C(CRU nacimiento 20-4-2003; edad 2;11.20) M(papá de CRU) L(mamá de CRU) A(na-investigadora) D(hermano) J(hermana) X(hermana) F(hermana) X(tra) + MC100406 Olympus + transcripción y traducción de audio. + transcripción de Sheny Ortíz García. + fecha de nacimiento: 20 de abril de 2003 + de gabación: 10 de abril de 2006. + Lugar de grabación: barrio El Limar, San Ildefonso Ixtahuacán. + Contexto: La grabación se hizo mientra la niña oservava figuras en un libro con + su hermana, su mamá. + ella confundió el caballo con el cerdo, le dice kuch-cerdo al caballo-chej. + ella confundió el perro con el pollito, le dice b'ich-pollito al perro-tx'yan. + ella confundió el caballo con el camello, le dice comeyo=camello al caballo-chej + ella confundió el ayote con la lima, le dice lim-lima al ayote-k'um. + ella confundió la culebra con la lombriz, le dice chu'=xhuq'=lombriz a la culebra-lob'aj + Lita, así llama Cruz a su tía que se llama Paulita=Paula. + la niña le dice Liy-María a Ana investigadora. + la niña entre sus oraciones menciona xa'xin que es el nombre de un árbol en mam, + que da frutos de color verde como el ejote, tiene semillas y se puede comer. C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. C boo. = woo. %mor woo. %eng %spa sapo. J myaa woo jal. %mor nyaa woo jal. %eng %spa no es sapo. C a cha kiya. = a ti ch'laaj. %mor a ti ch'laaj. %eng %spa es iguana. J ch'laaj ja. %mor ch'laaj ja. %eng %spa es iguana. J sa be tiila tqal jal. %mor saber tiila tqal jal. %eng %spa saber que es. C ch'laa. = ch'laaj. %mor ch'laaj. %eng %spa iguana. J nyaa ch'laaj jal tiila tqal jal. %mor nyaa ch'laaj jal tiila tqal jal. %eng %spa no es iguana saber que es. J yana ti tal lu ki? %mor yana ti tal lu ki? %eng %spa éste pequeño es yana? C 'u ma w'aaaaaa. = uy mal wakxh. %mor uy mal wakxh. %eng %spa uy esa vaca. C 'aa ten tu'n jH. = kyjaa ten tu'n jal. %mor kyjaa ten tu'n jal. %eng %spa así dice. A kyjaa ten tu'n jal? %mor kyjaa ten tu'n jal? %eng %spa así dice? C chajh lo te. = tzaja lol te. %mor tzaja lol te. %eng %spa vení a ver. A yek'anx juntl 'el tza'n ten tu'n jal. %mor yek'anx juntl 'el tza'n ten tu'n jal. %eng %spa mostra otra vez como hace ese. L tqal jal jo ntxu'. %mor tqal jal jo ntxu'. %eng %spa que es eso mamita? L 'o ti tqal jal xkub' tki'na? %mor 'o ti tqal jal xkub' tki'na? %eng %spa oh que fue lo que miraste? C neja ma colachon ki. = neja mal corazón ki. %mor neja mal corazón ki. %eng %spa esperate esa figura de corazón ve. C ala... = ala... %mor ala... %eng %spa ala... C ka ti ki chi ch'i tee. = tqal ti kin chi ch'in tee. %mor tqal ti kin chi ch'in tee. %eng %spa qué es eso dice usted. L tal estrella ti ajo txuu. %mor tal estrella ti ajo txuuya. %eng %spa mamita esa es estrellita. J an tal estrella jal. %mor an tal estrella jal. %eng %spa han es estrellita. J tal che'w b'ixh. %mor tal che'w b'ixh. %eng %spa es estrellita. C tijH. = tijH. %mor ti'j. %eng %spa en... J y'u tal che'w b'ixh. %mor y'u tal che'w b'ixh. %eng %spa be es estrallita. C 'a ma mal kuch ma mal. = kinxa mal kuch ki. %mor kinxa mal kuch ki. %eng %spa mira ese cerdo ve. J b'aqa kuch jal. %mor b'aqa kuch jal. %eng %spa caso es cerdo. C kalchi piyaa. = tqaltzan tb'i jal. %mor tqaltzan tb'i jal. %eng %spa cómo se llama. J chej. %mor chej. %eng %spa caballo. C chejH. = chej. %mor chej. %eng %spa caballo. J joo. %mor joo. %eng %spa sí. J tqaltzan mal tal lu ki? %mor tqaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C mal 'ox ki. = mal jos ki. %mor mal jos ki. %eng %spa ese huevo ve. J b'aqa jos jal. %mor b'aqa jos jal. %eng %spa caso es huevo. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? C kalchi pia? = tqaltzan tb'i jal? %mor tqaltzan tb'i jal? %eng %spa entónces cómo se llama? J (). %mor (). %eng %spa (). J kaltzan? %mor tqaltzan? %eng %spa qué es? L chu q'amanx tb'i te txin tqal. %mor chu q'amanx tb'i te txin tqal. %eng %spa dígale a ella su nombre que es. J tqaltzan mal lu ki be. %mor tqaltzan mal lu ki be. %eng %spa que es esto mira. J tqaltzan tb'i mal lu ki? %mor tqaltzan tb'i mal lu ki? %eng %spa cómo se llama esto? C b'ich. = b'ich. %mor b'ich. %eng %spa pollito. J b'aqa b'ich jal? %mor b'aqa b'ich jal? %eng %spa caso es pollito? J txyan jal. %mor tx'yan jal. %eng %spa es perro. C chan. = tx'yan. %mor tx'yan. %eng %spa perro. J yana ti lu ki. %mor yajtzan ti lu ki. %eng %spa y esto? C comayo. = camello. %mor camello. %eng %spa camello. J camello. %mor camello. %eng %spa camello. A camello ti ajo cruz? %mor camello ti ajo cruz? %eng %spa ese es camello Cruz? J b'ix chej. %mor b'ix chej. %eng %spa si es caballo. J chej jal. %mor chej jal. %eng %spa es caballo. C 'uy. = 'uy. %mor 'uy. %eng %spa huy. C mal. = mal. %mor mal. %eng %spa e... C mal ki. = mal ki. %mor mal ki. %eng %spa ese. J tqal ti tal luu nchiy' 'a? %mor tqal ti tal luu nchiky'a? %eng %spa que es esto estoy diciendo. C chej. = chej. %mor chej. %eng %spa caballo. J chej. %mor chej. %eng %spa caballo. C 'ay'. = 'ay'. %mor 'ay'. %eng %spa ay. J yanan ti lu ki? %mor yajtzan ti lu ki? %eng %spa y esto. J yanan ti lu ki? %mor yajtzan ti lu ki? %eng %spa y esto? C lmuch. = lamunch. %mor lamunch. %eng %spa limón. J lamunch. %mor lamunch. %eng %spa limón. J yanan ti lu ki? %mor yajtzan ti lu ki? %eng %spa y esto? C 'al ch' mlal ch' tee. = ti tqal tib'lal chi tee? %mor ti tqal tib'lal chi tee? %eng %spa qué figura es dice usted? J kyixh. %mor kyixh. %eng %spa pescado. C kixh we'. = kyixh nchi weky'. %mor kyixh nchi weky'. %eng %spa yo digo que es pescado. J yanan ti lu kin be. %mor yajtzan ti lu kin be. %eng %spa y esto? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? J kal tb'i ti luu? %mor tqal tb'i ti luu? %eng %spa cómo se llama esto? C lim. = lim. %mor lima. %eng %spa lima. J lim. %mor lima. %eng %spa lima. A k'um tb'i jal. %mor k'um tb'i jal. %eng %spa se llama ayote. C kum. = k'um. %mor k'um. %eng %spa ayote. J yan ti tal lu ki? %mor yajtzan ti tal lu ki? %eng %spa y éste pequeño? C pech. = b'ech. %mor b'ech. %eng %spa flores. J b'echtzan. %mor b'echtzan. %eng %spa claro que es flor. J yanan ti tal lu kin? %mor yajtzan ti tal lu kin? %eng %spa y éste pequeño? C ablal ch' tee. = ti tqal tib'lal jal chi ch'in tee. %mor ti tqal tib'lal jal chi ch'in tee. %eng %spa qué figura tiene dice usted. J kuch. %mor kuch. %eng %spa cerdo. C kuch. = kuch. %mor kuch. %eng %spa cerdo. J jtee kyb'aj ti tal kuch? %mor jtee kyb'aj ti tal kuch? %eng %spa cuantos son los cerditos? C oxh. = ox. %mor ox. %eng %spa tres. J ox. %mor ox. %eng %spa tres. J kab'. %mor kab'. %eng %spa dos. C 'un. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. C ka'. = kab'. %mor kab'. %eng %spa dos. J kab' kyb'aj ti tal kuch. %mor kab' kyb'aj ti tal kuch. %eng %spa los cerditos son dos. J yan ti tal lu ki tqal jal? %mor yajtzan ti tal lu ki tqal jal? %eng %spa y éste pequeño que es? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? J tqal ti tal lu ki? %mor tqal ti tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C bech. = b'ech. %mor b'ech. %eng %spa flor. J t-xaq tze'. %mor t-xaq tze'. %eng %spa hoja de árbol. C jHa chee. = t-xaq tze'. %mor t-xaq tze'. %eng %spa hoja de árbol. J yan ti lun ki be. %mor yajtzan ti lun ki be. %eng %spa y esto? C kale t 'a ch' tee? = ti tqal tib'lal jal chi ch'in tee? %mor ti tqal tib'lal jal chi ch'in tee? %eng %spa qué figura tiene dice usted? J el mora. %mor la mora. %eng %spa la mora. C mola. = mora. %mor mora. %eng %spa mora. C 'al a'. = mal a'. %mor mal a'. %eng %spa el agua. J qal mal luu? %mor qal mal luu? %eng %spa que es esto? C a'. = a'. %mor a'. %eng %spa agua. J yan mal tal lu ki nej. %mor yajtzan mal tal lu ki nej. %eng %spa y esto esperate. J qa mal tal xi'yan lu ki. %mor tqal mal tal xi'yan lu ki. %eng %spa que es esto que va aquí. C ('a ma chaaljH). = ('a ma chaaljH). %mor 'a mal ch'laaj. %eng %spa es el cuatete. J tal wutz jal. %mor tal witz jal. %eng %spa su es cerrito. C ta wucha. = tal wutz jal. %mor tal witz jal. %eng %spa es un cerrito. C ('a taa ma ma chan 'a ta lu ki). = ('a taa ma ma chan 'a ta lu ki). %mor 'a taa mal ch'la'j tzalu ki. %eng %spa por aquí está el cuatete. J tqal mal lu kin kitzchaqa ki. %mor tqal mal lu kin kitzchaqa ki. %eng %spa mira que es esto? C ne, ne, ne, ne, ne. = ne, ne, ne, ne, ne. %mor ne, ne, ne, ne, ne. %eng %spa ne, ne, ne, ne, ne. C ka' mal chan lu ta lu. = kab' mal txan taa lu ki. %mor kab' mal txan taa lu ki. %eng %spa aquí hay dos güisquiles. A b'aqa txan ti ajo Cruz. %mor b'aqa txan ti ajo Cruz. %eng %spa Cruz caso es guisquil ese. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A b'aqa txan ti ki. %mor b'aqa txan ti ki. %eng %spa caso es guisquil ese. J k'um jal. %mor k'um jal. %eng %spa es ayote. C kum jH. = k'um jal. %mor k'um jal. %eng %spa es ayote. A alkye jal. %mor alkye jal. %eng %spa cuál? A aj ti tkub' txlaja ki. %mor aj ti tkub' txlaja ki. %eng %spa ese que está a tu par. C til ki. = ti lu ki. %mor ti lu ki. %eng %spa esto. A joo. %mor joo. %eng %spa sí. J q'oq' jal. %mor q'oq' jal. %eng %spa es chilacayote. A tqal tb'i jal? %mor tqal tb'i jal? %eng %spa cómo se llama? C o'. = q'oq'. %mor q'oq'. %eng %spa chilacayote. A o'. %mor o'. %eng %spa oh. C ka' ma o'. = kab' mal q'oq'. %mor kab' mal q'oq'. %eng %spa dos chilacayotes. A kab' mal q'oq' jajtl jal. %mor kab' mal q'oq' (jajtl jal). %eng %spa dos chilacayotes. A jun jal tku'x tu u'j. %mor jun jal tku'x tu u'j. %eng %spa uno está en el libro. A b'ix jun jal taj ma chii. %mor b'ix jun jal taj ma chii. %eng %spa y uno está allá. J kaltzan mal lu ki? %mor tqaltzan mal lu ki? %eng %spa que es esto? C a'. = q'aq'. %mor q'aq'. %eng %spa fuego. J q'aq'. %mor q'aq'. %eng %spa fuego. J yan mal lu kin beee. %mor yajtzan mal lu kin beee. %eng %spa y esto? C ('nn maaxh chiich kaa taa). = ('nn maaxh chiich kaa taa). %mor ('nn maaxh chiich kaa taa). %eng %spa (). J mal sib' jal. %mor mal sib' jal. %eng %spa es humo. C chi'. = sib' jal. %mor sib' jal. %eng %spa es humo. A kintz chaj kii. %mor kintzchaja kii. %eng %spa mira be. A ti tqal mal lu ki? %mor ti tqal mal lu ki? %eng %spa que es esto? C che. = tze'. %mor tze'. %eng %spa palo. J tze'. %mor tze'. %eng %spa palo. C te. = tze'. %mor tze'. %eng %spa palo. C at ka' ma chee. = at kab' mal tze'. %mor at kab' mal tze'. %eng %spa hay dos palos. J si'. %mor si'. %eng %spa leña. A jan tum at kab' tze'? %mor jantum at kab' tze'? %eng %spa dónde hay dos palos? C Liy kit ki. = Liy kintza ki. %mor Liy kintza ki. %eng %spa María mira ve. A jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? C maa taya chaya. = maa tza'jal jal. %mor maa tz'a'jal jal. %eng %spa ya se regreso. C chaya cha 'al. = qsaqchab'il. %mor qsaqchab'il. %eng %spa nuestro juguete. A jat? %mor jat? %eng %spa dónde está? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa es. C ku' che ta lu ki. = tkub' tutz'e'ya tza lu ki. %mor tkub' tutz'e'ya tza lu ki. %eng %spa sentate aquí. A maj a chin b'el tutz'e'ya atzjo. %mor maj a chin b'el tutz'e'ya atzjo. %eng %spa ahí me voy a sentar? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. A jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? C 'o, 'o. = 'o, 'o. %mor 'o, 'o. %eng %spa oh, oh. A jat jal Cruz chu qo kin tiij. %mor jat jal Cruz chu qo kin tiij. %eng %spa Cruz en dónde está lo miremos. J jan 'o tzaj mal tal tee tal tuya tzaluu Cruz? %mor jan 'o tzaj mal tal tee tal tuya tzaluu Cruz? %eng %spa Cruz dónde trajiste tu collar? J Cruz ja tum 'o tzaj tee mal tal lu ki? %mor Cruz jatum 'o tzaj tee mal tal lu ki? %eng %spa Cruz dónde trajiste esto? C m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ma 'a ki. = kintza mal a' kin. %mor kintza mal a' kin. %eng %spa mira el agua ve. A tqaltzan mal ajo? %mor tqaltzan mal ajo? %eng %spa que es eso? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A qal jal? %mor qal jal? %eng %spa que es? C 'a. = a'. %mor a'. %eng %spa agua. A a'. %mor a'. %eng %spa agua. A tqaltzan mal tal lu ki? %mor tqaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C ka piya ch'i ch'i tee? = tqal tb'i jal chi ch'in tee? %mor tqal tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa como se llama dice usted? A teya nxii nqanaya tqal tb'i jal? %mor teya nxii nqa'nana tqal tb'i jal? %eng %spa a tí te estoy preguntando cómo se llama? C luna. = luna. %mor luna. %eng %spa luna. A b'aqa a ti luna luu? %mor b'aqa a ti luna luu? %eng %spa caso ésta es la luna? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. A tqaltzan ti tajs tzalu ki. %mor tqaltzan ti tajs tzalu ki. %eng %spa que es lo que está aquí? C luna. = luna. %mor luna. %eng %spa luna. A ax luna. %mor ax luna. %eng %spa también es luna. A kykab'al jal. %mor kykab'al jal. %eng %spa los dos. C kal mal lu? = tqal mal luu? %mor tqal mal luu? %eng %spa qué es esto? C chapo ki. = sap woo ki. %mor woo ti ki. %eng %spa ese es sapo. A tqaltzan mal ajo? %mor tqaltzan mal ajo? %eng %spa que es ese? C chapoo. = sap woo. %mor woo. %eng %spa sapo. A sapoo. %mor sapoo. %eng %spa sapo. A woo tb'i jal. %mor woo tb'i jal. %eng %spa se llama sapo. C woojH. = woo jal. %mor woo jal. %eng %spa es sapo. A joo. %mor joo. %eng %spa sí. J sap woo chi b'ixh. %mor sap woo chi b'ixh. %eng %spa sapo dice ella. C (mal malll). = (mal malll). %mor (mal malll). %eng %spa (). C mal yon. = mal avión. %mor mal avión. %eng %spa ese avión. A jat avión? %mor jat avión? %eng %spa dónde está el avión? C 'a taa tal ki. = a taa jal tzaluu ki. %mor a taa jal tzaluu ki. %eng %spa está aquí. J a tal tzaluj luu. %mor a ta' tzalu. %eng %spa aquí está. C taljH. = i tajs juntl jal. %mor i tajs juntl jal. %eng %spa regresemos el otro. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J nyaa taa jal. %mor nyaa taa jal ajo. %eng %spa ahí no está. J 'o. %mor 'o. %eng %spa oh. C 'o. = 'o. %mor 'o. %eng %spa oh. C 'o. = 'o. %mor 'o. %eng %spa oh. C 'o = 'o %mor 'o %eng %spa oh. C jHii. = jHii. %mor jHii. %eng %spa jHii. A tqal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? C a kaljH lu ki. = a taa jal lu ki %mor a taa jal tzlu ki %eng %spa está aquí. J nejch ich tzaj njayo'n ti avión. %mor nejchaja ichaj tzaj njayo'n ti avión. %eng %spa esperate voy a buscar el avión. J jeey ki. %mor jeey ki. %eng %spa ya viste. J tqal mal lu ki. %mor tqal mal lu ki. %eng %spa que es esto. C t'aye. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa véngase. A nn? %mor nn? %eng %spa nn? C chaye. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa véngase. A tzajya. %mor tzajya. %eng %spa véngase. C 'o. = joo. %mor joo. %eng %spa si. A tqal kxel nkiina? %mor tqal kxel nkiina? %eng %spa que voy a mirar? J ola ya nada qa mal avión jaala tu libro. %mor hola ya nada qa mal avión jaala tu libro. %eng %spa hola ahora ya no hay aviones en el libro. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C nech. = nej chaq. %mor nejchaqa. %eng %spa espérate. J per nejchaq. %mor per nejchaqa. %eng %spa pero espera. C nech. = nej chaq. %mor nejchaqa. %eng %spa espérate. C nejHa. = neja. %mor neja. %eng %spa esperate. A qa'nanxa te txin Jwanita. %mor qa'nanxa te txin Jwanita. %eng %spa pregúntale a Juanita. A tqal nb'ant kyu'n naq tal xhnul qa naq. %mor tqal nb'ant kyu'n naq tal xhnul (qa naq). %eng %spa que están haciendo las niñas ladinas. C kiixh. = qi'x tuj juntl. %mor qi'x tuj juntl. %eng %spa pasemos en otro. J tqal nb'ant kyu'n qa naq tal xhnul luu ntxuu? %mor tqal nb'ant kyu'n qa naq tal xhnul luu ntxuu? %eng %spa mamita que están haciendo estas niñas ladinas? J aj qa naq tal lu kin be. %mor aj qa naq tal lu kin be. %eng %spa éstas niñas be. C ma ta nuxh o'. = n'oq' mal tal nu'xh. %mor n'oq' mal tal nu'xh. %eng %spa el bebé está llorando. J tqal nb'ant kyu'n naq tal xhnul lu ki? %mor tqal nb'ant kyu'n naq tal xhnul lu ki? %eng %spa que están haciendo estas niñas ladinas? A tqalpa nb'ate mal tal nu'xh ki Cruz. %mor tqalpa nb'ate mal tal nu'xh ki Cruz. %eng %spa Cruz que está haciendo ese bebé? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? A tqal nb'ate mal tal nu'xh? %mor tqal nb'ate mal tal nu'xh? %eng %spa que está haciendo el bebé? C tal ki. = mal tal lu ki. %mor mal tal lu ki. %eng %spa este ve. A joo. %mor joo. %eng %spa sí. C 'o' mixh. = n'oq' b'ixh. %mor n'oq' b'ixh. %eng %spa ella esta llorando. C tu' chume. = tiij ttxuu ma. %mor tiij ttxuu ma. %eng %spa por su mamá (de él). A n'oq'ma? %mor n'oq' ma? %eng %spa él está llorando. C o' ma ti chuu me. = n'oq'ma tiij ttxuuma. %mor n'oq'ma tiij ttxuuma. %eng %spa él esta llorando por su mamá. A n'oq'ma tii ttxuuma. %mor n'oq' ma tiij ttxuuma. %eng %spa él está llorando por su mamá. C ach ma chume lu ki. = lu naq ttxuuma lu ki. %mor lu naq ttxuu ma lu ki. %eng %spa aquí está la mamá de él. C ache ma chuume. = lu naq ttxuuma lu ki. %mor lu naq ttxuu ma lu ki. %eng %spa aquí está la mamá de él. C ache ma chuume lu ki. = lu naq ttxuuma lu ki. %mor lu naq ttxuu ma lu ki. %eng %spa aquí está la mamá de él. A alkye ttxuuma? %mor alkye ttxuu ma? %eng %spa quién es la mamá de él? C al ki. = a lu kin. %mor a lu kin. %eng %spa ella ve. A a ttxuuma ajo? %mor a ttxuu ma ajo? %eng %spa esa es la mamá de él? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. C 'ache ma nu'xh lu ki. = atzan mal nu'xh lu ki. %mor atzan mal nu'xh lu ki. %eng %spa éste es el bebé. C 'ache ma nu'xh. = atzan mal nu'xh lu ki. %mor atzan mal nu'xh lu ki. %eng %spa este es el bebé. C n''. = n''. %mor n''. %eng %spa n. A yajtzan juntl b'ixh? %mor yajtzan juntl b'ixh? %eng %spa y la otra? