* Al Cha:y 11 *Age 3;0.16 *No of utterances: 347 *MLU: 2.71 * * * *R11-1 C one at a time, le juni. %mor one at a time, le juni. %eng %spa una vez, este uno. C jun achi pa jun parke. %mor jun achi pa jun parke. %eng %spa un hombre en el parque. C pa antiwa. %mor pa antiwa. %eng %spa un antigua. R n. ah jewari. %mor n. ah jewari. %eng %spa ah por aca. C ah jun, xa jun, xa jun. %mor ah jun, xa jun, xa jun. %eng %spa uno, solo uno, solo uno. C k'o le jun tinimit Nuhuala. %mor k'o le jun tinimit Nuhuala. %eng %spa esta el pueblo de Nahuala. R m. %mor m. %eng %spa m. C a kachob' uwach. %mor a kachob' uwach. %eng %spa lo conoces. R je' le pajuyub'. %mor je' le pajuyub'. %eng %spa sien en la montana. P akacheb'e al Chay. %mor akacheb'e al Chay. %eng %spa lo sabes Ros. R le juyub'. %mor le juyub'. %eng %spa la montana. C akachob'o. %mor akachob'o. %eng %spa lo sabes. P a ata le. %mor a ata le. %eng %spa ud. C a at, le jun chik le jun. %mor a at, le jun chik le jun. %eng %spa ud. el otro, el otro. R ay jas uwach k'u le wari. %mor ay jas uwach k'u le wari. %eng %spa que es esto. R ay inej ala. %mor ay inej ala. %eng %spa este ninito. C xa jun. le jun achi ruk' ixoq. %mor xa jun. le jun achi ruk' ixoq. %eng %spa solo uno, un hombre con una mujer. D le cien tat. %mor le cien tat. %eng %spa los padres. R jampa k'u le kel la le qech. %mor jampa k'u le kel la le qech. %eng %spa y cuando sale el de nosotros. C ah, a juna b'ir. %mor ah, a juna b'ir. %eng %spa ya tiene un ano. R a kel la pajun junab'. %mor a kel la pajun junab'. %eng %spa saldra entre un ano. C ah je, pero kin, kinb'ij. %mor ah je, pero kin, kinb'ij. %eng %spa a si, pero lo digo. C ximb'ij che nu nu nan.ah. %mor ximb'ij che nu nu nan.ah. %eng %spa lo dije, a mi mama ah. C che raja waxik kutaz le fotos. %mor che raja waxik kutaz le fotos. %eng %spa es necesario que mande las fotos. C che le ix chiri. %mor che le ix chiri. %eng %spa a ud. aqui. R ah. %mor ah. %eng %spa ah. C pero kutaq lo fotos pero le fotos. %mor pero kutaq lo fotos pero le fotos. %eng %spa pero manda las fotos, pero los fotos. C che le jun chik a chijab'. %mor che le jun chik a chijab'. %eng %spa el otro, hombres. *R11-2 C le jun al chay. %mor le jun al chay. %eng %spa esa Ros. R jun al chaya le, ay inaj wich ak'al. %mor jun al chaya le, ay inaj wich ak'al. %eng %spa esa Ros, ese nino pequeno. C al chay la le. %mor al chay la le. %eng %spa esa es Ros. Ch ichipok chikol. = chikop chik e. %mor chikop chi-k e. %eng %spa es animal. P a at al chay. %mor a at al chay. %eng %spa es ud. Ros. Ch at... = at... %mor at... %eng %spa ud. C le at al chay. %mor le at al chay. %eng %spa es ud. Ros. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C le jun familia. %mor le jun familia. %eng %spa la familia. Ch ay wich al leh. = jun wich ak'al ri. %mor jun wich ak'al ri. %eng %spa este nino pequeno. R mara chaqij. %mor mara chaqij. %eng %spa no lo rompas. Ch wich al. = jun wich ak'al. %mor *jun wich ak'al. %eng %spa un nino pequeno. Ch (ay pura antaj dile). = (ay pura antaj dile). %mor (ay pura antaj dile). %eng %spa P jawi kepewi. %mor jawi kepewi. %eng %spa en donde viene. R ke pe pujuyub'. %mor ke pe pujuyub'. %eng %spa viene de la montana. P jawi juyub'. %mor jawi juyub'. %eng %spa en que montana. R pa, paraxa che'. %mor pa, paraxa che'. %eng %spa en Parax che. C jun achi, le a tat. %mor jun achi, le a tat. %eng %spa un hombre, tu papa. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. C ka'an taj xas chiri? ka'an taj. %mor ka'an taj xas chiri? ka'an taj. %eng %spa no lo hagas solo aqui, no lo hagas. R chaya. %mor chaya. %eng %spa Ros. Ch chila panoq. = chawila panoq. %mor ch-0-*aw/il-a pan-oq. %eng %spa anda a verlo. C ah, kawaj le jun, kawaj kacha. %mor ah, kawaj le jun, kawaj kacha. %eng %spa quiero el uno, lo quiero diga. P akal tzijonik. %mor akal tzijonik. %eng %spa vas hablar. R tiox kalcha?. %mor tiox kalcha?. %eng %spa gracias diga. Ch tiox. = maltiox. %mor maltiox. %eng %spa muchas gracias. C nk'ota kub'ane. %mor nk'ota kub'ane. %eng %spa por nada. R tiox. %mor tiox. %eng %spa gracias. *R11-3 C al Talin nk'ota kub'ane. %mor al Talin nk'ota kub'ane. %eng %spa Catarina por nada. C chawesej le wuj. %mor chawesej le wuj. %eng %spa quita el papel. R k'ota, tiox a Felipe. %mor k'ota, tiox a Felipe. %eng %spa no hay, gracias Felipe. Ch tiox pelipe. = maltiox pelipe. %mor maltiox pelipe. %eng %spa gracias Felipe. C k'ota kub'ane. %mor k'ota kub'ane. %eng %spa por nada. R ay karamel. %mor ay karamel. %eng %spa dulce. Ch we in. = we in. %mor w-e in. %eng %spa es mio. P jas uwach ri alchay. %mor jas uwach ri alchay. %eng %spa que es esto Ros. R karamela kalcha?. %mor karamela kalcha?. %eng %spa caramelos diga. Ch karmel. = karamelo. %mor karamelo. %eng %spa caramelo. C the other, the other poker. %mor the other, the other poker. %eng %spa el otro poker. C k'o le jun chik, we in. %mor k'o le jun chik, we in. %eng %spa esta el otro, es mio. R foto. %mor foto. %eng %spa foto. C wech in, jawi k'owi al chay. %mor wech in, jawi k'owi al chay. %eng %spa es mio, en donde esta Ros. R le utaq a chijab' e k'o pajo. %mor le utaq a chijab' e k'o pajo. %eng %spa un hombre estan en c. R e ek'o pa juyub' cha. %mor e ek'o pa juyub' cha. %eng %spa estan en la montana diga. Ch ay, k'olik juyub'. = e k'o pa juyub'. %mor e /k'o-!l-!ik pa juyub'. %eng %spa estan en las montanas. C jawi kowik al chay. %mor jawi kowik al chay. %eng %spa en donde esta Ros. R e k'o eke, c k'e, ek'oo xe la ju' kalcha'. %mor e k'o eke, c k'e, ek'oo xe la ju' kalcha'. %eng %spa esta, esta en xela diga. Ch k'o xelaju'. = e k'o xelaju. %mor e /k'o xelaju. %eng %spa estan en xela. C xelaju taj. %mor xelaju taj. %eng %spa no es un xela. P waral. %mor waral. %eng %spa aqui. C waral. %mor waral. %eng %spa aqui. Ch no xelaju taj taqale'. = jetaqa le. %mor jetaqa le. %eng %spa por alla. C waral. %mor waral. %eng %spa aqui. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o-l-ik. %eng %spa esta. C akawilo, le le xkimel. %mor akawilo, le le xkimel. %eng %spa ves el volcan. R kaqiloh kalcha. %mor kaqiloh kalcha. %eng %spa lo vemos diga. Ch qiloh. = kaqilo. %mor *k-0-q/il-o. %eng %spa lo vemos. *R11-4 C xajela, le xkinul. %mor xajela, le xkinul. %eng %spa por alla esta el volcan. R a we le juni. %mor a we le juni. %eng %spa es tuyo este. Ch (we in) luk. = ruk'. %mor r-uk'. %eng %spa con. C k'ole jun alchay, chupame. %mor k'ole jun alchay, chupame. %eng %spa esta la Ros, adentro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R y jampa kel la qeche, a Felipe. %mor y jampa kel la qeche, a Felipe. %eng %spa y cuando sale el de nosotros Felipe. C we tam taj, we tam taj. %mor we tam taj, we tam taj. %eng %spa no lo se, no lo se. Ch xinul, k'oh k'oo miqina. = le jun xinul k'o pa miqina le. %mor *le *jun xinul /k'o *pa miqina *le. %eng %spa esa ladina esta en el b'ano. Ch lexaj. = xresaj. %mor *x-0-r/esa-j. %eng %spa lo saco. C le xinul k'o palas ruinas. %mor le xinul k'o palas ruinas. %eng %spa la ladino esta en las ruinas. Ch le keb' laqan eh. = le keb' raqan e. %mor le keb' r-aqan e. %eng %spa los 2 pies. C pa Antigua, kachob' uwach le Antigua. %mor pa Antigua, kachob' uwach le Antigua. %eng %spa en antiguo, conoces Antiguo. R chuwatiox k'owile eqacheb'ech. %mor chuwatiox k'owile eqacheb'ech. %eng %spa kikojom kateyak jas, jas. R tienen puesto su ropa, que, que. %mor tienen puesto su ropa, que, que. %eng %spa le qech uje. R es de nosotros. %mor es de nosotros. %eng Ch cheh kojom. = jasche ukojom. %mor jasche *u/koj-om. %eng %spa porque lo usa. C ah je?. %mor ah je?. %eng %spa a si. Ch kojom jun. = ukojom jun. %mor *u/koj-om jun. %eng %spa tiene un. R awaral. %mor awaral. %eng %spa aqui. C a kachob'o le qa'am. %mor a kachob'o le qa'am. %eng %spa sabes cuantos. Ch a, a waral. = waral. %mor waral. %eng %spa aqui. R kinch'ob'oh le q'aami?. %mor kinch'ob'oh le q'aami?. %eng %spa conozco este amarillo. Ch cho'om. *** = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-!oh. %eng %spa conozco el amarillo. C k'o jun b'us. %mor k'o jun b'us. %eng %spa hay un bus. Ch b'ux. = b'us. %mor b'us. %eng %spa b'us. Ch kaj chaqale. = le nikaj chaq le. xaq. *** %mor *le nikaj chaq le. xaq. %eng %spa los otros solo. C xaq xele, xaq, xaq lele. %mor xaq xele, xaq, xaq lele. %eng %spa solo se fue, solo se fue. P jas uwache k'o chuwa le naj. %mor jas uwache k'o chuwa le naj. %eng %spa que es lo que tiene adentro el. P a kuento le al chay. %mor a kuento le al chay. %eng %spa cuento Ros. *R11-5 P le k'o waral ko chuwach a k'ux. %mor le k'o waral ko chuwach a k'ux. %eng %spa esta aqui, esta delante de Marcos. Ch kami'x. = kami'x. %mor kami'x. %eng %spa camisa. P no jas uwach e k'o chuwach. %mor no jas uwach e k'o chuwach. %eng %spa que es lo que tiene delante. Ch loq' wach, lachajil puluxi'y. = xloq' chuwach, le rachojil le puluciy. %mor *x-0/loq'-PASS1 *chi-*u-wach, *le r-achojil *le puluciy. %eng %spa lo compro con su companero del policia. P iye. %mor iye. %eng %spa a si. Ch m. xamex k'ak. = xamas k'ak. %mor xamas k'ak. %eng %spa es mas rojo. P ukachoq taj, nkaqoch taj uy. %mor ukachoq taj, nkaqoch taj uy. %eng %spa no lo dobles, no lo dobles. Ch k'ak. = k'ak. %mor k'ak. %eng %spa rojo. C a utz kawilo. %mor a utz kawilo. %eng %spa te gusta. R utz, chayakan chaqech a Felipe. %mor utz, chayakan chaqech a Felipe. %eng %spa mejor nos lo das a nosotras Felipe. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R ay jun winaqe tajin kab'inik. %mor ay jun winaqe tajin kab'inik. %eng %spa una persona esta caminando. Ch ay, le le le b'inik. = ay la le kab'inik. %mor ay la le *k-0/b'in-ik. %eng %spa ese anda. C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R pije te tajin kikiam lale. %mor pije te tajin kikiam lale. %eng %spa fijate que estan haciendo eso. R nik'aj a chijab' ri. %mor nik'aj a chijab' ri. %eng %spa unos hombres, aqui. R jas uwach le kochila la kamix. %mor jas uwach le kochila la kamix. %eng %spa que es lo que tiene tu camisa. C no leja. %mor no leja. %eng %spa no la casa. R m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R le lejab'. %mor le lejab'. %eng %spa la lluvia. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C eh leja. %mor eh leja. %eng %spa eh, la casa. R al le ja. %mor al le ja. %eng %spa la casa. Ch no' achih. = no' achih. %mor no' achih. %eng %spa el hombre. P achi. %mor achi. %eng %spa hombre. Ch warlih. = waral i. %mor waral i. %eng %spa aqui. P jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. *R11-6 R akal k'ut chupam wa. %mor akal k'ut chupam wa. %eng %spa te ensenan adentro si. C achi taj jun b'ux. saqirik. %mor achi taj jun b'ux. saqirik. %eng %spa no es hombre es un burro, amanecio. R at ya xsaqirik. %mor at ya xsaqirik. %eng %spa ya amanecio. P jawik'owile. %mor jawik'owile. %eng %spa en donde esta. R at kelwk. %mor at kelwk. %eng %spa sabe. C jun ixoq petik. %mor jun ixoq petik. %eng %spa un hombre vino. R at ah ya xok le la qanab'. %mor at ah ya xok le la qanab'. %eng %spa es que4 entro, son robadores. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R at ya xok e la qomab' chi. %mor at ya xok e la qomab' chi. %eng %spa ya entraron los robadores. Ch chen n pelipa q'eh. = xtzan lin pelipe qe. %mor *x-0/tzan *le in pelipe qe. %eng %spa jugo Felipe. Ch we in warli. = we in warli. %mor w-e in waral i. %eng %spa este es mio. C we at mawe at taj. %mor we at ma awe at taj. %eng %spa es tuyo, no es tuyo. D maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. Ch xinul q'e chawik. = le xinul q'e kach'awik. %mor *le xinul q'e *k-0/ch'aw-ik. %eng %spa la ladino hab'la. C ak'o awuq. %mor ak'o awuq. %eng %spa esta conmigo. Ch a k'o taj. = a k'o taj. %mor a /k'o ta-j. %eng %spa no esta. C k'o taj jasche. %mor k'o taj jasche. %eng %spa no esta porque. R ajwerale na achi ku'ano. %mor ajwerale na achi ku'ano. %eng %spa a si, el hombre hace. Ch (choq ta nukoq). = ma kattzaq ta nu koq. %mor *ma *k-*at/tzaq ta nu ko-q. %eng %spa no lo tires. Ch karamelo uchi. = karamelo utz. %mor karamelo utz. %eng %spa el caramelo esta b'ien. P a ki?. %mor a ki?. %eng %spa es dulce. C karamel utz. %mor karamel utz. %eng %spa el caramelo esta bien. Ch karmel. = karmel. %mor karmel. %eng %spa caramelo. C ak'o a wuj che le ixpeq. %mor ak'o a wuj che le ixpeq. %eng %spa tienes libro del zapo. Ch a uchi. = a uchi. %mor a utz i. %eng %spa esta b'ien. R a xak'am la jun qetz'ab'al. %mor a x-0-a/k'am la jun q/etz'a-b'al. %eng %spa nos traes un nuestro juguete. C akoq. %mor akoq. %eng %spa tienes. P al chay cha' a k'ojun awuj cha'. %mor al chay cha' a k'ojun awuj cha'. %eng %spa Ros dice tienes un cuaderno dice. Ch ko taj. = ko taj. %mor /k'o ta-j. %eng %spa no tengo. *R11-7 P jawi xe'e wi?. %mor jawi xe'e wi?. %eng %spa en donde se fue. R qa k'olik. %mor qa k'olik. %eng %spa esta todavia. Ch a k'ol, k'olik xpaj Pelipe. = k'olik xusipaj le Pelip. %mor /k'o-l-ik *x-0-*u/sipa-j *le Pelip. %eng %spa R (n k'u le xak'am la at. %mor (n k'u le xak'am la at. %eng %spa y el que trajistes tu. Ch keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C k'olik, nu k'at. %mor k'olik, nu k'at. %eng %spa esta, mi papa. Ch xaj pelipa. = chawesaj pelipa. %mor *ch-0-aw/esa-j pelipa. %eng %spa quita Felipe. Ch warlih. = le wari. %mor *le wari. %eng %spa esto. C warali? o' le jun chik?. %mor warali? o' le jun chik?. %eng %spa aqui esta el otro. C ah k'olik, a utz kawiloh. %mor ah k'olik, a utz kawiloh. %eng %spa esta te gusta?. