.M:1 .L:66 .X:8 * Al Cha:y 16 - Check first 15 pages! .N:2 .H:Al Cha:y 16 $$$ ... .H: .H: .H: .H: *Age 3;2.16 *No of utterances: 474 *MLU: 3.05 *R16-1 Rat ix, xilixmulix, ay. %mor ix, x-ul-ix/muli-x, ay. %eng %spa a ud. los reunieron. Rat chixoka b'aloq. %mor chixoka b'aloq. %eng %spa entren pues. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch nan, tukun cchwach ulew, Juan. = xutukij chuwach ulew al Juan. %mor nan, *x-0-*u/tuki-j chi-*u-wach ulew *al Juan. %eng %spa Juana lo rego en la tierra. Ch tukuj chwach ulew. = xutukij chwach ulew. %mor *x-0-*u/tuki-j chi-wach ulew. %eng %spa lo rego en la tierra. Rat ay, nan, chixokuloq. %mor ay, nan, chixokuloq. %eng %spa mama entren. Rat xokuloq. %mor xokuloq. %eng %spa entren. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Rat xa're tzi xaq xay pare qachoch chi. %mor xa're tzi xaq xay pare qachoch chi. %eng %spa es de perro, esta muy sucio nuestra casa. P ah je', pares. %mor ah je', pares. %eng %spa a si por eso. C saqarik. %mor saqarik. %eng %spa buenos dias. Rat aya saqarik, saqarik junche. %mor aya saqarik, saqarik junche. %eng %spa encontramos, encontramos un arbol. C jas uwach le june, al chay? %mor jas uwach le june, al chay? %eng %spa que es ese uno Ros? P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch san ge na'ora. = zanahori. %mor zanahori. %eng %spa zanahoria. P ja? %mor ja? %eng %spa que? C juntiro zanahori? %mor juntiro zanahori? %eng %spa todo es zanahoria? Rat rab'ana kacha. %mor rab'ana kacha. %eng %spa rabano diga. Ch rana. = rab'ana. %mor rab'ana. %eng %spa rab'ano. C juntira. %mor juntira. %eng %spa todo. Rat juntira chi kacha. %mor juntira chi kacha. %eng %spa otra vez diga. Ch juntira. = juntira. %mor juntira. %eng %spa todo. C a katijo? *** begin editing here %mor a katijo? %eng %spa lo comes. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no? jas ku'an ruk'?. %mor no? jas ku'an ruk'?. %eng %spa no? que hace con. P jawi kaya wi?. %mor jawi kaya wi?. %eng %spa en donde lo pones?. *R16-2 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi kaya wi le rabano. %mor jawi kaya wi le rabano. %eng %spa en donde pones el rabano. Ch ya taqale. = kaya jetaqa le. %mor k-0-a/ya' jetaqa le. %eng %spa lo pones por alli. P jawi kak'ayixik. %mor jawi k-0/k'ayi-x-ik. %eng %spa en donde se vende. Ch kay'ix, k'ayix pale, pale. = kak'ayix pa. %mor *k-0/k'ayi-x pa. %eng %spa se vende en. Ch pale xelah. = xela. %mor xela %eng %spa Xela. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nkatij tab'a ate ri. %mor nkatij tab'a ate ri. %eng %spa no come ud. eso. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jasche?. %mor jasche?. %eng %spa porque?. Ch tij, tij xanawori taq'a leh. = kintij le zanahoria jetaqa le. %mor *k-0-*in/tij *le zanahoria jetaqa le. %eng %spa yo como la zanahoria por aca. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P zanahoria. %mor zanahoria. %eng %spa zanahoria. C joropa kayix pale xela. %mor joropa kayix pale xela. %eng %spa cuando venden en Xela. Ch xinke len. = cinco len. %mor cinco len. %eng %spa 5 centavos. P k'ak' chi ba la watzyaq. %mor k'ak' chi ba la watzyaq. %eng %spa es nuevo tu ropa. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kak'. %mor kak'. %eng %spa nuevo. Ch k'ak' la. = k'ak' la. %mor k'ak' la. %eng %spa es nuevo pues. C no. %mor no. %eng %spa no. P jas uwach, la watzyaq. %mor jas uwach, la watzyaq. %eng %spa que es tu ropa. Ch awachiyaq at. = lawatzyaq at. %mor le aw-atzyaq at. %eng %spa tu ropa. P k'ak taj. %mor k'ak taj. %eng %spa no es nuevo. Ch kamix k'ut. = kamix k'ut. %mor kamix k'ut. %eng %spa es camisa pues. *R16-3 P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch eyh kamix k'ut. = eyh kamix k'ut. %mor eyh kamix k'ut. %eng %spa es camisa pues. C ah je, jun k'ak' kamix a foto. %mor ah je, jun k'ak' kamix a foto. %eng %spa a si, en tu nuevo camisa, foto. Ch xula Felipe. = xula Felipe. %mor x-0/ul le a Felipe. %eng %spa llego Felipe. Ch xawit taj chi b'eh. = ma xawita chi b'e'. %mor *ma x-0-aw/il ta-!j chi b'e'. %eng %spa no lo vistes, a la orilla del camino. R ey utz kix tzijon ruk'. %mor ey utz kix tzijon ruk'. %eng %spa mejor hablan con el. Ch wil in pole pe le chi b'eh. = xwil in xepe chi b'e. %mor *x-0-inw/il in *x-*e/pet chi b'e. %eng %spa yo lo vi cuando vine en la orilla del camino. C k'o foto. %mor k'o foto. %eng %spa hay foto. Ch pelipe. = pelipe. %mor pelipe. %eng %spa Felipe. R a kixtzijon k'u bi ruk' cha. %mor a k-ix/tzij-on k'u b'i r-uk' /cha'. %eng %spa y hablan con el. P m. %mor m. %eng %spa m. R chix kula ba chiriri. %mor chix kula ba chiriri. %eng %spa sientense aqui. C ja ikem. %mor ja ikem. %eng %spa que abajo. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. C jachin k'o pale wich'a ja ikem. %mor jachin k'o pale wich'a ja ikem. %eng %spa quien esta en la casa peque¤a abajo. Ch lee lee mux. = are le mus. %mor are le mus. %eng %spa es el ladino. C jachin le mux. %mor jachin le mux. %eng %spa quien es el ladino. P jawi kape wi le mus. %mor jawi kape wi le mus. %eng %spa donde viene el ladino. Rat tajin kalch'aqe la. %mor tajin kalch'aqe la. %eng %spa te estas mojando. C ikem. %mor ikem. %eng %spa abajo. Rat k'o jun item. %mor k'o jun item. %eng %spa tienen una su silla. C ah maltiox. %mor ah maltiox. %eng %spa ah gracias. Rat k'o jun a temi da. %mor k'o jun a temi da. %eng %spa aqui tienes una tu silla. P bay utzi maltiox. %mor bay utzi maltiox. %eng %spa vaya, bien gracias. Rat chix kuloq, chix kuloq chi. %mor chix kuloq, chix kuloq chi. %eng %spa sientense, sientense. P bay. %mor bay. %eng %spa vaya. C maltiox chiwech'. %mor maltiox chiwech'. %eng %spa gracias a uds. *R16-4 R jat k'ute chaltzijona k'u koq. %mor jat k'ute chaltzijona k'u koq. %eng %spa anda pues habla pues. Rat k'olaqajoqe, k'olaqajoqe. %mor k'olaqajoqe, k'olaqajoqe. %eng %spa estate por alli. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. P ay inaj atz'ile alchay le. %mor ay inaj atz'ile alchay le. %eng %spa ay tu perrito Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a awe inaj tz'ileh. %mor a awe inaj tz'ileh. %eng %spa es tuyo el perrito. Ch no kech a tun. = no kech a tun. %mor no kech a tun. %eng %spa es de Antonio. C ah xe'k. %mor ah xe'k. %eng %spa se fue. P jachin a tun. %mor jachin a tun. %eng %spa quien Antonio. Ch ma'al, ma'al a jorka. = umi'al a jorge. %mor *u-mi'al a jorge. %eng %spa hija de Jorge. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch ch'abo. = a kach'obo. %mor *a *k-0-*a/ch'ob'-o. %eng %spa lo conoces. P jawi kowi la jorge. %mor jawi kowi la jorge. %eng %spa donde esta Jorge. Ch k'o, manton pa xela. = k'o jun monton pa xela. %mor /k'o: jun monton pa xela. %eng %spa hay un monton en xela. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. C a kachob le tz'i rech al alu'. %mor a kachob le tz'i rech al alu'. %eng %spa sabes que el perro es de Pedro. Ch ch'obo. = ch'ob'o. %mor *k-0-*in/ch'ob'-o. %eng %spa lo se. C a xawilo. %mor a xawilo. %eng %spa lo ves. Ch rech a tin. = rech a tin. %mor rech a tin. %eng %spa es de Martin. C rech a Tin ah ya. %mor rech a Tin ah ya. %eng %spa es de Martin. Ch si, rech a Tin. = le tz'i rech a Tin. %mor le tz'i rech a Tin. %eng %spa el perro es de Martin. C le alu' k'o le jun tz'i chuquje. %mor le alu' k'o le jun tz'i chuquje. %eng %spa Pedro, esta tambien el perro. Ch si'. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. P a awilom e nutz'i' cha. %mor a aw/il-om e nu-tz'i' /cha'. %eng %spa has visto mi perro. R je, tzij k'ut. %mor je, tzij k'ut. %eng %spa es cierto. *R16-5 Ch k'am kadeyon. = a xakam a-Carayon. %mor *a *x-0-*a/k'am a-Carayon. %eng %spa recibistes mi crayon. R kenloq'ola a las diez kenya chijun. %mor kenloq'ola a las diez kenya chijun. %eng %spa voy a comprar a las 10, y doy otro. Ch ay. ay. %mor ay. %eng %spa ay. P jas uwach ale, le al chay. %mor jas uwach ale, le al chay. %eng %spa que es eso Ros. Ch wech'ab'al. = wetzabal. %mor w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. C wetzabal taj. %mor wetzabal taj. %eng %spa no es mi juguete. P we in k'une. %mor we in k'une. %eng %spa es mio pues. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P we in. %mor we in. %eng %spa es mio. Ch chiri. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch k'o wa'ri. = /k'o: wa'ri. %mor k'o wa'ri. %eng %spa esta esto. P we ina la le. %mor we ina la le. %eng %spa es mio eso. Ch rih. = rih. %mor rih. %eng %spa esto. P m, jas uwach k'o chupam. %mor m, jas uwach k'o chupam. %eng %spa que tiene adentro. Ch kadayon. = carayon . %mor carayon . %eng %spa crayon. P no, carayon taj. %mor no, carayon taj. %eng %spa no es crayon. Ch wa'rih. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. P chawesaj impe. %mor chawesaj impe. %eng %spa quitalo. Ch ah no ch'ob taj rij. = ma kinch'ob ta le rij. %mor ah no *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-!j *le rij. %eng %spa P puwi. %mor puwi. %eng %spa sobre. Ch chi'rih. = chi'rih. %mor chi'rih. %eng %spa aqui. P puwi. %mor puwi. %eng %spa sobre. C no, no puwi. %mor no, no puwi. %eng %spa no, sobre. *R16-6 P puwi. %mor puwi. %eng %spa sobre. Ch puwi rih. = puwi rih. %mor puwi rih. %eng %spa sobre esto. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P chatak'aba. %mor chatak'aba. %eng %spa paralo. C jewari. %mor jewari. %eng %spa por aqui. P no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. P jewari. %mor jewari. %eng %spa por aqui. Ch ah tonxe wexaj rij. = entonces kinwesaj le rij ri. %mor entonces *k-0-inw/esa-j *le rij *ri. %eng %spa entonces voy a quitar la cascara. Ch rih. = rih. %mor rih. %eng %spa esto. P xelik, xelik chaje. %mor xelik, xelik chaje. %eng %spa salio, salio. P chawalijisaj k'ute ah. %mor chawalijisaj k'ute ah. %eng %spa subelo pues. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P tzi xawesaj ponoq di una vez. %mor tzi xawesaj ponoq di una vez. %eng %spa quitalo de una vez muchacha. R jas uwach al chay. %mor jas uwach al chay. %eng %spa que es Ros. Ch le, leh q'alajin chupam leh. = kaq'alajin chupam le. %mor *k-0/q'alajin chi-u-pam le. %eng %spa R ay tzij k'ute, jas k'uwach?. %mor ay tzij k'ute, jas k'uwach?. %eng %spa a es cierto que es. Ch xmodo. = jasa modo. %mor jasa modo. %eng %spa que es. R jaxa modo ah jemodo le ririri. %mor jaxa modo ah jemodo le ririri. %eng %spa que es, es como esto. Ch xa jaxa modo ri je riri. = jasamodo je riri. %mor jasamodo je riri. %eng %spa como es esto. R ri jemodo lee riri. %mor ri jemodo lee riri. %eng %spa a si como esto. Ch mudo jeriri. = mudo jeriri. %mor mudo jeriri. %eng %spa a si como esto. R u jas kuwach wa le jun taq. %mor u jas kuwach wa le jun taq. %eng %spa como son esos. R tambore cha, re qajom cha. %mor tambore cha, re qajom cha. %eng %spa tambores de nuestra musica. Ch ula q'e. = ula q'e. %mor ula q'e. %eng %spa hola. R k'o ku modo katurik. %mor k'o ku modo k-0/tur-ik. %eng %spa se puede, y entonces. *R16-7 C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. R k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ch i di uy le nuwech'ab'al k'ut. = di uy le wetzabal k'ut. %mor di uy le !nu-w/etz'an-b'al k'ut. %eng %spa muchacha, mi juguete. C ay, uy. %mor ay, uy. %eng %spa uy. Ch a le nu plaxtica. = ay le nu plastico. %mor ay le nu plastico. %eng %spa hay mi plastico. R len taq alaq cha. %mor len taq alaq cha. %eng %spa tus trastos dice. C jun plastica. %mor jun plastica. %eng %spa un plastico. R ay impe le ntaq riri cha. %mor ay impe le ntaq riri cha. %eng %spa esas casas dice. R le' cha. %mor le' cha. %eng %spa eso. C jas k'o chupam le. %mor jas k'o chupam le. %eng %spa que hay adentro. R jawi pa le' cha, le. %mor jawi pa le' cha, le. %eng %spa cuanto es esto. R qila jas k'u wache june. %mor qila jas k'u wache june. %eng %spa veamos como es esto. R u xane sibilaj k'iya le ak'nal. %mor u xane sibilaj k'iya le ak'nal. %eng %spa es que son muchos los ni¤os. R k'o jun qa premio chupam. %mor k'o jun qa premio chupam. %eng %spa tenemos un premio adentro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C no. %mor no. %eng %spa no. P inkel taj. %mor inkel taj. %eng %spa no sale. C makel taj. %mor makel taj. %eng %spa no sale. R inaj me's. %mor inaj me's. %eng %spa el gato. Ch lee jun qame's k'otij chupam. = lee jun qame's chak'otij chupam. %mor lee jun qa-me's *ch-0-*a/k'oti-j chi-u-pam. %eng %spa saca adentro. C k'o jun me's chupam. %mor k'o jun me's chupam. %eng %spa hay un gato adentro. R k'a me's. %mor /k'o: me's. %eng %spa hay gato. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R xuqul lale julaj uxere. %mor xuqul lale julaj uxere. %eng %spa comio lo detras. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R16-8 R ch'uqu chikan lu wi. %mor ch'uqu chikan lu wi. %eng %spa tapa encima. R jas kula le ku'ano. %mor jas kula le ku'ano. %eng %spa que es lo que hace. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. R qaya chi k'ut chupam e jun i. %mor qa/ya' chi k'ut chupam e jun i. %eng %spa vamos a poner adentro de esto. Ch chojo loq. = kachojow loq. %mor *k-0/choj-ow la-oq. %eng %spa hace echa adentro. R kachojow loq. %mor kachojow loq. %eng %spa hace ruido. R qaya chubi pale juni. %mor qaya chubi pale juni. %eng %spa lo vamos a poner adentro de esto. Ch e nulaq cha. = le nulaq cha. %mor le nu-laq /cha'. %eng %spa mi trasto dice. P jas kaya chupam. %mor jas kaya chupam. %eng %spa que pones adentro. R le taqana k'una qana chi k'u jun. %mor le taqana k'una qana chi k'u jun. %eng %spa espera, hagamos esto. R jun kami's al chay leh. %mor jun kami's al chay leh. %eng %spa una camisa Ros. Ch tawena rech le numiq'ina. = tawena rech le numiq'ina. %mor tawena r-e-ch le nu-miq'ina. %eng %spa esta bien a mi ba¤o. Ch chix waj, waj le nujalom. = ay chix karaj e nu'jalom. %mor ay chix k-0-r/aj e nu'-jalom. %eng %spa R ma k'u loq e jun chik qana. %mor /k'am-a k'u loq e jun chik qana. %eng %spa traiga hagamos otro. R chi juntiro. %mor chi juntiro. %eng %spa otra vez. Ch no le nuwechab'al. = no le wetz'abal. %mor no le !nu-w/etz'an-b'al. %eng %spa no mi juguete. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ch qech nmiq'ina. = rech le nu miqina. %mor rech le nu miqina. %eng %spa de mi 3 ba¤o. C pero chaya chile jun. %mor pero chaya chile jun. %eng %spa pero ponga el otro. C chaya cha al juan. %mor chaya cha al juan. %eng %spa daselo a juana. P ma re miq'ine taj. %mor ma re miq'ine taj. %eng %spa no es de ba¤o. C ya al. %mor ya al. %eng %spa pesa. P tij b'al awa cha. %mor tij b'al awa cha. %eng %spa pasa comer dice. R ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ah no xaq, a kol, kol. = ah no xaq, a kol, kol. %mor ah no xaq, a kol, kol. %eng %spa es que, es que. *R16-9 Ch al juan tukel. = xaq k'o lal juana ntukel. %mor *xaq /*k'o: *le al juana *u-tukel. %eng %spa R le qatoro chi juntiro le. %mor le qatoro chi juntiro le. %eng %spa lo vamos a quitar otra vez. Ch ah no ay le nu laqa. = ah no ay le nu laqa. %mor ah no ay le nu laqa. %eng %spa mi trasto. Ch laq'aj wa. = kawelaq'aj wa. %mor *k-0-*aw/elaq'a-j wa. %eng %spa lo vas a robar. Ch ay laq'aje wa le nulaq a. = ay kawelaqaj wa le nulaq a. %mor ay *k-0-*aw/elaq'a-j wa le nu-laq a. %eng %spa no le hagas a nuestro papa. C xaq xewi. %mor xaq xewi. %eng %spa solo. P saj k'u jewa al chay. %mor saj k'u jewa al chay. %eng %spa solo no vamos a ir. C ka'amle junaj torre. %mor ka'amle junaj torre. %eng %spa vas a hacer la torre. Ch ay, ya. = ay, ya. %mor ay, ya. %eng %spa ya, ya. R nan. %mor nan. %eng %spa mama. Ch chob'o ya. = kinch'obo ya. %mor *k-0-*in/ch'ob'-o ya. %eng %spa lo se. Ch kinch'ob'oya kinch'ob'o. = kinch'ob'oya kinch'ob'o. %mor k-0-in/ch'ob'-o ya k-0-in/ch'ob'-o. %eng %spa lo se, lo se. C a kachobo. %mor a kachobo. %eng %spa lo sabes. Ch a le riri ya, kinch'ob'o ya. = a le riri ya, kinch'ob'o ya. %mor a le riri ya, k-0-in/ch'ob'-o ya. %eng %spa esta ya, lo se. C akach'obo, kasutinik. %mor akach'obo, kasutinik. %eng %spa lo puedes dar vuelta. Ch kinch'ob'o yah. = kinch'ob'o yah. %mor k-0-in/ch'ob'-o yah. %eng %spa lo se. P chasutij cha. %mor chasutij cha. %eng %spa le das vuelta dice. C xat. %mor xat. %eng %spa solo. P chasutij. %mor chasutij. %eng %spa dale vuelta. Ch ja lih tij. = kinsutij. %mor *k-0-*in/suti-j. %eng %spa le doy vuelta. C chasutij le. %mor chasutij le. %eng %spa le das vuelta. P no la lele, kuchap pataq utzam. %mor no la lele, kuchap pataq utzam. %eng %spa ese, le agarre en la nariz. C le keb. %mor le keb. %eng %spa los 2. P jeka'ana le chare tek'uri kasutij. %mor jeka'ana le chare tek'uri kasutij. %eng %spa asi le haces, despues le das vuelta. *R16-10 P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. Ch ana bik. = cha'ana bik. %mor *ch-0-*a/b'an-a bi-k. %eng %spa hagalo. Ch no dah kamix kuje. = no dah le kamix xkuje. %mor no dah *le kamix *x-0/kuje. %eng %spa la camisa esta. Ch chi'liijun. = chiri le jun. %mor chiri le jun. %eng %spa el otro aqui. P jachi jun. %mor jachi jun. %eng %spa casa la otra. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. C saj jewa saj jewa. %mor saj jewa saj jewa. %eng %spa venga aca, venga aca. P saj jewa. %mor saj jewa. %eng %spa venga aca. Ch je jun chi'ri. = xkuje jun chiri. %mor *x-0/kuje jun chiri. %eng %spa estuvo un aqui. Ch an wa' rih. = je kin'an wa le ri. %mor je *k-0-*in/b'an wa *le ri. %eng %spa a si hago esto. Ch tutij. = kinsutij. %mor *k-0-*in/suti-j. %eng %spa le doy vuelta. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. P kapax k'ula je xa'ana le chare. %mor kapax k'ula je xa'ana le chare. %eng %spa eso se va a quebrar si le haces asi. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa no. P chamaloq al chay. %mor chamaloq al chay. %eng %spa traigalo Ros. C chaya le jun chuwe. %mor chaya le jun chuwe. %eng %spa dame el uno a mi. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P al chay nk'ule mas. %mor al chay nk'ule mas. %eng %spa Ros y los demas. P nk'ule jetaq awetz'ab'al. %mor nk'ule jetaq awetz'ab'al. %eng %spa y tus juguetes. Ch m, no k'o taj. = m, no k'o: taj. %mor m, no /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jawi xaya wi. %mor jawi xaya wi. %eng %spa en donde los pusistes. *R16-11 Ch xa, xa jun. = xa, xa jun. %mor xa, xa jun. %eng %spa solo uno. C le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. Ch lee, lii t'uy. = le t'uy. %mor le t'uy. %eng %spa la olla. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P jawi k'o wi le taq mas rachi'il. %mor jawi k'o wi le taq mas rachi'il. %eng %spa en donde estan sus demas compa¤eros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi k'o wi le mas rach'i'il. %mor jawi k'o wi le mas rach'i'il. %eng %spa en donde estan sus demas compa¤eros. Ch k'o taj, int'uy. = ma k'o ta le nut'uy. %mor *ma /k'o: ta-!j *le #nu-t'uy. %eng %spa no esta mi olla. P jawi x'e wi?. %mor jawi x'e wi?. %eng %spa donde se fue?. Ch pa jaron. = pa jaron. %mor pa jaron. %eng %spa Ch rej le nujaron chupam. = kinwarej le nujaron chupam. %mor *k-0-inw/are-j le nu-jaron chi-u-pam. %eng %spa voy a carrear agua adentro. P katij bej awa? are kil la le. %mor katij bej awa? are kil la le. %eng %spa te va a servir para comer, es tu comida eso. Ch a'uh. = a'uh. %mor a'uh. %eng %spa si es bien. P a utz?. %mor a utz?. %eng %spa bien?. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P la k'ute, tij bal kape le juni. %mor la k'ute, tij bal kape le juni. %eng %spa ya veo, esto es para tomar cafe. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C no, le jun chik. %mor no, le jun chik. %eng %spa no, el otro. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R xa kink'ama le naj nu su't. %mor xa kink'ama le naj nu su't. %eng %spa es que voy a traer mi pa¤uelo. P u la tat al Chay?. %mor u la tat al Chay?. %eng %spa y tu papa Ros?. Ch m, enaq pa Xelah. = m, enaq pa Xelah. %mor m, /b'e-inaq pa Xelah. %eng %spa se fue a Xela. P m jas xi'ano? al chay. %mor m jas xi'ano? al chay. %eng %spa que hice? Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xu'ano? q'abarel. %mor jas xu'ano? q'abarel. %eng %spa que hizo? esta bola. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. *R16-12 C joropa le jun k'olik? joropa le taq. %mor joropa le jun k'olik? joropa le taq. %eng %spa cuantos hay de uno? cuantos. C cuentas k'olik?. %mor cuentas k'olik?. %eng %spa de esos hay?. P joropa raqan cha?. %mor joropa raqan cha?. %eng %spa cuantos dice. C pa raqan? lej cine. %mor pa raqan? lej cine. %eng %spa cuanto? 5. C cinco raqan kalcha y jachike. %mor cinco raqan kalcha y jachike. %eng %spa son 5 diga, de que. C colores?. %mor colores?. %eng %spa colores. P al Chay cha, jas u color junaj wiche?. %mor al Chay cha, jas u color junaj wiche?. %eng %spa Ros, de que color ese peque¤o?. C junaj wich'?. %mor junaj wich'?. %eng %spa el peque¤o?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas u colo?. %mor jas u colo?. %eng %spa de que color?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas ucolor?. %mor jas ucolor?. %eng %spa de que color?. Ch koror lupam. = jas u kolor lupam. %mor jas u kolor lupam. %eng %spa de que color es adentro. P lupam, jas lubi lu color?. %mor lupam, jas lubi lu color?. %eng %spa adentro, como se llama el color?. P kachobo? nk'u le jun juni?. %mor kachobo? nk'u le jun juni?. %eng %spa lo sabes? y este uno?. C a kachobo?. %mor a kachobo?. %eng %spa lo sabes?. Ch ay, k'o taj chupam. = n k'o ta chupam. %mor *n /k'o: ta-!j chi-u-pam. %eng %spa no esta adentro. P k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P nk'u lal Talin?. %mor nk'u lal Talin?. %eng %spa y la Catarina?. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'u lal Talin?. %mor nk'u lal Talin?. %eng %spa y Catarina. Ch enaj pa Xela. = enaq pa Xela. %mor /b'e-inaq pa Xela. %eng %spa se fue a Xela. C pa Xela, juntiro?. %mor pa Xela, juntiro?. %eng %spa en Xela, todo. Ch juntiro. = juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. C juntiro, ah. %mor juntiro, ah. %eng %spa todo, ah. *R16-13 P contodo la nan?. %mor contodo la nan?. %eng %spa con tu mama?. Ch con toda la ta la. = con todo la. %mor con todo la. %eng %spa con tu. C le jun torre. %mor le jun torre. %eng %spa la torre. P bay, kapax kula, n kapuyij taj. %mor bay, kapax kula, n kapuyij taj. %eng %spa vaya, eso se va quebrar, no lo empujes. Ch m, juntiro. = m, juntiro. %mor m, juntiro. %eng %spa todo. C jachike le mas nim?. %mor jachike le mas nim?. %eng %spa cual es el mas grande?. Ch jun hacha. = jun kacha. %mor jun k-0/cha'. %eng %spa uno diga. C jachike le mas nim?. %mor jachike le mas nim?. %eng %spa cual es el mas grande?. Ch le q'aq cha. = le q'aq cha. %mor le q'aq /cha'. %eng %spa el fue diga. Ch puyij chuwij cha. = kimpuyij chuwij cha. %mor *k-0-*in/puyi-j chi-u-ij /cha'. %eng %spa lo empujo encima dice. P al Chay cha, jachike le mas. %mor al Chay cha, jachike le mas. %eng %spa Ros, cual es el mas. P nim chare la le?. %mor nim chare la le?. %eng %spa grande de ellos. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachike le mas nim?. %mor jachike le mas nim?. %eng %spa cual es el mas grande?. Ch wari. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. P jachin chike?. %mor jachin chike?. %eng %spa cual?. Ch wari. = le wari. %mor le wari. %eng %spa esto. P jas ucolor?. %mor jas ucolor?. %eng %spa de que color. Ch kolor tah. = jas ucolor ta. %mor jas ucolor ta. %eng %spa de que color. C kolor k'ut, k'aq y le mas wich. %mor kolor k'ut, k'aq y le mas wich. %eng %spa su color pues, rojo, el mas peque¤o. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C jawi?. %mor jawi?. %eng %spa donde?. Ch mas wich. = mas wich. %mor mas wich. %eng %spa mas peque¤o. P jachin k'u wa li naj, linaj xin'ul rih. %mor jachin k'u wa li naj, linaj xin'ul rih. %eng %spa y quien sera esta ladina. P at pa. %mor at pa. %eng %spa ud. verdad. Ch k'ama luwi. = xuk'ama luwi. %mor *x-0-*e-*u/k'am-a le u-wi. %eng %spa fue a traer su pelo. *R16-14 P xa ma ate, kawilo? %mor xa ma ate, kawilo? %eng %spa es ud. lo ves? P qupim awi le, le. %mor qupim awi le, le. %eng %spa tienen cortado tu pelo. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P qupim lu wi lare le. %mor qupim lu wi lare le. %eng %spa tienen cortado su pelo. C le jun al chay. %mor le jun al chay. %eng %spa la Ros. P al Chay le, kawilo? %mor al Chay le, kawilo? %eng %spa Ros lo ves? P k'o lenaj ch'ich pu qul le, le. %mor k'o lenaj ch'ich pu qul le, le. %eng %spa esta el peque¤o en su cuello. P e k'o julaj achachal ate. %mor e k'o julaj achachal ate. %eng %spa esta tu collar. Ch ja chupam. = jat chupam. %mor /jat chi-u-pam. %eng %spa anda adentro. P yaba le. %mor yaba le. %eng %spa entonces ya esta eso. Ch yajan nutat. = kayajan lintat. %mor *k-0/yaj-an *le #in-tat. %eng %spa rega¤a mi papa. C jul, keb. %mor jul, keb. %eng %spa olla, 2. P nk'u le naj taq alaq chik. %mor nk'u le naj taq alaq chik. %eng %spa y tus escudillas. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'u le naj taq alaq. %mor nk'u le naj taq alaq. %eng %spa y tus escudillas. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C oxib' raqan, xib'ilaj nim lawi. %mor oxib' raqan, xib'ilaj nim lawi. %eng %spa son 3, eso es muy grande. P a xutzaqo, xtzaq taj. %mor a xutzaqo, xtzaq taj. %eng %spa lo perdio, no se perdio. C ah, k'o juntiro, chupam. %mor ah, k'o juntiro, chupam. %eng %spa hay todo, adentro. P al Chay, chawesaj k'ut. %mor al Chay, chawesaj k'ut. %eng %spa Ros quitalo pues. C jas uwach le jun sonido? %mor jas uwach le jun sonido? %eng %spa que es ese sonido. P ja? le tailler. %mor ja? le tailler. %eng %spa que? el trailer. C ah, rech le tailler, a kawil. %mor ah, rech le tailler, a kawil. %eng %spa ah, es el trailer, lo ves. C chupam le tailler? %mor chupam le tailler? %eng %spa adentro del trailer. P al chay, jawi kepe wi le nik'aj musab'e e k'o. %mor al chay, jawi kepe wi le nik'aj musab'e e k'o. %eng %spa Ros, en donde viene esos ladinos. P pa le naj iwachoch? %mor pa le naj iwachoch? %eng %spa en sus casas? *R16-15 C al chay, jas uwach k'opa camix? %mor al chay, jas uwach k'opa camix? %eng %spa Ros, que hay en tu camisas. C k'o le raqan, jas k'opa camix? %mor k'o le raqan, jas k'opa camix? %eng %spa tiene su pie, que tienes adentro de tu camisa. P chaya cha, jas k'o chuwach inaj. %mor chaya cha, jas k'o chuwach inaj. %eng %spa Ros, que tiene su. P camixe? %mor camixe? %eng %spa camisa? C jas k'opa, jas k'o chuwach? %mor jas k'opa, jas k'o chuwach? %eng %spa que hay, que tiene? C a meq'in, kanan in. %mor a meq'in, kanan in. %eng %spa esta caliente, nuestra mama. Ch xaj, xaj in kwela mu'x. = xinwesaj in pi iscuela le mu's. %mor *x-0-*inw/esa-j in *pa iscuela *le mu's. %eng %spa yo quito en la escuela el ladino. Ch ki xaj. = a ki xresaj. %mor a ki *x-0-*r/esa-j. %eng %spa fijate que lo saco. P jachike? %mor jachike? %eng %spa porque? Ch le wuj le. = le wuj le. %mor le wuj le. %eng %spa el lib'ro. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Rat di, al Juan. %mor di, al Juan. %eng %spa muchacho, Juana. Ch jaxach chel? = jasach nu kaxel. %mor jasach nu kaxel. %eng %spa que es mi tocaya. Rat ali. %mor ali. %eng %spa muchacha. Ch jaxach chel? = jasach nuk'axel. %mor jasach nuk'axel. %eng %spa que es mi tocaya. Rat nk'u lal Juana? %mor nk'u lal Juana? %eng %spa y la Juana. Ch kuk' manola. = xe kuk' lal Manola. %mor xe kuk' lal Manola. %eng %spa se fue con Manola. Rat jat a sik'ij chukowij le loqo, kowij. %mor jat a sik'ij chukowij le loqo, kowij. %eng %spa anda a llamarlo, que se apure. Rat u kuna ta chi lo ri. %mor u kuna ta chi lo ri. %eng %spa que se apure ya no se acuerda. P jawi xe wi? %mor jawi xe wi? %eng %spa donde se fue? Ch e kuk' e Manola. = xe kuk' lal Manola. %mor *x-0/b'e k-uk' le *al Manola. %eng %spa se fue con Manola. P jachin Manola. %mor jachin Manola. %eng %spa quien Manola. Ch e ma'al aj chib' b'e ruk'. = lu mi'al laj tz'ib', xb'e ruk'. %mor le *u-mi'al laj tz'ib', *x-0/b'e r-uk'. %eng %spa la hija de la sirvienta, se fue con. Ch al Ta'l. = al Ta'l. %mor al Ta'l. %eng %spa la Magdalena. P iya umi'al ajch'ib', jawi xatpe wi. %mor iya umi'al ajch'ib', jawi xatpe wi. %eng %spa hija del escribiente, donde venistes. P al Chay? uy, ma kaya ta chi kamik, le. %mor al Chay? uy, ma kaya ta chi kamik, le. %eng %spa Ros, ya no lo vas a dar ahora. *R16-16 P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ch xutatij kawaj. = chinasututej kawaj. %mor *ch-*in-*a/sut-ute-j k-0-aw/aj. %eng %spa dame vuelta quieres. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch qanaj qesaj le ri, qana qesaj leri. = qanaj qesaj le ri, qana qesaj leri. %mor /qana-j *k-0-q/esa-j le ri, qana qesaj leri. %eng %spa espera, vamos a quitar esto. P kaqab'a panoq e. %mor k-0-qa/b'an pan-oq e. %eng %spa lo vamos hacer. Ch tawena, le nuxilwal. = le nuxiyb'al. %mor tawena, le nu/xi'-b'al. %eng %spa mi peinados. P chaya k'u la qab'e. %mor chaya k'u la qab'e. %eng %spa da tu mano. Ch tawena xututej. = chinasututej. %mor tawena *ch-*in-*a/sut-ute-j. %eng %spa dame vueltas. P peri kat tak'e ik kuando. %mor peri kat tak'e ik kuando. %eng %spa pero te paras cuando. P chiri katin tak'ab'a. %mor chiri katin tak'ab'a. %eng %spa te paso. Ch tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta b'ien. P tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C ah chawilole. %mor ah chawilole. %eng %spa lo ves. Ch tak'ab'a pa lee kaxon. = kinatak'ab'a pa le kaxon. %mor *k-*in-*a/tak'-ab'a pa le kaxon. %eng %spa me vas a parar en el cajon. P le. %mor le. %eng %spa ese. Ch tak'ab'a b'a le, b'a le. = chinatak'ab'a b'a le. %mor *ch-*in-*a/tak'-ab'a b'a le. %eng %spa parame pues. P jawi kal ewi. %mor jawi kal ewi. %eng %spa en donde vas. Ch pale, pale qa ch'at. = pale, pale qa ch'at. %mor pale, pale qa ch'at. %eng %spa en nuestra cama. P a utz waral, takaloq chaltakaloq. %mor a utz waral, takaloq chaltakaloq. %eng %spa mejor aqui, parate, parate. P chaltak'ala k'ut. %mor chaltak'ala k'ut. %eng %spa parate pues. C ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. P ay inaj q'ab'arel, ay inaj q'ab'arel. %mor ay inaj q'ab'arel, ay inaj q'ab'arel. %eng %spa el bolito, el bolito. P ay inaj q'ab'arel. %mor ay inaj q'ab'arel. %eng %spa el bolito. C qab'arel taj. %mor qab'arel taj. %eng %spa no esta bolo. Ch uch chiri. = utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa mejor aqui. P ja. %mor ja. %eng %spa que. *R16-17 Ch uchi chiri. = utze chiri. %mor utze chiri. %eng %spa mejor por aqui. C utz. %mor utz. %eng %spa mejor. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch ja xaj uq'a q'u. = kawesaj le q'a. %mor *k-0-*aw/esa-j *le qa-q'u. %eng %spa nos vas a sacar nuestra chamarra. P ja. %mor ja. %eng %spa casa. Ch xaqa lee qak'u. = saqa le qaqu. %mor saq-a le qa-qu. %eng %spa es blanco nuestra chamarra. P jas upatan le nik'aj le tra le. %mor jas upatan le nik'aj le tra le. %eng %spa para que sirve esas letras. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas u patan. %mor jas u patan. %eng %spa para que sirve. Ch rech chocolat. = rech chocolat. %mor rech chocolat. %eng %spa para chocolate. C ay dios, a katij le chokolat. %mor ay dios, a katij le chokolat. %eng %spa ay Dios, comes chocolate. P chay cha, jawii kat warwi at. %mor chay cha, jawii kat warwi at. %eng %spa Ros, en donde duermes. Ch war chiri. = kinwar chiri. %mor *k-*in/war chiri. %eng %spa me duermo aqui. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch war kich'ata le nunan. = kinwar pa le kich'at le nunan. %mor *k-*in/war *pa *le ki-ch'at le nu-nan. %eng %spa me duerme en la cama de mi mama. P n jawi kat warwi at je la le? %mor n jawi kat warwi at je la le? %eng %spa en donde duerme ud. por alla? Ch no. %mor no. %eng %spa no. P jawi k'ut. %mor jawi k'ut. %eng %spa donde pues. Ch war le nuk'axel. = kawar le nuk'axel. %mor *k-0/war le nu-k'axel. %eng %spa duerme mi tocaya. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch nuk'axel juan. = le nuk'axel rach'il lal juana. %mor le nu-k'axel r-ach'il le al juana. %eng %spa P m. %mor m. %eng %spa m. Ch kurux. = kuruz. %mor kuruz. %eng %spa Cruz. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch le kurux juan. = lu kuruz al juana. %mor lu kuruz al juana. %eng %spa la cruz de juana. Rat juana. %mor juana. %eng %spa juana. *R16-18 Ch jaxach chel. = jasach nu kaxel. %mor jasach nu kaxel. %eng %spa que es mi tocaya. Rat nk'ulal juana. %mor nk'ulal juana. %eng %spa y la Juana. Ch kuk' e manola. = x'e kuk' e Manola. %mor *x-0/*b'e k-uk' e Manola. %eng %spa se fue con Manola. Rat k'ola chila, k'ola chila, al Juana. %mor k'ola chila, k'ola chila, al Juana. %eng %spa que este alla, la Juana. Ch ay jun. = ay jun. %mor ay jun. %eng %spa ay uno. P ay xetzaq b'ik. %mor ay xetzaq b'ik. %eng %spa se cayeron. C xetzaq'ik. %mor xetzaq'ik. %eng %spa se cayeron. P al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P jachin k'u xe, xek'amowa le rawana le? %mor jachin k'u xe, xek'amowa le rawana le? %eng %spa y quien fue a traer ese rabano? Ch xanaworia. = le zanahoria. %mor le zanahoria. %eng %spa la zanahoria. P jawi xe, jachin xe k'amowoq? %mor jawi xe, jachin xe k'amowoq? %eng %spa donde, quien fue a traer? Ch xanawara taj warih. = ma zanawara taj le wari. %mor ma zanawara taj le wari. %eng %spa esto no es zanahoria. P jas uwache ri. %mor jas uwache ri. %eng %spa que es esto. Ch xanawara taj warih. = ma zanawara taj le wari. %mor ma zanawara taj le wari. %eng %spa esto no es zanahoria. Ch are xanara wari. = are zanawara le wari. %mor are zanawara le wari. %eng %spa esto es zanahoria. C le kaq. %mor le kaq. %eng %spa el rojo. Ch xanaworia lee wari. = zanahoria le wari. %mor zanahoria le wari. %eng %spa esto es zanahoria. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch tij in le xanahora. = kintij in le zanahoria. %mor *k-0-*in/tij in le zanahoria. %eng %spa yo como la zanahoria. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C ah jawi xewi lenaj, awetzab'al. %mor ah jawi xewi lenaj, awetzab'al. %eng %spa en donde se fue tu juguete. P xa jun chike. %mor xa jun chike. %eng %spa ya solo uno. C xa jun chik. %mor xa jun chik. %eng %spa ya solo uno. P jawila. %mor jawila. %eng %spa anda a verlo. *R16-19 C xa k'o le jun y le jun chik, uy. %mor xa k'o le jun y le jun chik, uy. %eng %spa es que esta el uno, y el otro. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P jawi xe wi chay. %mor jawi xe wi chay. %eng %spa donde se fue Ros. C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. P aki al chay. %mor aki al chay. %eng %spa esta dulce Ros. C autz we. %mor autz we. %eng %spa mejor si. P i jawi x'e wiri lal Chay. %mor i jawi x'e wiri lal Chay. %eng %spa donde se fue Ros. C jawi, ma wil, ah, k'o jelale. %mor jawi, ma wil, ah, k'o jelale. %eng %spa donde no veas, esta por alli. P le k'olike. %mor le k'olike. %eng %spa alli esta. C le. %mor le. %eng %spa ese. P lee kakay la jelale le. %mor lee kakay la jelale le. %eng %spa mira por alli. C le kay le. %mor le kay le. %eng %spa mira. P ay ke k'o inaj ch'o chawij. %mor ay ke k'o inaj ch'o chawij. %eng %spa hay un ratoncito detras. P al chay le. %mor al chay le. %eng %spa de ud. Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le. %mor le. %eng %spa ese. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P xek, xek le le. %mor xek, xek le le. %eng %spa se fue, se fue. P k'ochi je lale. %mor k'ochi je lale. %eng %spa esta por alli. C ah k'olik. %mor ah k'olik. %eng %spa esta. Ch chix. = chix. %mor chix. %eng %spa chix. C k'ole jun kutij jun zanahoria. %mor k'ole jun kutij jun zanahoria. %eng %spa esta el uno que come zanahoria. Ch k'o jah. = k'o pa ja. %mor /k'o: *pa ja. %eng %spa esta en la casa. C ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. P jachin chike. %mor jachin chike. %eng %spa cual. *R16-20 Ch kech al wixia. = kech al wicia. %mor kech al wicia. %eng %spa es de Luisa. Ch dah q'an powi. = da kaq'an powi. %mor da *k-0/aq'an pa u-wi'. %eng %spa muchacho, se sube encima. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien? Ch paqe loq taqa leh. = kapaqe la, jetaqa le. %mor *k-0/paq-e la, jetaqa le. %eng %spa eso se sube por alli. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch par diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P jachin chike? le ch'oh? %mor jachin chike? le ch'oh? %eng %spa cual? el raton? Ch le ch'o taj jaleh. = le ch'o ma k'o ta jela le. %mor le ch'o *ma /*k'o: ta-!j jela le. %eng %spa el raton no esta por alli. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch k'am kech al wix. = kuk'am b'i le kech al wis. %mor *k-0-*u/k'am *b'i *le k-e-ch al wis. %eng %spa va a llevar el de Luisa. Ch kuje taqa leh. = kak'uje jetaqa le. %mor *k-0/k'uje jetaqa le. %eng %spa se esta por alli. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch a mi'aw. = le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. P jawi x'e wi. %mor jawi x'e wi. %eng %spa en donde se fue. Ch k'o taj lee ch'oh. = ma k'o ta le ch'o rumal. %mor *ma /k'o: ta-!j le ch'o *r-*umal. %eng %spa no hay raton por el. P jawi xe wih. %mor jawi xe wih. %eng %spa donde se fue. Ch enaq kuk' al wis. = enaq kuk' al wis. %mor 0/b'e-naq k-uk' al wis. %eng %spa se fue con Luisa. Ch paqe chi nah. = xpaqe chi na. %mor *x-0/paq-e chi na. %eng %spa tuvo que subir. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P m, nk'u le me's? %mor m, nk'u le me's? %eng %spa y el gato? Ch ya le wich'a me's k'oo. = ya le wich'a me's k'oo. %mor ya le wich'-a me's /k'o:. %eng %spa el peque¤o gato, esta. Ch kuk' al wiisa. = kuk' al wiisa. %mor kuk' al wiisa. %eng %spa con Luisa. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. *R16-21 Ch contodo keb' a lele. = contodo le keb' jela le. %mor contodo le keb' jela le. %eng %spa contodo los 2. Ch b'inik. = keb'inik. %mor *k-*e/b'in-ik. %eng %spa caminan. P i. %mor i. %eng %spa i. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a nimaq? %mor a nimaq? %eng %spa rapido. Ch ni, nimaq, k'o lutux. = k'o lutu. %mor /k'o: le u-tu. %eng %spa tiene su teta. P e'. %mor e'. %eng %spa asi. Ch k'o chik le ral. = k'o chi le ral. %mor /k'o: chi-!k le r-al. %eng %spa ya tiene hijo. P e'. %mor e'. %eng %spa a si. Ch diox. = Dios. %mor Dios. %eng %spa Dios. P jachin pe ruk'. %mor jachin pe ruk'. %eng %spa quien vino con el. Ch kuk' al wiisa. = kuk' al wiisa. %mor kuk' al wiisa. %eng %spa con Luisa. P jachin al wis? %mor jachin al wis? %eng %spa quien es Luisa. Ch xoqil ma'al paynyol. = rixoqil lu mi'al espa¤ol. %mor rixoqil lu mi'al espa¤ol. %eng %spa mujer de la hija del espa¤ol. C jachin al pamul. %mor jachin al pamul. %eng %spa quien. P jawi k'o wi rachoch? %mor jawi k'o wi rachoch? %eng %spa donde esta su casa? Ch k'o'ah. = k'ola. %mor k'ola. %eng %spa esta. P jawi, jawi k'o wi. %mor jawi, jawi k'o wi. %eng %spa donde, donde esta. Ch k'o pu'ah. = a k'o pu'a. %mor *a /k'o: pu'a. %eng %spa acaso tienes. Ch k'o wa'al e al wiisa. = k'oi waral e al wisa. %mor /k'o: waral e al wisa. %eng %spa esta aqui la Luisa. Ch kachoch. = kachoch. %mor kachoch. %eng %spa su casa. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P jawi lele, jachin umi'al pan'ol? %mor jawi lele, jachin umi'al pan'ol? %eng %spa donde esta quien es su hija? Ch mal a Tun. = umi'al a Tun. %mor umi'al a Tun. %eng %spa hija de Antonio. P a Tun k'o jewari? %mor a Tun k'o jewari? %eng %spa Antonio esta aqui. *R16-22 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch kel chipok. = kel le chikop. %mor k-0/el *le chikop. %eng %spa sale el animal. Ch kel, kel xoq awach che le qaq'ab'. = kelik, k'u soq lu wach che le qaq'ab'. %mor k-0/el-*ik, *k-0-*u/soq *le *u-wach che le qa-q'ab'. %eng %spa sale mancha su cara con su mano. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C i. %mor i. %eng %spa es que. Ch diox. = Dios. %mor Dios. %eng %spa Dios. P a ki le zanahori le? %mor a ki le zanahori le? %eng %spa es dulce la zanahoria. Ch ki. = ki. %mor ki. %eng %spa es dulce. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch taj, taj jun we'. = ma k'o ta le jun we. %mor *ma /*k'o: ta-!j *le jun w-e. %eng %spa no esta el tuyo. Ch e taq. = e taq. %mor e taq. %eng %spa es que. Ch atija lawe aj ki. = chatija lawe laj ki. %mor *ch-0-a/tij-a le aw-e laj ki. %eng %spa come el tuyo es muy sab'roso. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. Ch k'o taj jute chupam, aj ki'. = n k'ota ixjut chupam, laj ki. %mor *n /k'o: ta-!j ixjut chi-u-pam, laj ki. %eng %spa no tiene gusanos, esta muy dulce. P i. %mor i. %eng %spa i. Ch awe ya. = awe ya. %mor awe ya. %eng %spa es tuyo. P k'o, k'okune chupam ale le. %mor k'o, k'okune chupam ale le. %eng %spa y hay uno adentro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'o chupam ale. %mor k'o chupam ale. %eng %spa esta adentro de eso. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ch chipok. = chipok. %mor chipok. %eng %spa animal. P k'olik, ixjut chupam ale. %mor k'olik, ixjut chupam ale. %eng %spa hay gusano adentro de eso. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. *R16-23 P k'olik ay tajin katijo leh. %mor k'olik ay tajin katijo leh. %eng %spa hay, lo estas comiendo. C tajin. %mor tajin. %eng %spa esta. P le, ay kella pa chi le jun ixjute. %mor le, ay kella pa chi le jun ixjute. %eng %spa sale un tu boca un gusano. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C k'o le juntel che le ixjut chupam. %mor k'o le juntel che le ixjut chupam. %eng %spa hay un agujero en el gusano, adentro. C le zanahori? %mor le zanahori? %eng %spa la zanahoria. P jawi xek'ama wih? %mor jawi xek'ama wih? %eng %spa en donde lo fuistes a traer. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xe k'ama wi. %mor jawi xe k'ama wi. %eng %spa en donde fuistes a traer. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawi xe k'ama wi. %mor jawi xe k'ama wi. %eng %spa donde lo fuistes a traer. Ch kam loq a. = xek'am u loq e. %mor *x-0-*e-*u/k'am u la-oq e. %eng %spa lo fui a traer. P pax mux, noh. %mor pax mux, noh. %eng %spa en pax mux. Ch Pax mux. = Pax mux. %mor Pax mux. %eng %spa Pax mux. C jawi k'am? aki? i, jas xu'ano? %mor jawi k'am? aki? i, jas xu'ano? %eng %spa donde lo fuistes a traer? es dulce?que hizo? P tajin kikitij a ciruela lee. %mor tajin kikitij a ciruela lee. %eng %spa estan comiendo ciruela. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C kitijo uy, xe al Chay, k'otaj. %mor kitijo uy, xe al Chay, k'otaj. %eng %spa lo comen, se fue Ros, no hay. C ah, le. %mor ah, le. %eng %spa ese. P le, nk'u lal Talin? al Chay. %mor le, nk'u lal Talin? al Chay. %eng %spa y Catarina? Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n k'u lal Talin? %mor n k'u lal Talin? %eng %spa y Catarina? Ch enaq Xelaju. = enaq Xelaju. %mor 0/b'e-inaq Xelaju. %eng %spa se fue en Xela. C jachin ruk'? xe ruk' al Juan pa Xela? %mor jachin ruk'? xe ruk' al Juan pa Xela? %eng %spa con quien? se fue con Juana en Xela? Ch no, jun taj lal Juan. = ma juntaj al Juan. %mor ma juntaj al Juan. %eng %spa no estab'a Juana. C xa utukul? %mor xa utukul? %eng %spa es solo. Ch jun taj re. = ma junta lare. %mor ma junta lare. %eng %spa no estab'a el. *R16-24 P jachin ku rachi'il. %mor jachin ku rachi'il. %eng %spa con quien. Ch jana ral le nu nan. = Juana ral le nu nan. %mor Juana ral le nu nan. %eng %spa rega¤a el hijo de mi mama. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xu'ana. %mor jas xu'ana. %eng %spa que fue a hacer. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xu'anah. %mor jas xu'anah. %eng %spa que fue a hacer. Ch k'ama chocolat. = xuk'ama chocolat. %mor *x-0-*u/k'am-a chocolat. %eng %spa fue a traer chocolate. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. C jawi k'ama wi le achocolat. %mor jawi k'ama wi le achocolat. %eng %spa en donde vas a traer tu chocolate. Ch b'ij ta rech a pel. = ma kub'ij ta rech a pel. %mor *ma *k-0-*u/b'ij ta r-e-ch a pel. %eng %spa no dice Felipe. Ch a pelipe por diox. = a pelipe por Dios. %mor a pelipe por Dios. %eng %spa Felipe por Dios. P jas uwache por Dios. %mor jas uwache por Dios. %eng %spa que es por Dios. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch jun kutzu wayoh. = jun kutzu wayoh. %mor jun kutzu wayoh. %eng %spa ..... Ch jun q'ij. = jun q'ij. %mor jun q'ij. %eng %spa un dia. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. P kat kam k'ula, ya xpetike b'ay. %mor kat kam k'ula, ya xpetike b'ay. %eng %spa te lleva, ya viene. P yaxki. %mor yaxki. %eng %spa ya. C matzij taj. %mor matzij taj. %eng %spa no es cierto. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C ma tzij taj. %mor ma tzij taj. %eng %spa no es cierto. *R16-25 P na xk'i tura'x. %mor na xk'i tura'x. %eng %spa se acabo el durazno. Ch no, a k'o max luk. = k'o mas ruk'. %mor no, a /k'o: mas r-uk'. %eng %spa tiene mas. C k'o mas. %mor k'o mas. %eng %spa tiene mas. Ch k'olik, k'o ruk'. = k'olik, k'o ruk'. %mor /k'o:-l-ik, /k'o: r-uk'. %eng %spa tiene, tiene mas. Ch k'o ruk' qatat. = k'o ruk' qatat. %mor /k'o: r-uk' qa-tat. %eng %spa esta con papa. P jawi, pax mux. %mor jawi, pax mux. %eng %spa donde, en pax mux. Ch pasnux. = pax mux. %mor pax mux. %eng %spa pax mux. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. C ak'o mas turaz. %mor ak'o mas turaz. %eng %spa tienes mas durazno. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tenemos. C chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. Ch patmux. = pax mux. %mor pax mux. %eng %spa pax mux. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch xa por diox tura'x. = xama por Dios turaz. %mor xama por Dios turaz. %eng %spa por Dios es durazno. P animaq? %mor animaq? %eng %spa rapido? Ch k'ut ak'uta chawach. = utz kenk'utu chawach. %mor *utz *k-0-*e-*in/k'ut-*u chi-a-wach. %eng %spa mejor te voy a mostrar. P jawi k'o wileh? %mor jawi /k'o: wileh? %eng %spa donde esta? Ch k'o chu jah. = k'o chuwa ja. %mor /k'o: chi-u-*wa ja. %eng %spa esta frente a la casa. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. P nk'o, nk'o ta chik. %mor nk'o, nk'o ta chik. %eng %spa ya no hay. C k'otaj, jawile. %mor k'otaj, jawile. %eng %spa no hay, donde esta. Ch le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P ya inkota chik che. %mor ya inkota chik che. %eng %spa ya no hay. C xa kitijo juntiro le turaz. %mor xa kitijo juntiro le turaz. %eng %spa es que lo comen todo el durazno. Ch til. = juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. P ya in k'o: ta chik che. %mor ya in /k'o: ta chik che. %eng %spa *R16-26 P ya xk'is a wumal? %mor ya xk'is a wumal? %eng %spa tu ya lo terminastes. Ch a kix taj. = ma xk'is taj. %mor ma *x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se termino. C le xpele jun. %mor le xpele jun. %eng %spa viene el uno. R xel. %mor xel. %eng %spa tocaya. Rat < >. %mor < >. %eng R alaj, alaj, a milio. %mor alaj, alaj, a milio. %eng %spa Emilio. R maxeta pa les kuela, ya k'o. %mor maxeta pa les kuela, ya k'o. %eng %spa no se fue en la escuela. R kuk' Manolia. %mor kuk' Manolia. %eng %spa con Manolia. C jas che kawesaj a wuq. %mor jas che kawesaj a wuq. %eng %spa porque quitaste tu corte. P chay cha, ay kalkowin taj. %mor chay cha, ay kalkowin taj. %eng %spa Ros, no puedes. Rat la k'ut. %mor la k'ut. %eng %spa ya ves. P le b'ay tzoqopij loq. %mor le b'ay tzoqopij loq. %eng %spa sueltalo. P le kawilo le, le kinjat'tej. %mor le kawilo le, le kinjat'tej. %eng %spa lo ves, lo voy a narrar. P la k'ut chapa le chiri. %mor la k'ut chapa le chiri. %eng %spa ya ves agarra esto. P kayak'akej a pam, le jekaqana lele. %mor kayak'akej a pam, le jekaqana lele. %eng %spa hala tu estomago, asi haces. P kaja t'ij. %mor kaja t'ij. %eng %spa lo amarras. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. P k'o kinjat'ij. %mor k'o kinjat'ij. %eng %spa lo amarro duro. Ch uch. = utz. %mor utz. %eng %spa b'ien. P a utz. %mor a utz. %eng %spa te parece. C a utz. %mor a utz. %eng %spa bien. P b'ay ya, a utz. %mor b'ay ya, a utz. %eng %spa bien. P a utze. %mor a utze. %eng %spa te parece. Ch chaj le nupax. = xinch'aj le nupas. %mor *x-0-*in/ch'aj le nu-pas. %eng %spa lavo mi taja. Ch pa le miq'ina chajob'. = pa le miqina pa chajob'. %mor pa le miq'ina pa chajob'. %eng %spa en el b'a¤o de Pacha job'. *R16-27 P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P jas xa'anoh xatzaqo no. %mor jas xa'anoh xatzaqo no. %eng %spa que hicistes, lo perdistes. Ch no, qi in chap taqa leh. = kinqi in kinchap jetaqa le. %mor no, *k-0-*in/q'i in *k-0-*in/chap jetaqa le. %eng %spa yo puedo agarrarlo por alla. P ma xat pe ta b'a at xela. %mor ma xat pe ta b'a at xela. %eng %spa no fuistes a Xela. P je maxat eta b'a at. %mor je maxat eta b'a at. %eng %spa no te fuistes tu en Xela. Ch no, ele nu. = no, ele nu. %mor no, ele nu. %eng %spa no, mi. P jasche, jasche maxate' taj. %mor jasche, jasche maxate' taj. %eng %spa porque, porque no te fuistes. Ch e ele nuxib'al mina pa xelah. = xe le nuxib'al mina pa xela. %mor *x-0/b'e le nu-xib'al mina pa xela. %eng %spa se fue mi hermana su xela. P mier no, iwir. %mor mier no, iwir. %eng %spa dio de hoy, ayer. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jun ta at. %mor jun ta at. %eng %spa y ud. no. Ch kab' q'ir. = kab'ajir. %mor kab'ajir. %eng %spa ante ayer. P kab'aq'ir. %mor kab'aq'ir. %eng %spa ante ayer. Ch xojir. = oxojir. %mor oxojir. %eng %spa hace 4 dias. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P kab'ij ta chib'a le chile mono. %mor kab'ij ta chib'a le chile mono. %eng %spa entonces ya no digas Simon. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jun chib'a wila tzij. %mor jun chib'a wila tzij. %eng %spa ya es otro tu hablado. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P jun chi wih. %mor jun chi wih. %eng %spa ya es otro. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch jun chiwih. = jun chiwih. %mor jun chiwih. %eng %spa ya es otro. *R16-28 P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch por Diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. Ch ch'up in le nuturax. = kinpaqe puwi le nuturaz. %mor *k-*in/#paq-e *pa *u-*wi le nu-tura's. %eng %spa me sub'o sob're mi durazno. Ch paqe pelipe le ch'up. = xpaqe le pelipe le kuch'upu. %mor *x-0/paq-e *le pelipe le *k-0-*u/ch'up-*u. %eng %spa se subio Felipe, fue a cortar. P saj k'ut kinkamb'i in. %mor saj k'ut kinkamb'i in. %eng %spa venga pues, yo lo llevo. P lenaj awetz'ab'alih. %mor lenaj awetz'ab'alih. %eng %spa tu juguete. Ch uy, uy. = uy, uy. %mor uy, uy. %eng %spa uy, uy. P oy le jun avione. %mor oy le jun avione. %eng %spa oy el avion. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? P jun mam nime. %mor jun mam nime. %eng %spa un grandote. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P jun avionee. %mor jun avionee. %eng %spa un avion. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P leh leh. %mor leh leh. %eng %spa ese. Ch kujch'anoq chiri kawaj. = chujetz'ana chiri a kawaj. %mor #ch-uj/etz'an-a chiri *a k-0-aw/aj. %eng %spa juguemos aqui quieres. P tawen qana b'anah. %mor tawen qana b'anah. %eng %spa esta bien hagamos. Ch a teeri kawix. = a teri kaweqaj. %mor a teri k-0-aw/eqa-j. %eng %spa despues lo saco. P jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ch jewa, ta mpe' chiri. = jewa, chata mpe chiri. %mor jewa, *ch-0-*a/ta' mpe chiri. %eng %spa por aca, oiga aqui. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ch le rijun we. = le rijun we. %mor le rijun we. %eng %spa este es mio. P k'o chi jun ab'ojee. %mor k'o chi jun ab'ojee. %eng %spa alli tienes otra tu olla. Ch no. %mor no. %eng %spa no. P nk'ule naj taq wich'ab'. %mor nk'ule naj taq wich'ab'. %eng %spa y los peque¤os. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'u le naj taq wich'ab'. %mor nk'u le naj taq wich'ab'. %eng %spa y los peque¤os. *R16-29 Ch k'ixik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. P jawi xa ya wi? %mor jawi xa ya wi? %eng %spa en donde lo pusistes? Ch aj kuk e Manoy. = enaq kuk' e manola. %mor 0/b'e-inaq k-uk' e manola. %eng %spa se han ido con Manola. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch por diox. = por dios. %mor por dios. %eng %spa por Dios. P le, le k'o inaj jun k'o je la lele. %mor le, le k'o inaj jun k'o je la lele. %eng %spa hay un, hay uno por alla. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'o inaj jun k'aje la leh. %mor k'o inaj jun k'aje la leh. %eng %spa hay un hasta por alla. Ch ay, ya pelip chaqech. = le xuya la pelipe chaqech. %mor ay, *le *x-0-*u/ya' *le *a pelipe chi-q-e-ch. %eng %spa lo que nos dio Felipe. P pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ay, paxa kontodo. = le vaso kontodo. %mor le vaso kontodo. %eng %spa con todo el vaso. Ch palatill jelaleh. = le palatilla k'o: jelale. %mor le palatilla /*k'o: jelale. %eng %spa el platillo esta por alla. P jawi xe'a wi? %mor jawi xe'a wi? %eng %spa donde se fue. Ch rih pich. = ri le wich. %mor ri le wich. %eng %spa aqui el peque¤o. C k'o le junnaj jelale. %mor k'o le junnaj jelale. %eng %spa esta el uno por alla. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C k'o lu chi. %mor k'o lu chi. %eng %spa tiene su boca. Ch k'o luq'ab', k'o luq'ab' mix mah. = k'o luq'ab' misma. %mor /k'o: le u-q'ab' misma. %eng %spa tamb'ien esta su mano. Ch k'o taj chi jun. = n k'o: ta chi le jun. %mor *n /k'o: ta-!j chi *le jun. %eng %spa ya no esta el otro. P jasche xatzaqoh. %mor jasche xatzaqoh. %eng %spa porque lo perdistes. Ch no, xa Juan chaqeh. = xa lal Juan xutzaqe. %mor no, xa *le *al Juan *x-0-*u/tzaq e. %eng %spa es que lo perdio Juana. R sach Chay? %mor sach Chay? %eng %spa que es Ros? Ch Juan kil, kil, kil. = Juan, kile. %mor Juan, kile. %eng %spa es que Juana. R ay n taq qakinaq'eh. %mor ay n taq qakinaq'eh. %eng %spa nuestros frijoles. Ch Juan, kil pelipa yoch le wuq. = Juan a ki le Pelipe xuyoch e wuq. %mor Juan *a ki *le Pelipe *x-0-*u/yoch e w-uq. %eng %spa Juana fijate Felipe me amarro el corte. *R16-30 R eh, xuyoch awuq. %mor eh, xuyoch awuq. %eng %spa me amarro el corte. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. R ama katk'ixik kayocha wuq, ama. %mor ama katk'ixik kayocha wuq, ama. %eng %spa no tienes verguenza que te amarren. R kayoch awuq. %mor kayoch awuq. %eng %spa el corte. Ch m, a kil, kil, xaj, xaj. = a kile, xinwesaj. %mor a kile, *x-0-*inw/esa-j. %eng %spa fijate que lo saque. Ch le nu powi. = le nu powi. %mor le nu powi. %eng %spa mi somb'rero. Ch june, xaj. = le june, xinwesaj. %mor *le june, *x-0-*inw/esa-j. %eng %spa este uno lo saque. R chexaya kanoq, chakaya kanoq. %mor chexaya kanoq, chakaya kanoq. %eng %spa porque lo dejastes, levantalo. R che kawesaj? %mor che kawesaj? %eng %spa porque lo quitas. Ch ch'il, xa max ch'il. = tz'il, xa mas tz'il. %mor tz'il, xa mas tz'il. %eng %spa sucio esta mas sucio. Ch ch'aj qanan. = kuch'aj le qanan. %mor *k-0-*u/ch'aj *le qa-nan. %eng %spa lava sus pies. Ch b'ar chi q'eq. = kub'ar che le q'eq. %mor *k-0-*u/b'ar che *le q'eq. %eng %spa le pone el jab'on. R a ka k'ak ku la grab'adora, Felipe. %mor a ka k'ak ku la grab'adora, Felipe. %eng %spa y es nuevo tu grabadora Felipe. R C ma kataj. %mor C ma kataj. %eng %spa no es nuevo. R utz ya kak xin wix taj. %mor utz ya kak xin wix taj. %eng %spa mejor, si saco de nuevo. P a xa ku kachaj loq, no. %mor a xa ku kachaj loq, no. %eng %spa entonces solo lavas. C no. %mor no. %eng %spa no. P kachaj taj. %mor kachaj taj. %eng %spa no se lava. C cha taj. %mor cha taj. %eng %spa no se lava. P k'ak. %mor k'ak. %eng %spa nuevo. R ay, kasutinikee. %mor ay, kasutinikee. %eng %spa de vueltas. C sutinik, sutinik. %mor sutinik, sutinik. %eng %spa da vueltas. Ch are karaj kuwi leh. = jawi ku wile. %mor jawi ku wile. %eng %spa donde estan. Ch ay, xutinik. = kasutinik. %mor ay, *k-0/sut-in-ik. %eng %spa da vueltas. Ch achin wa. = jachin wa. %mor jachin wa. %eng %spa quien sera. R chin talula? %mor chin talula? %eng %spa quien sera? *R16-31 Ch lech, lech jun mu'x. = rech e jun mu's. %mor rech e jun mu's. %eng %spa es del ladino. R re jun mu's. %mor re jun mu's. %eng %spa es de su ladino. Ch ja? = ja? %mor ja? %eng %spa que? R a wech cha, le grab'adora richa. %mor a wech cha, le grab'adora richa. %eng %spa es tuyo dice, esta grabadora dice. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R utz awech, al Chay? %mor utz awech, al Chay? %eng %spa mejor es tuyo Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R a utz. %mor a utz. %eng %spa te parece. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. R utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa mejor. C jas ka'an ruk' le jun gravadora. %mor jas ka'an ruk' le jun gravadora. %eng %spa que haces con una gravadora. C al Chay? %mor al Chay? %eng %spa Ros. R al Chay cha, jas ka'an ruk' le. %mor al Chay cha, jas ka'an ruk' le. %eng %spa Ros dice, que haces con. R jun grab'adora cha. %mor jun grab'adora cha. %eng %spa una grabadora dice. Ch ay, puyij lu, lu lora. = kimpuyij, lu grab'adora. %mor ay, *k-0-*in/puyi-j, le u-grabadora. %eng %spa voy empujar. Ch Pelip. = le Pelip. %mor le Pelip. %eng %spa mira Felipe. R rora, lora, kutzej. %mor rora, lora, kutzej. %eng %spa el loro rie. P jun lora. %mor jun lora. %eng %spa un loro. R rona. %mor rona. %eng %spa rana. Ch ron. = ron. %mor ron. %eng %spa agua. R ron. %mor ron. %eng %spa agua. Ch roq, tiraq,ti. = roq, tiraq,ti. %mor roq, tiraq,ti. %eng %spa tienes tu cab'eza. C k'o le jun ajalom. %mor k'o le jun ajalom. %eng %spa tengo la caza. R le al Chay le weta xa kawil jun. %mor le al Chay le weta xa kawil jun. %eng %spa Ros si viera el uno. R winaqe, chu, chu, le uchu cha. %mor winaqe, chu, chu, le uchu cha. %eng %spa personas, chucha. R taq a Pedro le, le. %mor taq a Pedro le, le. %eng %spa el Pedro dice. *R16-32 Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. R ku raqa qej u, xere. %mor ku raqa qej u, xere. %eng %spa esta escarbando, los amigos. C jas ku'an le jun achik. %mor jas ku'an le jun achik. %eng %spa que hace el hombre. R al Chay jas ku'an e jun achih cha. %mor al Chay jas ku'an e jun achih cha. %eng %spa Ros que hace el hombre. Ch o no, ch'ob' taj in. = ma kinchob' ta in. %mor no, *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-!j in. %eng %spa no lo se. R kuchob' taj are cha. %mor kuchob' taj are cha. %eng %spa no sabe el dice. C kamuxanik. %mor kamuxanik. %eng %spa nada. R kamuxanik. %mor kamuxanik. %eng %spa nada. Ch muxanik. = kamuxanik. %mor *k-0/muxan-ik. %eng %spa nada. C kamuxaniki. %mor kamuxaniki. %eng %spa nada. Ch sir. = sir. %mor sir. %eng %spa ..... R a si'iy kamusan pa chaj. %mor a si'iy kamusan pa chaj. %eng %spa le¤a en ocote. R jaron pu le riri. %mor jaron pu le riri. %eng %spa acaso es agua esto. C ku'an le jun b'inem pa le jaron. %mor ku'an le jun b'inem pa le jaron. %eng %spa hace un pases en el agua. Ch a si'i. = a si'i. %mor a si'i. %eng %spa le¤a. C kawakat pa le jaron. %mor kawakat pa le jaron. %eng %spa andas en el agua. *xk'is le nabe uwach le cinta R-16 *R16-33 P xik'ow pu le re. %mor xik'ow pu le re. %eng %spa ya paso el de el. R xik'owa. %mor xik'owa. %eng %spa ya paso. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P nk'ula wan tzij e xela. %mor nk'ula wan tzij e xela. %eng %spa y tu mama es cierto que se fue en Xela. Ch leh. = leh. %mor leh. %eng %spa ese. R x'e xela chuloq'ik chocolat cha. %mor x'e xela chuloq'ik chocolat cha. %eng %spa se fue en xela a comprar chocolate. C xa kasutinik. %mor xa kasutinik. %eng %spa es que da vueltas. Ch q'ilila' lee qanan. = jeqilila le qanan. %mor /*j-0-*e-q/il-il-a le qa-nan. %eng %spa vamos a ver a mama. R je, saj k'ut al chaya. %mor je, saj k'ut al chaya. %eng %spa venga pues Ros. Ch in k'olik dih. = ink'olik ri. %mor in/k'o:-l-ik ri. %eng %spa estoy. C ak'o anan. %mor ak'o anan. %eng %spa esta tu mama. R chat, chat tzijona kanoq. %mor chat, chat tzijona kanoq. %eng %spa quedate hablando. R kan tu ku na le qa kuent. %mor kan tu ku na le qa kuent. %eng %spa tiene que batir nuestra cosa. P al chay cha. %mor al chay cha. %eng %spa Ros dice. R chaya pane jaron. %mor chaya pane jaron. %eng %spa ponga el agua. Ch chay man. = chay man. %mor chay man. %eng %spa Ros mama. C ay k'ole jun le jun manzan. %mor ay k'ole jun le jun manzan. %eng %spa esta la manzana. P chay aki le manzan. %mor chay aki le manzan. %eng %spa Ros es dulce la manzana. Ch tij man kaliman. = kintij mazan, inkalinan. %mor *k-0-*in/tij mazan, inkalinan. %eng %spa yo como la manzana, soy kaliman. P chay. %mor chay. %eng %spa Ros. Ch puta, kaliman. = puta, kaliman. %mor puta, kaliman. %eng %spa puta, kaliman. P k'o ya na le turaz e alchay leh. %mor k'o ya na le turaz e alchay leh. %eng %spa todavia esta el durazno Ros. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P k'oya naleh. %mor k'oya naleh. %eng %spa todavia esta. Ch no' kech taj al wixa. = ma kech taj lal wisia. %mor ma kech taj lal wisia. %eng %spa no es de Luisa. *R16-34 P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch xamax qech, qech tura'x. = a xama qech le turaz. %mor a xama qech le turaz. %eng %spa es de nosotros el durazno. Ch xamax, keb'e aqeh qa xirwela. = a xama keb'e qe le qa cirwela. %mor a xama keb'e qe le qa cirwela. %eng %spa son 2 las ciruelas de nosotros. P ay pero xk'isik le cirwela. %mor ay pero xk'isik le cirwela. %eng %spa pero se termino la ciruela. Ch por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. Ch no kix taj. = no ma xkis taj. %mor no *ma *x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se termino pues. Ch k'isik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. P jachin le jun alile. %mor jachin le jun alile. %eng %spa quien es, esa muchacha. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jachin le jun ali. %mor jachin le jun ali. %eng %spa quien es esa muchacha. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien. Ch al lton. = ral al ton. %mor *r-al al ton. %eng %spa es hija de Antonia. P ja ton. %mor ja ton. %eng %spa que, Antonia. Ch lal alton. = ral alton. %mor ral alton. %eng %spa es hija de Antonia. C tzaq at. %mor tzaq at. %eng %spa te caes ud. Ch al nita, Ana. = al nita, Ana. %mor al nita, Ana. %eng %spa Anita, Ana. A ja. %mor ja. %eng %spa que. P sonachal choqa chare. %mor sonachal choqa chare. %eng %spa zona digale. Ch xona. = sona. %mor sona. %eng %spa zona. Ch xona puta:sona. = xona puta:sona. %mor xona puta:sona. %eng %spa zona. A a pedro le at. %mor a pedro le at. %eng %spa Pedro ud. Ch xona. = sona. %mor sona. %eng %spa zona. A xata ne kinch'ob'o jas uwach. %mor xata ne kinch'ob'o jas uwach. %eng %spa si supiera que es. A jachinoq lare. %mor jachinoq lare. %eng %spa quien es el. *R16-35 Ch la re pelipe. = la re pelipe. %mor la re pelipe. %eng %spa el Felipe. A ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch la re pelipe por diox. = la re pelipe por Dios. %mor la re pelipe por Dios. %eng %spa por Dios. A iya la. %mor iya la. %eng %spa modo. Ch ko taqa le. = k'o jetaqa le. %mor /k'o: jetaqa le. %eng %spa no hay por alli. Ch qachoch. = pa qachoch. %mor pa qachoch. %eng %spa en nuestra casa. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. Ch k'o, k'o toqa leh. = k'o jetaqa le. %mor /k'o: jetaqa le. %eng %spa esta por alli. Ch ela pale taqa leh. = xe pan jetaqa le. %mor *x-0/b'e pan jetaqa le. %eng %spa se fue por alli. Ch por le, por diox. = por dios. %mor por dios. %eng %spa por Dios. P we xat tzaq loq b'ay. %mor we xat tzaq loq b'ay. %eng %spa si te caes, vaya. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P uy, b'ay. %mor uy, b'ay. %eng %spa vaya, vaya. C b'ay xtzaq b'ik. %mor b'ay xtzaq b'ik. %eng %spa vaya, te caistes. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P we xq'upine koral. %mor we xq'upine koral. %eng %spa si se quebra el corral. Ch ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P katuyaj k'ula lal awa le. %mor katuyaj k'ula lal awa le. %eng %spa te va a rega¤ar Ana. P jas k'uano, ku ch'up turaz. %mor jas k'uano, ku ch'up turaz. %eng %spa que hace, corta durazno. Ch no, ch'up q'an. = kuch'up le qan. %mor no, *k-0-*u/ch'up *le qan. %eng %spa corta el maduro. Ch kaj in chah. = kinqaj in cha. %mor *k-0-*in/qaj in /cha. %eng %spa me quebro yo dice. P tawena b'a. %mor tawena b'a. %eng %spa esta bien. Ch kij. = kij. %mor kij. %eng %spa dia. P i. %mor i. %eng %spa i. Ch leh por mentix. = leh por mentix. %mor leh por mentix. %eng %spa forniandos. C ka'an marchar. %mor ka'an marchar. %eng %spa lo vas a mandar. *R16-36 C a k'o pale desfiles. %mor a k'o pale desfiles. %eng %spa esta en el desfile. P al Chay cha, a xa'an marchar. %mor al Chay cha, a xa'an marchar. %eng %spa Ros dice, marchastes. P at cha, xa'anoh xa'an taj. %mor at cha, xa'anoh xa'an taj. %eng %spa lo hicistes, no lo hicistes. Ch ah kixe max. = xk'is le mas. %mor *x-0/k'is le mas. %eng %spa se termino lo demas. C a utz kawil le. %mor a utz kawil le. %eng %spa te gusta el. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a utz kawile puwi. %mor a utz kawile puwi. %eng %spa te gusta sobre. Ch ala. = ala. %mor ala. %eng %spa muchacho. P k'o ko inaj upuwii lee k'oo. %mor k'o ko inaj upuwii lee k'oo. %eng %spa tiene un su sombrero, esta. P chuwach a kami'x at. %mor chuwach a kami'x at. %eng %spa en tu camisa. P k'o inaj u puwi. %mor k'o inaj u puwi. %eng %spa tiene un su sombrero. Ch xona warih. = zona le wari. %mor zona le wari. %eng %spa esto es zona. P xona taj, le xona k'o jelale. %mor xona taj, le xona k'o jelale. %eng %spa no es zona, la zona esta por alli. Ch chi'x wech in xona k'o. = k'o wech in le sona. %mor /k'o: w-e-ch in *le sona. %eng %spa yo tengo sona. P y la k'ut k'o. %mor y la k'ut k'o. %eng %spa ya ves que hay. Ch k'o jun kumi'x. = k'o: chuwa le jun nukami'x. %mor /k'o: *chi-*u-*wa *le jun *nu-kami'x. %eng %spa esta en la camisa. P k'o uq'ajomee. %mor k'o uq'ajomee. %eng %spa tiene musica. Ch n, in an q'ajon. = le in kin an qajom. %mor *le in *k-0-*in/b'an q'ajom. %eng %spa yo hago musica. Ch k'o chuwach le nukami'x. = k'o chuwach le nukami'x. %mor /k'o: chi-u-wach le nu-kami'x. %eng %spa tengo en mi camisa. Ch wach pulu xiy ya le nu. = chuwach le puluciy xya. %mor chuwach le puluciy xya. %eng %spa delante del policia. Ch wach'iyaq. = wile watzyaq. %mor wile watzyaq. %eng %spa donde esta tu ropa. Ch rachajil puluxiy. = rixoqil le puluciy. %mor rixoqil le puluciy. %eng %spa mujer del policia. Ch ya le nu wach'iyaq le leh. = xuya le watzyaq. %mor *x-0-*u/ya' le !nu-w-atzyaq. %eng %spa me dio la ropa. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ch rech pelipe. = recha pelipe. %mor recha pelipe. %eng %spa es de Felipe. P m. %mor m. %eng %spa m. *R16-37 Ch noo junam ruk'a pelipe. = junam ruk'e re la pelipe. %mor junam ruk'e re la pelipe. %eng %spa igual como el de Felipe. Ch le nu kami'x. = le nu kami'x. %mor le nu kami'x. %eng %spa mi camisa. P ah junam. %mor ah junam. %eng %spa igual. C junam. %mor junam. %eng %spa igual. Ch loq' loq' wach. = xloq, chuwach. %mor *x-0/loq', chuwach. %eng %spa compro mi hermano. Ch ma'al puluxiy. = lu miya'al le puluciy. %mor lu miya'al le puluciy. %eng %spa es hija del policia. Ch nle nu kami'x. = nle nu kami'x. %mor nle nu kami'x. %eng %spa mi camisa. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C jawi xaloq wi. %mor jawi xaloq wi. %eng %spa donde lo comprastes. Ch junam wech at a kami'x. = junam ruk' lawech at la kamix. %mor junam ruk' lawech at la kamix. %eng %spa es igual que el tuyo, tu camisa. P m. %mor m. %eng %spa m. Ch m, por diox. = por Dios. %mor por Dios. %eng %spa por Dios. P k'ak. %mor k'ak. %eng %spa rojo. Ch k'ak wech at. = k'ak la wech at. %mor k'ak la wech at. %eng %spa es rojo el tuyo. Ch wech in loq e nukami'x. = le wech in xinloq' e nukami'x. %mor *le w-e-ch in *x-0-*in/loq' e nu-kami'x. %eng %spa yo compre mi camisa. Ch wech ma'al panyal. = rech lu miya'al la espa¤ol. %mor rech lu miya'al la espa¤ol. %eng %spa es de la hija del espa¤ol. Ch al jux ta kel, kel merin. = lal justa kel le merina. %mor *le al justa k-0/el *le merina. %eng %spa es de gusta el marina. Ch le wachiyaq kacha ri. = che le watzyaq kacha ri. %mor *che le w-atzyaq k-0/cha ri. %eng %spa a mi ropa dice. P iya jachine panyol dih? %mor iya jachine panyol dih? %eng %spa quien espa¤ol muchacha. P nkinch'ob' ta in. %mor nkinch'ob' ta in. %eng %spa yo no lo se. Ch no ma'al le puluxiy. = lu miy'al le puluciy. %mor lu miy'al le puluciy. %eng %spa la hija del policia. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P umia al puluciy. %mor umia al puluciy. %eng %spa la hija del policia. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch al chay, al chay. = al chay, al chay. %mor al chay, al chay. %eng %spa Ros, Ros. *R16-38 C a xawil le nimaq'ij pa xela. %mor a xawil le nimaq'ij pa xela. %eng %spa vistes la fiesta en Xela. P xe al chay cha, al chay. %mor xe al chay cha, al chay. %eng %spa se fue Ros, dice. Ch chupa le nuturaxa. = kinch'up le nutura's. %mor *k-0-*in/ch'up le nu-tura's. %eng %spa corto mi durazno. Ch che le paja. = che la b'aj. %mor che la b'aj. %eng %spa con la piedra. P yamero, xqaj pa jalom. %mor yamero, xqaj pa jalom. %eng %spa yamero te cayo en la cabeza. Ch qax at ee. = chaqasaj at e. %mor *ch-0-*a/qasa-j at e. %eng %spa b'ajalo ud. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ch n xol, xol at q'atan. = chaxol at xq'atan wi. %mor *chi-*a-xol at *x-0/q'atan *wi. %eng %spa entre ud. paso. Ch e le b'aj q'atan taqa leh. = lab'aj xq'atan jetaqa le. %mor le ab'aj *x-0/q'atan jetaqa le. %eng %spa la piedra paso por alli. Ch leh le nujalom q'atan. = pa le nujalom xq'atan. %mor *pa le nu-jalom *x-0/q'atan *wi. %eng %spa en mi cab'eza paso. Ch chik chah. = chik chah. %mor chik chah. %eng %spa otra vez. P yamero k'ut. %mor yamero k'ut. %eng %spa yamero pues. Ch le, le taqale. = jetaqale. %mor jetaqale. %eng %spa por alli. A nk'ula nan al Rosario. %mor nk'ula nan al Rosario. %eng %spa y tu mama Ros. Ch jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? A nk'ula nan. %mor nk'ula nan. %eng %spa y tu mama. Ch pa xela. = x'e pa xela. %mor *x-0/*b'e pa xela. %eng %spa se fue en Xela. A nk'u lal juan, dih. %mor nk'u lal juan, dih. %eng %spa y la Juana, muchacha. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. A nk'ule qanan. %mor nk'ule qanan. %eng %spa y nuestra mama. Ch k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. A jas tajin ku'ano. %mor jas tajin ku'ano. %eng %spa que esta haciendo. Ch jin lukem. = tajin ku'am lukem. %mor /tajin *k-0-*u/*b'am le u-kem. %eng %spa esta tejiendo. A eh tajin ku'am u kem. %mor eh tajin ku'am u kem. %eng %spa esta tejiendo. Ch kuxin taqa leh. = k'o pa kusin jetaqa le. %mor /*k'o: *pa kusin jetaqa le. %eng %spa esta en la cocina. A eh. %mor eh. %eng %spa eh. *R16-39 Ch k'o taqa lee. = k'o jetaqa le. %mor /k'o: jetaqa le. %eng %spa esta por alli. Ch k'o taj dih al Ana. = ma k'o taj di al Ana. %mor *ma /k'o: ta-j di al Ana. %eng %spa no esta muchacha, Ana. A mak'otaj. %mor mak'otaj. %eng %spa no hay. Ch k'o taj le nukaxel taqa leh. = ma k'o ta le nuk'axel jetaqa le. %mor *ma /k'o: ta-!j le nu-k'axel jetaqa le. %eng %spa no esta mi tocaya por alli. A eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ch ch'amik cha. = xkamik cha. %mor *x-0/kam-ik /cha. %eng %spa se murio dice. P xewilexona k'olik. %mor xewilexona k'olik. %eng %spa solo la zona esta. Ch sik'ij al nita al Juan. = katusikij al nita al Juana. %mor *k-*at-*u/sik'i-j al nita al Juana. %eng %spa Juan te llama Anita. R jawi k'owi lal nita le. %mor jawi k'owi lal nita le. %eng %spa donde esta la Anita. Ch k'o taqa leh lee k'o jetaqa le. *** = k'o taqa leh lee k'o jetaqa le. %mor /k'o: taqa leh lee /k'o: jetaqa le. %eng %spa esta por alli. R turaze. %mor turaze. %eng %spa durazno. A al chay, nk'ula nan al chay. %mor al chay, nk'ula nan al chay. %eng %spa Ros, y tu mama Ros. Ch jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. A nk'ula nan. %mor nk'ula nan. %eng %spa y tu mama. Ch eh, ay chuputajik. = eh, ay chuputajik. %mor eh, ay *x-0/ch'up-u-taj-ik. %eng %spa ya lo cortaron. C al. %mor al. %eng %spa pesa. R al chaya le. %mor al chaya le. %eng %spa Ros mira. C jun la re. %mor jun la re. %eng %spa un es de ella. Ch ri. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. R chapab'a peri nkak'antab'a. %mor chapab'a peri nkak'antab'a. %eng %spa agarralo, pero no lo quites. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R m. %mor m. %eng %spa m. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C chaya le jun. %mor chaya le jun. %eng %spa da el otro. R no ka. %mor no ka. %eng %spa no. C chuwe al chay. %mor chuwe al chay. %eng %spa a mi Ros. *R16-40 Ch n lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R eya kawil k'ula le. %mor eya kawil k'ula le. %eng %spa y ves eso. Ch n ah no. = n ah no. %mor n ah no. %eng %spa ah no. R no kaya no kato. %mor no kaya no kato. %eng %spa lo tienes que dar lo oyes. Ch no chili. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. P ya xayale. %mor ya xayale. %eng %spa ya lo distes. A m. %mor m. %eng %spa m. P ya x'ek. %mor ya x'ek. %eng %spa ya se fue. A x'e qatat. %mor x'e qatat. %eng %spa se fue nuestro papa. P iya, jachi ke cha. %mor iya, jachi ke cha. %eng %spa a si, cual dice. R ri chay. %mor ri chay. %eng %spa aqui esta Ros. A k'o kan paja. %mor k'o kan paja. %eng %spa esta en la casa. R kach'ob'o jas ku'an inaj. %mor kach'ob'o jas ku'an inaj. %eng %spa sabes que hace el. R regalo chupam inaj ri. %mor regalo chupam inaj ri. %eng %spa regalo adentro de esto. A ah no k'oya'a, jas uwach ale. %mor ah no k'oya'a, jas uwach ale. %eng %spa ah, no esta, que es eso. R naj me's. %mor naj me's. %eng %spa un gatito. A me's chi k'ut cha. %mor me's chi k'ut cha. %eng %spa es gato dice. C kawil le me's al chay. %mor kawil le me's al chay. %eng %spa ves al gato Ros. C al chay kawilo kawilo. %mor al chay kawilo kawilo. %eng %spa Ros lo ves, lo ves. R qana chi juntiro al chay. %mor qana chi juntiro al chay. %eng %spa hagamos otra vez Ros. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah. P ak'o uwache turaz. %mor ak'o uwache turaz. %eng %spa tiene frutas el durazno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P no. %mor no. %eng %spa no. A no k'otaj, xa puy. %mor no k'otaj, xa puy. %eng %spa no hay no esta maduro. R kayij jun re la pedro cha. %mor kayij jun re la pedro cha. %eng %spa le vendes uno a Pedro. *R16-41 A malaya, nkutij tala, kutij tala. %mor malaya, nkutij tala, kutij tala. %eng %spa vaya eso no lo come, no lo come. A xatane k'ochik xkete tajik. %mor xatane k'ochik xkete tajik. %eng %spa acaso todavia hay, ya lo cortaron. A xa keb' u qab' chik. %mor xa keb' u qab' chik. %eng %spa ya solo 2 ramos. P iya jasche xketik. %mor iya jasche xketik. %eng %spa a si, porque lo cortaron. P nk'uli we chuwa chami'a. %mor nk'uli we chuwa chami'a. %eng %spa y el de uds. en Chua ch7mia. P a k'o lu wach. %mor a k'o lu wach. %eng %spa si tiene frutos. A k'ola. %mor k'ola. %eng %spa tiene. P tajin ki ch'u pu. %mor tajin ki ch'u pu. %eng %spa ya lo estan cortando. A tajin la. %mor tajin la. %eng %spa si lo estamos. P kik'ayij k'ut. %mor kik'ayij k'ut. %eng %spa y lo venden. A no kaqatijo. %mor no kaqatijo. %eng %spa no, lo comemos. P ja, kik'is uwach juntiro ta. %mor ja, kik'is uwach juntiro ta. %eng %spa y se terminan todo. P eh. %mor eh. %eng %spa eh. R qak'is ne uje jun che' qeri. %mor qak'is ne uje jun che' qeri. %eng %spa nosotros nos termines un arbol. P awena tzi k'a wich'ab' kichap. %mor awena tzi k'a wich'ab' kichap. %eng %spa a bueno si lo empiezan a. P utijik. %mor utijik. %eng %spa comer desde peque¤o. R m, wich'ab' kichap utijik y. %mor m, wich'ab' kichap utijik y. %eng %spa peque¤os lo comen. R jetaqe ri'ri q'an. %mor jetaqe ri'ri q'an. %eng %spa asi como estas, amarillo. Ch q'amamoj. = q'amamoj. %mor q'amamoj. %eng %spa muy amarillento. R taqale, a jopa kule laq. %mor taqale, a jopa kule laq. %eng %spa a si. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C chawiyej, rato al chay. %mor chawiyej, rato al chay. %eng %spa espera un rato Ros. R ay, tajin qajom chuwa ak'uxe. %mor ay, tajin qajom chuwa ak'uxe. %eng %spa estan tocando musica en tu Pedro. C al juan. %mor al juan. %eng %spa Juana. R jas uwache k'o chupam al chay. %mor jas uwache k'o chupam al chay. %eng %spa que tiene adentro Ros. R di sus qesaj jas kuwa le k'o chupam. %mor di sus qesaj jas kuwa le k'o chupam. %eng %spa muchacha, saquemos que tiene adentro. *R16-42 Ch dih. = dih. %mor dih. %eng %spa muchacha. R k'o premi chupam cha. %mor k'o premi chupam cha. %eng %spa hay premio adentro dice. Ch piche majul chujul. = piche majul chujul. %mor piche majul chujul. %eng %spa Ch chupam. = chupam. %mor chi-u-pam. %eng %spa adentro. P picha, picha. %mor picha, picha. %eng %spa ficha, ficha. R qana, kuna kaqan tana. %mor qana, kuna kaqan tana. %eng %spa hagamoslo, no lo hagamos todavia. Ch no, xa jun. = no, xa jun. %mor no, xa jun. %eng %spa no solo 1 dice. Ch ch kamo in. = kink'am in. %mor *k-0-*in/k'am in. %eng %spa yo lo quiero. R jat'ij chub'ik. %mor jat'ij chub'ik. %eng %spa amarralo otra vez. C no, no. %mor no, no. %eng %spa no, no. R le ri? %mor le ri? %eng %spa esto? C ah je, no, no k'ax. %mor ah je, no, no k'ax. %eng %spa ah si, no no cuenta. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ch no, Pelip, kel waral cha. = kel waral la we at cha. %mor no, pelip k-0/el waral *le *aw-*e *at /cha. %eng %spa sale aqui el tuyo dice. Ch u'at. = u'at. %mor u'at. %eng %spa el tuyo. R no, qan q'ajom cha. %mor no, qan q'ajom cha. %eng %spa no, instrumento amarillo. C no, wech in. %mor no, wech in. %eng %spa no, mio. Ch k'o ta chiri q'ee. *** = k'o ta chiri q'e. %mor /k'o: ta chiri q'e. %eng %spa robaste tu juguete. Ch q'aj nuwech'ab'al. = xawelaq'aj le wetz'ab'al. %mor *x-0-*aw/elaq'a-j *le !nu-w/etz'an-b'al. %eng %spa robaste tu juguete. C jas k'o chupam le juni? %mor jas k'o chupam le juni? %eng %spa que hay adentro de esto? C jas k'o chupam? %mor jas k'o chupam? %eng %spa que tiene adentro. Ch k'o. = k'o. %mor /k'o:. %eng %spa hay. P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. Ch le mali. = le mali. %mor le mali. %eng %spa esto. P le mali. %mor le mali. %eng %spa esto. C jachike color le jun cuenta, le naj. %mor jachike color le jun cuenta, le naj. %eng %spa de que color es esta cosa, la. *R16-43 C cuenta chupam. %mor cuenta chupam. %eng %spa el cuento adentro. Ch le, le imul. = le, le imul. %mor le, le imul. %eng %spa el, conejo. C no, imul taj. %mor no, imul taj. %eng %spa no, es conejo. P me's. %mor me's. %eng %spa gato. Ch me's, ay. = me's, ay. %mor gato, ay. %eng %spa gato, ay. Ch me's, ay. = me's, ay. %mor gato, ay. %eng %spa gato, ay. Ch ay are le wacha al Talina. = are le watz al talina. %mor are le watz al talina. %eng %spa es mi hermana Catarina. Ch ya lu palatica kab'oya. = kinya nuplastica kamoya. %mor *k-0-*in/ya' *nu-plastica kamoya. %eng %spa doy mi plastico que b'ien. Ch re lal lu. = are la lu'. %mor are la lu'. %eng %spa es pedro. Ch Pelipa le wach al Talina. = y la Pelipa y le watz al Talina. %mor y la Pelipa y le watz al Talina. %eng %spa P n k'ulal Talin, enaq wari lare'. %mor n k'ulal Talin, enaq wari lare'. %eng %spa y Catarina, donde se ha ido por alla ella. R enaq pues. %mor enaq pues. %eng %spa se ha ido pues. Ch enaq. = enaq. %mor 0/b'e-inaq. %eng %spa se ha ido. P m, xpeya la nan iwir. %mor m, xpeya la nan iwir. %eng %spa m, vino tu mama ayer. R xelaju. %mor xelaju. %eng %spa Xela. P m. %mor m. %eng %spa m. R xa chu kutik a Mil xpe wi. %mor xa chu kutik a Mil xpe wi. %eng %spa fue a ense¤ar a Emilio. P jas xu'ano? %mor jas xu'ano? %eng %spa que hace? R xa wach yab' wach chareh. %mor xa wach yab' wach chareh. %eng %spa ah no, esta enfermo su ojo. Ch no, kete parex ka no. = que te parece. %mor que te parece. %eng %spa Ch chap taj, ay nu wech'ab'al. = ma kachap taj, ay le wetzab'al. %mor *ma *k-0-*a/chap ta-j, ay *le !nu-w/etzan-b'al. %eng %spa no lo agarres, ay mi juguete. Ch parez ka no. = paresa, no. %mor paresa, no. %eng %spa por eso, no. P jas uwach e k'o chupam eri? %mor jas uwach e k'o chupam eri? %eng %spa que tiene esto adentro. P xa me's, no? k'o chiri. %mor xa me's, no? k'o chiri. %eng %spa es gato no? esta aqui. C ah no, le. %mor ah no, le. %eng %spa ah, no esto. R no, ma me's taj. %mor no, ma me's taj. %eng %spa no, no es gato. Ch .... = .... %mor .... %eng %spa ..... *R16-44 R yab' wach chare. %mor yab' wach chare. %eng %spa le duele el ojo. C xa mes. %mor xa mes. %eng %spa es basura. P mes. %mor mes. %eng %spa basura. C pero che le microphono. %mor pero che le microphono. %eng %spa pero el microfono. C k'o le jun parte, parte chinikaj. %mor k'o le jun parte, parte chinikaj. %eng %spa esta la parte, parte otros. Ch le nikador. = le nu grab'ador. %mor le nu grab'ador. %eng %spa mi grab'adora. Ch chinka chik le nu wech'ab'ala. = cinco chik, le wetz'ab'al. %mor cinco chik, le !nu-w/etz'an-b'al. %eng %spa ya son 5 mi juguete. Ch kab'oya, chinka chik le nu. = grab'ador, cinco chik le. %mor grab'ador, cinco chik le. %eng %spa grab'adora son 5. Ch wechab'ala. = wetz'ab'al. %mor w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. C rumal le microfono chupam. %mor rumal le microfono chupam. %eng %spa por el microfono adentro. Ch kab'oya, chinka chik le nu. = grab'ador, cinco chik le. %mor grab'ador, cinco chik le. %eng %spa grab'adora ya son 5. Ch wechab'ala. = wetz'ab'al. %mor w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. C a utz kawil la wetz'ab'al. %mor a utz kawil la wetz'ab'al. %eng %spa te gusta tu juguete. Ch b'oya, chinka, chik le nu. = grab'ador, cinco chik le. %mor grab'ador, cinco chik le. %eng %spa grab'adora, ya son 5. Ch wechab'ala. = wetz'ab'al. %mor w/etz'an-b'al. %eng %spa mi juguete. C a utz kawilo? al Chay? %mor a utz kawilo? al Chay? %eng %spa te gusta? Ros. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. P al Chay cha. %mor al Chay cha. %eng %spa Ros dice. C a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa te gusta. Ch ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. P a utz kawilo cha? %mor a utz kawilo cha? %eng %spa te gusta dice? C oy. %mor oy. %eng %spa ay. P o ma tuz taj? %mor o ma tuz taj? %eng %spa no me gusta? E lal Juan. %mor lal Juan. %eng %spa la Juana. R ja? %mor ja? %eng %spa que? E jas wach a le? %mor jas wach a le? %eng %spa que es eso? *R16-45 Ch A mili. = A mili. %mor A mili. %eng %spa Emilio. R we ta xa kawilo le. %mor we ta xa kawilo le. %eng %spa si lo vieras visto. E m. %mor m. %eng %spa m. R le. %mor le. %eng %spa ese. Ch Milia, a Mili leh. = Milia, a Mili leh. %mor Milia, a Mili leh. %eng %spa Emilio, Emilio ese. Ch taq a le qalaq e. = lin taq qalaq le. %mor lin taq qalaq le. %eng %spa nuestros trastos ve. R n kok ta chub'ik le. %mor n kok ta chub'ik le. %eng %spa ya no estan ve. E jas uwach e k'o, jas ku wach. %mor jas uwach e k'o, jas ku wach. %eng %spa que es lo que hay, y que es. E e k'o chupam e. %mor e k'o chupam e. %eng %spa lo que hay adentro. Ch Milia, taq alaq. = a Mil, lin taq laq. %mor a Mil, lin taq laq. %eng %spa Emilio, lo trastos. R no. %mor no. %eng %spa no. E tziya, katzinitzatik? %mor tziya, katzinitzatik? %eng %spa si como esta sonando? R naj me's k'o chupame. %mor naj me's k'o chupame. %eng %spa el gatito esta adentro. Ch ay, taj. = ma k'o taj. %mor *ma /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ch a Milia, k'o, la laq. = a Milio, k'o la laq. %mor a Milio, /k'o: le a-laq. %eng %spa Emilio esta tu trasto. R ay, kuya kan le chi la. %mor ay, kuya kan le chi la. %eng %spa lo deja por alli. R q'an chike. %mor q'an chike. %eng %spa ya es lista. Ch sut'uj la pompux. = chaxuluj la pompus. %mor *ch-0-*a/#xulu-j le a-pompus. %eng %spa sopla tu vejiga. Ch chuwech, chapoh. = kinchap. %mor *k-0-*in/chap-!o. %eng %spa lo agarro. R are chi le juni kaqachiku. %mor are chi le juni kaqachiku. %eng %spa ya es el otro, deselo. R chuwa la mix cha, no la juni. %mor chuwa la mix cha, no la juni. %eng %spa a tu gato dice, no esto. R no, qachoq chuwa la mix cha. %mor no, qachoq chuwa la mix cha. %eng %spa no, lo escondemos delante del gato. R no, la juni, are kak'am. %mor no, la juni, are kak'am. %eng %spa este, lo llevas. R kan at e juni, utz ala, iya'. %mor kan at e juni, utz ala, iya'. %eng %spa este uno, esta bien. R an chi le jun awe le. %mor an chi le jun awe le. %eng %spa un dado el otro tuyo. Ch chun, chun. = chun, chun. %mor chun, chun. %eng %spa cal, cal. *R16-46 R le Amilio mas kelik. %mor le Amilio mas kelik. %eng %spa Emilio sale mas. R we ta xakuya li na li lale. %mor we ta xakuya li na li lale. %eng %spa si diera la muchachito eso. R qak'ut chuwale mima nan. %mor qak'ut chuwale mima nan. %eng %spa le ense¤as a tu mama. Ch qaj. = qaj. %mor qaj. %eng %spa R ma chik'uloq. %mor ma chik'uloq. %eng %spa traigalo. Ch chin. = chin. %mor chin. %eng %spa R ya b'ile ri chawe. %mor ya b'ile ri chawe. %eng %spa te doy esto. Ch chin, chin. = chin, chin. %mor chin, chin. %eng %spa chin, chin. J maja kakin la le. %mor maja kakin la le. %eng %spa todavia no, no. C maja. %mor maja. %eng %spa todavia no. R ay pame xa jun qane. %mor ay pame xa jun qane. %eng %spa aunque sea solo uno amarillo. E are xa qana. %mor are xa qana. %eng %spa el amarillo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R le. %mor le. %eng %spa ese. C chaya chuwech. %mor chaya chuwech. %eng %spa damelo a mi. P al Chay kule junchike. %mor al Chay kule junchike. %eng %spa Ros y el otro. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C kule junchike le. %mor kule junchike le. %eng %spa y el otro. P wexatzaq kanoqe. %mor wexatzaq kanoqe. %eng %spa si lo botas. C m. %mor m. %eng %spa m. P le. %mor le. %eng %spa ese. E nk'ule yak. %mor nk'ule yak. %eng %spa y. Ch b'ay le, no. = b'ay le, no. %mor b'ay le, no. %eng %spa vaya eso. E jachin k'urech al Juana. %mor jachin k'urech al Juana. %eng %spa y de quien es Juana. R a kel k'ut a Pelipe le riri. %mor a kel k'ut a Pelipe le riri. %eng %spa y sale esto Felipe. C no, makel taj. %mor no, makel taj. %eng %spa no, no sale. *R16-47 R ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch rach'il jun leh. = rachil le jun le. %mor rachil le jun le. %eng %spa compa¤ero de eso. Ch le nu palayana. = le nu palangana re le watz. %mor le nu palangana re le watz. %eng %spa E juan jampa, majab'a kix chaw wa. %mor juan jampa, majab'a kix chaw wa. %eng %spa Juana, cuando entonces todavia no han hablado. E chupam. %mor chupam. %eng %spa en esto. P jas uwach chile jun chik al Chay. %mor jas uwach chile jun chik al Chay. %eng %spa y que es el otro Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas k'u wache kuenta. %mor jas k'u wache kuenta. %eng %spa y que es esa cosa. R maja k'ut, pa k'amaja. %mor maja k'ut, pa k'amaja. %eng %spa todavia no, verdad que todavia no. R kuj chaw chupam a Pelipe. %mor kuj chaw chupam a Pelipe. %eng %spa hemos hablado adentro, Felipe. C ma ka ch'aw taj, minister. %mor ma ka ch'aw taj, minister. %eng %spa no habla, necesita. C nab'e xk'is le cinta. %mor nab'e xk'is le cinta. %eng %spa que primero se termine la cinta. Ch a mime. = a mime. %mor a mime. %eng %spa R maja kak'isik. %mor maja kak'isik. %eng %spa todavia no termina. C maja, xajun nik'aj ay. %mor maja, xajun nik'aj ay. %eng %spa todavia no, solo un. R ay al Chay. %mor ay al Chay. %eng %spa ay Ros. Ch ay, an taqa le'. = kin'an jetaqa le. %mor ay, *k-0-*in/b'an jetaqa le. %eng %spa lo hago por alla. Ch ay taq wech. = lintaq wech. %mor lintaq wech. %eng %spa los mios. P tz'ana b'a le. %mor tz'ana b'a le. %eng %spa hagalo pues. E a k'o k'ona karaj di. %mor a k'o k'ona karaj di. %eng %spa si todavia falta muchacha. Ch an taqa leh. = kin'an jetaqa le. %mor *k-0-*in/b'an jetaqa le. %eng %spa lo hago por alla. R jawi k'uwile. %mor jawi k'uwile. %eng %spa donde esta. E we xtak'ena le wari. %mor we xtak'ena le wari. %eng %spa si esto se termina. Ch je ka'ame ri kuchik ay. *** = je ka'ame ri kuchik ay. %mor je k-0-a/b'an e ri k-0-u/chik ay. %eng %spa a si, haces esto, le dicen. P ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. E tek'uri kumajij u b'ixik. %mor tek'uri kumajij u b'ixik. %eng %spa entonces empieza a decir. *R16-48 P xawilo le. %mor xawilo le. %eng %spa lo ves. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ay pelipe. = ay pelipe. %mor ay pelipe. %eng %spa Felipe. C kach'aw le turaz turaz. %mor kach'aw le turaz turaz. %eng %spa habla el durazno. R chay chama k'uloq. %mor chay chama k'uloq. %eng %spa Ros, traigalo. R qatz'apij chik. %mor qatz'apij chik. %eng %spa lo cerramos. E wixtaj na nan, wix taj na. %mor wixtaj na nan, wix taj na. %eng %spa quiero verlo mama, quiero verlo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. E wixt, xakin wil na nan. %mor wixt, xakin wil na nan. %eng %spa solo lo quiero ver. C xa pa jun rato. %mor xa pa jun rato. %eng %spa solo en un rato. Ch le no, no. = le no, no. %mor le no, no. %eng %spa ese no, no. C xapa jun rato. %mor xapa jun rato. %eng %spa solo un rato. E ri. %mor ri. %eng %spa esto. R tamb'or kalcha, ta tan cha. %mor tamb'or kalcha, ta tan cha. %eng %spa tambor diga, tan tan. Ch ta ta ta. = ta ta ta. %mor ta ta ta. %eng %spa ta, ta, ta. C a tamb'or. %mor a tamb'or. %eng %spa tambor. Ch no, che a chapoha. = ch kachap at e. %mor che *k-0-*a/chap *at e. %eng %spa porque lo agarra ud. Ch chaj chuwaiy. = chawesaj chuwe. %mor *ch-0-*aw/esa-j chi-w-e. %eng %spa quitamelo. R le k'o chuloqe. %mor le k'o chuloqe. %eng %spa ya esta. Ch echaj chapo pelipe leh. = chawesaj, kuchape pelipe le. %mor *ch-0-*aw/esa-j, *k-0-*u/chap-!o *e pelipe le. %eng %spa quitale, lo agarra Felipe. R peri nkatoqij ta chib'a. %mor peri nkatoqij ta chib'a. %eng %spa pero ya no lo quites. Ch tawena, xa jun. = tawena, xa jun. %mor tawena, xa jun. %eng %spa esta bien solo uno. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. E sa'aj. %mor sa'aj. %eng %spa venga. R k'ole qana katoqij tana. %mor k'ole qana katoqij tana. %eng %spa que llore, no lo quites todavia. *R16-49 Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. E kel chike al juan. %mor kel chike al juan. %eng %spa ya sale juana. Ch jun, jun. = jun, jun. %mor jun, jun. %eng %spa uno, uno. R no le le. %mor no le le. %eng %spa no eso. E nk'otaj. %mor nk'otaj. %eng %spa no hay. R leh. %mor leh. %eng %spa ese. C le. %mor le. %eng %spa ese. R no le, katzojo tzot k'u chupam. %mor no le, katzojo tzot k'u chupam. %eng %spa hace ruido adentro. R tak'ala k'una cha. %mor tak'ala k'una cha. %eng %spa parate dice. E qa, cha'ana chi jun. %mor qa, cha'ana chi jun. %eng %spa haga otro. Ch n ya'o. = kaya'o. %mor *k-0-*a/ya'-o. %eng %spa lo das. R no chawiyej b'ana. %mor no chawiyej b'ana. %eng %spa no, esperalo. R no chawiyej b'ana, cha'amab'a. %mor no chawiyej b'ana, cha'amab'a. %eng %spa esperalo, hagalo. R cha'ana b'a. %mor cha'ana b'a. %eng %spa hagalo. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. P kat kowinik al chay. %mor kat kowinik al chay. %eng %spa puedes Ros. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. R yu. %mor yu. %eng Ch uuu yu. = uuu yu. %mor uuu yu. %eng %spa E jun kaqa wech ine. %mor jun kaqa wech ine. %eng %spa un mio rojo. Ch kaqe wech ineh. = kaqe wech ineh. %mor kaqe wech ineh. %eng %spa es rojo el mio. C kas, kasutij al chay. %mor kas, kasutij al chay. %eng %spa le das vueltas Ros. P kasutij. %mor kasutij. %eng %spa le das vueltas. R kichap ronojel, qak'ututaj nan. %mor kichap ronojel, qak'ututaj nan. %eng %spa lo agarran todo, no lo ense¤as mama. R qak'ut taj, sa'aj. %mor qak'ut taj, sa'aj. %eng %spa no lo ense¤es, venga. Ch no tay charech, al juan. = ma kaya ta charech al juana. %mor no *ma *k-0-*a/*ya' ta chi-r-e:-ch al juana. %eng neg incomp-3A-2E/give neg to-3E-poss-T fam juana. %spa no se lo des, Juana. *R16-50 Ch q'eqa pian, xa k'an chaqech. = q'eqa pian, xa k'an chaqech. %mor q'eqa pian, xa k'an chaqech. %eng %spa plastico rojo, esta enojado con nosotros. R m, inchare. %mor m, inchare. %eng %spa si pues. Ch palaxtica, kan chaqech qee. = n kaya ta le plastica xa kan chaqech. %mor *n *k-0-*a/*ya' *ta *le plastica *xa k'an chi-q-e-ch. %eng %spa no des el plastico, esta enojado con nosotros. Ch palaxtika. = le plastica. %mor le plastica. %eng %spa el plastico. R u pele. %mor u pele. %eng %spa mira. C wile. %mor wile. %eng %spa donde. R le tara tata. %mor le tara tata. %eng Ch b'aya, b'aya b'ij pelipe. = kinb'ij che le pelipe. %mor *k-0-*in/b'ij *che *le pelipe. %eng %spa le digo a Felipe. R kaqa'an la ley del monte cha chala. %mor kaqa'an la ley del monte cha chala. %eng %spa haces la ley del monte. C al chay kachob' la ley del monte. %mor al chay kachob' la ley del monte. %eng %spa Ros sabes la ley del monte. Ch tij taj b'ike numiqina cha. = xtijtaj b'ik le numiq'ina cha. %mor *x-0/tij-taj b'i-k le nu-miq'ina /cha. %eng %spa P tija b'ale. %mor tija b'ale. %eng %spa tomalo pues. C maka'antaj. %mor maka'antaj. %eng %spa no lo hagas. R ya vistes estela, este la sab'e. %mor ya vistes estela, este la sab'e. %eng %spa lo vistes, estela, estela sabe. R solo le condes. %mor solo le condes. %eng C sib'ilaj molesta. %mor sib'ilaj molesta. %eng %spa mucho molesta. E xama k'o keche mem. %mor xama k'o keche mem. %eng %spa tienen ellos mudo. Ch xal q'eq. = sal qeq. %mor sal qeq. %eng %spa solo negro. R pero maje tale riri. %mor pero maje tale riri. %eng %spa pero no es asi. E jela xana k'o luz chu, chu warali. %mor jela xana k'o luz chu, chu warali. %eng %spa asi, tiene luz aqui ve. R k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. E ay juwe las tuna. %mor ay juwe las tuna. %eng %spa hijo de los tuna. R no nka'an taj. %mor no nka'an taj. %eng %spa no lo hagas. E ay ligo. %mor ay ligo. %eng R solo b'ab'osada. %mor solo b'ab'osada. %eng %spa solo babosada. Xinul que, que, quien te pego. %mor que, que, quien te pego. %eng %spa quien te pego. *R16-51 Ch Juan. = Juan. %mor Juan. %eng %spa Juan. X quien te pego? %mor quien te pego? %eng %spa quien te pego? R chawow, miras venga ve. %mor chawow, miras venga ve. %eng %spa miras, venga ve. E cirwel le, pam, pam, pa tam. %mor cirwel le, pam, pam, pa tam. %eng %spa ciruela, mira pal. R mirab'e, roska. %mor mirab'e, roska. %eng %spa mire, rosca. X esa regalaron con la Chaya. %mor esa regalaron con la Chaya. %eng %spa eso lo regalaron con la chaya. Ch ay le pom pux, le. = ay, le pompus. %mor ay, le pompus. %eng %spa la vojiga. Ch le nu, ay le tux. = mi. %mor mi. %eng %spa P chay cha, jawi je kape wi? %mor chay cha, jawi je kape wi? %eng %spa Ros dice, de donde viene? Ch ay, le tu', korurik. = kaqururik. %mor le tu', *k-0/qur-ur-ik. %eng %spa ruido que hace el cerdo. P tkorurik. %mor tkorurik. %eng R ay chi. %mor ay chi. %eng %spa ay dice. E kaqururik. %mor kaqururik. %eng %spa ruido que hace el cerdo. Ch Emilio, tix nuq'ab' la. = katix la pa nuq'ab'. %mor katix la pa nuq'ab'. %eng %spa mi gato en mi mano. R Emilio cha kate pa le chak. %mor Emilio cha kate pa le chak. %eng %spa Emilio te vas en el trabajo. R kato'o qa tat cha. %mor kato'o qa tat cha. %eng %spa vas a ayudar a papa dice. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch wa q'ee pele. = kine wa q'e pele. %mor *k-*in/*b'e wa q'e pele. %eng %spa yo creo que me voy. P jawi xaloq wi? %mor jawi xaloq wi? %eng %spa donde lo comprastes. Ch pel chuwa aq'ee. = pele chuwach aq'e, pelip. %mor pele chuwach aq'e, pelip. %eng %spa mira delante Felipe. Ch Pelip, jan taj ruk' Pelipa. = ma kayajan taj, le ruk' a Pelip. %mor *ma *k-0/yaj-an ta-j, *le r-uk' *a Pelip. %eng %spa P al Chay cha, jachapa k'ut. %mor al Chay cha, jachapa k'ut. %eng %spa Ros agarralo pues. P enaj cuenta ri, tasa'aj. %mor enaj cuenta ri, tasa'aj. %eng %spa esta cosa, venga. Ch an charech, le pix kawaj. = kawaj ka'an pix charech. %mor k-0-aw/aj *k-0-*a/b'an pix chi-r-e-ch. %eng %spa quieres hacerte tomate acaso. X esta grab'ando? %mor esta grab'ando? %eng %spa esta grabando. R yo que se. %mor yo que se. %eng %spa yo que se. *R16-52 X esta grab'ando pues? %mor esta grab'ando pues? %eng %spa esta grabando pues? R que se. %mor que se. %eng %spa que se. X esta dando vuelta? %mor esta dando vuelta? %eng %spa esta como esta dando vuelta? esta como. Rat al Juana! di!. %mor al Juana! di!. %eng %spa Juana, muchacha. Ch pompux. = le pompus. %mor le pompus. %eng %spa la vejiga. R ja. %mor ja. %eng %spa que. Rat Juan, kolaqaj chiri. %mor Juan, kolaqaj chiri. %eng %spa Juana estate por aqui. C oy. %mor oy. %eng %spa ay. E we cien putas. %mor we cien putas. %eng %spa cien putas. P al Chay saj k'ut, kinsipaj jun. %mor al Chay saj k'ut, kinsipaj jun. %eng %spa Ros, venga pues te regalo un. P turas cha, k'o jun chaq'. %mor turas cha, k'o jun chaq'. %eng %spa durazno, hay un maduro. P waral le, kinchupu. %mor waral le, kinchupu. %eng %spa aqui, lo corto. C ah. %mor ah. %eng %spa ha. Ch ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. C k'o le jun. %mor k'o le jun. %eng %spa esta el uno. P katijoh. %mor katijoh. %eng %spa lo comes. Ch tijoh. = kintijo. %mor *k-0-*in/tij-o. %eng %spa lo como. P chasutij. %mor chasutij. %eng %spa dale vueltas. E ah, chika maloq. %mor ah, chika maloq. %eng %spa traigalo. Ch ma loq. = chima loq. %mor *ch-0-*i/k'am-a la-oq. %eng %spa traiganlo. E chi maloq juntiro, cha k'ama loq. %mor chi maloq juntiro, cha k'ama loq. %eng %spa traiganlo todo, traiganlo. E xa ma kinkowin in charech. %mor xa ma kinkowin in charech. %eng %spa yo lo puedo hacer. C xa k'o le jun chik, oy. %mor xa k'o le jun chik, oy. %eng %spa esta el otro. E we le la cien putas. %mor we le la cien putas. %eng %spa hijos de 100 putas. *R16-53 P chawatinisaj kut a Milio. %mor chawatinisaj kut a Milio. %eng %spa ba¤ate Emilio. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P chawatinisaj cha. %mor chawatinisaj cha. %eng %spa ba¤alo dice. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P kakoj q'eq pu jalom, kak'ama. %mor kakoj q'eq pu jalom, kak'ama. %eng %spa le pones jabon en su cabeza, lo quieres. P k'o jun mutzu leuw kaya pa jalom. %mor k'o jun mutzu leuw kaya pa jalom. %eng %spa le pones un pu¤o de tierra en su cabeza. E kaya taj al Chay, por Dios. %mor kaya taj al Chay, por Dios. %eng %spa no lo des Ros, por Dios. E kenraqa ari ate. %mor kenraqa ari ate. %eng %spa te voy a encontrar Ros. Ch no, la Pelipe kub'i' chuwech. = xa la Pelipe kub'ij chuwech. %mor no, *xa le a Pelipe k-0-u/b'ij chi-w-e-ch. %eng %spa C ay. %mor ay. %eng %spa ay. E el vendador de. %mor el vendador de. %eng %spa el vendedor de. P k'o kaxut'u. %mor k'o kaxut'u. %eng %spa soplalo duro. E Chay. %mor Chay. %eng %spa Ros. C k'o, k'o. %mor k'o, k'o. %eng %spa hay, hay. E k'o cha chay. %mor k'o cha chay. %eng %spa hay dice Ros. P ay, katkowin taj. %mor ay, katkowin taj. %eng %spa ay, no puedes. C katkowin taj. %mor katkowin taj. %eng %spa no puedes. P xe'e pa iscuela? %mor xe'e pa iscuela? %eng %spa se fue en la escuela? E k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. E m. %mor m. %eng %spa m. P jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. Ch koqkanik. = xpoqkanik. %mor *x-0/poqkan-ik. %eng %spa trono. E ko tzir na le nu wach. %mor ko tzir na le nu wach. %eng %spa que se componga mi ojo. *R16-54 P jas pa le k'ax. %mor jas pa le k'ax. %eng %spa que es lo que duele. E k'ax tiya'a. %mor k'ax tiya'a. %eng %spa acaso no duele. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. E qana, qana le naj taq qa cuenta ri. %mor qana, qana le naj taq qa cuenta ri. %eng %spa hagamos estas cosas. E ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. C no, kach'ay taj. %mor no, kach'ay taj. %eng %spa no, no lo pegues. E a wech at. %mor a wech at. %eng %spa es tuyo. P xa koq kula n katzur taj? %mor xa koq kula n katzur taj? %eng %spa es llora no lo molestes. C chaya le jun. %mor chaya le jun. %eng %spa da el uno. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. E chaya b'a loq. %mor chaya b'a loq. %eng %spa damelo. P kaya taj di. %mor kaya taj di. %eng %spa no lo des muchacha. E jachin keriqowoq? %mor jachin keriqowoq? %eng %spa quien lo va encontrar? C xe'ek. %mor xe'ek. %eng %spa se fue. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. C xe le jun. %mor xe le jun. %eng %spa se fue el uno. Ch in. = in. %mor in. %eng %spa yo. C xe le jun chik. %mor xe le jun chik. %eng %spa se fue el otro. Ch poq. = kapoq'ik. %mor *k-0/poq'-*ik. %eng %spa truena. E eh, xb'e le jun, xb'e ruk' jun ch'ich. %mor eh, xb'e le jun, xb'e ruk' jun ch'ich. %eng %spa se fue el uno, se fue con otro. C utz le pompus? %mor utz le pompus? %eng %spa mejor la vejiga? P k'o kaxut'uj. %mor k'o kaxut'uj. %eng %spa soplalo fuerte. E ... %mor ... %eng %spa ... Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. E por la calle, por la calle. %mor por la calle, por la calle. %eng %spa por la calle, por la calle. P k'o ay ek'o a saquk' al Chay? %mor k'o ay ek'o a saquk' al Chay? %eng %spa hay tienes piojos Ros? *R16-55 Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'o a saq'uk, k'olik. %mor k'o a saq'uk, k'olik. %eng %spa tienes piojos, tengo. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. C no. %mor no. %eng %spa no. P n kati'taj. %mor n kati'taj. %eng %spa no lo muerdes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n kaye ta chi kula le tew chupam. %mor n kaye ta chi kula le tew chupam. %eng %spa ya no des aire adentro. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P nkati'taj. %mor nkati'taj. %eng %spa no lo muerdes. E i, chaya le. %mor i, chaya le. %eng %spa da eso. Ch taweno, k'o tew chupam. = taweno, k'o tew chupam. %mor taweno, /k'o: tew chi-u-pam. %eng %spa esta b'ien, hay aire adentro. E xa tix le qetz'ab'al. %mor xa tix le qetz'ab'al. %eng %spa regastes nuestro juguete. Ch xatix le nu wetz'ab'ala. = xatix le wetz'ab'al. %mor x-0-a/tix le !nu-w/etz'an-b'al. %eng %spa regastes nuestro juguete. C xa le jun. %mor xa le jun. %eng %spa solo uno. P Chay le, le le tura's, al Chay le. %mor Chay le, le le tura's, al Chay le. %eng %spa Ros, el durazno, Ros. Ch a Milio rii la pompux. = ri la pompus. %mor ri la pompus. %eng %spa la vejiga. C Emilio, ya al chay ri le kinaq. %mor Emilio, ya al chay ri le kinaq. %eng %spa Emilio, Ros aqui esta el frijol. Ch jat at. = jat at. %mor /jat at. %eng %spa vaya ud. C jun b'aril, ay sib'alaj ab'usiv. %mor jun b'aril, ay sib'alaj ab'usiv. %eng %spa un barril, sos muy abusiva. Ch rih. = rih. %mor rih. %eng %spa esto. C ah, maltiox. %mor ah, maltiox. %eng %spa ah, gracias. E a Felipe le. %mor a Felipe le. %eng %spa Felipe. Ch ri, jun chik rech a Mil. = a Milio. %mor a Milio. %eng %spa Emilio. Ch ra Milia. = re a Milio. %mor re a Milio. %eng %spa es de Emilio. Ch wach. = le watz. %mor le watz. %eng %spa mi hermano. E ay, jas uwach e k'o, k'o pa xikine nan. %mor ay, jas uwach e k'o, k'o pa xikine nan. %eng %spa que es lo que tienes en tus vidas. *R16-56 E qana kinwil na. %mor qana kinwil na. %eng %spa espera lo tengo que ver. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P kawil taj, nan. %mor kawil taj, nan. %eng %spa no lo mires, mama. E kinwil na jas uwach e k'o pa xikin. %mor kinwil na jas uwach e k'o pa xikin. %eng %spa tengo que ver que tienes en tus vidas. C ma utz taj pa xikin. %mor ma utz taj pa xikin. %eng %spa no esta bien en tu oido. E mama, ay, jas uwach. %mor mama, ay, jas uwach. %eng %spa mama, que es. E qastzij wi chaye. %mor qastzij wi chaye. %eng %spa deveras Ros. C xa k'ax les, ku'an k'ax. %mor xa k'ax les, ku'an k'ax. %eng %spa le duele, te duele. C le xikin. %mor le xikin. %eng %spa el oido. P chawila, luchile. %mor chawila, luchile. %eng %spa mira, tu boca. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. E ay, chin chuptaj na jinu turaz. %mor ay, chin chuptaj na jinu turaz. %eng %spa tengo que traer un durazno. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C k'o lekeb'. %mor k'o lekeb'. %eng %spa hay 2. P are we in enaj wich' cha. %mor are we in enaj wich' cha. %eng %spa es mio el peque¤o. Ch taweno, b'e, b'ij we. = kinb'ij we. %mor taweno, *k-0-*in/b'ij w-e. %eng %spa digo mio. E k'o le jun me's chupam. %mor k'o le jun me's chupam. %eng %spa esta el gato adentro. Ch jun me'x cha. = jun me'x cha. %mor jun me's /cha. %eng %spa un gato dice. Ch ah, awuk'. = ah, awuk'. %mor ah, awuk'. %eng %spa contigo. P a utz, al Chay, are we in? %mor a utz, al Chay, are we in? %eng %spa mejor, Ros es mio. Ch m, uch lee leh. = utz la, lele. %mor utz la, lele. %eng %spa mejor eso. Ch uch taj kechamanoyah. = ma utz laj le kech le Manola. %mor ma utz laj le kech le Manola. %eng %spa no esta b'ien el de Manola. P a k'oo puke. %mor a k'oo puke. %eng %spa acaso hay. E kaqachup leqa turas, a Pedro. %mor kaqachup leqa turas, a Pedro. %eng %spa cortemos nuestro durazno Pedro. *R16-57 Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P chejas modo, chayampeqajoq. %mor chejas modo, chayampeqajoq. %eng %spa de que manera, pongalo. Ch xa, xa muyek, chupam. = k'o chupam. %mor /k'o: chi-u-pam. %eng %spa esta adentro. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C xa jun muyek. %mor xa jun muyek. %eng %spa solo un mu¤eco. E al Chaya kapetika. %mor al Chaya kapetika. %eng %spa Ros, viene dice. Ch parex. = pares. %mor pares. %eng %spa por eso. E k'ochi le june, kape chile jun le. %mor k'ochi le june, kape chile jun le. %eng %spa esta el otro, ya viene el otro. Ch ay keb'a, lecha le wechab'ala. = kinya keb' rech le wetzab'al. %mor *k-0-*in/*ya' keb' r-e-ch le w/etzan-b'al. %eng %spa le doy 2 juguetes. Ch b'aya, b'aya. = b'aya, b'aya. %mor b'aya, b'aya. %eng %spa vaya, vaya. P al Chay le la wilampele. %mor al Chay le la wilampele. %eng %spa Ros, venga a verlo. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P chay le k'o chi warale la wilampele, le. %mor chay le k'o chi warale la wilampele, le. %eng %spa Ros ya esta aqui, venga a ver. C le. %mor le. %eng %spa ese. P la wilampele. %mor la wilampele. %eng %spa venga a verlo. C k'o chuwa le ja. %mor k'o chuwa le ja. %eng %spa esta frente a la casa. Ch ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. C a utz kawilo. %mor a utz kawilo. %eng %spa te gusta. Ch jurih taqa leh. = le jun ri kaya jetaqa le. %mor *le jun ri *k-0-*a/*ya' jetaqa le. %eng %spa este uno lo das alla. E in awuk'. %mor in awuk'. %eng %spa yo contigo. P chaya chile jun chik. %mor chaya chile jun chik. %eng %spa da el otro. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. P no le jun chik. %mor no le jun chik. %eng %spa no el otro. E kaliman e ruk'. %mor kaliman e ruk'. %eng %spa con Kaliman. Ch ah no puta. = ah no puta. %mor ah no puta. %eng %spa ah no puta. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. *R16-58 E < >. %mor < >. %eng Ch ri' jun chik. = ri le jun chik. %mor ri le jun chik. %eng %spa aqui esta el otro. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ch ah Amilio. = ah Amilio. %mor ah Amilio. %eng %spa Emilio. E jah. %mor jah. %eng %spa que. Ch ch'up la le nu tura'x. = kach'up la le turas. %mor *k-0-*a/ch'up la le !nu-tura's. %eng %spa no cortes el durazno. Ch kawaj. = a kawaj. %mor *a k-0-aw/aj. %eng %spa quieres. Ch Mili ch'up le nu tura'x. = a Milio kach'up la le nuturaz. %mor *a Milio *k-0-*a/ch'up *la le nu-tura's. %eng %spa Emilio no cortes el durazno. C k'o le duraz. %mor k'o le duraz. %eng %spa hay durazno. Ch Milio. = Milio. %mor Milio. %eng %spa Emilio. E jun a plata cha. %mor jun a plata cha. %eng %spa un tu plato dice. Ch chupe wech nu tura'x. = kach'up lawech le turaz. %mor *k-0-*a/ch'up le aw-e-ch le tura's. %eng %spa corta ud. durazno. E jun ati cha xa ta ne k'olike q'ee. %mor jun ati cha xa ta ne k'olike q'ee. %eng %spa acaso hay. Ch k'olik cha. = k'olik cha. %mor /k'o:-l-ik /cha. %eng %spa hay dice. E no. %mor no. %eng %spa no. C al chay chawilo. %mor al chay chawilo. %eng %spa Ros, lo ves. Ch chix, ya cha chix. = chix, ya cha chix. %mor chix, ya cha chix. %eng %spa chix, ya dice chix. P al chay. %mor al chay. %eng %spa Ros. Ch chax jun mudo. = rach'il le mudo. %mor rach'il le mudo. %eng %spa con la muda. P al chay a katije turaze. %mor al chay a katije turaze. %eng %spa Ros, comes durazno. Ch jun chixo. = jun chix. %mor jun chix. %eng %spa otro. P katijoh, kin ch'upu. %mor katijoh, kin ch'upu. %eng %spa quieres lo voy a cortar. Ch tawen ch'up taqa le. = tawen kach'up jetaqa le. %mor tawen *k-0-*a/ch'up jetaqa le. %eng %spa esta b'ien si cortas por alli. P uy kenqi'a taj uy. %mor uy kenqi'a taj uy. %eng %spa no lo alcanzo. *R16-59 E jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa donde esta. P b'ay al lista jelale. %mor b'ay al lista jelale. %eng %spa estas lista por alla. P jate tak'ala jelale. %mor jate tak'ala jelale. %eng %spa anda a pararte por alla. Ch tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta b'ien. C a lista. %mor a lista. %eng %spa esta lista. E ya le. %mor ya le. %eng %spa ya. Ch putah tik tik chikaj. = xpe chikaj. %mor *x-0/pet-!ik chi-kaj. %eng %spa viene del cielo. C kapetik. %mor kapetik. %eng %spa viene. Ch ah puta, tura'x. = turaz. %mor turaz. %eng %spa durazno. E kawuj jun aweche al Chay. %mor kawuj jun aweche al Chay. %eng %spa quieres un tuyo Ros. Ch puta. = puta. %mor puta. %eng %spa puta. P xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa se termino. Ch kisik. = kisik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa termino. E wile al Chaya. %mor wile al Chaya. %eng %spa donde esta Ros. C xkisik. %mor xkisik. %eng %spa se termino. Ch chij ka'. = tzij cha. %mor tzij /cha. %eng %spa de veras dice. P chatijo k'ut. %mor chatijo k'ut. %eng %spa comelo pues. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. E jawi kuwi. %mor jawi kuwi. %eng %spa donde esta. C a ch'am le turaz. %mor a ch'am le turaz. %eng %spa es amargo el durazno. Ch ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P ay ma utz taj. %mor ay ma utz taj. %eng %spa no esta bien. C ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. Ch qacha ch'upa, ch'up a Milio. = qatzi kuch'up a Milio. %mor qatzi *k-0-*u/ch'up a Milio. %eng %spa como corta Emilio. Ch picha, picha tura'x. = le jun piricha turaz. %mor le jun piricha turaz. %eng %spa peque¤o durazno. *R16-60 Ch ah wich'am. = jun wich'a ch'am. %mor jun wich'a ch'am. %eng %spa un peque¤o amargo. C chap, chap le duraz. %mor chap, chap le duraz. %eng %spa agarra el durazno. P k'a chu tzam k'owi. %mor k'a chu tzam k'owi. %eng %spa hasta en la punta esta. E jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. P k'o ruk'e Cirwela le. %mor k'o ruk'e Cirwela le. %eng %spa esta con la ciruela. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. E ah. %mor ah. %eng %spa ah. P a utz al Chaya le. %mor a utz al Chaya le. %eng %spa esta bien Ros. P le naj taq awetzab'ak. %mor le naj taq awetzab'ak. %eng %spa tus juguetes. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n kaq'i taj. %mor n k-0-a/q'i ta-j. %eng %spa no lo alcanzas. Ch uch kinwilo. = utz kinwilo. %mor utz k-0-inw/il-o. %eng %spa me parece b'ien. C ay k'ota modo. %mor ay k'ota modo. %eng %spa ay no se puede. E jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. P k'a chutza'm. %mor k'a chutza'm. %eng %spa hasta en la punta. E k'a chutza'm o kaputza'm. %mor k'a chutza'm o kaputza'm. %eng %spa hasta en la punta. P kachutza'm. %mor kachutza'm. %eng %spa hasta en la punta. E le juni. %mor le juni. %eng %spa este uno. P sab'er, no k'one qan jun pajalome. %mor sab'er, no k'one qan jun pajalome. %eng %spa saber, hay unos amarillos sobre tu cabeza. C uy jawi k'owile, le Mil. %mor uy jawi k'owile, le Mil. %eng %spa donde esta Emilio. Ch k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P pa jalom k'o wa qanoqe. %mor pa jalom k'o wa qanoqe. %eng %spa sobre tu cabeza esta. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ch enaq xelaju. = enaq xelaju. %mor 0/b'e-inaq xelaju. %eng %spa se fue a Xela. C enaq. %mor enaq. %eng %spa se fue. Ch che. = che. %mor che. %eng %spa arb'ol. *R16-61 C ay, jas ku'an pa xela. %mor ay, jas ku'an pa xela. %eng %spa ay, que hace en xela. Ch e loqo le chocolata. = xekiloq'o le chocolate. %mor *x-0-*e-*ki/loq'-o le chocolate. %eng %spa fueron a comprar chocolate. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P jas upatan le chocolat. %mor jas upatan le chocolat. %eng %spa para que sirve el chocolate. Ch rech axton. = rech al Ton. %mor rech al Ton. %eng %spa es de Antonia. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ch chinta. = tienta. %mor tienta. %eng %spa tienda. P a katij ku'at? %mor a katij ku'at? %eng %spa y toma ud. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a katij k'ut? %mor a katij k'ut? %eng %spa y lo tomas. Ch le chocolat. = le chocolat. %mor le chocolat. %eng %spa el chocolate. P je. %mor je. %eng %spa si. E mos e mintala. %mor mos e mintala. %eng Ch tij in chocolat tah. = kintij in le chocolata. %mor *k-0-*in/tij in *le chocolata. %eng %spa yo tomo el chocolate. P je. %mor je. %eng %spa si. C ma katij ta le chocolat. %mor ma katij ta le chocolat. %eng %spa yo tomo el chocolate. Ch tij taj cha puta parexka cha. = ma kintij taj cha puru pareska cha. %mor *ma *k-0-*in/tij ta-j /cha puru pareska /cha. %eng %spa no lo como dice, solo fresco. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. P katin kasaj b'ik? al Chay? %mor katin kasaj b'ik? al Chay? %eng %spa te voy a bajar Ros. C al Chay, ah. %mor al Chay, ah. %eng %spa Ros, ah. Ch chix, chixa chixa. = chix, chixa chixa. %mor chix, chixa chixa. %eng %spa Ch Rat mierda, xa ma tajin ka'ano. = Rat mierda, xa ma tajin ka'ano. %mor Rat mierda, xa ma /tajin k-0-a/b'an-o. %eng %spa mierda, porque no lo estas haciendo. Ch che ya la chale cha. = kinya la chare cha. %mor *k-0-*in/ya' la chi-r-e /cha. %eng %spa le voy a dar dice. Ch al Talin ay. = lal Talin. %mor lal Talin. %eng %spa Catarina. *R16-62 E kaqaqaj na. %mor kaqaqaj na. %eng %spa lo prestamos. Ch ay chix. = ay chix. %mor ay chix. %eng %spa ay chix. Rat ... %mor ... %eng %spa ..... C nk'ota chik. %mor nk'ota chik. %eng %spa ya no hay. P lawilaa, k'o inaj me'sa al Chay. %mor lawilaa, k'o inaj me'sa al Chay. %eng %spa venga a ver, hay un gatito Ros. Ch m. = m. %mor m. %eng %spa m. Ch k'o chike lutux. = k'o chike lutux. %mor /k'o: chik e le u-tux. %eng %spa ya tiene reto¤o. P yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. E y le naj wechee. %mor y le naj wechee. %eng %spa el mio. Ch ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. E enaj a wiwi leh al Chay. %mor enaj a wiwi leh al Chay. %eng %spa el gatito. Ch m, pich alaj awiwa. = le jun perich alaj awiwa. %mor le jun perich alaj awiwa. %eng %spa tu gatito peque¤o. P jawi k'u wi lawivo le. %mor jawi k'u wi lawivo le. %eng %spa donde esta, lo ves. Ch k'o taqa leh. = k'o jetaqa le. %mor /k'o: jetaqa le. %eng %spa esta por alli. P no, le naj mero awiwo. %mor no, le naj mero awiwo. %eng %spa no, tu mero gatito. Ch no, k'o taj. = no, k'o taj. %mor no, /k'o: ta-j. %eng %spa no, no hay. P jawi xe wi. %mor jawi xe wi. %eng %spa donde se fue. E sus taqe. %mor sus taqe. %eng %spa Jesus. P jawi xe wi? %mor jawi xe wi? %eng %spa donde se fue? Ch taq wach. = k'o kuk' taq e watz. %mor /*k'o: *k-*uk' taq *e w-atz. %eng %spa no hay. R Emilia. %mor Emilia. %eng %spa Emilio. Ch kuk' al wix. = k'o kuk' al Wisi. %mor /*k'o: k-uk' al Wisi. %eng %spa esta con Luisa. R oj, a Milio, oj. %mor oj, a Milio, oj. %eng %spa Emilio, tos. E jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. R ruk' qatat, jat. %mor ruk' qatat, jat. %eng %spa con nuestro papa, anda. Ch no, lee nu turax leh. = le nuturas le. %mor le nuturas le. %eng %spa mi durazno. *R16-63 P ay, xa rax. %mor ay, xa rax. %eng %spa es verde. C xa rax, ma chap taj. %mor xa rax, ma chap taj. %eng %spa es verde, no lo agarras. Ch no. = no. %mor no. %eng %spa no. R xa kab'ij che lal Talin. %mor xa kab'ij che lal Talin. %eng %spa solo le dices a Catarina. R kimb'e xelaju, tzij. %mor kimb'e xelaju, tzij. %eng %spa me voy a Xela, de veras. Ch no, mal le nutura'x. = chamal le nuturaz. %mor no, *ch-0-*a/mal le nu-tura's. %eng %spa dame mi durazno. Rat ma kawaj taj, qana. %mor ma kawaj taj, qana. %eng %spa no lo quieres, espera. Rat kinya le kej chuwa la nan. %mor kinya le kej chuwa la nan. %eng %spa doy el caballo a tu mama. P ja. %mor ja. %eng %spa que. R a k'o pa le nunan chila. %mor a k'o pa le nunan chila. %eng %spa acaso esta mi mama por alli. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. E ka koj ta kimb'ij chare. %mor ka koj ta kimb'ij chare. %eng %spa no le hagas caso, le digo. C al Chay. %mor al Chay. %eng %spa Ros. Ch turax. = turaz. %mor turaz. %eng %spa durazno. Rat karaj le cuenta, ma karaj ta. %mor karaj le cuenta, ma karaj ta. %eng %spa quiere la cosa, no quiere. Rat le Milio le. %mor le Milio le. %eng %spa Emilio. Ch Juan, chup luq'ab' le pom. = lal Juan kach'up luq'ab' la chapom. %mor *le *al Juan *k-0-*a/ch'up le u-q'ab' la chi-a-pom. %eng %spa R ... %mor ... %eng %spa ... P la jat k'an b'a, al Chay. %mor la jat k'an b'a, al Chay. %eng %spa sos muy bravo Ros. C at k'an. %mor at k'an. %eng %spa sos brava. P k'an. %mor k'an. %eng %spa brava. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. P jasche kach'ay inaj xinul le? %mor jasche kach'ay inaj xinul le? %eng %spa porque pegas esa ladinista. C jas le. %mor jas le. %eng %spa que el. P kate kula pa che b'ay, b'ay. %mor kate kula pa che b'ay, b'ay. %eng %spa te vas a la carcel, vaya, vaya. P saj kut, al Chay kink'am b'i'in. %mor saj kut, al Chay kink'am b'i'in. %eng %spa venga pues Ros, yo lo voy a llevar. *R16-64 P enaj taq awetz'ab'al, a utz? %mor enaj taq awetz'ab'al, a utz? %eng %spa tus juguetes, esta bien? P al Chay, al Chaya, a utz. %mor al Chay, al Chaya, a utz. %eng %spa Ros, Ros, si esta bien. P kink'am b'ik? %mor kink'am b'ik? %eng %spa lo voy a llevar. C chab'ij che alu', a k'an, at k'an. %mor chab'ij che alu', a k'an, at k'an. %eng %spa digale a Pedro, es brava, es brava. C jawi k'owi le al Chay? %mor jawi k'owi le al Chay? %eng %spa donde esta Ros. C jawi k'owi? nk'o ta chuwa leja. %mor jawi k'owi? nk'o ta chuwa leja. %eng %spa donde esta, no esta en el patio. C ay, k'o chiri. %mor ay, k'o chiri. %eng %spa ay, esta aqui. P al Chay le kasutinikee lee. %mor al Chay le kasutinikee lee. %eng %spa da vueltas Ros. C ah, nk'ota le jun. %mor ah, nk'ota le jun. %eng %spa no esta el uno. P al Chay, le chawilampe le. %mor al Chay, le chawilampe le. %eng %spa Ros ese, mira ve. P le ku'ano le. %mor le ku'ano le. %eng %spa lo hace. Ch ay, kaqe. = ay, kaqe. %mor ay, kaqe. %eng %spa Ch puro pa domingo. = puro pa domingo. %mor puro pa domingo. %eng %spa en los domingos. P le, ta saj k'u jewa. %mor le, ta saj k'u jewa. %eng %spa venga por aca. E ri chakalo b'i warali cha. %mor ri chakalo b'i warali cha. %eng %spa guardalo aqui dice. P chamampeloqe, kaya chupam. %mor chamampeloqe, kaya chupam. %eng %spa traigalo, lo pones adentro. P enaj cuenta ri, al Chay. %mor enaj cuenta ri, al Chay. %eng %spa de esto, Ros. P al Chay, chamam peloq. %mor al Chay, chamam peloq. %eng %spa Ros, traigalo chama ku la le nime. P traiga el grande. %mor traiga el grande. %eng E chama, pe le jun nim. %mor chama, pe le jun nim. %eng %spa traiga el grande. Ch kaliman. = kaliman. %mor kaliman. %eng %spa kaliman. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. P chaya le, pele k'o linaj wich'. %mor chaya le, pele k'o linaj wich'. %eng %spa da el, mira esta el peque¤o. P chupam e, le wilampee le. %mor chupam e, le wilampee le. %eng %spa adentro, mira. C k'o le jun chikop, chupam ah jas. %mor k'o le jun chikop, chupam ah jas. %eng %spa esta el animal adentro, ah, que. C uwach le chikop? %mor uwach le chikop? %eng %spa clase de animal? Ch pele, jun mamix, k'otaj chipok. = pa le jun mame n k'o: ta le chikop. %mor pa le jun mame *n /k'o: ta-!j *le chikop. %eng %spa en el grande, no esta el animal. *xk'is le R-16