0-*a/pich laj *jawi /*k'o: wi. %eng %spa no lo empujes, en donde esta. R chula wila ampe le waral. %mor chula wila ampe le waral. %eng %spa venga a ver aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R6-51 R chulawila warali. %mor chulawila warali. %eng %spa venga a ver aqui. Ch wir taj na. = kinwix taj na. %mor *k-0-inw/il ta-j na. %eng %spa lo voy a ver. C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R waral li'. %mor waral li'. %eng %spa aqui ve. C jewa ri' ah. %mor jewa ri' ah. %eng %spa por aqui. Ch b'ay, b'ay, b'ay, b'ay. = b'ay, b'ay, b'ay, b'ay. %mor b'ay, b'ay, b'ay, b'ay. %eng %spa vaya, vaya, vaya... R waral li le'. %mor waral li le'. %eng %spa por aqui ve. C la le'. %mor la le'. %eng %spa ese. R kapich loq. %mor kapich loq. %eng %spa lo empujas por alli. Ch chile mano nan chi le mano. = chile mano nan chi le mano. %mor chile mano nan chi le mano. %eng %spa con el mono, mama con el mono. N m. %mor m. %eng %spa m. Ch ay no'. = ay no'. %mor ay no'. %eng %spa iay! no. R xel loq le jun payaso le'. %mor xel loq le jun payaso le'. %eng %spa ya salio el payaso ve. N le q'alaj le june. %mor le q'alaj le june. %eng %spa se mira el uno. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S are kanow le. %mor are kanow le. %eng %spa es por el (lo hace por el). Ch jo'. = jo'. %mor /jo'. %eng %spa vamos. R jun rije ruk' le xpe le. %mor jun rije ruk' le xpe le. %eng %spa un viejo corte, ya viene. R jab'e. %mor jab'e. %eng %spa la lluvia. C jo. %mor jo. %eng %spa vamos. Ch jo. = jo. %mor /jo. %eng %spa vamos. R a xu'an jab'i wuk'ix. %mor a xu'an jab'i wuk'ix. %eng %spa llovio con Uds. R iwuk'ix piwachoch. %mor iwuk'ix piwachoch. %eng %spa con Uds en la cosa. Ch ma loq. = ma loq. %mor /k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. C jo. %mor jo. %eng %spa vamos. Ch no, no' cha' uj. = no' xa uj. %mor no' xa uj. %eng %spa no, solo nosotros. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch no', no' chat uj. = no', no' chat uj. %mor no', no' chat uj. %eng %spa Ch xa uwach. = xa uwach. %mor xa uwach. %eng %spa no, su cara. *R6-52 C ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. Ch kutu wache mu'x le'. = chakutu chuwach le mu's. %mor *ch-0-*a/k'ut-u *chi-*u-wach *le mu's. %eng %spa nuestra al ladino. R n kuk'an ta le na. %mor n k-0-u/k'am ta le na. %eng %spa no lo lleves mama. C le. %mor le. %eng %spa ese. R china chik. %mor china chik. %eng %spa ya es china. Ch china chik. = china chik. %mor china chik. %eng %spa ya es china. R china waq'anisaj chikaj. %mor china waq'anisaj chikaj. %eng %spa levantame en lo alto. Ch chin, chin, chin aj neh. = chinawiyej na. %mor ch-in-*aw/iye'-j na. %eng %spa esperame. Ch chin aj. = chinawiyej na. %mor ch-in-*aw/iye'-j na. %eng %spa esperame. C utz, utz. %mor utz, utz. %eng %spa esta bien, esta bien. Ch chin, jin chin jme. = chin, jin chin jme. %mor chin, jin chin jme. %eng %spa chin... C jun, mul, jun mul chik. %mor jun, mul, jun mul chik. %eng %spa otra vez, otra vez. C nab'e le. %mor nab'e le. %eng %spa es primero la. Ch in chik aj chik. = in chik at chik. %mor in chik at chik. %eng %spa yo ahora, Ud ahora. C puq'ab'. %mor puq'ab'. %eng %spa en su mano. Ch ay che nu muda. = ay che nu muda. %mor ay che nu muda. %eng %spa muda. C k'ax nu telob'. %mor k'ax nu telob'. %eng %spa me duele los hombros. R at alpape'l. %mor at alpape'l. %eng %spa Ud es Felipe. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. R chuwach jun qa'am. %mor chuwach jun qa'am. %eng %spa en una es cabeza. C at al. at, at, al. %mor at al. at, at, al. %eng %spa es Ud. Ud pesa Ud pesa. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R le k'o pa cina. %mor le k'o pa cina. %eng %spa esta en el cine. C ay xinkosik. %mor ay xinkosik. %eng %spa iay! me canse. Ch kexik in. = xinkos in. %mor xinkos in. %eng %spa me canse yo. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch a no koq' le koq'an. = a no koq' le koq'an. %mor a no k-0/oq' le k-0/oq'-an. %eng %spa suena la. Ch le, le chile mano. le. = le, le chile mano. le. %mor y ese con el mono. %eng %spa y ese con el mono. Ch tak'ala. = tak'ala. %mor /tak'-al-a. %eng %spa parate. *R6-53 C no xoq'. %mor no xoq'. %eng %spa me solo. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. R a taqana. %mor a taqana. %eng %spa esperate. C ah, le joron. %mor ah, le joron. %eng %spa el agua. R ri. katij. %mor ri. katij. %eng %spa aqui, lo comes. C tij pam. %mor tij pam. %eng %spa kotij pam. C lo comer, esto mago. %mor lo comer, esto mago. %eng Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C nim apom. %mor nim apom. %eng %spa es grande tu estomago. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R no nim le juni. %mor no nim le juni. %eng %spa es grande este uno. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. R a ka'e juxil a wixim. %mor a ka'e juxil a wixim. %eng %spa te llevas un poco de maiz. C a le ixim. %mor a le ixim. %eng %spa a si el maiz. R a ka e pela marral. %mor a ka e pela marral. %eng %spa se va un el morrol. S sib'ilaj ixim ay nan. %mor sib'ilaj ixim ay nan. %eng %spa mucho maiz, iay! se¤ora. S no. no utz. %mor no. no utz. %eng %spa no, no es bueno. S k'o jun tel pa nuchim. %mor k'o jun tel pa nuchim. %eng %spa tengo un agujero en mi boba. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C k'o jun tel. %mor k'o jun tel. %eng %spa hay un agujero. Ch ya ixim maluj. = kinya lixim pa jun mulu. %mor *k-0-*in/ya' *le ixim *pa *jun mulu. %eng %spa voy a poner el maiz en un guacol. R paka, paka, paka. %mor paka, paka, paka. %eng %spa en nuestra... Ch pij pik cha'. = kinsipaj b'ik cha'. %mor *k-0-*in/sipa-j b'i-k /cha'. %eng %spa lo voy a regalar. C che ixim. %mor che ixim. %eng %spa a maiz. Ch no uj tij b'ik. = no le uj kaqa'tij b'ik. %mor no *le uj *k-0/*qa/tij b'i-k. %eng %spa no, nosotros lo vamos a comer. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch tij b'ik. = katij b'ik. %mor *k-0-*a/tij b'i-k. %eng %spa lo comes. C tij xtij kut. %mor tij xtij kut. %eng %spa lo comieron pues. Ch no, no tij at. = no katij at. %mor no *k-0-*a/tij at. %eng %spa lo come Ud. C le chikop. %mor le chikop. %eng %spa el animal. *R6-54 Ch le, tija le. = le, tija le. %mor le, *ch-0-*a/tij-a le. %eng %spa ese, coma eso. C le at. %mor le at. %eng %spa Ud. Ch le, le. = le, le. %mor le, le. %eng %spa ese, ese. C le keb' k'olik. %mor le keb' k'olik. %eng %spa los dos estan. Ch keb' o 'at. = keb' o 'at. %mor keb' o 'at. %eng %spa dos tuyos. C kelik. %mor kelik. %eng %spa solo. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. R saj jewa. kak'am b'i jun awixim. %mor saj jewa. kak'am b'i jun awixim. %eng %spa venga aca, te vaso llevar en tu maiz. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. Ch tox taj. = china tox taj. %mor china maltiox taj. %eng %spa ayudame no es gracias. C ah, sib'ilaj le ixim. %mor ah, sib'ilaj le ixim. %eng %spa oh es mucho el maiz. Ch kamul waj. = kamul kawaj. %mor kamul *k-0-aw/aj. %eng %spa 2 veces quieres. Ch Xa'n, keb' e wach. = a sa'n, keb' kawaj. %mor a sa'n, keb' *k-0-aw/aj. %eng %spa Santos 2 quieres. C alih. %mor alih. %eng %spa muchacha. R xa keb' chi lare chik le. %mor xa keb' chi lare chik le. %eng %spa ya solo son 2 ellos. C a le. %mor a le. %eng %spa a si. Ch jale, xika le, je la le. = jale, xika le, je la le. %mor jale, xika le, je la le. %eng %spa recoga eso. C k'o le ixim pa le. %mor k'o le ixim pa le. %eng %spa esta el maiz en el. Ch jan, jan a Xa'n. = kayajan a sa'n. %mor *k-0/yaj-an a sa'n. %eng %spa Santos. R a kaya k'u chuwe la la le? %mor a kaya k'u chuwe la la le? %eng %spa y me vas a dar eso. Ch ay jun chik. = ay jun chik. %mor ay jun chik. %eng %spa ay otro. C oxib' mul. %mor oxib' mul. %eng %spa 3 veces. Ch kam ak'. = kak'am at. %mor *k-0-*a/k'am at. %eng %spa tu recibe Ud. R chinaq'aloj k'ut. %mor chinaq'aloj k'ut. %eng %spa abrazame. C no. %mor no. %eng %spa no. R chaya chuwe lawi'. qak'exa la qawi. %mor chaya chuwe lawi'. qak'exa la qawi. %eng %spa damelo a mi, tu pelo cambia nuestro pelo. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R qak'exa la qa wi'. %mor qak'exa la qa wi'. %eng %spa Cambianos nuestro pelo. C minister mas fuerte, corte. %mor minister mas fuerte, corte. %eng %spa es necesario mas fuerte, corte. *R6-55 Ch kexo wi'. = qikex le qawi'. %mor *k-0-*qa/kex-!o *le *qa-wi'. %eng %spa vamos a cambiar nuestro pelo. C ah. %mor ah. %eng %spa oh. R qik'exa le qawi'. %mor qik'exa le qawi'. %eng %spa cambiamos nuestro pelo. Ch kexo wi. le. = qik'ex le qawi. %mor *k-0-*qa/k'ex-!o *le *qa-wi. %eng %spa cambian nuestro pelo. Ch ay no. = ay no. %mor ay no. %eng %spa ay no. R jas uwach le k'o chi la qab'? %mor jas uwach le k'o chi la qab'? %eng %spa que es lo que tienes en tu mano. R jas uwach le k'o chi la qab'? %mor jas uwach le k'o chi la qab'? %eng %spa que es lo que tienes en tu mano. C jas uwach nuq'ab'? %mor jas uwach nuq'ab'? %eng %spa que es mi mano. R jas uwach k'o chila