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa esta b'ien. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch al Talin, wila mpe le jut. *** = al Talin, chawila mpe le jut. %mor al Talin, *ch-0-aw/il-a mpe le *jun ixjut *e. %eng %spa un gusano. Ch eh. = eh. %mor eh. %eng %spa eh. R ay, jelik lee. %mor ay, jelik lee. %eng %spa esta bonito. C jelik le. %mor jelik le. %eng %spa esta bien. R jun iwuj in. Juana xak'am b'i. %mor jun iwuj in. Juana xak'am b'i. %eng %spa un mi libro, Juana llevates. R cinca laqa duras. %mor cinca laqa duras. %eng %spa 5 duraznos. R no. %mor no. %eng %spa no. R wiyej na cha. %mor wiyej na cha. %eng %spa esperate dice. R at chiwila kopanale cha. %mor at chiwila kopanale cha. %eng %spa miren esta ese dice. R kimb'ena. %mor kimb'ena. %eng %spa adios. R le. %mor le. %eng %spa ese. C jasche sib'ilaj tz'el le wuj?. %mor jasche sib'ilaj tz'el le wuj?. %eng %spa porque sera esta muy sucio el libro?. C awumal la q'ab'?. %mor awumal la q'ab'?. %eng %spa por tu mano?. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P chawila kule jun taq chikope. %mor chawila kule jun taq chikope. %eng %spa mira esos animales. R rak'am ka na ketz'ij le. %mor r-a/k'am ka na ketz'ij le. %eng %spa lleva, hagamos flor el. *R11-8 P chawila ku la juntaq chikop cha. %mor chawila ku la juntaq chikop cha. %eng %spa mira los animales dice. R elefanta. %mor elefanta. %eng %spa elefante. R jun desierte. %mor jun desierte. %eng %spa un desierto. C jachi le ichoq al chay. = jachin lexoq. %mor jachi le ichoq al chay. %eng %spa quien mujer. R b'ota ch'ikin. %mor b'ota ch'ikin. %eng %spa bote del pajaro. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ch'ikin warlih. = tz'ikin wa le ri. %mor tz'ikin wa le ri. %eng %spa este es pajaro. Rat Rosaria cha ch'awa kut cha'. %mor Rosaria cha ch'awa kut cha'. %eng %spa Ros habla pues dice. Ch na jal taj chi jun. = na kajal taj, k'o chi jun. %mor na *k-0/aj-al ta-j, /k'o chi jun. %eng %spa no quiere, hay otro. C a utz le juni?. %mor a utz le juni?. %eng %spa esta bien este uno. Ch uch. max k'ak jun ih. = utz, mas k'ak le jun i. %mor utz, mas k'ak le jun i. %eng %spa bien, estamos nuevo este. C ah max kak, ah je?. %mor ah max kak, ah je?. %eng %spa es mas rojo, a si. Ch no? max k'ak taj, warlih. = ma mas k'ak' taj le wari. %mor no *ma mas k'ak' ta-j *le wari. %eng %spa este no es mas nuevo. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R ne kak'ut. %mor ne kak'ut. %eng %spa si no ensenas. C sib'ilaj k'o le juni. %mor sib'ilaj k'o le juni. %eng %spa es muy duro esto. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C xa puro chikop le juni. %mor xa puro chikop le juni. %eng %spa esto es puro animal. Ch ay ch'o' ay ch'o' ay ch'o. = ay ch'o' ay ch'o' ay ch'o. %mor ay ch'o' ay ch'o' ay ch'o. %eng %spa ay raton, ay raton, ay raton. Ch ch'ok. = ch'ok. %mor ch'ok. %eng %spa sanate. R ch'oh chi kut, y jas k'o le wari. %mor ch'oh chi kut, y jas k'o le wari. %eng %spa acaso es raton, y que es esto?. R chipokee k'ou pa leeja?. %mor chipokee k'ou pa leeja?. %eng %spa animal es el que esta en la casa. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ch chikop k'o ja'. = chikop e k'o pa le ja. %mor chikop *e /k'o *pa *le ja. %eng %spa animal es el que esta en la casa. C le juni?. %mor le juni?. %eng %spa este uno?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le rachoch. %mor le rachoch. %eng %spa su casa. Ch le jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. C le chikop. le rachoch. %mor le chikop. le rachoch. %eng %spa el animal, su casa. *R11-9 Ch lee choch. = le rachoch. %mor le *r-achoch. %eng %spa su casa. Ch ch'oo leh, lachoch. = le rachoch e. %mor *le r-achoch *e. %eng %spa su casa. Ch ch'oo leh, lachoch. = le rachoch e. %mor *le r-achoch *e. %eng %spa su casa. Ch ch'oo leh. = ch'oo leh. %mor ch'oo leh. %eng %spa el raton. C kawilo le jun patax?. %mor kawilo le jun patax?. %eng %spa vez al gato. R k'oopa lee jaron. %mor k'oopa lee jaron. %eng %spa esta en el agua. Ch k'oh jalon. = k'o pa le jaron. %mor /k'o *pa *le jaron. %eng %spa esta en el agua. C k'o pa le jaron, ahje'. %mor k'o pa le jaron, ahje'. %eng %spa esta en el agua, ah si. Ch keb' palomax. = keb' palomax. %mor keb' palomax. %eng %spa 2 palomas. Ch Pelipe, keb' palomax. = Pelipe, keb' palomax. %mor Pelipe, keb' palomax. %eng %spa Felipe, 2 palomas. R y le jun kol, kola pataq q'ayes. %mor y le jun kol, kola pataq q'ayes. %eng %spa y el uno, y uno esta entre hierbas. C k'o leejun kar chupam uchih. %mor k'o leejun kar chupam uchih. %eng %spa tiene el pescado en su boca. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch kar kolom. = kar k'o ujalom. %mor kar /*k'o *u-jalom. %eng %spa pescado tiene su cabeza. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ch pu chi'? = pu chi'? %mor pa u-chi'? %eng %spa en su b'oca. C pu chi'. %mor pu chi'. %eng %spa en su boca. R xuk'ama jin kar puchi ri'. %mor xuk'ama jin kar puchi ri'. %eng %spa fue a traer un pescado en su boca. R le, le kar le kab'i'ow xi'upame. %mor le, le kar le kab'i'ow xi'upame. %eng %spa el pescado, traga su estomago. C k'o le jun tortuga. %mor k'o le jun tortuga. %eng %spa esta la tortuga. R la tem a Felip. %mor la tem a Felip. %eng %spa Tu silla Felipe. C utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa esta bien aqui. R no. kaxuw luwa lulew. %mor no. kaxuw luwa lulew. %eng %spa la tierra esta fria. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R k'o ta kub'ano. %mor k'o ta kub'ano. %eng %spa no hace nada. C jas ku'an le achi, al chay?. %mor jas ku'an le achi, al chay?. %eng %spa que hace el hombre, Ros?. R jayina. %mor jayina. %eng C ah, le ch'o. kub'ij junam ruk' al chay. %mor ah, le ch'o. kub'ij junam ruk' al chay. %eng %spa el raton, dice igual con Ros. C no, no, no. %mor no, no, no. %eng %spa no, no, no. *R11-10 Ch Pelip e jeh. = Pelip e jeh. %mor Pelip e jeh. %eng %spa Felipe. C kub'ij le jun chikop. %mor kub'ij le jun chikop. %eng %spa dice el animal. R kub'ij e raya no, no. %mor kub'ij e raya no, no. %eng %spa dice raya. C no,no,no. %mor no,no,no. %eng %spa no,no,no. Ch no, no. Pelipe. = no, no. Pelipe. %mor no, no. Pelipe. %eng %spa no, Felipe. R no, no, nox chi. %mor no, no, nox chi. %eng %spa no. C le juni kub'ij ah je' pero. %mor le juni kub'ij ah je' pero. %eng %spa el uno dice, pero. C le june no', no', no'. %mor le june no', no', no'. %eng %spa el uno, no, no, no. C junam ruk' al chay. %mor junam ruk' al chay. %eng %spa igual que Ros. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. C xaq kab'ij no, al chay. %mor xaq kab'ij no, al chay. %eng %spa nada mas dices, Ros. Ch jo', le warayoh. = jo', le warayoh. %mor /jo', le warayoh. %eng %spa vamos. R ay, jun keje. %mor ay, jun keje. %eng %spa un caballo. Ch ay in. = ay in. %mor ay in. %eng %spa ay yo. R ay, le jin raqan, q'ajike. %mor ay, le jin raqan, q'ajike. %eng %spa su pie, se quebro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch keq'ajik leh. = keq'ajik leh. %mor k-e/q'aj-ik leh. %eng %spa ese se quebro. R alaje jin achi xb'ejin kan chiri. %mor alaje jun achi xb'ejin kan chiri. %eng %spa fijate el pobre hombre se desarreglo. C le jun xinul. %mor le jun xinul. %eng %spa la ladina. Ch b'ejin taj taqa le. = ma xb'ejin taj, jetaqa le. %mor *ma *x-0/b'ejin ta-j jetaqa le. %eng %spa no se descompuso, por alla. C sib'ilaj utz le kej oh. %mor sib'ilaj utz le kej oh. %eng %spa es muy bueno, es bonito el caballo. C jelik le kej. %mor jelik le kej. %eng %spa es muy bonito el caballo. R areqaj, kareqaj le mas si!. %mor areqaj, kareqaj le mas si!. %eng %spa la carga, mas le¤a. R qasa kak'am chi la nab'e si. %mor qasa kak'am chi la nab'e si. %eng %spa como trajistes la primer le¤a. R we nim chila Rosario?. %mor we nim chila Rosario?. %eng %spa es mio Ros?. R qasa kak'am chila nab'e aj jun. %mor qasa kak'am chila nab'e aj jun. %eng %spa como traias el primero un. R muyek. %mor muyek. %eng %spa mu¤eco. C le jun muyek. %mor le jun muyek. %eng %spa el mu¤eco. *R11-11 R jun muyek pa. %mor jun muyek pa. %eng %spa un mu¤eco en. C k'o le jun muyek?. %mor k'o le jun muyek?. %eng %spa esta el mu¤eco. C ma ka'an taj. ma utz che. %mor ma ka'an taj. ma utz che. %eng %spa no lo hagas, no esta bien. C le jun wuj. cha'an, chakasikij. %mor le jun wuj. cha'an, chakasikij. %eng %spa en el libro, es que se termina. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa el libro. P a utz kawilo al chay?. %mor a utz kawilo al chay?. %eng %spa te gusta Ros. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. P utz. %mor utz. %eng %spa bien. R k'o jun keje, k'o jun kine. %mor k'o jun keje, k'o jun kine. %eng %spa hay un caballo y pajaro. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R le kine, le ixjute, tzikin. %mor le kine, le ixjute, tzikin. %eng %spa el pajaro, la hormiga. P no rojel, k'ut kasolij. %mor no rojel, k'ut kasolij. %eng %spa todo lo registras. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kawilo taqin takawilo k'o kone. %mor kawilo taqin takawilo k'o kone. %eng %spa lo ves que estamos viendo. P le mas utz chupam. le. %mor le mas utz chupam. le. %eng %spa mas adentro, ese. P qanampe na. le kawilo le. %mor qanampe na. le kawilo le. %eng %spa esperate, mirala. R ay le. %mor ay le. %eng %spa ay ese. P kawilo warale, k'oojun jah le'. %mor kawilo warale, k'oojun jah le'. %eng %spa ves aqui, hay una cosa. Ch k'o jah. = k'o jun ja. %mor /k'o *jun ja. %eng %spa hay una casa. R k'o jun ja le. %mor k'o jun ja le. %eng %spa hay una casa. C le le are taq kutik le kar. %mor le le are taq kutik le kar. %eng %spa ese cuando come es pescado. C chupam le joron, kutik le kar. %mor chupam le joron, kutik le kar. %eng %spa en el agua, siembra los pescados. C chupam le jun jorone. %mor chupam le jun jorone. %eng %spa en el agua. R e kek'iyik?. %mor e kek'iyik?. %eng %spa crecen?. C a kiyek. %mor a kiyek. %eng %spa crecen. P le le le, le. %mor le le le, le. %eng %spa ese. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o-l-ik. %eng %spa esta. R ri a chuchaj. %mor ri a chuchaj. %eng %spa aqui. P le, k'o chi nik'aj le keje. %mor le, k'o chi nik'aj le keje. %eng %spa hay otros caballos. *R11-12 Ch ay Pelipa wa' li' le'. = Pelipa wa le ri. %mor Pelipa wa le ri. %eng %spa Felipe aqui. C k'o chuwach le kej. %mor k'o chuwach le kej. %eng %spa esta fuerte el caballo. Ch k'aj taj keb' leh. = ma xekaj taj, le keb' le. %mor *ma *x-0/ekaj ta-j, *le keb' le. %eng %spa no se quebraron los dos. C kape le kej y k'o. %mor kape le kej y k'o. %eng %spa viene el caballo y hay. Ch Pelipe q'e. = Pelipe q'e. %mor Pelipe q'e. %eng %spa Felipe. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R ay jun q'a'an kaqatan wi ch'ich'e. %mor ay jun q'a'an kaqatan wi ch'ich'e. %eng %spa un amarillo donde pasa el carro. C kawilo? kuk'am le jun ch'ch'. %mor kawilo? kuk'am le jun ch'ch'. %eng %spa lo ves? llevan un carro. C chawesaj la la wi. %mor chawesaj la la wi. %eng %spa salgase. P le kol, le k'ochi jun waral al chay. %mor le kol, le k'ochi jun waral al chay. %eng %spa es que esta el otro aqui Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa que?. P le, jun keje, chab'ij chareh. %mor le, jun keje, chab'ij chareh. %eng %spa al caballo digale. P la wixoq jelik kacha, chab'ij k'ut. %mor la wixoq jelik kacha, chab'ij k'ut. %eng %spa tu mujer es bonita diga. Ch wixoqil leh. = lawixoqil le. %mor *le aw-ixoq-il le. %eng %spa tu mujer. P chab'ij charej. %mor chab'ij charej. %eng %spa digale. R kab'ij jerii la' lah la Pedro chiij. %mor kab'ij jerii la' lah la Pedro chiij. %eng %spa digale eso, Pedro oveja. R y lalmilio le' kalcha?. %mor y lalmilio le' kalcha?. %eng %spa le Emilia diga. P no, lal, lal. %mor no, lal, lal. %eng %spa no, la. Ch la Perro ch'ij leh. = la Pedro ch'ij. %mor le a Pedro ch'ij. %eng %spa el Pedro oveja. P lal siy k'o warali. %mor lal siy k'o warali. %eng %spa la Basilia esta aqui. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R no lal, e lal, lel. %mor no lal, e lal, lel. %eng %spa no la. C lal Juana'. %mor lal Juana'. %eng %spa la Juana. R lal Milia leh teka. %mor lal Milia leh teka. %eng %spa la Emilia. Ch al Mil. = lal Mili. %mor *le al Mili. %eng %spa la Emilia. R la Pedro leh. %mor la Pedro leh. %eng %spa Pedro. Ch Perro leh. = la Pedro le. %mor *le *a Pedro le. %eng %spa el Pedro. Ch xi'j leh. = ch'ij le. %mor ch'ij le. %eng %spa la oveja. *R11-13 C jawi le xij?. %mor jawi le xij?. %eng %spa en donde esta oveja. R kawaj kink'uta Pedra chij. %mor kawaj kink'uta Pedra chij. %eng %spa quiere que muestre a Pedro oveja. C jawi k'o wi le xij?. %mor jawi k'o wi le xij?. %eng %spa en donde esta la oveja. Ch kut Perro ch'ij. = kinkut la Pedro ch'ij. %mor *k-0-*in/k'ut *le *a Pedro ch'ij. %eng %spa te muestro a Pedro. R la Peria ch'ij, lal Milia ri. %mor la Peria ch'ij, lal Milia ri. %eng %spa Pedro oveja, la Emilia. C ah no. %mor ah no. %eng %spa ah. Ch al Milia li. = lal Milia ri. %mor *le al Milia ri. %eng %spa la Emilia. Ch al koj li. = koj ri. %mor koj ri. %eng %spa de Leon es atras. R ay, ay jas uwach wa le wari?. %mor ay, ay jas uwach wa le wari?. %eng %spa que sera esto. R a kaya kan chaqech le wari?. %mor a kaya kan chaqech le wari?. %eng %spa nos vas a dejar esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R e chiqech. le cha jawi xayavikan. %mor e chiqech. le cha jawi xayavikan. %eng %spa a nosotros, en donde dejaste. R le nuxik. %mor le nuxik. %eng %spa mi ala. C konojel le chikop. %mor konojel le chikop. %eng %spa todo los animales. R le are ku le tz'ikin ech. %mor le are ku le tz'ikin ech. %eng %spa y el pajaro en donde. R qawi xayawikan le nu xik. %mor qawi xayawikan le nu xik. %eng %spa lo dejastes mi ala. C ruk' le. %mor ruk' le. %eng %spa con el. R kacha kuri cha. %mor kacha kuri cha. %eng %spa asi dices. C ruk' le ak' chiri. %mor ruk' le ak' chiri. %eng %spa con la gallina aqui. R pe chi le tz'i cha. %mor pe chi le tz'i cha. %eng %spa ya viene el perro dice. C chiri cha. %mor chiri cha. %eng %spa aqui dice. R jawi xaya chi kan wi, xaya le nu. %mor jawi xaya chi kan wi, xaya le nu. %eng %spa en lo vas a dejar me dos. R le nu. jawi k'u ku wi le reya. %mor le nu. jawi k'u ku wi le reya. %eng %spa mi, en donde esta el. R rech le kej?. %mor rech le kej?. %eng %spa del caballo. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P kach'ob'oh jas uwach leeri al chay le?. %mor kach'ob'oh jas uwach leeri al chay le?. %eng %spa sabes que es esto Ros. R le le cha. %mor le le cha. %eng %spa es de. Ch je' taj. *** = ma kuje taj. %mor *ma kej e ta-j. %eng %spa no es caballo. P ka ch'o b'oh. %mor ka ch'o b'oh. %eng %spa lo conoces?. *R11-14 R b'ij b'o atiracha, b'ay kamik. %mor b'ij b'o atiracha, b'ay kamik. %eng %spa diga ud. ahora. hay. R xat qak'ulaj. %mor xat qak'ulaj. %eng %spa solo lo recibimos encontramos. P kach'eb'oh. %mor kach'eb'oh. %eng %spa lo sabes. R jas che mayom tale le qe juntiro. %mor jas che mayom tale le qe juntiro. %eng %spa porque no nos has dada a todos. R le qa sa qech, kucha k'uricha. %mor le qa sa qech, kucha k'uricha. %eng %spa lo de nosotros, diga dice. P al chay, kachob'o. %mor al chay, kachob'o. %eng %spa Ros, lo sabes. Ch nim taj keb' li'. = ma nim taj le keb' ri ri. %mor *ma nim ta-j *le keb' ri ri. %eng %spa no es grande los dos. Ch max chenka jun. = mas chenka le jun. %mor mas chenka *le jun. %eng %spa es mas b'ueno el uno. R ay kaqak'ulaj qib'?. %mor ay kaqak'ulaj qib'?. %eng %spa nos encontramos. P jas uwach a le. %mor jas uwach a le. %eng %spa que es el. Ch k'ulaj taj keb' li. = ma kikik'ulaj taj le keb' ri. %mor ma *k-0-*ki/k'ula-j ta-j *le keb' ri. %eng %spa no reciben estos dos. R b'ay jas che mayom ta le. %mor b'ay jas che mayom ta le. %eng %spa vaya porque no has dado esto. R juntiro qastaq, jat xetakato. %mor juntiro qastaq, jat xetakato. %eng %spa todo esto ando atienda. R kaya o' we kaya'o y kaya'o'. %mor kaya o' we kaya'o y kaya'o'. %eng %spa te dan si dar lo das. P al chay, al chay, al chay. %mor al chay, al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros, Ros. P jas ab'i' cho'qa chareh. %mor jas ab'i' cho'qa chareh. %eng %spa como se llama digale. Ch xaq ab'i'. = jas ab'i. %mor jas a-b'i'. %eng %spa como te llamas. P jas ab'i' kacha chare. %mor jas ab'i' kacha chare. %eng %spa como se llama digale. Ch ix b'i'. = jas ab'i'. %mor jas *a-b'i'. %eng %spa como se llama. R tira kacha. %mor tira kacha. %eng %spa da al tiro diga. C what's your name. %mor what's your name. %eng %spa ....... D Deb'orah. %mor Deb'orah. %eng %spa Deborah. R pe che le tata le?. %mor pe che le tata le?. %eng %spa el elefante. D Deborah. %mor Deborah. %eng %spa Deborah. Ch petik fata chi?. = xpe le lefate chi. %mor *x-0/pet-!ik *le lefate chi. %eng %spa ya viene el elefante. R jun xaya wi chi kan le. %mor jun xaya wi chi kan le. %eng %spa un dejastes el. Ch al Talin, Talin. = al Talin, Talin. %mor al Talin, Talin. %eng %spa Catarina, Catarina. Ch yoq'on taj chik. = ma katyoq'on ta chik. %mor ma *k-*at/yoq'-on ta-!j chi-k. %eng NEG INCOMP-2A/mock-ABS NEG-T again-T. %spa no lo han dado. Ch pe cha' kalaxa la'. = katpe chi k'u pa klase la. %mor *k-*at/pet chi *k'u *pa klase la. %eng %spa y vienes en la clase. *R11-15 R .... %mor .... %eng Ch kujyoq'onik. *** = kujyoq'onik. %mor k-uj/yoq'-on-ik. %eng INCOMP-4A/mock-ABS-TIV. %spa maltratamos. ultrajamos. R xuta metida. %mor xuta metida. %eng %spa xute metida. C ma ko' antaj. %mor ma ko' antaj. %eng %spa no lo hagas. R ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. C mach'ay taj le awatz. %mor mach'ay taj le awatz. %eng %spa no peques mi hermana. R pechi le koj cha jawi xaya. %mor pechi le koj cha jawi xaya. %eng %spa ya viene el leon dice, en donde dejastes. R wi chi kane nu wi kacha k'uricha. %mor wi chi kane nu wi kacha k'uricha. %eng %spa mi pelo diga pues. R xin tzaq kanoq kacha k'uricha. %mor xin tzaq kanoq kacha k'uricha. %eng %spa lo perdi diga. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R b'ay kamik katqakulaj. %mor b'ay kamik k-at-qa/kula-j. %eng %spa Vaya hoy lo recibes. R kacha kuri cha, juntiro. %mor kacha kuri cha, juntiro. %eng %spa diga dice todo. R chama loq le jas taqech. %mor chama loq le jas taqech. %eng %spa traiga las cosas. C a utz we kin sik'ij u wa wuj. %mor a utz we kin sik'ij u wa wuj. %eng %spa te gusta si lee mi libro. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C a utz we kinsik'ij uwa wuj. %mor a utz we kinsik'ij uwa wuj. %eng %spa esta bien si lee un libro. R tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C a utz al chay. %mor a utz al chay. %eng %spa esta bien Ros?. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. C we kinsik'ij u wa wuj. %mor we kinsik'ij u wa wuj. %eng %spa si leo el libro. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch no, xaj uj at. = chawesaj lawuj at. %mor no *ch-0-*aw/esa-j *le *a-wuj at. %eng %spa quita tu lib'ro. Ch uch taj wiloh uj at. = ma utz taj kinwilo la wuj at. %mor *ma utz taj *k-0-inw/il-o *le *a-wuj at. %eng %spa no me gusta tu lib'ro. C utz, chiri'. %mor utz, chiri'. %eng %spa bien, aqui. Ch k'uk we in. = k'ak e we in. %mor k'ak *e w-e in. %eng %spa es nuevo el mio. C k'o le k'iya le chikop, le chiyok. %mor k'o le k'iya le chikop, le chiyok. %eng %spa hay muchos animales, animal. C le chikop kekanaj pa le jun tinimit. %mor le chikop kekanaj pa le jun tinimit. %eng %spa el animal se quedan en el pueblo. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. *R11-16 R le ixpeq juntiro je je taq ula le ri. %mor le ixpeq juntiro je je taq ula le ri. %eng %spa los zapos todos tienen igual estas cosas. C le ixpeq k'ochiri. %mor le ixpeq k'ochiri. %eng %spa el zapo esta aqui. Ch wiyoq. ixpeq' k'o chilii lii. = le ixpeq k'o chiri ri. %mor *le ixpeq /k'o chi-ri ri. %eng %spa el zapo esta aqui. C y le le tz'i k'ochiri' chuquje. %mor y le le tz'i k'ochiri' chuquje. %eng %spa y el perro tambien esta aqui. Ch k'olik wich' kachoch leh. = k'o jun wich kachoch le. %mor /k'o-!l-!ik *jun wich k-achoch le. %eng %spa hay un peque¤o lo sab'es. C ah je, le jun tz'ikin k'o. %mor ah je, le jun tz'ikin k'o. %eng %spa a si, el pajaro esta. C chiri chuquje, k'o. %mor chiri chuquje, k'o. %eng %spa aqui tambien. Ch no taj chikin. = ma k'o taj le tz'ikin. %mor no *ma /*k'o ta-j *le tz'ikin. %eng %spa no esta el pajaro. C k'iya le chi, le re chok. %mor k'iya le chi, le re chok. %eng %spa son bastantes los del Sanate. Ch u k'o taj warli. = n k'o taj le wa ri. %mor n /k'o ta-j *le wa ri. %eng %spa no esta esto. R molesta. %mor molesta. %eng %spa molesta. Ch molextiko, molexta. = molextiko, molexta. %mor molextiko, molexta. %eng %spa molesto. Ch molesta. = molesta. %mor molesta. %eng %spa C y k'o le jun, le jun mazat. %mor y k'o le jun, le jun mazat. %eng %spa esta el un, el venado. C chupame. %mor chupame. %eng %spa adentro. Ch l' we at li' we at. = ri lawe at. %mor ri *le aw-e at. %eng %spa aqui esta el tuyo. R le lefante k'o waral. %mor le lefante k'o waral. %eng %spa el elefante esta aqui. C ah jawi ko wi, kowi le. %mor ah jawi ko wi, kowi le. %eng %spa en donde esta, esta el. C elefante chupame. %mor elefante chupame. %eng %spa elefante adentro. C a kawilo le jun tzi, elefante. %mor a kawilo le jun tzi, elefante. %eng %spa ves el perro, elefante. R kinwilo le lefante k'o jewa. %mor kinwilo le lefante k'o jewa. %eng %spa veo al elefante que esta aqui. C le kej k'o chupame. %mor le kej k'o chupame. %eng %spa el caballo esta adentro. R e le kej k'l chupame. %mor e le kej k'l chupame. %eng %spa el caballo esta adentro. C k'o le jun koj chupame. %mor k'o le jun koj chupame. %eng %spa esta el caballo adentro. R k'o le jun koj chupam. %mor k'o le jun koj chupam. %eng %spa esta el caballo adentro. R k'o le jun, le jun, jun le jun. %mor k'o le jun, le jun, jun le jun. %eng %spa esta el, el. Ch (di). = (di). %mor (di). %eng %spa muchacha. R le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. C al chay taj. %mor al chay taj. %eng %spa no pegues. R k'o k'o le jun, le jun. %mor k'o k'o le jun, le jun. %eng %spa esta el uno, el uno. *R11-17 C eskuela. %mor eskuela. %eng %spa escuela. R eskuela jewara. %mor eskuela jewara. %eng %spa escuela por aca. C le june. %mor le june. %eng %spa el uno. R ke le juntire ri chipok. %mor ke le juntire ri chipok. %eng %spa es de ellos todos los animales. C juntiro, le jun porke. %mor juntiro, le jun porke. %eng %spa todo, el uno porque. C ruk' jun cho. %mor ruk' jun cho. %eng %spa con un palo. R jas ki nacion, mus. %mor jas ki nacion, mus. %eng %spa de que nacion, ladino. R le jun chik makina. %mor le jun chik makina. %eng %spa la otra maquina. R ay k'o chi nikaj. %mor ay k'o chi nikaj. %eng %spa ay, hay otras. C jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. R k'o chinik'aj. %mor k'o chinik'aj. %eng %spa hay otros. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R le k'o waral, e k'owaral. %mor le k'o waral, e k'owaral. %eng %spa lo que hay aqui. C ah kub'ij le ixpeq. %mor ah kub'ij le ixpeq. %eng %spa ah dice el zapo. Ch li wa' at. = ri lawe at. %mor ri *le aw-e at. %eng %spa aqui esta el tuyo. C ah je. xoq in. %mor ah je. xoq in. %eng %spa a si, llore yo. Ch ne we in, we in warli che'. = we in wa le ri cha'. %mor w-e in wa *le ri /cha'. %eng %spa es mio esto dice. Ch we at warlih cha'. = awe at wa le ri cha'. %mor aw-e at wa *le ri /cha'. %eng %spa esto es tuyo dice. C awe at le keb' k'o le jun. %mor awe at le keb' k'o le jun. %eng %spa es tuyo los 2, esta el uno. R paxik. %mor paxik. %eng %spa se quebro. C le jun, no, wech in, wein. %mor le jun, no, wech in, wein. %eng %spa el uno, no es mio, es mio. Ch no we in. = no we in. %mor no w-e in. %eng %spa no, es mio. P qanam pena chawiyex. %mor qanam pena chawiyex. %eng %spa esperate, esperate. P chawilam pane cha. %mor chawilam pane cha. %eng %spa mira bien dice. C kin, kintz'ib'aj le jun chupame. %mor kin, kintz'ib'aj le jun chupame. %eng %spa voy a escribir el uno adentro. C al chay chiri?, kintiz'ib'aj. %mor al chay chiri?, kintiz'ib'aj. %eng %spa Ros aqui voy a escribir. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa el cuaderno. Ch na wwe in warli cha'. = we in wa le ri cha'. %mor w-e in wa *le ri /cha'. %eng %spa esto es mio. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa el cuaderno. *R11-18 R no xa ne cien kaqow. %mor no xa ne cien kaqow. %eng %spa no, ninguna me. R la wech. %mor la wech. %eng %spa va dar. C le wuj rech, le wuj rech al. %mor le wuj rech, le wuj rech al. %eng %spa el libro es de, el libro es de. C at. %mor at. %eng %spa ud. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch no, no, chib'aj in. = kintz'ib'aj in. %mor no *k-0-*in/tz'ib'a-j in. %eng %spa lo voy a escrib'ir yo. C no, le wuj rechj. %mor no, le wuj rechj. %eng %spa no, el libro es de. R chach'u qu, chachuqu. %mor chach'u qu, chachuqu. %eng %spa tapalo, tapalo. C re al chay, k'o le wuj. %mor re al chay, k'o le wuj. %eng %spa es de Ros, esta el libro. C rech al chay. %mor rech al chay. %eng %spa es de Ros. P katu k'am b'ila al chay. %mor katu k'am b'ila al chay. %eng %spa te va llevar Ros. C maka tu k'am taj. %mor maka tu k'am taj. %eng %spa no te lleva. C xaq nukul tzij le jun a chi. %mor xaq nukul tzij le jun a chi. %eng %spa es muy mentiroso el hombre. P al chay, la kute ruk' cha. %mor al chay, la kute ruk' cha. %eng %spa Ros, ya vistes con el dice. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C jas k'u an le wuj al chay. %mor jas k'u an le wuj al chay. %eng %spa que hace el libro Ros. R b'aya, lu wi?. b'aya. %mor b'aya, lu wi?. b'aya. %eng %spa vaya, su pelo, vaya. R wech in. %mor wech in. %eng %spa es mio. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P chawi la k'ut al chay. %mor chawi la k'ut al chay. %eng %spa mira pues, Ros. P chasolij k'u lu pam. %mor chasolij k'u lu pam. %eng %spa registra adentro. C jas uwach k'o, chuwach. %mor jas uwach k'o, chuwach. %eng %spa que es lo que tiene delante. C le wuj. %mor le wuj. %eng %spa sale. Ch al b'ik. = kel b'ik. %mor *k-0/el b'i-k. %eng %spa sale. C jas uwach k'o chuwach. %mor jas uwach k'o chuwach. %eng %spa que es lo que tiene. Ch chaj, k'o taj. = tasa'aj n k'o taj. %mor ta/sa'aj *ma /k'o ta-j. %eng %spa venga, no esta. Ch a ta ne q'eh. = n k'o ta ne qe. %mor *ma /*k'o ta ne qe. %eng %spa no esta pues. C jun ixpeq. %mor jun ixpeq. %eng %spa un zapo. *R11-19 Ch k'o tu wach. juan q'eh. = n k'o ta watz al juana qe. %mor *ma /k'o ta aw-atz *al juana qe. %eng %spa no tienes hermana juana. C uwatz le ixpeq. %mor uwatz le ixpeq. %eng %spa es hermana el zapo. C xa'aj wa' chilii li'. = ta saj jewa chiri ri. %mor ta saj jewa chiri ri. %eng %spa venga aca, aqui. C saj chile le?. %mor saj chile le?. %eng %spa venga por alli. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P no, utz waral. %mor no, utz waral. %eng %spa no, esta bien aqui. R le al chay le. %mor le al chay le. %eng %spa ese, Ros. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R ay eke, e keb' a Pedro ch'ije. %mor ay eke, e keb' a Pedro ch'ije. %eng %spa son 2 Pedro, las ovejas. D maltiox nan. %mor maltiox nan. %eng %spa gracias mama. R a utz kawilo. %mor a utz kawilo. %eng %spa te gusta. C a utz lejun mente. %mor a utz lejun mente. %eng %spa esta bien esa mente. D maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. P ko kachapo maji we xattzaq b'ik. %mor ko kachapo maji we xattzaq b'ik. %eng %spa agarralo duro sino se cae. C jas kub'ij le wixoqil, al chay?. *** %mor jas kub'ij le wixoqil, al chay?. %eng %spa que dice, mi mujer, Ros?. R al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. P maq'opij, xaq najim kachapo. %mor m-0-a/q'opi-j, xaq najim k-0-a/chap-o. %eng %spa no lo quiebres, poco a poco agarralo. R nojim kachapo cha. %mor nojim kachapo cha. %eng %spa poco a poco agarralo. C nojim. %mor nojim. %eng %spa poco a poco. P maji we xa paxij, b'ay. %mor maji we xa paxij, b'ay. %eng %spa peor si lo quiebra. R chay, chaya panoq, e keb' al chay. %mor chay, chaya panoq, e keb' al chay. %eng %spa Ros, daselo, so 2 Ros. R yale, juntaq siri saq putzam. %mor yale, juntaq siri saq putzam. %eng %spa de nariz gorda. C jas kawil pa lu lentes. %mor jas kawil pa lu lentes. %eng %spa que ves en sus lentes. Ch le keb'. = le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. C ah keb' al chay. %mor ah keb' al chay. %eng %spa 2 Ros. R keb' al chay. %mor keb' al chay. %eng %spa 2 Ros. C keb' al chay. %mor keb' al chay. %eng %spa 2 Ros. R keb' al chay. tinka, rank. %mor keb' al chay. tinka, rank. %eng %spa son 2 Ros. R le koj, le koj, le koj, le koj, pikup. %mor le koj, le koj, le koj, le koj, pikup. %eng %spa el leon, el leon, el leon, el leon. *R11-20 P ko kachapo. %mor ko kachapo. %eng %spa lo agarras duro. R diez, trenta, quarenta. %mor diez, trenta, quarenta. %eng %spa 10,30,40. C jas ku'an le lentes?. %mor jas ku'an le lentes?. %eng %spa que hace los lentes. R diez, vente, trente,40,50,80,90,diez. %mor diez, vente, trente,40,50,80,90,diez. %eng %spa 10,20,30,.... P chawilampe le jun wuj chupame. %mor chawilampe le jun wuj chupame. %eng %spa mira ese cuaderno adentro. P a nimaq, chawilampe loqe!. %mor a nimaq, chawilampe loqe!. %eng %spa son grandes, miralo. P chawila la chupame! kawil. %mor chawila la chupame! kawil. %eng %spa la mira adentro! ves a. P chupam e ri? chawila kuloq. %mor chupam e ri? chawila kuloq. %eng %spa adentro? miralo pues. P la wuje. jas u'anen le juntaq. %mor la wuje. jas u'anen le juntaq. %eng %spa este libro, que tiene los. P chikope? le kawilo le? jas. %mor chikope? le kawilo le? jas. %eng %spa animales? lo ves, que. P u'anon?. %mor u'anon?. %eng %spa tiene. R al chay, chaya kula chare. %mor al chay, chaya kula chare. %eng %spa Ros, daselo a el. C ak'ax le jun lentes?. %mor ak'ax le jun lentes?. %eng %spa cuesta los lentes. P jas u'anon?. %mor jas u'anon?. %eng %spa que tiene?. R no, a Felipe china paqalisaj. %mor no, a Felipe china paqalisaj. %eng %spa no, Felipe levantame. R chikaj?. %mor chikaj?. %eng %spa arriba?. C jach u wach?. %mor jach u wach?. %eng %spa que es. R china paqalisaj chikaj?. %mor china paqalisaj chikaj?. %eng %spa levantame arriba?. C chik'aj?. %mor chik'aj?. %eng %spa arriba?. R je' jasi, jas chiri xpe la San?. %mor je' jasi, jas chiri xpe la San?. %eng %spa asi, asi cuando vino Santos. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. R chiri, chiri quju paqalisaj chikaj?. %mor chiri, chiri quju paqalisaj chikaj?. %eng %spa cuando nos levantaba arriba?. C lisaj chikach. %mor lisaj chikach. %eng %spa hacia arriba. P ko kachapoh. %mor ko kachapoh. %eng %spa lo agarras duro. R chikaj. %mor chikaj. %eng %spa arriba. C chikaj. %mor chikaj. %eng %spa arriba. rR kuja q'aluj le chiri. %mor kuja q'aluj le chiri. %eng %spa nos abrazos aqui. C chikaj le juni. %mor chikaj le juni. %eng %spa arriba este uno. R pares. %mor pares. %eng %spa por eso. *R11-21 C pareso, ah sib'ilaj xinkosik. %mor pareso, ah sib'ilaj xinkosik. %eng %spa por eso, me canse mucho. Ch le, Pelipa le. = le, Pelipa le. %mor le, Pelipa le. %eng %spa Felipe, ese. C le al chay le, a kat, katkowin. %mor le al chay le, a kat, katkowin. %eng %spa Ros ese, puedes. C kawiloh?. %mor kawiloh?. %eng %spa lo ves. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C there's your glasses. %mor there's your glasses. %eng %spa ..... D maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. R maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. C a chiki luwi ronojel?. %mor a chiki luwi ronojel?. %eng %spa estan de cabeza todos?. R a chiki luwi cha. %mor a chiki luwi cha. %eng %spa esta de cabeza. Ch in chik. = in chik. %mor in chi-k. %eng %spa yo ahora. C ah no, nojimal, nojinal. %mor ah no, nojimal, nojinal. %eng %spa no, poco a poco. P jas uwach ale al chay? al chay!. %mor jas uwach ale al chay? al chay!. %eng %spa que es eso Ros?. Ros!. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. P nojimal kachapo majin maq'opij. %mor nojimal kachapo majin maq'opij. %eng %spa poco a poco lo agarras sino lo vas. R na paqalisaj chikaj? le. %mor na paqalisaj chikaj? le. %eng %spa no lo subas arriba?. C nk'o ta modo. %mor nk'o ta modo. %eng %spa no se puede. P jas uwach ale le? al chay. %mor jas uwach ale le? al chay. %eng %spa que es eso? Ros. R chatij ta b'i jun achi mal. %mor chatij ta b'i jun achi mal. %eng %spa se comieron un hombre por. P ko, ko, ko kachapa maji. %mor ko, ko, ko kachapa maji. %eng %spa esta, esta, lo agarras duro sino. P we xtzaq b'ik. %mor we xtzaq b'ik. %eng %spa si se cae. C le jun. jas uwach?. %mor le jun. jas uwach?. %eng %spa el uno, que es?. R ch'inia. %mor ch'inia. %eng %spa quisquil. C tz'ima. le tz'ima ah. %mor tz'ima. le tz'ima ah. %eng %spa quisquil. R le corona. %mor le corona. %eng %spa la corona. C le corona, a k'ax a corona?. %mor le corona, a k'ax a corona?. %eng %spa la corona, cuesta la corona?. P re la wuj. %mor re la wuj. %eng %spa es tu libro. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. R San Pedro Almolonga, San Pedro Almolon. %mor San Pedro Almolonga, San Pedro Almolon. %eng %spa San Pedro Almolonga. *R11-22 C k'o a wuj?. %mor k'o a wuj?. %eng %spa tienes cuaderno. R tierra de lindas mujeres. %mor tierra de lindas mujeres. %eng %spa tierra de lindas mujeres. R tierra de promicion. %mor tierra de promicion. %eng %spa tierra de promicion. C ma tzaq at. %mor ma tzaq at. %eng %spa no te caigas. Ch no, no. = no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R ista tu palaj. %mor ista tu palaj. %eng %spa su cara. C tu palaj. %mor tu palaj. %eng %spa tu cara. R no paqalisaj chikaj?. %mor no paqalisaj chikaj?. %eng %spa no subeme arriba. D no. That's not the way we .... %mor no. That's not the way we .... %eng %spa ....... D treat a b'ook. %mor treat a b'ook. %eng %spa ....... C ma utz are le wuj. %mor ma utz are le wuj. %eng %spa sera mejor tu libro. D the b'ook will b'reak. It'll. %mor the b'ook will b'reak. It'll. %eng %spa ...... D go away. %mor go away. %eng %spa ...... C katko, katq'opij le wuj. %mor katko, katq'opij le wuj. %eng %spa quiebras el libro. Ch we in. = we in. %mor w-e in. %eng %spa es mio. C k'o le jun cuenta. %mor k'o le jun cuenta. %eng %spa esta el cuento. R na paqalisaj chikaj?. %mor na paqalisaj chikaj?. %eng %spa levantame arriba?. C k'o le jun cuenta. %mor k'o le jun cuenta. %eng %spa esta el cuento. P Al chay, al chay. %mor Al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. C al chay. kinya jun al chay. %mor al chay. kinya jun al chay. %eng %spa Ros doy una Ros. C pa le jun. %mor pa le jun. %eng %spa en el. P jas uwach ele al chay le?. %mor jas uwach ele al chay le?. %eng %spa que es eso Ros ese?. C no k'o, ma kaya chupam. %mor no k'o, ma kaya chupam. %eng %spa no esta, pongalo. C jun k'at, b'ay. %mor jun k'at, b'ay. %eng %spa en la red. Vaya. P katin maloq. %mor katin maloq. %eng %spa te voy a traer. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa Venga pues. C saj kut al chay. %mor saj kut al chay. %eng %spa Venga pues Ros. P saj impe. %mor saj impe. %eng %spa Venga pues. *R11-23 C saj impe'. %mor saj impe'. %eng %spa venga pues. P katin maloq. %mor katin maloq. %eng %spa te voy a traer. Ch uch taj warli. = ma utz taj le wari. %mor *ma utz ta-j le wari. %eng %spa no esta b'ien esto. P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga pues. C saj kut al chay. %mor saj kut al chay. %eng %spa Venga pues Ros. P b'ay, katin maloq. %mor b'ay, katin maloq. %eng %spa Vaya, te voy a traer. Ch uch chilii leh. = utz chiri le. %mor utz chi-ri le. %eng %spa esta b'ien aqui. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch uch a Pelipe chilii lih. = utz a Pelip chiri ri. %mor utz a Pelip chi-ri ri. %eng %spa esta b'ien aqui Felipe. P jas uwach e k'o chiriri?. %mor jas uwach e k'o chiriri?. %eng %spa que y lo que hay aqui. P jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es?. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P chawilampe le le. jas uwach?. %mor chawilampe le le. jas uwach?. %eng %spa mira pues, que es. C k'ax nuwi. %mor k'ax nuwi. %eng %spa me duele el pelo. P jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es. Ch xa'aj a Pelip. = tasaj Pelipa. %mor ta/saj Pelipa. %eng %spa Venga Felipe. C saj?. %mor saj?. %eng %spa Venga?. Ch chilii lih. = chiri ri. %mor chi-ri ri. %eng %spa aqui. P peri kattzijonik. %mor peri kattzijonik. %eng %spa pero habla. C pero kattzijonik. %mor pero kattzijonik. %eng %spa pero habla. Ch al Talin xaj walal. = al Talin tasaj waral. %mor al Talin ta/saj waral. %eng %spa Catarina venga aca. C ah utz al Talin jela. %mor ah utz al Talin jela. %eng %spa esta bien Catarina por aca. C jas k'o chupam awuj?. %mor jas k'o chupam awuj?. %eng %spa que tiene adentro del cuaderno?. P jas uwach e ku'ano ri. %mor jas uwach e ku'ano ri. %eng %spa que es lo que hace. Ch k'olik k'ak. = k'o kak. %mor /k'o-!l-!ik kak. %eng %spa P jachin chike?. oy chawila kute!. %mor jachin chike?. oy chawila kute!. %eng %spa cual es? mira pues?. P juntaq karel. %mor juntaq karel. %eng %spa ellas. Ch taq kar k'ama chi jun. = le juntaq kar. jak'ama chi jun. %mor *le juntaq kar. *j-0-*a/k'am-a chi jun. %eng %spa los pescados, anda a traer otro. P jachin chike?. %mor jachin chike?. %eng %spa cual. *R11-24 Ch chi jun lih. = chi jun ri. %mor chi jun ri. %eng %spa este uno. P le riri'. %mor le riri'. %eng %spa esto. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P jawile?. %mor jawile?. %eng %spa anda a verlo. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jas uwach? ah. %mor jas uwach? ah. %eng %spa que es?. P jas uwach e riri?. %mor jas uwach e riri?. %eng %spa que es esto. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. C jas uwach? le le. %mor jas uwach? le le. %eng %spa que es eso. P jas uwach le jun ri al chay le?. %mor jas uwach le jun ri al chay le?. %eng %spa que es esto uno Ros. P jas uwach a riri. %mor jas uwach a riri. %eng %spa que es esto. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o akar. %mor k'o akar. %eng %spa hay pescados. P jachin chike mas utz?. %mor jachin chike mas utz?. %eng %spa cual es mejor?. Ch chike. = chike. %mor chike. %eng %spa cual. C le tz'ikin?. %mor le tz'ikin?. %eng %spa el pajaro. Ch u le, wilee puch. = wile, k'o puch e. %mor wile, /*k'o pu-ch *e. %eng %spa en donde esta, acaso hay. Ch k'olo, kolo nu la' le' in. = chak'olob', chak'oloh. %mor *ch-0-*a/k'ol-ob', *ch-0-*a/k'ol-oh. %eng %spa guardalo, guardalo. P jas kuwach e riri?. %mor jas kuwach e riri?. %eng %spa que es esto. Ch k'o loq jah. = chaya kuloq. %mor *ch-0-*a/ya' ku la-oq. %eng %spa traigalo. P jas uwach?. %mor jas uwach?. %eng %spa que es. Ch nik'. = nik'. %mor nik'. %eng %spa saber. P iya. ma kach'ob' puch?. %mor iya. ma kach'ob' puch?. %eng %spa acaso no lo sabes?. Ch no, chob' daj. = ma kinchob' taj. %mor no *ma *k-0-*in/chob' ta-j. %eng %spa no lo se. P kachob' taj?. %mor kachob' taj?. %eng %spa no lo sabes. *xk'is le nabe uwach le cinta R-11. *R11-25 P kawilo le. %mor kawilo le. %eng %spa lo ves. Ch qatat dah. = qa-tat dah. %mor qatat dah. %eng %spa nuestro papa. P Jesus e riri?. %mor Jesus e riri?. %eng %spa es Jesus esto. Ch xa mix. = xa mis. %mor xa mis. %eng %spa es misa. Ch jah?. = jah?. %mor jah?. %eng %spa ah. P Jesus. %mor Jesus. %eng %spa Jesus. Ch no Jexux taj. = ma Jesus taj. %mor ma Jesus ta-j. %eng %spa no es Jesus. P jas kuwach?. %mor jas kuwach?. %eng %spa y que es. Ch palomax. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. Ch palomax taj. = palomax taj. %mor palomax ta-j. %eng %spa no es paloma. P jawi kuwi lu wache?. %mor jawi kuwi lu wache?. %eng %spa en donde esta su cara?. Ch k'ix. = k'ix. %mor k'ix. %eng %spa espina. P jawi luwach eh?. %mor jawi luwach eh?. %eng %spa en donde esta su cara?. Ch k'ix xama laj ko, ko ko tuwa. = k'ix xama laj ko, ko ko tuwa. %mor k'ix xama laj ko, ko ko tuwa. %eng %spa espina, es muy duro, esta muy duro. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xa k'amah?. %mor jawi xa k'amah?. %eng %spa en donde lo trajistes. Ch k'am, k'am, xelaju. = xink'am xelaju?. %mor *x-0-*in/k'am xelaju?. %eng %spa lo traje en xela. P iya?. %mor iya?. %eng %spa a si. C m. che jun tienda?. %mor m. che jun tienda?. %eng %spa en un tienda?. Ch chinka len. = cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. P jah. %mor jah. %eng %spa que?. Ch chinka len cha. = cinco len cha. %mor cinco len /cha. %eng %spa 5 centavos. C cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. P cinco len rajil. %mor cinco len rajil. %eng %spa cuesta 5 centavos. Ch ja?. = ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. P cinco len rajil. %mor cinco len rajil. %eng %spa cuesta 5 centavos. Ch pakalik cha. = pakalik cha. %mor /pak-al-ik /cha. %eng %spa es cara dice. *R11-26 P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C pakalik ah je', gratis taj. %mor pakalik ah je', gratis taj. %eng %spa es caro a si, no es gratis. Ch pakalik cha. = pakalik cha. %mor /pak-al-ik /cha. %eng %spa es caro dice. Ch pakalik keb' leh. = pakalik e keb' ri. %mor /pak-al-ik *e keb' ri. %eng %spa es caro estas 2 cosas. P entonces ma sipax taj. %mor entonces ma sipax taj. %eng %spa entonces no lo regalaron. Ch xipaj taj. = ma sipax taj. %mor *ma /sipa-x ta-j. %eng %spa no lo regalaron. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch xipaj Malonka. = xusipaj pa imolongo. %mor *x-0-*u/sipa-j *pa imolongo. %eng %spa lo regalo un almolonga. R al chara, xa xuloqa. %mor al chara, xa xuloqa. %eng %spa si, solo lo compro. R ukunub'al lintat xelaju?. %mor ukunub'al lintat xelaju?. %eng %spa mi papa su xela. R chirikut sipax loq. %mor chirikut sipax loq. %eng %spa y asi lo regalaron. Ch loq'o xela pal tat in. = xloq'o xela lukunub'al lintat in. %mor *x-0/loq'o xela *le *u/kunu-b'al *le *in-tat in. %eng %spa lo compro ese xela, su medicina mi papa. P m. %mor m. %eng %spa m. C ama kaya cinco len chuwech in?. %mor ama kaya cinco len chuwech in?. %eng %spa no me voy a dar 5 centavos a mi. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no? jasche?. %mor no? jasche?. %eng %spa no, porque?. Ch le in a xa'n. = le in a San. %mor le in a San. %eng %spa yo Santos. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas pu xaloq' chareh. %mor jas pu xaloq' chareh. %eng %spa y que es lo que compro. Ch loq, loq', loq, loq' wux. = xinloq le jawux. %mor *x-0-*in/loq' *le jawux. %eng %spa compre hab'a. P iya, a katij pu at lejawux?. %mor iya, a katij pu at lejawux?. %eng %spa a si, come ud. la haba. Ch tijoh. = kintijoh. %mor *k-0-*in/tij-oh. %eng %spa lo como. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C tijo? le ku. %mor tijo? le ku. %eng %spa lo como? el. Ch tij in xirwela. = kintij in le cirwela. %mor *k-0-*in/tij in *le cirwela. %eng %spa yo como la ciruela. P jawi k'o wi le cirwela le?. %mor jawi k'o wi le cirwela le?. %eng %spa en donde esta la ciruela. Ch aqiloh. = kaqilo. %mor *k-0-q/il-o. %eng %spa lo vemos. C pa jun che?. %mor pa jun che?. %eng %spa en un arbol. *R11-27 Ch uch taq aleh. = utz jetaq ale. %mor utz jetaq ale. %eng %spa esta b'ien por alla. P no, utz waral. %mor no, utz waral. %eng %spa no, esta bien aqui. C utz waral. %mor utz waral. %eng %spa esta bien aqui. Ch uch chilii lih. = utz chiri ri. %mor utz chi-ri ri. %eng %spa es mejor aqui. C jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde. Ch uch taq a leh. = utz jetaq a le. %mor utz jetaq a le. %eng %spa esta mejor alli. C ah utz waral k'o le jun wuj. %mor ah utz waral k'o le jun wuj. %eng %spa esta bien aqui esta el libro. Ch uch e walaj lih. = utz waral ri. %mor utz waral ri. %eng %spa esta bien aqui. C le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa el libro. Ch we le waral. = utz e waral. %mor utz e waral. %eng %spa esta bien aqui. C jawi?. %mor jawi?. %eng %spa en donde?. Ch uch e waral. = utz e waral. %mor utz e waral. %eng %spa esta bien aqui. Ch uch taq a leh. = utz, jetaqa le. %mor utz, jetaqa le. %eng %spa bien, por alla. C jas k'o chuwa leja?. %mor jas k'o chuwa leja?. %eng %spa que hay en frente de la casa. P a utz chuwa ja cha?. %mor a utz chuwa ja cha?. %eng %spa esta bien en el patio?. C a utz chuwa le jah. %mor a utz chuwa le jah. %eng %spa esta bien en el patio. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. Ch uch e wa jah. = utz chuwa ja. %mor utz *chi-*u-wa ja. %eng %spa mejor en el patio. Ch con todo keb', keb' wuj qeh. = con todo keb', keb' wuj qeh. %mor con todo keb', keb' wuj qeh. %eng %spa con 2 lib'ros. Ch con todo rech liq' eh. = contodo rech e riq' e. %mor contodo r-e-ch e riq' e. %eng %spa con todo esto. C a kak'ama le keb' wuj?. %mor a kak'ama le keb' wuj?. %eng %spa vas a traer los 2 libros. C a kak'ama le keb' wuj?. %mor a kak'ama le keb' wuj?. %eng %spa vas a traer los 2 libros. P jas uwach katzuku?. %mor jas uwach katzuku?. %eng %spa que buscas. Ch plaxtika uj. = qaplastica uj. %mor *qa-plastica uj. %eng %spa nuestro plastico. Ch plaxtika, leh. = plaxtika, leh. %mor plaxtika, leh. %eng %spa el plastico. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch plaxtika uj. = qaplastica uj. %mor *qa-plastica uj. %eng %spa nuestro plastico. C k'o le plastic. %mor k'o le plastic. %eng %spa esta el plastico. *R11-28 P jas upatan? chay. %mor jas upatan? chay. %eng %spa que tiene adentro Ros. Ch k'o taj chi jun. = n k'ota chi jun. %mor *ma /k'o ta chi jun. %eng %spa ya no hay otro. Ch puyij, puyij warlih. = kinpuyij le wari. %mor *k-0-*in/puyi-j *le wari. %eng %spa voy a empujar esto. Ch le uch, utz taqaleh. = utz je qale. %mor utz je qale. %eng %spa es mejor por alla. P jas uwache kik'ayij al chay. %mor jas uwache kik'ayij al chay. %eng %spa que es lo que venden Ros. Ch uch chuwa jah. = utz chuwa ja. %mor utz chi-u-wa ja. %eng %spa es mejor en el patio. C chuu'a le ja. jawi. %mor chuu'a le ja. jawi. %eng %spa en el patio, donde. Ch ay utz taqa le. = utz jetaqa le. %mor utz jetaqa le. %eng %spa es mejor por alla. P jas uwach ki'an waraleh. %mor jas uwach ki'an waraleh. %eng %spa que hicieron por aca. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch an pan. = kaqa'an pan. %mor k-0-qa/b'an pan. %eng %spa hacemos pan. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ch an pan. = kaqa'an pan. %mor k-0-qa/b'an pan. %eng %spa hacemos pan. P pan, a kik'ayij puch?. %mor pan, a kik'ayij puch?. %eng %spa pan, y tienen que vender. Ch kayij. = kaqak'ayij. %mor *k-0-*qa/k'ayi-j. %eng %spa lo vendemos. C a ka'an pan at. %mor a ka'an pan at. %eng %spa ud. hace pan. Ch tijox. = chuwa tiox. %mor chi-u-wa tiox. %eng %spa en la plaza. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P a ka'an ate pan cha. %mor a ka'an ate pan cha. %eng %spa hace ud. pan dice. Ch an taj. = ma kin'antaj. %mor *ma *k-0-*in/b'an ta-j. %eng %spa no lo hago. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que. Ch jan nan in. = kayajan le nunan in. %mor k-0/yaj-an *le *nu-nan in. %eng INCOMP-3A/scold the 1E-mother 1A. %spa rega¤a mi mama. P ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. Ch jan tat in. = kayajan len tat in. %mor k-0/yaj-an le in-tat in. %eng INCOMP-3A/scold-ABS the 1E-father 1A. %spa rega¤a mi papa. P jachin e: kanowik? %mor jachin e: kanowik? %eng %spa quien lo hace? Ch nan in. = *le *nu-na:n in. %mor *le *nu-na:n in. %eng %spa mi mama. P jachin e: anowik? %mor jachin e: anowik? %eng %spa quien lo hace? P a katijoh? %mor a katijoh? %eng %spa lo comes? Ch tij taj. = *ma *k-*0-*in/tij taj. %mor *ma *k-*0-*in/tij taj. %eng %spa no lo como. *R11-29 P ma kantij taj. %mor ma kantij taj. %eng %spa no lo comas. Ch tij jun. = kintij jun. %mor *k-0-*in/tij jun. %eng %spa como un. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch tij pan. = kintij le pan. %mor *k-0-*in/tij le pan. %eng %spa como el pan. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a k'iyah katijoh. %mor a k'iyah katijoh. %eng %spa vas a comer bastante. Ch tijoh. = kintijo. %mor *k-0-*in/tij-oh. %eng %spa lo como. P a k'iyah. %mor a k'iyah. %eng %spa a si. Ch uch taqaleh. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa esta b'ien por alli. C jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde. Rat saj chile cha. %mor saj chile cha. %eng %spa venga.... C chiri, jas k'o pa lu lew. %mor chiri, jas k'o pa lu lew. %eng %spa aqui, que hay en la tierra. C jas k'o pa lu lew. %mor jas k'o pa lu lew. %eng %spa que hay en la tierra. Ch li chili lih ray. = ri chiriri le radio. %mor ri chiriri le radio. %eng %spa aqui el radio. C chi le le lele. maltiox. %mor chi le le lele. maltiox. %eng %spa por alli, gracias. Rat jun tem. %mor jun tem. %eng %spa una silla. C jachike uwach le jun che le?. %mor jachike uwach le jun che le?. %eng %spa cual es el arbol. Rat le ri. %mor le ri. %eng %spa esto. P jas uwache jun che cha. %mor jas uwache jun che cha. %eng %spa que es el arbol. Rat jas uwache chu'cha. %mor jas uwache chu'cha. %eng %spa que es el arbol dice. C akachob'ob'. %mor akachob'ob'. %eng %spa lo sabes. Rat mazan kalcha. %mor mazan kalcha. %eng %spa manzana diga. Ch maxan. = mazan. %mor mazan. %eng %spa manzana. C manzan. %mor manzan. %eng %spa manzana. Ch keb' amaxanleh. = keb' le mazan le. %mor keb' le mazan le. %eng %spa 2 son las manzanas. C keb', le june. %mor keb', le june. %eng %spa 2 el uno. Rat keb' lee mazan kalcha. %mor keb' lee mazan kalcha. %eng %spa 2 son las manzanas. Ch keb' taj. = ma keb' taj. %mor ma keb' taj. %eng %spa no son 2. *R11-30 C keb' k'ut. %mor keb' k'ut. %eng %spa son 2 pues. Rat k'u le jun chik cha li. %mor k'u le jun chik cha li. %eng %spa y el otro dice. C k'ole. %mor k'ole. %eng %spa esta el. Rat dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. Ch jah?. = jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. Rat jas chik'u le jun le cha. %mor jas chik'u le jun le cha. %eng %spa y que es ese uno. Rat le le. %mor le le. %eng %spa ese. Ch xirwela. = cirwela. %mor cirwela. %eng %spa ciruela. C ah cirwela la le. ah. %mor ah cirwela la le. ah. %eng %spa es ciruela eso. C kachob' k'ut. %mor kachob' k'ut. %eng %spa lo sabes pues. P jas uwach a le le. %mor jas uwach a le le. %eng %spa que es eso. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach a lele le le le. %mor jas uwach a lele le le le. %eng %spa que es eso. P ko chuwa le sute. %mor ko chuwa le sute. %eng %spa esta en la servilleta. Ch m. no' xami. = samilla. %mor samilla. %eng %spa es semilla. P samiya jasa reh. %mor samiya jasa reh. %eng %spa semilla, que es. P ay kat tzaq b'ik. %mor ay kat tzaq b'ik. %eng %spa te vas a hacer. C mat tzaq at, jas kawilo. %mor mat tzaq at, jas kawilo. %eng %spa no te caigas, que ves. C jas kawilo pa lu che. %mor jas kawilo pa lu che. %eng %spa que ves en el arbol. C chirij lu che. %mor chirij lu che. %eng %spa detras del arbol. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P al chay b'ay wex rachaqij. %mor al chay b'ay wex rachaqij. %eng %spa Ros, Ros si se rompe. P la watzyaq. %mor la watzyaq. %eng %spa tu ropa. Ch q'an taj leh. = ma kinaq'an taj le. %mor *ma *k-*in/aq'an ta-j le. %eng %spa no me voy a sub'ir. C kan taj kole jun ab'aj. %mor kan taj kole jun ab'aj. %eng %spa no lo hagas esta la piedra. Ch wach, chaq b'ike. = lu wach xtzaq b'ike. %mor *le *u-wach *x-0/tzaq b'i-k e. %eng %spa su fruto se cayo. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Rat jas ka'an chila. %mor jas ka'an chila. %eng %spa que haces alli. C ma utz taj pale che al chay. %mor ma utz taj pale che al chay. %eng %spa no esta bien en el arbol Ros. *R11-31 Ch uch chilii leh. = utz chirile. %mor utz chirile. %eng %spa esta b'ien aqui. C ma utz taj, utz chila le. %mor ma utz taj, utz chila le. %eng %spa no esta bien, mejor por alli. Ch uch chilih. = utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa mejor aqui. Rat chila le kat k'uje wi cha. %mor chila le kat k'uje wi cha. %eng %spa por alli te estas dice. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C utz chiri. jas k'o pa. %mor utz chiri. jas k'o pa. %eng %spa mejor aqui, que hay en. C pale plastiko. %mor pale plastiko. %eng %spa el plastico. Rat u lew. %mor u lew. %eng %spa tierra. Ch lew. = ulew. %mor ulew. %eng %spa tierra. C le owim. %mor le owim. %eng %spa su oveja. Ch ixim taj. = ixim taj. %mor ixim taj. %eng %spa no es su oveja. Rat ay pele. %mor ay pele. %eng %spa mira. C ku'an wa che le, u lew. %mor ku'an wa che le, u lew. %eng %spa lo hace a la tierra. Rat b'ay la no. xt no ka'an taj. %mor b'ay la no. xt no ka'an taj. %eng %spa vaya, no lo hagas. C ma'an taj, chaya chupam. %mor ma'an taj, chaya chupam. %eng %spa no lo hagas, pongalo adentro. C le jun plastico ah je'. %mor le jun plastico ah je'. %eng %spa el plastico, a si. C aka'an wa che le jun ulew. %mor aka'an wa che le jun ulew. %eng %spa le haces a la tierra. C jas ka'anoh?. %mor jas ka'anoh?. %eng %spa que haces. Rat dicha? jas ka'amoh kine tzamile. %mor dicha? jas ka'amoh kine tzamile. %eng %spa que hace si juego. Rat kalcha' dih. %mor kalcha' dih. %eng %spa diga muchacha. C ah sib'ilaj tz'il la watiyoq. %mor ah sib'ilaj tz'il la watiyoq. %eng %spa esta muy sucia mi ropa. C sib'ilaj tz'il lu lew. %mor sib'ilaj tz'il lu lew. %eng %spa esta muy sucia la tierra. Ch uch taqale. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa es mejor por alla. Ch uch taqale. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa es mejor por alla. Ch uch taqale. = utz jetaqale. %mor utz jetaqale. %eng %spa mejor por alla. Ch uch chili li. = utz chiriri. %mor utz chiriri. %eng %spa mejor por aqui. Ch uch, chili Pelipe. = utz chiri pelipe. %mor utz chiri pelipe. %eng %spa mejor aqui Felipe. C utz chiri, ah jas ka'ano. %mor utz chiri, ah jas ka'ano. %eng %spa mejor aqui, que hace. Ch nujul chile mane. = nujul chile mane. %mor nujul chile mane. %eng %spa mi ollo(agujero) con el mano. *R11-32 C le ulew. %mor le ulew. %eng %spa la tierra. P ka'anta lu lew. %mor ka'anta lu lew. %eng %spa no hagas la tierra. Ch ja?. = ja?. %mor ja?. %eng %spa que?. C kin'an jun ja chele ab'aj. %mor kin'an jun ja chele ab'aj. %eng %spa hago una casa, a la piedra. C a utz kawiloh. %mor a utz kawiloh. %eng %spa te gusta. P a chaq k'uli li cirwela al chay. %mor a chaq k'uli li cirwela al chay. %eng %spa y esta maduro la ciruela Ros. Ch jah?. = jah?. %mor jah?. %eng %spa que?. P a chaq?. %mor a chaq?. %eng %spa tu hermana. Ch achaq taj. = machaq taj. %mor ma achaq taj. %eng %spa no es tu hermana. Ch laj ki'. = laj ki'. %mor laj ki'. %eng %spa es muy dulce. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch laj ki'. = laj ki'. %mor laj ki'. %eng %spa es muy dulce. P ki'. %mor ki'. %eng %spa dulce. Ch m, chupu' we ate lih. = chach'upu awe at e ri. %mor *ch-0-*a/ch'up-u aw-e at e ri. %eng %spa corta tuyo. P no, xak'o ixjut chareh. %mor no, xak'o ixjut chareh. %eng %spa es que tiene gusano. C ak'o ixjut chupamle. %mor ak'o ixjut chupamle. %eng %spa a tiene gusano adentro. C cirwela. %mor cirwela. %eng %spa de la ciruela. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch aalah. = aalah. %mor aalah. %eng %spa muchacho. C tzan le jun, nojimal. %mor tzan le jun, nojimal. %eng %spa juega el uno, despacio. C le jun ja?. %mor le jun ja?. %eng %spa en una casa. Ch pa ma ja?. = chupam enaj ja. %mor chupam enaj ja. %eng %spa adentro de la casa. Ch aalah. = aalah. %mor aalah. %eng %spa muchacho. C k'o le u chi uchija?. %mor k'o le u chi uchija?. %eng %spa esta la puerta. Ch uch we ate lih. = utz a we ate ri. %mor utz a we ate ri. %eng %spa esta ud., esta b'ien ud. C ah, ah je?. %mor ah, ah je?. %eng %spa a si. P chaya k'u puwile. %mor chaya k'u puwile. %eng %spa pongalo sobre. Ch jah?. = jah?. %mor jah?. %eng %spa casa. *R11-33 P chaya k'u le jun plastico. %mor chaya k'u le jun plastico. %eng %spa pongalo en el plastico. P puwi?. %mor puwi?. %eng %spa sobre. Ch no. jan tate in. = kayajan len tat in. %mor no *k-0/yaj-an *le *in-tat in. %eng %spa rega¤a mi papa. C le le jun puwi?. %mor le le jun puwi?. %eng %spa ese sobre. C utz le jun puwi?. %mor utz le jun puwi?. %eng %spa es mejor esto sobre. P chawo ko' k'u le q'aqe?. %mor chawo ko' k'u le q'aqe?. %eng %spa junta el fuego. C mas utz lee juni?. %mor mas utz lee juni?. %eng %spa es mejor esto. Ch no, max uch, k'o chijun. = mas utz. %mor mas utz. %eng %spa es mejor. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch qila k'ak. = qila le jun q'aq. %mor *k-0-q/il-a *le *jun q'aq. %eng %spa veamos el fuego. C k'o jun kaq. %mor k'o jun kaq. %eng %spa hay un fuego. Ch jun dij. = jun dij. %mor jun dij. %eng %spa un. C ah le jun k'uk. %mor ah le jun k'uk. %eng %spa el otro fuego. P jas uwache ka'ano leh. %mor jas uwache ka'ano leh. %eng %spa que es lo que hace. Ch an chijah. = kin'an luchija. %mor *k-0-*in/b'an *le uchija. %eng %spa hago la puerta. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch an chijah. = kin'an luchija. %mor *k-0-*in/b'an *le uchija. %eng %spa hago la puerta. P kin'an chija ya. %mor kin'an chija ya. %eng %spa lo hago en la puerta. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach uchijah?. %mor jas uwach uchijah?. %eng %spa que es la puerta. R puwi le che le. impele. %mor puwi le che le. impele. %eng %spa sobre el palo, mira. C jas uwach k'o chupam. %mor jas uwach k'o chupam. %eng %spa que hay adentro. C le jun ja, k'o le jun kinaq. %mor le jun ja, k'o le jun kinaq. %eng %spa cena casa, esta la persona. C le jun sik'. %mor le jun sik'. %eng %spa el cigarro. P q'uq' ka'anoh. %mor q'uq' ka'anoh. %eng %spa que haces. Ch k'ok taj. = k'ok taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jasa k'ut?. %mor jasa k'ut?. %eng %spa que es. C y le ratzyaq, a kat kowin. %mor y le ratzyaq, a kat kowin. %eng %spa su ropa, puedes. C ku'an, ka'an jun torre che le jun. %mor ku'an, ka'an jun torre che le jun. %eng %spa lo haces, una torre sin el. *R11-34 P al chay cha, tzaqik. %mor al chay cha, tzaqik. %eng %spa Ros, se cayo. C tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa cayo. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C a utz le torre. %mor a utz le torre. %eng %spa esta bien la torre. Ch i le tex une. = ile tres uno. %mor ile tres uno. %eng %spa 3,1. Ch ile tex. = ile tres. %mor ile tres. %eng %spa y el 3. C a la. %mor a la. %eng %spa muchacho. Ch ile tax uno. = ile tres. %mor ile tres. %eng %spa y el tres. P al chay, chamulijla. %mor al chay, chamulijla. %eng %spa Ros, reuna las. P b'aj chupam. %mor b'aj chupam. %eng %spa piedras adentro. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. P tawen b'ay. %mor tawen b'ay. %eng %spa esta bien. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah, no. P pero chupam. %mor pero chupam. %eng %spa adentro. C chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. Ch k'o at chap taj. = kol le at n kachap taj. %mor kol le at *n *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa es que ud. no lo agarra. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch ile tex, uno, una. = ile tres, uno, una. %mor ile tres, uno, una. %eng %spa 3,1,1. Ch tex, kolento. = tres cuarenta. %mor tres cuarenta. %eng %spa 3,40. R Felipe chasipaj chuwech. %mor Felipe chasipaj chuwech. %eng %spa Felipe regalamelo. R le wa ri. %mor le wa ri. %eng %spa esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch tex, uno uno tex una. = tres uno, una tres, uno. %mor tres uno, una tres, uno. %eng %spa 3,1,1,3,1. R chasipaj ku chuwech. %mor chasipaj ku chuwech. %eng %spa regalamelo a mi. R le wari qe. asipaj chuwech. %mor le wari qe. asipaj chuwech. %eng %spa este uno, me lo vas a regalar. R le wari le foto. %mor le wari le foto. %eng %spa esto la foto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch le foto cha. = le foto cha. %mor le foto /cha. %eng %spa la foto dice. C ku'an le, jas uwach le june. aki. %mor ku'an le, jas uwach le june. aki. %eng %spa hace, que es ese uno Pedro. *R11-35 C jas uwach le june''. %mor jas uwach le june''. %eng %spa que es este uno. P jachike?. %mor jachike?. %eng %spa cual?. C le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este. Ch b'ay, una y latex. = una y la tres. %mor una y la tres. %eng %spa 1 y 3. Ch n ku warlikq'e. = nku le wariq'e. %mor nku le wariq'e. %eng %spa y este. C kintzaq le jun. %mor kintzaq le jun. %eng %spa perdi el uno (boto el uno). Ch tawen, tex. = tres. %mor tres. %eng %spa 3. C a utz?. %mor a utz?. %eng %spa bien. Ch uno y la tex. = una, y la tres. %mor una, y la tres. %eng %spa 1 y 3. C ula. %mor ula. %eng %spa hola. P b'ay we xkaj pa jalom?. %mor b'ay we xkaj pa jalom?. %eng %spa vaya si se cae en su cabeza. Ch no, uno womp'o. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch u wompo. = jun b'omb'a. %mor jun b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch chikaj chik. = chikaj chik. %mor chikaj chik. %eng %spa ya es arrib'a. C chikaj chik. %mor chikaj chik. %eng %spa no es arriba. Ch wompo. = b'omb'a. %mor b'omb'a. %eng %spa b'omb'a. C mas utz le june chupam le ja. %mor mas utz le june chupam le ja. %eng %spa esta bien el uno en el agua. Ch una wompa. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch una wompa. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch una wompa. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch ay wej na Felipa. = ay, chinawiyejna, Felip. %mor ay, *ch-*in-*aw/iye-j na, Felip. %eng %spa esperame Felipe. C a k'ax ulew chupam awach?. %mor a k'ax ulew chupam awach?. %eng %spa duele la tierra en tu ojo. R k'ax. %mor k'ax. %eng %spa duele. Ch y la tex. = y la tres. %mor y la tres. %eng %spa 3. C ka'an taj. chaya le foto chupam. %mor ka'an taj. chaya le foto chupam. %eng %spa no lo hagas, ponga la foto adentro. C le ja. al Talin. %mor le ja. al Talin. %eng %spa de la casa Catarina. R ja. %mor ja. %eng %spa que. C chaya le foto chupam le ja. %mor chaya le foto chupam le ja. %eng %spa ponga la foto en la casa. P jaya kan pa ja cha. %mor jaya kan pa ja cha. %eng %spa lo pones en la casa dice. *R11-36 C rumal sib'ilaj tz'il powi?. %mor rumal sib'ilaj tz'il powi?. %eng %spa porque esta muy sucio sabe. C sib'ilaj tz'il chiri?. %mor sib'ilaj tz'il chiri?. %eng %spa esta muy sucio aqui. P jas kuwach a ka'ano al chay?. %mor jas kuwach a ka'ano al chay?. %eng %spa que es lo que haces Ros. Ch noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch una wompo. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch una wompo. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch una wompo. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. C jas uwach ku'ano?. %mor jas uwach ku'ano?. %eng %spa que es lo que hace?. Ch una wompo. %mor una wompo. %eng %spa una bomba. R jun womp. = jun b'omb'a. %mor jun b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch una wompo. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. C ma'an taj, al chay. %mor ma'an taj, al chay. %eng %spa no lo hagas, Ros. Ch maloq alih. = maloq alih. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq alih. %eng %spa traigalo muchacha. C kawok jun torre. %mor kawok jun torre. %eng %spa haces una torre. C wil at awompa ut. = kawil at le wompa kut. %mor kawil at le wompa kut. %eng %spa ud. ve la bomba pues. C maloq. %mor maloq. %eng %spa traigalo. C a k'o le jun chik?. %mor a k'o le jun chik?. %eng %spa esta el otro. P jamal mas le b'ota al chay le. %mor jamal mas le b'ota al chay le. %eng %spa anda a traer mas bote, Ros. P k'o ya jela le. %mor k'o ya jela le. %eng %spa esta por alla. R ay, chik. %mor ay, chik. %eng %spa ay, otra vez. Ch b'ay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. P naj kel b'ik. %mor naj kel b'ik. %eng %spa sale muy lejos. C naj. %mor naj. %eng %spa lejos. Ch naj?. = naj?. %mor naj?. %eng %spa lejos. C naj, ah ja naj. %mor naj, ah ja naj. %eng %spa lejos, que, lejos. P nab'e chawesaj ulew, nojim. %mor nab'e chawesaj ulew, nojim. %eng %spa primero quita la tierra, despacio. *R11-37 C saj, saj. %mor saj, saj. %eng %spa vengo, venga. Ch al Talin. = al Talin. %mor al Talin. %eng %spa Catarina. R chamaloq. %mor chamaloq. %eng %spa traigalo. Ch tel at, puyij. = chatel at, matinpuyij. %mor *ch-at/el at, *m-*at-*in/puyi-j. %eng %spa quitate ud. no te vaya empujar. Ch (le at Talin). = (le at Talin). %mor (le at Talin). %eng %spa (ud. Catarina). R le. %mor le. %eng %spa ese. C mas utz le june. %mor mas utz le june. %eng %spa es mejor este uno. D has the tape run out?. %mor has the tape run out?. %eng C no, it's ab'out to, utz. %mor no, it's ab'out to, utz. %eng %spa bien. C le keb' chik. %mor le keb' chik. %eng %spa los otro 2. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch palomax, puyij, no. = katinpuyij. %mor *k-*at-*in/puyi-j. %eng %spa no te vaya empujar. R qana, qana. %mor qana, qana. %eng %spa espera, espera. P qana, qana, ka'an tana. %mor qana, qana, ka'an tana. %eng %spa espera, espera, no lo hagas. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. P qaya na mas, qana, qana. %mor qaya na mas, qana, qana. %eng %spa pongamos mas, espera, espera. C b'ay, b'ay, ma'antaj, ma'antaj. %mor b'ay, b'ay, ma'antaj, ma'antaj. %eng %spa vaya, vaya, no lo hagas, no lo hagas. C k'o le kejeb' chik. %mor k'o le kejeb' chik. %eng %spa estan los otros 4. R no. %mor no. %eng %spa no. C a utz, utz, ut, no, no. %mor a utz, utz, ut, no, no. %eng %spa esta bien, bien, no. P qana, qana, no. %mor qana, qana, no. %eng %spa espera, espera. C k'o le jun chik, le jun chik. %mor k'o le jun chik, le jun chik. %eng %spa esta el otro, el otro. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. P qana, qana, qana. %mor qana, qana, qana. %eng %spa espera, espera, espera. C lele, le jun chik. %mor lele, le jun chik. %eng %spa ese, el otro. P b'ay, qanampena xa katzaqik. %mor b'ay, qanampena xa katzaqik. %eng %spa vaya, esperate, es que te caes. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. R ri, ri, chakojla chi le keb'i. %mor ri, ri, chakojla chi le keb'i. %eng %spa aqui esta, ponga los otros dos. *R11-38 P ay, katzaq b'ik, ay al chay. %mor ay, katzaq b'ik, ay al chay. %eng %spa te caes, ay Ros. C le jun chik?, a utz le jun. %mor le jun chik?, a utz le jun. %eng %spa el otro? esta bien el otro. C chik al chay. %mor chik al chay. %eng %spa Ros. P cha na chi jun b'i'aj. %mor cha na chi jun b'i'aj. %eng %spa haga otro. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. R yab'aloq je' la' le' chikeh. %mor yab'aloq je' la' le' chikeh. %eng %spa dalo por alla. Ch je'la'le' chik leh. = je'la'le' chik leh. %mor je'la'le' chik leh. %eng %spa por alla ahora. C je la le. %mor je la le. %eng %spa por alla. R eh al chilumano qa'an jun qech. = kaqan jun qech. %mor kaqan jun qech. %eng %spa vamos hacer uno de nosotros. Ch chi le mano q'an qech. = kaqana qech. %mor *k-0-qa/b'an q-e-ch. %eng %spa hacemos de nosotros. R qana a la jun to'. %mor qana a la jun to'. %eng %spa hagamos, a la un. C ma tzaq b'ik. %mor ma tzaq b'ik. %eng %spa no te caigas. Ch uy. = uy. %mor uy. %eng %spa uy. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. Ch at. = at. %mor at. %eng %spa ud. P qana, qana keb'. %mor qana, qana keb'. %eng %spa hagamos 2. P b'aya kut xa ka tzaq b'i chawach ate. %mor b'aya kut xa ka tzaq b'i chawach ate. %eng %spa vaya, que no te caigas. Ch jun wompo. = jun b'omb'a. %mor jun b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. R jun b'omb'a cha. %mor jun b'omb'a cha. %eng %spa una bomba dice. Ch qana at. = qana awuk' at. %mor *k-0-qa/b'an-a *aw-*uk' at. %eng %spa hagamos pues. Ch che' un kol at. = le nu che a ko le at. %mor le nu che a /k'o: le at. %eng %spa mi palo, y tiene ud. Ch kol at yojij. = a kole at xa kayojij. %mor a kole at xa *k-0-*a/yoji-j. %eng %spa es que ud. lo descompone. P ma kawilo xa xtzaqik. %mor ma kawilo xa xtzaqik. %eng %spa no ves que se cayo. C nojimal, xaq nojimal. %mor nojimal, xaq nojimal. %eng %spa despacio, solo despacio. P qanampe na. %mor qanampe na. %eng %spa espera. R chay. %mor chay. %eng %spa Ros. C ko'anle jun chupam ulew. ah je. %mor ko'anle jun chupam ulew. ah je. %eng %spa ha el uno en la tierra, a si. P jas uwach ale al chay?. %mor jas uwach ale al chay?. %eng %spa que es eso Ros. *R11-39 P al chay , jas uwach?. %mor al chay , jas uwach?. %eng %spa Ros, que es?. Ch wich, loja. = jun wich' reloj. %mor jun wich' reloj. %eng %spa un peque¤oj reloj. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch wich loja. = jun wich' reloj. %mor jun wich' reloj. %eng %spa un peque¤o reloj. C wicha loj. %mor wicha loj. %eng %spa peque¤o reloj. P jas ab'i' chaqa charech al chay. %mor jas ab'i' chaqa charech al chay. %eng %spa como te llamas digale Ros. Ch mam lech pelipe. = jun mam rech la pelipe. %mor jun mam rech la pelipe. %eng %spa es grande de Felipe. Ch k'am loq xela. = xuk'am loq xela. %mor *x-0-*u/k'am la-oq xela. %eng %spa lo trajo de Xela. P wileh?. %mor wileh?. %eng %spa en donde esta. Ch k'am loq xinu'l. = xuk'am loq le jun xinu'l. %mor *x-0-*u/k'am la-oq *le *jun xinu'l. %eng %spa lo trajo aquella ladina. Ch k'ak, k'ak lech xinu'l. = k'ak le re le xinul. %mor k'ak le re le xinul. %eng %spa es rojo de la ladina. Ch k'ak lech. = k'ak le re. %mor k'ak le re. %eng %spa con el de el. C no. %mor no. %eng %spa no. D which one do you like b'etter?. %mor which one do you like b'etter?. %eng %spa ....... P ja, jach, jachinoq le xinu'l le'? %mor ja, jach, jachinoq le xinu'l le'? %eng %spa quien ladina? Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien? R kape Estados Unidos kalcha. %mor kape Estados Unidos kalcha. %eng %spa que viene de Estados Unidos diga. D le mas mejor. %mor le mas mejor. %eng %spa el mejor. Ch qan. = qan. %mor qan. %eng %spa pie. C mas utz. %mor mas utz. %eng %spa es mejor. R b'ay ya. %mor b'ay ya. %eng %spa vaya. Ch b'ay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. R qapuyij. %mor qapuyij. %eng %spa empujemoslo. P jak'olo kan le jun foto le. %mor jak'olo kan le jun foto le. %eng %spa anda a guardar esa foto. P Al talin maji katz'ilob'ik. %mor Al talin maji katz'ilob'ik. %eng %spa de atitlan sino lo vas a ensuciar. R b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. P le ay. %mor le ay. %eng %spa el ay!. R b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. *R11-40 Ch qana'. = qana'. %mor /qana'. %eng %spa espera. R a Felipe, chasipaj chuwoch. %mor a Felipe, chasipaj chuwoch. %eng %spa Felipe, regalamelo a mi. R le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. R b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch y la tex, una, uno dex, una. = y la tres, uno, una, diez, una. %mor y la tres, uno, una, diez, una. %eng %spa 3,1,1,10,1. Ch qana k7ak qana at. = qana awuk at. %mor *k-0-qa/b'an-a *aw-*uk' at. %eng %spa hagamoslo contigo. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa esta el otro. Ch qana kol at. = qana akol le at. %mor /qana akol le at. %eng %spa espera es que ud. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch y la tex uno. = y la tex uno. %mor y la tex uno. %eng %spa 3,1. C no, no, no, no, ma'antaj. %mor no, no, no, no, ma'antaj. %eng %spa no, no, no, no lo hagas. R maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. P u ka'an tana. %mor u ka'an tana. %eng %spa no lo hagas todavia. Ch una. = una. %mor una. %eng %spa uno. C k'ux nu q'ab'. %mor k'ux nu q'ab'. %eng %spa me duele la mano. Ch qana k'ak. = qana k'ak. %mor *k-0-qa/b'an-a k'ak. %eng %spa hagamos nuevo. C k'ax me qab' a wumal at. %mor k'ax me qab' a wumal at. %eng %spa me duele la mano que me hicistes. P b'aya. %mor b'aya. %eng %spa vaya. C b'ay, jun chik, jun k'ak. %mor b'ay, jun chik, jun k'ak. %eng %spa vaya, otro, otro. Ch jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. C jun k'uk. %mor jun k'uk. %eng %spa un fuego. R ay nu q'ab'. %mor ay nu q'ab'. %eng %spa ay mi mano. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. R juni. %mor juni. %eng %spa este uno. C mas naj le juni. %mor mas naj le juni. %eng %spa este uno es mas lejos. P uquja impena le che. %mor uquja impena le che. %eng %spa prestame el palo. P ken ch'upu jun cirwela. %mor ken ch'upu jun cirwela. %eng %spa voy a cortar una ciruela. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. *R11-41 P akatij jun awe. %mor akatij jun awe. %eng %spa vas a decir un tuyo. Ch tijo, kintijo. = tijo, kintijo. %mor tijo, k-0-in/tij-o. %eng %spa lo voy a comer. P te k'uri ki kutoh leh. %mor te k'uri ki kutoh leh. %eng %spa asi le gusta oir. P jachin chike kawaj? %mor jachin chike kawaj? %eng %spa cual quieres? C mas utz ruk' ulew chupam. %mor mas utz ruk' ulew chupam. %eng %spa es mejor con tierra adentro. Ch uch wich'e lih. = utz wich'e ri. %mor utz wich'e ri. %eng %spa esta b'ien que esto sea peque¤o. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch uch, uch, uch, pix lih. = utz pix le ri. %mor utz pix le ri. %eng %spa es mejor que esto es tomate. P piy ya. %mor piy ya. %eng Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P a k'o pu pix waral. %mor a k'o pu pix waral. %eng %spa acaso hay tomate aqui. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay, no hay. Ch ch'upuloq. = chach'upuloq. %mor *ch-0-*a/ch'up la-oq. %eng %spa cortalo. P jawile pixe. %mor jawile pixe. %eng %spa en donde tomate. Ch xirwela. = cirwela. %mor cirwela. %eng %spa ciruela. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P peri ma pix taj. %mor peri ma pix taj. %eng %spa pero no es tomate. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ma pix taj. %mor ma pix taj. %eng %spa no es tomate. Ch m, chup xirwela. = chach'upu le cirwela. %mor *ch-0-*a/ch'up-u *le cirwela. %eng %spa esta la ciruela. P aki, puch?. %mor aki, puch?. %eng %spa es dulce. Ch ki lah. = ki lah. %mor ki lah. %eng %spa es dulce. P ki'. %mor ki'. %eng %spa es dulce. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chiri b'ala, laj katija we at. %mor chiri b'ala, laj katija we at. %eng %spa es por eso que ud. come. P al chay. %mor al chay. %eng %spa ud. Ros. Ch qaj na che. = chinqajana la che. %mor *ch-0-*in/qaj-*a na *la che. %eng %spa tengo que quebrar el palo. P qanampena. chawiyej impena. %mor qanampena. chawiyej impena. %eng %spa esperate, espera. *R11-42 P chiri b'ala yamero kakis. %mor chiri b'ala yamero kakis. %eng %spa con razon llamero se termina. P uwache. %mor uwache. %eng %spa las frutas. R le. %mor le. %eng %spa ese. P kawilo, kawilo xtike. %mor kawilo, kawilo xtike. %eng %spa lo ves, lo ves se sembro. P pu lew le n karaj. %mor pu lew le n karaj. %eng %spa en la tierra, yo no quiere. P tachik kel loq xkanaj. %mor tachik kel loq xkanaj. %eng %spa salir se quedo. P kan waral le, le le. %mor kan waral le, le le. %eng %spa por aqui. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R al chay, k'o paqom si. %mor al chay, k'o paqom si. %eng %spa Ros. R k'o jetaqale ate kamaloq. %mor k'o jetaqale ate kamaloq. %eng %spa esta por alli, despues vas a traer. P le nkaraj ta chike le b'ay le. %mor le nkaraj ta chike le b'ay le. %eng %spa ya no quiere, voy a. R kalaj le. %mor kalaj le. %eng %spa quiere. Ch kalaj le' no. = karaj le. %mor k-0-r/aj le. %eng %spa quiere. C no. %mor no. %eng %spa no. Ch kalaj. = karaj. %mor k-0-r/aj. %eng %spa quiere. C k'ax le achi k'ux le. %mor k'ax le achi k'ux le. %eng %spa cuesta el hombre, cuesta. R ah, warali. %mor ah, warali. %eng %spa aqui. P jawi xe wi la tat. %mor jawi xe wi la tat. %eng %spa en donde se fue tu papa. Ch ek, ek. = xek. %mor *x-0/b'e-ik. %eng %spa se fue. R kintor le wali. %mor kintor le wali. %eng %spa voy abrir aqui. Ch ek ek, juyub' le. = xe pa juyub' le. %mor *x-0/b'e-!ik pa juyub' le. %eng %spa se fue a la monta¤a. R tata torawe. %mor tata torawe. %eng %spa anda abrir. P jas xu'ana?. %mor jas xu'ana?. %eng %spa que hizo. R je'la'le' ay. %mor je'la'le' ay. %eng %spa por alla. P jas xu'and al chay. %mor jas xu'and al chay. %eng %spa que hizo Ros. R le k'o chi jun weche. %mor le k'o chi jun weche. %eng %spa tengo otro mio. C al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ana. = qana k'ak. %mor *k-0-*qa/b'an-a k'ak. %eng %spa hagamos un nuevo. C k'o le juni. %mor k'o le juni. %eng %spa esta el uno. *R11-43 R a chili, a chirij ay k'ama. %mor a chili, a chirij ay k'ama. %eng %spa aqui, detras lo haces. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. D Clif. %mor Clif. %eng %spa Clif. C jas katzukuj al chay. %mor jas katzukuj al chay. %eng %spa que buscas Ros. C jas katzukuj. jas katzukuj. %mor jas katzukuj. jas katzukuj. %eng %spa que buscas, que buscas. C al chay jas katzukuj. %mor al chay jas katzukuj. %eng %spa Ros, que buscas. R al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. R al chaya. %mor al chaya. %eng %spa Ros. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C nk'otaj, kotaj, jawi kowi. %mor nk'otaj, kotaj, jawi kowi. %eng %spa no hay, en donde esta. C le che', juwi kowi la che?. %mor le che', juwi kowi la che?. %eng %spa el palo en donde tu palo. R al chay, al lista, jun chike. %mor al chay, al lista, jun chike. %eng %spa Ros, esta lista otro. Ch lixtaqe. = in listaqe. %mor in listaqe. %eng %spa estoy listo. R akiyika. %mor akiyika. %eng %spa anda a moverlo. Ch b'ay, b'ay poto. = b'ay, b'ay poto. %mor b'ay, b'ay poto. %eng %spa vaya, vay, foto. R qa kiyika, al chay. %mor qa kiyika, al chay. %eng %spa movamoslo Ros. R qa kiyika, le. %mor qa kiyika, le. %eng %spa movamoslo, dwell. C xtzaq awatzyaq. %mor xtzaq awatzyaq. %eng %spa se cayo tu ropa. P di saj jewa. %mor di saj jewa. %eng %spa muchacha venga aca. R xakin sakij kajun. %mor xakin sakij kajun. %eng %spa me voy a pafar (quitarse a un lado). C saj jewa al chay, saj jewa. %mor saj jewa al chay, saj jewa. %eng %spa venga Ros, venga aca. P kawaj chi jun awetz'ab'al. %mor kawaj chi jun awetz'ab'al. %eng %spa quieres otro juguete. P jas uwach kuwaj, akawaj. %mor jas uwach kuwaj, akawaj. %eng %spa que es lo que quieres, quieres. P muyek cha, al chay. %mor muyek cha, al chay. %eng %spa muyeco diga, Ros. R tij ta tee. %mor tij ta tee. %eng %spa no toma. C chaya le jun che charech. %mor chaya le jun che charech. %eng %spa dale ese palo a ella. R nan. %mor nan. %eng %spa mama. Rat jasach. %mor jasach. %eng %spa que es. P ri, ri, ri. %mor ri, ri, ri. %eng %spa esto. *R11-44 C k'o la che, al chay. %mor k'o la che, al chay. %eng %spa esta tu palo Ros. Ch kayij chi k'o na in q'eh. = kink'uyih chi k'u na le in qe. %mor *k-0-*in/k'ayi-j chi k'u na le in qe. %eng %spa yo tengo que venderlo. C jawi ka ewi, jawi kat ewi. %mor jawi ka ewi, jawi kat ewi. %eng %spa en donde vas, en donde vas. C saj wa. %mor saj wa. %eng %spa venga aca. R kasipax kan. %mor kasipax kan. %eng %spa te lo regalan. C saj wa'. %mor saj wa'. %eng %spa venga. R b'ay, no xema utz tu'anom la le. %mor b'ay, no xema utz tu'anom la le. %eng %spa vaya no esta bien. C utz, ya. %mor utz, ya. %eng %spa esta bien. Rat sujkut al Rosaria. %mor sujkut al Rosaria. %eng %spa venga aca Ros. Ch xach. = jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. R kuloq. %mor kuloq. %eng %spa sientate. Ch e, u, tir. = juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. C nojimal, ma utz taj. %mor nojimal, ma utz taj. %eng %spa despacio, no esta bien. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Rat chate tzana k'ut cha. %mor chate tzana k'ut cha. %eng %spa juega pues dice. Rat chab'ij chake. %mor chab'ij chake. %eng %spa diganos a nosotros. C ah je' utz. %mor ah je' utz. %eng %spa a si, bien. Ch mak'ij, ix. = mak'ij, ix. %mor /mak'ij, ix. %eng %spa corta. R ja. %mor ja. %eng %spa que. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. Ch taj warlih. = n k'o ta le warali. %mor *n /*k'o ta-!j *le warali. %eng %spa no esta aqui. Rat jut k'utcha, jat k'ut cha. %mor jut k'utcha, jat k'ut cha. %eng %spa anda pues, vete dice. R choqo pin, par ta wi. %mor choqo pin, par ta wi. %eng %spa ............. Ch k'o le. = k'o le. %mor /k'o le. %eng %spa esta el. P josikij k'u lul chay. %mor josikij k'u lul chay. %eng %spa anda a llamar a Ros. R al chayo, yaj taj jun. %mor al chayo, yaj taj jun. %eng %spa Ros, un muestra. R qu b'anka. %mor qu b'anka. %eng %spa banca. Rat jat kin cha chawe. %mor jat kin cha chawe. %eng %spa anda te lo digo. C saj k'ut al chay. %mor saj k'ut al chay. %eng %spa venga pues Ros. *R11-45 R tiyer. %mor tiyer. %eng C cha'an le jun cha'an le jun. %mor cha'an le jun cha'an le jun. %eng %spa es amargo esto uno, es amargo este uno. R q'ab'. jun. %mor q'ab'. jun. %eng %spa mano, uno. Ch a noh. = a noh. %mor a noh. %eng %spa sab'er. R no. %mor no. %eng %spa no. C chaya lo. %mor chaya lo. %eng %spa dalo. Ch ko le no? at. = ko le no? at. %mor /k'o: le no? at. %eng %spa estan, ud. P qana, qana, qana qanampena. %mor qana, qana, qana qanampena. %eng %spa espera, espera, espera. P n ka'antaj. %mor n ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. C b'ay, ya. %mor b'ay, ya. %eng %spa vaya. P chatuloq, chatuloq, chatuloq. %mor chatuloq, chatuloq, chatuloq. %eng %spa te compro, te compro. Ch an k'ak at. = cha'ana k'ak'at. %mor *ch-0-*a/b'an-*a k'ak'at. %eng %spa haga un nuevo ud. C kana k'aq ath. %mor kana k'aq ath. %eng %spa hagamos tu ojo. Ch polexta. = poresta. %mor poresta. %eng %spa por esta. P pero in ka'an ta na mas naj. %mor pero in ka'an ta na mas naj. %eng %spa pero no lo hagas mas lejos. P kel b'ik. %mor kel b'ik. %eng %spa sale. R chiya jun wech. %mor chiya jun wech. %eng %spa dance un mio. Ch max, max. = mas, mas. %mor mas, mas. %eng %spa mas, mas. C cha'ana jun k'ak at. %mor cha'ana jun k'ak at. %eng %spa haga un nuevo ud. R qaya pulew chupam, kapuk len. %mor qaya pulew chupam, kapuk len. %eng %spa le ponemos tierra adentro, se. R chikaj leh. %mor chikaj leh. %eng %spa va al cielo. P kipukij taj. %mor kipukij taj. %eng %spa no lo voy a regar. Ch wompa. = b'omb'a. %mor b'omb'a. %eng %spa b'omb'a. C watch it. %mor watch it. %eng %spa ....... Ch wompo. = b'omb'a. %mor b'omb'a. %eng %spa b'omb'a. R a Pedro ch'ij. %mor a Pedro ch'ij. %eng %spa Pedro oveja. Ch xajtaqaleh ta saj jetaqale. = xajtaqaleh ta saj jetaqale. %mor xajtaqaleh ta/saj jetaqale. %eng %spa venga por aca. R a Pedro chij. %mor a Pedro chij. %eng %spa Pedro oveja. C at al Lin. %mor at al Lin. %eng %spa ud. es catarina. *R11-46 D oh, you rat. %mor oh, you rat. %eng C ma utz taj, ma utz. %mor ma utz taj, ma utz. %eng %spa no esta bien, no esta bien. P ka'antaj cha. %mor ka'antaj cha. %eng %spa no lo hagas. C ka'antaj, ka'an le jun torre. %mor ka'antaj, ka'an le jun torre. %eng %spa no lo hagas, haces la torre. C chile jun al chay. %mor chile jun al chay. %eng %spa igual que el uno Ros. Ch jera tajin e Felip. = jera tajin e Felip. %mor jera *k-0/tajin e Felip. %eng %spa esta haciendo Felipe. C ka'an taj al chay. %mor ka'an taj al chay. %eng %spa no lo hagas Ros. Ch wompo. = wompo. %mor wompo. %eng %spa b'omb'a. R wompo ri cha. %mor wompo ri cha. %eng %spa esto es bomba. P chateloq, chateloq, b'ay. %mor chateloq, chateloq, b'ay. %eng %spa salga, salga, vaya. C watch it!. %mor watch it!. %eng %spa .......... Ch una wompa. = un b'omb'a. %mor un b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. R jeqin, ama linqa lib'ra. %mor jeqin, ama linqa lib'ra. %eng %spa anda a traer nuestro libro. R le, loq che. %mor le, loq che. %eng %spa lo compramos a. Ch wite. = wite. %mor wite. %eng %spa .... R jun u che ya, maj usum. %mor jun u che ya, maj usum. %eng %spa un su palo. R pob're, in ku li le. %mor pob're, in ku li le. %eng %spa pobre y el. R jun taq kax kayik, le. %mor jun taq kax kayik, le. %eng %spa cuesta levantarlo. R katoj keb' u toqab'al. %mor katoj keb' u toqab'al. %eng %spa le pones 2 apoyos. R omb're inqa li, ana le. %mor omb're inqa li, ana le. %eng %spa hombre, hagale eso. R charech, u kinkoj chik. %mor charech, u kinkoj chik. %eng %spa ah, lo pongo. P e katzaq b'ik. %mor e katzaq b'ik. %eng %spa te caes. Ch una wompa. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. Ch una womp. = una b'omb'a. %mor una b'omb'a. %eng %spa una b'omb'a. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. P we xarik le rixoqil le Pelipe. %mor we xarik le rixoqil le Pelipe. %eng %spa si encuentras mi mujer de Felipe. P katela pa che. %mor katela pa che. %eng %spa te vas en la carcel. *R11-47 R le Felipe at, at Felipe le at. %mor le Felipe at, at Felipe le at. %eng %spa ud, es Felipe, ud. es Felipe. Ch wompa in. = kin'an jun b'omb'a in. %mor *k-0-*in/*b'an jun b'omb'a in. %eng %spa yo voy una b'omb'a. C le at at Pelipe, le at at Felip. %mor le at at Pelipe, le at at Felip. %eng %spa ud. Felipe, ud. Felipe. C mas naj la torre, cha'ana. %mor mas naj la torre, cha'ana. %eng %spa es mas lejos la torre, hagalo. C jun mas. %mor jun mas. %eng %spa otro mas. R n karil taj. %mor n karil taj. %eng %spa no lo ve. Ch wej na. = chinawiyej na. %mor *ch-*in-*aw/iye'-j na. %eng %spa esperame. R le jun wachoch ine. %mor le jun wachoch ine. %eng %spa uno sabe. C nas naj. %mor nas naj. %eng %spa es mas lejos. Ch max naj. = mas naj. %mor mas naj. %eng %spa mas lejos. C mas naj. %mor mas naj. %eng %spa mas lejos. P mas nim raqan ka'ano. %mor mas nim raqan ka'ano. %eng %spa lo haces mas grande. Ch taweno, qana jun k'ak. = taweno, qana jun k'ak. %mor taweno, *k-0-qa/b'an-a jun k'ak. %eng %spa esta b'ien, hagamos uno nuevo. C jun nima raqan, ruk' job'. %mor jun nima raqan, ruk' job'. %eng %spa uno mas largo. con 5. C b'ien plano. %mor b'ien plano. %eng %spa bien plano. P jikom ka'an chareh. %mor jikom ka'an chareh. %eng %spa lo haces recto. C jikom. %mor jikom. %eng %spa recto. Ch jikom. = jikom. %mor /jik-om. %eng %spa recto. P kawilo xa katzaq ikeh. %mor kawilo xa katzaq ikeh. %eng %spa lo ves que se cayo. Ch chaq'ik leh. = xtzaqike. %mor *x-0/tzaq-ik e. %eng %spa se cayo. P qana, qana, qana le. %mor qana, qana, qana le. %eng %spa espera, espera, hagamos el. P kate ka'ano pero naj kel b'ik. %mor kate ka'ano pero naj kel b'ik. %eng %spa despues lo haces, pero lo haces. P a utz. %mor a utz. %eng %spa bien que. C a k'o le jun pelot, al chay?. %mor a k'o le jun pelot, al chay?. %eng %spa esta la pelota, Ros?. C a k'o le jun witz a pelota?. %mor a k'o le jun witz a pelota?. %eng %spa esta la peque¤a pelota?. Ch kolah. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P a k'o a pelot?. %mor a k'o a pelot?. %eng %spa tienes pelota?. C a k'o jun pelot al Talin?. %mor a k'o jun pelot al Talin?. %eng %spa hay una pelota Catarina. Ch k'olik la jela. = k'o la jela. %mor /k'o: la jela. %eng %spa esta por alla. *R11-48 R m. %mor m. %eng %spa m. C a k'o le jun pelot?. %mor a k'o le jun pelot?. %eng %spa esta la pelota. Ch wach e jun. = jas uwach e juni?. %mor jas uwach e juni?. %eng %spa que sera este uno. C k'ataj. %mor k'ataj. %eng %spa no hay. Ch k'am ri'. = xak'am ri. %mor *x-0-*a/k'am ri. %eng %spa llevas el. Ch chupu' xirwela. = jach'upu jun u cirwela. %mor /*j-0-*a/ch'up-u jun *u-cirwela. %eng %spa corta su ciruela. R me za'n. %mor me za'n. %eng %spa manzana. Ch chupu we in maxa'n. = chach'upu we in le masa'n. %mor *ch-0-*a/ch'up-u w-e in *le masa'n. %eng %spa vas a cortar mio la manzana. R no, la kawaj chaqat. %mor no, la kawaj chaqat. %eng %spa quieres un pedazo. C jas katijo?. %mor jas katijo?. %eng %spa que comes?. C minester sib'ilaj jikom. %mor minester sib'ilaj jikom. %eng %spa es necesario que sea recto. C ah le jun nima raqan. %mor ah le jun nima raqan. %eng %spa el que es mas largo. Ch an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. P qana, qana, qana, qana. %mor qana, qana, qana, qana. %eng %spa espera, espera, espera, espera. P maja' mas nimna kaqanoh. %mor maja' mas nimna kaqanoh. %eng %spa todavia no has hecho mucho. *xk'is le cinta R-11