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. C 'a mal manxh. = a mal tman b'ixh. %mor a mal tman b'ixh. %eng %spa es el papá de ella. A altzan kye tman b'ixh? %mor altzan kye tman b'ixh? %eng %spa quién es el papá de ella? A jat? %mor jat? %eng %spa dónde está? A a tman b'ixh ajo? %mor a tman b'ixh ajo? %eng %spa ese es el papá de ella? C 'aa a chin. = atzan. %mor atzan. %eng %spa si. C ma nu'xh ki. = mal nu'xh ki. %mor mal nu'xh ki. %eng %spa ese bebé. C ka'l mal nu'xh. = kab' mal nu'xh. %mor kab' mal nu'xh. %eng %spa dos bebés. J altzan kye t-txuu mal nu'xh lu ki? %mor altzan kye t-txuu mal nu'xh lu ki? %eng %spa quién es la mamá de éste bebé? C ke. = alkye qa. %mor alkye qa. %eng %spa quienes son. J alkye t-txuu mal tal nu'xh. %mor alkye t-txuu mal tal nu'xh. %eng %spa quién es la mamá del bebé? C (a we wu at tu chajH). = (a we wu at tu chajH). %mor (a we wu at tu chajH). %eng %spa (). C chajH lo te. = tzaja lol te. %mor tzaja lol te. %eng %spa veni a ver. C ya o'kxh. = ya o'kx. %mor ya o'kx. %eng %spa ya solo. J 'ay nq'ab'a. %mor 'ay nq'ab'a. %eng %spa ay mi mano. C ya o'kxh ki. = ya o'kx. %mor ya o'kx. %eng %spa ya solo. J b'aqa o'kx. %mor b'aqa o'kx ajo. %eng %spa caso solo eso. C nek. = neja. %mor neja. %eng %spa esperate. J nyaa atx mast jal taa lu kin be. %mor nyaa atx mast jal taa lu kin be. %eng %spa si aquí hay más. A b'aqa maa b'a tki'n jal? %mor b'aqa maa b'a tki'n jal? %eng %spa ya miraste todo? J kinchj maatz b'a tki'na tqal qa ti luu. %mor kinchaja, maatz b'a tki'na tqal qa ti luu. %eng %spa mira, ya viste que son estos. J kin ve qal mal tal luu? %mor kin be qal mal tal luu? %eng %spa mira que es éste pequeño? C kal ma ma chu' tu tele. = at mal xhuq' n-netz tu tele. %mor at mal xhuq' n-netz tu tele. %eng %spa la lombriz sale en la televisión. A at mal xhuq' tu tele. %mor at mal xhuq' tu tele. %eng %spa hay lombriz en la televisión. C bak neejH. = b'aqa nee jal. %mor b'aqa nee jal. %eng %spa es grandote. A matij jal? %mor matij jal? %eng %spa es grande? L b'aqa xhuq' Cruz. %mor b'aqa xhuq' Cruz. %eng %spa Cruz caso es lombriz? C papa ki. = papá kin. %mor papá kin. %eng %spa mi papá. L Cruz %mor Cruz %eng %spa Cruz. L luz b'aqa xhuq' ti n-netz tu tele. %mor luz b'aqa xhuq' ti n-netz tu tele. %eng %spa Cruz caso es lombríz lo que está saliendo en la televisión. L lob'aj jal chIkiya te txin Ana. %mor lob'aj jal chIkiya te txin Ana. %eng %spa es culebra dígale a Ana. C ma pa. = lob'aj. %mor lob'aj. %eng %spa culebra. A lob'aj jal %mor lob'aj jal %eng %spa es culebra. C chaye lo te ma pajH. = tzaja lol te mal lob'aj. %mor tzaja lol te mal lob'aj. %eng %spa ven a ver la culebra. J kyjaa jal ikytzan mal lu kin. %mor kyjaa jal ikytzan mal lu kin. %eng %spa es así como esto. C lopa. = lob'aj. %mor lob'aj. %eng %spa culebra. A maa wil jal. %mor maa wil jal. %eng %spa ya lo miré. J qal mal tal lu kin be. %mor qal mal tal lu kin be. %eng %spa que es éste pequeño? C ma lapap. = mal jirafa. %mor mal jirafa. %eng %spa esa jirafa. J qal mal tal lu ki? %mor qal mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C lapa. = jirafa. %mor jirafa. %eng %spa jurafa. J jirafa jal. %mor jirafa jal. %eng %spa es jirafa. J tal uk' jal. %mor tal uk' jal. %eng %spa es piojito. C neee. = neja. %mor neja. %eng %spa espérate. C ne. = neja. %mor neja. %eng %spa espérate. C ne. = neja. %mor neja. %eng %spa espérate. C ti kalap. = ti jirafa. %mor ti jirafa. %eng %spa la jirafa. J pe per mi'n lab'tz pues. %mor pe per mi'n lab'ta pues. %eng %spa pero no molestes. J tqal mal lu kin be? %mor tqal mal lu kin be? %eng %spa que es esto? C tibulon. = tiburon. %mor tiburon. %eng %spa tiburón. J b'aqa tiburon jal. %mor b'aqa tiburon jal. %eng %spa caso es tiburón. J xwotz' jal. %mor xwotz' jal. %eng %spa es murcielago. C woch'a. = xwotz' jal. %mor xwotz' jal. %eng %spa es murcielago. J yan mal lu ki. %mor yajtzan mal lu ki. %eng %spa y esto. C 'o chi chaana ma mono. = i txii cho'na tu'n mal mono. %mor i txii cho'na tu'n mal mono. %eng %spa te va comer el mono. J tqaltzan ma ta lu ki be? %mor tqaltzan mal tal lu ki be? %eng %spa que es éste pequeño? C palilete. = barrilete. %mor barrilete. %eng %spa barrilete. C mal mal ki. = mal kin. %mor mal kin. %eng %spa ese ve. J k'utz mal lu kin be. %mor k'utz mal lu kin be. %eng %spa éste es zopilote. C kuch. = k'utz. %mor k'utz. %eng %spa zopilote. C ka' ma kuch. = kab' mal k'utz. %mor kab' mal k'utz. %eng %spa hay dos zopilotes. J yan tal lu ki? %mor yajtzan tal lu ki? %eng %spa y éste pequeño? J naq tal chinkutz'. %mor naq tal chinkutz'. %eng %spa el gorrioncito. C ch'ikuch'. = chinkutz'. %mor chinkutz'. %eng %spa gorrioncito. J tzanpa? %mor tzanpa? %eng %spa cómo? C chik'uch'. = chinkutz'. %mor chinkutz'. %eng %spa gorrioncito. J naq tal tal. %mor naq tal tal. %eng %spa el pequeño... C tu kuch'. = chinkutz'. %mor chinkutz'. %eng %spa gorrioncito. J naq tal tol ki tzanka kyjaa ten tb'i jal. %mor naq tal tol ki tzanka kyjaa ten tb'i jal. %eng %spa mira el (tol) parece que así se llama. J kinchaj ki nej. %mor kintzchaja ki nej. %eng %spa mira be. J tal tol b'ixh. %mor tal tol b'ixh. %eng %spa es (tol). J xhin ti tal lu ki. %mor xhin ti tal lu ki. %eng %spa éste pequeño es tecolote. C chin. = xhin. %mor xhin. %eng %spa tecolote. J qaltz tb'i ti tal lu ki? %mor qaltz tb'i ti tal lu ki? %eng %spa cómo se llama éste pequeño? C ne, ne, ne. = neja, neja, neja. %mor neja, neja, neja. %eng %spa esperate, esperate, esperate. J mal tal tol ki. %mor mal tal tol ki. %eng %spa ahí está el (tol). J jat jan tkub' mal tal tol? %mor jat jatum tkub' mal tal tol? %eng %spa en dónde está el (tol)? C ki ma neey. = kinxa qa mal neel. %mor kinxa qa mal neel. %eng %spa mira las ovejas. C mal uk'. = mal uk'. %mor mal uk'. %eng %spa el piojo. C (ka wich'). = (ka wich'). %mor (ka wich'). %eng %spa (). C (ch'i wey'). = (ch'i wey'). %mor ch'i weky'. %eng %spa un mi poquito. J chuch q'amantz tb'i jal. %mor chuchaq q'amantz tb'i jal. %eng %spa diga el nombre de ese. C 'ay, 'ay, 'ay, 'aay'. = 'ay, 'ay, 'ay, 'aay'. %mor 'ay, 'ay, 'ay, 'aay'. %eng %spa ay, 'ay, 'ay, 'aay'. C jHa? = jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? J tqal tb'i jal. %mor tqal tb'i jal. %eng %spa cómo se llama. C tibolon. = tiburon. %mor tiburon. %eng %spa tiburón. C 'ochi choon ka ma mal puch. = nxi tcho'n jal mal kuch. %mor nxi tcho'n jal mal kuch. %eng %spa se va comer el cerdo. J tiburon. %mor tiburon. %eng %spa tiburón. C ma kuch. = mal kuch. %mor mal kuch. %eng %spa ese cerdo. J b'aqa at jun tiburon iky kin ikyjo. %mor b'aqa at jun tiburon iky kin ikyjo. %eng %spa caso hay un tiburón así como ese. C kuch chi'. = kuch janl nchiky'a. %mor kuch jal nchiky'a. %eng %spa cerdo te digo. J kyixh jal. %mor kyixh jal. %eng %spa es pescado. C kixh. = kyixh. %mor kyixh. %eng %spa pescado. C 'ok che choon ka ma kuch. = kxel tcho'n jal mal kuch. %mor kxel tcho'n jal mal kuch. %eng %spa se va comer el cerdo. J qal mal tal lu ki nchiky' tey' 'a? %mor qal mal tal lu ki nchiky'a teya? %eng %spa que es esto te estoy diciendo? C 'ok che choon ka ma kuch. = kxel tcho'n jal mal kuch. %mor kxel tcho'n jal mal kuch. %eng %spa se va comer el cerdo. J ok xel tcho'n jal mal kuch? %mor ok xel tcho'n jal mal kuch? %eng %spa sí se va a comer el cerdo? J jattzan mal kuch? %mor jattzan mal kuch? %eng %spa dónde está el cerdo? C ' n'. = ' n'. %mor ' n'. %eng %spa n'. C ma mal. = ma mal. %mor mal, mal. %eng %spa el, el... J ki mal tal lu ki. %mor ki mal tal lu ki. %eng %spa aquí está éste pequeño. C (mal kuulk). = (mal kuulk). %mor (mal kuulk). %eng %spa (). C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. C ne. = neja. %mor neja. %eng %spa esperate. J qal mal lu ki? %mor qal mal lu ki? %eng %spa que es esto? C n? = n? %mor n? %eng %spa n? C kalp ch' ch'i tee. = tqal tb'i jal chi ch'in tee. %mor tqal tb'i jal chi ch'in tee. %eng %spa cómo se llama dice usted. J chmeky'. %mor chmeky'. %eng %spa jolote. C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. J tqaltzan tb'i jal chi ch'in tee? %mor tqaltzan tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa cómo se para dice usted? C ka ka 'ala. = ka ka 'ala. %mor (ka ka) 'ala. %eng %spa 'ala! J a mal t-txuu luu. %mor a mal t-txuu luu. %eng %spa ésta es la mamá. J a mal tal kyal jal luu. %mor a mal tal kyal jal luu. %eng %spa estos son sus hijos. C ('a ka' ma tal kala). = ('a ka' ma tal kala). %mor 'a kab' mal tal kyal jal. %eng %spa son sus dos hijos. J qaltzan tb'i jal? %mor qaltzan tb'i jal? %eng %spa cómo se llama? C ta kayin. = tal Calin. %mor tal Calin. %eng %spa Calin. J tal Calin. %mor tal Calin. %eng %spa Calin. C tal 'a calo. = tal carro. %mor tal carro. %eng %spa carrito. J tal neel kyb'i jal. %mor tal neel kyb'i jal. %eng %spa se llaman ovejitas. C ta neel. = tal neel. %mor tal neel. %eng %spa ovejitas. C ta neel. = tal neel. %mor tal neel. %eng %spa ovejitas. C ta neel. = tal neel. %mor tal neel. %eng %spa ovejitas. J kal mal tal luu. %mor tqal mal tal luu. %eng %spa que es esto? J tqaltzan mal tal luu? %mor tqaltzan mal tal luu? %eng %spa que es éste pequeño? C ka cheel. = tal chej. %mor tal chej. %eng %spa caballito. J tal chej. %mor tal chej. %eng %spa caballito. C 'aka 'a xha ti 'ixh. = jak qo jax tib'j b'ixh. %mor jak qo jax tib'j b'ixh. %eng %spa nos podemos subir encima. + 10:00 C ma pato = ma pato %mor mal pato %eng %spa ese pato. C mal, mal, mal pato mak nee jal tu tele. = netz mal pato tuj tele. %mor netz mal pato tuj tele. %eng %spa el lpato sale en la televisión. J qaltzan mal luu? %mor qaltzan mal luu? %eng %spa que es esto? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? J qal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? C at ma ka che ma chech tu tela mak nee 'a. = at mal chej n-netz tu tele b'aqa nee jal. %mor at mal chej n-netz tu tele b'aqa nee jal. %eng %spa sale un caballo grandote en la televisión. J 'n. %mor 'n. %eng %spa n. C mal ki nada checha tu tele. = ntii n-netz mal ki tu tele. %mor ntii n-netz mal ki tu tele. %eng %spa este no sale en la televisión. J at jal netz tu tele. %mor at jal netz tu tele. %eng %spa sale en la televisión. J tza'n kin jal n-netz jal tu tele? %mor tza'n kin jal n-netz jal tu tele? %eng %spa cómo es cuando sale en la televisión? C yaa 'a tu 'a mal ki. = nyaa tuk'al jal mal ki. %mor nyaa tuk'al jal mal ki. %eng %spa ese no es su compañero. A nyaa tuk'al jal mal ajo. %mor nyaa tuk'al jal mal ajo. %eng %spa ese no es su compañero. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. A 'a. %mor 'a. %eng %spa sí? C 'a chi. = atzan. %mor atzan. %eng %spa claro que si. C 'a tu 'a ma. = a mal tuk'al jal. %mor a mal tuk'al jal. %eng %spa es su compañero. J ki jun mal wakxh. %mor ki jun mal wakxh. %eng %spa ahí está una vaca. J mal wakxh. %mor mal wakxh. %eng %spa la vaca. C ('a tu' mal ki be tom ch'o). = ('a tu' mal ki be tom ch'o). %mor ('a tu' mal ki be tom ch'o). %eng %spa (). J mal chej lu ki. %mor mal chej lu ki. %eng %spa aquí está el caballo. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C ma ta b'ich'a. = mal tal mi'tz'. %mor mal tal mi'tz'. %eng %spa ese pequeñito. A tal mitz' ja. %mor tal mitz' ja. %eng %spa es pequeño. C mal ma til pato. = mal pato. %mor mal pato. %eng %spa ese pato. J kintz mal wakxh. %mor kintz mal wakxh. %eng %spa mira la vaca. J mal wakxh. %mor mal wakxh. %eng %spa la vaca. C mal ey'. = mal eky'. %mor mal eky'. %eng %spa ese pollo. J jtee mal wakxh? %mor jtee mal wakxh? %eng %spa cuantas vacas son? C o'ky'. = oy'. %mor oy'. %eng %spa qué? J jtee mal wakxh? %mor jtee mal wakxh? %eng %spa cuantas vacas son? C oxh. = ox. %mor ox. %eng %spa tres. J ka'. %mor kab'. %eng %spa dos. A maa tzaj mal wat tuj twutz naq wani. %mor maa tzaj mal wat tuj twitz naq wani. %eng %spa a Juana ya le dio sueño. J jtee kyb'aj ti chej? %mor jtee kyb'aj ti chej? %eng %spa cuantos caballos son? C 'ay yay 'ay 'ay. = 'ay yay 'ay 'ay. %mor 'ay yay 'ay 'ay. %eng %spa 'ay yay 'ay 'ay. C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? C ma pul. = mal teléfono. %mor mal teléfono. %eng %spa ese teléfono. J mal telefono sera. %mor mal telefono sera. %eng %spa ese teléfono sera. C ma ko pe. = ma ko pe. %mor mal kafe. %eng %spa el café. J baya ti til ni tal tlus ch'in rojo kin maa ku'x tyupana. %mor baya titil ni tal tlus ch'in rojo kin maa ku'x tyupana. %eng %spa vaya porque apagaste su luz de color rojo. J Ana tza'n nk'ant juntl 'el ti tal tlus jal. %mor Ana tza'n nk'ant juntl 'el ti tal tlus jal. %eng %spa Ana cómo se enciendo otra vez su luz. J maa ku'x tyupan naq Cruz jal. %mor maa ku'x tyupan naq Cruz jal. %eng %spa Cruz ya lo apago. J xku'x tb'etz ja. %mor xku'x b'etz' jal. %eng %spa a presionó. J yup saj tu'n jal. %mor yup saj tu'n jal. %eng %spa y lo apagó. C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. C kaye lo te. = tzaja lol te. %mor tzaja lol te. %eng %spa ven a verlo. C Liy. = María. %mor María. %eng %spa María. C a'. = a'. %mor a'. %eng %spa agua. J uy 'al 'e mal sandiy tokx ki? %mor uy 'al 'e mal sandiy tokx ki? %eng %spa huy de quién es esa sandía que está allá? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? J te mal Daniel jal? %mor te mal Daniel jal? %eng %spa es de Daniel? J mami weno te mal Daniel jal? %mor mami weno te mal Daniel jal? %eng %spa mami es de Daniel? J altzan 'e jal? %mor altzan 'e jal? %eng %spa de quién es? J te txin Cruz. %mor te txin Cruz. %eng %spa es de Cruz. C yaa. = nyaa. %mor nyaa. %eng %spa no. C ma pa we' = nyaa ma b'aj weky'. %mor nyaa, ma b'aj weky'. %eng %spa no, ya comi el mío. J titzan ti. %mor titzan ten... %eng %spa porque... J nejch. %mor nejchaja. %eng %spa espérate. J kin b'ixh. %mor kin b'ixh. %eng %spa mira ella. A teya sandiy cruz. %mor teya sandiy cruz. %eng %spa Cruz la sadía es suya? C yaa. = nyaa. %mor nyaa. %eng %spa no. A al 'e jal? %mor al 'e jal? %eng %spa de quién es? C ma pa wu. = maa b'ay weky'. %mor maa b'ay weky'. %eng %spa ya comí el mío. A maa b'aj tee? %mor maa b'aj tee? %eng %spa ya comiste el tuyo? J kin be. %mor kin be. %eng %spa mira be. A maa b'aj tee kyaqil? %mor maa b'aj tee kyaqil? %eng %spa ya comiste todo? C maachan. = maatzan. %mor maatzan. %eng %spa claro que si. A altzan e mal sandiy xkyaj? %mor altzan e mal sandiy xkyaj? %eng %spa de quién es la sandía que se quedo? A qal mal tok tii tq'ab'a ajo Cruz? %mor qal mal tok tiij tq'ab'a ajo Cruz? %eng %spa Cruz que es lo que está en esa tu mano? C chik'. = chiky'. %mor chiky'. %eng %spa sangre. A chiky' jal? %mor chiky' jal? %eng %spa es sangre? A al u'n? %mor al u'n? %eng %spa por quién? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A alpa u'n jal? %mor alpa u'n jal? %eng %spa por quién fue? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A jat jat ch'in nkib'ila mal ch'iky' tii tq'ab'a. %mor jat jat ch'in nkib'ila mal ch'iky' tiij tq'ab'a. %eng %spa quiero ver la sangre que esá en tu mano. C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. A q'i'n jaw ch'int tal tq'ab' tkamixha. %mor q'i'n jaw ch'int tal tq'ab' tkamixha. %eng %spa levanta otro poquito la manga de tu blusa. A altzan u'n chiky' tii tq'ab'a? %mor altzan u'n chiky' tiij tq'ab'a? %eng %spa quién lastimo tu mano? C tu'n ma libo. = tu'n mal libro. %mor tu'n mal libro. %eng %spa fur el libro. A tu'n mal libro. %mor tu'n mal libro. %eng %spa fue el libro. A maj tu'n mal libro ma tzaj chiky' tii tq'ab'a. %mor maj tu'n mal libro ma tzaj chiky' tii tq'ab'a. %eng %spa la sangre que sale de tu mano es por el libro? C ya tita. = yan ntiit jal. %mor yan ntiit jal. %eng %spa ya no hay. A jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C ya tita. = yan ntiit jal. %mor yan ntiit jal. %eng %spa ya no hay. A ntii ta'w. %mor ntii ta'w. %eng %spa no duele? C 'acha ki. = atx jal kin. %mor atx jal kin. %eng %spa todavía hay ve. A at ta'w jal? %mor at ta'w jal? %eng %spa duele? C lala. = nada. %mor nada. %eng %spa nada. A nada. %mor nada. %eng %spa nada. J jayaa ti tal tyoxha ti tal tib'lal tal kuch. %mor jayontz ti tal tyoxha ti tal tib'lal tal kuch. %eng %spa busca tu juguete figura de cerdo. J jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? C 'a ta tum taa we' wuu. = atla jan tum taa jal wuuna. %mor atla jatum taa jal wuuna. %eng %spa saber en dónde lo tengo. C 'a taa tal ki. = a taa jal tzaluu ki. %mor a taa jal tzaluu ki. %eng %spa aquí esta ve. C tal ki be. = tzaluu ki ve. %mor tzaluu ki ve. %eng %spa aquí ve. J qaltz q'an ti tal ajo? %mor qaltz q'an ti tal ajo? %eng %spa que es ese pequeño? C 'at 'a mal tal kuch. = a mal tal kuch. %mor a mal tal kuch. %eng %spa es el cochito. J ma ta kuch. %mor mal tal kuch. %eng %spa el cerdito. C 'i. = 'i. %mor 'i. %eng %spa ih. A kukx tk'ant ti kin Cruz? %mor kukx tk'ant ti kin Cruz? %eng %spa Cruz ese todavía está encendido? J jan tum jak kanet mal tal kuch qu'n? %mor jatum jak kanet mal tal kuch qu'n? %eng %spa dónde podemos encontrar el cerdito? C 'a tu' 'a ma lu ki. = a tuk'al jal mal lu kin. %mor a tuk'al jal mal lu kin. %eng %spa este es su compañero. J 'a lu jal luu. %mor 'a lu jal luu. %eng %spa aquí está. J kyjaax mal tal kin jal ki. %mor kyjaax mal tal kin jal ki. %eng %spa mira se mira igual. C ka 'la. = kykab'al jal. %mor kykab'al jal. %eng %spa los dos. C 'ech ma tila. = jeey chi maa tila. %mor jeey chi maa tila. %eng %spa ya lo vistes. A maatzan maa wila jal. %mor maatzan maa wila jal. %eng %spa ahorita lo miré. A 'uy ti til nxii txo'n jal? %mor 'uy titil nxii txo'n jal? %eng %spa huy porque lo tiras? C 'ee chi. = jeey chi. %mor jeey chi. %eng %spa ya vistes. A jeey chi meer kyeyx ntxii txo'n jal. %mor jeey chi meer kyeyx ntxii txo'n jal. %eng %spa ya viste como que si es bueno que lo tires. A jeey chi. %mor jeey chi. %eng %spa ya viste. J tqaltzan mal tal lu ki? %mor tqaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es ése pequeño? A mi'n tz'ok tq'anb'il mal tq'ab'ya Cruz. %mor mi'n tz'ok tq'anb'il mal tq'ab'ya Cruz. %eng %spa no se va a curar tu mano Cruz? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? A mi'n tz'ok ch'in tq'anb'il jal? %mor mi'n tz'ok ch'in tq'anb'il jal? %eng %spa no se va a curar? C ok. = ok. %mor ok. %eng %spa sí. A ok. %mor ok. %eng %spa sí. A al 'u. %mor al 'u. %eng %spa por quién? J meera tyoxha q'an ti anojo Cruz. %mor meera tyoxha q'an ti anojo Cruz. %eng %spa Cruz parece que ese fuera tu juguete. J meer videojuego ja tkiink. %mor meera videojuego ja tkiink. %eng %spa se mira como videojuego. J tqal mal tal luu Cruz? %mor tqal mal tal luu Cruz? %eng %spa que es éste pequeño Cruz? C ka. = camara. %mor camara. %eng %spa cámara. J camara. %mor camara. %eng %spa cámara. A tqal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? A Cruz? %mor Cruz? %eng %spa Cruz? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? A qal jal? %mor qal jal? %eng %spa que es? J qal mal tal lu ki be? %mor qal mal tal lu ki be? %eng %spa que es éste be? C ' at ti ma luu wuun ne. = q'antz ti telefono nej. %mor q'antz ti telefono nej. %eng %spa emprestame el teléfono. J telefono. %mor telefono. %eng %spa teléfono. C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. J b'aqa telefono jal. %mor b'aqa telefono jal. %eng %spa caso es teléfono. J nyaa telefono jal. %mor nyaa telefono jal. %eng %spa no es teléfono. L i tok tremey tq'ab'a qu'n Lus. %mor i tok tremeya tq'ab'a qu'n Lus. %eng %spa Cruz pongamos remedio en tu mano. C kol. = k'ola. %mor k'ola. %eng %spa cállate. J mam ch'ix tok juntl 'el mal wib'j wiija. %mor mam ch'ix tok juntl 'el mal wib'j wiija. %eng %spa mami ya me va pegar otra vez la gripe. L callate vos. %mor callate vos. %eng %spa callate vos. J 'ay mami i tel jal. %mor 'ay mami i tel jal. %eng %spa ay mami que se quite. J 'in txii q'ib' naj jun npastiya 'o si no mi'n chinxa pasearil. %mor 'in txii q'ib'aj naj jun npastiyaya 'o si no mi'n chinxa pasearil. %eng %spa que se mande a traer una mi pastía o si no no voy a ir a pasear. J atzan taja Carlitos. %mor atzan taja Carlitos. %eng %spa eso quierse Carlitos. J tzaan mal wutz jal. %mor tzaan mal witz jal. %eng %spa como es su cara. L q'ona buelt kyjaa. %mor q'ona bwelta kyjaa. %eng %spa hace vuelta así. L jak'u'n ku'x tqul tkamixh txin. %mor jak'u'n ku'x tqul tkamixh txin. %eng %spa jala el cuello de la blusa de ella. L pe ntii q'inchal tooks kyjaa. %mor pero ntii q'inchal toksa kyjaa. %eng %spa pero no se mira arrimate aquí. A qaltzan o' tzaj ti'j txin? %mor qaltzan o' tzaj ti'j txin? %eng %spa que le paso a ella? L atxix jal ikyjo desde tal nu'xh txin. %mor atxix jal ikyjo desde tal nu'xh txin. %eng %spa eso había desde que ella era bebé. A alejia jal? %mor alergia jal? %eng %spa es alergia? L deplano que alergia jal. %mor deplano que alergia jal. %eng %spa deplano que es alergia. L tenx pe o'kx nchi jaw jal tal tii tqul txin. %mor tenxix per o'kx nchi jaw jal tal tii tqul txin. %eng %spa así es pero solo salen en el cuello de ella. L tajs yin kyjaa ki. %mor tajs yin kyjaa ki. %eng %spa está más acá. L o'kx tii tqul tzin b'ix tal tii tq'ab' txin. %mor o'kx tiij tqul txin b'ix tal tiij tq'ab' txin. %eng %spa sólo en el cuello de ella y en sus manos. A ti qu'ntzan ikyjo? %mor ti qu'ntzan ikyjo? %eng %spa y porque? L ok n-nok tq'e'n jal wuuna ikytzan jlu ki. %mor ok n-nok tq'e'n jal wuuna ikytzan jlu ki. %eng %spa cuando le pongo remedio así. L b'i'xtzan tal ti tal nchi b'ant jal. %mor b'i'xtzan ti tal nchi b'ant jal. %eng %spa de una vez se curan. L jeeytzan. %mor jeeytzan. %eng %spa ya está. A 'nn. %mor 'nn. %eng %spa nn. A ntii taaw jal Cruz? %mor ntii taaw jal Cruz? %eng %spa Cruz no duele? L mi'ntzan yin lab'tya. %mor mi'ntzan yin lab'tya. %eng %spa y no molestes mucho. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A ntii taaw jal? %mor ntii taaw jal? %eng %spa no duele? C ti'jH 'unt mal tal lu ki. = ti'jH 'unt mal tal lu ki. %mor ti'j junt mal tal lu ki. %eng %spa en éste otro pequeño. L at jun mal tal tq'e'n jal o kyaj wu'na luu. %mor at jun mal tal tq'e'n jal o kyaj wu'na luu. %eng %spa compré éste remedio para ese. L bien kyeeyx te ti tal luu. %mor bien kyeeyx te ti tal luu. %eng %spa éste es bonito. L (). %mor (). %eng %spa (). A 'aa. %mor 'aa. %eng %spa aah. A ni Carlitos ki. %mor ni Carlitos ki. %eng %spa ahí está Carlitos. J mami per ntky'ee txin Cruz yoolin txin. %mor mami per ntky'ee txin Cruz yoolin txin. %eng %spa mami pero Cruz no quiere hablar. L tzintzan nchin yo'lana q'en chIkiya te b'ixh. %mor tzintzan nchin yo'lana q'eny chIkiya te b'ixh. %eng %spa sí estoy hablando vos dígale a ella. L kyeeyx ni tal t-xew jal kin be. %mor kyeeyx ni tal t-xew jal kin be. %eng %spa mira su olor es bonito. C chul ma. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa esperate. J 'an joo mam pe tqaltzan tb'i jal? %mor 'an joo mama per tqaltzan tb'i jal? %eng %spa han sí mami pero cómo se llama? L jo jeekyal kyu'n q'a o' tzel kyloch'an q'a tal b'i. %mor jo jeekyal kyu'n q'a o' tz'el kyloch'an q'a tal b'i jal. %eng %spa saber ellos fueron los que le quitaron su nombre. L nyaa at tal tb'i tok. %mor nyaana at tal tb'i tok. %eng %spa si tenía su nombre. J at juntl wiq mal kyu'n jal. %mor at juntl wiq mal kyu'n jal. %eng %spa tiene otra clase. J per ti'la tqal 'o tz'etz tu tele jun 'el tu. %mor per ti'la tqal, 'o tz'etz tu tele jun 'el (tu). %eng %spa pero saber que es, salió una vez en la televisión. J tiila tqal jal. %mor tiila tqal jal. %eng %spa saber que es. J saber tiila tqal mal n-nex kyche'n ma. %mor saber tiila tqal mal n-nex kyche'n ma. %eng %spa saber que es lo que ellos muelen. J ikyzan maseca jal. %mor ikyzan maseca jal. %eng %spa parece maseca. A ntii ta'w jal Cruz. %mor ntii ta'w jal Cruz. %eng %spa Cruz no duele? C te. = ntii. %mor ntii. %eng %spa no. A ntii ta'w jal? %mor ntii ta'w jal? %eng %spa no duele? J ikytzan maseca jal n-nex kyche'n ma jal. %mor ikytzan maseca jal n-nex kyche'n ma jal. %eng %spa parece maseca ellos lo muelen. J per ti'la tqal jal. %mor per ti'la tqal jal. %eng %spa pero saber que es. A ntii tzw jal ma ok. %mor ntii tzw jal ma ok. %eng %spa J oktzan tb'ant jal bien mal tal tal. %mor oktzan tb'ant jal bien mal tal tal... %eng %spa cuando se sana el, el... J bien ma tal. %mor bien mal tal. %eng %spa se pone bien... A kjawal xpotx'at tq'ab' tkamixha ok? %mor kjawal xpotx'at tq'ab' tkamixha ok? %eng %spa se a va remangar tu blusa? J sins jal weno. %mor sins jal weno. %eng %spa es bien sabroso-rico. A ok. %mor ok. %eng %spa sí. J ya. %mor ya. %eng %spa ya. J nku'xtzan ky-yatz'o'n ma lamuch ti'j jal. %mor nku'xtzan ky-yatz'o'n ma lamuch ti'j jal. %eng %spa y ellos le hechan limón en ese. J oktzan tku'x ky-yatz'o'n ma lamunch ti'j jal. %mor oktzan tku'x ky-yatz'o'n ma lamunch ti'j jal. %eng %spa cuando le hechan limón. J nb'ajtzan kyq'o'n ma jal ja'la . %mor nb'ajtzan kyq'o'n ma jal ja'la . %eng %spa y lo pone. J ya bien tza'n jun wiq nkyaj jal. %mor ya bien tza'n jun wiq nkyaj jal. %eng %spa se pone saber como. J at qa ikytzan at mancha ti tq'ab'. %mor at qa ikytzan at mancha ti tq'ab'. %eng %spa hay para los que tienen mancha en la mano. J qa at espinía nok ti'x tqal. %mor qa at espinía nok ti'x tqal. %eng %spa si hay espinía o lo que sea. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). J n-noktzan kytx'ajo'n ma ti'j. %mor n-noktzan kytx'ajo'n ma ti'j. %eng %spa y ellos lo lavan. J ya bien txaj'n tu' tu' jabón. %mor ya bien txajo'n tu' tuk' jabón. %eng %spa bien lavado con jabón. J oktzan tb'aj tx'ajo'n. %mor oktzan tb'aj tx'ajo'n. %eng %spa cuando terminan de lavar. J después ya entre. %mor después ya entre. %eng %spa después ya entre... J dos ratitos. %mor dos ratitos. %eng %spa dos ratitos. J yantxe en dos horas kyjaa ki. %mor ya nxi' en dos horas kyjaa ki. %eng %spa se va así en dos horas. J n-nex kytx'ajo'n juntl 'el ma. %mor n-nex kytx'ajo'n juntl 'el ma. %eng %spa ellos lo lavan otra vez. J tz'is n-nel jal. %mor tz'is n-nel jal. %eng %spa se quita todo. J ya mas saq nkyaj tq'ab' jun twutz jun. %mor ya mas saq nkyaj tq'ab' mo twitz jun. %eng %spa ya se queda mas blanca la cara o la mano de uno. A 'nn. %mor 'nn. %eng %spa nn. + 18:00 C yay. = celular. %mor celular. %eng %spa celular. A ntii. %mor ntii. %eng %spa no. A mijun nyolan tuj jal. %mor mijun nyolan tuj jal. %eng %spa nadie habla en ese. J yama'ranxa tuk' Liy Cruz. %mor yama'ranxa tuk' Liy Cruz. %eng %spa llama con Liy Cruz. A jatchaq ch'in nkib'ila nej. %mor jatchaq ch'in nkib'ila nej. %eng %spa dámelo quiero verlo. A tzyuma. %mor tzyuma. %eng %spa agárralo. J llama'ranxa tuk' Liy. %mor llama'ranxa tuk' Liy. %eng %spa llama con Liy. A xpatx'an jaw tal tq'ab' tkamixh txin Juanita. %mor xpotx'an jaw tal tq'ab' tkamixh txin Juanita. %eng %spa Juanita remanga la blusa de ella. J jan taaya Liy chIkiya. %mor jan taaya Liy chIkiya. %eng %spa Liy en dónde estas dígale. A txakontz naq Mixhel. %mor txakontz naq Mixhel. %eng %spa llama a Mishel. A ntii. %mor ntii. %eng %spa no hay. C tiich. = ntiitzan. %mor ntiitzan. %eng %spa claro que no hay. A ntii. %mor ntii. %eng %spa no hay. J llama'ranxa tuk' nan yaa. %mor llama'ranxa tuk' nan yaa. %eng %spa llama con abuelita. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? J llama'ranxa tuk' tía yana. %mor llama'ranxa tuk' tía yana. %eng %spa llama con la tía Fabiana. J qan maa chelpana cuil chIkiya. %mor qan maa chelpana kWil chIkiya. %eng %spa ya están en Cuilco dígale. C 'anchjH we'. = naanx chila b'ixh. %mor naanx chila b'ixh. %eng %spa todavía no va decir ella. J naanx chila b'ixh weky'a será. %mor naanx chila b'ixh weky'a será. %eng %spa todavía no me va a decir ella será. A naanx chila b'ixh weky'. %mor naanx chila b'ixh weky'a. %eng %spa todavía no me va a decir ella. C tee. = ntii. %mor ntii. %eng %spa no hay. J ntii. %mor ntii. %eng %spa no hay. A ntii. %mor ntii. %eng %spa no hay. A mijun nq'ajt. %mor mijun nq'ajt. %eng %spa nadie está hablando. J awt taj. %mor awt taj. %eng %spa lo que... J awt taj txin nyo'lan jun xjal. %mor awt taj txin nyo'lan jun xjal. %eng %spa lo que ella quiere es que habla una persona. J at ta'w jal Cruz? %mor at ta'w jal Cruz? %eng %spa Cruz duele? C nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. L ay lus tqal qa mal tal jan tkub' twii tq'ab' naq Juanita ki? %mor ay lus tqal qa mal tal kykub' twii tq'ab' naq Juanita ki? %eng %spa ay Cruz que son los que están en la mano de Juanita? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L tqal qa ti jan tkub' twii tq'ab' naq Juanita ki? %mor tqal qa ti kykub' twii tq'ab' naq Juanita ki? %eng %spa que son los que están la mno de Juanita? C 'annn. = onomatopeyico de carro. %mor onomatopeyico de carro. %eng %spa onomatopeyico de carro. L tzyum nu'xh tzaluu Juanita. %mor tzyum nu'xh tzaluu Juanita. %eng %spa Juanita agarra al bebé aquí. C kal ki? = tql ti ki? %mor tql ti ki? %eng %spa qué es esto? C chaye. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa venite. A kb'el tz'aq tu'na. %mor kb'el tz'aq tu'na. %eng %spa lo vas a dejar caer. L qal ni luu Cruz? %mor qal ni luu Cruz? %eng %spa que es éste pequeño Cruz? C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? L qal ti lu ki? %mor qal ti lu ki? %eng %spa que es esto? C n naa nn. = n naa nn. %mor n naa nn. %eng %spa n naa nn. C ab ch' ch'i tee. = tqal jal chi ch'in tee? %mor tqal jal chi ch'in tee? %eng %spa qué es dice usted? L tqal jal chi ch'in tee. %mor tqal jal chi ch'in tee. %eng %spa qué es dice usted? L yatzan nchi weky' barco jal nchi weky'. %mor atzan nchi weky' barco jal (nchi weky'). %eng %spa yo digo que es barco. C pacoxh. = barco jal. %mor barco jal. %eng %spa es barco. A yajtzan tee Cruz. %mor yajtzan tee Cruz. %eng %spa Cruz y usted? A tqal jal chi ch'in tee. %mor tqal jal chi ch'in tee. %eng %spa qué es dice usted? C ma 'a ki. = mal a' ki. %mor mal a' ki. %eng %spa el agua ve. L noqchaq kinx jal ki tjaw jal tib' a' ki. %mor noqchaq kinx jal ki tjaw jal tib' a' ki. %eng %spa solo miralo está sobre el agua. L lutz kuupan pon te jal ki. %mor lutzan jal kuupan, pon te jal ki. %eng %spa va bajando, ahí va ese. L luntzan mal a' kinx ki. %mor luntzan mal a' kinx ki. %eng %spa ahí está el agua mira. L kintza mal a' kin be. %mor kintza mal a' kin be. %eng %spa mira el agua. L tqal tb'i mal a'? %mor tqal tb'i mal a'? %eng %spa cómo se llama el agua? L mi'n tz'el ti'na ka. %mor mi'n tz'el ti'na kata. %eng %spa no lo quites Catalina. L qal qa ti luu chi ch'in tee? %mor qal qa ti luu chi ch'in tee? %eng %spa para ti qué son estos? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? C calo. = carro. %mor carro. %eng %spa carro. L yajtzan ti luu? %mor yajtzan ti luu? %eng %spa y esto? C motom. = moto. %mor moto. %eng %spa moto. L yajtzan ti lu. %mor yajtzan ti lu. %eng %spa y esto. + 20:00 L 'a mal tajwil jal. %mor 'a mal tajwil jal. %eng %spa es el dueño. C ma ma wila. = ya maa wila. %mor ya maa wila. %eng %spa ya lo ví. L yajtzan mal lu ki? %mor yajtzan mal lu ki? %eng %spa y esto? C 'a ke t ma wila ch' tee. = alkye tajwil jal chi ch'in tee? %mor alkye tajwil jal chi ch'in tee? %eng %spa quién es el dueño dice usted. L alkye tajwil jal chi ch'in tee? %mor alkye tajwil jal chi ch'in tee? %eng %spa quién es el dueño dice usted? L 'aan. %mor 'aan. %eng %spa han. L 'am tajwil jal. %mor 'am tajwil jal. %eng %spa el dueño es hombre ladino. L weno kyjaa tten tb'aq' twutz ti tajwil jal Cruz. %mor weno kyjaa tten tb'aq' twitz ti tajwil jal Cruz. %eng %spa así es el ojo del dueño Cruz? L kyjaa ten tb'aq' twutz ti tajwil jal. %mor kyjaa ten tb'aq' twitz ti tajwil jal. %eng %spa esí es el ojo del dueño? C yaa. = nyaa. %mor nyaa. %eng %spa no. L nyaa. %mor nyaa. %eng %spa no. L tza'ntzan tten tb'aq' twutz ti tajwil jal. %mor tza'ntzan tten tb'aq' twitz ti tajwil jal. %eng %spa cómo es el ojo del dueño? C a chi mal. = atzan mal ki. %mor atzan mal ki. %eng %spa es ese. C (achimal 'ach 'a ma chachu'a). = (achimal 'ach 'a ma chachu'a). %mor (achimal 'ach 'a ma chachu'a). %eng %spa (). L jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? L joo kisan mal barco jal at mal a'. %mor joo kisan mal barco jal at mal a'. %eng %spa sí ya viste el barco hay agua. C 'a ma paco. = a mala %mor a mal barco. %eng %spa es el barco. L meer. %mor meer. %eng %spa parece... A tqal nb'ate jal? %mor tqal nb'ate jal? %eng %spa que está haciendo? C ma a' ko' tu ma paco. = mal barco tku'x tuj a'. %mor mal barco tku'x tuj a'. %eng %spa ese barco esta en el agua. A tuj a' tku'x mal barco. %mor tuj a' tku'x mal barco. %eng %spa en el agua está el barco. C yaa. = nyaa. %mor nyaa. %eng %spa no. A tza'ntzan? %mor tza'ntzan? %eng %spa cómo? L tu a'tzan kinx kin jeey. %mor tu a'tzan kinx kin jeey. %eng %spa sí en el agua mira. C 'a ku' mal a' tal kii. = a tkub' mal a' tza luu kii. %mor a tkub' mal a' tza luu kii. %eng %spa aquí esta el agua ve. A jan tum. %mor jantum. %eng %spa dónde? A maj a tku'tz tzalu ki. %mor maj a tku'tz tzalu ki. %eng %spa aquí está. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A maj 'a tku'tz jal tzalu ki? %mor maj 'a tku'tz jal tzalu ki? %eng %spa aquí está? C 'a tal ki. = a tzaluu ki. %mor a tzaluu ki. %eng %spa aquí ve. A b'aqa at a' tkub' atzajo? %mor b'aqa at a' tkub' atzajo? %eng %spa caso hay agua ahí? L carro ti lu ki. %mor carro ti lu ki. %eng %spa éste es carro. C calo. = carro. %mor carro. %eng %spa carro. C calo ka' jHa. = kab' ti carro. %mor kab' ti carro. %eng %spa dos carros. C 'iii. = 'iii. %mor 'iii. %eng %spa iii. L qaltzan mal lu ki? %mor qaltzan mal lu ki? %eng %spa que es esto? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L qaltzan mal lu ki? %mor qaltzan mal lu ki? %eng %spa que es esto? C ayon. = avión. %mor avión. %eng %spa avión. C 'ann chiija. = 'ann txi' jal. %mor 'ann txi' jal. %eng %spa onomatopeyico de avión. L kyja'tzan tten tu'n jal? %mor kyja'tzan tten tu'n jal? %eng %spa así lo hace. C aach. = kyja'tzan. %mor kyja'tzan. %eng %spa claro que si. L 'an. %mor 'an. %eng %spa han. L yajtzan mal lu ki? %mor yajtzan mal lu ki? %eng %spa y esto? C ka ta yuya ch' ch'itee? = qal tb'i jal chi ch'in tee? %mor qal tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama dice usted? L 'a mal tractor nchi weky'. %mor 'a mal tractor nchi weky'. %eng %spa yo digo que es el tractor. L 'a mal tractor lu kin be. %mor 'a mal tractor lu kin be. %eng %spa éste es el tractor. C 'a chi. = atzan. %mor atzan. %eng %spa si. L qa ma tz'okxa tu ni ma. %mor qa ma tz'okxa tu ni mal... %eng %spa si entras en el... L tqal tb' i mal luu? %mor tqal tb' i mal luu? %eng %spa cómo se llama esto? C 'a kuu chi mal tactol. = 'aann chi mal tractor. %mor 'aann chi mal tractor. %eng %spa onomatopeyico de carro. C ('achii 'aaa chi 'a). = ('achii 'aaa chi 'a). %mor ('achii 'aaa chi 'a). %eng %spa (). C 'iiiiy. = 'iiiiy. %mor 'iiiiy. %eng %spa iiiy. L yajtzan mal luu tqal tb'i jal? %mor yajtzan mal luu tqal tb'i jal? %eng %spa y esto cómo se llama? L 'a mi' a 'in qo'x qe' tza luu. %mor 'a mi', a 'in qo'x qe' tza luu. %eng %spa sí no, empezemos aquí. L tqal tb'i mal lu'? %mor tqal tb'i mal lu'? %eng %spa cómo se llama esto? C ka jH chiya 'aw ch'i tee. = tqal tb'i jal chi ch'in tee? %mor tqal tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama dice usted? C 'aych ma calo. = mal carro. %mor mal carro. %eng %spa ese carro. L mi'n 'om qal 'a qal mal luu. %mor mi'n 'om qal 'a qal mal luu. %eng %spa no vos son estos. L ki mal twii tnari's jal ki? %mor ki mal twii tnari's jal ki? %eng %spa ahí está la punta de su nariz? L jat carro? %mor jat carro? %eng %spa dónde está el carro? L 'a lu jal luu. %mor 'a lu jal luu. %eng %spa aquí está. L qaltz tb'i mal lu'? %mor qaltz tb'i mal lu'? %eng %spa cómo se llama esto? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L qltzan tb'i mal lu? %mor qaltzan tb'i mal lu? %eng %spa cómo se llama esto? L aloo mixhel jan taaya? %mor aloo mixhel jan taaya? %eng %spa aloo Mishel en dónde estas? L baya tzul naq Mixhel. %mor baya tzul naq Mixhel. %eng %spa vaya viene Mishel. L taa b'ixh ma tu. %mor taa b'ixh ma tu... %eng %spa ella está en... L jan tum taa b'ixh jaala? %mor jan tum taa b'ixh jaala? %eng %spa en dónde está ella ahorita? L taa b'ixh tu calle chi. %mor taa b'ixh tu calle chi. %eng %spa ella está en la calle dice. C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. L joo. %mor joo. %eng %spa sí. C (ko ma chiw ta). = (ko ma chiw ta). %mor (ko ma chiw ta). %eng %spa (). C 'a ke 'a pech' ch' ch'ite. = alkye jal kb'elax nb'etz'ana chi ch'in tee. %mor alkye jal kb'elax nb'etz'ana chi ch'in tee. %eng %spa cúal voy a apachar-presionar dice usted? L jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C ke tat chi ch'ite. = alkye jal chi ch'in tee? %mor alkye jal chi ch'in tee? %eng %spa cúal es dice usted? L 'ay b'aqa lo'n jal weky' wu'na. %mor 'ay b'aqa lo'n jal weky' wu'na. %eng %spa ay caso sé. L nada lo'n jal weky' wu'n. %mor nada lo'n jal weky' wu'n. %eng %spa yo no lo sé. L lo'n te' tu'na. %mor lo'n te' tu'na. %eng %spa usted lo sabe? L lo'n jal tee tu'n. %mor lo'n jal tee tu'n. %eng %spa usted lo sabe? L qaltz ti til jal nku'x tb'etz'ana. %mor qaltz ti til jal nku'x tb'etz'ana. %eng %spa porque lo presionas? L aloo. %mor aloo. %eng %spa aloo? C chum. = tzyuma. %mor tzyuma. %eng %spa agárralo. L mee tzyum ch'in weky' 'a. %mor neja tzyum ch'in weky' q'a. %eng %spa espérate agarra a él por favor. L ntii nq'ab'a tzyu'n ti luu wu'na. %mor ntii nq'ab'a tzyu'n ti luu wu'na. %eng %spa no tengo mano tengo agarrado esto. L 'amal wich maa tza tzaq'wen te. %mor 'a mal wicho maa tzaj tzaq'wen te. %eng %spa Luis fue el que contestó. L b'i'n okch naja. %mor b'i'n okch naja. %eng %spa escuchalo. L b'i'n okch naja. %mor b'i'n okch naja. %eng %spa escuchalo. L 'a mal wich ma tza tzaq'wen te. %mor 'a mal wicho ma tzaj tzaq'wen te. %eng %spa Luis fue el que contestó. J o'kx 'a mal tal yol njaw tu tzi' jal. %mor o'kx 'a mal tal yol njaw tu tzi' jal. %eng %spa sólo esa palabrita dice. J wicho chi. %mor wicho chi. %eng %spa Luis dice. J o qok tena schal tuk'al jal ew. %mor o qok tena schal tuk'al jal ew. %eng %spa jugamos con ese ayer. J 'ay no maa tza tyama'ran mal wicho chi. %mor 'ay no maa tzaj tyama'ran mal wicho chi. %eng %spa ay no Luis ya llamó dice. L mi 'al ma chi te txin. %mor mi 'al ma chi te txin. %eng %spa él no está dice ella. C chi mi 'al mi. = mi 'al ma. %mor mi 'al ma. %eng %spa él no está. L maa txi' ma xela chi. %mor maa txi' ma xela chi. %eng %spa él ya se fue en Xela dice. C ma chima xhe'a. = maa txii ma xela. %mor maa txii ma xela. %eng %spa él se fué a xela. C 'uy. = 'uy. %mor 'uy. %eng %spa huy. L baya. %mor baya. %eng %spa vaya. L b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. L qap maa tz'el tz'aq tcelular ma. %mor qap maa tz'el tz'aq tcelular ma. %eng %spa peor si ya se cayó el celular de él. C cata. = Catalina. %mor Catalina. %eng %spa Catalina. L q'amanxa. %mor q'amanxa. %eng %spa dígale. L maa txii mal wicho. %mor maa txii mal wicho. %eng %spa ya se fue Luis. C yup. = yupank jal. %mor yupank jal. %eng %spa apagalo. L maa txii mal wixho max Guatemala chi. %mor maa txii mal wicho max Guatemala chi. %eng %spa Luis ya se fue a Guatemala dice. C yup. = yupank jal. %mor yupank jal. %eng %spa apagalo. A maa ku'x yupj jal Cruz? %mor maa ku'x yup jal Cruz? %eng %spa Cruz ese ya se apago? C naach. = na'nx. %mor na'nx. %eng %spa todavía no. A na'nx. %mor na'nx. %eng %spa todavía no. L chi che' kina ti'j tal pat kin. %mor chu cheb' kina ti'j tal pato kin. %eng %spa apurate despacio mira ese patito. L uy mal loro kyja'tzan ma kina ikytzan mal loro lu ki. %mor uy mal loro kyja'tzan mal kina ikytzan mal loro lu ki. %eng %spa huy el loro así te miras como éste loro. L qal tb'i ja? %mor qal tb'i ja? %eng %spa cómo se llama? C 'a lolo. = 'an loro. %mor 'an loro. %eng %spa han loro. L lolo. %mor loro. %eng %spa loro. L yajtzan mal tal luu tqaltzan tb'i mal tal lu? %mor yajtzan mal tal luu tqaltzan tb'i mal tal lu? %eng %spa y éste pequeño cómo se llama? C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? L tqal tb'i mal tal lu? %mor tqal tb'i mal tal lu? %eng %spa cómo se llama éste pequeño? C ne. = neja. %mor neja. %eng %spa espérate. C 'at. = jat. %mor jat. %eng %spa dónde estas. L aj ti tal lu ki. %mor aj ti tal lu ki. %eng %spa éste pequeño. C ka chi ch'we'? = ti tqal jal nchi ch'in weky'. %mor ti tqal jal nchi ch'in weky'. %eng %spa qué es digo yo? C kap ti ch' ch'i tee. = tqal tb'i jal chi ch'in tee? %mor tqal tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama dice usted? L 'aj ti tal lu? %mor 'aj ti tal lu? %eng %spa éste pequeño? C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? L ta kukech tb'i ti tal lu ki. %mor (tal kukech tb'i ti tal lu ki). %eng %spa (). C 'npixh ma Lico. = nb'ixan mal Lico. %mor nb'ixan mal Lico. %eng %spa está bailando Federico. L nb'ixan mal Lico. %mor nb'ixan mal Lico. %eng %spa está bailando Federico. L loktya chIkiya te ma. %mor lokiya chIkiya te ma. %eng %spa eres loco dígale a él. C lok. = loco. %mor loco. %eng %spa loco. L txi'y b'ixil max ma kub'na chi. %mor txi'y b'ixil max ma kub'na chi. %eng %spa anada baila allá abajo dígale. L chu q'amanxa te ma. %mor chu q'amanxa te ma. %eng %spa dígale a él. C pixh ma lico. = nb'ixan mal Lico. %mor nb'ixan mal Lico. %eng %spa Federico está bailando. A jat ma? %mor jat ma? %eng %spa dónde está él? C tam chi. = ta'ma ma chii. %mor ta'ma ma chii. %eng %spa allá esta. A taama ma chiiw. %mor taa ma ma chiiw. %eng %spa allá está él. A nb'ixin ma. %mor nb'ixin ma. %eng %spa él está bailando. A b'a'n te b'ixin. %mor b'a'n tee b'ixin. %eng %spa usted sabe bailar. C nach. = mib'an. %mor mib'an. %eng %spa no. A nach tee b'ixan. %mor nach tee b'ixan. %eng %spa usted no baila bien. C mama. C 'at ma kalaxhon tut lu ki. = 'at mal corazón tuj ti lu ki. %mor 'at mal corazón tuj ti lu ki. %eng %spa hay figura de corazón aquí. L 'ay no 'a weky' nlab' mal ich' kintza ki. %mor 'ay no 'a weky' nlab' mal ich' kintza ki. %eng %spa ay mi admiración es el ratón mira. L nada q'inchal jal ki. %mor nada q'inchal jal ki. %eng %spa mira no se mira. L jat ni taq. %mor jat ni tal... %eng %spa dónde está el pequeño... L ta celular tu'na? %mor jat tal celular tu'na? %eng %spa dónde tienes el celular pequeño? L ti til ch'in nkya tq'o'na ti'jxya. %mor titil ch'in nkya tq'o'na ti'jxaya. %eng %spa porque lo dejas atrás de tí. L qama xob' ch'in tu'na. %mor qama xob' ch'in tu'na. %eng %spa si se asusta por tu culpa. C eech. = jeey chi. %mor jeey chi. %eng %spa ya vistes. L ti tiltz naajal ti'na kyaqil? %mor titiltzan naajal ti'na kyaqil? %eng %spa porque pasas todo? C beee. = beee. %mor beee. %eng %spa beee (oveja). C tal ki. = tza luu ki. %mor tza luu ki. %eng %spa aquí ve. L kis jeey. %mor kisana jeey. %eng %spa ya viste. L 'ay ni twii nq'ab'a tu'na. %mor 'ay ni twii nq'ab'a tu'na. %eng %spa ay mi dedo por tí. C chu na. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. L aaych chik tee jaala ok tkab'an ni twii tq'ab'a wu'na. %mor aaych chika tee jaala ok tkab'an ni twii tq'ab'a wu'na. %eng %spa aay vas a decir ahorita cuando te lastime tu dedo. C ma lu ki. = tqal mal lu ki. %mor tqal mal lu ki. %eng %spa qué es esto? L ma ta neel jal. %mor ma tal neel jal. %eng %spa es ovejita. L qaltz tb'i jal chi ya? %mor qaltzan tb'i jal chi ya? %eng %spa cómo se llama dice usted? L qaltz tb'i ti tal luu chi ch'in tee? %mor qaltz tb'i ti tal luu chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama éste pequeño dice usted? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L qaltz tb'i ti tal luu chi ch'in tee? %mor qaltzan tb'i ti tal luu chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama éste pequeño dice usted? C ne we lo wu. = nti' weky' lo'n wu'na. %mor nti' weky' lo'n wu'na. %eng %spa no lo se. C mat wixh. = mal tal wixh. %mor mal tal wixh. %eng %spa ese gatito. L mal tal wixh. %mor mal tal wixh. %eng %spa el gatito. C mal ta wixh. = mal ta wixh. %mor mal tal wixh. %eng %spa el gatito. C ma ta wiixh. = ma ta wiixh. %mor mal tal wiixh. %eng %spa el gatito. L qaltz ma ti lu? %mor qaltz ma ti lu? %eng %spa que es esto? C ka' ma ta wixh. = kab' mal tal wixh. %mor kab' mal tal wixh. %eng %spa dos gatitos. L kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira be. C ka' ma ta wixh. = kab' mal tal wixh. %mor kab' mal tal wixh. %eng %spa dos gatitos. L weno mi mo. %mor weno mi mo. %eng %spa bueno mi mo. L ax yajtza ti tal luu tqal tb'i jal? %mor ax yajtza ti tal luu tqal tb'i jal? %eng %spa y éste pequeño cómo se llama? C oxh. = oso. %mor oso. %eng %spa oso. L oso. %mor oso. %eng %spa oso. L qal tyola nada nb'ima ti tyola. %mor qal tyola nada nb'ima ti tyola. %eng %spa que estas diciendo no escucho. C 'a ta' mal ki. = a ta' jal ki. %mor a ta' jal ki. %eng %spa ahí está. C bey'. = weky'a. %mor weky'a. %eng %spa es mío. C 'a ta'jH mal ki. = a taa jal tzaluu ki. %mor a taa jal tzaluu ki. %eng %spa aquí esta ve. L 'ann. %mor 'ann. %eng %spa han. L yaa kyjaaxpa ten ta tyol. %mor yaa kyjaaxpa ten ta tyol. %eng %spa abuela con que así lo dijiste. L nadatzan nxb'iky'a. %mor nadatzan nxb'iky'a. %eng %spa no lo escuche. L qal tb'i ti lu? %mor qal tb'i ti lu? %eng %spa cómo se llama esto? C 'oxhon. = oso. %mor oso. %eng %spa oso. L 'nn? %mor 'nn? %eng %spa nn? C oxho. = oso. %mor oso. %eng %spa oso. L oso. %mor oso. %eng %spa oso. C 'at ch'in. = jat ch'in? %mor jat ch'in? %eng %spa dónde está el pequeño? L maa tz'okx tz'is tu tb'aq nwutza tu'na. %mor maa tz'okx tz'is tu tb'aq nwitza tu'na. %eng %spa ya entro una basura en mi ojo por tu culpa. L tu'n teky'a tlaja. %mor tu'n teky'a tlaja. %eng %spa por tu culpa. L mal tal lu kin. %mor mal tal lu kin. %eng %spa éste pequeño. L tqal tb'i mal tal luu? %mor tqal tb'i mal tal luu? %eng %spa cómo se llama éste pequeño? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L tqal tb'i mal tal luu? %mor tqal tb'i mal tal luu? %eng %spa cómo se llama éste pequeño? C yaaw'. = nawk'. %mor nawk'. %eng %spa onomatopeyico de gato. L qal nb'ant tu'n b'ixh? %mor qal nb'ant tu'n b'ixh? %eng %spa que está haciendo ella? L qal nb'an tu'n naq lina. %mor qal nb'an tu'n naq lina. %eng %spa que está haciendo Catalina. C chyan. = tx'yan. %mor tx'yan. %eng %spa perro. A qal nb'ant tu'n b'ixh? %mor qal nb'ant tu'n b'ixh? %eng %spa que está haciendo ella? C payayan 'ixh chu cha chujH. = nbañaaran b'ixh txee chuj. %mor nbanya'ran b'ixh txee chuj. %eng %spa ella está bañando en el chuj. A tza'npa tten? %mor tza'npa tten? %eng %spa cómo? C payayan 'ixh chu cha chujH. = nbañaaran b'ixh txee chuj. %mor nbanya'ran b'ixh txee chuj. %eng %spa ella se está bañando en el chuj. A nbañaaran b'ixh txee chuj. %mor nbanya'ran b'ixh txee chuj. %eng %spa ella se está bañando en el chuj. L kxel tee bañaaral tuk'al b'ixh. %mor kxel tee banya'ral tuk'al b'ixh. %eng %spa vas a ir a bañar con ella. C nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. L xel tee bañaaral tuk'al b'ixh. %mor xel tee banya'ral tuk'al b'ixh. %eng %spa vas a ir a bañar con ella. C (tu' ma lel). = (tu' ma lel). %mor (tu' ma lel). %eng %spa (). L qo ch'in lol b'echtz qa maa sikytya taa tzaluu. %mor qo ch'in lol b'echtz qa maa sikytya taa tzaluu. %eng %spa vamos a ver la flor si ya te cansaste aquí. L q'intz tal tal tal. %mor q'intz tal tal tal. %eng %spa trae el pequeño... L q'intz ni tal tal. %mor q'intz ni tal tal. %eng %spa trae el pequeño... L qo ch'in lol b'ech Liy chi. %mor qo ch'in lol b'ech Liy chi. %eng %spa vamos a ver la flor Liy dígale. C koch. = qo ch'in lol b'ech Liy. %mor qo ch'in lol b'ech Liy. %eng %spa vamos a ver la flore María. C 'achi ma ta pech ki. = atzan mal tal b'ech ki. %mor atzan mal tal b'ech ki. %eng %spa esa es la flor. L jetz nej. %mor jeytz nej. %eng %spa espérate. L 'i tjaw qkortaaran tb'echa ot. %mor 'i tjaw qkortaaran tb'echa ok. %eng %spa cortemos tu flor sí? L ot tetz ta jal mal tib'lal xb'alin tu'n. %mor ot tetz ta jal mal tib'lal xb'alin tu'n. %eng %spa había sacado la figura de la ropa. L i tjaw qkortaaran tb'echa tzaluu. %mor i tjaw qkortaaran tb'echa tzaluu. %eng %spa cortemos tu flor aquí. L ja kin be. %mor ja kin be. %eng %spa así be. L chin jyona ti'j tal tb'ech. %mor chin jyona ti'j tal tb'echa. %eng %spa voy a buscar tu florecita. C lu' 'u'. = lu kin. %mor lu kin. %eng %spa tenga. C 'unch kii. = lu juntl ch'in kii. %mor lu juntl ch'in kii. %eng %spa ahí esta el otro pequeño. L 'in tetz nkortaaran junt b'ech luu. %mor 'in tetz nkortaaran junt b'ech luu. %eng %spa voy a cortar ésta otra flor. L maa tzqij tu'ntzan mi tel tkano'n tuk'al jal tiij ja. %mor maa tzqij tu'ntzan mi tel tkano'n tuk'al jal tiij jal. %eng %spa ya se secó para que su compañero no lo copie. L jeey kix ki. %mor jeey kix ki. %eng %spa ya viste mira. A lu ni luu Cruz. %mor lu ni luu Cruz. %eng %spa aquí está éste pequeño Cruz. C chumi ka kil. = tzyuma kyaqil. %mor tzyuma kyaqil. %eng %spa agarra todo. A kyaqil? %mor kyaqil? %eng %spa todo? L kiii. %mor kiii. %eng %spa mira. C ka pa tu'n. = tqal nb'ant tu'na? %mor tqal nb'ant tu'na? %eng %spa qué haces? L ki ch'in kin be. %mor ki ch'in kin be. %eng %spa mira el pequeño. L kintz kin ch'in ki. %mor kintza kin ch'in ki. %eng %spa mira el pequeño. C 'u ch'in. = juntl ch'in ki. %mor juntl ch'in ki. %eng %spa ahí esta el otro pequeño. A tqaltzan ni luu? %mor tqaltzan ni luu? %eng %spa que es éste pequeño? C ta pech. = tal b'ech. %mor tal b'ech. %eng %spa florecita. A tqaltzan nq'in ch'in? %mor tqaltzan nq'in ch'in? %eng %spa que tiene el pequeño? L maa kyim ch'in chi. %mor maa kyim ch'in chi. %eng %spa dice que ya se murio. C mami. = mami. %mor mami. %eng %spa mami. C mami luuy ch'in. = mami lu juntl ch'in. %mor mami lu juntl ch'in. %eng %spa mami aquí está el otro pequeño. L 'aay qal qa mal luu ti'j ja ki. %mor 'aay tqal qa mal luu ti'j ja ki. %eng %spa que son estos que están en tí. L qal. %mor qal. %eng %spa que? C 'at ta kamixh. = q'antza tuj nkamixha. %mor q'antza tuj nkamixha. %eng %spa damelo en mi busa. L tza'n noq kxel txuktxe'n jal tu tkamixha. %mor tza'n noq kxel txuqtxe'n jal tu tkamixha. %eng %spa cómo sólo lo vas a llevar en tu blusa. L jeey. %mor jeey. %eng %spa ya viste. C () = () %mor (). %eng %spa (). A tqal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? C naaxh. = no'xh. %mor no'xh. %eng %spa gusano. A maa tz'ok no'xh ti'ja? %mor maa tz'ok no'xh ti'ja? %eng %spa el gusano ya entro por tí? A uy kin jal tok luu. %mor uy kin jal tok luu. %eng %spa huy aquí está. A ki jal ntxakin jal tii tkamixha ki. %mor ki jal ntxakin jal tiij tkamixha ki. %eng %spa mira está caminando en tu blusa. A kintza. %mor kintza. %eng %spa mira. C chu najH. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. A kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira be. C chu najH. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. A b'aq jak tz'el jal wu'na? %mor b'aqa jak tz'el jal wu'na? %eng %spa caso lo puedo quitar? C ach. = jaak. %mor jaak. %eng %spa si. A nlay tz'el jal wu'na. %mor nlay tz'el jal wu'na. %eng %spa no lo puedo quitar. C ach. = jaak. %mor jaak. %eng %spa si. A maa tz'ok jal ti'ja. %mor maa tz'ok jal ti'ja. %eng %spa ya se puso en tí. C n? = n? %mor n? %eng %spa n? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A maa tz'el b'aj jal? %mor maa tz'el b'aj jal? %eng %spa ya se quito todo? C jat. = jat. %mor jat. %eng %spa dónde está. L jat ni b'ech jat ch'in? %mor jat ni b'ech jat ch'in? %eng %spa dónde está la florecita? L jat ni b'ech papito jat? %mor jat ni b'ech papito jat? %eng %spa papito dónde está la flor? L jat ni b'ech jat? %mor jat ni b'ech jat? %eng %spa dónde está la florecita? L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. C lu' pelota man. = lu' pelota man. %mor lu' pelota man. %eng %spa papito aquí está la pelota. L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. L chu tzyuntz ch'in man. %mor chu tzyuntz ch'in man. %eng %spa papito agarra el pequeño. C ko kil. = qo kin. %mor qo kin. %eng %spa miremos. L jat ni b'ech man? %mor jat ni b'ech man? %eng %spa papito dónde está la florecita? C ko ki. = qo kil. %mor qo kil. %eng %spa vamos a ver. L jat ni b'ech? %mor jat ni b'ech? %eng %spa dónde esá la florecita? A jan tum qo xel kil? %mor jatum qo xel kil? %eng %spa dónde vamos a ir a mirar. C 'a tal ki be. = a tzaluu kin be. %mor a tzaluu kin be. %eng %spa aquí ve. A jat qu'j tu'na? %mor jat qu'j tu'na? %eng %spa dónde tienes nuestro libro? C chuxh. = chuxa. %mor chuxa. %eng %spa apurate. A chuxa. %mor chuxa. %eng %spa apurate. C ko kil. = qo kin. %mor qo kin. %eng %spa miremos. A tqal xkya tq'o'na u'j. %mor tqal xkya tq'o'na u'j. %eng %spa porque dejaste el libro. C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? A tqal xkya tq'o'n u'j? %mor tqal xkya tq'o'n u'j? %eng %spa porque dejaste el libro? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C chaye. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa venite. A tzajya. %mor tzajya. %eng %spa véngase. C lu ma ta nuxh ma wili ma wili. = maa wila mal tal nu'xh. %mor maa wila mal tal nu'xh. %eng %spa ya vi a un bebé. A jat mal tal nu'xh? %mor jat mal tal nu'xh? %eng %spa dónde está el bebé? C cheye. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa venite. A jat? %mor jat? %eng %spa dónde está? C ('axh). = ('axh). %mor 'ax ajo. %eng %spa ahi mismo. A jat mal tal nu'xh tu'na? %mor jat mal tal nu'xh tu'na? %eng %spa dónde tienes el bebé? C 'a ku' cheeye maaxh ma chki. = tub' tutz'e'ya max ma chi kin. %mor tkub' tutz'e'ya max ma chi kin. %eng %spa sentate allá ve. A a chin b'el tutz'e'ya atzajo. %mor a chin b'el tutz'e'ya atzajo. %eng %spa ahí me voy a sentar. C tal ki. = tzaluu ki. %mor tzaluu ki. %eng %spa aquí ve. A joo. %mor joo. %eng %spa sí. C a. = a. %mor a. %eng %spa sí. A jatzan tum kb'el tutz'e' tee. %mor jatzan tum kb'el tutz'e' tee. %eng %spa y usted en dónde se va a sentar. C tal ki be. = tzaluu b'e. %mor tzaluu b'e. %eng %spa aquí ve. A chuchaj tkub' tutz'e'ya. %mor chuchaj tkub' tutz'e'ya. %eng %spa sentate. C chuch 'a mi pelopene. = mal telefono. %mor mal telefono. %eng %spa ese telefono. L Cruz. %mor Cruz. %eng %spa Cruz. L lu txqantl tkib'ila lu kin. %mor lu txqantl tkib'ila lu kin. %eng %spa aquí están más para que los mires. C 'aa ma chi 'i kon. = b'a'ntzan ikyjo. %mor b'a'ntzan ikyjo. %eng %spa así está bien. A b'antzan ikyjo. %mor b'antzan ikyjo. %eng %spa así está bien. L chu tzaj naja tzaluu chu naja. %mor chu tzaj naja tzaluu chunaja. %eng %spa apurate venite. L jeey. %mor jeey. %eng %spa ya viste. L qaltzan mal tal lu ki? %mor qaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L qaltzan mal lu? %mor qaltzan mal lu? %eng %spa que es esto? C weky'. = tzeky'. %mor tzeky'. %eng %spa gallo. L mal tman chmeky' jal. %mor mal tman chmeky' jal. %eng %spa es gallo. C ma ch'me 'a. = tman chmeky' jal. %mor tman chmeky' jal. %eng %spa es jolote. C yach ma chool ki. = yajtzan jun mal ch'o'l kin. %mor yajtzan jun mal ch'o'l kin. %eng %spa y una gallina culeca ve. A mal ch'o'l. %mor mal ch'o'l. %eng %spa la gallina culeca. A jat ch'o'l lus. %mor jat ch'o'l lus. %eng %spa Cruz dónde está la gallina culeca? L esque tal jti luu ex tuk' ti luu jeey. %mor esque tal ti luu ex tuk' ti luu jeey. %eng %spa ya viste esque es hijo es éste con éste. L atz ch'o'l nnok tu'n txin. %mor atzan ch'o'l nnok tu'n txin. %eng %spa a ese le dice ella gallina culeca. C 'ay maa ma maxhetexh. = at qa mal machetes. %mor at qa mal machetes. %eng %spa hay machetes. L qal ti luu nchiky' teky'a. %mor qal ti luu nchiky' teky'a. %eng %spa te estoy preguntando que es esto? L qal mi'n nej. %mor qal mi'n nej. %eng %spa no, espérate. L mi'n b'a tlixh'an jal nej. %mor mi'n b'a tlich'an jal nej. %eng %spa no lo rompas. L no sool o'n nkyim jal tu'na ki. %mor no sool o' kyim jal tu'na ki. %eng %spa no solo que ya se murio por tu culpa. C (luu ma cha ch'i). = (luu ma cha ch'i). %mor (luu ma cha ch'i). %eng %spa () C luu ma luxh ki. = lu mal lu kin. %mor lu mal lu kin. %eng %spa aquí está esto ve. C kan taj tu'. = tqal at tu'k'ala. %mor tqal at tu'k'ala. %eng %spa qué hay con ustes. L qaltzan mal tal lu ki? %mor qaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? L nej nej nej. %mor nej nej nej. %eng %spa espera, espera, espera. L qaltz ma ta lu ki? %mor qaltzan ma tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C ixh. = i'xh. %mor i'xh. %eng %spa elote. L i'xh. %mor i'xh. %eng %spa elote. C kaane ixh. = ka' i'xh. %mor ka' i'xh. %eng %spa dos elotes. L 'an maj i'xh. %mor 'an maj i'xh. %eng %spa C ma balilete. = mal barrilete. %mor mal barrilete. %eng %spa ese barrilete. L ma barilet. %mor mal barilete. %eng %spa el barrilete. L qaltza taj mal barilet. %mor qaltza taj mal barilet. %eng %spa que quiere el barrilete. C baannn. = baannn. %mor baannn. %eng %spa baannn. L nada jun ti ta k'u xjal nxch'in u'j. %mor nada jun ti tal xjal nsch'in u'j. %eng %spa no hay ninguna persona leyendo libro. L qaltz nma lu ki? %mor qaltzan ni ma lu ki? %eng %spa que es esto? C ka' ma palile. = kab' mal barrilete. %mor kab' mal barrilete. %eng %spa dos barrilete. L jat barrilete. %mor jat barrilete. %eng %spa dónde está el bariilete. + 30:08 C nay. = nada. %mor nada. %eng %spa nada. L tqaltzan q'an ti. %mor tqaltzan q'an ti... %eng %spa que es el... L tqal tb'i ti lu ki? %mor tqal tb'i ti lu ki? %eng %spa cómo se llama esto? L qal nejta 'om 'a. %mor qal nejta 'om 'a. %eng %spa esperate vos. L qaltz tb'i ma lu? %mor qaltzan tb'i mal luu? %eng %spa cómo se llama esto? C chmon. = chemaj. %mor chemaj. %eng %spa tejido. L nqo chmon. %mor nqo chmon. %eng %spa estamos tejiendo. L b'aqa nqo chmon jluu. %mor b'aqa nqo chmon jluu. %eng %spa caso estamos tejiendo esto. L tz'isb'il jal. %mor tz'isb'il jal. %eng %spa es escoba. C chixhpil. = tz'isb'il. %mor tz'isb'il. %eng %spa escoba. L 'an ata nqo chmon jlu ki. %mor 'an, ata nqo chmon jlu ki. %eng %spa han, así si estamos tejiendo. L jeeychi. %mor jeeychi. %eng %spa ya viste. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. C pixh ma mal ki. = yajtzan mal lu ki? %mor yajtzan mal lu ki? %eng %spa y esto ve? L qal tb'i jal? %mor qal tb'i jal? %eng %spa cómo se llama? C 'an. = 'an. %mor 'an. %eng %spa han. C ich. = ich. %mor ich. %eng %spa chile. L ich. %mor ich. %eng %spa chile. C ich ki. = ich ki. %mor ich ki. %eng %spa ahí está el chile. L ich. %mor ich. %eng %spa chile. C ich. = ich. %mor ich. %eng %spa chile. L tqaltzan tb'i mal lu ki? %mor tqaltzan tb'i mal lu ki? %eng %spa cómo se llama esto? C ka' ma chi' 'ixh. = kab' mal ch'i'x. %mor kab' mal ch'i'x. %eng %spa dos espinas. A jat ch'i'x? %mor jat ch'i'x? %eng %spa dónde está la espina? C ka' lu ki. = kab' jal lu ki. %mor kab' jal lu ki. %eng %spa aquí hay dos. A jat? %mor jat? %eng %spa dónde está? C kin ye' te nak Liy. = qina yek'il te naq Liy. %mor qina yek'il te naq Liy. %eng %spa voy a ir a enseñar a María. L chu yek'anxa. %mor chu yek'anxa. %eng %spa muéstralo. A jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? C 'o kin tal ki. = kintza tzaluu kin. %mor kintza tzaluu kin. %eng %spa mira aquí ve. A jat jal Cruz? %mor jat jal Cruz? %eng %spa Cruz en dónde está? C 'ataa. = jat jal. %mor jat jal. %eng %spa dónde esta? C ka' ma palilete. = kab' mal barrilete. %mor kab' mal barrilete. %eng %spa dos barrilete. C ya o'kxh. = ya o'kx. %mor ya o'kx. %eng %spa ya solo. L o'kx jal. %mor o'kx jal. %eng %spa ya sólo. L qal jal o'kx? %mor qal jal o'kx? %eng %spa sólo de cual? C 'a ti 'al lu ki. = a qo kin tib'lal tzaluu ki. %mor a qo kin tib'lal tzaluu ki. %eng %spa miremos las figuras aquí. L chuxa q'intz jal. %mor chuxa q'intz jal. %eng %spa apurate traelo. L jak ky'itz tu'na? %mor jak ky'itz tu'na? %eng %spa lo puedes aguantar? C at. = jaak. %mor jaak. %eng %spa si. C calo. = kykab'il jal. %mor kykab'il jal. %eng %spa los dos. L chuxa. %mor chuxa. %eng %spa apurate. L tza'n jak tzul jal tu'na kykab'il. %mor tza'n jak tzul jal tu'na kykab'il. %eng %spa cómo podes traer los dos? C 'ach. = jaaktzan. %mor jaaktzan. %eng %spa claro que si. L 'an kyja'tzan ktelb'il tu'na. %mor 'an kyja'tzan ktelb'il tu'na. %eng %spa han así lo vas a hacer. C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. L kyja'tzan ktelb'il tu'na. %mor kyja'tzan ktelb'il tu'na. %eng %spa así lo vas a hacer? C 'aach. = kyja'tzan. %mor kyja'tzan. %eng %spa claro que si. L 'ay! %mor 'ay! %eng %spa ay! C 'ay! = 'ay! %mor 'ay! %eng %spa ay! L qaltzan nb'aj tu'na? %mor qaltzan nb'aj tu'na? %eng %spa que estas comiendo? A maa seky'paja. %mor maa seky'paja. %eng %spa ya te asustaste? C nada. = no. %mor no. %eng %spa no. A nada. %mor nada. %eng %spa nada. L jat mal tmocoya jak jatz tii ti tkamixha qu'n ja'la. %mor jat mal tmocoya jak jatz tiij ti tkamixha qu'n ja'la. %eng %spa limpiemos tu moco ahi lavamos tu blusa. L meera lok ya. %mor meera lokiya. %eng %spa pareces loca. C 'a nwexh ki. = nwexb'aj ki. %mor nwexb'aj ki. %eng %spa mi pantalón ve. L a mal nwexa. %mor a mal nwexa. %eng %spa es mi pantalón. L tza'n kin jal ikytzan tee twexa. %mor tza'n kin jal ikytzan tee twexa. %eng %spa cómo se mira así como tu pantalón. L meera kyja'x kin jal o nyaax. %mor meera kyja'x kin jal o nyaax. %eng %spa parece que se mira igual o no. C 'a ma chapatom. = mal sapat. %mor mal sapat. %eng %spa ese zapato. L qatz qa ti sapat itee tzaluu. %mor jattzan qa ti sapat itee tzaluu. %eng %spa dónde están los zapatos que estaban aquí. C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. L atzan jal ajo. %mor atzan jal ajo. %eng %spa ese es. C ach. = atzan jal. %mor atzan jal. %eng %spa claro que sí. C kin be. = kintza kin ve. %mor kintza kin ve. %eng %spa mira ve. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L b'inchaja ja'la kxel nq'ama'na teya. %mor b'intzchaja ja'la kxel nq'ama'na teya. %eng %spa escucha te lo voy a decir. L chmeky'tzan ti lu ki. %mor chmeky'tzan ti lu ki. %eng %spa éste es jolote. C mey'. = chmeky'. %mor chmeky'. %eng %spa jolote. L tman tzeky' ti lu ki. %mor tman tzeky' ti lu ki. %eng %spa éste es gallo. C ma chey'. = tman tzeky'. %mor tman tzeky'. %eng %spa gallo. A tza'npa ten Cruz? %mor tza'npa ten Cruz? %eng %spa Cómo Cruz? L taman tzeky' chIkiya. %mor tman tzeky' chIkiya. %eng %spa gallo diga. C kal 'a? = tal q'a? %mor tal q'a? %eng %spa niño? A tal q'a jat tal q'a. %mor tal q'a jat tal q'a. %eng %spa niño dónde está el niño? C baa ba 'axhm wii laxhan. = maa jaxma twii terraza. %mor maa jaxma twii terraza. %eng %spa se subió en la terraza. A maa jaxma. %mor maa jax ma. %eng %spa él ya subió. A jan tum ma jaxma? %mor jantum ma jax ma? %eng %spa dónde subio él? C ma chijHw. = ma chii. %mor ma chii. %eng %spa allá ve. A jan tum ma jaxma? %mor jantum ma jax ma? %eng %spa dónde subio él? C mach ki. = ma chin ve. %mor ma chin ve. %eng %spa allá ve. L twii terraza chi jeey. %mor twii terraza chi jeey. %eng %spa ya viste en la terraza dice. A twii terraza 'an maa jaxma twii terraza. %mor twii terraza 'an maa jax ma twii terraza. %eng %spa en la terraza han él ya subio en la terraza. L qaltz ti ajo chi ch'in tee. %mor qaltz ti ajo chi ch'in tee. %eng %spa qué es ese dice usted? L lus. %mor lus. %eng %spa Cruz. A tina til n-nok tq'o'n tq'ab'a tz'i'ya ikyjo Cruz? %mor tina til n-nok tq'o'n tq'ab'a ttzi'ya ikyjo Cruz? %eng %spa Cruz porque pones tu mano en tu boca así? L tu'ntzan mi tb'iya chi. %mor tu'ntzan mi tb'iya chi. %eng %spa para que no lo escuches dígale. C to piyi = tu'ntzan mi tb'iya. %mor tu'ntzan mi tb'iya. %eng %spa para que no lo escuches. A waja chin b'in ti' tyola. %mor waja chin b'in ti'j tyola. %eng %spa quiero escucharte. C mi'. = mi'n. %mor mi'n. %eng %spa no. A ti til mi'n? %mor titil mi'n? %eng %spa porque no? L kyja'tzan ten ch'in chi. %mor kyja'tzan ten ch'in chi. %eng %spa así está el pequeño dice. C ma chi teya. = kyja'tzan t-ten. %mor kyja'tzan t-ten. %eng %spa así está. A kyja'tzan t-ten jal. %mor kyja'tzan t-ten jal. %eng %spa así está. L 'aay ta lus. %mor 'aay ta lus. %eng %spa aay Cruz. L ax tqe'nxtzan ta tu'n. %mor ax tqe'nxtzan ta tu'n. %eng %spa vos si te pasas. C kal ka chiyo. = mal cuchillo. %mor mal cuchillo. %eng %spa ese cuchillo. C kochiyo. = cuchillo. %mor cuchillo. %eng %spa cuchillo. L cuchillo. %mor cuchillo. %eng %spa cuchillo. L b'aqa cuchillo ti lu? %mor b'aqa cuchillo ti lu? %eng %spa caso es cuchillo esto? C 'nnn. = 'nnn. %mor 'nnn. %eng %spa nnn. C kachi pijHa? = tqaltzan tb'i jal? %mor tqaltzan tb'i jal? %eng %spa cómo se llama? L macht jal jeey. %mor machit jal jeey. %eng %spa ya viste es machete. L baya. %mor baya. %eng %spa vaya. C ('aachi ti ki). = ('aachi ti ki). %mor ('aachi ti ki). %eng %spa (). L 'an. %mor 'an. %eng %spa han. C lu lu ki. = lu jal lu kin. %mor lu jal lu kin. %eng %spa aquí esta ve. A tqal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? A tqal jal? %mor tqal jal? %eng %spa que es? C (chila). = (chila). %mor (chila). %eng %spa (). A tza'npa? %mor tza'npa? %eng %spa cómo? C (chila). = (chila). %mor (chila). %eng %spa (). A chulan. %mor chulan. %eng %spa (chulan). C ('a ma kuch chik). = ('a ma kuch chik). %mor ('a ma kuch chik). %eng %spa (). C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L nyaa tu'n mal lic jeey. %mor nyaa tu'n mal (lic) jeey. %eng %spa ya viste no por (lic). C tum ta'. = jan tum ta' ma. %mor jatum ta' ma. %eng %spa en dónde está él? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L lu ma tjax ma kin. %mor lu ma tjax ma kin. %eng %spa ahí está él arriba. L ti til twitz nxa'xana nku'tz ti'na chIkiya te ma. %mor titil twitz nxa'xana nku'tz ti'na chIkiya te ma. %eng %spa porque estas bajando mi xa'xin dígale a él. C pajH wul. = i tb'aj wu'na. %mor i tb'aj wu'na. %eng %spa lo voy a comer. A maj kb'ajel tu'na? %mor maj kb'ajel tu'na? %eng %spa lo vas a comer? C ok. = ok. %mor ok. %eng %spa sí. A kb'ajel twitz xa'xin tu'na? %mor kb'ajel twitz xa'xin tu'na? %eng %spa vas a comer el xa'xin? L tza'ntzan kte'. %mor tza'ntzan ktelb'il. %eng %spa cómo se va a hacer? L chu tzaj tza luu. %mor chu tzaja tzaluu. %eng %spa véngase aquí. C ('nn pal). = ('nn pal). %mor ('nn pal). %eng %spa (). A jun weky' nchi' xa'xin. %mor jun weky' nchi' xa'xin. %eng %spa una mi comida xa'xin. C (kuxhan ka' ma mal we'). = (kuxhan ka' ma mal we'). %mor i tku'tz kab' mal, mal weky'. %eng %spa que se bajen dos míos. L n? %mor n? %eng %spa n? C 'a ka' ma te. = at kab' tee. %mor at kab' tee. %eng %spa teines dos. C (ka' ni chu'y). = (ka' ni chu'y). %mor (ka' ni chu'y). %eng %spa (). A k'ok'aj. %mor k'ok'aj. %eng %spa sabroso. C (nu na). = (nu na). %mor (nu na). %eng %spa nu, na. L b'ix tzajx sel t-tuxan ma nyaa tzqij qa jal. %mor b'ix tzajx sel t-tuxan ma nyaa tzqij qa jal. %eng %spa si ahorita lo cortó él no están secos. A tuxan xhel jal. %mor tuxan xhel jal. %eng %spa fueron cortados. C (ku' ma mat). = (ku' ma mat). %mor (ku' ma mat). %eng %spa (). L nn? %mor nn? %eng %spa nn? C kaaa mat. = i txii nqa'nanya mastl jal. %mor i txii nqa'nanya mastl jal. %eng %spa voy a preguntar más. L nqa'nanx mastl ja. %mor nqa'nanxa mastl jal. %eng %spa voy a preguntar más. A mi'n. %mor mi'n. %eng %spa no. L i ten ma. %mor i ten ma. %eng %spa dejalo. A b'eky'al ni kywitz ch'in nchi ku'tz ch'in. %mor b'eky'al ni kywitz ch'in nchi ku'tz ch'in. %eng %spa pobrecitos se estan bajando. A junka yuxhuj tal twutz jal luu. %mor junka yuxhuj tal twitz jal luu. %eng %spa aquí están un racimo de su fruto. L junkatzan. %mor junkatzan. %eng %spa sí uno. L jo junka wuchujtzan. %mor jo junka wuchujtzan. %eng %spa sí es un racimo. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A jat nku'tz juntl ch'in. %mor jat nku'tz juntl ch'in. %eng %spa porque no se baja el otro pequeño. C maa 'anchki. = max tjax ma chi ki. %mor max tjax ma chi ki. %eng %spa está arriba. A ja tum? %mor jatum? %eng %spa dónde? C ma chi ki. = max ma chi kin. %mor max ma chi kin. %eng %spa allá ve. L b'aq jak ku'tz jal tu'na. %mor b'aq jak ku'tz jal tu'na. %eng %spa caso lo podes bajar. L b'aqa lejer txin njax txin taa chi ki. %mor b'aqa lejer txin njax txin ma chi ki. %eng %spa ella es mala se sube hasta allá. A jak jaxa twii tqan xa'xan Cruz? %mor jak jaxa twii tqan xa'xan Cruz? %eng %spa Cruz podes subir en la mata de xa'xin? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L chuch tja. %mor chuch tjaxa. %eng %spa subi. L yek'anxa ch'in tkib'il Liy aj tu'n tjaxa chi ki. %mor yek'anxa ch'in tkib'il Liy aj tu'n tjaxa chi ki. %eng %spa muéstrala Liy que subis allá. A jak jaxa twi' tqan xa'xin. %mor jak jaxa twi' tqan xa'xin. %eng %spa podes subir en la mata de xa'xin? C ok. = ok. %mor ok. %eng %spa sí. A chuxchaq. %mor chuxchaq. %eng %spa apurate. L kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira be. A pioqa ti' tqan q'inb'il kjawax xjotxotxona. %mor pyoqa ti' tqan q'inb'il kjawax xjotxotxona. %eng %spa peor si vas a subir ahí en el urdidor. L kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira be. L Lus. %mor Lus. %eng %spa Cruz. L chu tjaxa chi ki. %mor chu tjaxa chi ki. %eng %spa súbase allá. C 'ach ki. = a chi kin. %mor a chi kin. %eng %spa ahí ve. A chuxa. %mor chuxa. %eng %spa apurate. C 'ach ki 'oma. = a chi kin. %mor a chi kin. %eng %spa ahí ve. L tum. %mor jatum. %eng %spa dónde. C 'a talki pe. = a tzaluu be. %mor a tzaluu be. %eng %spa aquí ve. L qal a tjaxa tjax chi kin tu tu tkub'ila. %mor qal a tjaxa tjax chi kin tu tu tkub'ila. %eng %spa súbase allá donde siempre subis. C a tal ki. = a tzaluu kin. %mor a tzaluu kin. %eng %spa aquí ve. L chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. C 'a tala pech ki. = mal tal b'ech kin. %mor mal tal b'ech kin. %eng %spa esa fror ve. A chin jax palo'na. %mor chin jax tpalo'na. %eng %spa subime. A tu'nxa tjaxa. %mor tu'nxa tjaxa. %eng %spa súbase solita. C mi 'oma. = mi'n. %mor mi'n. %eng %spa no. A b'aqa palo'n kjawaxa. %mor b'aqa palo'n kjawaxa. %eng %spa caso abrazado te van a subir. L i tjatz ti'j juntl mal tx'aqan twexa qu'n kin. %mor i tjatz ti'j juntl mal tx'aqan twexa qu'n kin. %eng %spa lavemos tu otra pantalón viejo. L chuch tjaxa. %mor chuch tjaxa. %eng %spa súbase. L pe qa ma tza tz'aqa no pagar... %mor pe qa ma tza tz'aqa no pagar... %eng %spa si te caes no pagar. L jeey ya maa jaxa. %mor jeey ya maa jaxa. %eng %spa ya subiste? C maach. = maatzan. %mor maatzan. %eng %spa claro que ya. L jeey chu naja. %mor jeey chu naja. %eng %spa apurate. L jeey tzyum naj tq'ab' jal. %mor jeey tzyum naj tq'ab' jal. %eng %spa apurate agarra rápido su rama. L chux chux xk'oleek naj ti'j jal. %mor chux chux xk'oleek naja ti'j jal. %eng %spa apurate agarrate rápido de ese. L 'o milay jaxa porque mal ch'i'x jal. %mor 'o milay jaxa porque mal ch'i'x jal. %eng %spa oh no podes subir porque es espina. L tku'tz, tku'tz, tku'tz, tku'tz, tku'tz. %mor (tku'tz, tku'tz, tku'tz, tku'tz), tku'tza. %eng %spa bajate. L ch'ix ja ch'i'x jal. %mor ch'ix jal ch'i'x jal. %eng %spa es espina? C 'n, 'n, 'n, ma tila. = 'n, 'n, 'n, ma tila. %mor 'n, 'n, 'n, ma tila. %eng %spa n, n, n ya viste. A maa wila. %mor maa wila. %eng %spa ya mire. L jeey chusan txi'ya tzaluu jatzan tila. %mor jeey chusan txi'ya tzaluu jatzan tila. %eng %spa anda aquí y vas a ver. A jattzan maa ku'tz qlo' tu'na? %mor jattzan maa ku'tz qlo' tu'na? %eng %spa porque no bajaste nuestra fruta? C naaxh. = na'nx. %mor na'nx. %eng %spa todavía no. A nlayx. %mor nlayx. %eng %spa todavía no. L a qo juntl 'el tzaluu. %mor a qo juntl 'el tzaluu. %eng %spa vamos otra vez aquí. A jattzan qchi' xa'xin. %mor jattzan qchi' xa'xin. %eng %spa dónde está nuestra comida xa'xin. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C koch chii xhaxhi woon. = kb'elas qchi' xa'xin wu'na. %mor kb'elas qchi' xa'xin wu'na. %eng %spa voy a bajar nuestra comida xa'xin. L (). %mor (). %eng %spa (). A chu q'i'n ku'tz qchi' xa'xin. %mor chu q'i'n ku'tz qchi' xa'xin. %eng %spa baja nuestra comida xa'xin. C 'a ku chi chixh chi' cha xhaaxh wuun. = i tku'tz tee tchi' xa'xin wu'na. %mor i tku'tz tee tchi' xa'xin wu'na. %eng %spa voy a bajar tu comida xa'xin. L tzajch ch'ina lol te weky'a tza'n chin jawaxa chi. %mor tzajch ch'ina lol te weky'a tza'n chin jawaxa chi. %eng %spa ven a ver cómo voy a subir dígale. C tzach ch' te we 'a. = tzaja lol te weky'a. %mor tzaja lol te weky'a. %eng %spa veni a verme. C 'axhchk. = max ma chii kin be. %mor max ma chii kin be. %eng %spa hasta alla ve. L chuxtzan tjxa. %mor chuxtzan tjxa. %eng %spa súbase. C naa choopin. = naa choopin. %mor (naa choopin). %eng %spa (). A maa jopan yina. %mor maa jopan yina. %eng %spa ya subiste un poco. C naaxh. = na'nx. %mor na'nx. %eng %spa todavía no. A na'nx. %mor na'nx. %eng %spa todavía no. C 'ok 'a te liy. = jak jatz tee liy. %mor jak jatz tee liy. %eng %spa Liy podes subir? A chuxa. %mor chuxa. %eng %spa apurate. A jaak. %mor jaak. %eng %spa sí. A b'ix tza tyek'ana weky'a tza'n tu'n chin jaxa. %mor b'ix tza tyek'ana weky'a tza'n tu'n chin jaxa. %eng %spa ahi me mostrar cómo voy subir. C achi pe. = así ve. %mor así ve. %eng %spa así ve. C 'a liy achi. = Liy así. %mor Liy así. %eng %spa Liy así. A kyja'tzan njaxa. %mor kyja'tzan njaxa. %eng %spa así subis? C jaach. = kyja'tzan. %mor kyja'tzan. %eng %spa así. C tuchi 'achi 'aal. = chutzan tjatza jaala. %mor chutzan tjatza jaala. %eng %spa subite ahora. A chin jawaxa ja'la. %mor chin jawaxa ja'la. %eng %spa ahorita voy a subir. C ok. = ok. %mor ok. %eng %spa sí. C chnaj. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. A b'aqa jak chin jax weky' nlay. %mor b'aqa jak chin jax weky' nlay. %eng %spa caso puedo subir no puedo. C 'ach. = jaaktzan. %mor jaaktzan. %eng %spa claro que si. A nlay chin jax weky'. %mor nlay chin jax weky'. %eng %spa yo no puedo subir. C 'a te chuy. = a weky' ntxuuya. %mor a weky' ntxuuya. %eng %spa es mi mamá. A a txuuya kjawax tuk'ala. %mor a ttxuuya kjawax tuk'ala. %eng %spa tu mamá va subir contigo. L jeey tutzan tal tyoxha lu kin. %mor jeey lutzan tal tyoxha lu kin. %eng %spa ya viste aquí está tu juguete. L noqax tza txo'na tzyuma wena. %mor noqax tza txo'na tzyuma wena. %eng %spa no lo vayas a tirar agarralo bien. C ya. = ya. %mor ya. %eng %spa ya. C chuch 'axhi. = chu tjatza. %mor chu tjatza. %eng %spa apurate subite. A chutzan tjatzaya. %mor chutzan tjatzaya. %eng %spa apurate subite. A nlay chin jaxa. %mor nlay chin jaxa. %eng %spa no puedo subir. C chu na. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. C kincha ta chu ki. = kintza ntxuuya ki. %mor kintza ntxuuya ki. %eng %spa mira mi mamá ve. L ne 'in tku'tz jun nchi'ya xa'xin nej chIkiya te te Ana. %mor ne 'in tku'tz jun nchi'ya xa'xin nej chIkiya te te Ana. %eng %spa esperate voy a bajar una mi comida xa'xin dígale a Ana. C 'i kuche nchi chaye. = 'in tku'tz jun nchi'ya xa'xin. %mor 'in tku'tz jun nchi'ya xa'xin. %eng %spa voy a bajar una mi comida xa'xin. A chu q'i'n ku'tz qchii xa'xin. %mor chu q'i'n ku'tz qchii xa'xin. %eng %spa baja nuestra comida xa'xin. C ka'. = kab'. %mor kab'. %eng %spa dos. A kab'. %mor kab'. %eng %spa dos. A kab' weky'. %mor kab' weky'. %eng %spa dos míos. A kab' tee. %mor kab' tee. %eng %spa dos tuyos. A kab' te txuuya. %mor kab' te txuuya. %eng %spa C axhi be. = así ve. %mor así ve. %eng %spa así ve. A joo. %mor joo. %eng %spa sí. L qama kanet jal wu'na nej chi. %mor qama kanet jal wu'na nej chi. %eng %spa si lo encuentro dice. C ne. = neja. %mor neja. %eng %spa esperate. C kama kaneta wu'n ne. = qa ma kanet jal wu'na. %mor qa ma kanet jal wu'na. %eng %spa por si lo encuentro. A attzan jal ki. %mor attzan jal ki. %eng %spa mira sí hay. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A attzan jal ki. %mor attzan jal ki. %eng %spa mira hay. L a'lj jal chi. %mor a'lj jal chi. %eng %spa está verde dice. C 'aal. = a'laj jal. %mor a'laj jal. %eng %spa está verde. A a'laj. %mor a'laj. %eng %spa verde. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). M b'isan tza tz'aqa Cruz. %mor b'isan tza tz'aqa Cruz. %eng %spa no te vayas a caer Cruz. C ki we' ki papi. = kintz weky' kin papi. %mor kintz weky' kin papi. %eng %spa mira el mío papi. M tza tz'aqa. %mor tza tz'aqa. %eng %spa no te vayas a caer. M mi'n tzetz mutzpaja ajo. %mor mi'n tz'etz mutzq'aja ajo. %eng %spa no te vayas a caer ahí. L tjatza wuk'ala Liy chitzan txin te. %mor tjatza wuk'ala Liy chitzan txin teya. %eng %spa súbase conmigo Liy te está diciendo. L pe mi'n jax te ajo. %mor pe mi'n jax te ajo. %eng %spa pero no te subas ahí. M mi'n jaxa ajo tza tz'aqa. %mor mi'n jaxa ajo tza tz'aqa. %eng %spa no te subas ahí te podes caer. L mi'n jax taa ajo. %mor mi'n jaxta ajo. %eng %spa no te subas ahí. M kyjaatzan. %mor kyjaatzan. %eng %spa así. M k'i'n ku'x txin Liy ki. %mor kin ku'x txin Liy ki. %eng %spa mira a Liy hacia abajo. L b'ay jat jattzan tal jattzan tal. %mor b'ay jat jattzan, jattzan tal. %eng %spa vaya en dónde está, en dónde está el pequeño... L jat tzyu'n ni tal luu tu'na. %mor jat tzyu'n ni tal luu tu'na. %eng %spa porque no tienes agarrado éste pequeño. L nej in tku'tz naj wu'na nej chu naja. %mor neja in tku'tz naj wu'na nej, chunaja. %eng %spa esperate lo voy a bajar rápido, apurate. L chu naja. %mor chunaja. %eng %spa apurate. L porque nqa'nan Liy tii tchi xa'xin. %mor porque nqa'nan Liy tiij tchi xa'xin. %eng %spa porque Liy está preguntando su comida xa'xin. L qama jaw oq' Liy tu'na ja'la. %mor qa ma jaw oq' Liy tu'na ja'la. %eng %spa si llora Liy por tu culpa ahorita. A ch'ix tel tnu'xh Liy ti' tchi' xa'xin. %mor ch'ix tel tnu'xh Liy ti'j tchi' xa'xin. %eng %spa Liy ya va a perder su bebé por su comida xa'xin. C ka' te Liy. = kab' te Liy. %mor kab' te Liy. %eng %spa dos para Liy. C 'aw chi kon. = sak'o'n jawa. %mor sak'o'n jawa. %eng %spa recojelo. A a? %mor a? %eng %spa a? C 'aw chi koon. = sak'o'n jawa. %mor sak'o'n jawa. %eng %spa recojelo. A tzampa. %mor tzampa. %eng %spa cómo. A aa. %mor aa. %eng %spa aa. A kjawal nsak'o'na. %mor kjawal nsak'o'na. %eng %spa lo voy a recoger. A jaak. %mor jaak. %eng %spa bueno. A jak jaw nsak'o'na. %mor jak jaw nsak'o'na. %eng %spa lo puedo recoger. L pe tzyum ni tal lu ki. %mor per tzyum ni tal lu ki. %eng %spa pero agarra éste pequeño. A 'a? %mor 'a? %eng %spa a? L sola ot tex tz'aq ch'in ja'la. %mor sola ot tex tz'aq ch'in ja'la. %eng %spa solo que se puede caer ahorita. L tzyuma. %mor tzyuma. %eng %spa agárralo. A baya noqax tz'etz tz'aq ch'in Cruz. %mor baya noqax tz'etz tz'aq ch'in Cruz. %eng %spa vaya Cruz que no se vaya a caer el pequeño. L mi'n kub' tq'o'na ch'in ajo. %mor mi'n kub' tq'o'na ch'in ajo. %eng %spa no lo pongas ahí. L noqax tz'ex tz'aq ch'in tu'n kyq'iq'. %mor noqax tz'ex tz'aq ch'in tu'n kyq'iq'. %eng %spa que no se vaya a caer con el aire. L in tok i'lana tu'n liy. %mor in tok i'lana tu'n liy. %eng %spa Liy te va a regañar. C ka ma ta luu liy. = tqal mal taa luu Liy. %mor tqal mal taa luu Liy. %eng %spa qué es esto María. A jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C liy. = liy. %mor liy. %eng %spa C (chi...) = (chi...) %mor (chi...) %eng %spa (). A tza'npa ten. %mor tza'npa ten. %eng %spa cómo. A tza'npa ten chiya. %mor tza'npa ten chiya. %eng %spa cómo dice? C 'a mi 'ala. = mi 'al jal. %mor mi 'al jal. %eng %spa no está. A mi al jal. %mor mi'al jal. %eng %spa no está. C ma koch. = maa ku'tz. %mor maa ku'tz. %eng %spa ya se bajo. C ma koch. = maa ku'tz. %mor maa ku'tz. %eng %spa ya lo bajo. A maa ku'tz jun. %mor maa ku'tz jun. %eng %spa ya se bajo uno. C lu'. = lu'. %mor lu'. %eng %spa aquí está. C 'u'. = lu'. %mor lu'. %eng %spa aquí está. C lu'. = lu'. %mor lu'. %eng %spa aquí está. A nlay b'ant ntzyuna ti'j jal. %mor nlay b'ant ntzyuna ti'j jal. %eng %spa no lo puedo agarrar. C tuch ta ki. = tajs tzaluu ki. %mor tajs tzaluu ki. %eng %spa pasate aquí. A jat jat. %mor jat jat. %eng %spa dónde está, dónde está. A 'ay ntii ni tuj ch'in Cruz. %mor 'ay ntii ni tuj ch'in Cruz. %eng %spa ay Cruz no tiene fruto adentro. C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? L lus. %mor lus. %eng %spa Cruz. C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? L q'antz jun xa'xin ki. %mor q'antz jun xa'xin ki. %eng %spa dame ese xa'xin. X luu. %mor luu. %eng %spa aquí está. L joo. %mor joo. %eng %spa sí. X kjawax nxo'na. %mor kjawax nxo'na. %eng %spa lo voy a tirar para arriba. L xo'n jatza. %mor xo'n jatza. %eng %spa tiralo. L 'ax ntii ta tipan tq'ab'. %mor 'ax ntii ta tipan tq'ab'. %eng %spa tu mano no tiene fuerza. C ka'. = kab'. %mor kab'. %eng %spa dos. + 40:00 L 'ay Catalina. %mor 'ay Catalina. %eng %spa ay Catalina. C Cata lin choo. = Catalina. %mor Catalina. %eng %spa Catalina. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). X japan wu'na. %mor japan wu'na. %eng %spa voy tirando (para arriba). L kixt. %mor kixt. %eng %spa ya vas. X 'ajay. %mor 'ajay. %eng %spa ajay. L jeey cheb' q'antza. %mor jeey cheb' q'antza. %eng %spa apurate despacio damelo. L jey q'onx jun te Liy. %mor jey q'onx jun te Liy. %eng %spa dale uno a Liy. L jeey kisan tchiiya kin. %mor jeey kisan tchiiya kin. %eng %spa ya viste ahí está tu comida. C ku' Liy. = lu' Liy. %mor lu' Liy. %eng %spa María aquí está. A chu tku'tza q'ol te. %mor chu tku'tza q'ol te. %eng %spa baja a dejarlo. L chu tku'xa. %mor chu tku'xa. %eng %spa bajate. L chu tku'xa. %mor chu tku'xa. %eng %spa bajate. C 'iich. = chu q'iitza. %mor chu q'iitza. %eng %spa apurate anda traelo. C kin ki. = kin ki. %mor kin ki. %eng %spa mira be. A b'aqa ma txii nq'ama'na teya tu'n tku'tz txo'na. %mor b'aqa ma txii nq'ama'na teya tu'n tku'tz txo'na. %eng %spa caso te dije que lo tiraras. L jeey chusan tkuutza chi Liy chitzana. %mor jeey chusan tkuutza chi Liy (chitzana). %eng %spa ya viste baja dice Liy. L qo ku'x naj tu'na. %mor qo ku'x naj tu'na. %eng %spa bajemos rápido. C 'n ku'xh ku'xh n tanel. = tku'xa tnejal. %mor tku'xa tnejal. %eng %spa bajate primero. L cheb' tku'. %mor cheb' tku'. %eng %spa despacio baja. A cheb' tku'tza. %mor cheb' tku'tza. %eng %spa baja despacio. L 'ay maa tzaj tchiya wi'ja meera ot txii tz'aqya. %mor 'ay maa tzaj tchiya wi'ja meera ot txii tz'aqya. %eng %spa ay ya me diste miedo parece que te podes caer. C ya. = ya. %mor ya. %eng %spa ya. A maa. %mor maa. %eng %spa ya. C maa ku'ch cha chachi wuun. = maa ku'tz qchii xa'xin wu'na. %mor maa ku'tz qchii xa'xin wu'na. %eng %spa ya baje nuestra comida xa'xin. A maa ku'tz qchii xa'xin. %mor maa ku'tz qchii xa'xin. %eng %spa ya se bajo nuestra comida xa'xin. C maach. = maatzan. %mor maatzan. %eng %spa ya. A tzyum jun ni luu. %mor tzyum jun ni luu. %eng %spa agarra éste pequeño. C nala wuch. = nada twitz ch'in. %mor nada twitz ch'in. %eng %spa no tiene semillas. A nada twutz ch'in. %mor nada twitz ch'in. %eng %spa no tiene fruto. C chu nache. = chu naja. %mor chu naja. %eng %spa apurate. C ki ch'i ki. = kin ch'in ki. %mor kin ch'in ki. %eng %spa mira ve. C lu ch' kin. = lu ch'in kin. %mor lu ch'in kin. %eng %spa ahí está ve. L ti til tu'na nkub' txo'na twitz tx'otx'. %mor titil tu'na nkub' txo'na twitz tx'otx'. %eng %spa porque lo tiras en el suelo. A altzan 'e jluu? %mor altzan 'e jluu? %eng %spa de quién es esto? C wey' 'i. = weky'a. %mor weky'a. %eng %spa es mío. A teya. %mor teya. %eng %spa suyo. L lu ki. %mor lu ki. %eng %spa aquí está. J mami kintz. %mor mami kintz. %eng %spa mami mira. J at jun quetzal xkya tq'o'n papi tu'n txii nq'aka mas antes. %mor at jun quetzal xkya tq'o'n papi tu'n txii nq'aka mas antes. %eng %spa papá dejo un quetzal para que yo vaya a dejarlo antes. J pero como ya cabal jal itee. %mor pero como ya cabal jal itee. %eng %spa pero como ya estan cabeles. L k'u'nx jal. %mor k'u'nx jal. %eng %spa guardalo. D 'a ti 'i nchelula. = a ti tal celular. %mor a ti tal celular. %eng %spa es el celurar. J mami. %mor mami. %eng %spa mami. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). J 'i tel npatx'o'n ikyjo. %mor 'i tel npatx'o'n ikyjo. %eng %spa lo voy a pelas así. C mami ma chita wu 'a pelepono. = mami maa txii ti'n ma telefono. %mor mami maa txii ti'n ma telefono. %eng %spa mami se llevo el telefono. L qal jo. %mor qal jo. %eng %spa cual? C mami. = mami. %mor mami. %eng %spa mami. L nn? %mor nn? %eng %spa nn? C nku'. = kin. %mor kin. %eng %spa ve. L 'a an tet b'ixh telefono b'ixh. %mor 'a te b'ixh telefono b'ixh. %eng %spa es el teléfono de ella. L q'o'n kub' tzaluu tu tb'olsya. %mor q'o'n kub'a tzaluu tu tb'olsya. %eng %spa ponelo aquí en tu bolsa. A q'onx jun te b'ixh tchii xa'xin Cruz. %mor q'onx jun te b'ixh tchii xa'xin Cruz. %eng %spa Cruz dale un xa'xin a ella. L lu ki. %mor lu ki. %eng %spa aquí está. C ma wili. = maa wila. %mor maa wila. %eng %spa ya lo vi. L si ax at qa mal tal xa'xin b'ien kye'yx. %mor si ax at qa mal tal xa'xin b'ien kye'yx. %eng %spa también hay xa'xin bien bonitos. L ntii wa njax nkiin b'i'x ma. %mor ntiiwa njax nkiin b'i'x ma... %eng %spa yo no lo miro si ya... L kix ki. %mor kix ki. %eng %spa mira be. A kab' qchi' xa'xin. %mor kab' qchi' xa'xin. %eng %spa unos xa'xin para nuestra comida. C 'ak 'a'. = jat tq'ab'a. %mor jat tq'ab'a. %eng %spa dame tu mano. L ntii wa njax nwi'n jal. %mor ntiiwa njax nki'n jal. %eng %spa yo no lo miro. L b'ix ax atpal ti tal tb'aq' jal. %mor b'ix ax atpal ti tal tb'aq' jal. %eng %spa si ya tiene fruto-pepa adentro. A tal b'a'n xa'xin ch'in. %mor tal b'a'n xa'xin ch'in. %eng %spa se xa'xin criollo. L 'nn. %mor 'nn. %eng %spa nn. X mamii. %mor mamii. %eng %spa mamii. A kye'yx ni tchons jal. %mor kye'yx ni tchons jal. %eng %spa es bien rico. L nada nel ti'j. %mor nada nel ti'j. %eng %spa no se quita la cáscara. X mamii. %mor mamii. %eng %spa mamii. X mamii. %mor mamii. %eng %spa mamii. L qal. %mor qal. %eng %spa que? X luux o tzaj qey'. %mor luux o tzaj qey'. %eng %spa así como trajismos nosotros. X kix cuando 'o chin jaxa ew aj b'aqa manxa wi'ja. %mor kix cuando 'o chin jaxa ew aj b'aqa mansa wi'ja. %eng %spa así como subi ayer me regañaste. X at tzan qa ni mal 'inchal tjas maax tu twii pan. %mor attzan qa ni mal q'inchal tjas maax tu twii pan. %eng %spa se miran algunos hasta allá arriba. L 'ay cuando tu'n tku'tz jal wu'na. %mor 'ay cuando tu'n tku'tz jal wu'na. %eng %spa ay cuando lo voy a bajar. L maa jax nprob'ara na nada ma jopan tze' wuna tiij jal. %mor maa jax nprob'arana nada ma jopan tze' wuna tiij jal. %eng %spa ya lo probe no lo alcance con el palo. C 'o ya maa. = 'o ya nada. %mor 'o ya nada. %eng %spa ya no hay nada. L (). %mor (). %eng %spa (). A maa b'aj jal tu'na. %mor maa b'aj jal tu'na. %eng %spa ya lo comiste. A maa. %mor maa. %eng %spa ya? L maatzan chIkiya te Liy meera mib'an ti yo'lana. %mor maatzan chIkiya te Liy meera mib'an ti yo'lana. %eng %spa claro que ya dígale a Liy parece que no sabes hablar. A titzan til nku'x tk'u'n ti ajo. %mor titzan til nku'x tk'u'n ti ajo. %eng %spa porque estas guardando eso. C chu ma yamala. = kxel mal llamada. %mor kxel mal llamada. %eng %spa vamos a llamar. A maa txii tllamarana? %mor maa txii tllamarana? %eng %spa ya llamaste? A alkye. %mor alkye. %eng %spa cual? C a ma Güich. = 'a mal Güicho. %mor 'a mal Wicho. %eng %spa es Luis. A 'a mal Güicho. %mor 'a mal Wicho. %eng %spa a Luis. A chi tok tu'n ma teya? %mor chitok tu'n ma teya? %eng %spa que te dijo él? L chin pona chi tzan ma chi. %mor chin pona chitzan ma chi. %eng %spa ya voy voy dice él. C 'a mi' chin chich ma we 'a. = mi'n chinxa chitzan ma weky'a. %mor mi'n chinxa chitzan ma weky'a. %eng %spa me dijo que no va ha venir. A tzul ma tuk'ala jaala? %mor tzul ma tuk'ala jaala? %eng %spa él va a venir contigo hoy? L m n-estudiaranma 'om chi. %mor m n-estudiaran ma 'om chi. %eng %spa él está estudiando dice. L chu q'amanx te txin Ana. %mor chu q'amanx te txin Ana. %eng %spa dígale a Ana. L n-estudiaran mal Güicho chi. %mor n-estudiaran mal Güicho chi. %eng %spa Luis está estudiando deci. A nyaa txin Ana chila jaala. %mor nyaa txin Ana chila jaala. %eng %spa no es Ana va a decir. L Lus. %mor Lus. %eng %spa Cruz. L chu q'amanxa te txin Liy. %mor chu q'amanxa te txin Liy. %eng %spa llama a Liy. L n-estudiaran mal Güicho chi. %mor n-estudiaran mal Güicho chi. %eng %spa Luis está estudiando dígale. L n-skwe'lan ma chIkiya kyjaa. %mor n-skwe'lan ma chIkiya kyjaa. %eng %spa él está estudiando dígale así. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L max n-skwe'lan ma max Guatemala chi. %mor max n-skwe'lan ma max Guatemala chi. %eng %spa él está estudiando en Guatemala dígale. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A jtoj kxel tee skwe'la. %mor jtoj kxel tee skwe'lal. %eng %spa cuando vas a ir a la escuela. C mi'n. = mi'n. %mor mi'n. %eng %spa no. A jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? L 'a mal Güicho chi. %mor 'a mal Güicho chi. %eng %spa es Luis diga. C n ka' 'ali. = qkab'il ya. %mor qkab'il ya. %eng %spa nosotros dos. A kykab'ilya tuk' mal Güicho. %mor kykab'ilya tuk' mal Güicho. %eng %spa lod dos con Luis. C 'a tu' mal 'aw key' tu' ma lel. = qkab'ilya tuk' mal Daniel. %mor qkab'ilya tuk' mal Daniel. %eng %spa nosotros dos con Daniel. A kykab'ila. %mor kykab'ila. %eng %spa los dos. A 'nn. %mor 'nn. %eng %spa nn. C '. = '. %mor '. %eng %spa '. C tu' ma Güiche. = tuk' mal Güicho. %mor tuk' mal Wicho. %eng %spa tambien Luis. A mal Güicho tuk'x q'a Dani. %mor mal Güicho tuk'x q'a Dani. %eng %spa Luis y también Dani. L ja'lan taa ta Güicho ok tku'x ch'in tee skwe'la. %mor ja'lan taa ta Güicho ok tku'x ch'in tee skwe'lal. %eng %spa saber en donde va estar Luis cuando vas a entrar en la escuela. C chu naa, chu naa chu na. = chu naja, chu naja, chu naja. %mor chu naja, chu naja, chu naja. %eng %spa apurate, apurate, apurate. L nej tky'ee jal tz'el jal wu'na. %mor nej tky'ee jal tz'el jal wu'na. %eng %spa esperate no se quiere quitar. A chu naja. %mor chunaja. %eng %spa apurate. A at xhuq' tu tk'u'ja Cruz? %mor at xhuq' tu tk'u'ja Cruz? %eng %spa Cruz en tu estómago hay lombríz? C 'a naya. = nada. %mor nada. %eng %spa nada. A nada. %mor nada. %eng %spa nada. A alchi qa nada? %mor alchi qa nada? %eng %spa quién dice que nada? L nada weky' tu nwitz chi. %mor nada weky' tu nwitz chi. %eng %spa para mi no hay dígale. C 'al wu' twuch. = nada weky' tun witz. %mor nada weky' tun witz. %eng %spa para mi no hay. A ntii jal tee tu twitz. %mor ntii jal tee tu twitz. %eng %spa para ti no hay? L o'kx te Liy at chi. %mor o'kx te Liy at chi. %eng %spa sólo Liy tiene dígale. C okxh te Liy at. = o'kx te Liy at. %mor o'kx te Liy at. %eng %spa Liy si tiene. A b'aqa o' tila. %mor b'aqa o' tila. %eng %spa caso ya viste. L o' chi. %mor o' chi. %eng %spa ya dígale. C ola. = ola. %mor ola. %eng %spa hola! L kabo jal. %mor kab' jal. %eng %spa son dos. D (tech ki ti ki). %mor (tech ki ti ki). %eng %spa (). L maa b'aj qchii xa'xin Liy chi. %mor maa b'aj qchii xa'xin Liy chi. %eng %spa ya terminamos de comer nuestra comida xa'xin Liy dígale. C 'oy chin jHu 'el. = txi'ya juntl 'el. %mor txi'ya juntl 'el. %eng %spa andate otra vez. L nn? %mor nn? %eng %spa nn? A jat tal tq'ab'a? %mor jat tal tq'ab'a? %eng %spa dónde está tu manita? A jat tal tq'ab'a? %mor jat tal tq'ab'a? %eng %spa dónde está tu manita? L (). %mor (). %eng %spa (). L jat tq'ab'a tuk' xa'xin chi. %mor jat tq'ab'a tuk' xa'xin chi. %eng %spa dónde está tu mano con xa'xin dice. L jat yek'inxa te te txin kintz wey' nchii xa'xin kin chi. %mor jat yek'inxa te te txin kintz wey' nchii xa'xin kin chi. %eng %spa A qaltzan tb'i jal Cruz? %mor qaltzan tb'i jal Cruz? %eng %spa Cruz cómo se llama ese? C cha'xhin. = xa'xin. %mor xa'xin. %eng %spa xa'xin. A xa'xin. %mor xa'xin. %eng %spa xa'xin. D yaa xha'xhi. = nyaa xa'xin. %mor nyaa xa'xin. %eng %spa no es xa'xin. A b'a'ntzan tchontz jal. %mor b'a'ntzan tchontz jal. %eng %spa claro que se puede comer. C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? A tza'ntzan tchontz jal? %mor tza'ntzan tchontz jal? %eng %spa cómo es cuando se come? L k'ok'j chi. %mor k'ok'j chi. %eng %spa rico dígale. C ko'. = k'ok'aj. %mor k'ok'aj. %eng %spa rico. A k'ok'aj tchons jal? %mor k'ok'aj tchons jal? %eng %spa es rico al comerlo? D we' = weky'a. %mor weky'a. %eng %spa mío. C wey'. wey'. = weky'a, weky'a. %mor weky'a, weky'a. %eng %spa mío. L 'i ten q'a. %mor 'i ten q'a. %eng %spa deja a él. L 'i ten jun paq ni te ni qman. %mor 'i ten jun paq ni te ni qman. %eng %spa deja un rato al papito. L 'i ten paq ni te ni qman. %mor 'i ten jun paq ni te ni qman. %eng %spa deja un rato al papito. L 'i tkin paq q'a tii ti tal b'ich. %mor 'i tkin jun paq q'a tiij ti tal b'ich. %eng %spa que mire él un rato el pollito. A maa tz'etz b'aj tuj ti luu tu'na Cruz? %mor maa tz'etz b'aj tuj ti luu tu'na Cruz? %eng %spa Cruz ya sacaste todo en esto? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L ya basura jal chi. %mor ya basura jal chi. %eng %spa ya es basura dígale. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L qal tb'i ti luu? %mor qal tb'i ti luu? %eng %spa cómo se llama esto? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? L rusbia. %mor rusbia. %eng %spa rusbia. L qaltzan n-nok brusbia tu'na? %mor qaltzan n-nok rusbia tu'na? %eng %spa a cuál de decis rusbia. L avión jal ki. %mor avión jal ki. %eng %spa mira es avión. C kol, kol, = k'ola, k'ola. %mor k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate. A chu yolana tuk'al jal Cruz. %mor chu yolana tuk'al jal Cruz. %eng %spa habla con ese Cruz. L titzja nku'x tb'etz'ana. %mor titiltan jal nku'x tb'etz'ana. %eng %spa porque lo presionas. C tii. = ntii. %mor ntii. %eng %spa no. L b'aqa ja tza tzaq'we'n. %mor b'aqa ja tza tzaq'we'na. %eng %spa caso te pueden contestar. L aya kxel q'ajt tiij jal. %mor aya kxel q'ajt tiij jal. %eng %spa usted lo va a llamar. c chi na 'ajH. = si nada q'ajq'aj. %mor si nada q'ajq'aj. %eng %spa no se eschucha nada. L aya kokax q'ajt ti'j jal. %mor aya kokax q'ajt ti'j jal. %eng %spa usted lo va a llamar. L Güicho jan ta'ya chIkiya kyjaa kin. %mor Wicho jan ta'ya chIkiya kyjaa kin. %eng %spa Luis en dónde estas dígale. C jach 'o te. = maa txii nq'ama'na. %mor maa txii nq'ama'na. %eng %spa ya le dije. C chi ma Güicho wey' ach. = chitzan mal Güicho weky'a? %mor chitzan mal Güicho weky'a? %eng %spa me dijo Luis? L chi tok tu'n mal Güicho teya. %mor chi tok tu'n mal Güicho teya. %eng %spa que te dijo Luis? L chi toktzan tu'n mal Güicho teya? %mor chi toktzan tu'n mal Güicho teya? %eng %spa que te dijo Luis? L chin pona chi mal Güich. %mor chin pona chi mal Güich. %eng %spa ya voy dice Luis. C 'n 'n. = 'n 'n. %mor 'n 'n. %eng %spa n, n. D ola. %mor ola. %eng %spa hola! C 'oo wee ma wixh. = mal wixh. %mor mal wixh. %eng %spa ese gato. L mal wixh. %mor mal wixh. %eng %spa ese gato. C kite 'ki. = kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira ve. L jattzan ti tal xar? %mor jattzan ti tal xar? %eng %spa dónde está el jarro? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? L jat ti tal xar? %mor jat ti tal xar? %eng %spa dónde está el jarro? L lu ja lukiii. %mor lu ja lukiii. %eng %spa aquí está. L lu ti tal xar lu kin. %mor lu ti tal xar lu kin. %eng %spa aquí está el jarrito. L at ti k'ab'j tku'x tuj jal kin. %mor at ti k'ab'j tku'x tuj jal kin. %eng %spa mira adentro tiene bebida. C lach. = nach. %mor nach. %eng %spa no sirve. L nn. %mor nn. %eng %spa nn. C 'un ti tal chal. = jun ti tal xar. %mor jun ti tal xar. %eng %spa un jarrito. L ti til jal teya ikyjo? %mor titil jal teya ikyjo? %eng %spa para que lo quieres así? L ax q'o'n kub'a 'oma kjawal tz'iset jal. %mor ax q'o'n kub'a 'oma kjawal tz'iset jal. %eng %spa vos ahí ponelo se va a barrer. C ta chaa. = tal xar. %mor tal xar. %eng %spa jarrito. C ta chaal. = tal xar. %mor tal xar. %eng %spa jarrito. C ni ta chaa. = tal xar. %mor tal xar. %eng %spa jarrito. C ni ta chal. = tal xar. %mor tal xar. %eng %spa jarrito. L nej ta Lus maa tzaj ta'w nq'ab'a. %mor nejta Lus maa tzaj ta'w nq'ab'a. %eng %spa esperate Cruz me duele la mano. C 'a ti tal chal. = 'a ti tal xar. %mor 'a ti tal xar. %eng %spa es el jarrito A jar ni tal xar Cruz? %mor (jar) ni tal xar Cruz? %eng %spa Cruz el jarrito? C 'a kin ni tal chal. = qo kin ti'j ni tal xar. %mor qo kin ti'j ni tal xar. %eng %spa mieremos el jarrito. A jar ch'in? %mor xar ch'in? %eng %spa es jarrito? C ' 'n 'n ki. = lu ch'in lu kin. %mor lu ch'in lu kin. %eng %spa quí esta ve. A weno at tee tal txar? %mor weno at tee tal txar? %eng %spa usted tiene jarrito? C 'n nala. = ntii. %mor ntii. %eng %spa no A ntii? %mor ntii? %eng %spa no? A jatzan tum njax t'al tk'a'ya? %mor jatzantum njax t'al tk'a'ya? %eng %spa en dónde cocer tu bebida? C ma ta xhal. = tuj mal tal xar. %mor tuj mal tal xar. %eng %spa en el jarrito. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L jat ch'in tu'na. %mor jat ch'in tu'na. %eng %spa dónde tienes el pequeño? D (). %mor (). %eng %spa (). L qaltzan ti tal. %mor qaltzan ti tal... %eng %spa que es el.... C kol, kol, kol. = k'ola, k'ola, k'ola. %mor k'ola, k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate, cállate. L kintza kin. %mor kintza kin. %eng %spa mira be. C ma lut m Güich. = lutzan mal Güicho. %mor lutzan mal Wicho. %eng %spa ahí está Luis. A yek'anx ch'in tkib'il q'a Daniel Cruz. %mor yek'anx ch'in tkib'il q'a Daniel Cruz. %eng %spa Cruz muéstrale a Daniel. A q'amanx te q'a tqal kyb'i jal. %mor q'amanxa te q'a tqal kyb'i jal. %eng %spa dígale a él como se llaman. L 'aya txii q'ajt. %mor 'aya txii q'ajt. %eng %spa usted tiene que llamar-hablar. L 'aya txii q'ajt jeey. %mor 'aya txii q'ajt jeey. %eng %spa ya viste usted tiene que llamar. C ki. = ki. %mor ki. %eng %spa mira. L qal aya txii q'ajt. %mor qal aya txii q'ajt. %eng %spa uste tiene que llamar. L qa q'aya Mixhel ja tum taaya? %mor qa 'aya Mixhel jatum taaya? %eng %spa Mishel si es usted en dónde estas? C a ma Güiche. = 'a mal Güicho. %mor 'a mal Güicho. %eng %spa es Luis. L 'an 'a mal Güicho 'an wee. %mor 'an 'a mal Güicho 'an weeno. %eng %spa han bueno es Luis. L Güich jan tum ta'ya chi txin Cruz? %mor Wicho jantum ta'ya chi txin Cruz? %eng %spa Luis en donde estas dice Cruz? L jeey ki 'a mal Güich jeey. %mor jeey ki 'a mal Güich jeey. %eng %spa ya viste es Luis. L txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %mor txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %eng %spa llama y él contesta. L txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %mor txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %eng %spa llama y él contesta. L txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %mor txii q'ajtya ntzajtzan tzaq'we'n ma. %eng %spa llama y él contesta. L Güicho chIkiya te ma. %mor Güicho chIkiya te ma. %eng %spa Luis dígale a él. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L lu qina tin luu chi. %mor lu qina tin luu chi. %eng %spa aquí estoy dice. C lu ki. = lu qina taa luu. %mor lu qina taa luu. %eng %spa aquí estoy. A qa'nanx te ma ti til ntii ma tzaj ma wuk'ala Cruz. %mor qa'nanxa te ma titil ntii ma tzaj ma wuk'ala Cruz. %eng %spa Cruz pregúntale a él porque no vino conmigo. C 'a naa michel. = 'a naq Mixhel. %mor 'a naq Mixhel. %eng %spa es la Mishel. L nn? %mor nn? %eng %spa nn? C 'a maa Mixhel. = 'a naq Mixhel. %mor 'a naq Mixhel. %eng %spa es la Mishel. L 'a ma ta Mixhel. %mor 'a mal tal Mixhel. %eng %spa es Mishel. L jan taa mal tal Mixhel ikyjo? %mor jantaa mal tal Mixhel ikyjo? %eng %spa y en dónde está Mishel? L ta Mixhel jan ta'ya? %mor (ta) Mixhel jatum ta'ya? %eng %spa Mishel en dónde estas? C yaa mche. = nyaa Mche. %mor nyaa Mche. %eng %spa así no es. L qaltzan tb'i? %mor qaltzan tb'i? %eng %spa cómo se llama? C michel. = Mixhel. %mor Mixhel. %eng %spa Mishel. L Mixhel kyjaa. %mor Mixhel kyjaa. %eng %spa Mishel así. L tza'ntzan tten. %mor tza'ntzan tten. %eng %spa cómo es? L tza'ntzan te chuch txii q'ajtya ti'j txin. %mor tza'ntzan te... chuch txii q'ajtya ti'j txin. %eng %spa y la ...llama a ella. L ntii wa nb'ant tb'i txin wu'na. %mor ntii wa nb'ant tb'i txin wu'na. %eng %spa yo no puedo pronunciar el nombre de ella. C Mixhel. = Mixhel. %mor Mixhel. %eng %spa Mishel. L Mixhel. %mor Mixhel. %eng %spa Mishel. C ma Güicho 'ajH. = 'a mal Güicho nq'anjt. %mor 'a mal Güicho nq'anjt. %eng %spa Luis es el que está llamando. D (ma sak poo). %mor (ma sak poo). %eng %spa (). C 'at. = jat jal. %mor jat jal. %eng %spa dónde está? D lu 'a luya. = lu jal luu. %mor lu jal luu. %eng %spa aquí esta. C ma' tal maliposa. = mal tal mariposa. %mor mal tal mariposa. %eng %spa esa mariposita. C Güichee. = Güicho. %mor Güicho. %eng %spa Luis. L yo'lana tuk'al ma %mor yo'lana tuk'al ma %eng %spa habla con él. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L 'a mal Güich. %mor 'a mal Güich. %eng %spa es Luis. L Güicho jan tum ta'ya? %mor Güicho jatum ta'ya? %eng %spa Luis en dónde estas? L lu txin Liy taa tuk' txin Cruz. %mor lu txin Liy taa tuk' txin Cruz. %eng %spa aquí está Liy con Cruz. L tzaja lol te kye txin. %mor tzaja lol te kye txin. %eng %spa véngase a verlas. L jeey maa tb'iya. %mor jeey maa tb'iya. %eng %spa ya escuchaste? C tu' nak wana. = tuk'x naq Juana. %mor tuk'x naq Juana. %eng %spa tambien la Juana. L 'an tuk' naq Juanita. %mor 'an tuk' naq Juanita. %eng %spa han con Juana. L tzaja lol te kye txin lu qa txin luu. %mor tzaja lol te kye txin lu qa txin luu. %eng %spa véngase a verlas aquí están ellas. L jeey. %mor jeey. %eng %spa ya viste. C tu' ma lel. = tuk'x mal Daniel. %mor tuk'x mal Daniel. %eng %spa tambien Daniel. L alkye xel jun. %mor alkye xel, (jun). %eng %spa quién va ir, (uno). L xel nma'na. %mor xel nma'na. %eng %spa lo voy a decir. D ma le' chiki. = mal Daniel chIkiya. %mor mal Daniel chIkiya. %eng %spa ese Daniel decí. L je alkye nq'ajt? %mor je, alkye nq'ajt? %eng %spa saber, quién está hablando? C ta' mi 'un. = mijun. %mor mijun. %eng %spa nadie. L mijun? %mor mijun? %eng %spa nadie? A mijun. %mor mijun. %eng %spa nadie. C mi 'u. = mijun. %mor mijun. %eng %spa nadie. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C pelepono. = telefono. %mor telefono. %eng %spa teléfono. L ntiit nyolan ti telefono. %mor ntiit nyolan ti telefono. %eng %spa el teléfono ya no está hablando. A ti tiltzan ntii nyolan jal? %mor titiltzan ntii nyolan jal? %eng %spa porque no está hablando? A maa txii yolan tee tuj jal? %mor maa txii yolan tee tuj jal? %eng %spa ya hablaste en ese? C kol kol xh xh. = k'ola, k'ola. %mor k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate. D ma koch. = mal kuch. %mor mal kuch. %eng %spa ese cerdo. C kol, kol. = k'ola, k'ola. %mor k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate. D m kuch. = mal kucha. %mor mal kucha. %eng %spa ese cerdo. C kola. = k'ola. %mor k'ola. %eng %spa cállate. D ma kuch. = mal kuch. %mor mal kuch. %eng %spa ese cerdo. C kuche. = kuch. %mor kuch. %eng %spa cerdo. C 'a ma Güche 'a. = 'a mal Güicho nq'ajt. %mor 'a mal Güicho nq'ajt. %eng %spa Luis es el que esta hablando. L 'a mal Güicho nq'ajt. %mor 'a mal Güicho nq'ajt. %eng %spa Luis está hablando. C chum. = tzyuma. %mor tzyuma. %eng %spa agárralo. C chum. = tzyuma. %mor tzyuma. %eng %spa agárralo. C chi nule. = ja'l chin nula. %mor ja'l chin nula. %eng %spa ahorita vengo. A jan tum ma txiiya? %mor jantum ma txiiya? %eng %spa dónde vas a ir? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C ola... = ola... %mor ola... %eng %spa hola... L jan kpo'la? %mor jan kpo'la? %eng %spa dónde vas a ir? D ma mono kin. = mal mono kin. %mor mal mono kin. %eng %spa ese mono ve. C 'at. = jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde esta? D ma mono kin. = mal mono kin. %mor mal mono kin. %eng %spa ese mono ve. L 'ay ni qman tu'na. %mor 'ay ni qman tu'na. %eng %spa ay nuestro papito (por vos-por tu culpa). L ch'ix mi ma jatz tb'aq' twitz ni qman tu'na. %mor ch'ix mi ma jatz tb'aq' twitz ni qman tu'na. %eng %spa ya casi sacaste el ojo a nuestro papito. D ma mono. = mal mono. %mor mal mono. %eng %spa ese mono. + 50:01 C ma mono. = mal mono. %mor mal mono. %eng %spa ese mono. L ki. %mor ki. %eng %spa mira. L q'en ax kintz ch'in tee mal mono kin Cruz. %mor q'i'n jaxa kintz ch'in tee mal mono kin Cruz. %eng %spa sacalo mira el mono Cruz. L qal ne 'i ky-kina kab'il tuk' ni qman. %mor qal neja 'i ky-kina kykab'ila tuk' ni qman. %eng %spa espérate miren los dos con el nene. L kykab'il tuk' ni qmal. %mor kykab'il tuk' ni qmal. %eng %spa los dos con el nene. C ka' 'il. = qkab'il. %mor qkab'ila. %eng %spa nosotros dos. L jo pe chusan q'o'n kub' jal tzalu kin. %mor jo per chusan q'o'n kub' jal tzalu kin. %eng %spa pero apurate ponelo aquí. L 'a 'an kub' ten jal. %mor 'a ak'an kub' ten jal. %eng %spa mientras que se pone. L ja tum kb'el ten jal? %mor jatum kb'el ten jal? %eng %spa dónde se va a poner? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L ja tum kb'el ten jal? %mor jatum kb'el ten jal? %eng %spa dónde se va a poner? L chu naja 'oma. %mor chu naja 'oma. %eng %spa vos apurate. C 'uy ma wixh. = uy mal wixh. %mor uy mal wixh. %eng %spa 'uy el gato. A 'ay Cruz. %mor 'ay Cruz. %eng %spa ay Cruz. C ma wixh taa. = at jun mal wixh taa. %mor at jun mal wixh taa. %eng %spa allá hay un gato. L at mal wixh taa. %mor at mal wixh taa. %eng %spa está el gato. L kintz mal mono kintz ki. %mor kintz mal mono kintz ki. %eng %spa mira el mono be. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L meera maa kyim jal kintz ki. %mor meera maa kyim jal kintz ki. %eng %spa mira parece que ya se durmio. C 'a chi tal we' chaki. = 'a chin tel weky' tzaluu ki. %mor 'a chin tel weky' tzaluu ki. %eng %spa quí voy a estar. D ma pez cato. = mal pezcado. %mor mal pezcado. %eng %spa ese pezcado. C 'ay. = 'ay. %mor 'ay. %eng %spa ay. C 'oo. = 'oo. %mor 'oo. %eng %spa ooh. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). D 'a chi ti pal... %mor '(a chi ti pal)... %eng %spa (). A jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? D (). %mor (). %eng %spa (). L jan tum ma txi'ya tuk' ti tu'ja ajo? %mor jantum ma txi'ya tuk' ti tu'ja ajo? %eng %spa dónde vas a ir con ese tu libro? A mi'n b'a tyoch'an jal Cruz. %mor mi'n b'a tyoch'an jal Cruz. %eng %spa Cruz no lo dobles-arrugues. D kal ti lu? = tqal ti luu? %mor tqal ti luu? %eng %spa qué es esto? C 'aa. = 'aa. %mor 'aa... %eng %spa es... A baya %mor baya %eng %spa vaya. D ma lolo kin. = mal loro kin. %mor mal loro kin. %eng %spa ese loro ve. D ma lolo kinchi. = kintza mal loro. %mor kintza mal loro. %eng %spa mira el loro. D ma lolo. = mal loro. %mor mal loro. %eng %spa ese loro. L 'aay ma'san kab'an ti. %mor 'aay ma'san kab'an ti... %eng %spa ay ya se lastimo el... L per. %mor per. %eng %spa pero. L kin ch'in tee kin. %mor kin ch'in tee kin. %eng %spa mira be. L tu'n mal Güich chi %mor tu'n mal Güich chi. %eng %spa fue por Luis dice. L o' kub' moqsi'n jun ni mal tal tib'lal lu kin. %mor o' kub' muqsi'n jun ni mal tal tib'lal lu kin. %eng %spa ya taparon ésta figura. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L tzaja lol te, tzaja lol te. %mor tzaja lol te, tzaja lol te. %eng %spa ven a verlo, ven a verlo. A la'tz jal, la'tz jal Cruz la'tz jal. %mor la'tz jal, la'tz jal Cruz la'tz jal. %eng %spa anda velo, anda velo Cruz. L tzaja lol te. %mor tzaja lol te. %eng %spa ven a verlo. L at jun tib'lal o' kya tmoqsi'n. %mor at jun tib'lal o' kya tmoqsi'n. %eng %spa hay una figura ya lo taparon. L mal Güich tjaq'x kintz ki. %mor mal Güich tjaq'xa kintza ki. %eng %spa Luis abajo mira be. C (tu'n mal Güich 'on aljHa). = (tu'n mal Güich 'on aljHa). %mor (tu'n mal Güich 'on aljHa). %eng %spa (). L Lus. %mor Lus. %eng %spa Cruz. A Lus ki'n kub' jal. %mor Lus ki'n kub' jal. %eng %spa Cruz miralo. A la'tz jal tuk' mamá. %mor la'tz jal tuk' mamá. %eng %spa anda velo con mamá. L 'il at jun mal tal tib'lal. %mor ('il) at jun mal tal tib'lal. %eng %spa hay una figurita. L o' kya tmoqsi'n mal Güich tjaq' kintz ki. %mor o' kya tmoqsi'n mal Güich tjaq' kintz ki. %eng %spa mira be Luis ya tapo bajo. L kix jun jal ki mal tal t-tzi' jal q'inchal ki. %mor kix jun jal ki mal tal t-tzi' jal q'inchal ki. %eng %spa así como uno mira se mira la boquita. L maa tila. %mor maa tila. %eng %spa ya viste? C mi'. = ntii. %mor ntii. %eng %spa no. A jat jal? %mor jat jal? %eng %spa dónde está? A Cruz. %mor Cruz. %eng %spa Cruz. C ('at wa la...) = ('at wa la...) %mor ('at wa la...) %eng %spa (). L chu q'inx t-telefonoya. %mor chu q'inx t-telefonoya. %eng %spa lleva tu teléfono. L atzan jun ti kykib'ilya ti luu. %mor atzan jun ti kykib'ilya ti luu. %eng %spa éste es uno para que lo miren. A ja tum o txi' aj tee ew Cruz? %mor jatum o txi' aj tee ew Cruz? %eng %spa Cruz dónde fuiste ayer? C 'ay. = 'ay. %mor 'ay. %eng %spa ay. L lol ramos chik tee te Liy. %mor lol ramos chIkiya te Liy. %eng %spa a ver el ramos dígale a Liy. C lom lomos. = lol ramos. %mor lol ramos. %eng %spa a ver ramos. A q'amantz ch'in nb'ib'ila Cruz qal 'o b'ant tu'na ew? %mor q'amantz ch'in nb'ib'ila Cruz qal 'o b'ant tu'na ew? %eng %spa dime Cruz que fue lo que hiciste ayer? L 'o chinx aja misal chi. %mor 'o chinx aja misal chi. %eng %spa fui en la misa dígale. C ki lo te. = qo lol te. %mor qo lol te. %eng %spa vamos a ver. A ja tum? %mor jatum? %eng %spa dónde? L 'o chinx aja misal chIkiya te te Ana. %mor 'o chinx aja misal chIkiya te te Ana. %eng %spa fuie en la misa dígale a Ana. A ja tum kxela? %mor jatum kxela? %eng %spa dónde vas a ir? C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? A ja tum kxela? %mor jatum kxela? %eng %spa dónde vas a ir? A ti tiltzan mal ajo teya? %mor titiltzan mal ajo teya? %eng %spa para que quieres eso? A njax te xtunil tii mal kin Cruz? %mor njax te xtunb'il tiij mal kin Cruz? %eng %spa Cruz colgas tu columpio en ese? C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? A njax tee xtunil ma chi ki. %mor njax tee xtunb'il ma chi ki. %eng %spa colgas tu columpio allá? A qax kab'ina tu'n jal. %mor qax kab'ina tu'n jal. %eng %spa no te vayas a lastimar por ese. C () = () %mor () %eng %spa (). A jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C ech. = jeey chi. %mor jeey chi. %eng %spa ya vistes. A jat. %mor jat. %eng %spa dónde está? C ech ma tili Liy. = jeey chi maa tila Liy. %mor jeey chi maa tila Liy. %eng %spa Liy ya vistes? A maatzan wila pe ti til ntza ti'n jal? %mor maatzan wila per titil ntza ti'n jal? %eng %spa ya lo mire pero porque lo traes? C 'iy. = 'iy. %mor 'iy. %eng %spa iy. C 'iy. = 'iy. %mor 'iy. %eng %spa iy. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa ah. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa ah. X chin schana tuk' Cruz. %mor chin schana tuk' Cruz. %eng %spa jueguen con Cruz. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa ah. C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa ah. X ok. %mor ok. %eng %spa sí. C min. = mi'n. %mor mi'n. %eng %spa no. X ti til. %mor titil. %eng %spa para que? X qal nb'ant tu'na? %mor qal nb'ant tu'na? %eng %spa que estas haciendo? D kine 'el pelota. = qina q'il pelota. %mor qina q'il pelota. %eng %spa voy a ir a traer la pelota. C 'a tum. = jan tum? %mor jan tum? %eng %spa en dónde? C '. = '. %mor '. %eng %spa '. D pelota. %mor pelota. %eng %spa pelota. A qax kb'ana Cruz. %mor qax kab'ana Cruz. %eng %spa Cruz no te vayas a lastimar. L ti til jal teya Lus. %mor titil jal teya Lus. %eng %spa Cruz para que lo quieres. L lus. %mor lus. %eng %spa Cruz. L lu ti ta. %mor lu ti ta... %eng %spa ahí está... L t-telefonoya luu. %mor t-telefonoya luu. %eng %spa aquí está tu teléfono. L Lus. %mor Lus. %eng %spa Cruz. C 'o. = 'o. %mor 'o. %eng %spa oh. A ti til jal njaw ti'na? %mor titil jal njaw ti'na? %eng %spa para que lo estas levantando? A baya jat ma txi'ya tuk' naq Mixhel. %mor baya jat ma txi'ya tuk' naq Mixhel. %eng %spa vaya porque no fuiste con Mishel. A maa tz'ex b'ixh ki. %mor maa tz'ex b'ixh ki. %eng %spa mira ella ya salio. L 'e te' tuk'il b'ixh. %mor 'e te' tuk'il b'ixh. %eng %spa ella tiene compañeros-(a). C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa sí. L jattzan tu'n tten Mixhel tuk'ila. %mor jattzan tu'n tten Mixhel tuk'ila. %eng %spa y no que hiba estar Mishel contigo. L maa tz'el 'oq Mixhel. %mor maa tz'el 'oq Mixhel. %eng %spa ella ya se correo. L tu'nxa ntii nyo'lana tuk' Mixhel. %mor tu'nxa ntii nyo'lana tuk' Mixhel. %eng %spa es tu culpa porque no hablas con ella. C chiiy tu'. = txi'ya tuk'al b'ixh. %mor txi'ya tuk'al b'ixh. %eng %spa andate con ella. L chu xtunin jun paqa chi. %mor chu xtunin jun paqa chi. %eng %spa columpia un rato. C ala. = ala. %mor ala. %eng %spa 'ala! A 'i. %mor 'i. %eng %spa ih. A nky'itz jal tee tu'n? %mor nky'itz jal tee tu'n? %eng %spa lo aguantas? C '. = '. %mor '. %eng %spa '. C '. = '. %mor '. %eng %spa '. C ti' kay. = nkyib'a. %mor nkyib'a. %eng %spa quítense. L ntib' qaya. %mor ntib' qaya. %eng %spa quítense. L (). %mor (). %eng %spa (). C 'a'. = 'a'. %mor 'a'. %eng %spa agua. L baya qa ma kab'an wa qin tu'n jun ti. %mor baya qa ma kab'an wa qin tu'n jun ti... %eng %spa vaya si me lastima un... C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A maa naj twitz tx'otx' tu'n jal Cruz. %mor maa naj twitz tx'otx' tu'n jal Cruz. %eng %spa Cruz ese ya deterioró la tierra. L baya ch'ixtzan mi ma tzokx txak'paja. %mor baya ch'ixtzan mi ma tz'okx txakpaja. %eng %spa vaya ya casi te caiste. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? L ja tumtzan kpo'la tuk'al jal. %mor jatumtzan kpo'la tuk'al jal. %eng %spa dónde vas a llegar con ese. A ti tiltzan jal teya. %mor titiltzan jal teya. %eng %spa para que lo quieres? C ti 'i. = ntib'a. %mor ntib'a. %eng %spa quítate. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C 'o. = 'o. %mor 'o. %eng %spa oh. A qal ma b'ant tu'na? %mor qal ma b'ant tu'na? %eng %spa que hiciste? C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L qal ti luu Lus? %mor qal ti luu Lus? %eng %spa que es esto Cruz? C 'uy. = 'uy. %mor 'uy. %eng %spa huy. L ja tum ma txi'ya 'om 'a. %mor jatum ma txi'ya 'om 'a. %eng %spa vos dónde vas a ir? C (wel). = (wel). %mor (wel). %eng %spa (). L tons qin wey'tz tu'nx txin. %mor tons qin wey'tz tu'nx txin. %eng %spa entonces me voy a ir es culpa de ella. L qal ti lu kin nchi chuxa. %mor qal ti lu kin nchi chuxa. %eng %spa apurate estoy preguntando que es esto? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A tza'npa. %mor tza'npa. %eng %spa cómo? C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A nb'et jal wu'na. %mor nb'et jal wu'na. %eng %spa lo estoy haciendo caminar. C ok. = ok. %mor ok. %eng %spa sí. C cha wu'n. = ktzajal njawo'na jal. %mor ktzajal njawo'na jal. %eng %spa lo voy a jalar. C 'ech. = jeey chi. %mor jeey chi. %eng %spa ya vistes. C ti' woo. = ntib'a. %mor ntib'a. %eng %spa quítate. C pelepono. = telefono. %mor telefono. %eng %spa teléfono. L lu t-telefonoya luu. %mor lu t-telefonoya luu. %eng %spa aquí está tu teléfono. L tu'nxa ti til nkya tq'o'n t-telefono. %mor tu'nxa titil nkya tq'o'n t-telefono. %eng %spa es tu culpa porque dejas tu teléfono. C tum. = jan tum? %mor jan tum? %eng %spa en dónde? L tumtzan nkya t-xo'na. %mor jatumtzan nkya t-xo'na. %eng %spa dónde lo dejas tirado. L chi tok tu'n taq' mal tx'yan. %mor chitok tu'n taq' mal tx'yan. %eng %spa cómo dice la lengua del perro. C axhi. = asi. %mor asi. %eng %spa así. C (ma ma mal mal kuxh 'ew). = (ma ma mal mal kuxh 'ew). %mor mal o ku'x ew. %eng %spa el que bajo ayer. C (ta mi ko koxheli tu' man ma Liy). = (ta mi ko koxheli tu' man ma Liy). %mor qo xela tuk' Liy. %eng %spa vamos a ir con Liy. L jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C ma Liy. = naq Liy. %mor naq Liy. %eng %spa María. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L qaltzan mal tal lu kin? %mor qaltzan mal tal lu kin? %eng %spa que es éste pequeño? C kol, kol. = k'ola, k'ola. %mor k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate. L na'nxtzan twil ch'in weky'. %mor na'nxtzan twil ch'in weky'. %eng %spa yo no lo he viste. C (n mal mal mal). = (n mal mal mal). %mor mal, mal, mal. %eng %spa el, el, el... C kal pi 'a chi ch' tee? = tqal tb'i jal chi ch'in tee? %mor tqal tb'i jal chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama dice usted. L 'an. %mor 'an. %eng %spa han. L kyixh jal 'om. %mor kyixh jal 'om. %eng %spa vos es pescado. A k'ol, k'ol, k'ol. %mor k'ola, k'ola, k'ola. %eng %spa cállate, cállate, cállate. A tqal tb'i jal? %mor tqal tb'i jal? %eng %spa cómo se llama ese? L meera ik'b'al ta' txin. %mor meera ik'b'al ta' txin. %eng %spa pare que ella está enojada. L Cruz. %mor Cruz. %eng %spa Cruz. L qal tb'i ti luu chi ch'in tee? %mor qal tb'i ti luu chi ch'in tee? %eng %spa cómo se llama esto dice usted? L ti lu ki. %mor ti lu ki. %eng %spa esto. C kana 'oyka. = zanahoria. %mor zanahoria. %eng %spa zanahoria. L zanahoria. %mor zanahoria. %eng %spa zanahoria. L b'aqa zanahoria. %mor b'aqa zanahoria. %eng %spa caso es zanahoria. L b'ix mora ta jal. %mor b'ix mora ta jal. %eng %spa si es mora. C 'ay. = 'ay. %mor 'ay. %eng %spa ay. C nki. = kintza ki. %mor kintza ki. %eng %spa mira ve. C nejH. = neja. %mor neja. %eng %spa espérate. C ma ta nuuxh 'el. = mal tal nu'xh. %mor mal tal nu'xh. %eng %spa ese bebé. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L 'ay meera 'a mal Carlitos nej te nej. %mor 'ay meera 'a mal Carlitos nej te nej. %eng %spa espérate parece que es Carlitos. L mee 'a mal Carlitos kinx ma ki. %mor mera 'a mal Carlitos kinx ma ki. %eng %spa mira a él parece que es Carlitos. C 'a chi ma. = atzan ma. %mor atzan ma. %eng %spa sí el es. L lu txqan mal tal %mor lu txqan mal tal... %eng %spa aquí están unos... L qal mal tal taa lu kin. %mor qal mal tal taa lu kin. %eng %spa que es éste pequeño que está aquí. C 'm oxho. = oso. %mor oso. %eng %spa oso. L oso. %mor oso. %eng %spa oso. L wen al 'e jal? %mor wen al 'e jal? %eng %spa de quién es? C te 'a nuxh. = te q'a nu'xh. %mor te q'a nu'xh. %eng %spa es del nene. L te nu'xh. %mor te nu'xh. %eng %spa es del bebé. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C (cheka lalya). = (cheka lalya). %mor (cheka lalya). %eng %spa (). L tu'na maa tza chon tb'aq' nwitzya tu' watil. %mor tu'na maa tza chon tb'aq' nwitzya tu' watil. %eng %spa es tu culpa que me duele el ojo por el sueño. C 'ech, 'ech, 'eech. = jeey chi, jeey chi, jeey chi. %mor jeey chi, jeey chi, jeey chi. %eng %spa ya vistes, ya vistes, ya vistes. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L qaltzan tb'i ti lu ki? %mor qaltzan tb'i ti lu ki? %eng %spa cómo se llama esto? L nej nej b'ela at nxii nyek'ane teya. %mor neja, neja b'ela at nxii nyek'ane teya. %eng %spa espérate, espérate talvés de estoy enseñando algo. L qaltzan tb'i ti lu kin nche. %mor qaltzan tb'i ti lu kin nche. %eng %spa estoy diciendo cómo se llama esto. C 'enn. = 'enn. %mor 'enn. %eng %spa enn. L 'aan. %mor 'aan. %eng %spa han. L kisan tee tmot'aya . %mor kisan tee tmot'aya . %eng %spa ya viste tu modo-carácter. L Lina. %mor Lina. %eng %spa Catarina. X kal. = tqal. %mor tqal. %eng %spa qué. L qama tza tz'aqa taa ajo. %mor qa ma tza tz'aqa (taa) ajo. %eng %spa si te caes ahí. L ti tqal nb'ateya ikyjo. %mor ti tqal nb'ateya ikyjo. %eng %spa ques estas haciendo. A q'o'n 'aj jal kyaqil Cruz. %mor q'o'n 'aj jal kyaqil Cruz. %eng %spa pasa todo Cruz. C achi. = así. %mor así. %eng %spa así. A miky'x. %mor miky'x. %eng %spa así no. A q'o'n 'aj juntl t-xaq. %mor q'o'n 'aj juntl t-xaq. %eng %spa pasa la otra hoja. L 'uy altzan 'e naq tal lu? %mor 'uy altzan, al 'e naq tal lu? %eng %spa huy aquí está, de quién es éste pequeño? C wey'. = weky'a. %mor weky'a. %eng %spa es mío. C ne, ne. = neja, neja. %mor neja, neja. %eng %spa esperate, esperate. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). A q'i'n 'aj juntl t-xaq jal. %mor q'i'n 'aj juntl t-xaq jal. %eng %spa pasa la otra hoja. C nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. A miky'x jo. %mor miky'x jo. %eng %spa así no. A o'kx junx q'i'n 'aja. %mor o'kx junx q'i'n 'aja. %eng %spa sólo uno pasa. L junx chi. %mor junx chi. %eng %spa uno dice. L 'a tza lu kin nej. %mor 'a tzalu kin nej. %eng %spa aquí primero. L junx qa chi. %mor junx jal chi. %eng %spa sólo uno dice. L kyja'tz kyja ki. %mor kyja'tzan kyja ki. %eng %spa así be. C 'w 'w. = wu'na, wu'na. %mor wu'na, wu'na. %eng %spa yo, yo. L 'an. %mor 'an. %eng %spa han. L chusan q'i'n ajsa ja. %mor chusan q'i'n ajtz jal. %eng %spa ahora si pasalo. C ka' la. = kykab'il jal. %mor kykab'il jal. %eng %spa los dos. L junx jal. %mor junx jal. %eng %spa sólo uno. L junx jal. %mor junx jal. %eng %spa sólo uno. C 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. A q'i'n ajs juntl. %mor q'i'n ajs juntl. %eng %spa regresa otro. C ma puchala. = mal pulcera. %mor mal pulcera. %eng %spa esa pulcera. C ma puchala. = mal pulcera. %mor mal pulcera. %eng %spa esa pulcera. A jat pulcera. %mor jat pulcera. %eng %spa dónde está la pulcera? C nay puchela. = no hay pulcera. %mor no hay pulcera. %eng %spa no hay pulcera. L kin tee kin jeey. %mor kin tee kin jeey. %eng %spa ya viste ahí está el tuyo. L b'aq che' nkina. %mor b'aq che' nkina. %eng %spa caso estas viendo despacio. L yatz kinx qa naq tal xhnul tee lu kin be. %mor yatz kinx qa naq tal xhnul tee lu kin be. %eng %spa mira las niñas ladinas que están aquí. L che' nchi kin kye b'ixh. %mor che' nchi kin kye b'ixh. %eng %spa ellas están viendo despacio. L qaltzan tib'lal nku'x kyki'n b'ixh jeey chi. %mor qaltzan tib'lal nku'x kyki'n b'ixh jeey chi. %eng %spa ya viste que figura están viendo ellas. L 'inch tku'x qki'n ch'in qe kyuk'il b'ixh jeey. %mor 'inch tku'x qki'n ch'in qe kyuk'il b'ixh jeey. %eng %spa miremos un poco con ellas. L qal tib'lal mal tal lu kin nku'x kyki'n b'ixh. %mor qal tib'lal mal tal lu kin nku'x kyki'n b'ixh. %eng %spa que figura es ésta que ellas están viendo. C 'a ma mamucha. = 'a mal Güicho. %mor 'a mal Güicho. %eng %spa es Luis. C tum taa ma Güiche. = jan tum taa mal Güicho. %mor jan tum taa mal Güicho. %eng %spa en dónde esta Luis. L nn? %mor nn? %eng %spa nn? L 'a tib'lal mal Güich. %mor 'a tib'lal mal Wicho. %eng %spa es la foto de Luis. L maj 'a tib'lal mal Güicho ma lu. %mor maj 'a tib'lal mal Güicho mal lu. %eng %spa ésta es la foto de Luis. L 'altzan kye? %mor 'altzan kye? %eng %spa cual es? L 'an 'a tib'lal mal Güicho lu. %mor 'an 'a tib'lal mal Wicho lu. %eng %spa han ésta es la foto de Luis. L qaltzan ti. %mor qaltzan ti. %eng %spa que es el... L nejch 'inch tku'x nki'n ch'in weky'. %mor nejch 'inch tku'x nki'n ch'in weky'. %eng %spa espérate lo voy mirar. L b'ech ti tal luu. %mor b'ech ti tal luu. %eng %spa éste pequeño es flor. C 'nn. = 'nn. %mor 'nn. %eng %spa nn. L después ta kin ma ta neel jal. %mor después ta' kin mal tal neel jal. %eng %spa después allá es ovejita. L después ma luu ikytzan tal wixh jal. %mor después mal luu ikytzan tal wixh jal. %eng %spa depués esto parece gatito. C ne 'e ne ne. = neja, neja. %mor neja, neja. %eng %spa esperate, esperate. C ma ta pich ma ki. = mal tal b'ich mal kin. %mor mal tal b'ich mal kin. %eng %spa ese es un pollito. C 'eky'. = eky'. %mor eky'. %eng %spa pollo. L eky' jal. %mor eky' jal. %eng %spa es pollo. L 'uuy ta ax tal eky' tzan ta jal. %mor 'uuy ax tal eky' tzan ta jal. %eng %spa huuy sí es pollito. L nada ch'in wa sel n-niky' ti'j jal. %mor nada ch'in wa sel n-niky' ti'j jal. %eng %spa yo no lo reconocí. L ax eky' tzan ta jal. %mor ax eky' tzan ta jal. %eng %spa sí es pollito. L yajtzan mal luu. %mor yajtzan mal luu. %eng %spa y esto? L tqaltzan mal luu? %mor tqaltzan mal luu? %eng %spa que es esto? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? C (nka'). = (nka'). %mor (nka'). %eng %spa (). L mal tal cerdata jal. %mor mal tal (cerdata)-cerbra jal. %eng %spa es es cebra. L mi'n baq ta cerdata jal. %mor mi'n baq tal (cerdata)-cebra jal. %eng %spa no caso es cebra. L 'a q'an ti tal. %mor 'a q'an ti tal. %eng %spa es el... pequeño. L tqal kyb'i jal ja'la. %mor tqal kyb'i jal ja'la. %eng %spa cómo se llama? C 'a ma ta chela. = a mal tal cerdo. %mor a mal tal cerdo. %eng %spa es el cerdito. L cebra kyjaa. %mor cebra kyjaa. %eng %spa es cebra. C ka'. = kab' %mor kab' %eng %spa dos. L kab' mal tal cebra. %mor kab' mal tal cebra. %eng %spa son dos cebras pequeñas. L mal tal chej qa jal. %mor mal tal chej qa jal. %eng %spa son caballitos. L qa mal tal tz'ib' kyi'j. %mor qa mal tal tz'ib' kyi'j. %eng %spa los pequeños pintos. C 'a? = 'a? %mor 'a? %eng %spa a? L 'a mal tal chej qa mal tal tz'ib' kyi'j. %mor 'a qa mal tal chej qa mal tal tz'ib' kyi'j. %eng %spa los caballitos son los de colores pintos. C ('at ma wchaw kin ka chi te 'ixh). = ('at ma wchaw kin ka chi te 'ixh). %mor ('at ma wchaw kin ka chi te 'ixh). %eng %spa (). L ti til tu'na ikyjo. %mor titil tu'na ikyjo. %eng %spa porque lo haces así? L tziwtzan njaktzka lich jal. %mor tziwtzan njaktzka lich jal. %eng %spa y si re rompe. L 'in tok i'lana tu'n Liy. %mor 'in tok i'lana tu'n Liy. %eng %spa que te regañe Liy. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C ('uxha ma bucha lu ki). = ('uxha ma bucha lu ki). %mor ('uxha ma bucha lu ki). %eng %spa (). C (). = (). %mor (). %eng %spa (). L qaltzan mal tal lu ki? %mor qaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? C nn? = nn? %mor nn? %eng %spa nn? L qaltzan mal tal lu ki? %mor qaltzan mal tal lu ki? %eng %spa que es éste pequeño? L 'ay ma luu. %mor 'ay ma luu. %eng %spa ay esto. L tqal mal lu? %mor tqal mal lu? %eng %spa que es esto? C 'ey 'eey. = 'ey 'eey. %mor 'ey 'eey. %eng %spa ey, eey. L qal nq'ina? %mor qal nq'ina? %eng %spa que tienes? L qa nq'ina nche? %mor qal nq'ina nche? %eng %spa estoy preguntando que tienes? C 'n? = 'n? %mor 'n? %eng %spa n? L qa nq'oine. %mor qa nq'ojana. %eng %spa si estas enojado. C '. = '. %mor '. %eng %spa '. C ka 'a ko kin ko kin. = qal qo kin, qo kin. %mor qal qo kin, qo kin. %eng %spa miremos, miremos. C (maa mal mal). = (maa mal mal). %mor (maa mal mal). %eng %spa (). L chi tok tu'n. %mor chi tok tu'n. %eng %spa que dice? C ne, ne. = neja, neja. %mor neja, neja. %eng %spa esperate, esperate. L chi tok tu'n ti tal 'am ki? %mor chi tok tu'n ti tal 'am ki? %eng %spa que dice ese niño (ladino)? C ne, ne, ne. = neja, neja, neja. %mor neja, neja, neja. %eng %spa esperate, esperate, esperate. L chi tok kyu'n ti tal 'am ki. %mor chi tok kyu'n ti tal 'am ki. %eng %spa que dicen esos niños ladinos. C ti 'a 'i. = ntib' tq'ab'ya. %mor ntib' tq'ab'ya. %eng %spa quita tu mano. C ti 'i. = ntib' tq'ab'ya. %mor ntib' tq'ab'ya. %eng %spa quita tu mano. A tqal nb'akye naq ajo Cruz? %mor tqal nb'akye naq ajo Cruz? %eng %spa que están haciendo esas Cruz? C (ko muk'). = (ko muk'). %mor qo mok'ek. %eng %spa nos agachemos. A muk'. %mor mok'. %eng %spa agachada-(o). L karateca qa b'ixh chIkiya kyjaa ki. %mor karateca qa b'ixh chIkiya kyjaa ki. %eng %spa son caratecas decí así. C calatek. = karateca. %mor karateca. %eng %spa carateca. A alkye naq muk' t-ten? %mor alkye naq mok' t-ten? %eng %spa quién es la que está agachada? C 'a nak te. = 'a naq lu kin. %mor 'a naq lu kin. %eng %spa es ésta ve. A maj mok'tzan t-ten naq ajo? %mor maj mok'tzan t-ten naq ajo? %eng %spa esa está agachada? C ka. = ki. %mor ki. %eng %spa ve. A yatzan naq juntl b'ixh. %mor yatzan naq juntl b'ixh. %eng %spa y la otra? C chi. = si. %mor si. %eng %spa sí. A alkye naq pich ten twii? %mor alkye naq pich' ten twii? %eng %spa quién es la que está de cabeza? C nak lki. = naq lu kin. %mor naq lu kin. %eng %spa ella ve. A altzan kye naq wa'l t-ten twii? %mor altzan kye naq wa'l t-ten twii? %eng %spa y quién es la que está con la cabeza en alta. C (at xhi). = (at xhi). %mor (at xhi). %eng %spa (). C ('n n 'ach kal npak nko'n). = ('n n 'ach kal npak nko'n). %mor ('n n 'ach kal npak nko'n). %eng %spa (). C 'at ma ma xhewal tu ma libo. = at mal t-xesil tuj mal libro. %mor at mal t-xewil tuj mal libro. %eng %spa hay un olor en el libro. L jat? %mor jat? %eng %spa dónde está? A tzanpa? %mor tzanpa? %eng %spa cómo? C tzal ki. = tzaluu kin. %mor tzaluu kin. %eng %spa aquí ve. A at mal t-xewal jal tuj mal libro. %mor at mal t-xewal jal tuj mal libro. %eng %spa en el libro hay olor. L 'at qa mal cebra tuj mal libro chi. %mor 'at qa mal cebra tuj mal libro chi. %eng %spa hay cebras en el libro dice. C ('n nacham). = ('n nacham). %mor ('n nacham). %eng %spa (). C 'o ya tiit. = 'o ya nti't jal. %mor 'o ya nti't jal. %eng %spa ya no hay. A nti'tl? %mor nti'tl? %eng %spa ya no hay? C 'a. = 'a. %mor 'a. %eng %spa es. C kaye che 'il. = tzaja ki. %mor tzaja ki. %eng %spa vení a ver. A tza'n pa. %mor tza'npa. %eng %spa cómo? C chaye che 'il. = tzaja kil. %mor tzaja kil. %eng %spa vení a ver. C maa. = maa. %mor maa. %eng %spa ya. A qal ti ajo. %mor qal ti ajo. %eng %spa que es ese? C cheyee. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa venite. A jHa? %mor jHa? %eng %spa jHa? C cheyee. = tzaja. %mor tzaja. %eng %spa venite. A tzaja. %mor tzaja. %eng %spa véngase. C 'o. = joo. %mor joo. %eng %spa si. A ti til. %mor titil. %eng %spa para que? C ko kin. = qo kin. %mor qo kin. %eng %spa miremos. C 'a ten ti liwo. = ax 'i t-ten ti libro. %mor ax 'i t-ten ti libro. %eng %spa aquí deja el libro. C 'o che ku'ta. = ok kxel k'u't jal? %mor ok kxel k'u't jal? %eng %spa se va a guardar? A kxel qk'u'n jal. %mor kxel qk'u'n jal. %eng %spa lo vamos a guardar. A ja tum kxel qk'u'n jal? %mor jatum kxel qk'u'n jal? %eng %spa dónde lo vamos a guardar? C tal ki. = tzaluu kin. %mor tzaluu kin. %eng %spa aquí ve. A jan tum? %mor jantum? %eng %spa dónde? C (kijH ni tu' la). = (kijH ni tu' la). %mor (kijH ni tu' la). %eng %spa (). A jan tuma. %mor jantuma. %eng %spa dónde? C tu' chu. = tuk' ntxuuya. %mor tuk' ntxuuya. %eng %spa con mi mamá. C chu naa ko kin mame. = chuxa qo kin mami. %mor chuxa qo kin mami. %eng %spa apurate mamí miremos. C mame chu ko kin. = mami chux qo kin. %mor mami chux qo kin. %eng %spa mami apurate miremos. C mami. = mami. %mor mami. %eng %spa mami. C chu ko kins. = chux qo kin. %mor chux qo kin. %eng %spa apurate miremos. C 'i tajxh jHa wo'n. = 'i tajs jal wu'na. %mor 'i tajs jal wu'na. %eng %spa lo voy a regresar. C chu na ko kin. = chu naja qo kin. %mor chu naja qo kin. %eng %spa apurate miremos. C mamii. = mamii. %mor mamii. %eng %spa mami. C chu na mami. = chu naja mami. %mor chu naja mami. %eng %spa apurate mami. C ne maniii. = ne maniii. %mor neja mamiii. %eng %spa espérate mami. C (). = (). %mor (). %eng %spa (). C (chu lu' 'a niyoxh). = (chu lu' 'a niyoxh). %mor (chu lu' 'a niyoxh). %eng %spa (). + 62:31 transcripción terminada.