qab'i? %mor jas uwach k'o chila qab'i? %eng %spa que es lo que hay en tu mano. Ch qab'i. = laq'ab'i. %mor *le *a-q'ab' i. %eng %spa tu mano. C le anillo? le nu anillo? %mor le anillo? le nu anillo? %eng %spa el anillo? mi anillo. Ch xaj wa' ri. = chawesaj le wa' ri'. %mor *ch-0-*aw/esa-j *le wa' ri'. %eng %spa quitate esto. R anillo, anillo taj. mulq'ab'. %mor anillo, anillo taj. mulq'ab'. %eng %spa anillo, no es anillo, mi anillo. C anillo taj. %mor anillo taj. %eng %spa no es anillo. Ch anillo taj. mulqab'. = anillo taj. mulqab'. %mor anillo taj. mulqab'. %eng %spa no es anillo, anillo. C xa jun. %mor xa jun. %eng %spa solo uno. R chaya kan chuwech. chasipaj. %mor chaya kan chuwech. chasipaj. %eng %spa damelo a mi, regalalo. R kanoq. %mor kanoq. %eng %spa dejalo. C xa ka jun. xa k'o jun. le. %mor xa ka jun. xa k'o jun. le. %eng %spa solo uno, solo uno. C wixoqil xusipaj le lare chuwech. %mor wixoqil xusipaj le lare chuwech. %eng %spa mi esposa me regalo a a mi. C in. chawech. %mor in. chawech. %eng %spa a mi. R chaya chuwech in! %mor chaya chuwech in! %eng %spa damelo a mi. C ah no, wech in. %mor ah no, wech in. %eng %spa ah mio. R a wich' rakan a wixoqil? %mor a wich' rakan a wixoqil? %eng %spa es peque¤o, tu mujer. C ah wich'. %mor ah wich'. %eng %spa ah peque¤o. R jas ub'i' lawixoqil? %mor jas ub'i' lawixoqil? %eng %spa como se llama tu mujer. C wich' Deb'ora. %mor wich' Deb'ora. %eng %spa peque¤a debora. R al Deb'ora. %mor al Deb'ora. %eng %spa Debora. C Deb', al Deb'ora, al Deb'ora. kawilo? %mor Deb', al Deb'ora, al Deb'ora. kawilo? %eng %spa Deb, Debora, lo vistes. *R6-56 C le wixoqil? %mor le wixoqil? %eng %spa mi mujer. R m, xiwil pa kluw. %mor m, xiwil pa kluw. %eng %spa lo vi en el club. C pa klub'? ah utz. %mor pa klub'? ah utz. %eng %spa en el club? esta bien. R chi ri' xa'an q'ojom. %mor chi ri' xa'an q'ojom. %eng %spa cuando hicicron a hubo musica. C ah ruk' le q'ojom. %mor ah ruk' le q'ojom. %eng %spa a con la marimba. R m. %mor m. %eng %spa m. C xojowem pa klub'? %mor xojowem pa klub'? %eng %spa baile en el club. R m. %mor m. %eng %spa m. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R qana ri. %mor qana ri. %eng %spa espera. C al, al, alalalalal. %mor al, al, alalalalal. %eng %spa al, pesa, pesa. R chaya ka, chaya ka awib'. %mor chaya ka, chaya ka awib'. %eng %spa levanta, levantate. C al al al al al. %mor al al al al al. %eng %spa al pesa pesa... R kintak'e chirij la camix. %mor kintak'e chirij la camix. %eng %spa me voy a por sobre tu camisa. Ch xaj, in chik. = tasaj, in chik. %mor ta/saj, in chi-k. %eng %spa venga, yo ahora. Ch pa jun, pa mul. = kamul. %mor kamul. %eng %spa 2 veces. R keb' ej keb', oj keb'. %mor keb' ej keb', oj keb'. %eng %spa 2 o 2 somos 2. C oj keb'. %mor oj keb'. %eng %spa somos 2. R eh a kujaq'i'oh. %mor eh a kujaq'i'oh. %eng %spa nos aguantos. C n k'o ta modo. %mor n k'o ta modo. %eng %spa no hay modo. Ch in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo ahora. C at chik, at chik. %mor at chik, at chik. %eng %spa es Ud. es Ud. Ch keb' uj. = uj keb' uj. %mor uj keb' uj. %eng %spa nosotros somos 2. R uj keb' uj. %mor uj keb' uj. %eng %spa nosotros somos 2. Ch wa keb' uj. = wa keb' uj. %mor wa keb' uj. %eng %spa nosotros 2. C ay, ay, ay, ay. %mor ay, ay, ay, ay. %eng %spa ay, ay... Ch wou. = wou. %mor wou. %eng %spa .. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ya jun nu len. %mor ya jun nu len. %eng %spa dame un tu centavo. *R6-57 Ch ya jun nulen. = ya jun nulen. %mor *ch-0-*a/ya' jun nu-len. %eng %spa dame un centavo. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. R k'o jun nurajil. %mor k'o jun nurajil. %eng %spa tengo un mi dinero. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. Ch ya jil. = chaya jun nurajil. %mor *ch-0-*a/ya' jun *nu-rajil. %eng %spa dame un mi dinero. R jun nulen. %mor jun nulen. %eng %spa un mi centavo. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. Ch ya jil. = chaya jun nurajil. %mor *ch-0-*a/ya' jun *nu-rajil. %eng %spa dame un mi dinero. R ya jun nulen. %mor ya jun nulen. %eng %spa dame un mi centavo. Ch ya len. = ya jun nulen. %mor *ch-0-*a/ya' jun nu-len. %eng %spa dame un centavo. C xaq jun kuchi'l. jun kuchi'l. %mor xaq jun kuchi'l. jun kuchi'l. %eng %spa solo un cuchillo, un cuchillo. C le are arech le jugos. %mor le are arech le jugos. %eng %spa eso es de los jugos. Ch taq warli. = jetaq wari. %mor jetaq wari. %eng %spa esta cosas. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. R chaya jun nulen. %mor chaya jun nulen. %eng %spa dame un mi centavo. C no, k'o taj. %mor no, k'o taj. %eng %spa no, no hay. R le. %mor le. %eng %spa ese. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. R jawi k'u wi lepisst. %mor jawi k'u wi lepisst. %eng %spa en donde esta el dinero. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. R jawi k'u wi le pist. %mor jawi k'u wi le pist. %eng %spa en donde esta. C k'o taj. %mor k'o taj. %eng %spa no hay. Ch k'o taj cha'. = k'o taj cha'. %mor /k'o: ta-j /cha'. %eng %spa no hay dice. R malay. %mor malay. %eng %spa malaya. Ch b'aya b'aya b'aya kolor. = b'aya b'aya b'aya kolor. %mor b'aya b'aya b'aya kolor. %eng %spa baya, vaya, color. S jas xa'an al Chay? %mor jas xa'an al Chay? %eng %spa que hicistes Ros. Ch chaluk'. = chaluk'. %mor chaluk'. %eng %spa Ch xa ruk'. = xa ruk'. %mor xa ruk'. %eng %spa con el. *R6-58 S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch kik'e li'. = kik' le ri'. %mor kik' le ri'. %eng %spa es sangre esto. Ch cham lili le'. = cham lili le'. %mor cham lili le'. %eng %spa ...sonar esto. R saj e wa' ri'. %mor saj e wa' ri'. %eng %spa venga aca. S xitzamij li jalom chay. %mor xitzamij li jalom chay. %eng %spa sonaron la cabeza Ros. R chaweqaj lal Chay kinu. %mor chaweqaj lal Chay kinu. %eng %spa cargate a Ros que me carga. R weqaj in le jin le jin mu'se. %mor weqaj in le jin le jin mu'se. %eng %spa ese ladino. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C le mu's taj. %mor le mu's taj. %eng %spa no el ladino. Ch aj, aj in. = chinaweqaj in. %mor *ch-*in-*aw/eqa-j in. %eng %spa que me cargues a mi. C cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. Ch aj in. = weq'aj in. %mor *ch-*in-*aw/eqa-j in. %eng %spa que me cargues. C k'o len no. %mor k'o len no. %eng %spa hay centavos no. Ch a no. = a no. %mor a no. %eng %spa a no. R q'itajik cha', q'itajik cha. %mor q'itajik cha', q'itajik cha. %eng %spa se canso dice, se canso. R (jat jelale, jat jelale). %mor (jat jelale, jat jelale). %eng %spa anda por alla, por alla. S je katitz awib'. %mor je katitz awib'. %eng %spa no te metas. Ch aj ajin. = weqaj in. %mor *ch-*in-*aw/eqa-j in. %eng %spa cargame a mi. S katinweqaj. %mor katinweqaj. %eng %spa te voy a cargar. Ch aj in. = weq'aj in. %mor *ch-*in-*aw/eqa-j in. %eng %spa cargame a mi. S b'ay Sa'j b'a le taqana. %mor b'ay Sa'j b'a le taqana. %eng %spa vaya venga pues, esperate. S k'u loq. eh. %mor k'u loq. eh. %eng %spa sientate. Ch no chat uj, chat uj. = ch'at uj. %mor ch'at uj. %eng %spa cama de nosotros. S m. %mor m. %eng %spa m. Ch chat xa'aj pach. = ch'at tasa'aj pa chal. %mor ch'at ta/saj pa chal. %eng %spa venga en la cama. S m. m m. %mor m. m m. %eng %spa m. Ch xa'aj. = sa'aj. %mor /saj. %eng %spa venga. S we xixqatzaq b'ik. %mor we xixqatzaq b'ik. %eng %spa si se los hacemos caer. R a tu tik pula lu qul a Sa'ni. %mor a tu tik pula lu qul a Sa'ni. %eng %spa su cuello santos. *R6-59 S chay. %mor chay. %eng %spa Ros. R tatik pula luqul aSa'n. %mor tatik pula luqul aSa'n. %eng %spa su cuello de ella santos. R la q'ul a Sa'n. %mor la q'ul a Sa'n. %eng %spa su cuello santos. C katin k'a loq. katink'am loq. %mor katin k'a loq. katink'am loq. %eng %spa te voy a traer, te voy a traer. Ch je, je, je, je. = je, je, je, je. %mor je, je, je, je. %eng %spa si, si, si, si. S je. xe wi jawi kuje'wih. %mor je. xe wi jawi kuje'wih. %eng %spa si, solo en donde vamos a ver. S koh kattak'e'ik. %mor koh kattak'e'ik. %eng %spa te paros bien. C kawil le tem k'o. %mor kawil le tem k'o. %eng %spa ves la silla, hoy. Ch at, tije b'inka. = katij b'rinca. %mor *k-0-*a/tij b'rinca. %eng %spa saltas. S chay. k'ula, nk'ula. %mor chay. k'ula, nk'ula. %eng %spa Ros. y tu, tu. S krayon. %mor krayon. %eng %spa crayon. Ch nik'. = janik. %mor janik. %eng %spa saber. S ja jawi pu xaya wih. %mor ja jawi pu xaya wih. %eng %spa en donde lo pusistes. Ch xaq' xi. = xaq' xi. %mor xaq' xi. %eng %spa ... S u. %mor u. %eng %spa uy. Ch no', yej yon. = no' kararej krayon. %mor no' *k-0-*a/rare-j krayon. %eng %spa a carrea agua. Ch lej wana lon. = kurarej lal Juana le jaron. %mor *k-0-*u/rare-j *le *al Juana *le jaron. %eng %spa Juana acarrea el agua. S matzaqoh machoq'o mutzago. %mor matzaqoh machoq'o mutzago. %eng %spa no lo botes, no lo botes, no lo botes. S xt di. %mor xt di. %eng %spa xt muchacha. C no'. %mor no'. %eng %spa no. S di. %mor di. %eng %spa muchacha. *xk'is le cinta R-6