.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 18 .N:2 .H:Al Cha:y 18 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;3.14 *No of utterances: 376 *MLU: 3.24 *R18-1 P jachin k'o pinaj jari. %mor jachin k'o pinaj jari. %eng %spa quien esta en esta casa. P al chay, jachin k'o pinaj ja. %mor al chay, jachin k'o pinaj ja. %eng %spa Rosaria, quien esta en esta casa. P k'o winaq. %mor k'o winaq. %eng %spa hay personas. C al chay k'olik, al chay k'olik. %mor al chay k'olik, al chay k'olik. %eng %spa Rosaria esta, Rosaria hay. P a kawaj inaj awetz'ab'al kawaj. %mor a kawaj inaj awetz'ab'al kawaj. %eng %spa quieres tu juguete, quieres. C jachinoq k'o pa le cafe. %mor jachinoq k'o pa le cafe. %eng %spa quien en el cafe. Akal ena a pelip ena. %mor ena a pelip ena. %eng %spa adios Felipe, adios. C eu, jachinoq la re. %mor eu, jachinoq la re. %eng %spa quien es el. P jachine jun ak'al. %mor jachine jun ak'al. %eng %spa quien ni¤o. C le jun awachi'il. %mor le jun awachi'il. %eng %spa tu compa¤ero. P kachob' uwach al chay. %mor kachob' uwach al chay. %eng %spa lo sabes Rosaria. C ja. %mor ja. %eng %spa que. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C k'ole taq winaq uy. %mor k'ole taq winaq uy. %eng %spa estan las personas. C jachinoq k'o pa la ja. %mor jachinoq k'o pa la ja. %eng %spa quien esta en la casa. C jachb'inoq k'o pa wachoch. %mor jachb'inoq k'o pa wachoch. %eng %spa quien esta en tu casa. P jachina le rachi'il. %mor jachina le rachi'il. %eng %spa quien sera su compa¤ero. C jas uwach k'o pa nu chim. %mor jas uwach k'o pa nu chim. %eng %spa que es lo que tengo en mi mano. C k'o le jun plastic. %mor k'o le jun plastic. %eng %spa esta el plastico. C k'o le jun plastic. %mor k'o le jun plastic. %eng %spa esta el plastico. C jachin xaya le naj chaqap. %mor jachin xaya le naj chaqap. %eng %spa a quien le distes el pedazo. P al chay cha, jachin xyow la chachal cha? %mor al chay cha, jachin xyow la chachal cha? %eng %spa Rosaria dice, quien lo dio tu corral, dice? P jawi xak'am wi al chay? %mor jawi xak'am wi al chay? %eng %spa en donde lo trajiste Rosaria? C uy mas jo pa wachach. %mor uy mas jo pa wachach. %eng %spa es mejor vamos a tu casa. C akate quk. %mor akate quk. %eng %spa te vas con ellos. *R18-2 P al chay cha kate quk' cha. %mor al chay cha kate quk' cha. %eng %spa Rosaria, te vas con el dice. P al chay kate quk cha. %mor al chay kate quk cha. %eng %spa Rosaria te vas con nosotros dice. C Oqustin. %mor Oqustin. %eng %spa Agustin. A enan. %mor enan. %eng %spa adios. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C jas ka'an ruk' la tem, jelale. %mor jas ka'an ruk' la tem, jelale. %eng %spa que haces con tu silla por alli. P al chay, saj warali cha. %mor al chay, saj warali cha. %eng %spa Rosaria, venga aca. C chiri, utz chiri. %mor chiri, utz chiri. %eng %spa aqui, mejor aqui. P al chay, aka'an inaj awachoch. %mor al chay, aka'an inaj awachoch. %eng %spa Rosaria vas hacer tu casa. P che la b'aj. %mor che la b'aj. %eng %spa con la piedra. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C le jun chik, jun k'an a tz'i. %mor le jun chik, jun k'an a tz'i. %eng %spa el otro, un perro bravo. C ka'ano awe. %mor ka'ano awe. %eng %spa lo haces es tuyo. P kach'ob'o, chama k'ut. %mor kach'ob'o, chama k'ut. %eng %spa lo sabes haga pues. P kate pa chich. %mor kate pa chich. %eng %spa te vas en el carro. F a clip. %mor a clip. %eng %spa Clif. C a Felipe, a katek. %mor a Felipe, a katek. %eng %spa Felipe te vas. F kinek. %mor kinek. %eng %spa me voy. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. F kine pa las cuevas. %mor kine pa las cuevas. %eng %spa me voy a las cuevas. C jachinoq le jun achi. %mor jachinoq le jun achi. %eng %spa quien es el hombre. C kach'ob' uwach ah k'ole naj ja. %mor kach'ob' uwach ah k'ole naj ja. %eng %spa sabes si esta la casita. P xk'ata wi al chay le. %mor xk'ata wi al chay le. %eng %spa lo oyes Rosaria. P ay inaj mo'ch. %mor ay inaj mo'ch. %eng %spa Tomasito. *R18-3 C k'o lenaj awochoch jelale. %mor k'o lenaj awochoch jelale. %eng %spa esta tu casita por alli. C le k'ole wantana, k'olik. %mor le k'ole wantana, k'olik. %eng %spa esta la ventana esta. C k'o winaq chupam. %mor k'o winaq chupam. %eng %spa esta persona adentro. C ah kaya le jun mes ya k'olik. %mor ah kaya le jun mes ya k'olik. %eng %spa el gato ya esta. C kawa ik chupam. %mor kawa ik chupam. %eng %spa come adentro. C junampe. %mor junampe. %eng %spa no vamos. F a pedro k'o winaq. %mor a pedro k'o winaq. %eng %spa Pedro hay personas. P ja. %mor ja. %eng %spa que. F mik'owinaq padre chiri. %mor mik'owinaq padre chiri. %eng %spa no personas, padre aqui. P no k'ate le kol kujulik. %mor no k'ate le kol kujulik. %eng %spa ahorita acabamos de llegar. F kate le kol kixulik. %mor kate le kol kixulik. %eng %spa hasta ahorita llegan. P m. %mor m. %eng %spa m. C a kawaj akatijo. %mor a kawaj akatijo. %eng %spa quieres comerlo. C kaya pa le jun mes, chiriri. %mor kaya pa le jun mes, chiriri. %eng %spa lo pones en la mesa, aqui. C le jun awa, kape linaj wa. %mor le jun awa, kape linaj wa. %eng %spa tu tortilla viene el. P jasche nkat chaw taj al chay. %mor jasche nkat chaw taj al chay. %eng %spa porque no hablas, Rosaria. P k'o ki naj awetz'ab'al ruk' apelipe ah. %mor k'o ki naj awetz'ab'al ruk' apelipe ah. %eng %spa esta tu juguete con Felipe. P kaya tab'a la chawe kamik. %mor kaya tab'a la chawe kamik. %eng %spa no te lo van a dar ahora. P kachob'o jas uwach, al chay nk'u lal Talin. %mor kachob'o jas uwach, al chay nk'u lal Talin. %eng %spa sabes que es Rosaria y Catarina. P jawi kate wile, al Chay. %mor jawi kate wile, al Chay. %eng %spa en donde vas Rosaria. C makatetzan taj quk'. %mor makatetzan taj quk'. %eng %spa no juegues con nosotros. P saj k'ut al chay jas k'o chila. %mor saj k'ut al chay jas k'o chila. %eng %spa venga pues, Ros que hay alli. C jas kawil, jas kawilo. %mor jas kawil, jas kawilo. %eng %spa que ves, que ves. C chupam le naj ja. %mor chupam le naj ja. %eng %spa adentro de la casa. P kawaj inaj awetz'ab'al, kaqan chile wota. %mor kawaj inaj awetz'ab'al, kaqan chile wota. %eng %spa quieres un tu juguete, vamos hacer el bote. *R18-4 P awe at? no, saj kujetz'anik. %mor awe at? no, saj kujetz'anik. %eng %spa es tuyo? no venga vamos a jugar. P al Chay, chaya pa li naj awocho'ch. %mor al Chay, chaya pa li naj awocho'ch. %eng %spa Ros, ponga en tu casa. C ay, jas uwach le june? %mor ay, jas uwach le june? %eng %spa que es ese uno. P k'o kune inaj awetz'ab'al ruk'am. %mor k'o kune inaj awetz'ab'al ruk'am. %eng %spa tiene un tu juguete. C junaj muyek. %mor junaj muyek. %eng %spa un mu¤eco. P a kak'amo? jatampa chare le. %mor a kak'amo? jatampa chare le. %eng %spa lo que eres? anda a preguntarselo. C k'o ta modo kinwesaj chi nu chim. %mor k'o ta modo kinwesaj chi nu chim. %eng %spa no se puede quitar en mi metale. C jas uwach le june? jachinoq? %mor jas uwach le june? jachinoq? %eng %spa que es el uno? quien? C linaj al Talin kinchomaj. %mor linaj al Talin kinchomaj. %eng %spa Catarina pienso. P are, naj al Chay, chawilampe. %mor are, naj al Chay, chawilampe. %eng %spa es Rosaria, mira. P karuk'e. %mor karuk'e. %eng %spa con el. C li naj al Talin. %mor li naj al Talin. %eng %spa Catarina. P al Chay, chawila k'ute, naj muyeke. %mor al Chay, chawila k'ute, naj muyeke. %eng %spa Rosaria mira pues, ese mu¤eco. C a utz? a utz kawiloh? %mor a utz? a utz kawiloh? %eng %spa te gusta? te gusta? P al chay, a utz kawiloh cha? %mor al chay, a utz kawiloh cha? %eng %spa Rosaria lo ves dice? Ch karaj. = karaj. %mor k-0-r/aj. %eng %spa quiere. P ay le, ja? %mor ay le, ja? %eng %spa ay, la casa? Ch karaj, karaj ee wari. = karaj, karaj ee wari. %mor k-0-r/aj, k-0-r/aj ee wari. %eng %spa quiere, quiere esto. C jachike. %mor jachike. %eng %spa cual. Ch jun muyek. = jun muyek. %mor jun muyek. %eng %spa un mu¤eco. C a utz kawil le muyek, a utz? %mor a utz kawil le muyek, a utz? %eng %spa te gusta el mu¤eco, si estaban? P a k'o awe at, k'otaj? %mor a k'o awe at, k'otaj? %eng %spa tiene ud. no hay? Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P k'o taj? %mor k'o taj? %eng %spa no hay? Ch chaqa le wech in. = xtzaq le wech in. %mor *x-0/tzaq le w-e-ch in. %eng %spa se cayo el mio. P jah? jawi x'e wih? %mor jah? jawi x'e wih? %eng %spa que? donde se fue? *R18-5 Ch am al Talin. = xuk'am al Talin. %mor *x-0-*u/k'am al Talin. %eng %spa lo recib'io Catarina. P aya, jawi x'e wi lal Talin? %mor aya, jawi x'e wi lal Talin? %eng %spa donde se fue Catarina? P k'o inaj uqul le, k'o inaj ratz'yaqe. %mor k'o inaj uqul le, k'o inaj ratz'yaqe. %eng %spa tiene su cuello, ve tiene su ropa. P tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. C katkowin kawesaj. %mor katkowin kawesaj. %eng %spa puedes quitarlo. P chawesaj impe. %mor chawesaj impe. %eng %spa quitalo. Ch xaj ee nuwari. = kinwesaj in ware. %mor *k-0-*inw/esa-j !in-ware. %eng %spa yo se lo voy a quitar. P charachaqij e wuj. %mor charachaqij e wuj. %eng %spa ropa el libro. C chap pa qab'. %mor chap pa qab'. %eng %spa en tu mano. P ko. %mor ko. %eng %spa hay. C ah je', ko. %mor ah je', ko. %eng %spa ah si, hay. P je kula le. %mor je kula le. %eng %spa asi ve. C utz, utz b'a. %mor utz, utz b'a. %eng %spa bien, esta bien. P la k'ut, jawi k'o wi linaj wuj? %mor la k'ut, jawi k'o wi linaj wuj? %eng %spa ya ves, donde esta el cuaderno. C xa k'o linaj wuj. %mor xa k'o linaj wuj. %eng %spa es que esta el cuaderno. P jas uwach k'o chuwacheh? %mor jas uwach k'o chuwacheh? %eng %spa que es lo que tiene? C chawesaj le ch'ich. %mor chawesaj le ch'ich. %eng %spa quita el carro. Ch taq ak'aalab'. = taq ak'aalab'. %mor taq ak'aalab'. %eng %spa los ni¤os. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ch taq ak'alab' kune. = taq ak'alab' kune. %mor taq ak'alab' kune. %eng %spa son ni¤os. C le, eu. %mor le, eu. %eng %spa ese. P linaj al Chay le, kotolike. %mor linaj al Chay le, kotolike. %eng %spa la Rosaria, esta durmiendo. C le jun le, le le naj rij. %mor le jun le, le le naj rij. %eng %spa ese uno, lo que cubre. P linaj wich' ak'al. %mor linaj wich' ak'al. %eng %spa el peque¤o ni¤o. C linaj jun wich' pik'okula. %mor linaj jun wich' pik'okula. %eng %spa el peque¤o ya esta. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. *R18-6 P la kute le, la junam ruk' enaj. %mor la kute le, la junam ruk' enaj. %eng %spa ya ves, es igual que. P jun k'o chiri le? le a junam? %mor jun k'o chiri le? le a junam? %eng %spa hay uno aqui? es igual? P junam taj. %mor junam taj. %eng %spa no es igual. Ch naj wich' ak'al. = naj wich' ak'al. %mor naj wich' ak'al. %eng %spa el peque¤o ni¤o. P naj wich' ak'al, jachin junam ruk'? %mor naj wich' ak'al, jachin junam ruk'? %eng %spa el peque¤o ni¤o, quien es igual? P junam awuk' at? kawil inaj uwi. %mor junam awuk' at? kawil inaj uwi. %eng %spa es igual contigo, ves mi pelo. P le, le. %mor le, le. %eng %spa ese, ese. C ay, junam wuk'. %mor ay, junam wuk'. %eng %spa igual conmigo. P chaya pa linaj, linaj ja le, le xa'an. %mor chaya pa linaj, linaj ja le, le xa'an. %eng %spa pongo en esa casa, lo. P chila le le'. %mor chila le le'. %eng %spa que haces alli. Ch pa jah? = pa jah? %mor pa jah? %eng %spa en la casa? C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch pa koxin. = pa koxi'n. %mor pa koxi'n. %eng %spa en la cocina. P aj sik? %mor aj sik? %eng %spa arriba? Ch jah? k'ut wa rech. = kink'ut wa charech. %mor *k-0-*in/k'ut wa *chi-r-e-ch. %eng %spa se lo nuestro. C saqarik al si'l. %mor saqarik al si'l. %eng %spa buenos dias, Basilia. N ah, saqarik a Pelip. %mor ah, saqarik a Pelip. %eng %spa buenos dias Felipe. C a utz iwach? %mor a utz iwach? %eng %spa esta bien? N utz b'a, chatoka pa ja. %mor utz b'a, chatoka pa ja. %eng %spa esta bien entra en la casa. P u'u. %mor u'u. %eng %spa u. N u'u, chatoka pajah. %mor u'u, chatoka pajah. %eng %spa u, entra en la casa. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa baya. Ch nan, nan. = nan, nan. %mor nan, nan. %eng %spa mama, mama. N ja? jassach? %mor ja? jassach? %eng %spa que? que es? Ch nan, naj numuyeke? = nan, naj numuyeke? %mor nan, naj numuyeke? %eng %spa mama, el mu¤eco? *R18-7 N ay, tzij, chach'awa k'ut Chay. %mor ay, tzij, chach'awa k'ut Chay. %eng %spa de veras, habla pues Rosaria. N kixuchab'ej taje. %mor kixuchab'ej taje. %eng %spa no les habla. C jas ub'i linaj, lanaj muyek? %mor jas ub'i linaj, lanaj muyek? %eng %spa como se llama, el mu¤eco. N jas ub'i linaj amuyek? chal al chay. %mor jas ub'i linaj amuyek? chal al chay. %eng %spa como se llama tu mu¤eco? Rosaria. Ch ay, laj muyek. = ay, laj muyek. %mor ay, laj muyek. %eng %spa tu mu¤eco. C jas lu b'i? %mor jas lu b'i? %eng %spa como se llama? Ch ay, k'an pele, pele. = ay, xuk'am la Pel le. %mor ay, *x-0-*u/k'am *le *a Pel le. %eng %spa lo trajo Felipe. N k'o jun naj atem a Pelipa. %mor k'o jun naj atem a Pelipa. %eng %spa tienes una tu silla Felipe. C ah, waltiox. %mor ah, waltiox. %eng %spa gracias. Ch aya, k'am ale Xelaju yaa. = xuk'am ya Xelaju ya. %mor aya, *x-0-*u/k'am ya Xelaju ya. %eng %spa lo trajo de Xela. C kak'ama rech Xelaju? %mor kak'ama rech Xelaju? %eng %spa lo traes de Xela? N al Chaya cha, chawesaj k'u. %mor al Chaya cha, chawesaj k'u. %eng %spa Rosaria, quita pues. N le ratzyak. %mor le ratzyak. %eng %spa su ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N wesaj e ratzyak. %mor wesaj e ratzyak. %eng %spa quita su ropa. Ch karaj taj. = karaj taj. %mor k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. N ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch leh, nan leh. = leh, nan leh. %mor leh, nan leh. %eng %spa ese, mama ve. P n ku lawatz al chaya? %mor n ku lawatz al chaya? %eng %spa y tu hermana Rosaria? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n ku lawatz? %mor n ku lawatz? %eng %spa y tu hermana? N al Chaya cha, b'ay, we xatril. %mor al Chaya cha, b'ay, we xatril. %eng %spa Rosaria dice, si te ve. N lal Talin, jas ku'an chaweh? %mor lal Talin, jas ku'an chaweh? %eng %spa Catarina, que te hizo. Ch kinch'ay puch. = kinuch'aya puch. %mor k-in-*u/ch'ay-a pu-ch. %eng %spa que me pegue. N ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch kinrilo' a Mil, kinch'ay puch. = kinrilo la Milio, a kinch'ay puch? %mor k-in-r/il-o *le a Milio, *a k-0-in/ch'ay pu-ch? %eng %spa que ve Emilio? *R18-8 N kach'ayo? %mor kach'ayo? %eng %spa lo pegas? C a ka'an wa chuwa le ja? al Chay? %mor a ka'an wa chuwa le ja? al Chay? %eng %spa lo haces en el patio? Rosario. N Chaya cha. %mor Chaya cha. %eng %spa Rosaria dice. C a ka'an la wa chuwa le ja? %mor a ka'an la wa chuwa le ja? %eng %spa hace tu comida en el patio? C pa linaj ka. %mor pa linaj ka. %eng %spa en el. N Chaya cha, chaya cha, chalch'awa. %mor Chaya cha, chaya cha, chalch'awa. %eng %spa Rosaria dice, Rosaria habla. N k'ut cha di, maji kak'am b'i la muyek. %mor k'ut cha di, maji kak'am b'i la muyek. %eng %spa pues, pino te van a llevar tu mu¤eco. N kamik, di. %mor kamik, di. %eng %spa ahora. C a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa te gusta? Ch ah no, wileh?, le naj muyek, leh. = ah no, wileh?, le naj muyek, leh. %mor ah no, wileh?, le naj muyek, leh. %eng %spa donde esta, el mu¤eco. P a utz e ratzyake? %mor a utz e ratzyake? %eng %spa si esta bien su ropa. Ch nan, k'o lujalon leh. = nan, k'o lujalom. %mor nan, /k'o: le u-jalom. %eng %spa esta su cab'eza. Ch nan, chetechik leh. = nan, chetechik leh. %mor nan, /chet-ech-ik leh. %eng %spa mama, redondeado. N naj chete chikle. %mor naj chete chikle. %eng %spa rodeado. Ch chetechik jalom leh. = chetechik lujalom e. %mor /chet-ech-ik *le *u-jalom e. %eng %spa redondeada su cab'eza. N chajatij le naj chete chik. %mor chajatij le naj chete chik. %eng %spa amarro el redondeado. N la kute. %mor la kute. %eng %spa ya ves. Ch chetachik. = chetachik. %mor /chet-ach-ik. %eng %spa redondeado. N jab'ij impe che la Pelipa, inaj. %mor jab'ij impe che la Pelipa, inaj. %eng %spa digale a Felipe. N chete chik muyek kacha. %mor chete chik muyek kacha. %eng %spa redondeado el mu¤eco diga. P k'o ratzyaq. %mor k'o ratzyaq. %eng %spa tiene ropa. Ch leh, k'o rupuwii leh. = k'o lupowi le. %mor /k'o: le u-powi le. %eng %spa esta su somb'rero. Ch k'o lupuwii leh. = k'o lupuwi: le. %mor /k'o: le u-puwi: leh. %eng %spa su sombrero ve. P la kute, jas u color. %mor la kute, jas u color. %eng %spa ya ves de que color. P e ratzyak eh? %mor e r-atzyak eh? %eng %spa su ropa. Ch le b'ach'. = le b'atz'. %mor le b'atz'. %eng %spa el hilo. *R18-9 P no, latz'yab'a cha. %mor no, latz'yab'a cha. %eng %spa no la ropa. Ch lee peraj. = lee peraj. %mor lee peraj. %eng %spa el perraje. P a k'o k'u ruq? %mor a k'o k'u ruq? %eng %spa y tiene corto? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a k'o k'u ruqeh? %mor a k'o k'u ruqeh? %eng %spa y tiene corte? Ch k'o ruq. = k'o ruq. %mor /k'o: r-uq. %eng %spa tiene corte. P jawileh? %mor jawileh? %eng %spa donde esta? Ch ruqe, rach'yaaq. = ruqe, rach'yaaq. %mor ruqe, rach'yaaq. %eng %spa con su ropa. N qanampena. %mor qanampena. %eng %spa espera. C a kata la muyek? %mor a kata la muyek? %eng %spa vas a oir tu mu¤eco. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C a katan la muyek? uy. %mor a katan la muyek? uy. %eng %spa vas a oir tu mu¤eco. N tetz'ana k'ut Chaya, dih. %mor tetz'ana k'ut Chaya, dih. %eng %spa juega pues Rosaria. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. N jawi xpe wi la muyek al chaya? %mor jawi xpe wi la muyek al chaya? %eng %spa donde vino tu mu¤eco Rosaria. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? N jawi xpe wi la. %mor jawi xpe wi la. %eng %spa donde vine. Ch pe ruk' a Pelipa. = xpe ruk' a Pelipa. %mor *x-0/pet r-uk' a Pelipa. %eng %spa vino con Felipe. N iya', jawi xuk'am wi lareh? %mor iya', jawi xuk'am wi lareh? %eng %spa asi, donde lo traje el. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? N jawii xuk'am wih? %mor jawii xuk'am wih? %eng %spa donde lo trajo. Ch k'am taj chu pa racho'och. = ma xuk'am ta pa racho'ch. %mor *ma *x-0-*u/k'am ta-!j pa r-acho'ch. %eng %spa me lo trajo asi su cosa. N ah, xuk'am pa racho'ch. %mor ah, xuk'am pa racho'ch. %eng %spa lo trajo en su casa. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. C no wuk'am le wixoqil rech los Estados Unidos. %mor no wuk'am le wixoqil rech los Estados Unidos. %eng %spa trajo mi mujer, es de los Estados Unidos. P pa Estados 'unil pe wi cha'. %mor pa Estados 'unil pe wi cha'. %eng %spa en Estados zenil vino. *R18-10 N pa Estados Zunil cha. pa Estados Zunil cha. %mor pa Estados Zunil cha. pa Estados Zunil cha. %eng %spa en estados Zunil dice, en estados Zunil. P a utz kawilo linaj muyek cha. %mor a utz kawilo linaj muyek cha. %eng %spa te gusta el mu¤eco. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P utz? %mor utz? %eng %spa bien? Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P o mas nim kawaj? %mor o mas nim kawaj? %eng %spa o quieres mas grande? Ch rech al Tarex la jun mi nam. = k'o jun rech al Tarex, jun mam. %mor k'o jun rech al Tarex, jun mam. %eng %spa eran uno de Teresa, un grande. P jachike le muyek? %mor jachike le muyek? %eng %spa cual mu¤eco. Ch kel lal tarex. = ke lal Tarex. %mor ke lal Tarex. %eng %spa es de Teresa. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch patax. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P jawi k'o wi. %mor jawi k'o wi. %eng %spa donde esta. Ch k'o kuk'. = k'o kuk'. %mor /k'o: k-uk'. %eng %spa estan con ellas. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch alaj qame'x k'o kuk'. = alaj le qame's k'o kuk'. %mor alaj *le qa-me's /k'o: k-uk'. %eng %spa fijate nuestro gato esta con ella. P iya' jasche? %mor iya' jasche? %eng %spa asi, porque? Ch porox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P jachin chike me's? %mor jachin chike me's? %eng %spa cual gato? Ch le jun me'x pich' uya, la Pelipe chaqech. = xuya la Pelipa chaqech le junaj me's, linaj wich'. %mor *x-0-u/ya' le a Pelipa chi-q-e-ch le junaj me's, linaj wich'. %eng %spa el gato, el peque¤o nos dio Felipe. C linaj wich'? %mor linaj wich'? %eng %spa el peque¤o? P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch alaj kela, kelaq'aj. = xkelaq'o. %mor *x-0-k/elaq'a-*j. %eng %spa lo compraron. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch k'o kuk'. = k'o kuk'. %mor /k'o: k-uk'. %eng %spa estan en ellos. P jasche ma k'ama loq'? %mor jasche ma k'ama loq'? %eng %spa porque no lo vas a traer? Ch a ki la Mil xuma loq. = a ki la Mil xuma loq. %mor a ki la Mil x-0-u/k'am-a la-oq. %eng %spa fijate Emilio lo fue a traer. *R18-11 P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch kuma loq. = xuk'ama loq. %mor *x-0-u/k'am-a la-oq. %eng %spa lo fue a traer. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch kuk' a Monoya. = kuk' lal Manoya. %mor kuk' lal Manoya. %eng %spa con Manolia. P a ku, a kul pu chiri? %mor a ku, a kul pu chiri? %eng %spa acaso llega aqui? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a kul chiri'? %mor a kul chiri'? %eng %spa llega aqui? Ch kul taj. = kul taj. %mor k-0/ul ta-j. %eng %spa no llega. P iya', jasa modo xuk'am b'ik? %mor iya', jasa modo xuk'am b'ik? %eng %spa como lo llevo. Ch xuk'am b'ik Manoya chiri. = xuk'am b'i lal Manoya chiri. %mor x-0-u/k'am b'i-!k *le *al Manoya chiri. %eng %spa lo llevo Manolia aqui. P aya'. %mor aya'. %eng %spa asi. Ch arelaq'aj Peyata ta ru'. = karilaq'aj la Peyata ruk'. %mor *k-0-r/elaq'a-j *le *a Peyata r-uk'. %eng %spa C y chanim k'o ruk' lare? %mor y chanim k'o ruk' lare? %eng %spa ya rapido esta con el? P n k'u le mas? %mor n k'u le mas? %eng %spa y lo demas. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P nk'ule mas? %mor nk'ule mas? %eng %spa y los demas? Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P jawi k'owi? %mor jawi k'owi? %eng %spa donde esta? Ch k'o pe jah. = k'o pa le ja. %mor /k'o: pa *le ja. %eng %spa esta en la casa. P waral? %mor waral? %eng %spa aqui? Ch jo'qila. = jo'qila. %mor /jo'-0-q/il-a. %eng %spa vamos a ver. P jawih. %mor jawih. %eng %spa donde. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa donde esta? *R18-12 Ch k'o pa linaj mal. = malet. %mor /k'o: pa linaj malet. %eng %spa esta en la b'otella. P jas uwach e ku'ano leh? %mor jas uwach e ku'ano leh? %eng %spa que es lo que lleva? Ch jun mu's. = jun mu's. %mor jun mu's. %eng %spa un ladino. P jas uwach e ku'ano la lele? %mor jas uwach e ku'ano la lele? %eng %spa que es lo que lleva eso? P al chay, jachin ku lawach'i'il kixetz'anik? %mor al chay, jachin ku lawach'i'il kixetz'anik? %eng %spa Rosaria y quien es tu compa¤ero juegan? Ch ch'il Talin. = wachi'il lal Talin. %mor wachi'il lal Talin. %eng %spa con Catarina. Ch e kuk' Manol. = x'e kuk' lal Manola. %mor *x-0/b'e k-uk' *le *al Manola. %eng %spa con Manolia. P iya, jasche xatuch'ayo? %mor iya, jasche xatuch'ayo? %eng %spa porque te pego? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jasche xatuch'ayo? %mor jasche xatuch'ayo? %eng %spa porque te pego. C jawi xate wi? m? k'opatoj. %mor jawi xate wi? m? k'opatoj. %eng %spa donde fuistes? m? esta en el horno. P le, jas uwach ek'o pa le tujee? %mor le, jas uwach ek'o pa le tujee? %eng %spa que es lo que hay en el horno? C ay, k'o le kaxlanwa pa le tuj, k'olik. %mor ay, k'o le kaxlanwa pa le tuj, k'olik. %eng %spa esta el pan en el horno, esta. P a k'o pan iwuk' al Chay. %mor a k'o pan iwuk' al Chay. %eng %spa hay pan con uds. Rosaria. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P jawi k'o wi? k'o pa le tuj, no. %mor jawi k'o wi? k'o pa le tuj, no. %eng %spa donde esta? esta en el horno, no? Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P jawi k'owi? %mor jawi k'owi? %eng %spa donde esta? Ch k'ixinaq. = k'isinaq. %mor 0/k'is-inaq. %eng %spa se ha terminado. P aya'. %mor aya'. %eng %spa asi. Ch por Dox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. N por Dox. %mor por Dox. %eng %spa por Dios. N tampe che la Pelipa k'o modo kesax. %mor tampe che la Pelipa k'o modo kesax. %eng %spa preguntale a Felipe si puede. N le ratzyak. %mor le ratzyak. %eng %spa quitar la ropa. Ch nan, k'o lupax. = nan, k'o lupas. %mor nan, /k'o: le u-pas. %eng %spa mama tiene su faja. *R18-13 N k'o upas? %mor k'o upas? %eng %spa tiene faja? Ch jatix chupam. = kajat'ix che lupam. %mor *k-0/jat'i-x che *le u-pam. %eng INCOMP-3A/tie-PASS1 at the 3E-stomach. %spa lo amarras en su cintura. N chupam puqul kuk wi? nan, k'o. %mor chupam puqul kuk wi? nan, k'o. %eng %spa en su cuello entra?, mama tiene. N chi lupam chi xa kupuqul k'u wi. %mor chi lupam chi xa kupuqul k'u wi. %eng %spa en su cuello esta. P jawi le?, chamampe loq. %mor jawi le?, chamampe loq. %eng %spa donde esta? hagalo. Ch leh? = leh? %mor leh? %eng %spa ese. C chat'ana loq. %mor chat'ana loq. %eng %spa anda a traerlo. P chama loq. %mor chama loq. %eng %spa traigalo. Ch wesaj le wari', leh. = chawesaj le wari, le. %mor *ch-0-aw/esa-j le wari, le. %eng %spa gusta esto. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa esta bien. Ch n, b'ay, lih kawaj? = ri kawaj? %mor ri k-0-aw/aj? %eng %spa b'aya, quieres. C n k'o ta modo karesaj, oy. %mor n k'o ta modo karesaj, oy. %eng %spa no puede quitarlo. Ch ay, lee wuj. = ay, lee wuj. %mor ay, lee wuj. %eng %spa el papel. C jun wuj. %mor jun wuj. %eng %spa un papel. Ch ay, le wuj k'o chiij chupam. = ay, le wuj k'o chiij chupam. %mor ay, le wuj /k'o: chiij chi-u-pam. %eng %spa el papel, tiene ab'ejas adentro. C jas uwach k'o pa le wuj? %mor jas uwach k'o pa le wuj? %eng %spa que hay en el cuaderno. P Chay le. %mor Chay le. %eng %spa Rosaria. Ch saj wari'. = chawesaj le wari. %mor *ch-0-*aw/esa-j *le wari. %eng %spa quitas eso. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch wari'. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C ahje', xawesaj k'ut. %mor ahje', xawesaj k'ut. %eng %spa si, quita pues. P kab'in chuwa la nan. %mor kab'in chuwa la nan. %eng %spa camina delante de tu mama. Ch nan leh. = nan leh. %mor nan leh. %eng %spa ese. N wile, ay, la kute, laj wonita. %mor wile, ay, la kute, laj wonita. %eng %spa mira, ya ves es bonita. N lal Chay. %mor lal Chay. %eng %spa Rosaria. Ch nan tza, le', nan, tz'i nu muye'k. = nan tza, le', nan, tz'i nu muye'k. %mor nan tza, le', nan, tz'i nu muye'k. %eng %spa mama, mama mi mu¤eco. *R18-14 N ajs xu'ano chay. %mor ajs xu'ano chay. %eng %spa que hizo Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N jas xu'anoh, t'anat'ik. %mor jas xu'anoh, t'anat'ik. %eng %spa que hizo, chupate. Ch naj t'ant'ik k'o luxut'. = naj t'ant'ik k'o luxut'. %mor naj t'ant'ik /k'o: le u-xut'. %eng %spa chipuste tiene su nalga. Ch t'ant'ik k'o luxut'. = t'ant'ik k'o luxut'. %mor t'ant'ik /k'o: le u-xut'. %eng %spa chipuste esta su nalga. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. P chakojo chi k'ut le ratzyaq. %mor chakojo chi k'ut le ratzyaq. %eng %spa ponga pues su ropa. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C jas uwach le ra, ratzyaq. %mor jas uwach le ra, ratzyaq. %eng %spa que es su ropa. C la sat. %mor la sat. %eng %spa tu perraje. Ch laj xut. = le naj sut. %mor le naj sut. %eng %spa el perraje. Ch xut a lu pax. = sut a lu pas. %mor sut a lu pas. %eng %spa perraje, su faja. Ch xe wih? = jawii x'ee wih? %mor *jawii x-0/b'e wi-h? %eng %spa solo. C ah jelale', jelale. %mor ah jelale', jelale. %eng %spa por alli, por alli. Ch xe wih? = xe wih? %mor xe wih? %eng %spa solo? P ay maj wich u pase. %mor ay maj wich u pase. %eng %spa su faja peque¤a. P chakojo k'ute ratzyaq. %mor chakojo k'ute ratzyaq. %eng %spa usa pues su ropa. C utz le jun ruk'. %mor utz le jun ruk'. %eng %spa esta bien su corte. Ch le' kuraj taj le. = le' kuraj taj le. %mor le' k-0-!u-r/aj ta-j le. %eng %spa no quiere ve. P jawile kinkojo. %mor jawile kinkojo. %eng %spa en donde lo uso. C ah karaj k'ut. %mor ah karaj k'ut. %eng %spa y quiere pues. Ch lee karaj taj. = lee karaj taj. %mor le: k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no lo traigas. P chayam peloq. %mor chayam peloq. %eng %spa damelo. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o lu pas. %mor k'o lu pas. %eng %spa tiene su faja. P chaya k'uloq. %mor chaya k'uloq. %eng %spa damelo. *R18-15 Ch le jun kinwelaq'aj. = le jun kinwelaq'aj. %mor le jun k-0-inw/elaq'a-j. %eng %spa uno voy a rob'ar. P qukojo k'ute ratzyaq. %mor qukojo k'ute ratzyaq. %eng %spa vas a usar su ropa. P are ne mas utz k'o ratzyaq. %mor are ne mas utz k'o ratzyaq. %eng %spa es mejor que tiene su ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C mas utz ruk' rachiyaq. %mor mas utz ruk' rachiyaq. %eng %spa es mejor con ropa. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. N k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. R k'o luq'ab'. %mor k'o luq'ab'. %eng %spa tiene su mano. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. N oy alaj junaj upam. %mor oy alaj junaj upam. %eng %spa su estomago. N ay le ratzyaq junam ruk'e. %mor ay le ratzyaq junam ruk'e. %eng %spa su ropa es igual. N junaj al chay le, tzare b'i. %mor junaj al chay le, tzare b'i. %eng %spa la Rosaria ve, parece. N lal chaya le. %mor lal chaya le. %eng %spa a Rosaria. C le naj al chay le. %mor le naj al chay le. %eng %spa la Rosaria. Ixoq k'o paja al Sil. %mor k'o paja al Sil. %eng %spa esta en la casa Basilia. N ink'olik. %mor ink'olik. %eng %spa estoy. Ixoq al Sil x'antaje junu la le mal la pel. %mor al Sil x'antaje junu la le mal la pel. %eng %spa Basilia ese mio por Felipe. N an tajik, xt Chaya. %mor an tajik, xt Chaya. %eng %spa ya lo hice Ros. N chab'ij pan chare kukoj kane. %mor chab'ij pan chare kukoj kane. %eng %spa digale, que ponga su. N ratzyaq cha. %mor ratzyaq cha. %eng %spa su ropa dice. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. N chab'ij makab'ij tawa. %mor chab'ij makab'ij tawa. %eng %spa digale o no lo vas a decir. Ixoq e utz b'ala. %mor e utz b'ala. %eng %spa esta bien. N diez cha di. %mor diez cha di. %eng %spa 10 dice. C a utz kinkoj le tem, al chay. %mor a utz kinkoj le tem, al chay. %eng %spa mejor uso la silla, Rosaria. C a utz kinkoj le tem. %mor a utz kinkoj le tem. %eng %spa mejor uso la silla. *R18-16 N ma x'antaj ta le we kacha. %mor ma x'antaj ta le we kacha. %eng %spa no pude hacer el mio diga. N ya ri kinto. %mor ya ri kinto. %eng %spa ya, oigo. N k'o jun mismo xu'anb'ik. %mor k'o jun mismo xu'anb'ik. %eng %spa hay un mismo que hizo. N reche watz al Ton mismo. %mor reche watz al Ton mismo. %eng %spa es de mi hermana Antonia. Ixoq a k'olik. %mor a k'olik. %eng %spa esta. N xaq xe wi b'ay ne la xaq. %mor xaq xe wi b'ay ne la xaq. %eng %spa solo baya, baya solo. N xewi li naj taq uputzam. %mor xewi li naj taq uputzam. %eng %spa su puntas. N x'an u'anik. %mor x'an u'anik. %eng %spa lo arreglastes. C chaya le ratzyaq palenaj muyek. %mor chaya le ratzyaq palenaj muyek. %eng %spa ponga su ropa en el mu¤eco. Ixoq veta len b'ala le keb'. %mor veta len b'ala le keb'. %eng %spa 20 centavos los 2. N ja. %mor ja. %eng %spa que. Ixoq karaj chi venta len. %mor karaj chi venta len. %eng %spa quiere 20 centavos. N sab'er di maqalaj taj. %mor sab'er di maqalaj taj. %eng %spa saber que se sale. N xe wi xub'ij kanoq venticinco. %mor xe wi xub'ij kanoq venticinco. %eng %spa solo dijo 25. N len kachaya'a. %mor len kachaya'a. %eng %spa centavos a si decia. Ixoq ma karaj k'ut k'ute chi. %mor ma karaj k'ut k'ute chi. %eng %spa quiere pues dice te vas dice. Ixoq kinya kane cinca len. %mor kinya kane cinca len. %eng %spa te voy a dejar 5 centavos. N k'utoqa b'a'oq di. %mor k'utoqa b'a'oq di. %eng %spa llora pues muchacha. Ixoq kilin ya xtaj kanoqi. %mor kilin ya xtaj kanoqi. %eng %spa lo voy a venir a dejar. N b'ay en. %mor b'ay en. %eng %spa vaya. Ixoq cuan. %mor cuan. %eng %spa adios. P jas ub'i. %mor jas ub'i. %eng %spa como se llama. Ch Mempl b'i. = Mempl b'i. %mor Mempl b'i. %eng %spa Menfil, su nomb're. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch Mempl ub'i. = Memp lu b'i. %mor Memp lu b'i. %eng %spa se llama Menfil. N Mempl lu b'i cha, are le junaj nu'se kub'ij. %mor Mempl lu b'i cha, are le junaj nu'se kub'ij. %eng %spa Menfil, se llama dice el ladino es el que dice. *R18-17 N Mempl lub'i kachayari. %mor Mempl lub'i kachayari. %eng %spa Menfil su nombre dice. N le junaj mu'se. %mor le junaj mu'se. %eng %spa el ladinito. P ja, jawi kape wi al chay. %mor ja, jawi kape wi al chay. %eng %spa donde viene Rosaria. Ch ub'i. = ub'i. %mor ub'i. %eng %spa se llama. P al chay jawi kape wi. %mor al chay jawi kape wi. %eng %spa Rosaria donde viene. Ch pe pa le xtanx. = kape pa le Estancia. %mor *k-0/pet pa le Estancia. %eng %spa viene de la estancia. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien. Ch pa leh pa lee xtanx pe wih. = pa le Estancia kape wi. %mor pa le Estancia *k-0/pet wi. %eng %spa en la estancia viene. P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien. N pa le Estado kape wicha. %mor pa le Estado kape wicha. %eng %spa en el estado viene. P le naj mu'se no. %mor le naj mu'se no. %eng %spa el ladino ve. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya, pas, pa Estancia kape wi. %mor iya, pas, pa Estancia kape wi. %eng %spa en la estancia viene. Ch m, k'ama taq rankaney. = kuk'ama jetaq rankaney. %mor *k-0-*u/k'am-a jetaq rankaney. %eng %spa trae unos quineos. Ch al tarex. = lal tares. %mor lal tares. %eng %spa Teresa. P iya k'o pa ankancy. %mor iya k'o pa ankancy. %eng %spa asi, esta en guineo. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P k'opa ankaney pa Estancia. %mor k'opa ankaney pa Estancia. %eng %spa hay guineo en los Estados Unidos. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C a ki, aki le ankane. %mor a ki, aki le ankane. %eng %spa es dulce, dulce el guineo. Ch ala' qaki' lan kane'y. = laj ki lan kaney. %mor laj ki lan kaney. %eng %spa es muy rico el guineo. P a katij at lan kane'y. %mor a katij at lan kane'y. %eng %spa come ud. el guineo. Ch katij at ankane'y. = katij at ankane'y. %mor k-0-a/tij at ankane'y. %eng %spa come ud. el guineo. P kintij taj. %mor kintij taj. %eng %spa no lo como. C a katij at ankaney. %mor a katij at ankaney. %eng %spa come ud. el guineo. Ch tij e pelipe le urukane'y wey. = kutij le pelipe le ankaney. %mor *k-0-*u/tij le pelipe le !u-!r-ankaney. %eng %spa come Felipe el guineo. *R18-18 C makintij taj, makintij ta in. %mor makintij taj, makintij ta in. %eng %spa no lo como, yo no lo voy a comer. C xaq at katij le ankane. %mor xaq at katij le ankane. %eng %spa solo ud. como el guineo. P kojo k'ule ratzyaq. %mor kojo k'ule ratzyaq. %eng %spa ponga su traje. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chakojo k'ule ratzyaq a muyek. %mor chakojo k'ule ratzyaq a muyek. %eng %spa ponga la ropa del mu¤eco. N chakojo ku le ratzyaq a kakoj k'ute. %mor chakojo ku le ratzyaq a kakoj k'ute. %eng %spa ponga la ropa, si lo vas a usar. C menester lenaj kul, le naj tel chiri. %mor menester lenaj kul, le naj tel chiri. %eng %spa es necesario la chamarrita, es agujero aqui. C are le peraj. %mor are le peraj. %eng %spa es que el perraje. Ch jachin ya'oh b'ay chupam? = jachin xyow lab'aj chupam? %mor jachin *x-0/ya'-!oh le: ab'aj chi-u-pam? %eng %spa quien puso la piedra adentro. P chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual. Ch qa'xok. = qasok. %mor qa-sok. %eng %spa nuestra chamarra. N ka'an taj, al chay. %mor ka'an taj, al chay. %eng %spa no lo hagas, Ros. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. N jas e ka'ano walija k'u. %mor jas e ka'ano walija k'u. %eng %spa que haces levantate. N q'anoq maji katije k'ix. %mor q'anoq maji katije k'ix. %eng %spa sino te ponemos chichicaste. P ka'an inaj tel cha kaj. %mor ka'an inaj tel cha kaj. %eng %spa haga el agujero asi le pones. P kakoj kan uja lom chupam ale le. %mor kakoj kan uja lom chupam ale le. %eng %spa la cabeza adentro de eso. Ch wax k'ula. = awas k'ula. %mor awas k'ula. %eng %spa es pecado. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch wax k'u la' ku. = a was k'ula. %mor a was k'ula. %eng %spa es pecado. Ch k'o laq'ab' chupam. = k'o laq'ab' chupam. %mor /k'o: le a-q'ab' chi-u-pam. %eng %spa esta tu mano adentro. C chiriri, ko le naj tel. %mor chiriri, ko le naj tel. %eng %spa aqui esta el agujero. Ch pele. = pele. %mor pele. %eng %spa aqui. P chayampeloq kakoj b'i lu lu. %mor chayampeloq kakoj b'i lu lu. %eng %spa traigalo, metes su. P jalom chupam inaj peraj ka'an chare. %mor jalom chupam inaj peraj ka'an chare. %eng %spa cabeza, en el perraje, lo haces asi. C inaj peraj. %mor inaj peraj. %eng %spa el perraje. *R18-19 P chakojompe chuqule. %mor chakojompe chuqule. %eng %spa pongalo en el cuello. N kakoj inaj ratzyaq cha al Chay. %mor kakoj inaj ratzyaq cha al Chay. %eng %spa le pones su ropa dice Ros. P no, no chupam, chupam kakoj wi. %mor no, no chupam, chupam kakoj wi. %eng %spa no, no adentro se lo pones. C chupam, chupam. %mor chupam, chupam. %eng %spa adentro, adentro. P waral ri kakoj ub'iki, ah pa jun. %mor waral ri kakoj ub'iki, ah pa jun. %eng %spa aqui lo metes en un lado. P lado xel b'ik. %mor lado xel b'ik. %eng %spa salio. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. N Chaya, chux k'ut. %mor Chaya, chux k'ut. %eng %spa a Rosaria sientate. C a katkowinik? %mor a katkowinik? %eng %spa puedes? N chaqe che la pelipa al Chay cha. %mor chaqe che la pelipa al Chay cha. %eng %spa diga a Felipe Rosaria. N ku'an u'anik cha. %mor ku'an u'anik cha. %eng %spa lo arregla dice. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. P cha, chakojo b'a b'ike. %mor cha, chakojo b'a b'ike. %eng %spa usalo. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. P b'ay, chakojo k'ut cha, kachap utza'm.. %mor b'ay, chakojo k'ut cha, kachap utza'm.. %eng %spa vaya, usalo dice, agarra su nariz. P al chay, no le xok ku qule. %mor al chay, no le xok ku qule. %eng %spa Ros, no entro su cabeza. P kojok lu pas. %mor kojok lu pas. %eng %spa le pones su cinta. Ch inkowin. = kinkowinik. %mor *k-in/kowin-ik. %eng %spa puedo. N lupas cha al Chay, cha kajo lu pas cha. %mor lupas cha al Chay, cha kajo lu pas cha. %eng %spa su cinta dice Ros, su faja. P lawilo, lali. %mor lawilo, lali. %eng %spa lo vas, la muchacha. Ch kowin in. = kinkowin in. %mor *k-*in/kowin in. %eng %spa yo puedo. C chakojo lu pas. %mor chakojo lu pas. %eng %spa usa su faja. Ch o wih pax? = jawi k'o wi lupas? %mor *jawi /k'o: wi *le *u-pas? %eng %spa donde esta su faja. C keb' uqab'. %mor keb' uqab'. %eng %spa 2 manos. P chaya kuloq, pares kinkoj b'ik cha. %mor chaya kuloq, pares kinkoj b'ik cha. %eng %spa damelo, por eso lo meto. P chakojo loqe, chakojo chupam, chupam. %mor chakojo loqe, chakojo chupam, chupam. %eng %spa usalo, usa adentro. *R18-20 P ah, mas nim e jun, no, mas nim uqul. %mor ah, mas nim e jun, no, mas nim uqul. %eng %spa es mas grande el uno, es mas grande. Ch no, no xaj. = no, chawesaj. %mor no, *ch-0-*aw/esa-j. %eng %spa no quitalo. N no xaj chi. %mor no xaj chi. %eng %spa quitalo dice. C oy, xawesaj juntiro. %mor oy, xawesaj juntiro. %eng %spa quita todo. Ch un awex, muyek kuk'ut. = jun awes, le muyek ma. %mor jun awes, le muyek ma. %eng %spa de una vez el mu¤eco. Ch taj wach walii. = kak'ut ta luwach le wari. %mor *k-0-*a/*k'ut ta-!j *le *u-wach le wari. %eng %spa no muestres eso. N ah, k'o le naj racho'ch cha. %mor ah, k'o le naj racho'ch cha. %eng %spa tiene su casa dice. N al Chay, le naj muyekeh. %mor al Chay, le naj muyekeh. %eng %spa Ros el mu¤eco. Ch wileh. = wileh. %mor wileh. %eng %spa donde. P le kawarike. %mor le kawarike. %eng %spa duerme. N le naj racho'ch le naj muyek. %mor le naj racho'ch le naj muyek. %eng %spa la casa del mu¤eco. P k'o inaj uch'akate le. %mor k'o inaj uch'akate le. %eng %spa tiene su almohada. P a junam ruk' ale? %mor a junam ruk' ale? %eng %spa igual que eso. Ch le ay. = le ay. %mor le ay. %eng %spa ese. P al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Ros. Ch axach? = qas sach. %mor qas sach. %eng %spa que es. P a junam ruk'? %mor a junam ruk'? %eng %spa si es igual que? Ch naj muyek e rih. = le naj muyek eri. %mor le naj muyek eri. %eng %spa este mu¤eco. P a junam ruk' ale le. %mor a junam ruk' ale le. %eng %spa si es ig ual que eso. Ch naj muye'k. = le naj muyek. %mor le naj muyek. %eng %spa el mu¤eco. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch junam chah. = junam chah. %mor junam /cha. %eng %spa igual dice. P je'cha. %mor je'cha. %eng %spa si dice. N junam cha. %mor junam cha. %eng %spa igual dice. C je'cha, k'o linaj racho'ch. %mor je'cha, k'o linaj racho'ch. %eng %spa si dice, tiene su casita. C la muyek, k'o linaj racho'ch. %mor la muyek, k'o linaj racho'ch. %eng %spa tu mu¤eco, tiene su casa. *R18-21 P le, kakote chupam le. %mor le, kakote chupam le. %eng %spa ese, escarbas adentro. P cha, chakotab'a kukok, b'ay. %mor cha, chakotab'a kukok, b'ay. %eng %spa dice escarbalo. P kawarikee. %mor kawarikee. %eng %spa duerme. N uy, alah, naj muyek chi. %mor uy, alah, naj muyek chi. %eng %spa el mu¤eco dice. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vay. Ch a junam? = a junam? %mor a junam? %eng %spa si es igual? P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. C jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa donde esta? Ch k'o wii. = jawi k'o wi. %mor *jawi /k'o: wi. %eng %spa donde esta. Ch lu, lu muyek. = lu, lu muyek. %mor lu, lu muyek. %eng %spa su mu¤eco. C jawi k'o wi la muyek? %mor jawi k'o wi la muyek? %eng %spa donde esta tu mu¤eco. C ma kinwil taj. %mor ma kinwil taj. %eng %spa no lo veo. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa donde esta? Ch k'oo chiri? = k'oo chiri? %mor /k'o: chiri? %eng %spa esta aqui. C ah, kinwil taj, nk'ota chiri? %mor ah, kinwil taj, nk'ota chiri? %eng %spa no lo veo, no esta aqui. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C ah, ya, k'olik le. %mor ah, ya, k'olik le. %eng %spa esta ve. P jawi x'e wi leh? %mor jawi x'e wi leh? %eng %spa donde se fue. C jawi x'e wi? %mor jawi x'e wi? %eng %spa donde se fue? Ch e pa le xela, e pale, pale kuk. = xe pa xela, xe kuk'. %mor *x-0/b'e pa xela, *x-0/b'e k-uk'. %eng %spa se fue a Xela, con. Ch che lu ch'at. = pa lu ch'at. %mor pa lu ch'at. %eng %spa en su cama. Ch ah por Dox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ch naq pa le Xelaju. = enaq pa le Xelaju. %mor *b'e-inaq pa le Xelaju. %eng %spa se fue la Xela. *R18-22 Ch le nu muyek, lee. = le nu muyek, lee. %mor le nu muyek, lee. %eng %spa el mu¤eco ve. P xa'an taj loqe. %mor xa'an taj loqe. %eng %spa ya vinieron. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P xa'an ta la Xela leh. %mor xa'an ta la Xela leh. %eng %spa ya vino en Xela. Ch a Pelya chij q'eh. = a Pelya chij q'eh. %mor a Pelya chij q'eh. %eng %spa es Felipe de veras. P ya. %mor ya. %eng %spa asi. C a Pedro lub'i', alu'. %mor a Pedro lub'i', alu'. %eng %spa se llama Pedro, Pedro. Ch Pedro chij, ay, kopanoh. = Pedro chij, ay, kopanoh. %mor Pedro chij, ay, kopanoh. %eng %spa Pedro de veras. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C no. %mor no. %eng %spa no. P katak'e'ik. %mor katak'e'ik. %eng %spa se pasa. C katake'ik. %mor katake'ik. %eng %spa se pasa. Ch katak'eq'etaj. = katak'e taj. %mor k-0/tak'-e ta-j. %eng %spa no se pasa. P chuwa le mesa le. %mor chuwa le mesa le. %eng %spa en la mesa. C k'o pa le naj mes. %mor k'o pa le naj mes. %eng %spa esta en la mesa. Ch tak'e, q'e taj. = katak'e'ik, katak'e taj. %mor *k-0/tak'-e'-*ik, *k-0/tak'-e ta-j. %eng %spa se pasa, se pasa. P katak'e'ik pues. %mor katak'e'ik pues. %eng %spa se pasa pues. Ch leh, leh. = leh, leh. %mor leh, leh. %eng %spa ese. P le, la kute, le. %mor le, la kute, le. %eng %spa ya ves. C le, jas ku'ano? %mor le, jas ku'ano? %eng %spa ese, que hace. N Chaya, jas ku'ano? %mor Chaya, jas ku'ano? %eng %spa Ros, que hace. Ch tijoh, kuch'uuq, luwii numuyek. = kutijo, kutz'ub'u luwi numuyek. %mor *k-0-*u/tij-o, k-0-u/tz'ub'-*u le u-wi nu-muye'k. %eng %spa lame el pelo de mi mu¤eco. N Chaya, xa jun chal kul lawi. %mor Chaya, xa jun chal kul lawi. %eng %spa Ros, pasate bien. N sepe la k'ute. %mor sepe la k'ute. %eng %spa sientate. P kuch'uku luwi. %mor kuch'uku luwi. %eng %spa lo va a tapar. *R18-23 N ch'uku luwi. %mor ch'uku luwi. %eng %spa tapalo. C jas uwach? a kakoj le jun pas? %mor jas uwach? a kakoj le jun pas? %eng %spa que es? usas la faja. Ch b'ay, le nupax, b'ij Talin. = le nupas, b'ij cha al Talin. %mor le nu-pas, *k-0-*u/b'ij *al Talin. %eng %spa mi faja, diga Catarina. Ch puta parex kanoh. = puta pares ku'ano. %mor puta pares k-0-#u/b'an-o. %eng %spa puta, por eso lo hace. Ch al Talin, nu muyek. = al Talin, le nu muyek. %mor al Talin, le nu muyek. %eng %spa Catarina mi mu¤eco. Ch laq'aj la wuk'. = xwelaq'aj la wuk'. %mor *x-0-*w/elaq'a-j la w-uk'. %eng %spa lo rob'e contigo. C a kakoj linaj awatzyaq? %mor a kakoj linaj awatzyaq? %eng %spa vas a usar tu ropa. P jawi pu enaq wilal Talin? %mor jawi pu enaq wilal Talin? %eng %spa en donde se fue Catarina? Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P jawi pu enaq wi? %mor jawi pu enaq wi? %eng %spa en donde se fue. Ch naq kuk' e Manoy. = enaq kuk' al Manole. %mor 0/*b'e-inaq k-uk' *al Manole. %eng %spa se fue con Manola. Ch ku wachiri' xatok taj. = ma xatok taj. %mor *ma x-at/ok ta-j. %eng %spa no llorastes. C a utz kink'am linaj ratzyaq? %mor a utz kink'am linaj ratzyaq? %eng %spa si esta bien traigo su ropa. P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch ay, jun ch'ukulas. = ay, jun ch'ukulas. %mor ay, jun ch'ukulas. %eng %spa uno escondido. P nk'u lal Juan, jawi enaq wi? %mor nk'u lal Juan, jawi enaq wi? %eng %spa y Juana, donde se fue? Ch enaq pa xi' u. = enaq pa si' u. %mor 0/b'e-inaq pa si' u. %eng %spa se fue hacer le¤a. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch naq pa xu'. = enaq pa si'. %mor 0/*b'e-inaq pa si'. %eng %spa fue hacer le¤a. P pa xu ya? %mor pa xu ya? %eng %spa se fue en. Ch naq pa xu. = enaq pa xu. %mor 0/*b'e-inaq pa xu. %eng %spa se fue a..... *xk'is e nab'e uwach le cinta R-18. *R18-24 N jawi le. %mor jawi le. %eng %spa donde esta. Ch ltalin, ltalin. = ltalin, ltalin. %mor ltalin, ltalin. %eng %spa Catarina, Catarina. R ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch kawaj taj naj pich' a muyeki. = ma kawaj taj inaj wich'. %mor *ma k-0-aw/aj ta-j inaj wich'. %eng %spa quieres un mu¤eco peque¤o. R kacha cha. %mor kacha cha. %eng %spa dice. N jasa xi'an chare, jas xi'an chare. %mor jasa xi'an chare, jas xi'an chare. %eng %spa que le hice que le hice. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C jas xu'an ruk' lu wi. %mor jas xu'an ruk' lu wi. %eng %spa que hizo con su pelo. Ch kiwiloh laj muyek le. = kiwiloh laj muyek le. %mor k-0-iw/il-oh laj muyek le. %eng %spa ven al mu¤eco. N wile, jas le xu'an chawe. %mor wile, jas le xu'an chawe. %eng %spa donde, que te hizo. N le jun awe le le. %mor le jun awe le le. %eng %spa el tuyo ve. C jas xu'an che lu wi lal Talin. %mor jas xu'an che lu wi lal Talin. %eng %spa que hizo con el pelo Catarina. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R oy le kelike. %mor oy le kelike. %eng %spa sale. Ch ateloq. = chateloq. %mor *ch-at/el-oq. %eng %spa quitate. C jas xa'an ruk' awi. %mor jas xa'an ruk' awi. %eng %spa que hicistes con tu pelo. Ch ateloq pelipo pelipa. = chateloq a Pelipe. %mor *ch-at/el-oq *a Pelipe. %eng %spa quitate Felipe. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. N jas le xu'an a Lin. %mor jas le xu'an a Lin. %eng %spa que hizo Catarina. Ch ateloq pelipo. = chateloq pelipo. %mor *ch-at/el-oq pelipo. %eng %spa quitate Felipe. C nkotaj. %mor nkotaj. %eng %spa nada. Ch ya nuwuj. = chaya nuwuj. %mor *ch-0-*a/ya' nu-wuj. %eng %spa dame papel. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. R jas inaj kuenta leh. %mor jas inaj kuenta leh. %eng %spa que es esa casa. Ch laj muyek, leh. = laj muyek, leh. %mor laj muyek, leh. %eng %spa es mu¤eco. Ch tak'e ik pa le mex leh. = xtak'e'ik pa le mes. %mor *x-0/tak'-e'-ik pa le mes. %eng %spa se paso en el mesa. *R18-25 R inaj wich' amuyek. %mor inaj wich' amuyek. %eng %spa tu mu¤eco peque¤o. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R kacha taj. %mor kacha taj. %eng %spa que dijeras asi. Ch chap al Talin. = kuchap al Talin. %mor *k-0-*u/chap al Talin. %eng %spa lo agarra Catarina. R axa k'am la le qa poto. %mor axa k'am la le qa poto. %eng %spa no trajistes nuestras fotos. C ah makin k'amtaj maja kulik. %mor ah makin k'amtaj maja kulik. %eng %spa no lo traje, no ha llegado. Ch ah taj qa muj leh. = ah taj qa muj leh. %mor ah taj qa muj leh. %eng %spa nuestra papel. R maja kulik. %mor maja kulik. %eng %spa no ha llegado. Ch Talin leh. = Talin leh. %mor Talin leh. %eng %spa Catarina. R inaj ratzyaq ay, ay. %mor inaj ratzyaq ay, ay. %eng %spa su ropa. R inaj wich' ratzyaq inaj wich. %mor inaj wich' ratzyaq inaj wich. %eng %spa su ropita, es peque¤o. R ratzyaq muyek. %mor ratzyaq muyek. %eng %spa ropa de mu¤eco. Ch talin chaq taj k'uk Manoya. = al Talin ma katzaq taj k'uk Manoya. %mor *al Talin *ma *k-at/tzaq ta-j k-uk' Manoya. %eng %spa no te caigas con te rega¤a papa. Ch maji, maji b'ij chuwach qatat. = maji kinb'ij chuwach e qatat. %mor maji *k-0-*in/b'ij chi-u-wach e qa-tat. %eng %spa sino le digo a nuestro papa. Ch Talin, al Talin e taj k'uk e Manoy. = al Talin ma kat'e taj kuk' e Manoy. %mor al Talin *ma *k-*at/b'e ta-j k-uk' e Manoy. %eng %spa Catarina no te vayas. Ch maji chaqe pich numuyek. = maji katzaq le wich numuyek. %mor maji *k-0/tzaq *le wich' nu-muyek. %eng %spa sino a perder el mu¤eco peque¤o. C y le naj pas. %mor y le naj pas. %eng %spa la faja. R wileh ay tzaq, qix taj na. %mor wileh ay tzaq, qix taj na. %eng %spa donde esta, se cayo, veamos. R jas k'owarah. %mor jas k'owarah. %eng %spa que hace. Ch di an e jun wuj. = ka'an e jun wuj. %mor di *k-0-*a/b'an e jun wuj. %eng %spa haces el papel. Ch pelip cha le. = kacha la pelipe. %mor *k-0/cha *le *a pelipe. %eng %spa dice Felipe. C kota modo kinwesaj le naj wuj. %mor kota modo kinwesaj le naj wuj. %eng %spa no puedo quitar el papel. Ch ah ya chuweh. = chaya chuwe. %mor ah *ch-0-*a/ya' chi-w-e. %eng %spa damelo a mi. Ch ama loq a pelip. = chama loq a pelip. %mor *ch-0-a/k'am-a la-oq a pelip. %eng %spa hagalo Felipe. C no le ix keb', no. %mor no le ix keb', no. %eng %spa no los 2. P chimi la ixkeb' cha. %mor chimi la ixkeb' cha. %eng %spa mirenlo son 2. *R18-26 C chiwila ixkeb'. %mor chiwila ixkeb'. %eng %spa miren los 2. C a kachob' jachinoq Noah. %mor a kachob' jachinoq Noah. %eng %spa saber quien es noah. N a miyer k'uri xulk'ola waral. %mor a miyer k'uri xulk'ola waral. %eng %spa y hace ratos que llegara aqui. Ch taq ja lee, taq jalee. = taq ja lee, taq jalee. %mor taq ja lee, taq jalee. %eng %spa las casas ve. R miyer panoq. %mor miyer panoq. %eng %spa hace ratos. R le taq winaqe. %mor le taq winaqe. %eng %spa las. Ch lee taq chikilee u. = len taq tz'ikine. %mor len taq tz'ikine. %eng %spa los pajaros. C jas uwach le june. %mor jas uwach le june. %eng %spa que es el uno. Ch ula ran puta. = ula ran puta. %mor ula ran puta. %eng %spa la gran puta. N la gran puta. %mor la gran puta. %eng %spa la gran puta. Ch le luna lee k'ixinaq chupam. = kisinaq chupam. %mor 0/k'is-inaq chi-u-pam. %eng %spa se ha terminado adentro. Ch le taq taq kal lee. = len taq kax le. %mor len taq kax le. %eng %spa los pescados. Ch ula ran puta. = ula ran puta. %mor ula ran puta. %eng %spa la gran puta. C xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa se termino. Ch kixik taqee kej. = xekisik len taq kej. %mor *x-*e/k'is-ik *le ntaq kej. %eng %spa se han terminado los cab'allos. R utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. R ntaq kej, ntaq kej. %mor ntaq kej, ntaq kej. %eng %spa los caballos, los caballos. Ch taq timimite lee. = le ntaq tinimite le. %mor le ntaq tinimite le. %eng %spa los pueb'los. C ah no b'arco. %mor ah no b'arco. %eng %spa el barco. R wile b'arco le. %mor wile b'arco le. %eng %spa donde esta el barco. C le jun mamo b'arco. %mor le jun mamo b'arco. %eng %spa el barco grande. Ch le taq timimite lee. = le utaq tinimite le. %mor le utaq tinimite le. %eng %spa los pueb'los ve. C k'o le oxib' pisos chupam. %mor k'o le oxib' pisos chupam. %eng %spa estan los 3 pisos adentro. R chikop dice le ko chupam. %mor chikop dice le ko chupam. %eng %spa dice que hay animal adentro. Ch al Talin, al Talin. = al Talin, al Talin. %mor al Talin, al Talin. %eng %spa Catarina, Catarina. *R18-27 C ah je k'o le chikop chupam. %mor ah je k'o le chikop chupam. %eng %spa y tambien en el animal adentro. Ch inaj mexe talin. = inaj me'se al Taline. %mor inaj me'se al Taline. %eng %spa el gato Catarina. R le chikop chupam. %mor le chikop chupam. %eng %spa el animal adentro. Ch naj mex leh. = inaj me's le. %mor inaj me's le. %eng %spa el gato ve. R k'o chi naj june kor k'ob'. %mor k'o chi naj june kor k'ob'. %eng %spa hay otro pescado, adentro. C ya kawilo. %mor ya kawilo. %eng %spa lo ves. P le chawila k'ute. %mor le chawila k'ute. %eng %spa miralo. Ch laj muyek. = li naj muyek. %mor li naj muyek. %eng %spa el mu¤eco. C a kawilo. %mor a kawilo. %eng %spa lo ves. Ch xe wih, xe wih. = xe wih, xe wih. %mor xe wih, xe wih. %eng %spa solo, solo. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa donde esta. Ch n k'o taj. = n k'o: taj. %mor n /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. R k'o kan ri chuxe leh. %mor k'o kan ri chuxe leh. %eng %spa esta debajo de ti. Ch kinchup male in. = kinchap limul in. %mor k-0-in/chap *le imul in. %eng %spa yo agarro el conejo. C ay Dios oy jas uwach le june. %mor ay Dios oy jas uwach le june. %eng %spa ay Dios que es ese uno. Ch jun ali lee, jun ali lee. = jun ali lee, jun ali lee. %mor jun ali lee, jun ali lee. %eng %spa una muchacha, una muchacha. Ch kop taj. = ma chikop taj. %mor ma chikop taj. %eng %spa no lo agarro. C pe le b'arco. %mor pe le b'arco. %eng %spa en el barco. Ch jun ali lee. = jun ali lee. %mor jun ali lee. %eng %spa un ni¤a ve. R jun q'aq ay. %mor jun q'aq ay. %eng %spa un fuego. Ch jun q'aq. = jun q'aq. %mor jun q'aq. %eng %spa un fuego. R ay ay le jun taq i itzel. %mor ay ay le jun taq i itzel. %eng %spa los malos. Ch al Talin leh mul leh. = al Talin le linul le. %mor al Talin le linul le. %eng %spa Catarina el conejo ve. R are, are le jun taq enuyad. %mor are, are le jun taq enuyad. %eng %spa los....... C le taq imul. %mor le taq imul. %eng %spa los conejos. Ch a ki l Talin an wax k'ula. = a ki lal Talin ku'ano awas k'ula. %mor a ki *le al Talin *k-0-*u/b'an-*o a-was k'ula. %eng %spa Catarina lo hace es pescado. *R18-28 Ch ntaq ya la cha li. = jun taq diab'lo kacha ri. %mor jun taq diablo *k-0/cha ri. %eng %spa unos diab'los dice. Ch pe pa kalaxa la' k'ax petuk. *** = kape k'u pa kalasa la k'ax kapetik. %mor *k-0/pet *k'u pa kalasa la k'ax *k-0/pet-ik. %eng %spa ay, viene en la clase peor si viene. N ay kape pa kalasa la cha. %mor ay kape pa kalasa la cha. %eng %spa viene en la clase. Ch lee taq ja lee. = lee taq ja lee. %mor lee taq ja lee. %eng %spa las casas ve. Ch u la ran puta. = u la ran puta. %mor u la ran puta. %eng %spa la gran puta. C le jun palomax. %mor le jun palomax. %eng %spa la paloma. Ch jun palomax lee. = jun palomax lee. %mor jun palomax lee. %eng %spa una paloma ve. R ay karej kuchape jun a chileh. %mor ay karej kuchape jun a chileh. %eng %spa quiere agarrar a un hombre ve. Ch m karaj chap jun. = karaj kuchap le jun. %mor k-0-r/aj *k-0-*u/chap *le jun. %eng %spa quiere agarrar al. R ay alaj chile kakano le. %mor ay alaj chile kakano le. %eng %spa lo hacen ve. Ch palomay. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. R xel. %mor xel. %eng %spa salio. Ch xaya. = xaya. %mor x-0-a/ya'. %eng %spa lo diste. R chap chile jun jun rumal. %mor chap chile jun jun rumal. %eng %spa lo agarraron al otro. Ch xel rib'. = xuxej rib'. %mor *x-0-*u/xe'j r-ib'. %eng %spa se asusto. C ya ya xe'ek le palomax. %mor ya ya xe'ek le palomax. %eng %spa se fueron la paloma. C xe'e pa le mar, xaq puro joron. %mor xe'e pa le mar, xaq puro joron. %eng %spa se fue en el mar, pura agua. R puro joron. %mor puro joron. %eng %spa solo agua. Ch xel rib' al Talin lee jaron. = xe'j rib' al Talin lee jaron. %mor *x-0-*u/xe'j r-ib' al Talin le: jaron. %eng %spa tiene miedo al agua Catarina. R laj. %mor laj. %eng %spa fijate. C pa le mar. %mor pa le mar. %eng %spa en el mar. Ch le je. = le je. %mor le je. %eng %spa si. R alaj, alaj chile kakano. %mor alaj, alaj chile kakano. %eng %spa miren lo que hacen. C k'o le naj b'arco, chuwi le jun juyub'. %mor k'o le naj b'arco, chuwi le jun juyub'. %eng %spa esta el barco sobre la monta¤a. Ch lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. R k'o laj b'arco le. %mor k'o laj b'arco le. %eng %spa esta el barco ve. *R18-29 Ch k'o laj b'arca. = k'o laj b'arca. %mor /k'o: laj b'arca. %eng %spa se asustaron las palomas. Ch xej rib' taq palomax. = xkixe'j kib' le taq palomax. %mor *x-0-*ki/xe'j k-ib' *le taq palomax. %eng %spa se asustaron las palomas. Ch o'a. = o'a. %mor o'a. %eng %spa R nan cha a'a t'ix chii. %mor nan cha a'a t'ix chii. %eng %spa mama dice. Ch ula taq chij al Talineh. = ula taq chij al Talineh. %mor ula taq chij al Talineh. %eng %spa y las ovejas Catarina. Ch al Tali leh. = al Tali leh. %mor al Tali leh. %eng %spa Catarina. R a'a chi. %mor a'a chi. %eng %spa dice. C al Taline. %mor al Taline. %eng %spa Catarina. R ula gran puta alaje alaje xu'ano qe. %mor ula gran puta alaje alaje xu'ano qe. %eng %spa la gran puta mira lo que hizo. C k'ole naj kar, le naj tortuga. %mor k'ole naj kar, le naj tortuga. %eng %spa esta el pescado, la tortuga. R laj kar. %mor laj kar. %eng %spa el pescadito. Ch laj kal. = le naj kar. %mor le naj kar. %eng %spa el pescadito. C ri. %mor ri. %eng %spa esto. R ri naj. %mor ri naj. %eng %spa aqui esta el. C jas uwach le june, ay al chay. %mor jas uwach le june, ay al chay. %eng %spa que es ese uno, Rosaria. R alaje jetaq chikaje. %mor alaje jetaq chikaje. %eng %spa mira fijate arriba. R ak'o le lefante ula alaj elefante. %mor ak'o le lefante ula alaj elefante. %eng %spa esta el elefante, el elefante. R elefanta taj. %mor elefanta taj. %eng %spa no es elefante. Ch alawaf. = elefante. %mor elefante. %eng %spa elefante. C le taq mono, le taq tz'ikin. %mor le taq mono, le taq tz'ikin. %eng %spa las manos, los pajaros. C kawilo. %mor kawilo. %eng %spa lo ves. R ah le taq mono le taq tz'ikin. %mor ah le taq mono le taq tz'ikin. %eng %spa las manos, los pajaros. C le taq masat jelale. %mor le taq masat jelale. %eng %spa los venados por alli. R y le masat y le tz'ikin. %mor y le masat y le tz'ikin. %eng %spa el venado y el pajaro. N le masat chi. %mor le masat chi. %eng %spa el venado dice. R le masat y le tzikin. %mor le masat y le tzikin. %eng %spa el venado y el pajaro. Ch el chikin, el chikin, el chikin. = le tz'ikin. %mor le tz'ikin. %eng %spa el pajaro. *R18-30 N al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C al chay, kinsik'ij le wuj chawech. %mor al chay, kinsik'ij le wuj chawech. %eng %spa Ros, te voy a leer el libro. R al chay, kusik'ij la Pelip chi qawach cha. %mor al chay, kusik'ij la Pelip chi qawach cha. %eng %spa Ros, nos va a leer Felipe delante de nosotros. R k'o ta kuna. %mor k'o ta kuna. %eng %spa no hay. C ya k'o le jun tinimit ruk' le taq soldados. %mor ya k'o le jun tinimit ruk' le taq soldados. %eng %spa esta el pueblo con los soldados. C ay, kikikamisaj juntiro le taq winaq. %mor ay, kikikamisaj juntiro le taq winaq. %eng %spa matan a todas las personas. C ya, pero, k'o le jun chik. %mor ya, pero, k'o le jun chik. %eng %spa ya, pero esta el otro. C xa k'o le, k'o le racho'ch jela le. %mor xa k'o le, k'o le racho'ch jela le. %eng %spa ya esta, esta su casa por alli. C ruk' le taq chikop, k'o le jun wakax. %mor ruk' le taq chikop, k'o le jun wakax. %eng %spa con los animales, esta la vaca. C le jun b'ur, ah, lixoqib' y ku'an. %mor le jun b'ur, ah, lixoqib' y ku'an. %eng %spa el burro, las mujeres, hace. C le jun b'arco, le jun mama b'arco. %mor le jun b'arco, le jun mama b'arco. %eng %spa el barco, ese un barco grande. C y k'o le taq ral, k'olik le ralku'al. %mor y k'o le taq ral, k'olik le ralku'al. %eng %spa tiene sus hijos, tiene, sus hijos del barco. C k'o le winaq, ke'e chuwach le b'arco. %mor k'o le winaq, ke'e chuwach le b'arco. %eng %spa estan las personas, se va delante del barco. C y kikib'ij ah, jachin le june, le jun rij. %mor y kikib'ij ah, jachin le june, le jun rij. %eng %spa dicen quien es el uno, el viejo. C achi y jasche ku'an e jun b'arco. %mor achi y jasche ku'an e jun b'arco. %eng %spa hombre y porque hace el barco. C ay, yamero xkisik jun b'arco, y chinim. %mor ay, yamero xkisik jun b'arco, y chinim. %eng %spa yamero recogieron un barco. C ri kuya le q'ayes, le taq joron, le. %mor ri kuya le q'ayes, le taq joron, le. %eng %spa y pronto da la hierba, las aguas. C taq chakach chupam le, le naj b'arco. %mor taq chakach chupam le, le naj b'arco. %eng %spa las canastas adentro del barco. C ya k'o le chij chuxe. %mor ya k'o le chij chuxe. %eng %spa esta la obeja debajo. R yojenik le jun b'arco le, chike. %mor yojenik le jun b'arco le, chike. %eng %spa se desarmo el barco, cual. N al Chay, tzijona k'ut. %mor al Chay, tzijona k'ut. %eng %spa Ros habla pues. Ch ay, k'o taj, le wech'ab'a'l. = ay, k'o taj, wetz'ab'al. %mor ay, /k'o: ta-j, w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. C ah, k'o le jun q'eb'al. %mor ah, k'o le jun q'eb'al. %eng %spa esta la tinaja. Ch no'a, no'a. = no'a, no'a. %mor no'a, no'a. %eng %spa ......... N k'o intaq wech'ab'al, b'ij k'ut al Chay. %mor k'o intaq wech'ab'al, b'ij k'ut al Chay. %eng %spa tengo mis juguetes, diga pues Ros. R naj atzyaq. %mor naj atzyaq. %eng %spa la ropita. *R18-31 Ch wech'ab'a'l k'ama. = wetz'ab'al kink'ama. %mor w/etz'an-b'al *k-0-*in/k'am-a. %eng %spa mi juguete voy a traer. C awetz'ab'al. %mor awetz'ab'al. %eng %spa tu juguete. R k'ole ratzyaq. %mor k'ole ratzyaq. %eng %spa tiene su ropa. Ch k'am inaj. = kink'am inaj. %mor *k-0-*in/k'am inaj. %eng %spa voy a traer. R al Chay, in k'ama ta le naj taq nu. %mor al Chay, in k'ama ta le naj taq nu. %eng %spa Ros, no voy a traer mis. R pakete. %mor pakete. %eng %spa paquete. N mamak'ut ta loq al Talin, Talin, Chay. %mor mamak'ut ta loq al Talin, Talin, Chay. %eng %spa no lo muestres, Catarina. Ch Talin. = Talin. %mor Talin. %eng %spa Catarina. C k'o linaj pas. %mor k'o linaj pas. %eng %spa esta la faja. N al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. N mak'ut a loq al Talin, mak'uta loq. %mor mak'ut a loq al Talin, mak'uta loq. %eng %spa no lo muestres Catarina, no lo muestres. N al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. Ch no, jun lamet. = no, jun lamet. %mor no, jun lamet. %eng %spa no, una b'otella. R ka'an taj, ka'an taj. %mor ka'an taj, ka'an taj. %eng %spa no lo hagas, no lo hagas. N al Chay, al Chay kak'ut ta chuwach. %mor al Chay, al Chay kak'ut ta chuwach. %eng %spa Ros, Ros, no se lo muestres. N e jun ak'al cha, kak'ut ta chuwach. %mor e jun ak'al cha, kak'ut ta chuwach. %eng %spa el ni¤o dice no se lo muestres. N le jun uy ay, chaya pa le. %mor le jun uy ay, chaya pa le. %eng %spa el uno, da en el. N kaxon, chaya pa le kaxon, chaya pa le. %mor kaxon, chaya pa le kaxon, chaya pa le. %eng %spa pongalo en el cajon. N kaxon. %mor kaxon. %eng %spa pongalo en el cajon. R xa xulik. %mor xa xulik. %eng %spa ya llego. N Chaya kan pa le kaxon, al Chay. %mor Chaya kan pa le kaxon, al Chay. %eng %spa pongalo en el cajon, Ros. N chaku'u kanoq, Chaya chila. %mor chaku'u kanoq, Chaya chila. %eng %spa escondalo, pongalo alla. C jas k'o pa le chim? %mor jas k'o pa le chim? %eng %spa que hay en el mefate. R ma ka'antaj. %mor ma ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. C jas k'o pa le chim, al Chay? %mor jas k'o pa le chim, al Chay? %eng %spa que hay en el metate, Ros? *R18-32 N al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch li'. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. N kuwij al Chay. %mor kuwij al Chay. %eng %spa apurate Ros. P te kawilo we x'ek cha. %mor te kawilo we x'ek cha. %eng %spa despues lo ves si se van. C al chay, ta saj jewa. %mor al chay, ta saj jewa. %eng %spa Ros, venga aca. R te kla'an e junq'e, le kisb'al. %mor te kla'an e junq'e, le kisb'al. %eng %spa despues nos haces el nuestro el final. P jawi x'e wi, al Chay? k'otaj? %mor jawi x'e wi, al Chay? k'otaj? %eng %spa donde se fue Rosaria? no hay? Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C tasaj jewe, al chay, tasaj jewa. %mor tasaj jewe, al chay, tasaj jewa. %eng %spa venga aca, Ros, venga aca. N xt ka'an taj, kach'ay taj. %mor xt ka'an taj, kach'ay taj. %eng %spa no lo hagas, no lo pegues. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. R jas ka'anchik le warko, ah. %mor jas ka'anchik le warko, ah. %eng %spa que hace el barco. R kaqa'anik. %mor kaqa'anik. %eng %spa sube. N kata k'ut kasik'ix uwach ewuj cha. %mor kata k'ut kasik'ix uwach ewuj cha. %eng %spa vas a oir que van a leer el libro. R kaqa chike. %mor kaqa chike. %eng %spa se lo vamos a dar. C ya, kikiya le taq jastaq chupam. %mor ya, kikiya le taq jastaq chupam. %eng %spa ponenlos cosas adentro. C le b'arco, k'ole, jas uwach k'olik. %mor le b'arco, k'ole, jas uwach k'olik. %eng %spa del barco, esta el que hay. Ch al Talin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. C k'o linaj chim, k'o linaj che, k'o. %mor k'o linaj chim, k'o linaj che, k'o. %eng %spa esta el metate, esta el arbolito. C le jun me's, k'o linaj chikach jas. %mor le jun me's, k'o linaj chikach jas. %eng %spa el gato, esta la canostia. C k'o chupam le chikaj. %mor k'o chupam le chikaj. %eng %spa esta adentro arriba. R jetaq verdulo. %mor jetaq verdulo. %eng %spa las verduras. *R18-33 C ah, k'o le manzan. %mor ah, k'o le manzan. %eng %spa si esta la manzana. R masa'n, tura's, tura's. %mor masa'n, tura's, tura's. %eng %spa manzana, durazno, durazno. C jas uwach le june? %mor jas uwach le june? %eng %spa que es ese uno? R y kinchob' taj. %mor y kinchob' taj. %eng %spa no lo se. C le jun kar. %mor le jun kar. %eng %spa el pescado. R kar. %mor kar. %eng %spa pescado. P kar. %mor kar. %eng %spa pescado. R jun q'eb'al. %mor jun q'eb'al. %eng %spa una tinaja. C ka'. %mor ka'. %eng %spa nuestro. Ch ch'ux, ab'al. = q'eb'al. %mor /q'e-b'al. %eng %spa sientate tu tinaja. C le jun aq. %mor le jun aq. %eng %spa la gallina. R jun aq. %mor jun aq. %eng %spa una gallina. C no, le rij lu aq. %mor no, le rij lu aq. %eng %spa no, detras de su gallina. R le rij le aq. %mor le rij le aq. %eng %spa detras de la gallina. C le naj tz'i. %mor le naj tz'i. %eng %spa el perrito. R tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. C y ya kewa'ik. %mor y ya kewa'ik. %eng %spa ya comen. R ya kewa'ik ya kaqan minister. %mor ya kewa'ik ya kaqan minister. %eng %spa ya comen, es necesario. R inaj ike. %mor inaj ike. %eng %spa la comida. C k'o lenaj me's pa le ixoq. %mor k'o lenaj me's pa le ixoq. %eng %spa esta el gatito en la mujer. N b'uro, jo. %mor b'uro, jo. %eng %spa bueno, vamos. R chakatisaj, ka'an ale. %mor chakatisaj, ka'an ale. %eng %spa prendalo, haces eso. C yaj, kepit, kepe juntiro le taq. %mor yaj, kepit, kepe juntiro le taq. %eng %spa ya viene, vienen todos los. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animales. R ya, juntiro kepetik. %mor ya, juntiro kepetik. %eng %spa todos vienen. C juntiro, y juntiro le elepant. %mor juntiro, y juntiro le elepant. %eng %spa todo y todos los elefantes. *R18-34 Ch ay la wi nana. = ay la wi nana. %mor ay la wi nana. %eng %spa tu pelo mama. R le panta. %mor le panta. %eng %spa elefante. C le taq tz'ikin k'o jelale. %mor le taq tz'ikin k'o jelale. %eng %spa los pajaros estan por alli. C le taq ratzyaq k'o chux. %mor le taq ratzyaq k'o chux. %eng %spa sus ropas estan debajo. C chuwe. %mor chuwe. %eng %spa a mi. R maxel tej le ratzyaq la wal. %mor maxel tej le ratzyaq la wal. %eng %spa no salio la ropa de mi hija. R kuje. %mor kuje. %eng %spa tambien. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. R wiri kinkoj in. %mor wiri kinkoj in. %eng %spa donde esta lo uso yo. Ch inkoj in. = kinkoj in. %mor *k-0-in/koj in. %eng %spa lo uso yo. R no kota, kota. %mor no kota, kota. %eng %spa no, no hay. R k'o tu peraj awaldi kolik. %mor k'o tu peraj awaldi kolik. %eng %spa no esta el perraje de tu hija. C jawi k'uwi. %mor jawi k'uwi. %eng %spa donde esta. Ch lixoq pa miq'ina yaa. = lixoq pa miq'ina yaa. %mor lixoq pa miq'ina yaa. %eng %spa la mujer en el b'a¤o. C pami kinia ya. %mor pami kinia ya. %eng %spa en el ba¤o. Ch aya paje. = aya paje. %mor aya paje. %eng %spa asi en la casa. P a kakoj q'eq chirij. %mor a kakoj q'eq chirij. %eng %spa le pones jabon. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P a kako qeq chirij. %mor a kako qeq chirij. %eng %spa le pones jabon. R m, kacha. %mor m, kacha. %eng %spa diga. Ch m leh. = m leh. %mor m leh. %eng %spa ese. C le le jawi kape wi. %mor le le jawi kape wi. %eng %spa ese, donde viene. C le naj chachal. %mor le naj chachal. %eng %spa el corral. R le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C ah jeh. %mor ah jeh. %eng %spa ah si. Ripa Ayutla. %mor Ayutla. %eng %spa en Ayutla. *R18-35 Ch pa Ayutala pe wih. = pa Ayutla xpe wi. %mor pa Ayutla *x-0/pet wi. %eng %spa vino de Ayutla. C jachin xa'o. %mor jachin xa'o. %eng %spa quien lo dio. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jachin xa'on. %mor jachin xa'on. %eng %spa quien lo dio. Ch loq' nuk'axel. = xuloq' e nuk'axel. %mor *x-0-*u/loq' *e nu-k'axel. %eng %spa lo compro mi tocaya. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C jachin xa,xa'o la chachal. %mor jachin xa,xa'o la chachal. %eng %spa quien dio el collar. P jachin xyowik cha? %mor jachin xyowik cha? %eng %spa quien lo dio dice? R ate are le watit. %mor ate are le watit. %eng %spa es mi abuelita. Ch no a perie, loq' mal k'axel al Talin. = no a pedro xloq mal luk'axel taj talin. %mor no a pedro *x-0/loq'-PASS1 mal *le *u-k'axel taj talin. %eng %spa no pedro tocaya de Catarina. R are le watit. %mor are le watit. %eng %spa mi abuelo. P jachin uk'axel. %mor jachin uk'axel. %eng %spa quien es su tocaya. Ch u k'axel, lu chel. = lu kaxel. %mor lu kaxel. %eng %spa tocaya. P la walib'. %mor la walib'. %eng %spa tu suegra. Ch m walib', le walib'. = m walib', le walib'. %mor m walib', le walib'. %eng %spa mi suegra, mi suegra. R naj wich walib' kacha. %mor naj wich walib' kacha. %eng %spa mi suegra peque¤a dice. Ch mal, mal, lupexa. = mal lupes. %mor mal lupes. %eng %spa por su paso. R b'ay, kapetike, te loq, jun che le kapetike. %mor b'ay, kapetike, te loq, jun che le kapetike. %eng %spa viene, quitate un palo viene. P iya' nk'ota awe at al Chay? jasche? %mor iya' nk'ota awe at al Chay? jasche? %eng %spa no tiene ud. Rosaria? porque? Ch no, o nuchachal. = k'o nuchachal. %mor no, /k'o: nu-chachal. %eng %spa tengo collar. P n k'o ta pesa ate? %mor n k'o ta pesa ate? %eng %spa no tienes peso. Ch k'o taj nupexa. = n k'o: ta nupes. %mor *n /k'o: ta-!j nu-pes. %eng %spa no tengo peso. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? R karaj ta le watit. %mor karaj ta le watit. %eng %spa no quiere mi abuela. Ch araj taj le watit. = ma karaj ta le watit. %mor *ma *k-0-r/aj ta-!j le w-atit. %eng %spa no quiere mi abuelita. Ch loq nupexa. = kuloq' nupes. %mor *k-0-*u/loq' nu-pes. %eng %spa compra mi peso. *R18-36 P y ku la nan? %mor y ku la nan? %eng %spa y tu mama. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P y ku la nan? a karaj. %mor y ku la nan? a karaj. %eng %spa y tu mama? si quiere. R xa wi nu chachal. %mor xa wi nu chachal. %eng %spa es mi corral. Ch karaj taj nunan loq' max nupexa. = ma karaj ta le nunan kuloq' mas nupes. %mor *ma k-0-r/aj ta-!j *le nu-nan *k-0-*u/loq' mas nu-pes. %eng %spa no quiere mi mama que compren mas pesas. C ya k'o le komatz, ma kinkowin ta. %mor ya k'o le komatz, ma kinkowin ta. %eng %spa ya esta la culebra, no puedo. C kinwilo, ma kinkuwinik kinwilo. %mor kinwilo, ma kinkuwinik kinwilo. %eng %spa lo ves, no puedo lo ves. Ch al talin, k'o muyek ch'uqu wach. = al talin, k'o le numuyek chach'uqu luwach. %mor al talin, /k'o: *le nu-muye'k *ch-0-*a/ch'uq-u *le *u-wach. %eng %spa teng mi mu¤eco tapa su ojo. R xa kinkowin in kinwilo, Telimpe. %mor xa kinkowin in kinwilo, Telimpe. %eng %spa puedo yo lo veo. C ay, le naj muyek. %mor ay, le naj muyek. %eng %spa el mu¤eco. C jawi xpe wi le muyek? %mor jawi xpe wi le muyek? %eng %spa donde viene el mu¤eco? Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R ay, kaqalajenike. %mor ay, kaqalajenike. %eng %spa se ve. Ch pele, pele Xelaju. = xa xpe Xelaju. %mor *xa *x-0/pet Xelaju. %eng %spa ya viene de Xela. R kinwar na ka waqe. %mor kinwar na ka waqe. %eng %spa no voy a dormir. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa chix. R kinwar ne wa. %mor kinwar ne wa. %eng %spa me voy a dormir. C kawarik, utz b'a, a kawilo. %mor kawarik, utz b'a, a kawilo. %eng %spa duerme, esta bien, lo ves. P jas uwache al Chay leh? %mor jas uwache al Chay leh? %eng %spa que es Rosaria? Ch lee, le taq q'aq ama leh. = le jetaq q'aq an rumal le. %mor le jetaq q'aq *x-0/b'an-PASS1 *r-*umal le. %eng %spa los fuegos lo hicieron. R ay, jun q'an cha, jun q'an cha. %mor ay, jun q'an cha, jun q'an cha. %eng %spa un amarillo dice, un amarillo. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C ma ka'antaj, nojim. %mor ma ka'antaj, nojim. %eng %spa no lo hagas, poco a poco. R nojim, jachin e k'ok e uqab'. %mor nojim, jachin e k'ok e uqab'. %eng %spa poco a poco quien llora a su mano. Ch q'an taj ab'ab'. = in taq ak'alab'. %mor in taq ak'alab'. %eng %spa los ni¤os. *R18-37 C k'o le taq b'oj chupam. %mor k'o le taq b'oj chupam. %eng %spa estan las ollas adentro. Ch le jun ox lee, jun ox lee, xok. = jun oso le. %mor jun oso le. %eng %spa el oso ve, el oso. Ch le, jun koj lee, jun koj lee. = le, jun koj lee, jun koj lee. %mor le, jun koj lee, jun koj lee. %eng %spa el leon ve, un leon. R jun koje, jawi k'o wi le jun koje? %mor jun koje, jawi k'o wi le jun koje? %eng %spa un leon, donde esta el leon. C k'o le jun k'uk, jelale. %mor k'o le jun k'uk, jelale. %eng %spa hay una ardilla por alli. Ch talin lee, jun koj lee. = talin lee, jun koj lee. %mor talin lee, jun koj lee. %eng %spa Catarina un leon. R ri, ay jun koj. %mor ri, ay jun koj. %eng %spa aqui un leon. C le jun tz'i. %mor le jun tz'i. %eng %spa un perro. R laj e, sib'ilaje. %mor laj e, sib'ilaje. %eng %spa mira hay muchos. Ch Talin jat. = Talin jat. %mor Talin /jat. %eng %spa no tiene pelo. Ch taj uwi. = ma k'o ta luwi. %mor *ma /*k'o: ta-!j *le u-wi. %eng %spa no tiene pelo. C y le taq ch'o, k'o. %mor y le taq ch'o, k'o. %eng %spa los ratones. P k'o kumatze. %mor k'o kumatze. %eng %spa hay culebras. Ch taq, taq ach'o wari. = taq, taq ach'o wari. %mor taq, taq ach'o wari. %eng %spa son ratones estos. C le taq kumatz. %mor le taq kumatz. %eng %spa las culebras. Ch taq ch'o tij le me'x chah. = le jetaq ch'o ketij mal le me's cha. %mor *le jetaq ch'o *k-*e/tij-PASS1 *r-umal le me's /cha. %eng %spa los ratones son comidas para los gatos. C ma kikitij taj. %mor ma kikitij taj. %eng %spa no lo comen. Ch wari. = le wari. %mor *le wari. %eng %spa esto. N al Talin, jama le si'. %mor al Talin, jama le si'. %eng %spa Catarina, anda a traer la le¤a. P jawi le me'sa? %mor jawi le me'sa? %eng %spa donde la mesa? C jawi le me's? %mor jawi le me's? %eng %spa donde esta la mesa? Ch k'o chiri, kamixan chah. = k'o chiri, kamisan cha. %mor /k'o: chiri, /kam-isa-n /cha. %eng %spa esta aqui, yamisan dice. C jawi le me's, ah, k'o linaj ixjut. %mor jawi le me's, ah, k'o linaj ixjut. %eng %spa donde esta la mesa, esta el gusano. C jelale. %mor jelale. %eng %spa por alli. R k'o pa le qak'un. %mor k'o pa le qak'un. %eng %spa esta en la obscuridad. C la kut, a utz kawil le ixjut. %mor la kut, a utz kawil le ixjut. %eng %spa ya ves te gusta el gusano. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. *R18-38 C utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch uy, k'ut taj rib' jun jun koj ta. = ma kuk'ut ta rib' le jun koj. %mor *ma *k-0-*u/k'ut ta-!j r-ib' *le jun koj. %eng %spa no se nuestra el leon. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P kawilo k'o pa jun kaxon. %mor kawilo k'o pa jun kaxon. %eng %spa ves que esta en el cajon. C le. %mor le. %eng %spa ese. Ch k'o pet kix kaxon. = k'o pa le kaxon. %mor /k'o: *pa *le kaxon. %eng %spa esta en el cajon. P le, chawilo le. %mor le, chawilo le. %eng %spa lo ves. Ch b'ej ub'i le kach'yaaq. = kikiyab'ej wi le katzyaq. %mor *k-0-*ki/yab'ej wi le k-atzyaq. %eng %spa parados su ropa. R laj, jassach nan? %mor laj, jassach nan? %eng %spa que es mama? R k'o lu swetr. %mor k'o lu swetr. %eng %spa tiene su sweter. N le swetr, jawi k'o wi? %mor le swetr, jawi k'o wi? %eng %spa el sweter, donde esta? Ch ay, keb' ki le loj. = keb' kireloj. %mor keb' kireloj. %eng %spa 2 relojes. Ch a Pedra chij. = a Pedra chij. %mor a Pedra chij. %eng %spa verdad Pedro. P al chay chij. %mor al chay chij. %eng %spa Rosario, verdad. Ch a Pedra chij. = a Pedra chij. %mor a Pedra chij. %eng %spa verdad Pedro. P al Chay chij. %mor al Chay chij. %eng %spa verdad Rosaria. Ch a Pedya chij, a Pedya chij. = a Pedya chij, a Pedya chij. %mor a Pedya chij, a Pedya chij. %eng %spa Pedro verdad, Pedro verdad. P a tzij al Chay chij? %mor a tzij al Chay chij? %eng %spa es cierto Rosaria de veras. Ch Pedya chij. = Pedya chij. %mor Pedya chij. %eng %spa verdad Pedro. P chij, chij al Chay. %mor chij, chij al Chay. %eng %spa verdad, verdad Ros. Ch a Pedya chij, Pedya chij. = a Pedya chij, Pedya chij. %mor a Pedya chij, Pedya chij. %eng %spa verdad Pedro, Pedro verdad. R kuloq, chin gada chateloq. %mor kuloq, chin gada chateloq. %eng %spa sientate, quitate. Ch chinyada ya qan chapam. = chingada kinya chapam. %mor chingada *k-0-*in/ya' chi-a-pam. %eng %spa chingado lo pongo adentro. Ch chinyad ya chapam. = chingada kinya chapam. %mor chingada *k-0-*in/ya' chi-a-pam. %eng %spa chingado lo pongo adentro. Ch chin ya da ya chapam. = chingada kinya chapam. %mor chingada *k-0-*in/ya' ch-a-pam. %eng %spa chingado lo pongo adentro. P lay we kattzaqik, b'ay. %mor lay we kattzaqik, b'ay. %eng %spa si te caes, baya. *R18-39 N di makajik ta chele raqan. %mor di makajik ta chele raqan. %eng %spa no lo hales del pie. N we xtzeqopitaj loq. %mor we xtzeqopitaj loq. %eng %spa si se cae. R no che makuya ta pase chuwech. %mor no che makuya ta pase chuwech. %eng %spa porque no me da paso. N uy makatoqij ta kune lo lere al chaya le. %mor uy makatoqij ta kune lo lere al chaya le. %eng %spa no quites el de Ros. Ch b'aya ya taj pax charech Mempil. = b'aya ma kaya taj le pas charech Mempil. %mor b'aya *ma *k-0-*a/ya' ta-j *le pas chi-r-e-ch Mempil. %eng %spa no le des el paso a Mempil. Ch k'amo charecha. = k'amo charecha. %mor k'amo charecha. %eng %spa por el. Ch aya ya taj parex charech. = pares ma kaya taj charech. %mor pares *ma *k-0-*a/ya' ta-j chi-r-e-ch. %eng %spa por eso no se lo des. P jas pe lu b'i le junaj mu'se. %mor jas pe lu b'i le junaj mu'se. %eng %spa como se llama ese ladino. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. N ki kinam. %mor ki kinam. %eng %spa su mama. Ch no paxo chiriya. = no paso chiri ya. %mor no paso chiri ya. %eng %spa no hay paso aqui. Ch qaj b'e wi yal. = naqaj kab'e wi ya. %mor naqaj *k-0/b'e wi ya. %eng %spa se va cerca dice. C chare'. %mor chare'. %eng %spa asi. N u jas uwach ka'ano le ay. %mor u jas uwach ka'ano le ay. %eng %spa que es lo que quieres. P inaj eja le. %mor inaj eja le. %eng %spa por alli. N eja pa. %mor eja pa. %eng %spa judio verdad. C ku'an jun avion. %mor ku'an jun avion. %eng hace un avion. %mor un avion. %eng Ch eja taj lalee k'o chi. = ma eja taj lare k'o chiri. %mor *ma eja ta-j le are /k'o: chiri. %eng %spa no es judio el que esta aqui. N chaya nkaya ta le xaqol chirij. %mor chaya nkaya ta le xaqol chirij. %eng %spa Ros no le des lodo encima. N inaj a muyek. %mor inaj a muyek. %eng %spa tu mu¤eco. Ch la kama taq lalee. = le kak'ama le taq la le. %mor le *k-0-*a/k'am-a le taq la le. %eng %spa vas a traer eso. N uy, esa le tajin katijo le. %mor uy, esa le tajin katijo le. %eng %spa que es lo que estas comiendo. Ch taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa nada. C uy a chocolat. %mor uy a chocolat. %eng %spa chocolate. R a sucal. %mor a sucal. %eng %spa azucar. N qana chawe kamik, at b'a tajin kal k'isowik. %mor qana chawe kamik, at b'a tajin kal k'isowik. %eng %spa espera, ahora, estas poniendo. *R18-40 N qana chawe kamik. %mor qana chawe kamik. %eng %spa espera ahora. C le june, jas k'o pa le naj b'oj. %mor le june, jas k'o pa le naj b'oj. %eng %spa este uno, que hay en la olla. R kaq la xan. %mor kaq la xan. %eng %spa ladrillo. C chocolat taj. %mor chocolat taj. %eng %spa no es chocolate. R m. %mor m. %eng %spa m. C chocolate taj. %mor chocolate taj. %eng %spa no es chocolate. R kexu. %mor kexu. %eng %spa queso. P .... %mor .... %eng %spa .... N a tzije kikib'ije jun taq. %mor a tzije kikib'ije jun taq. %eng %spa es cierto que dicen unas. N al tomab' je la. %mor al tomab' je la. %eng %spa muchachas por alla. Ch ula put. = ula put. %mor ula put. %eng %spa hola puta. P jak'om. %mor jak'om. %eng %spa recado. Ch jako'm. = jako'm. %mor /jak-o'm. %eng %spa recado. N pajk'om. %mor pajk'om. %eng %spa recado. C aki. %mor aki. %eng %spa si es dulce. N al Lin k'oma chapa paja. %mor al Lin k'oma chapa paja. %eng %spa Catarina no vayas a tentar en la casa. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Rosaria, Rosaria. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P katij ate jak'om. %mor katij ate jak'om. %eng %spa come ud. el recado. Ch tij ata le jak'om. = katij at le jakom. %mor *k-0-*a/tij at le /jak-om. %eng %spa come ud. recado. Ch tij ruk' lawah. = katij ruk' lawa. %mor *k-0-*a/tij r-uk' le a-wa. %eng %spa comes con tortilla. N katij ruk' awa chi. %mor katij ruk' awa chi. %eng %spa comes con tortilla dice. R kajok'o kacha kaqamumej kalcha. %mor kajok'o kacha kaqamumej kalcha. %eng %spa lo mueles, lo tenemos en la boca diga. P ay leche. %mor ay leche. %eng %spa leche. R m. %mor m. %eng %spa m. *R18-41 P leche, leche. %mor leche, leche. %eng %spa leche, leche. N jas tajin kutijo da. %mor jas tajin kutijo da. %eng %spa que esta comiendo muchacho. P lech tajin kutijo. %mor lech tajin kutijo. %eng %spa esta tomando leche. N jawi xak'oma wi le leche. %mor jawi xak'oma wi le leche. %eng %spa donde fuistes a traer leche. C jas ka'ano, al chay. %mor jas ka'ano, al chay. %eng %spa que haces Ros. Ch nan leh ay nu waa. = nan leh ay nu waa. %mor nan leh ay nu waa. %eng %spa mira mama, mi tortilla. N jas k'o che lu qab' di. %mor jas k'o che lu qab' di. %eng %spa que hay en tu mano muchacho. N jas k'o che la qab'. %mor jas k'o che la qab'. %eng %spa que hay en tu mano. C la wa. %mor la wa. %eng %spa tu comida. Ch nan, no nan, no nan. = nan, no nan, no nan. %mor nan, no nan, no nan. %eng %spa mama, no mama, no mama. Ch le lecha, no nan, no nan. = le lecha, no nan, no nan. %mor le lecha, no nan, no nan. %eng %spa la leche, no mama, no mama. Ch no nan le xucal. = la sucal. %mor la sucal. %eng %spa no mama el azucar. N le lecha chi, kesa ruk'a'am. %mor le lecha chi, kesa ruk'a'am. %eng %spa la leche dice, lleva queso. P kesa ya. %mor kesa ya. %eng %spa queso. N m. %mor m. %eng %spa m. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch relaq'aj nan puxa wuxiwa l Talin. = xrelaq'aj nan pura awusiwa lal Talin. %mor *x-0-r/elaq'a-j nan pura awusiwa *le al Talin. %eng %spa lo ha rob'ado, pura ab'usiva Catarina. Ch relaq'aje lu kexa. = xrelaq'aj le kesa. %mor *x-0-r/elaq'a-j le kesa. %eng %spa rob'o el queso. C xrelaqaj. %mor xrelaqaj. %eng %spa lo robo. Ch k'o taj chiqech che lechilada. = n k'o ta chiqech che lenchilada. %mor *n /k'o: ta-!j chi-q-e-ch che le enchilada. %eng %spa no tienen que ver nada a eso de la enchilada. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. P katij at enchilada. %mor katij at enchilada. %eng %spa come ud. la enchilada. Ch tij ata le chilada. = katij at le enchilada. %mor *k-0-*a/tij at le enchilada. %eng %spa come ud. la enchilada. Ch kawaj? = kawaj? %mor k-0-aw/aj? %eng %spa quieres? *R18-42 Ch tij Mempl le chilada. = kutij le Mempl le enchilada. %mor *k-0-*u/tij *le Mempl le enchilada. %eng %spa come el Mempl la enchilada. P chata impe chare le. %mor chata impe chare le. %eng %spa pidaselo. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P chata impe chare akutijo. %mor chata impe chare akutijo. %eng %spa preguntaselo si lo come. Ch xaq'ol nu q'ab' leh. = xaq'ol nu q'ab' leh. %mor xaq'ol nu q'ab' leh. %eng %spa esta sucio mi mano. P chata chare a kutijo. %mor chata chare a kutijo. %eng %spa preguntaselo si lo come. Ch tij at le xaq'oj. = a katij at le xaq'ol. %mor *a *k-0-*a/tij at le xaq'ol. %eng %spa come ud. el lodo. P jas ub'i. %mor jas ub'i. %eng %spa como se llama. Ch are e le xaq'ol t'ake paware. = are e le xaq'ol t'ake paware. %mor are e le xaq'ol 0/t'ak-e pa a-ware. %eng %spa el lodo se quedo en tus dientes. P al chay, al chay, jas ub'i. %mor al chay, al chay, jas ub'i. %eng %spa Ros, Ros, como se llama. P le junaj mu'se. %mor le junaj mu'se. %eng %spa el ladino. Ch me'l ub'i. = me'l ub'i. %mor me'l ub'i. %eng %spa se llama Mel. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas ub'i lu tat. %mor jas ub'i lu tat. %eng %spa como se llama su papa. Ch don karix wiloh. = Don Carlos xinwilo. %mor Don Carlos *x-0-inw/il-o. %eng %spa vi a don Carlos. P nk'ulu nan. %mor nk'ulu nan. %eng %spa y tu mama. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jas ub'i lu nan. %mor jas ub'i lu nan. %eng %spa como se llama su mama. Ch al tarex ub'i. = al tares ub'i. %mor al tares ub'i. %eng %spa se llama Teresa. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch al tarex ab'i. = al tares ub'i. %mor al tares ub'i. %eng %spa se llama Teresa. P nk'ula tat choqa charech. %mor nk'ula tat choqa charech. %eng %spa y tu papa digale. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nkula tat choqa chare, al chay. %mor nkula tat choqa chare, al chay. %eng %spa y tu papa digale Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R18-43 P a wetam Castilla at. %mor a wetam Castilla at. %eng %spa ud. sabe castellano. Ch wetam taj. = wetam taj. %mor w/eta-m ta-j. %eng %spa no lo se. P mawe tam taj. %mor mawe tam taj. %eng %spa no lo sabes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C iya maja. %mor iya maja. %eng %spa asi todavia no. P ma ka'an taj ay. %mor ma ka'an taj ay. %eng %spa no lo hagas. C ka'an la wa. %mor ka'an la wa. %eng %spa haces tu comida. P kaxaq'olir k'ulo le naj a muyek. %mor kaxaq'olir k'ulo le naj a muyek. %eng %spa ensucias tu mu¤eco. P le kachapo ch'aja la q'ab'. %mor le kachapo ch'aja la q'ab'. %eng %spa lo agarras, lava tu mano. C ya jawi k'owi. %mor ya jawi k'owi. %eng %spa donde esta. P jachaja pa jaron. %mor jachaja pa jaron. %eng %spa anda a lavarlo en el agua. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachaja pa jaron. %mor jachaja pa jaron. %eng %spa anda a lavarlo en el agua. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. N qana al chay, qana al chay. %mor qana al chay, qana al chay. %eng %spa espera Ros, espera Ros. N chawiyex taj na. %mor chawiyex taj na. %eng %spa esperalo. C jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam. %eng %spa que hay adentro. N k'ax k'u la qab'. %mor k'ax k'u la qab'. %eng %spa te duele tu mano. P exa ma k'o taje. %mor exa ma k'o taje. %eng %spa no hay ve. N xa karaj paq'ik, ko da. %mor xa karaj paq'ik, ko da. %eng %spa quiere en el dia, no hay. N le taq'a jal si'. %mor le taq'a jal si'. %eng %spa no esta la le¤a de la costa. P are pu taq'ajal si' la le. %mor are pu taq'ajal si' la le. %eng %spa y eso es la le¤a de la costa. N are k'ut. %mor are k'ut. %eng %spa es pues. P iya, a k'o k'ute kakojik. %mor iya, a k'o k'ute kakojik. %eng %spa y hay quien lo use. N ja. %mor ja. %eng %spa que. P ako le rachaq. %mor ako le rachaq. %eng %spa y tiene brasas. *R18-44 N k'o la, m k'o pa convento da, pero. %mor k'o la, m k'o pa convento da, pero. %eng %spa hay, esta en el convento. N puro xaqanaq. %mor puro xaqanaq. %eng %spa solo clase. P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. N puro k'isis, laj peina. %mor puro k'isis, laj peina. %eng %spa solo sipres. P joropa taq k'ut? %mor joropa taq k'ut? %eng %spa y cuanto son. C ya. %mor ya. %eng %spa asi. N a ocho veinte cinco le tare. %mor a ocho veinte cinco le tare. %eng %spa 8.25 la fusca. C ya chachoja qab'? ya xachaj aqab'? %mor ya chachoja qab'? ya xachaj aqab'? %eng %spa ya lavastes tu mano, lavastes tu mano. C n k' la maye, muyek. %mor n k' la maye, muyek. %eng %spa y tu mu¤eco. P jawi kak'ayix wi? %mor jawi kak'ayix wi? %eng %spa en donde lo vendieron? N chakap kaqa tani chi chakap. %mor chakap kaqa tani chi chakap. %eng %spa chacap, va a pasar en chacap. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. N keqasaj kan eqe. %mor keqasaj kan eqe. %eng %spa vamos a sacar el de nosotros. P n kok ta b'a la wa jewa? %mor n kok ta b'a la wa jewa? %eng %spa no entrara aqui. N no, ma kok tu la jewa? %mor no, ma kok tu la jewa? %eng %spa no, no llora por aca. Ch chaq rech ku'an chi ri'chah. = xaq rech ku'an chiri cha. %mor xaq r-e-ch k-0-u/b'an chiri /cha. %eng %spa es de el hace aqui ve. P jawi xuk'am wi linaj ak'al le al chay? %mor jawi xuk'am wi linaj ak'al le al chay? %eng %spa en donde trajo al ni¤o Rosario? Ch ya queremos paxtel, a queremoas paxtel. = ya queremos pastel. %mor ya /quere-mos pastel. %eng %spa ya queremos pastel. C a kawaj pastel? %mor a kawaj pastel? %eng %spa quieres pastel? P a katij at e pastel? %mor a katij at e pastel? %eng %spa come ud. pastel? C ma katij taj. %mor ma katij taj. %eng %spa no lo comes. P al chay, jawi xak'am wi linaj ka rih? %mor al chay, jawi xak'am wi linaj ka rih? %eng %spa Ros, en donde trajistes esta piedra de moler? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xak'am wih? %mor jawi xak'am wih? %eng %spa donde lo trajistes? Ch naj ka ri? = le naj ka ri. %mor le naj ka ri. %eng %spa esta piedra. P je'. %mor je'. %eng %spa si. *R18-45 Ch naj ka ri? = linaj ka ri? %mor linaj ka ri? %eng %spa esta piedra? P je'. %mor je'. %eng %spa si. Ch k'am kuk' e Manoy kelaq'aj. = xqik'am kuk' e Manoy xqelaq'aj. %mor *x-0-qi/k'am k-uk' e Manoy *x-0-q/elaq'a-j. %eng %spa lo trajeron con Manola, lo rob'aron. P n k'o le mas ntaq etz'ab'al jas le riri? %mor n k'o le mas ntaq etz'ab'al jas le riri? %eng %spa hay mas juguete como esto. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Rosaria. C ay, xtzaqik. %mor ay, xtzaqik. %eng %spa se cayo. P n ku le mas? %mor n ku le mas? %eng %spa y los demas? Ch nan le? = nan le? %mor nan le? %eng %spa mira mama. N uy, laj chenka lali le. %mor uy, laj chenka lali le. %eng %spa es muy bonita la muchacha. Ch karaj nan le? = karaj nan le? %mor k-0-r/aj nan le? %eng %spa quiere mama? N ay, la k'ute. %mor ay, la k'ute. %eng %spa ya ves. C oy, tzaq, a utz kawilo? %mor oy, tzaq, a utz kawilo? %eng %spa oy se cayo te gusta? P al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Rosaria. Ch u a xelik. = u a xelik. %mor u a x-0/el-ik. %eng %spa si salio. P al Chay, a k'o chi la watzyaq re le. %mor al Chay, a k'o chi la watzyaq re le. %eng %spa Ros, tienes ropa para la. P nimaq'ij? al chay, a k'o chi lawatzyaq. %mor nimaq'ij? al chay, a k'o chi lawatzyaq. %eng %spa fiesta, Rosaria ya tienes tu ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a k'o chi lawatzyaq? %mor a k'o chi lawatzyaq? %eng %spa ya tienes tu ropa? Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. P k'ak'? %mor k'ak'? %eng %spa nuevo? Ch k'ak'? = k'ak'? %mor k'ak'? %eng %spa nuevo? C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch k'o chiri? = k'o chiri? %mor /k'o: chiri? %eng %spa tengo aqui. Ch wejnaj. = chinawiyej an. %mor *ch-*in-aw/iye'-j an. %eng %spa esperame. C jelale? %mor jelale? %eng %spa por alli. Ch jela le ya kinch'ob'oh. = jela le ya kinch'ob'oh. %mor jela le ya k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa por alli lo se. P al Chay, al chay, jachin achoqe la sute? %mor al Chay, al chay, jachin achoqe la sute? %eng %spa Ros, de quien es la servilleta? *R18-46 P ma tzaq b'ik, b'ay. %mor ma tzaq b'ik, b'ay. %eng %spa no le caigas. C matzaq b'ik, b'ay. %mor matzaq b'ik, b'ay. %eng %spa no lo botes. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P katuchapo cha we jewi xattzaq b'ik. %mor katuchapo cha we jewi xattzaq b'ik. %eng %spa te agarra si te caes. Ch ah noh, kintij jun b'irinkah. = ah noh, kintij jun b'irinkah. %mor ah noh, k-0-in/tij jun b'irinkah. %eng %spa ah no, voy a b'rincar. P jawi k'u wi lawatzyaqee? %mor jawi k'u wi lawatzyaqee? %eng %spa donde esta tu ropa? Ch k'o chiri. = k'o chiri. %mor /k'o: chiri. %eng %spa esta aqui. P le jawi? %mor le jawi? %eng %spa ese, donde? Ch u, k'o pa le kaxon. = u, k'o pa le kaxon. %mor u, /k'o: pa le kaxon. %eng %spa esta en el cajon. C xa k'o ratzyaq le Milia. %mor xa k'o ratzyaq le Milia. %eng %spa tiene la ropa Emilia. Ch puch kincho'b'o ya. = puch kincho'b'o ya. %mor pu-ch k-0-in/cho'b'-o ya. %eng %spa lo se. C le june, k'ak'? %mor le june, k'ak'? %eng %spa el nuevo? P kak' pu le june mak'ak' taj. %mor kak' pu le june mak'ak' taj. %eng %spa nuevo. Ch k'ak' taj. = k'ak' taj. %mor k'ak' taj. %eng %spa no es nuevo. C a k'ak le jun aperaj? %mor a k'ak le jun aperaj? %eng %spa si es nuevo tu perraje? P a k'ak' awe at? %mor a k'ak' awe at? %eng %spa si es nuevo el tuyo. Ch pa minaq'ij k'ak' a nuperaj cha? = pa nimaq'ij k'ak' a nuperaj cha? %mor pa nimaq'ij k'ak' a nu-peraj /cha? %eng %spa en la fiesta es nuevo mi perraje. Ch wileh, la Talin le kok chuwech laqa. = wileh, la Talin le kok chuwech laqa. %mor wileh, la Talin le k-0/ok chi-w-e-ch laqa. %eng %spa donde?, tiene que entrar. R pa Xela, k'atisaj aleh. %mor pa Xela, k'atisaj aleh. %eng %spa su Xela, encienda eso. Ch Talin. = Talin. %mor Talin. %eng %spa Catarina. C maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. P tzu maxtaloqe. %mor tzu maxtaloqe. %eng %spa que lo vaya a traer. Ch k'atixaj warih. = chak'atisaj le wari. %mor *ch-0-*a/k'at-isa-j *le wari. %eng %spa encienda esto. C pa jun rata chik. %mor pa jun rata chik. %eng %spa entre otro rato. Ch taweno. = taweno. %mor taweno. %eng %spa esta bien. C pa jun rato chik. %mor pa jun rato chik. %eng %spa entre un rato. *R18-47 P cuando chiri kakisik. %mor cuando chiri kakisik. %eng %spa cuando se termina. P kak'atisaxik. %mor kak'atisaxik. %eng %spa lo encienden. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa est bien. P peri katchawik, kata kula. %mor peri katchawik, kata kula. %eng %spa pero hablas, y vas a oir. P la tzij. %mor la tzij. %eng %spa tus palabras. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ch a pedya chij. = a pedya chij. %mor a pedya chij. %eng %spa Pedro, de veras. C a pedro ma chij taj. %mor a pedro ma chij taj. %eng %spa Pedro no es cierto. C al chay chij. %mor al chay chij. %eng %spa Ros, cierto. Ch qa, qa qaqa. = qa, qa qaqa. %mor qa, qa qaqa. %eng %spa nosotros vamos. R patax. %mor patax. %eng %spa pato. Ch apal, pal taj. = apal, pal taj. %mor apal, pal taj. %eng %spa Gaspar, no es Gaspar. P jawi k'owi la watzyaqe. %mor jawi k'owi la watzyaqe. %eng %spa donde esta mi ropa. R chujawaq'anisaj chi chikaj a pelipe. %mor ch-uj-aw/aq'an-isa-j chi chikaj a pelipe. %eng %spa subelo arriba Felipe. C n k'o ta modo ya mas al chik. %mor n k'o ta modo ya mas al chik. %eng %spa ya no se puede, pesa mas. Ch qaxaj a pedya le chikaj. = chinaqasij a pedya le chikaj. %mor *ch-*in-*a/qasi-j a pedya le chikaj. %eng %spa bajame de arriba Pedro. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch waq'axaj chika. = nawaq'anisaj chikaj. %mor *ch-*in-aw/aq'an-isa-j chikaj. %eng %spa levantame arriba. P jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ch chiri pa le kuxin. = chiri pa le kuxin. %mor chiri pa le kuxin. %eng %spa aqui en la cocina. P a kusin puleri. %mor a kusin puleri. %eng %spa es cocina esto. Ch kuxi'n taj la. = ma kusi'n ta la. %mor *ma kusi'n ta-!j la. %eng %spa no es cocina. P kuxin taj. %mor kuxin taj. %eng %spa no es cocina. Ch ah paja chiri. = ah paja chiri. %mor ah paja chiri. %eng %spa en la casa aqui. *R18-48 Ch kuxin taj paja. = ma kusi'n taj pa ja. %mor ma kusi'n ta-j pa ja. %eng %spa no es cocina. C paja. %mor paja. %eng %spa en la casa. P jawi kat war wi al chay chiri. %mor jawi kat war wi al chay chiri. %eng %spa en donde duermes Rosaria aqui. Ch war ruk' e nunan. = kinwar ruk' e nunan. %mor *k-*in/war r-uk' e nu-nan. %eng %spa duermo con mi mama. Ch war ruk' al Juana. = kinwar ruk' al Juana. %mor *k-*in/war r-uk' al Juana. %eng %spa duermo con Juana. P iya, jachin kawar pali naj wich'eh? %mor iya, jachin kawar pali naj wich'eh? %eng %spa quien duerme en el peque¤o? Ch le ral juana. = are lal Juana. %mor are lal Juana. %eng %spa es Juana. P iya. %mor iya. %eng %spa asi. Ch por dox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. R kink'ut. %mor kink'ut. %eng %spa te muestro. N por dox. %mor por dox. %eng %spa por Dios. C akat war ruk' al Juana. %mor akat war ruk' al Juana. %eng %spa duermes con Juana. Ch kar taj, ruk' e nunan. = ma kinwar taj, ruk' e nu nan. %mor *ma k-*in/war ta-j, r-uk' e nu-nan. %eng %spa no duermo con mi mama. C a meq'in. %mor a meq'in. %eng %spa es caliente. Ch tachin cha ri numuyek. = tachin kacha ri le numuye'k. %mor tachin *k-0/cha ri *le nu-muye'k. %eng %spa tachin, dice mi mu¤eco. C k'olenaj chachal. %mor k'olenaj chachal. %eng %spa esta el collar. Ch ah no k'o luchachal. = ah no k'o luchachal. %mor ah no /k'o: le u-chachal. %eng %spa no tiene su collar. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo ves. Ch tata, k'ut uwach. = ma kink'uta chuwach. %mor *ma *k-0-*in/k'ut-a *chi-u-wach. %eng %spa no se lo escondo. Ch Mempl taja. = la mempl. %mor la mempl. %eng %spa el Mempl. Ch qareq'aja. = karelaq'aj. %mor k-0-r/elaq'a-j. %eng %spa lo roba. C ya k'ota modo kawesaj. %mor ya k'o ta modo kawesaj. %eng %spa no puedo quitarlo. R q'eqa laj Nyla. %mor q'eqa laj Nyla. %eng %spa roban Naylon. P xrachaq'in la chuwach. %mor x-0/rachaq'i-n la chi-u-wa:ch. %eng comp-3A/tear-antipass dir to-3E-face. %spa se rompio delante de ellos. N la tu chaya wila nan al Juana. %mor le: at u chaya wi le: a-na:n al Juana. %eng %spa que te pegue Juana. *R18-49 N jas lu yom al Juana chupam. %mor jas lu yom al Juana chupam. %eng %spa que tiene juana adentro. R b'aya papaya. %mor b'aya papaya. %eng %spa papaya. Ch a Milio k'ama lu pelota. = a Milio chak'ama la le pelota. %mor a Milio *ch-0-*a/k'am-a *la le pelota. %eng %spa a Milio. Ch Emilio. = Emilio. %mor Emilio. %eng %spa R kinwar ruk'. %mor kinwar ruk'. %eng %spa duermo con el. Ch puta al Talin k'ut e taq wach. = al Talin ma kink'ut ta. %mor al Talin *ma *k-0-*in/k'ut *ta a-wach. %eng %spa Catarina no muestro su. Ch q'eqa, q'eqa al Juana. = chuwach lal qeqa Juana. %mor chuwach lal qeqa Juana. %eng %spa a Juana la negra. Ch wachararijo. = wachararijo. %mor wachararijo. %eng %spa < >. R t'amab'ale. %mor t'amab'ale. %eng %spa terminalo. Ch ja? xach al Talin? = jasach al Talin. %mor jasach al Talin. %eng %spa que es Catarina. C jas uwache naj. %mor jas uwache naj. %eng %spa que es el. Ch awechab'al. = awetz'ab'al. %mor aw/etz'an-b'al. %eng %spa tu juguete. C jas uwach le naj. %mor jas uwach le naj. %eng %spa que es tu. Ch cha tala q'oq. = cha tala q'oq. %mor cha tala q'oq. %eng %spa Ch k'ax juana le nuq'oq'. = k'ax juana le nuq'oq'. %mor k'ax juana le nu-q'oq'. %eng %spa cuesta Juana mi chile coyote. R k'exa xa juntaq paxinaq. %mor k'exa xa juntaq paxinaq. %eng %spa cuesta es que estan rajados. C chenka uy. %mor chenka uy. %eng %spa chenka. P tzaq chula jutij. %mor tzaq chula jutij. %eng %spa se cayo otra vez. P b'ay we xal tzaq loqe. %mor b'ay we xal tzaq loqe. %eng %spa vaya si te caes. R ja, jawi kinchap wi. %mor ja, jawi kinchap wi. %eng %spa que, donde lo agarro. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R jawi kinchap wi. %mor jawi kinchap wi. %eng %spa en donde lo agarro. N jasa jas tajin ka'ano di. %mor jasa jas tajin ka'ano di. %eng %spa que estas haciendo muchacha. N kuk'an china kanoq mak'ota k'ule. %mor kuk'an china kanoq mak'ota k'ule. %eng %spa lo tiene que recoges, y no esta. N kuya wi, jun muda laj ak'al. %mor kuya wi, jun muda laj ak'al. %eng %spa en donde lo pone, es una ni¤a tonta. C k'o le naj me's. %mor k'o le naj me's. %eng %spa esta el gatito. *R18-50 Ch para mentix tijtaj nukapeh. = para mientas xtijtaj nukape. %mor para mientas *x-0/tij-taj nu-kape. %eng for now COMP-3A/eat-PASS2 1E-coffee. %spa para mientras ya tome cafe. Ch pajah. = pajah. %mor pajah. %eng %spa en la casa. C aki la kape. %mor aki la kape. %eng %spa esta dulce tu cafe. R ay junaj pas ju laj tz'u'uma pas. %mor ay junaj pas ju laj tz'u'uma pas. %eng %spa un faja, una faja. R muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. P jas uwach katijo ti'ij. %mor jas uwach katijo ti'ij. %eng %spa que es lo que comes, carne. R a k'o ku ruq'. %mor a k'o ku ruq'. %eng %spa y esta con el. C k'o ruk'. %mor k'o ruk'. %eng %spa esta con. Ch k'o, k'olik k'o. = k'o, k'olik k'o. %mor /k'o:, /k'o:-l-ik /k'o:. %eng %spa esta. C k'o le naj chachal. %mor k'o le naj chachal. %eng %spa esta el comarcito. R taj chike cha, tomasa. %mor taj chike cha, tomasa. %eng %spa cual dice, tomasa. Ch ken k'ax k'ol. = ken k'ax k'ol. %mor ken k'ax k'ol. %eng %spa Ch in ta la k'ax. = inta la casa. %mor inta la casa. %eng %spa esta en la casa. Ch tuma'x. = tuma'x. %mor tuma'x. %eng %spa Tomas. R tomasa intala casa. %mor tomasa intala casa. %eng %spa tomasa esta en la casa. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R tomasa. %mor tomasa. %eng %spa Tomasa. Ch Tomaxa. = tomasa. %mor tomasa. %eng %spa Tomasa. R intalacasa. %mor intalacasa. %eng %spa esta en la casa. Ch intal caxa. = intalacasa. %mor intalacasa. %eng %spa esta en la casa. Ch intomax. = intomax. %mor intomax. %eng %spa Tomasa. C jachin chomas. %mor jachin chomas. %eng %spa quien Tomasa. R al Tomas chaa altomas, al tomas. %mor al Tomas chaa altomas, al tomas. %eng %spa Tomasa dice, Tomasa. Ch toma'x. = al Tomas. %mor al Tomas. %eng %spa Tomasa. *R18-51 C jachinoq le altomas. %mor jachinoq le altomas. %eng %spa quien es Tomasa. R uya q'eq laj pelota. %mor uya q'eq laj pelota. %eng %spa uy pelota negra. C ya uy. %mor ya uy. %eng %spa uy. N chaya xt Rosario. %mor chaya xt Rosario. %eng %spa Rosaria xt. Rosaria. N chux piri katije q'ab' kamik. %mor chux piri katije q'ab' kamik. %eng %spa sientate pero te voy a pegar ahora. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. N sepela b'a qanoqe, sepe la b'a q'anoq. %mor sepela b'a qanoqe, sepe la b'a q'anoq. %eng %spa sientate, sientate. R qana pelota. %mor qana pelota. %eng %spa hagamos pelota. Ch tawena ja. = chuwaja. %mor chuwaja. %eng %spa vamos en el patio. Ch qana pelota al Talin. = qana pelota al Talin. %mor qa/b'an-a pelota al Talin. %eng %spa hagamos pelota Catarina. N b'ay chirxu'ana wili nan. %mor b'ay chirxu'ana wili nan. %eng %spa lo fue hacer siempre tu. N al Juana. %mor al Juana. %eng %spa mama Juana. Ch ch'akanik achapar. = ch'akanik chachapa. %mor *k-*in/ch'ak-an-ik *ch-0-a/chap-a. %eng %spa agarralo. R ay qana, qana a Pedro. %mor ay qana, qana a Pedro. %eng %spa espera, espera Pedro. N upachi di u. %mor upachi di u. %eng %spa tu boca se¤ora. R a perie. %mor a perie. %eng %spa Pedro. N apedro chi. %mor apedro chi. %eng %spa Pedro dice. R kachap tak'una. %mor kachap tak'una. %eng %spa no lo agarres todavia. C ka'ana. %mor ka'ana. %eng %spa espera. Ch ana pelota. = qana pelota. %mor qa/b'an-a pelota. %eng %spa hagamos pelota. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ch jewa? = jewa? %mor jewa? %eng %spa aqui. C jewa wi? %mor jewa wi? %eng %spa por aqui. C jewa wi? %mor jewa wi? %eng %spa por aqui. Ch yaya. = yaya. %mor yaya. %eng %spa R yakala. %mor yakala. %eng %spa levantalo. C no chila. %mor no chila. %eng %spa no aqui. *R18-52 Ch ya chiri la laweloj. = chaya chiri lareloj. %mor *ch-0-*a/ya' chiri le a-reloj. %eng %spa ponga aqui tu reloj. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa esta bien. N chaya la reloj chiri chi. %mor chaya la reloj chiri chi. %eng %spa ponga tu reloj aqui. C gol. %mor gol. %eng %spa gol. P chana k'ut al chay le. %mor chana k'ut al chay le. %eng %spa haga pues Rosaria. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R gol. %mor gol. %eng %spa gol. C axawil le alu' pa le campo? %mor axawil le alu' pa le campo? %eng %spa vistes a Pedro en el campo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. C a wilom le alu' pa le campo? %mor a wilom le alu' pa le campo? %eng %spa has visto a Pedro en el campo? Ch wilom. = wilom. %mor w/il-om. %eng %spa lo he visto. C xu'an pelota, uy. %mor xu'an pelota, uy. %eng %spa hizo pelota. P uy, nk'ula tat? %mor uy, nk'ula tat? %eng %spa y tu papa? Ch naq, enaq pa le xelajuu. = naq, enaq pa le xelajuu. %mor 0/b'e-inaq pa le xelaju:. %eng %spa se fue a Xela. P nk'ula tat, nk'ula tat? %mor nk'ula tat, nk'ula tat? %eng %spa y tu papa, y tu papa? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R gol, gool. %mor gol, gool. %eng %spa gol, gol. C gooool, jawi k'owi le al chay? %mor gooool, jawi k'owi le al chay? %eng %spa gol, donde esta Rosario? C ma xinwiltaj xek, k'olik jawi'? %mor ma xinwiltaj xek, k'olik jawi'? %eng %spa no lo vi, se fue, esta donde? R xok ta gol. %mor xok ta gol. %eng %spa no entro gol. C ay gool. %mor ay gool. %eng %spa gol. Ch k'aq ruk' a pelipa, aweta'm taj. = kak'aq ruk' a pelipe maweta'm taj. %mor *k-0-*a/k'aq r-uk' a pelipe *ma aw/eta'-m ta-j. %eng %spa tira con Felipe, no lo sabes. P jas uwach, al chay jas uwach le jun kuento ko puwi le ja le. %mor jas uwach, al chay jas uwach le jun kuento ko puwi le ja le. %eng %spa que es Rosaria que es lo que hay sobre la casa. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P jas uwache? le k'o puwi le ja ruk'e don Carlos le. %mor jas uwache? le k'o puwi le ja ruk'e don Carlos le. %eng %spa que es? que lo que esta sobre la casa de don Carlos. *R18-53 R ojo de vidrio. %mor ojo de vidrio. %eng %spa ojo de vidrio. Ch le jan b'ach, k'o taq leh. = le jun b'atz k'o: jetaqa le. %mor le jun b'atz /k'o: jetaqa le. %eng %spa el hilo que esta por alli. P no le jun ch'ich'e. %mor no le jun ch'ich'e. %eng %spa no el carro. Ch jun ch'ich'. = jun ch'ich'. %mor jun ch'ich'. %eng %spa un carro. P jas upatan. %mor jas upatan. %eng %spa para que sirve. Ch rech al Tarex. = rech al Tares. %mor rech al Tares. %eng %spa es de Teresa. C jas upatan le naj ch'ich? %mor jas upatan le naj ch'ich? %eng %spa para que sirve el cuchillo? R ay wila le televicion. %mor ay wila le televicion. %eng %spa mira la television. *xk'is le cinta R-18.