A(XHUW) J(uana) P(apá de XHUW) E(ulalia) C (ata) F(rancisco) + Traductor: Efraín Federico Ramón León. + Fecha de inicio traducción: 26/01/2009. + Fecha de finalización: 30/01/2009 P ( )ti la. %mor ( )*tix ti /la. %eng %spa ( ) aquì está mira. J mis. %mor mis. %eng %spa gato. P veinte way abril yet ab'il dos mil siete. %mor veinte way abril yet ab'il dos mil siete. %eng %spa viente de abril del año 2007. P qon q'anjab' yetoq ix A. %mor q-on /q'anjab' y-etoq ix A. %eng %spa vamos a hablar con A. A n? = n? %mor n? %eng %spa què? P jay? %mor jay? %eng %spa ¿qué? A ju'un xhuh. = jun tu. %mor jun tu. %eng %spa ese. P ja' A xh. %mor ja' A /xhi. %eng %spa sí A dice. A me'. = me'. %mor me'. %eng %spa oveja. P jay? %mor jay? %eng %spa ¿qué? J b'al ay jun me'? %mor b'ay-tal /ay jun me'? %eng %spa dónde está la oveja? P mee'. %mor mee'. %eng %spa oveja. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P tzet junoqxa? %mor tzet jun-oq-xa? %eng %spa ¿qué otro? A hun poxhetoh. = jun ( ) %mor jun ( ). %eng %spa un ( ). J ax jun ti tze yok b'i? %mor ax jun ti tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa y este como se llama? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿què? J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este mira? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este mira? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿què? P tzet junoqxa? %mor tzet jun-oq-xa? %eng %spa qué otro? P nenita? %mor nen-ita? %eng %spa nen-ita? J A? %mor A? %eng %spa A? P chet junqxa? %mor tze-tal jun-oq-xa? %eng %spa qué otro? P watx' ayj b'ay tu. %mor watx' /ay-j-i b'ay tu. %eng %spa quédate ahí. P miij. %mor m-ija. %eng %spa mija. P watx' ayji b'ay tu. %mor watx' /ay-j-i b'ay tu. %eng %spa quédate ahí. J ay ka la. %mor /ay kay /la. %eng %spa ponelo acá/hay acá. J ay ka la. %mor /ay kay /la. %eng %spa ponelo acá/hay acá. J ay ka la. %mor /ay kay /la. %eng %spa ponelo acá/hay acá. P watx' ayj b'ay tu mija. %mor watx' /ay-j-i b'ay tu m-ija. %eng %spa quédate ahí mija. J la no' mis. %mor /la no' mis. %eng %spa mira el gato. P nenita. %mor nen-ita. %eng %spa nenita. + chi ojb'an ix J. + tosea J. A etu 'uh. = ( ) %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cóme se llama este? P tze chel b'ay tu? %mor tzet ch-0-0/el b'ay tu? %eng %spa qué miras ahí? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿què? P tze chel b'ay tu? %mor tzet ch-0-0/el b'ay tu? %eng %spa qué miras ahí? J tze yok b'i jun ti nen? %mor tze y/ok 0-b'i jun ti nen? %eng %spa cóme se llama este nena? J jun la. %mor jun /la. %eng %spa este mira. J jun bebe laaa. %mor jun bebe /la. %eng %spa este bebé mira. A uy! = uy! %mor uy! %eng %spa uy! J no' mixhxh. %mor no' mis. %eng %spa el gato. A mixh. = mis. %mor mis. %eng %spa gato. J tzetal jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J tze jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? A 'uh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P hinye. %mor hinye. %eng %spa está bién. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P il juqxa no' xin. %mor /il jun-oq-xa no' xin. %eng %spa mira otro animal pués. J jil juqxa kono' ka la. %mor j/il jun-oq-xa ko-no' kay /la. %eng %spa miremos otro nuestro animnal aquí. P nen? %mor nen? %eng %spa nena? J am pis. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. J am pis. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P am pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. J ne ech. %mor hinye /ech-im-b'el. %eng %spa está bién espera. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A n'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P xhit ay o'. %mor xhit /ay o'. %eng %spa shit tiene suciedad/está sucio. J k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. J toj wal xol o' la. %mor *x-0/toj wal xol o' /la. %eng %spa se fuè entre suciedad/popó/orina mira. J o' o' jun kaxhlan. %mor o' o' jun kaxhlan. %eng %spa popó de una gallina. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J aj wan. %mor /aj-an /wan. %eng %spa levantate. A no. = no. %mor no. %eng %spa no. J ax jun mis la. %mor ax jun mis /la. %eng %spa aquí está el gato mira. J xht A. %mor xht A. %eng %spa shit A. P ab'ih. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. A n? = n? %mor n? %eng %spa què? J jil no' mis. %mor j/il no' mis. %eng %spa miremos el gato. P ju mixh. %mor jun mis. %eng %spa el gato. A 'eh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A jukH. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J la la. %mor /la /la. %eng %spa mira, mira. A nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J xht. %mor xht. %eng %spa sht. (es la forma de como llama a alguien) A a nnene'. = a hinnene'. %mor a hin-nene'. %eng %spa es mi juguete. J por es ax jun nene la. %mor por eso ax jun nene /la. %eng %spa por eso aquí está el nene mira. A lxh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ax ilx, qel nene' xin. %mor /as /il, q-0-0/el nene' xin. %eng %spa ve a ver, vas a ver al nene/juguete pués. A mam pel. = mam ( ). %mor mam ( ). %eng %spa mamá ( ). P mij ax la. %mor m-ija axti /la. %eng %spa mija aquí está mira. + chi tzewi ix A. + se rie A. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa que hace? A hachikay xhih. = hachikay xhi. %mor ha-chikay /xhi. %eng %spa tu abuela dice. P ayan pixh yeq ix J tay qeloni. %mor /ay-an /pis y-eq ix J tay q-0-0/el-on-i. %eng %spa siéntate con J y lo vas a mirar. J tzexh ka la. %mor /tzeb'-ach kay /la. %eng %spa veni aquí mira. P ayan pixh yeq ix J. %mor /ay-an /pis y-eq ix J. %eng %spa sentate con J. A a tikay. = a chikay. %mor /a chikay. %eng %spa es la abuela. P jay? %mor jay? %eng %spa ¿qué? A ha'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J tze'axh nena. %mor /tzeb'-ach nena. %eng %spa vení nena. P ach. %mor ay-ach. %eng %spa vos. J qel ka la tze'ach. %mor q-0-0/el kay /la /tzeb'-ach. %eng %spa vas a ver aquí vení. P exhib'el xin. %mor /ech-im-b'el xin. %eng %spa espérate pués. J A? %mor A? %eng %spa A? P tix ti la. %mor tix ti /la. %eng %spa aquí está mira. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. + chi tzewi ix A. + se rie A. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa qué hace? P nen? %mor nen? %eng %spa nena? J tze chyun jab' bebe tu? %mor tzet ch-0-y/un jab' bebe tu? %eng %spa qué hace ese bebé? P tze chyun jab'? %mor tzet ch-0-y/un jab'? %eng %spa qué hace ese? P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? A uh? = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ) P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? J tzetal jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? A uh nene'. = jun nene'. %mor jun nene'. %eng %spa un nene/juguete. P jay? %mor jay? %eng %spa ¿qué? J nene'? %mor nene'? %eng %spa juguete? A at chikay. = a chikay. %mor /a chikay. %eng %spa es la abuela. J jaa xb'et he' b'ay ix chikay? %mor jaa x-0/b'et h/e' b'ay ix chikay? %eng %spa aa, lo fuiste a traer con la abuela? P b'ay ix chikay? %mor b'ay ix chikay? %eng %spa con la abuela? A jaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P tze xhi jun chikay tu ayach? %mor tzet /xhi jun chikay tu ay-ach? %eng %spa que te dijo la abuela? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa què? J tze xhi ayach? %mor tzet /xhi ay-ach? %eng %spa que te dijo? P tze xhi jun chika tu aach? %mor tzet /xhi jun chikay tu ay-ach? %eng %spa que te dijo la abuela? A uu ninah. = jun nena. %mor jun nena. %eng %spa la nena. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A nnenah. = jun nena. %mor jun nena. %eng %spa la nena. P jun yina. %mor jun yin-na. %eng %spa uno afuera. J ax jun C? %mor ax jun C? %eng %spa y C? A ayyy j. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A a chatah. = a C. %mor a C. %eng %spa es C. P nn? %mor nn? %eng %spa què? J jayy? %mor jay? %eng %spa qué? J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? A nnn? = nnn? %mor nnn? %eng %spa què? J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cóme se llama? A nn chi. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? + chi tzewi ix A. + se rie A. J nen? %mor nen? %eng %spa nena? A yubiw cha pabuu. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J aaa sapato? %mor aaa sapato? %eng %spa aaa zapato? A ja. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. A bIbeh. = bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. J ja bebeee. %mor ja' bebeee. %eng %spa sí bebé. A a chapapo 'i bebe. = a sapato hinbebe. %mor a *0-sapato hin-bebe. %eng %spa es el zapato de mi bebé. J ja' ay sapato n bebe. %mor ja' /ay sapato hin-bebe. %eng %spa sí mi bebé tiene zapato. J x jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A aj atelok. = aj telanoq. %mor /aj /tel-an-oq. %eng %spa acuéstalo. J jah? %mor jah? %eng %spa ¿qué? A un nene eteloq. = aj telan jun nene. %mor /aj /tel-an jun nene'. %eng %spa acuésta al nene. J aaa tol ch'achni jab' nene'. %mor aaa tol ch-0/'ach-n-i jab' nene'. %eng %spa aaa esque se está bañando el nene. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. A aw bebe. = jab' bebe. %mor jab' bebe. %eng %spa el bebé. J aaa jun bebe. %mor aaa jun bebe. %eng %spa aaa el bebé. A a'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A ji'. = ji'. %mor ji'. %eng %spa ji. ( es una forma de decir sí) A het noo'. = het no'. %mor h/et no'. %eng %spa es tuyo el animal. J jab' ti tze yok b'i? %mor jab' ti tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa este cómo se llama? + ch'el yaw jun unin. + está gritando un niño. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? E wens taarde. %mor wenas taarde. %eng %spa buenas tardes. P weenas tars. %mor wenas tardes. %eng %spa buenas tardes. J xht k'am. %mor xht k'am. %eng %spa sht no hay. J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este? E ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J txitam. %mor txitam. %eng %spa marrano/cerdo. + chi el yaw jun unin. + está gritando un niño. P uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) A uyj! = uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) J tzet yok b'i juntza ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun-tzan ti? %eng %spa cómo se llaman estos? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J maktxel juntzan tu? %mor maq-txel jun-tzan tu? %eng %spa quiénes son ellos? P to mij. %mor /ton m-ija. %eng %spa vamos mija. + k'am chi nachaj maktxel chi q'anjab'i. + no se logra identificar quién está hablando. P mamita. %mor mam-ita. %eng %spa mamita. J A? %mor A? %eng %spa A? A n? = n? %mor n? %eng %spa què? J maqtxel jun tu? %mor maq-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? J ta'wan xin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contesta pués. P tzel jun la? %mor tze-tal jun /la? %eng %spa qué es este? J tzetal jun la? %mor tze-tal jun /la? %eng %spa qué es este? J tz neeena? %mor tze-*tal nena? %eng %spa qué es nena? + chi oq' jun unin. + está llorando un niño. J xht ax jun la. %mor xht ax jun /la. %eng %spa sht aquí hay uno mira. J ila' hanene' la. %mor /il-!a' ha-nene' /la. %eng %spa mira tu juguete. + chi oq' jun unin. + está llorando un niño. + chi el yaw juntzan anima kawilal na. + se escuchan a unas personas gritando cerca de la casa. P tze chela'? %mor tze-tal ch-0-0/el-a'? %eng %spa que estás viendo? P nenita? %mor nen-ita? %eng %spa nenita? + chi q'anjab' juntzan anima kawilal. + se escuchan hablar a unas personas cerca de ahí. J maktxel jun tu nena? %mor maq-txel jun tu nena? %eng %spa quién es ese nena? A maj bebe. = maj bebe. %mor maj bebe. %eng %spa no bebé. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ay bebeh. = ay bebe. %mor /ay bebe. %eng %spa hay bebé. J ay juq bebe? %mor /ay jun-oq bebe? %eng %spa hay algun bebé? P ay bebe? %mor /ay bebe? %eng %spa hay bebé? J b'aytal ay jab' bebe? %mor b'ay-tal /ay jab' bebe? %eng %spa dónde está el bebé? A o'h. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P b'al jab' bebe? %mor b'ay-tal */ay jab' bebe? %eng %spa dónde está el bebé? J nnn. %mor nnn. %eng %spa nnn. A ju nene. = jun nene. %mor jun nene. %eng %spa él bebé. P n. %mor n. %eng %spa n. A un mimi'. = jun mimi'. %mor jun mimi'. %eng %spa el pecho/chiche. P ja' lan ya'lay mimi' jun bebe. %mor ja' lanan-0 y/aq'-lay mimi' jun bebe. %eng %spa sí le están dando pecho/chiche al bebé. P lan ya'lay mimi'. %mor lanan-0 y/aq'-lay mimi'. %eng %spa le estan dando pecho/chiche. + chi oq' jun unin. + está llorando el niño. P mija. %mor m-ija. %eng %spa mija. J tze chyun jab' bebe tu? %mor tze-tal ch-0-y/un jab' bebe tu? %eng %spa que está haciendo ese bebe? P tze chyun chela'? %mor tze-tal ch-0-y/un ch-0-0/el-a'? %eng %spa qué está haciendo miras? E nnn. %mor nnn. %eng %spa nnn. + chi oq' jun unin. + está llorando un niño. A ij. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P het bebe. %mor h-et bebe. %eng %spa es tu bebé. P ax laaa. %mor ax ti /la. %eng %spa aquí está mira. P nena? %mor nena? %eng %spa nena? A a ti la. = ax ti la. %mor ax ti /la. %eng %spa aquí está mira. P nnn hinye. %mor n hinye. %eng %spa está bién. P ax t la. %mor ax ti /la. %eng %spa aquí está mira. A ah. = ah. %mor ah. %eng %spa a. P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P lan helni. %mor lanan-0 h/el-on-i. %eng %spa lo estas viendo. P ax t la. %mor ax ti /la. %eng %spa aquí está mira. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? + chi oq' jun unin. + está llorando un niño. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? J ax la. %mor ax ti /la. %eng %spa aquí está mira. J ax la. %mor ax /la. %eng %spa aquí está mira. J maktxel jun tu? %mor mak-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? P ax la. %mor ax /la. %eng %spa aquí está. J maktxel jun t la? %mor mak-txel jun tu /la? %eng %spa quién es ese mira? A haaay! tata. = aay! C. %mor aay! C. %eng %spa aay! C. P ja, ja, jay? %mor ja, ja, jay? %eng %spa ¿qué? J aaay wa jun kata. %mor aaay wal jun C. %eng %spa aaay mira a C. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A 'o. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n. %mor n. %eng %spa n. + chi oq' jun unin. + está llorando un niño. A e bebe. = e bebe. %mor e bebe. %eng %spa e bebé. P bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. P cheb'ach q'ajab'o ka la. %mor /tzeb'-ach /q'anjab'-!oq kay /la. %eng %spa veni a hablar aquí mira. J tze'axh ka la nena. %mor /tzeb'-ach kay /la nena. %eng %spa veni aquí nena. P miija. %mor m-ija. %eng %spa mi hija. E a' yetoq no' ( ). %mor /aq' y-etoq no' ( ). %eng %spa juega con el animal ( ). + chi ojb'an ix J. + tosea J. J A? %mor A? %eng %spa A? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P ton yul na xin. %mor /ton y-ul na xin. %eng %spa vamos dentro de la casa pués. + k'am chi nachaj el tze chi yal heb' anima. + no se escucha lo que dicen las personas. A n? = n? %mor n? %eng %spa què? P ton yul na. %mor /ton y-ul na. %eng %spa vamos adentro. (en la casa) A ton tele. = ton jil tele. %mor /ton *j*/il tele. %eng %spa vamos a ver tele. P nnn? %mor nnn? %eng %spa què? A toon. = ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. P ton tele. %mor /ton *j*/il tele. %eng %spa vamos a ver tele. P man hamich'a'. %mor man ha/mitx'-a'. %eng %spa no lo toques. E ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. P ton jil tele? %mor /ton j/il tele? %eng %spa vamos a ver tele? P uy. %mor uy. %eng %spa uy. (expresión de susto) J ax juxa la. %mor ax jun-xa /la. %eng %spa aquí hay otro mira. J j! i lolooo'. %mor j! i lolo'. %eng %spa j! golocina. J tze yok b'i hun ti nen? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti nena? %eng %spa cómo se llama este nena? A uloch. = jos. %mor jos. %eng %spa huevo. J jos? %mor jos? %eng %spa huevo? A jaaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A ji'! lolo'. = ji'! lolo'. %mor ji'! lolo'. %eng %spa ji! golocina. J lolo'. %mor lolo'. %eng %spa golocina. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A noo'. = no'. %mor no'. %eng %spa animal. J ax jun la? %mor ax jun /la? %eng %spa y este mira? A nnn. = nnn. %mor nnn. %eng %spa nnn. J jun la tze yok b'i? %mor jun /la tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa este cómo se llama? J mango. %mor mango. %eng %spa mango. P man hajutx koj jun ti mij. %mor man ha/jutx koj jun ti m-ija. %eng %spa no arrastres este mija. J al xin. %mor /al xin. %eng %spa deci pués. J mango kachi. %mor mango ka/chi. %eng %spa mango, deci. A nnn. = nnn. %mor nnn. %eng %spa nnn. P ay yib'an unej tu. %mor /ay y-ib'an unej tu. %eng %spa ponelo sobre ese papel. J ax jun la? %mor ax jun /la? %eng %spa y este? J j¡. %mor j¡. %eng %spa j¡ A noo'. = no'. %mor no'. %eng %spa animal. J noo'. %mor no'. %eng %spa animal. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A eww tup ti'. = ( ) tx'i'. %mor ( ) tx'i'. %eng %spa ( ) perro. J tx'i'? %mor tx'i'? %eng %spa perro? A n'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A lolo'. = lolo'. %mor lolo'. %eng %spa golocina. J lolo'? %mor lolo'? %eng %spa golocina? A mm. = mm. %mor mm. %eng %spa mm. J j¡. %mor j¡. %eng %spa j! J jun la? %mor jun /la? %eng %spa este? A talo. = karo. %mor karo. %eng %spa carro. J karro. %mor karro. %eng %spa carro. A tenek. = tenteq. %mor /ten-teq. %eng %spa empujalo. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hetenak. = qe tena'. %mor q-0-e/ten-a'. %eng %spa lo van a empujar/tocar. J aaa ch'enej? %mor aaa ch'en-ej? %eng %spa aaa piedra? J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A n'h tiyo. = jun tiyo. %mor jun tiyo. %eng %spa el tío. J aaa. %mor a. %eng %spa a. A tiyoh. = tiyo. %mor tiyo. %eng %spa tío. J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A uh tiyo. = jun tiyo. %mor jun tiyo. %eng %spa el tío. J a jun tiyo. %mor a jun tiyo. %eng %spa es el tío. A jaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J j¡. %mor j. %eng %spa j. A chitam. = txitam. %mor txitam. %eng %spa marrano. J txitamm. %mor txitamm. %eng %spa marrano/cerdo. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A noo'. = no'. %mor no'. %eng %spa animal. J noo'. %mor no'. %eng %spa animal. J ax jun la? %mor ax jun /la? %eng %spa y este? A nn tii'? = jun ti? %mor jun ti? %eng %spa este? J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A talo. = karo. %mor karo. %eng %spa carro. J karro. %mor karro. %eng %spa carro. J jun ti? %mor jun ti? %eng %spa este? J n. %mor n. %eng %spa n. P tzet yili jun ti mij? %mor tzet y/il-i jun ti m-ija? %eng %spa de qué color es este mija? J tze yili jun la? %mor tzet y/il-i jun /la? %eng %spa de qué color es este? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J iwal jun la. %mor /il-wal jun /la. %eng %spa mira este. A eee noh. = eee no. %mor e no. %eng %spa e no. J k'amxa ch'aji. %mor k'am-xa ch-0/'aj-i. %eng %spa ya no se sube/no se levanta. J k'amxa ch'aji. %mor k'am-xa ch-0/'aj-i. %eng %spa ya no se sube. J may tohi. %mor mayal-0 /toj-i. %eng %spa ya se fué. J ax junxa la? %mor ax jun-xa /la? %eng %spa y este otro mira? J ax jun. %mor ax jun. %eng %spa y ese. J ax jun ti nen? %mor ax jun ti nen? %eng %spa y este nena? A jj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? P axla, axla, axla. %mor ax /la, ax /la, ax /la. %eng %spa aquí está. A aaay. = ay! %mor ay! %eng %spa ay! A aay. = ay! %mor ay! %eng %spa ay! P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa que hace? J maktxel jun tu? %mor maq-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa ¿quién es? A nh? = nh? %mor nh? %eng %spa qué? P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién? A ay! xhi. = ay! xhi. %mor ay! /xhi. %eng %spa ay! dice. P jay, ay! xhi. %mor jay? ay! /xhi. %eng %spa qué? ay! dice. A un nonin. = jun unin. %mor jun unin. %eng %spa un niño. P n? %mor n? %eng %spa què? A un nuhnin. = jun unin. %mor jun unin. %eng %spa un niño. P jun nonin. %mor jun unin. %eng %spa un niño. A juu'. = jun. %mor jun. %eng %spa un. P jaay? %mor jaay? %eng %spa qué? A xhi. = xhi. %mor /xhi. %eng %spa dice. P no'n. %mor no'. %eng %spa animal. J k'am xh je'? %mor k'am ch-0 /je'? %eng %spa no se puede? P k'am xh je'. %mor k'am chi-0 /je'. %eng %spa no se puede. J A? %mor A? %eng %spa A? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija. A i xh je'. = i chje'. %mor i ch-0 /je'. %eng %spa i se puede. P nn? %mor nn? %eng %spa què? J tze yok b'i jun tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu? %eng %spa cómo se llama ese? A a? = a? %mor a? %eng %spa què? J tze yok b'i jun tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu? %eng %spa cómo se llama ese? A ha' icham. = ja' icham. %mor ja' icham. %eng %spa sí señor/viejo. P icham? %mo icham? %eng %spa señor? J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A mm. = mm. %mor mm. %eng %spa mm. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A n? = n? %mor n? %eng %spa què? J maktxel jun icham tu? %mor maq-txel jun icham tu? %eng %spa quién es ese señor? J maktxel jun icham tu? %mor maq-txel jun icham tu? %eng %spa quién es ese señor? A u chu mamin. = jun icham mamin. %mor jun icham mamin. %eng %spa un señor abuelo. P n? %mor n? %eng %spa què? P cham mamin? %mor cham mamin? %eng %spa el abuelo? A a mamin. = a mamin. %mor /a mamin. %eng %spa es el abuelo. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A mamin. = mamin. %mor mamin. %eng %spa abuelo. P aaa. %mor a. %eng %spa a. P chu chyu jun mamin tu? %mor tzet ch-0-y/un jun mam-in tu? %eng %spa qué hace el abuelo? A a ye xhe xhin. = a hinye xhi xin. %mor a hinye /xhi xin. %eng %spa a bueno dice pués. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ah mana. = a J. %mor a J. %eng %spa es J. P xhi jun J? %mor /xhi jun J? %eng %spa dice J? A nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. P ayex ek'oq xh? 7:57.974. %mor ay-ex /ek'-oq /xhi? 7:57.974. %eng %spa están dice? J b'aytal ay cham mamin? %mor b'ay-tal /ay cham mamin? %eng %spa dónde está el abuelo? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J b'ayt lay cham mamin tu? %mor b'ay-tal /ay cham mam-in tu? %eng %spa dónde está el abuelo? A m tohi. = mayal toji. %mor mayal-0 /toj-i. %eng %spa ya se fué. J may toji? %mor mayal-0 /toj-i? %eng %spa ya se fué? A jaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J b'ay xtoji? %mor b'ay-tal x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? A nnogl tu'uh. = mayal toji. %mor *mayal-0 /toj-*i. %eng %spa ya se fué. J b'ay xtoji? %mor b'ay-tal x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J b'ay xtoji? %mor b'ay-tal x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? J b'ay xtoj cham mamin? %mor b'ay-tal x-0/toj cham mamin? %eng %spa a dónde se fué el abuelo? A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J b'ay xtoj cham mamin? %mor b'ay-tal x-0/toj cham mamin? %eng %spa a dónde se fué el abuelo? A chohi. = xtoji. %mor x-0/toj-i. %eng %spa se fué. J ax jun txutx? %mor ax jun txutx? %eng %spa y mamá? A hu lolo'. = jun lolo'. %mor jun lolo'. %eng %spa una golocina. J ax jun chikay? %mor ax jun chikay? %eng %spa y la abuela? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa què? J b'ay xtoj xal chikay? %mor b'ay-tal x-0/toj xal chikay? %eng %spa a dónde se fué la abuela? A ay toh kay? = b'ay xtoj chikay? %mor b'ay *x-0/toj chikay? %eng %spa a dónde se fué la abuela? J ax jun hamama? %mor ax jun ha-mama? %eng %spa y tu mamá? J nen? %mor nen? %eng %spa nena? J b'ay xtoj ix hamama? %mor b'ay x-0/toj ix ha-mama? %eng %spa a dónde se fué tu mamá? A jjj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J maktxel jun ti nena? %mor maq-txel jun ti nena? %eng %spa quién es este nena? A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A aam tib' nene'. = jun ti nene'. %mor jun ti-!b' nene'. %eng %spa este es nene/juguete. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a nnene'. = a jun nene'. %mor a jun nene'. %eng %spa es el nene/juguete. J aaa. %mor a. %eng %spa a. J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este? A hoxho. = oso. %mor oso. %eng %spa oso. A n n nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? A pon exhich. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hun nene'. = jun nene'. %mor jun nene'. %eng %spa un juguete/nene. J jaaay jun nene'. %mor /jay jun nene'. %eng %spa viene el nene/juguete. J j! %mor j! %eng %spa j!. J jun la' mango wal jun la. %mor jun /la' mango wal jun /la. %eng %spa este es un mango mira. A maaako. = mako. %mor manko. %eng %spa mango. J ax jun la mansan. %mor ax jun /la mansan. %eng %spa y este manzana. A nn? = nn? %mor nn? %eng %spa què? J mansan kachi. %mor mansan ka/chi. %eng %spa manzana, deci. A manxhan. = mansan. %mor mansan. %eng %spa manzana. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A awe yi xhi. = ( ) xhi. %mor ( ) /xhi. %eng %spa ( ) dice. J jun la? %mor jun /la? %eng %spa este? A u la. = jun la. %mor jun /la. %eng %spa este. J keney. %mor keney. %eng %spa banano. + chi ojb'an naq P. + tosea P. A ha nene'. = jil nene'. %mor j/il nene'. %eng %spa miremos nene/juguete. P nnn? %mor n? %eng %spa ¿qué? J A? %mor A? %eng %spa A? A inene'? = nene'? %mor nene'? %eng %spa nene/juguete? P ax tu la? %mor ax tu /la? %eng %spa ahí está mira? J ax ju la nena tze yok b'i? %mor ax jun /la nena tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa y este nena cómo se llama? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P al tzet yok b'i no no'. %mor /al tzet y/ok 0-b'i no no'. %eng %spa deci cómo se llama el animal. A n teX. = n iteq. %mor n /i-teq. %eng %spa tráelo. A n teX. = n iteq. %mor n /i-teq. %eng %spa tráelo. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A iteX. = iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. J chej? %mor chej? %eng %spa caballo? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A itej. = iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. J ax jun la tze yok b'i? %mor ax jun /la tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa y este cómo se llama? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa qué? J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este? A api' tuh. = ayan pis b'aytu. %mor /ay-an /pis *b'ay-tu. %eng %spa sentate ahí. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A a pixh. = ayan pis. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. P n? %mor n? %eng %spa què? A a pexh. = ayan pis. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. P ayqin pixh xin. %mor /ay-q-in /pis xin. %eng %spa me sientó pués. P am pixh haxh ti. %mor /ay-an /pis hach-ti. %eng %spa sentate vos. A je? = jay? %morjay? %eng %spa ¿qué? + chi at'ixhli ix A. + estornuda A. P uy. %mor uy. %eng %spa uy. (expresión de susto) A ujnn. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P che chach oni? %mor tzet ch-ach /on-i? %eng %spa que te pasa? A nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. J tze ch on nena? %mor tzet ch-ach /on nena? %eng %spa qué tienes nena? A nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J A? %mor A? %eng %spa A? J tze ch oni? %mor tzet ch-ach /on-i? %eng %spa qué tienes? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ya' hinjolom kach. %mor ya' hin-jolom ka/chi. %eng %spa me duele la cabeza, deci. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J ya hajolom? %mor ya' ha-jolom? %eng %spa te duele la cabeza? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P nen? %mor nen? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? P ya' hinjolom kachi. %mor ya' hin-jolom ka/chi. %eng %spa me duele la cabeza, deci. J ma qok' amb'al? %mor ma q-0-0/ok' amb'-al? %eng %spa o vas a tomar medicina? A maj. = maj. %mor maj. %eng %spa no. J qok' ambal? %mor q-0-0/ok' amb'-al? %eng %spa vas a tomar medicina? A mak. = maj. %mor maj. %eng %spa no. J maj hok'ej? %mor maj-0 h/ok'-e-j? %eng %spa no vas a tomar? A nn'. = nn'. %mor nn'. %eng %spa no. J ayy. %mor ay. %eng %spa ay. (expresión de dolor) J la xin jil kotx'i' ka la. %mor /la xin j/il ko-tx'i' kay /la. %eng %spa tene pués miremos nuestro perro aquí. A axh chee'. = k'am chje'. %mor k'am ch-0/je'. %eng %spa no se puede. A ay ye chi'. = ay heb' tx'i'. %mor /ay *heb' tx'i'. %eng %spa hay perros. J ay wal tx'i' laaa. %mor /ay wal tx'i' /la. %eng %spa hay perros mira. J tzeyo. %mor tzet yuj. %eng %spa por qué. J i wal jos. %mor /il wal jos. %eng %spa mira huevos. A o yoxh. = ay jos. %mor /ay jos. %eng %spa hay huevos. J tze yok b'i juntzan ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun-tzan ti? %eng %spa cómo se llaman estos? A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa què? J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cóme se llama? A o chicham. = no txitam. %mor no txitam. %eng %spa el marrano. J aaa txitam. %mor aaa txitam. %eng %spa aaa marrano. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A a ay. = a ay. %mor a /ay. %eng %spa a hay. J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cóme se llama este? A mixh. = mis. %mor mis. %eng %spa gato. J mixh? %mor mis? %eng %spa gato? A nn'. = nn'. %mor nn'. %eng %spa sí. J ax jun la? %mor ax jun /la? %eng %spa y este? A aay ji i! = ay ji i! %mor ay ji i! %eng %spa ay ji i! A n noo'. = jun no'. %mor jun no'. %eng %spa un animal. J no'? %mor no'? %eng %spa animal? A a'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J ay wal junxa ka laaa. %mor /ay wal jun-xa kay /la. %eng %spa hay otro aquí mira. J ax wal jun la. %mor ax wal jun /la. %eng %spa aquí está este mira. A a'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? J tz'kin kachi. %mor tz'ikin ka/chi. %eng %spa pájaro, decí. J al xin. %mor /al xin. %eng %spa decí pués. A 'ij. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J A? %mor A? %eng %spa A? J ax juntzan la tze yok b'i heb'? %mor ax jun-tzan /la tzet y/ok 0-b'i heb'? %eng %spa y estos cómo se llaman? J mi'. %mor me'. %eng %spa oveja. J j¡ bebe la. %mor j¡ bebe /la. %eng %spa j bebé mira. J A. %mor A. %eng %spa A. J may lajwi. %mor mayal-0 /laj-w-i. %eng %spa ya se terminó. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J may lajwi. %mor mayal-0 /laj-wi. %eng %spa ya se terminó. A ay nene'. = ay nene'. %mor /ay nene'. %eng %spa hay nene. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ay nene'. = ay nene'. %mor /ay nene'. %eng %spa hay nene. J ax naq nene'? %mor ax naq nene'? %eng %spa y el nene? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tze chyun jab' nene' tu? %mor tzet ch-0-y/un jab' nene' tu? %eng %spa qué hace ese nene? A n? = n? %mor n? %eng %spa què? J tze chyun jab' nene' tu? %mor tzet ch-0-y/un jab' nene' tu? %eng %spa qué hace ese nene? A n Y. = jun Y. %mor jun Y. %eng %spa es Y. J tze chyun jun Y tu? %mor tzet ch-0-y/un jun Y tu? %eng %spa qué hace ese Y? A n ti. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze chyun jun Y tu? %mor tzet ch-0-y/un jun Y tu? %eng %spa que hace ese Y? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J Y tze chonej kachi b'ay. %mor Y tzet ch-0-0/on-e-j ka/chi b'ay. %eng %spa Y que haces decile. A ayyy. = ay! %mor ay! %eng %spa ay! J nena. %mor nena. %eng %spa nena. A xhI. = xhi. %mor /xhi. %eng %spa dice. A ayj. = ay! %mor ay! %eng %spa ay! + chi tzewi ix A. + se rie A. J tze ch'on haq'ab'? %mor tzet ch-0/'on ha-q'ab'? %eng %spa que le paso a tu mano? J j! %mor j! %eng %spa j! A ah. = ah. %mor ah. %eng %spa a. J tze x'ok yin ha'ab'? %mor tzet x-0/ok y-in ha-q'ab'? %eng %spa qué se hechó en tu mano? J nena. %mor nena. %eng %spa nena. J tze x'ok yin hamano? %mor tzet x-0/'ok y-in ha-mano? %eng %spa que se hechó en tu mano? + 11:18. J A? %mor A? %eng %spa A? P tze chon mija? %mor tzet ch-0-0/on m-ija? %eng %spa qué haces mija? J man ajutx hapichil. %mor man ha/jutx ha-pichil. %eng %spa no arrastres tu ropa. P ajan wanoq? %mor /aj-an /wan-oq? %eng %spa levantate. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J A. %mor A. %eng %spa A. P nen? %mor nen? %eng %spa nena? P ajan wanoq. %mor /aj-an /wan-oq. %eng %spa levántate. P qel jun nene'? %mor q-0-0/el jun nene'? %eng %spa vas a ver un nene? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A on. = on. %mor on. %eng %spa on. + chi tzew naq P. + se rie P. A on neni'. = jun nene'. %mor jun nene'. %eng %spa un nene. P un nene'. %mor jun nene'. %eng %spa un nene. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa que hace? J te chyun jun nene' tu? %mor tzet ch-0-y/un jun nene' tu? %eng %spa qué hace ese nene? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tze chyuneh? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa que hace? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J A? %mor A? %eng %spa A? A n? = n? %mor n? %eng %spa què? J tze chyun jun nene' tu? %mor tzet ch-0-y/un jun nene' tu? %eng %spa que hace ese nene? A yu' utatuh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A utatoj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tol xhsaqchi? %mor tol ch-0/saqch-i? %eng %spa está jugando? A ju'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J as i' junoq koflors xin. %mor /as /i' jun-oq ko-flores xin. %eng %spa ve a traer una nuestra flor pués. A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa ¿qué? J as i' junoq koflores tu la. %mor /as /i' jun-oq ko-flores tu /la. %eng %spa anda trae una nuestra flor allá mira. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J ax tu la. %mor ax tu /la. %eng %spa ahí está. J as i' lim. %mor /as /i' /lim. %eng %spa anda trae apúrate. J iteq junq wet. %mor /i-teq jun-oq w-et. %eng %spa traes un mío. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J iteq junq wet. %mor /i-teq jun-oq w-et. %eng %spa traeme uno. A net. = jun het. %mor *jun h-et. %eng %spa un tuyo. A toy. = tay. %mor tay. %eng %spa ya/adiós. J ay ma k'am? %mor /ay ma k'am? %eng %spa hay o no hay? A ay. = ay. %mor /ay. %eng %spa hay. P tohi. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. J ay? %mor /ay? %eng %spa hay? P ax la. %mor ax /la. %eng %spa aquí está. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. A ah? = ah? %mor ah? %eng %spa qué? P iteq jun la b'ay. %mor /i-teq jun /la b'ay. %eng %spa trae ese mira, a él. P tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es este? A a? = a? %mor a? %eng %spa què? P tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? A hupich'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze yok b'i jun tu nene? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu nene? %eng %spa cómo se llama ese nene? A hun ti. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? A lolexh. = flores. %mor flores. %eng %spa flores. J flores? %mor flores? %eng %spa flores? J mak x a'on ayach? %mor maq-txel x-0-0/aq'-on ay-ach? %eng %spa quién te lo dió? J mak x a'on ayach? %mor maq-txel x-0-0/aq'-on ay-ach? %eng %spa quién te lo dió? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? A 'e, huq hexht. = qe' juq het. %mor *q-0-0/e' jun-oq h-et. %eng %spa llevas un tuyo. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A uh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tze yok b'i jun tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu? %eng %spa cómo se llama ese? J neena? %mor neena? %eng %spa nena? P na kahc. %mor ( ). %eng %spa ( ). J A? %mor A? %eng %spa A? A nh? = nh? %mor nh? %eng %spa qué? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P tze cha saya'? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? J ay junoq tze' ay b'aytu? %mor /ay jun-oq tze-tal /ay b'aytu? %eng %spa hay algo ahí? A hun xhaa. = junxa. %mor jun-xa. %eng %spa otro. P n? %mor n? %eng %spa qué? A nn. = nn. %mor nn. %eng %spa nn. P k'amxa? %mor k'am-xa? %eng %spa ya no hay? A ah tah hitaa'. = as sayila'. %mor /as /say/il-a'. %eng %spa ve a buscarlo. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ah xhaa'. = as saya'. %mor /as /say-a'. %eng %spa anda buscalo. P k'amxa? %mor k'am-xa? %eng %spa ya no hay? P tze cha saya'? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? A tam. = k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. P n? %mor n? %eng %spa qué? A lli pixh. = ( ) pis. %mor ( ) /pis. %eng %spa ( ) sentar. P n? %mor n? %eng %spa qué? A ha pich. = ayan pis. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. A 'oh he' n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A ha noo'. = ay jun no' %mor /ay *jun no' %eng %spa hay un animal. P ay jun nono'. %mor /ay jun nono'. %eng %spa hay un animal. J ay pixh. %mor /ay-*an pis. %eng %spa sentate. P ay jun nono' b'aytu. %mor /ay jun nono' b'ay-tu. %eng %spa hay un animal ahí. P nene? %mor nene? %eng %spa nene? A lolexh. = flores. %mor flores. %eng %spa flores. P floores? %mor floores? %eng %spa flores? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. J la haflors xin. %mor /la ha-flors xin. %eng %spa tene tu flor pués. A witeee'j. = wiajteq. %mor w/i*/aj-teq. %eng %spa lo saco. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzet ay b'aytu nena? %mor tze-tal /ay b'ay-tu nena? %eng %spa qué hay ahí nena? A ja' n. = ja' n. %mor ja' n. %eng %spa sí n. J tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? A huxtuh. = junxa tu. %mor *jun-xa tu. %eng %spa ese otro. J teyetal jun tu? %mor tzet-yetal jun tu? %eng %spa qué es ese? A hay taxan. = ay kaxhlan. %mor /ay kaxhlan. %eng %spa hay gallina. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A axh tixhin. = ax ti xin. %mor ax ti xin. %eng %spa aquí está pués. J ay jutzan kaxhlan. %mor /ay jun-tzan kaxhlan. %eng %spa hay unas gallinas. A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzeyetal jun tu? %mor tzet-yetal jun tu? %eng %spa qué es eso? A iji. = iji. %mor iji. %eng %spa iji. (forma de reir) J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzeyatal ayokyoq yul? %mor tzet-yetal /ay/ok-toq y-ul? %eng %spa que es lo que tiene metido? A hawi. = toj wi'. %mor !ha w/i'. %eng %spa lo voy a traer. J tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es esto? A uh tinihut. = jun ch'enej. %mor jun ch'en-ej. %eng %spa una piedra. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A aj hun chenej. = ay jun ch'enej. %mor /ay jun ch'en-ej. %eng %spa hay una piedra. J ay juq ch'enej? %mor /ay jun-oq ch'en-ej? %eng %spa hay alguna piedra? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. J tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es este? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J j¡. %mor j¡. %eng %spa j. J tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es este? A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzeyetal jun tu? %mor tzet-yetal jun tu? %eng %spa qué es eso? A ha? = ha? %mor ha? %eng %spa qué? J tzeetal jun tu? %mor tzet-yetal jun tu? %eng %spa qué es eso? A huntu? = jun tu? %mor jun tu? %eng %spa eso? J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? A awtu hil. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ho' tok. = q'oqtoq. q'oktoq. %mor /q'oq/toq. q-0/'ok/toq. %eng %spa tíralo. va a entrar. J tze yok b'i jun tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu? %eng %spa cómo se llama eso? A 'ih in chu chinej. = jun ch'enej. %mor jun ch'en-ej. %eng %spa una piedra. J ja? %mor ja? %eng %spa què? J ay juq ch'enej? %mor /ay jun-oq ch'en-ej? %eng %spa hay alguna piedra? J hach elta tze'ach. %mor hach/el-ta /tzeb'-ach. %eng %spa no te vayas a caer veni, P tzeach mija. %mor /tzeb'-ach m-ija. %eng %spa veni mija. J A? %mor A? %eng %spa A? P elnteq. %mor /el-an-teq. %eng %spa salite. A 'nh hiwit ti'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A huti'. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. P ju'. %mor ( ). %eng %spa ( ). J a jun tx'i'. %mor a jun tx'i'. %eng %spa es el perro. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hu taah. = junxa. %mor jun-xa. %eng %spa otro. J aaan. %mor ( ). %eng %spa ( ). J ton xin. %mor /ton xin. %eng %spa vamos pués. J nene'? %mor nene'? %eng %spa nena? A hu'. = hu'. %mor ( ). %eng %spa ( ). A he utune'h. = jun koch'en. %mor jun ko-ch'en. %eng %spa una nuestra piedra. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A aah, hun ti lolexh. = aa, jun ti flores. %mor aa, jun ti flor-es. %eng %spa aa, esta es una flor. J ay flores? %mor /ay flor-es? %eng %spa hay flores? A taam. = k'am? %mor k'am? %eng %spa no hay? J k'am? %mor k'am? %eng %spa no hay? A hu'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J hunnn. %mor ( ). %eng %spa ( ). J b'ay qtoq e' pax haflores nani? %mor b'ay-tal q-0/toq /e' pax ha-flor-es nani? %eng %spa y dónde vas a ir a traer tus flores ahora? A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? J b'a qaxh toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? A ol lolexh. = koflores. %mor ko-flor-es. %eng %spa nuestras flores. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A nn lolexh. = jun flor. %mor jun flor-!es. %eng %spa una flor. J qtoq e' haflores? %mor q-0/toq /e' ha-flor-es? %eng %spa vas a traer tus flores? P ach telk'oj ta mija. %mor hach /tel-k'oj ta m-ija. %eng %spa no te vayas a caer mija. A n tohi? = b'ay xtoji? %mor !n *x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? A hu tohi? = b'ay xtoji? %mor !hu *x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hil lolexh? = hinflores? %mor hin-flor-es? %eng %spa mis flores? P k'am xaaa. %mor k'am-xa. %eng %spa ya no hay. A ah. = ah. %mor ah. %eng %spa a. P xh ek'ta ay b'aytu. %mor ach/ek'-ta /ay b'ay-tu. %eng %spa no vayas a bajar allá. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija. J may toji? %mor mayal-0 /toj-i? %eng %spa ya se fué? A nh? = nh? %mor nh? %eng %spa què? J may toji? %mor mayal-0 /toj-i? %eng %spa ya se fué? A haan nlolexh. = han hinflores. %mor han hin-flor-es. %eng %spa mis flores. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P k'maxaaa. %mor k'amaq-xa. %eng %spa ya no. A ayjnn! = ay n! %mor ay n! %eng %spa ay n! (expresión de dolor) J may toj haflores? %mor mayal-0 /toj ha-flor-es? %eng %spa ya se fueron tus flores? A jaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A n'h papa'. = ( ) papa'. %mor ( ) papa'. %eng %spa ( ) comida/papà. P nn? %mor nn? %eng %spa qué? J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P papa'? %mor papa'? %eng %spa comida/papá? A hu'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? J ay hapapa'? %mor /ay ha-papa'? %eng %spa tenes comida/papà? A tam. = k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. J k'am? %mor k'am? %eng %spa no hay? P k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. A 'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze chasaya? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? A uh el ti unlaa'. = ul il jun ti la. %mor /ul /il jun ti /la. %eng %spa veni a ver esto mira. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? J nenah? %mor nenah? %eng %spa nena? J tze chasaya? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? P ch ek'ta ay b'aytu. %mor hach/ek'-ta /ay b'aytu. %eng %spa no te vayas a caer/bajar ahí. P mijita. %mor m-ij-ita. %eng %spa mijita. J jil jun hanene' kala xin. %mor j/il jun ha-nene' kay /la xin. %eng %spa miremos tu juguete aquí pués. J A? %mor A? %eng %spa A? P ab'i? %mor /ab'-i? %eng %spa escucha? J tzetal jab' ti? %mor tze-tal jab' ti? %eng %spa qué es este? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tzetal jab' ti? %mor tze-tal jab' ti? %eng %spa qué es este? A aa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? A ah mama. = a mama. %mor /a mama. %eng %spa es mamá. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a mama. = a mama. %mor /a mama. %eng %spa es mamá. J a jun hamama? %mor /a jun ha-mama? %eng %spa es tu mamá? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí, J jay? %mor jay? %eng %spa qué? J b'ay xyi'? %mor b'ay-tal x-0-y/i'? %eng %spa dónde lo encontró? A oxh yee'? = b'ay xyi'? %mor b'ay *x-0-y/i'? %eng %spa dónde lo encontró? J b'ay xyi'? %mor b'ay x-0-y/i'? %eng %spa dónde lo encontró? A iloh. = jiriloq. %mor */jir-il-oq. %eng %spa tíralo. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A tam. = k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. J k'am. %mor k'am. %eng %spa no hay. A juu'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). J man a jutx hab'a. %mor man-chaq ha/jutx ha-b'a. %eng %spa no te arrastres. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? + chi tzew naq P. + se rie P. P b'ay qach toq? %mor b'ay-tal q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? J b'ay qach toq A? %mor b'ay-tal q-ach /toq A? %eng %spa a dónde vas a ir A? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mijita? J A? %mor A? %eng %spa A? P mama? %mor mama? %eng %spa mamá? J toj jin juntzan kuch? %mor /toj j/il jun-tzan kuch? %eng %spa vamos a ver a los cerdos? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J b'ayt lay juntzan kuch? %mor b'ay-tal /ay jun-tzan kuch? %eng %spa dónde están los cerdo? A ntoj. = xintoji. %mor x-in/toj-*i. %eng %spa me fuì. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A l lah han to ko ha'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze chyun heb'? %mor tzet ch-0-y/un heb'? %eng %spa qué hacen ellos? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J b'alay heb' nani? %mor b'ay-tal /ay heb' nani? %eng %spa dónde están ellos ahora? A het tin tu. = het jun tu. %mor h-et jun tu. %eng %spa ese es tuyo. J b'alay heb' nani? %mor b'ay-tal /ay heb' nani? %eng %spa dónde están ahora? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J b'ay xtoji? %mor b'ay x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? A ah hi. = b'ay xami. %mor b'ay xam-i. %eng %spa saber a donde. J nh? %mor nh? %eng %spa ¿qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzet nohal jun-tzan tu? %mor tzet no-hal jun-tzan tu? %eng %spa qué clase de animales son esos? A titam. = txitam. %mor txitam. %eng %spa marranos. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A uh titam. = jun txitam. %mor jun txitam. %eng %spa un marrano. J ay wal txitam kachi b'ay jun hapap. %mor /ay wal txitam ka/chi b'ay jun ha-papa. %eng %spa hay marranos decile a tu papá. A uh Y. = Y. %mor Y. %eng %spa Y. P jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? A huuu nena. = jun nena. %mor jun nena. %eng %spa la nena. P ja' nena xhta. %mor ja' nena ( ). %eng %spa sí nena ( ). P ton yul na. %mor /ton y-ul na. %eng %spa vamos adentro. (la casa) P ton q'ajab' yetq mama. %mor /ton /q'anjab' y-etoq mama. %eng %spa vamos a hablar con mamá. A ton. = ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. J ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A ( ) = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). A nh? = nh? %mor nh? %eng %spa qué? J b'ay lay tzan kaxhlan? %mor b'ay-tal /ay *jun-tzan kaxhlan? %eng %spa dónde están las gallinas? J tze yok b'i jun tzan tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun-tzan tu? %eng %spa cómo se llaman esos? A nn ma'. = qinmaq'a'. %mor *q-0-in/maq'-a'. %eng %spa lo voy a pegar. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A iih, hun tihla hin titi. = ii, jun ti la hin-( ). %mor ii, jun ti /la hin-( ). %eng %spa ii, este mira mi ( ). J aa. %mor a. %eng %spa a. A hinlah. = tix ti la. %mor tix ti /la. %eng %spa aquí está mira. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A aa tihti nonlah. = aa ti ti no la. %mor aa tix no' /la. %eng %spa aa aquí está el animal mira. J b'ay-tal ay jun chen? %mor b'ay-tal /ay jun ch'en? %eng %spa dónde está la piedra? A hul. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A uxh tixh akun. = junxa ti ak'un. %mor jun-xa ti ak'un. %eng %spa este otro es una planta. J nn. %mor n. %eng %spa n. A et tik'ay. = y-et chikay. %mor y-et chikay. %eng %spa es de la abuela. J aa yet ix chikay? %mor aa y-et ix chik-ay? %eng %spa aa es de la abuela? J tzeb'ach xi. %mor /tzeb'-ach /xhi. %eng %spa veni, dice. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A ummiih. = jun mis. %mor jun mis. %eng %spa un gato. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a mixh. = a mixh. %mor a mixh. %eng %spa es el gato. J ay junq mis? %mor /ay jun-oq mis? %eng %spa habrá algun gato? A jah. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J b'ay xtoji? %mor b'ay x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? P toj jil mixh. %mor /toj j/il mis. %eng %spa vamos a ver al gato. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J toj jil no' mixh xi. %mor /toj j/il no' mis /xhi. %eng %spa vamos a ver al gato dice. A nnn. = nnn. %mor n. %eng %spa n. P toj jilno xiii. %mor /toj j/il no' /xhi. %eng %spa vamos a verlo dice. P tzeach aynteq. %mor /tzeb'-ach /ay-an-teq. %eng %spa veni bajate. P toj jiln no' b'ayla. %mor /toj j/il-on no' b'ay/la. %eng %spa vamos a ir a verlo alla. J toj jil jun mixh kala. %mor /toj j/il jun mis kay/la. %eng %spa vamos a ver al gato aquí. J nen. %mor nen. %eng %spa nena. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J toj jil jun mis ka la. %mor /toj j/il jun mis ka /la. %eng %spa vamos a ver al gato aquí. J ach elta. %mor hach/el-ta. %eng %spa no te vayas a caer. J iteq hamano. %mor /i-teq ha-mano. %eng %spa trae tu mano. J jil jun mixh xin? %mor j/il jun mis xin? %eng %spa miremos al gato pués? J j¡. %mor j! %eng %spa j! J alla. %mor alla. %eng %spa allá. J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? A ew pixh. = ayan pis. %mor !ew /pis. %eng %spa sentate. P n? %mor n? %eng %spa qué? A am pexh. = ayan pis. %mor */ay-an /pis. %eng %spa sentate. P inye. %mor hinye. %eng %spa está bién. P may hin ay pixh. %mor mayal-hin /ay /pis. %eng %spa ya me senté. P qel jun bebe? %mor q-0-0/el jun bebe? %eng %spa vas a ver un bebé? P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A huut nene'. = jun nene'. %mor jun nene'. %eng %spa el nene. P nene'. %mor nene'. %eng %spa nene/bebé. J ax jun ti nene tze yok b'i heb'? %mor ax jun-tzan ti nena tzet y/ok 0-b'i heb'? %eng %spa y estos nena cómo se llaman? J tze yok b'i jun la? %mor tzet y/ok 0-b'i jun /la? %eng %spa cómo se llama este? J tze cha mitx'a'? %mor tzet ch-0-a/mitx'-a'? %eng %spa qué es lo que agarras? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es este? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A nh. = nh. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? J jil komis la. %mor j/il ko-mis /la. %eng %spa miremos este nuestro gato. J jj¡ mmme'. %mor ( ) me'. %eng %spa ( ) oveja. J A? %mor A? %eng %spa A? J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. J A? %mor A? %eng %spa A? P ( ) %mor ( ). %eng %spa ( ) J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? J iteq hinene' xin. %mor /i-teq hi-nene' xin. %eng %spa trae mi juguete pués. J iteq hinene' tu. %mor /i-teq hin-nene' tu. %eng %spa trae ese mi juguete. J iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. P maj ach q'ajab'oq? %mor maj hach/q'anjab'-oq? %eng %spa no vas a hablar? A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? J maj ach q'ajab'oq? %mor maj hach/q'anjab'-oq? %eng %spa no vas a hablar? J A? %mor A? %eng %spa A? J A? %mor A? %eng %spa A? J toyin xin. %mor /toy-in xin. %eng %spa me voy pués. J witoq hinene'. %mor w/i-toq hin-nene'. %eng %spa llevo mi juguete. J toyin. %mor /toy-in. %eng %spa me voy/adiós. P ton yul na? %mor /ton y-ul na? %eng %spa vamos adentro? (de la casa) J witoq? %mor w/i-toq? %eng %spa lo llevo? P mama? %mor mama? %eng %spa mama? J A? %mor A? %eng %spa A? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? J toyin. %mor /toy-in. %eng %spa me voy. A yeh. = hinye. %mor hinye. %eng %spa está bién. A tohi. = xtoji. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P tohiii. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. A toh way. = xtoj wayoq. %mor *x-0/toj /way-oq. %eng %spa se fué a dormir. P toh way. %mor *x-0/toj /way-oq. %eng %spa se fué a dormir. P as wayoq kachi b'ay. %mor /as /way-oq ka/chi b'ay. %eng %spa anda a dormir decile. A J. = jun J. %mor jun J. %eng %spa J. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P jun J. %mor jun J. %eng %spa J. A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P toj way? %mor x-0/toj /way-oq? %eng %spa se fué a dormir? A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? P xtoj way jun juana. %mor x-0/toj jun J /way-oq. %eng %spa se fué J a dormir. P maktxel jun la? %mor maq-txel jun /la? %eng %spa quién es este? P neen? %mor nena? %eng %spa nena? + chi el yaw jun no' kaxhlan. + se escucha una gallina. P xh telk'jta. %mor hach/telk'oj-ta. %eng %spa no te vayas a caer. + chi q'anjab' juntzan xa anima b'ay junxa te' na. + hablan otras personas en otra casa. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). + chi ojb'an ix J. + tosea J. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? J maktxel nene? %mor maq-txel nena? %eng %spa quién es nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J la xin la. %mor /la xin /la. %eng %spa tene pués tene. J tze yok b'i jun ti? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti? %eng %spa cómo se llama este? A nn. = nn. %mor n. %eng %spa n. J hunnnn. %mor hun. %eng %spa un. A awawnn. = ajan wan. %mor /aj-an /wan. %eng %spa levantate. J weno qa' ( ). %mor weno q-0-0/aq' ( ). %eng %spa bueno lo vas a dar ( ). J as i' xin. %mor /as /i' xin. %eng %spa ve a traerlo pués. J as i'. %mor /as /i'. %eng %spa ve a traerlo. P saqchan yeq ix J. %mor /saqch-an y-eq ix J. %eng %spa juega con J. + chi tzew ix A. + se rie A. J la jun. %mor /la jun. %eng %spa tene un. J weh listo ach. %mor weno listo hach. %eng %spa bueno estás listo. A nn. = nn. %mor n. %eng %spa n. J as i' lim ane. %mor /as /i' /lim /ane-j. %eng %spa anda a traerlo rápido corre. J ax tu la. %mor ax tu /la. %eng %spa ahí está mira. J as i'. %mor /as /i'. %eng %spa anda a traerlo. J as i ( ). %mor /as /i' ( ). %eng %spa anda a traerlo ( ). P elanteq b'ay tu. %mor /el-an-teq b'ay tu. %eng %spa salite de ahí. J lah. %mor /la. %eng %spa tene. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J la hanene' la. %mor /la ha-nene' /la. %eng %spa tene tu juguete mira. J ul sik'ajoq lim. %mor /ul /sik'/aj-oq /lim. %eng %spa veni a recógerlo rápido. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? P ab' mija. %mor /ab'-!i m-ija. %eng %spa escucha mija. J iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. P maktxel jun la? %mor maq-txel jun /la? %eng %spa quién es este mira? A nh? = nh? %mor n? %eng %spa qué? A ham mama. = a mama. %mor /a mama. %eng %spa es mamá. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A amama. = a mama. %mor /a mama. %eng %spa es mamá. P jun mama? %mor jun mama? %eng %spa mamá? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. J b'alay jun hamama nani? %mor b'ay-tal /ay jun ha-mama nani? %eng %spa dónde está tu mamá ahora? P b'ay xtoj ix mama? %mor b'ay-tal x-0/toj ix mama? %eng %spa a dónde se fué mamá? A oh in naa'. = b'ay hinna. %mor !oh hinna. %eng %spa allá en mi casa. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A wichin. = wichin. %mor w-ichin. %eng %spa mi espalda. P nn? %mor n? %eng %spa qué? J tze yok b'i jun tu? %mor tzet y/ok 0-b'i jun tu? %eng %spa cómo se llama eso? P tze qoneh? %mor tzet q-0-0/on-e-j? %eng %spa qué vas a hacer? J A? %mor A? %eng %spa A? J tze qonej? %mor tzet q-0-0/on-e-j? %eng %spa qué vas a hacer? A ahn mama. = a jun mama. %mor /a jun mama. %eng %spa es mamá. P jun mama. %mor jun mama. %eng %spa mamá. A ntalo. = hinkarro. %mor hin-karro. %eng %spa mi carro. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A nntalo'. = hinkarro. %mor hin-karro. %eng %spa mi carro. P nn'. %mor n'. %eng %spa n. P tze qot hakarro tu? %mor tzet q-0-0/ot ha-karro tu? %eng %spa qué le vas a hacer a tu carro? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mijita? P lah. %mor /la. %eng %spa tene. P nene'? %mor nene'? %eng %spa nene? J ma qeq jun bebe ti? %mor ma q-0-0/eq jun bebe ti? %eng %spa o vas a cargar a este bebé? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J qeqa'? %mor q-0-0/eq-a'? %eng %spa lo vas a cargar? A aaqa' ay ti. = qwiq kay ti. %mor *q-0-*w/iq-!a' kay ti. %eng %spa lo voy a cargar aquí. A nh. = nh. %mor n. %eng %spa n. A la ahn bebe. = la aj hinbebe. %mor /la /aj hin-bebe. %eng %spa mira subime/pone mi bebé. (se refiere asu bebé a que lo suben en su espalda) P qeq habebe? %mor q-0-0/eq ha-bebe? %eng %spa vas a cargar a tu bebé? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P yexa' miman jun ti mam. %mor yexa' miman jun ti mam. %eng %spa es demasiado grande este mama. A eqa nbebe. = qwiq hinbebe. %mor *q-0-w/iq-!a' hin-bebe. %eng %spa voy a cargar mi bebé. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A eqa' bebeh. = qwiq bebe. %mor *q-0-w/iq-!a' bebe. %eng %spa voy a cargar bebé. J ax heqb'al la xin. %mor ax h-eqb'al /la xin. %eng %spa aquí está tu cargador pués. A nh? = nh? %mor n? %eng %spa qué? J qeq yul jun ti? %mor q-0-0/eq y-ul jun ti? %eng %spa vas a cargarlo en este? A aaan unkay kayti. = ( ) kay ti. %mor ( ) kay ti. %eng %spa ( ) aquí. P mimaan. %mor miman. %eng %spa grande. J miman jun ti. %mor miman jun ti. %eng %spa este es grande. J miman lah. %mor miman /la. %eng %spa grande mira. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J miman. %mor miman. %eng %spa grande. P qach telk'ojtoq yuj. %mor q-ach /telk'oj-!oq y-uj. %eng %spa te vas a caer por ese. (cargador) A nn. = nn. %mor n. %eng %spa n. P qa' pum. %mor q-0-0/aq' /pum. %eng %spa te vas a caer. A n chqn. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J a jun ti cheq yetoq. %mor a jun ti ch-0-0/eq y-etoq. %eng %spa lo cargas con este. J qeqa'? %mor q-0-0/eq-a'? %eng %spa lo vas a cargar? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. + Chi oq' ix A. + está llorando A. A hin tu tika. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P a'to porb'al yetoq juntu nani. %mor /aq'-to /porb'al y-etoq jun-tu nani. %eng %spa probá con eso ahora. J wen. %mor wen. %eng %spa bueno. J qeq yul jun ti? %mor q-0-0/eq y-ul jun ti? %eng %spa vas a cargarlo en este? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J iteq hechin xin. %mor /i-teq h-echin xin. %eng %spa trae tu espalda pués. A nh. = nh. %mor n. %eng %spa n. + 22.11.673. J la. %mor /la. %eng %spa tene. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J nen? %mor nen? %eng %spa nena? A it. = iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. P bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. J tze yok b'i? %mor tzet y/ok 0-b'i? %eng %spa cómo se llama? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J qeq jun bebe ti? %mor q-0-0/eq jun bebe ti? %eng %spa vas a cargar a este bebé? J A? %mor A? %eng %spa A? J miman wali la. %mor miman wal-i /la. %eng %spa está muy grande mira. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J wen tay. %mor weno tay. %eng %spa bueno ya. J mak ay yet jab' bebe tu? %mor maq-txel /ay y-et jab' bebe tu? %eng %spa de quién ese bebé? P la. %mor /la. %eng %spa mira. P laaa. %mor /la. %eng %spa mira. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? P xh kaxhi k' la. %mor hach ka/chi k'al la. %eng %spa vos decí nada mas mira. P axtu. %mor ax-tu. %eng %spa ahí está. J maktxel untzan tu nen? %mor maq-txel jun-tzan tu nena? %eng %spa quiénes son esos nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P ta'wan xin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contesta pués. J maktxel juntzan tu? %mor maq-txel jun-tzan tu? %eng %spa quiénes son esos/ellos? J maktxel ayoktoq yul jun tu? %mor maq-txel /ay/ok-toq y-ul jun tu? %eng %spa quién está dentro de eso? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J maktxel jun la? %mor maq-txel jun /la? %eng %spa quién es este? J la axt la. %mor /la ax-ti /la. %eng %spa mira aquí está mira. J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? J xhit lah. %mor xhit /la. %eng %spa shit mira. J A. %mor A. %eng %spa A. P b'a qaxh toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? J la il to wali la. %mor /la /il tom wal-i /la. %eng %spa tene míralo mira. P nen? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? P neena? %mor nena? %eng %spa nena? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P b'a qxh toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? P mamita? %mor mam-ita? %eng %spa mamita? J iwal jaa. %mor /il wal jaa. %eng %spa mira aa. J maktxel jun ti nen? %mor maq-txel jun ti nena? %eng %spa quién es este nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? A ah Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A n Y. = jun Y. %mor jun Y. %eng %spa Y. J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J maktxel jun ti? %mor maq-txel jun ti? %eng %spa quién es este? A a Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. J a jun Y? %mor a jun Y? %eng %spa es Y? A haay jach. = ay sat. %mor /ay 0-sat. %eng %spa tiene cara. J tze chyun jun Y tu? %mor tzet ch-0-y/un jun Y tu? %eng %spa qué hace Y? A ay xhach. = ay sat. %mor /ay 0-sat. %eng %spa tiene cara. J ay sat? %mor /ay 0-sat? %eng %spa tiene cara? A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? J ay wal sat jun Y. %mor /ay wal 0-sat jun Y. %eng %spa Y tiene cara. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J ay wal sat jun Y. %mor /ay wal 0-sat jun Y. %eng %spa Y tiene cara. J b'alay sat nan? %mor b'ay-tal /ay 0-sat nani? %eng %spa dónde está su cara ahora? J b'alay sat? %mor b'ay-tal /ay 0-sat? %eng %spa dónde está su cara? J A? %mor A? %eng %spa A? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P nena. %mor nena. %eng %spa nena. J maktxel jun tu? %mor maq-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? P nn? %mor n? %eng %spa qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J maktxel jun tu? %mor maq-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? A axhat. = ay sat. %mor /ay 0-sat. %eng %spa tiene cara. J ay sat? %mor /ay 0-sat? %eng %spa tiene cara? P ja? %mor ja? %eng %spa qué? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J ay xhat. %mor /ay 0-sat. %eng %spa tiene cara. J b'a qach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J tze yopiso juntu oj? %mor tzet y-opiso jun-tu hoj? %eng %spa para que te va a servir eso? J A? %mor A? %eng %spa A? A j'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. A u chokan. = la ch'akan. %mor /la /ch'akan.++++++++++(no sé si este pueda ser verbo o que se pueda separar) %eng %spa mira está mojado. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A an chakan. = an ch'akan. %mor an /ch'akan. %eng %spa los mojados. J ch'akan? %mor /ch'akan? %eng %spa mojado? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. J ch'akan. %mor /ch'akan. %eng %spa mojado. J tze chyun ch'akayi? %mor tzet ch-0-y/un 0/ch'akay-i? %eng %spa como se moja? A an chakan. = an ch'akan. %mor an /ch'akan. %eng %spa los mojados. J tze chyun ch'akayi? %mor tzet ch-0-y/un 0/ch'akay-i? %eng %spa como se moja? A ah chakan. = an ch'akan. %mor an /ch'akan. %eng %spa los mojados. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? J tze chyun ch'akayi? %mor tzet ch-0-y/un 0/ch'akay-i? %eng %spa como se moja? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? P tze chon b'aytu mija? %mor tzet ch-0-0/on b'aytu m-ija? %eng %spa que haces ahí mija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tze choneej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa que haces? A 'j n kumb'al. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A opa. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? J tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? P mmba bawu. %mor ( ). %eng %spa ( ). P nn. %mor n. %eng %spa n. J jiteq hakaro. %mor j/i-teq ha-karo. %eng %spa traemos tu carro. A tih. = junti. %mor *jun-ti. %eng %spa este. P b'a qach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? A ataneh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J b'a qach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? P b'aaa? %mor b'ay? %eng %spa ¿a dónde? A it j'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ju'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J may toji. %mor mayal-0 /toj-i. %eng %spa ya se fué. A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? J man a' joder jun tu. %mor man-chaq /aq' /joder jun tu. %eng %spa no destruyas eso. P k'amaq mij k'amaq. %mor k'amaq m-ija k'amaq. %eng %spa no mija no. P koko' jun tu' koko'. %mor koko' jun tu' koko'. %eng %spa ese es un espanto. A ow wabe. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P yaabe. %mor llave. %eng %spa llave. P mak ay yet? %mor maq-txel /ay y-et? %eng %spa de quién es? A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? J mak ay yet jun tu? %mor maq-txel /ay y-et jun tu? %eng %spa de quién es ese? P mak ay yet? %mor maq-txel /ay y-et? %eng %spa de quién es? J A? %mor A? %eng %spa A? J mak ay yet jun yabe tu? %mor maq-txel /ay y-et jun llave tu? %eng %spa de quién es esa llave? A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ) . J k'am xhje'? %mor k'am ch-0/je'? %eng %spa no se puede? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. J k'am xhje'? %mor k'am ch-0/je'? %eng %spa no se puede? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. J A? %mor A? %eng %spa A? P mijita?t %mor m-ij-ita? %eng %spa mijita? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija? J toyn xin ta k'am chaxh ta'wi ayin. %mor /toy-in xin ta k'am ch-ach /tab'-wi ay-in. %eng %spa me voy pués si no me contestas. J A. %mor A. %eng %spa A. P ab'i toq ix J. %mor /ab'-i *q-0/toq ix J. %eng %spa escucha se va J. A oooy? = oy? %mor oy? %eng %spa ¿qué? P ooy? %mor ooy? %eng %spa qué? A lxh pot jel. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J mak ay yet jun yabe tu? %mor maq-txel /ay y-et jun yabe tu? %eng %spa de quién es esa llave? J A? %mor A? %eng %spa A? P ton yin xin. %mor /ton y-in na xin. %eng %spa vamos afuera pués. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P ton yina. %mor /ton y-in na. %eng %spa vamos afuera. A 'ah. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P neen. %mor nena. %eng %spa nena. A hu utu kuko. = jun kojugo. %mor jun !utu ko-jugo. %eng %spa un nuestro jugo. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A taxha tuu ku. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P qochej hakuko? %mor q-0-0/oche-j ha-kuko? %eng %spa vas a querer tu jugo? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P ti qjal b'ay ix J xin. %mor ti q-0-j/al b'ay ix J xin. %eng %spa ahorita le decimos a J pués. P qtoq yi' ix hakuko. %mor q-0/toq y/i' ix ha-kuko. %eng %spa va a ir ella a traer tu jugo. P nen? %mor nena? %eng %spa nena? P yaqb'a xhjil kayti la. %mor yaqb'an ch-0-j/il kay-ti /la. %eng %spa mientras miramos aquí. A ha pixh. = ayan pis. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. P ayan pis. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. P ti xhtoj wi ko konono'. %mor ti ch-0/toj w/i' ko-nono'. %eng %spa ya voy a ir a traer nuestro animal. P b'al ay no kotxitam? %mor b'ay-tal /ay no' ko-txitam? %eng %spa dónde está nuestro marrano? P b'ay jun kolibro? %mor b'ay-*tal */ay jun ko-libro? %eng %spa dónde está nuestro libro? P jil no b'e. %mor j/il no' b'el. *q-0-j/il no' b'el. %eng %spa miremoslo mientras. lo vamos a ver al rato. P ayan ti pixh ka la. %mor /ay-an !ti /pis kay /la. %eng %spa sentate aquí mira. P mija. %mor m-ija. %eng %spa mija. A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P ayan pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. A ltuh hinkuko. = qwuk' hinjugo. %mor q-0-*w/uk' hin-jugo. %eng %spa voy a tomar mi jugo. J lah. %mor /la. %eng %spa tene. P ti xhtoj yi' ix J kokuko. %mor ti ch-0-/toj y/i' ix J ko-kuko. %eng %spa ahorita va a ir a traer J nuestro jugo. J may yin. %mor mayal y-in. %eng %spa ya en. J ti xhtoj win. %mor ti ch-0/toj w/i'. %eng %spa ahorita lo voy a ir a traer. J ayn eq pis. %mor /ay-an heq /pis. %eng %spa sientense. P a pixh. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. P toj yi' ix J kokuko. %mor *x-0/toj y/i' ix J ko-kuko. %eng %spa J fué a traer nuestro jugo. P mama? %mor mama? %eng %spa mama? A oj wabe. = q'ok yabe. %mor *q-0/'ok yabe. %eng %spa se deja puesto llave. P n? %mor n? %eng %spa qué? A ew waj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P matx' yayj kowabe kay yey tu. %mor !watx' y/ayj-i ko-yabe b'ay y-et tu. %eng %spa qué este nuestra llave ahí donde estaba antes/allá en lo de él/ella. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P ch'eltq kowabe tu b'aytu. %mor ch-0/'el-teq ko-yabe tu b'ay-tu. %eng %spa sale nuestra llave ahí. P uy! %mor uy! %eng %spa uy! P jun la. %mor jun /la. %eng %spa este mira. P tzeta jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mi hijita? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P tzetal? %mor tze-tal? %eng %spa qué es? P piyo. %mor piyo. %eng %spa pollito. P chb'el xin. %mor /ech-*im-b'el xin. %eng %spa esperate pués. P axka ti la. %mor ax-ka ti /la. %eng %spa así mira. P axka tila. %mor ax-ka ti /la. %eng %spa así mira. P eeexho. %mor eso. %eng %spa eso. + chi tzew ix A. + se rie A. + chi tzew naq P. + se rie P. P la. %mor /la. %eng %spa mira. P ach 'elta. %mor hach /el-ta. %eng %spa no te vayas a caer. P chet jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi-hija? P mija. %mor mi-hija. %eng %spa mija. A chicham. = txitam. %mor txitam. %eng %spa marrano. P icham. %mor icham. %eng %spa señor/viejo. P txitam. %mor txitam. %eng %spa marrano. A nn cham ititam. = jun cham hintxitam. %mor jun !cham hin-txitam. %eng %spa un mi marrano. P n? %mor n? %eng %spa qué? P jun txitam. %mor jun txitam. %eng %spa un marrano. A titam. = txitam. %mor txitam. %eng %spa marrano. P n'. %mor n'. %eng %spa sí. P ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? P nen? %mor nen? %eng %spa nena? A ay tak. = ay taq. %mor /ay taq. %eng %spa hay un poco. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A oy tej. = jun chej. %mor jun chej. %eng %spa el caballo. P chej. %mor chej. %eng %spa caballo. A ay la ay tej. = ay la ay chej. %mor /ay /la /ay chej. %eng %spa hay mira hay caballo. P chej? %mor chej? %eng %spa caballo? P ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? A me'. = me'. %mor me'. %eng %spa oveja. P me'. %mor me'. %eng %spa oveja. P jun ti? %mor jun ti? %eng %spa este? A u piyo. = jun pio. (yune' kaxhlan) %mor jun pio. (yune' kaxhlan) %eng %spa un pollito. P pio? %mor pio? %eng %spa pollito? A am po'. = k'am pio. %mor k'am pio. %eng %spa no hay pollito. P ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P jun ti la? %mor jun ti /la? %eng %spa este mira? P jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. P la. %mor /la. %eng %spa mira. P che yetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P tzetal? %mor tze-tal? %eng %spa qué es? A lxh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mi hijita? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P nnn'. %mor n'. %eng %spa sí. P pech kachi. %mor pech ka/chi. %eng %spa pato, decí. A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. A ji!, la. = ji!, la. %mor ji!, /la. %eng %spa ji!, mira. P nnn. %mor n. %eng %spa n. P a kay, iy mas ka la. %mor a kay /la, /ay mas ka /la. %eng %spa es aquí mira, hay más aquí. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P ay mas. %mor /ay mas. %eng %spa hay mas. P uy ach el-ta. %mor uy! hach /el-ta. %eng %spa uy! no te vayas a caer. A uy! = uy! %mor uy! %eng %spa uy! P uyxh. %mor uy! /xhi. %eng %spa uy! dice. A a'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. A aa ne'. = jun nene'? %mor jun nene'? %eng %spa un nene/juguete? P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A ay ne'. = ay nene'. %mor /ay nene'. %eng %spa hay nene. P tzetal jun ti la mij? %mor tze-tal jun ti /la m-ija? %eng %spa qué es este mi hija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzeyetal jun ti la? %mor tzet-yetal jun ti /la? %eng %spa qué es este mira? P nehne? %mor nene? %eng %spa nene/juguete? P tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? P ta'wan xiin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contesta pués. P b'a qaxh toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P A? %mor A? %eng %spa A? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzen k'am ch q'anjab'i? %mor tzen k'am ch-ach /q'anjab'-i? %eng %spa pórque no hablas? A matab'i. = q'anjab'i. %mor /q'anjab'-i. %eng %spa hablar. P k'am chta'wi? %mor k'am ch-0/tab'-w-i? %eng %spa no contesta? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P tzeyuuuj? %mor tze-yuj? %eng %spa pórque? A 'a u tabi. = k'am chintab'wi. %mor *k'am *ch-*in/tab'-w-i. %eng %spa no contesto. P k'am xhta'wi. %mor k'am ch-0/tab'-w-i. %eng %spa no contesta. A ah chikay. = a chikay. %mor a chikay. %eng %spa es la abuela. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ti wi'. = toj wi'. %mor /toj w/i'. %eng %spa voy a traerlo. P toq e' jun chikay? %mor *q-0/toq /e' jun chik-ay? %eng %spa vas a ir a traer la abuela? A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. P watx' ya'oni. %mor watx' y/aq'-on-i. %eng %spa está funcionando bién/está bién. P watx' ya'oni. %mor watx' y/aq'-on-i. %eng %spa está funcionando bién. A aaoo jn. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P uuuja. %mor ( ). %eng %spa ( ). P maktxe jun ti la? %mor maq-txel jun ti /la? %eng %spa quién es este mira? P oxhito. %mor os-ito. %eng %spa osito. A u hu'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( )... P nena. %mor nena. %eng %spa nena. P axti la. %mor ax-ti /la. %eng %spa aquí está mira. P naq bebe. %mor naq bebe. %eng %spa el bebé. A wa bebe. = naq bebe. %mor naq bebe. %eng %spa el bebé. P ja' watx' yeqoni. %mor ja' watx'-0 y/iq-on-i. %eng %spa sí lo carga bién. A ol leqa'. = ch'ul leqa'. %mor *ch-0/'ul !l/eq-a'. %eng %spa te vienen a pegar. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? P ax naq bebe ti. %mor ax naq bebe ti. %eng %spa aquí está el bebé. P la. %mor /la. %eng %spa mira. A u mama. = jun mama. %mor jun mama. %eng %spa mamá. P b'al ay jun hamama tu? %mor b'ay-tal /ay jun ha-mama tu? %eng %spa dónde está tu mamá? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P nnn'. %mor n'. %eng %spa n. P jun ti la. %mor jun ti /la. %eng %spa esta mira. P tzetal jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P tzeta jun ti? %mor tze-tal jun ti? %eng %spa qué es este? A bebe. = bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. P bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. P ax pax. %mor ax pax. %eng %spa y ese. A a bebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es bebé. P ax junx ti la? %mor ax jun-xa ti /la? %eng %spa y este otro? A hun F lul chii. = jun F ( ). %mor jun F ( ). %eng %spa es F ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P jil junoqxa. %mor j/il jun-oq-xa. %eng %spa miremos otro. P neena. %mor nena. %eng %spa nena. P jul junq xa. %mor j/il jun-oq-xa. %eng %spa miremos otro. P la tze chyun heb' ka la? %mor /la tzet ch-0-y/un heb' ka /la? %eng %spa mira que hacen ellos aquí? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mijita? P neen? %mor nena? %eng %spa nena? P nene'? %mor nene'? %eng %spa nene/juguete? P A? %mor A? %eng %spa A? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P ta'wan xiiin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contestá pués. A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P uuu. %mor u. %eng %spa u. A chi. = chi. %mor /xhi. %eng %spa dice. P bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. A mila. = mila. %mor /mila. %eng %spa mira. P n'. %mor n'. %eng %spa sí. P lah. %mor /la. %eng %spa mira. P junx la. %mor jun-xa /la. %eng %spa este otro mira. A jay, jj ji'. = jay, jj ji'. %mor jay, jj ji'. %eng %spa qué, jj ji. (risa) P tzetal jun la? %mor tze-tal jun /la? %eng %spa qué es este mira? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P n la. = jun la. %mor jun /la. %eng %spa este mira. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P tzetal jun la? %mor tze-tal jun /la? %eng %spa qué es este mira? P nene'? %mor nene'? %eng %spa nene/juguete? A 'ah bebe. = naq bebe. %mor naq bebe. %eng %spa el bebé. P tze chyun naq bebe? %mor tzet ch-0-y/un naq bebe? %eng %spa qué hace el bebé? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tze chyun naq bebe? %mor tzet ch-0-y/un naq bebe? %eng %spa qué hace el bebé? A otam. = icham. %mor icham. %eng %spa señor. P nn. %mor n. %eng %spa n. A cham. = icham. %mor icham. %eng %spa señor. P jaa'. %mor ja'. %eng %spa sí. A uy'. = uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) P uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) A 'j itu koli. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ach elta. %mor hach /el-ta. %eng %spa no te vayas a caer. P ayi ta. %mor ayi esta. %eng %spa ahí está. P mayal. %mor mayal. %eng %spa ya está. P uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) A ap bebe. = jun bebe. %mor jun bebe. %eng %spa el bebé. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a bebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es bebé. P jun bebe. %mor jun bebe. %eng %spa el bebé. A a pebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es el bebé. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa qué hace? A a pebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es el bebé. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa qué hace? A a bebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es el bebé. P jaaa'. %mor ja'. %eng %spa sí. A a bebe. = a bebe. %mor a bebe. %eng %spa es el bebé. P jun bebe. %mor jun bebe. %eng %spa el bebé. P ja' ay junxa sapato. %mor ja' /ay jun-xa sapato. %eng %spa sí hay otro zapato A haxhu bapo xho'on bebe. = ( ) bebe. %mor ( ) bebe. %eng %spa ( ) bebé. P junxa xanab' naq bebe. %mor jun-xa 0-xanab' naq bebe. %eng %spa el otro zapato del bebé. A oyxha bapo i bebe. = junxa sapato naq bebe. %mor jun-xa 0-sapato !i bebe. %eng %spa el otro zapato del bebe. P jaa'. %mor jaa'. %eng %spa sí. A aay xhapapo. = ay sapato. %mor /ay sapato. %eng %spa hay zapato. P junxa papo bebe. %mor jun-xa 0-zapato *naq bebe. %eng %spa el otro zapato del bebé. P ax junx ti la. %mor ax jun-xa ti /la. %eng %spa aquí hay otro mira. P kamicheh. %mor kamixh-ej. %eng %spa camisa. P kamixh. %mor kamixh. %eng %spa camisa. A u tamixh. = jun kamixh. %mor jun kamixh. %eng %spa una camisa. P kamixh bebe. %mor 0-kamixh bebe. %eng %spa camisa del bebé. A oo tun tu la. = oo jun tu la. %mor oo jun tu /la. %eng %spa oo ese mira. P bebe. %mor bebe. %eng %spa bebé. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A um bi xhach. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n'. %mor n'. %eng %spa n. A ab bebe xhach. = jab' bebe ( ). %mor jab' bebe ( ). %eng %spa él bebé ( ). P a jun bebe. %mor a jun bebe. %eng %spa es el bebé. P iteq koyabe. %mor /i-teq ko-yabe. %eng %spa trae nuestra llave. A ah. = a. %mor a. %eng %spa a. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P la. %mor /la. %eng %spa mira. A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. P no, no. %mor no. %eng %spa no. P k'amaq mam. %mor k'amaq mama. %eng %spa no mama. P il junoqxa. %mor /il jun-oq-xa. %eng %spa mira otro. P la. %mor /la. %eng %spa mira. A chon. = chon. %mor chon. %eng %spa punta. P n'. %mor n'. %eng %spa sí. A chon. = chon. %mor chon. %eng %spa punta. P chom. %mor ( ). %eng %spa ( ). A tom. = ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. P kuchara. %mor kuchara. %eng %spa cuchara. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P kuchara. %mor kuchara. %eng %spa cuchara. A ah tam. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P ax junx la. %mor ax jun-xa /la. %eng %spa aquí hay otro. A xht. = xht. %mor xht. %eng %spa sht. P toj jil no' kaxhlan. %mor /toj j/il no' kaxhlan. %eng %spa vamos a ver a la gallina. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P toq ay no' kaxhlan b'ay ix J. %mor toq /ay no' kaxhlan b'ay ix J. %eng %spa no hay gallinas allá con J. P tze chyun no' kaxhlan la? %mor tzet ch-0-y/un no' kaxhlan /la? %eng %spa qué hace está gallina mira? P lah. %mor /la. %eng %spa mira. + ch'ek' juntzan kaxhlan kawilal ix A. + andan unas gallinas cerca de A. A hi ol. = chlo'. %mor ch-0-0/lo'. %eng %spa lo come. P lo' heb'. %mor *ch-0-0/lo' heb'. %eng %spa lo comen. A i xho ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P mm? %mor m? %eng %spa qué? A pio piyo. = pio piyo. %mor pio piyo. %eng %spa pìo, pìo/pollito. P piyo, piyo. %mor piyo. %eng %spa pollito. A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P tze xhlo' heb'? %mor tzet ch-0-0/lo' heb'? %eng %spa qué comen? A jun ti'. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. P jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? J tze xhlo heb' nene? %mor tzet ch-0-0/lo' heb' nene? %eng %spa qué comen los nenes? A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P nen. %mor nena. %eng %spa nena. A towen. = toyin. %mor /toy-in. %eng %spa me voy. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A oy teten no tow. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A utiti tow. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P ja' xhi jun hatxaw xh. %mor ja' /xhi jun ha-( ) /xhi. %eng %spa sí dice tu ( ) dice. A itixh. = kitixh. %mor kitixh. %eng %spa pollito. P chikita. %mor chikita. %eng %spa chiquita. A iti xhon hetaw. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ja', chi' jun kaxhlan haqan. %mor ja', *x-0-0/chi' jun kaxhlan h-aqan. %eng %spa sí, picoteó la gallina tu pie. + chi low juntzan kaxhlan. + comen unas gallinas. J tze ch'a b'ay heb' nena? %mor tzet ch-0-0/aq' b'ay heb' nena? %eng %spa que les des a ellos nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. J tze cha' b'ay heb'? %mor tzet ch-0-0/aq' b'ay heb'? %eng %spa que les des a ellos? P mami? %mor mam-i? %eng %spa mami? J tze xhlo heb'? %mor tzet ch-0-0/lo' heb'? %eng %spa qué comen? J neena? %mor nena? %eng %spa nena? P tzeb'ach, tzeb'ach. %mor /tzeb'-ach, /tzeb'-ach. %eng %spa veni, veni. + chi low juntzan kaxhlan kawilala. + están comiendo unas gallinas cerca. + chi ya' ix A lox juntzan kaxhlan. + A le da de comer a las gallinas. + chi ojb'an naq P. + tosea P. P hun xha. %mor jun-xa. %eng %spa otro. P ton yul na xin. %mor /ton y-ul na xin. %eng %spa vamos adentro pués. (de la casa) P maj ach q'anab'oq? %mor maj hach/q'anjab'-oq? %eng %spa no vas a hablar? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A im pixh. = qin ay pis. %mor *q-in */ay /pis. %eng %spa me voy a sentar. P ahan pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. A tiji. = toji. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P a pixh. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. A ay chachan. = ay kaxhlan. %mor /ay kaxhlan. %eng %spa hay gallinas. P ay jun kaxhlannn. %mor /ay jun kaxhlan. %eng %spa hay una gallina. + ch'el yaw jun kampana. + está sonando la campana. P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. A oh. = oh. %mor oh. %eng %spa o. P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? A cheta? = tzetal? %mor tzetal? %eng %spa qué es? P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P kampana kachi. %mor kampana ka/chi. %eng %spa campana, decí. A apana. = kampana. %mor kampana. %eng %spa campana. P n'. %mor n'. %eng %spa n. A ha. = ha. %mor ha. %eng %spa a. P b'ay iglesia. %mor b'ay iglesia. %eng %spa en la Iglesia. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P b'ay iglesi. %mor b'ay iglesi. %eng %spa en la Iglesia. A n ayton. = b'ay tu. %mor b'ay tu. %eng %spa allá. + ch'el yaw jun kampana. + está sonando la campana. A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. A 'h, eh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? P jihiloq? %mor j/i/hil-oq? %eng %spa quitémoslo? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P jiiloq? %mor j/i/hil-oq? %eng %spa quitèmoslo? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P jiiloq? %mor j/i/hil-oq? %eng %spa quitémoslo? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P majxa eqa'? %mor maj-xa /eq-a'? %eng %spa ya no lo vas a cargar? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P majxa eqa'? %mor maj-xa /eq-a'? %eng %spa ya no lo vas a cargar? P majxa? %mor maj-xa? %eng %spa ya no? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P hin xuyu'? %mor hin/xuy-u'? %eng %spa lo desato? + chi el k'al yaw jun kampana. + sigue sonando la campana. P 'al kachi. %mor 'al ka/chi. %eng %spa pesa, decí. P al jun hinbebe. %mor al jun hin-bebe. %eng %spa pesa mi bebé. A n' te'. = k'am chje'. %mor *k'am *ch-0/je'. %eng %spa no se puede. P n? %mor n? %eng %spa qué? P k'am xhje'. %mor k'am ch-0/je'. %eng %spa no se puede. A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. A 'n nxhee'. = k'am chje'. %mor *k'am ch-0/je'. %eng %spa no se puede. P achb'ela. %mor ay-ach b'el-a'. %eng %spa vos al rato. P echb'elaaaan. %mor /ech-im-b'el-a. %eng %spa esperate. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P neen? %mor nena? %eng %spa nena? P la, uy! juji. %mor /la, uy! ( ). %eng %spa mira, uy! ( ). P ajantoq yul. %mor /aj-an-toq y-ul. %eng %spa subite dentro. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P mayal. %mor mayal. %eng %spa ya está. A n ay pixh. = qin ay pis. %mor *q-in /ay /pis. %eng %spa me voy a sentar. P ayan pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. A 'ay i! = 'ay i! %mor 'ay i! %eng %spa ay! (hay expresión de dolor) P tze chyun naq habebe tu? %mor tzet ch-0-y/un naq ha-bebe tu? %eng %spa qué hace tu bebé? P nn? %mor n? %eng %spa qué? A nh eqa'. = tol chinjeqa'. %mor nh *ch-0-*in/jeq-a'. %eng %spa esque lo estoy sabando. P tol xhjeqlayi? %mor tol ch-0/jeq-lay-i? %eng %spa esque lo soban? A ha'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P jeq naq xin. %mor /jeq naq xin. %eng %spa sobalo a él pués. P ya' k'ul naq. %mor ya' 0-k'ul naq. %eng %spa le duele el estómago a él. A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P nn? %mor n? %eng %spa qué? P ya' k'ul naq bebe. %mor ya' 0-k'ul naq bebe. %eng %spa le duele el estómago del bebé. A axh uq ko teni. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ja' ay talxhetin naq. %mor ja' /ay kalsetin naq. %eng %spa sí tiene él calcetín. A ay chapapo. = ay sapato. %mor /ay sapato. %eng %spa tiene zapato. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A as i' xhepapo. = as i' sapato. %mor /as /i' 0-sapato. %eng %spa ve a traer su zapato. P b'aytal qtoq e' zapato? %mor b'ay-tal q-0/toq /e' 0-zapato? %eng %spa dónde vas a ir a traer su zapato? A je. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A ( ) = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ton. = ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. P ton xin. %mor /ton xin. %eng %spa vamos pués. + chi el yaw jun kaxhlan. + se escucha una gallina. P tze qotej? %mor tzet q-0-0/ot-e-j? %eng %spa qué le vas hacer? A oh. = oh. %mor o. %eng %spa o. (forma de contestar) P tze qot naq habebe? %mor tzet q-0-0/ot naq ha-bebe? %eng %spa qué le vas a hacer a tu bebé? A oh e taa'. = ( ) tza'. %mor ( ) tza'. %eng %spa ( ) popó? P n? %mor n? %eng %spa qué? A eh cheqa'. = ( ) cheqa'. %mor ( ) ch-0-0/eq-a'. %eng %spa ( ) lo cargas. P nn. %mor n. %eng %spa n. P qak sapto? %mor q-0-0/ak 0-sapato? %eng %spa le vas a poner su sapato? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P qak sapato? %mor q-0-0/ak 0-sapato? %eng %spa le vas a poner su sapato? A ta. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P n? %mor n? %eng %spa qué? A uchu'papo. = sapato. %mor sapato. %eng %spa zapato. P ayxa papo. = ayxa sapato. %mor /ay-xa 0-sapato. %eng %spa ya tiene zapato. A hn'. = hn'. %mor n'. %eng %spa n. P nn. %mor n. %eng %spa n. A naq ipi. = naq ( ). %mor naq ( ). %eng %spa el ( ). A a pixhch. = ayan pis. %mor /ay-*an /pis. %eng %spa sentate. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A himpixh. = hinpis. %mor *q-in */ay /pis. %eng %spa me voy a sentar. P qin ay pixh? %mor q-in /ay /pis? %eng %spa me voy a sentar? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P inye. %mor hinye. %eng %spa está bién. P mayal. %mor mayal. %eng %spa ya está. A o, xhepapo. = o, sapato. %mor o, sapato. %eng %spa o, sapato. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A o, xhipapo. = o, sapato. %mor o, sapato. %eng %spa o, zapato. P q'ok sapato? %mor q-0/'ok 0-sapato? %eng %spa se va a poner su zapato? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P yalixh ch'a yaqan naq mija. %mor yalixh ch'an y-aqan naq m-ija. %eng %spa está pequeño su pie de él mija. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P lah. %mor /la. %eng %spa mira. A ij. = ( ) %mor ( ). %eng %spa ( ). A ih. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P iteq junx tu. %mor /i-teq jun-xa tu. %eng %spa trae ese otro. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P iteq junx tu. %mor /i-teq jun-xa tu. %eng %spa trae ese otro. P la ja. %mor /la ja. %eng %spa mira ja. P laaa. %mor /la. %eng %spa mira. A 'ah. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P la mama. %mor /la mama. %eng %spa tene mama. A 'oh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ess. %mor ess. %eng %spa eso. P axti la. %mor axti /la. %eng %spa aquí está mira. P tay aj lek naq. %mor tay /aj /lek-*an naq. %eng %spa ya paralo. A nh tapapo. = jun sapato. %mor jun sapato. %eng %spa un zapato. P junxa papo. %mor jun-xa papo. %eng %spa el otro zapato. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A lak. = lek. ajan lek. %mor /lek. */aj-*an /lek. %eng %spa parar. parate. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? P tx la. = tix ti la. %mor tix ti /la. %eng %spa aquí está mira. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P ch'eli. %mor ch-0/'el-i. %eng %spa se quita. A jj¡ = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). A i xhapa' iji. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P nn. %mor n. %eng %spa n. A ij chapapo. = ihaj sapato. %mor /i/aj 0-sapato. %eng %spa levanta su zapato. P mal elii. %mor mayal-0 /el-i. %eng %spa ya se cayó. A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n? %mor n? %eng %spa qué? A iji', nn i ( ) = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J ab'n kachi. %mor /ab'i ka/chi. %eng %spa escucha decí. J kaq. %mor kaq. kaq */la %eng %spa caliente/así mira. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. J nn'. %mor n'. %eng %spa n. + k'am chi nachj tze chi yal ix A. + no se entiende lo que dice A. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hin titah. = ch-in tita. %mor ch-in /tit-a. %eng %spa me vengo. J qok' hakapey? %mor q-0-0/ok' ha-kapey? %eng %spa vas a tomar tu café? + k'am chi nachaj el tze chi yal ix J. + no se entiende lo que dice J. J tze qok' yetoq? %mor tzet q-0-0/ok' y-etoq? %eng %spa con que lo vas a tomar? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze qa lo' yetoq? %mor tzet q-0-a/lo' y-etoq? %eng %spa que vas a comer con eso? A ju' ul eqa'. = ja' q'ul eqa'. %mor ja' q-0/'ul /eq-a'. %eng %spa sí vas a venir a cargarlo. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hul eqa'. = ul iqa'. %mor /ul /iq-a'. %eng %spa ven a cargarlo. J qeqa' la. %mor q-0-0/eq-a' /la. %eng %spa lo vas a cargar mira. J tzeyetal jun tu? %mor tzet-yetal jun tu? %eng %spa qué es eso? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? + chi ojb'an naq P. + tosea P. J A? %mor A? %eng %spa A? P ab' mija. %mor /ab'-i m-ija. %eng %spa escucha mija. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? J tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? P o' jun tu. %mor o' jun tu. %eng %spa ese es suciedad. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P no, no, no, no. %mor no, no. %eng %spa no. P k'amaq mija. %mor k'amaq m-ija. %eng %spa no mija. P o'. %mor o'. %eng %spa suciedad. J iteq jun ja'ej tu. %mor /i-teq jun j-a'ej tu. %eng %spa trae esa nuestra agua. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. J tey. = tay. %mor tay. %eng %spa ya. J o' jun ti. %mor o' jun ti. %eng %spa este es suciedad. P toj juk' kokuko. %mor /toj j/uk' ko-kuko. %eng %spa vamos a tomar nuestro jugo. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P jitoq ix b'ay yul kokwarto. %mor j/i-toq ix b'ay y-ul ko-kwarto. %eng %spa llevemos a ella en nuestro cuarto. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzeb'axh qyitoq ix yul kwarto. %mor /tzeb'-ach q-0-y/i-toq ix y-ul kwarto. /tzeb'-ach q-0-y/i-toq ix y-ul 0-kwarto. %eng %spa veni lo va a llevar ella en el cuarto/su cuarto. J qwitoq nenah. %mor q-0-w/i-toq nena. %eng %spa lo voy a llevar nena. P tzeb'ach. %mor /tzeb'-ach. %eng %spa veni. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P qyiteq ix yul kwarto. %mor q-0-y/i-teq ix yul kwarto. q-0-y/i-teq ix yul 0-kwarto. %eng %spa lo va a traer ella del carro/de su caurto. P tzeb'ach, cheb'ach. %mor /tzeb'-ach, /tzeb'-ach. %eng %spa veni, veni. A ne'. = hinye. %mor hinye. %eng %spa está bién. J asi, asi' ti chwitoq. %mor /as-i', /as-/i' ti ch-0-w/i-toq. %eng %spa anda, anda horita lo llevo. J nena. %mor nena. %eng %spa nena. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J nye asi'. %mor hinye /as-i'. %eng %spa está bién ve. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J ach eltatoq. %mor hach /el-ta-toq. %eng %spa no vayas a salir. J A. %mor A. %eng %spa A. A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J inye ti chwitoq. %mor hinye ti ch-0-w/i-toq. %eng %spa está bién ahorita lo llevo. J tay asi'. %mor tay /as-i'. %eng %spa ya ve. J xam kaqil. %mor wal xam kaqil. %eng %spa estará muy caliente. A ji uh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P kaq. %mor kaq. %eng %spa caliente. J qalo' juntzan ti? %mor q-0-a/lo' jun-tzan ti? %eng %spa vas a comer estos? J wal kaqil ton lim. %mor wal kaqil /ton /lim. %eng %spa está muy caliente vamos rápido. A 'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. A ton. = ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. A 'n 'nj 'nj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J wal kaqil. %mor wal kaqil. %eng %spa está muy caliente. P nen. %mor nen. %eng %spa nena. P nenita? %mor nen-ita? %eng %spa nenita? J qalo'? %mor q-0-a/lo'? %eng %spa lo vas a comer? P ton q'anjab' yul kwarto. %mor /ton /q'anjab' y-ul kwarto. %eng %spa vamos a hablar en el carro. A uj uj uh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A hinchan. = hinchan. %mor hin-chan. %eng %spa mi corte. J ton xin ton, ton, to. %mor /ton xin /ton, /ton. %eng %spa vamos pués vamos, vamos. P ton, ton. %mor /ton, /ton. %eng %spa vamos, vamos. P qyiteq ix ayon. %mor oq-0-y/i-teq ix ay-on. %eng %spa ella nos lo va a traer. A ut ixh. = jun ix. %mor jun ix. %eng %spa una mujer. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A ton pixh. = ton pis. %mor /ton /*ay /pis. %eng %spa vamos a sentarnos. P qon ay pixh? %mor q-on /ay /pis? %eng %spa nos vamos a sentar? P qon ay pixh? %mor q-on /ay /pis? %eng %spa nos vamos a sentamos? P k'un k'ul hab'et xin. %mor k'ojan k'ul ha!/b'et xin. %eng %spa despacio te vas pués. P mama. %mor mama. %eng %spa mama. P oy'n. %mor ( ). %eng %spa ( ). P k'ujun k'ul ek'ayteq. %mor k'ojan k'ul 0/ek'/ay-teq. %eng %spa despacio te bajas. P tay qon ay pixh. %mor tay q-on /ay /pis. %eng %spa y nos vamos a sentar. P on ay pixh kayti? %mor *q-on /ay /pis kay-ti? %eng %spa nos vamos a sentar aquí? P mij. %mor m-ija. %eng %spa mi hija. A ji jj ji n pika'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? A uwi' pi kii ka'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jaa'. %mor ja'. %eng %spa sí. A ji jj j. = ji jj j. %mor ji jj j. %eng %spa j. (forma de reir) A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P tze qtoq e' paxoq? %mor tzet q-0/toq /e' pax-oq? %eng %spa y qué es lo que vas a ir a traer? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A laa. = la. %mor /la. %eng %spa mira. P n. %mor n. %eng %spa n. P tzeb'ach xin. %mor /tzeb'-ach xin. %eng %spa veni pués. P telk'oj ta. %mor *hach/tel-k'oj ta. %eng %spa no te vayas a caer. A mm. = m. %mor m. %eng %spa m. P mij. %mor m-ija. %eng %spa mija. A kuku. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ja' ti q'ul ya' ix ix x J. %mor ja' ti q-0/'ul y/aq' ix ix x J. %eng %spa sí, J va a venir a dejarlo. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzeb'ach xin. %mor /tzeb'-ach xin. %eng %spa vení pués. P ti q'ul ya' ix J. %mor ti q-0/'ul y/aq' ix J. %eng %spa J lo va a venir a dejarlo. P neena. %mor nena. %eng %spa nena. P tzeb'ach. %mor /tzeb'-ach. %eng %spa vení. J ton xin. %mor /ton xin. %eng %spa vamos pués. J ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. A ji' n ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A nh, ah. = jun la. %mor jun /la. %eng %spa este. A no'. = no'. %mor no'. %eng %spa animal. J n? %mor n? %eng %spa qué? A 'n, nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P aam pixh kala xi. %mor /*ay-an /pis ka/la xin. %eng %spa sentate aquí pués. J am pixh b'aytu xin. %mor /*ay-an /pis b'ay-tu xin. %eng %spa sentate allá pués. P la. %mor /la. %eng %spa mira. P uk' hakuko. %mor /uk' ha-kuko. %eng %spa toma tu jugo. P neen? %mor nena? %eng %spa nena? P to xwi cha. = tol xwi' cha. %mor tol x-0-w/i' cha. %eng %spa esque lo lleve vos. P wa' axh. %mor w/aq' hach. %eng %spa te lo doy. A 'h. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P tzeb'ach xiin. %mor /tzeb'-ach xin. %eng %spa vení pués. P A. %mor A. %eng %spa A. P tze chot no' kaxhlan tu? %mor tzet ch-0-0/ot no' kaxhlan tu? %eng %spa que le haces a la gallina? P meja? %mor m-ija? %eng %spa mija? A 'n. = 'n. %mor 'n. %eng %spa n. A nh tu. = jun tu. %mor jun tu. %eng %spa ese. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A uh tu. = jun tu. %mor jun tu. %eng %spa ese. P tohii. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. A 'h. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tzeb'ach tzeb'a. %mor /tzeb'-ach /tzeb'-ach. %eng %spa vení, vení. P mal tohi. %mor mayal-0 /toj-i. %eng %spa ya se fuè. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P mal toji. %mor mayal-0 /toj-i. %eng %spa ya se fué. P neen. %mor neen. %eng %spa nena. J tze cha lo nen? %mor tzet ch-0-a/lo' nena? %eng %spa qué comes nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze chalo'? %mor tzet ch-0-a/lo'? %eng %spa qué comes? A ha Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. J tol chok' hakuko. %mor tol ch-0-0/ok' ha-kuko. %eng %spa estas tomando tu jugo. A ju'. = kuko. %mor kuko. %eng %spa jugo. J tzet chalo' yetoq? %mor tzet ch-0-a/lo' y-etoq? %eng %spa qué es lo que comes con eso? J neena? %mor nena? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze chalo' yetoq? %mor tzet ch-0-a/lo' y-etoq? %eng %spa qué es lo que comes con eso? J wa' loji? %mor watx' /loj-i? %eng %spa esta rico/sabroso. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P xal ix mama mij? %mor xal ix mama m-ija? %eng %spa y mamá mija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P xal mama? %mor xal mama? %eng %spa y mamá? A u lolo'. = jun lolo'. %mor jun lolo'. %eng %spa una golocina. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? J ja? %mor ja? %eng %spa qué? A a lolo'. = a lolo'. %mor a lolo'. %eng %spa es golocina. P toj yi' halolo' %mor *x-0/toj y/i' ha-lolo' %eng %spa fué a traer tu golocina. J toj yi. %mor *x-0/toj y/i'. %eng %spa lo fué a traer. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P la xin. %mor /la xin. %eng %spa tene pués. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P watx' loji? %mor watx' /loj-i? %eng %spa esta rico? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. P nn. %mor n. %eng %spa n. A nno'. = no'. %mor no'. %eng %spa animal. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A hun no'. = jun no'. %mor jun no'. %eng %spa un animal. P haa'. %mor ja'. %eng %spa sí. P qal jab'oqxa? %mor q-0-0/al jab'-oq-xa? %eng %spa vas a decir otro poco? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa no/sí. A aj, jj, j. = aj, jj, j. %mor aj, jj, j. %eng %spa aj.(forma de reir) P tzeb'ach mama. %mor /tzeb'-ach mama. %eng %spa vení mama. P tzeb'ach. %mor /tzeb'-ach. %eng %spa vení. P am pixh. %mor /*ay-an /pis. %eng %spa sentate. P ayan pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P hinte kachi. %mor hin-te' ka/chi. %eng %spa mi palo, decí. P am pixh qwa'on ach. %mor /*ay-an pis oq-0-w/aq'-on hach. %eng %spa sentate y te lo doy. P mij? %mor m-ija? %eng %spa mija? P tay pix qwa'on ach. %mor tay /*ay-*an /pis oq-0-w/aq'-on hach. %eng %spa ya sentate y te lo doy. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P neen. %mor nena. %eng %spa nena. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A nh? = nh? %mor nh? %eng %spa qué? A nnn. = n. %mor n. %eng %spa n. P nnn. %mor n. %eng %spa n. J iwal may ok yin hakamixh. %mor /il-wal mayal-0 /ok y-in ha-kamixh. %eng %spa mira ya se manchó tu camisa. J nen. %mor nena. %eng %spa nena. P wa' ayach? %mor w/aq' ay-ach? %eng %spa te lo doy? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P ayan pixh. %mor /ay-an /pis. %eng %spa sentate. P qwa' ach. %mor oq-0-w/aq' hach. %eng %spa te voy a dar. P neeen. %mor nena. %eng %spa nena. J ayan pixh nen. %mor /ay-an /pis nena. %eng %spa sentate nena. A nn n. = nn n. %mor n. %eng %spa n. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P mayal. %mor mayal. %eng %spa ya. P x'eli? %mor x-0/'el-i? %eng %spa se quitó/se cayó? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P x'eli? %mor x-0/'el-i? %eng %spa se quitó/se cayó? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P x'eli? %mor x-/'el-i? %eng %spa se quitó/se cayò? P la xin. %mor /la xin. %eng %spa tene pués. P eso. %mor eso. %eng %spa eso. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P lan halowi? %mor lanan ha/low-i? %eng %spa estás comiendo? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija? P neeen? %mor nena? %eng %spa nena? A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P lan halowi? %mor lanan ha/low-i? %eng %spa estás comiendo? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? P lan lowi? %mor lanan 0/low-i? %eng %spa está comiendo? A nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P lan low jun bebe. %mor lanan 0/low jun bebe. %eng %spa está comiendo el bebé. P la. %mor /la. %eng %spa mira. A mbe. = jun bebe. %mor jun bebe. %eng %spa el bebé. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A an nn u techan. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n'. %mor n'. %eng %spa sí. P a jun. %mor a jun. %eng %spa es un. P hakaxhlan. %mor ha-kaxhlan. %eng %spa tu gallina. P lannn. %mor kaxhlan. %eng %spa gallina. P jun kitixh. %mor jun kitixh. %eng %spa un pollito/gallina. A uy! = uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) P a? %mor a? %eng %spa qué? A F. = F. %mor F. %eng %spa F. P F. %mor F. %eng %spa F. A n Y. = jun Y. %mor jun Y. %eng %spa es Y. P ax hakuko ti. %mor ax ha-kuko ti. %eng %spa aquí está tu jugo. A j atam. = j asan. atz'am. %mor j asan. atz'am. %eng %spa j solo. sal. J tze aytoq xol nene? %mor tzet /ay-toq x-ol nena? %eng %spa qué es lo que está entre eso nena? P kuko. %mor kuko. %eng %spa jugo. J A. %mor A. %eng %spa A. J tze aytoq xol hakuko? %mor tzet /ay-toq x-ol ha-kuko? %eng %spa qué hay entre tu jugo? J tzet juntzan ti? %mor tzet jun-tzan ti? %eng %spa qué son estos? J tzeyetal heb'? %mor tzet-yetal heb'? %eng %spa qué son? J A? %mor A? %eng %spa A? + chi elyaw jun kaxhlan. + se escucha una gallina. P ta'wan xin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contestá pués. J neena? %mor nena? %eng %spa nena? P ta'wan. %mor /tab'-wan. %eng %spa contestá. J A? %mor A? %eng %spa A? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? J may wal ok yin hakamixh. %mor mayal wal /ok y-in ha-kamixh. %eng %spa ya se manchó tu camisa. J la o'. %mor /la o'. %eng %spa mira shuco. J tzeyetal juntzan ti? %mor tzet-yetal jun-tzan ti? %eng %spa qué son estos? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P tze ch'on haqan? %mor tzet ch-0/'on h-aqan? %eng %spa qué tiene tu pie? J tzet ch'on aqan nen? %mor tzet ch-0/'on h-aqan nena? %eng %spa qué le pasó a tu pie nena? A la. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzetal chotej? %mor tze-tal ch-0-0/ot-e-j? %eng %spa qué le haces? J jay? %mor jay? %eng %spa que? A het ixham. = yet txitam. %mor y-et txitxam. %eng %spa es de los cerdos. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A nn kuxham. = jun txitam. %mor jun *txitam. %eng %spa un marrano. J yet juntzan txitam? %mor y-et jun-tzan txitam? %eng %spa es de los marranos? A nh o xham. = ( ) no txitam. %mor ( ) no txitxam. %eng %spa ( ) el txitam. J aaaa ch'akan. %mor aaa /ch'akan. %eng %spa aaa está mojado. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. A aaa hu titam. = aaa jun txitam. %mor aaa jun txitam. %eng %spa aaa el cerdo. J tze cho ch'akayi? %mor tzet ch-0-0/ot /ch'akay-!i? tzet ch-0-0/un /ch'akay-i? %eng %spa cómo lo mojastes? cómo se mojó? J yuj jun-tzan txitam? %mor y-uj jun-tzan txitam? %eng %spa por los marranos. A ya ma'. = ya' mam. %mor ya' mam. %eng %spa duela mamá. J nnn. %mor n. %eng %spa n. P lo' halo'. %mor /lo' ha-lolo'. %eng %spa como tu golocina. P lo' hakuko xin. %mor !/lo' ha-kuko xin. %eng %spa toma tu jugo pués. J wal xyun yok yin hawex la. %mor wal x-0-y/un y/ok y-in ha-wex /la. %eng %spa cómo se mancho tu pantalón mira. P unxa %mor jun-xa %eng %spa otro. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P watx' loji chab'ej? %mor watx' /loj-i ch-0-0/ab'-e-j? %eng %spa lo sientes rico? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? J mak xb'et manni? %mor maq-txel x-0/b'et /man-on-i? %eng %spa quién lo fué a comprar? A ay xhi. = ay xhi. %mor /ay /xhi. %eng %spa hay dice. P b'a qach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas? P chu kach. %mor chu ka/chi. %eng %spa hola, decí. P hunta. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P miija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P C. %mor C. %eng %spa C. P tzet? %mor tzet? %eng %spa qué? A a mamal. = a mamin. %mor a mamin. %eng %spa es el abuelo. P ja? %mor ja? %eng %spa qué? A mamin. = mamin. %mor mamin. %eng %spa abuelo. P hamamin? %mor ha-mamin? %eng %spa tu abuelo? A nn. = n. %mor n. %eng %spa n. P b'ay xtoj mamin? %mor b'ay x-0/toj mamin? %eng %spa a dónde se fué el abuelo? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P b'ay xtoji? %mor b'ay x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? A ulu lo'. = xtoj yi' lolo'. %mor x-0/toj y/i' lolo'. %eng %spa fué a traer golocina. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a lolu lolo lolo'. = a lolo' xtoj yi'. %mor a lolo' *x-0*/toj *y*/i'. %eng %spa es golocina lo qué fué a traer. P aa, ix mama xtoj yi' ix kololo'. %mor aa, ix mama x-0/toj y/i' ix ko-lolo'. %eng %spa aa, mamá fué a traer nuestra golocina. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P toj yi' ix kololo'. %mor *x-0/toj y/i' ix ko-lolo'. %eng %spa fué ella a traer nuestra golocina. A ama pa. = mama papa. %mor mama papa. %eng %spa mamá papá. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A am maxhe. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P nn'. %mor nn'. %eng %spa n. A n' mako'. = jun mango. %mor jun mango. %eng %spa un mango. P ja' toj yi mako'. %mor ja' *x-0/toj y/i' mango. %eng %spa sí fué a traer mango. A am mako = k'am mango. %mor k'am mango. %eng %spa no hay mango. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A m mako. = k'am mango. %mor k'am mango. %eng %spa no hay mango. P aa, toj yi' ix komango. %mor aa, *x-0/toj y/i' ix ko-mango. %eng %spa aa, se fué ella a traer nuestro mango. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P aaam. %mor k'am. %eng %spa no hay. A maama. = mama. %mor mama. %eng %spa mamá. P ( ) mama mango. %mor ( ) mama mango. %eng %spa ( ) mama mango. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. P tzet mas qyiteq ix ayon? %mor tzet mas q-0-y/i-teq ix ay-on? %eng %spa qué mas nos va a traer ella? P uy! %mor uy! %eng %spa uy! (expresión de susto) P tzeyetal cha tek'a'? %mor tzet-yetal ch-0-a/tek'-a'? %eng %spa qué es lo que pateas? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa no/sí. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? + k'am chi nachajel tzet chi yal naq P. + no se entiende lo que dice P. P texh. %mor texh. %eng %spa tres. P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? + k'am chi jab' tzet chi yal ix A. + no se escucha lo que dice A. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? P elanteq b'aytu. %mor /el-an-teq b'ay-tu. %eng %spa salí de ahí. P ay jun no no'. %mor /ay jun no no'. %eng %spa hay un animal. P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P elanteq ( ). %mor /el-an-teq ( ). %eng %spa salí ( ). P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mi hijita? + k'am chi jab' tze chi yal naq P. + no se escucha lo que dice P. P mee. %mor me'. %eng %spa oveja. A iqa. = wiqa'. %mor w/iq-a'. %eng %spa lo cargo. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A mniqa mam. = wiqa' mama. %mor w/iq-!a' mama. %eng %spa lo cargo mamá. P toj jil mama b'elaa. %mor /toj j/il mama b'el-a'. %eng %spa vamos a ver a mamá al rato. P mamita? %mor mam-ita? %eng %spa mamita? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P iii. %mor i. %eng %spa i. + k'am ch jab' tzet chi yal ix J. + no se escucha lo que dice J. J b'a wach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? A hch. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ) . J b'aqach toq? %mor b'ay q-ach /toq? %eng %spa a dónde vas a ir? A hacht. = ayach. %mor ay-ach. %eng %spa con vos. P aa? %mor a? %eng %spa qué? A u ti ti li. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P aa unin to xhi. %mor aa unin to /xhi. aa unin *x-0/toj /xhi. %eng %spa aa aún es tierno dice. aa niño es quièn se fuè. P b'ay qetoq halob'ej tu? %mor b'ay q-0-0/e-toq ha-lob'ej tu? %eng %spa a dónde vas a llevar tu comida? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P toq je' b'aytu. %mor toq /je' b'ay-tu. %eng %spa no se va a poder ahí. P toq je'. %mor toq /je'. %eng %spa no se va a poder. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze'ach meltzoji tze'ach. %mor /tzeb'-ach lanan 0/meltzoj-i /tzeb'-ach. %eng %spa vení está regresando, vení. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P ton mija. %mor /ton m-ija. %eng %spa vamos mi hija. + 48:33.085. J iteq kayti. %mor /i-teq kayti. %eng %spa tráelo aquí. P a' b'ay ix J. %mor /aq' b'ay ix J. %eng %spa dale a J. P qya' ix juana ayach. %mor hoq-0-y/aq' ix J ay-ach. %eng %spa te lo va a dar J. A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? J ne'. %mor ne'. %eng %spa nene/cola. P qya' ix J ayach. %mor hoq-0-y/aq' ix J ay-ach. %eng %spa te lo va a dar J. J iq xin. %mor /iq xin. %eng %spa cargalo pués. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A nnn. = nnn. %mor n. %eng %spa n. P qya' ix J ayach. %mor hoq-0-y/aq' ix J ay-ach. %eng %spa te lo va a dar J. P ton yul kwarto xin. %mor /ton y-ul kwarto xin. %eng %spa vamos en el cuarto pués. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P toj il tele. %mor /ton /il tele. %eng %spa vamos a ver tele. A n tato. = n Y. %mor n Y. %eng %spa n Y. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? P tatol. %mor tatol. %eng %spa sí. J aa ton yul kwarto. %mor aa /ton y-ul kwarto. %eng %spa aa vamos allá en el carro. A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa n. J ton xin. %mor /ton xin. %eng %spa vamos pués. J wiokoq. %mor w/i'/ok-oq. %eng %spa lo llevo. P a yiok ix J ta k'aaq qach telk'ojoq. %mor /aq' y/i/ok ix J ta k'amaq q-ach /telk'oj-oq. %eng %spa dale a J para que lo lleve si no te vas a caer. A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P yik ix J. %mor *q-0-y/ik ix J. %eng %spa lo va a llevar J. P ta k'aaq qach telk'ojoq. %mor ta k'amaq q-ach /telk'oj-oq. %eng %spa si no te vas a caer. P ton. %mor /ton. %eng %spa vamos. A n. = n. %mor n. %eng %spa n. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tzetal? %mor tze-tal? %eng %spa qué es? J tze ayok yin hamano? %mor tzet /ay/ok y-in ha-mano? %eng %spa qué está en tu mano? J tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tzeb'ach xin. %mor /tzeb'-ach xin. %eng %spa vení pués. P ton,ton. %mor /ton, /ton. %eng %spa vamos, vamos. A nn kuwato. = jun kwarto. %mor jun kwarto. %eng %spa el cuarto. P ton yul kwarto. %mor /ton y-ul kwarto. %eng %spa vamos en el cuarto. A yul kwaato. = yul kwarto. %mor y-ul kwarto. %eng %spa en el cuarto. P nn'. %mor n'. %eng %spa sí. J oy? %mor oy? %eng %spa què? (es una forma de responder) A ton yul kwaato. = ton yul kwarto. %mor /ton y-ul kwarto. %eng %spa vamos en el cuarto. J ax yul kwarto. %mor ax y-ul kwarto. %eng %spa está en el cuarto. A 'h, nn. = ( ) %mor ( ). %eng %spa ( ). A too tunih. = ton ( ). %mor /ton ( ). %eng %spa vamos ( ). P nnn? %mor n? %eng %spa qué? J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J qach ay pis? %mor q-ach /ay /pis? %eng %spa te vas a sentar? J maj? %mor maj? %eng %spa no? P tze qonej? %mor tzet q-0-0/on-e-j? %eng %spa que vas a hacer? A ay tele. = ay tele. %mor /ay tele. %eng %spa hay tele. P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A a tele. = ay tele. %mor /ay tele. %eng %spa hay tele. P inye. %mor hinye. %eng %spa está bién. P ahantoq sat tx'at xin. %mor /aj-an-toq sat tx'at xin. %eng %spa subite sobre la cama pués. P neen. %mor nena. %eng %spa nena. P nena? %mor nena? %eng %spa nena? J qach ajtoq sat tx'at? %mor q-ach /aj-toq sat tx'at? %eng %spa te vas a suber sobre la cama? J ajantoq xin. %mor /aj-an-toq xin. %eng %spa subite pués. A no. = no. %mor no. %eng %spa no. P ahtoq? %mor /aj-an-toq? %eng %spa subite? A ( ). = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n? %mor n? %eng %spa qué? A oh tela. = ak kotele. %mor /ak *ko-tele. %eng %spa encende nuestra tele. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A o tele. = ak kotele. %mor /ak *ko-tele. %eng %spa encende nuestra tele. P nye xin. %mor hinye xin. %eng %spa está bién pués. A ta ti. = kay ti. %mor kay ti. %eng %spa aquí. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A xhi. = xhi. %mor /xhi. %eng %spa dice. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A mm mimi che chechi. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P a inye. %mor a hinye. %eng %spa a está bién. A a neni. = ay nene. %mor /ay nene. %eng %spa hay juguete. P ay nene. %mor /ay nene. %eng %spa hay nene. P ayti? %mor kayti? %eng %spa aquí? J tze pax xhlo nan nen? %mor tzet pax ch-0-0/lo' naq nene? %eng %spa y qué come el nene? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A mano. = mano. %mor mano. %eng %spa mano. P jaay? %mor jay? %eng %spa qué? A a mano aa. = a mano aa. %mor a mano aa. %eng %spa su mano aa. P max oktoq hamano. %mor max-0 /ok-toq ha-mano. %eng %spa se metió tu mano. P nn'. %mor n'. %eng %spa sí. P yixb'a ( ). %mor yix-b'a ( ). %eng %spa dejalo ( ). P hun hamano. %mor jun ha-mano. %eng %spa tu mano. A i je' eh. = ni chje' e. %mor ni *ch-0/je' e. %eng %spa no se puede e. P oxeb'. %mor oxeb'. %eng %spa tres. A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? + k'am chi nachaj 'el tzet chi yal naq P. + no se entiende lo que dice P. P hocheh? %mor *q-0-0/och-e-j? %eng %spa queres? P jaq J kachi b'ay ix J. %mor /jaq J ka/chi b'ay ix J. %eng %spa abrilo J, decile a J. YUJTOL K'AMXA CHI JE' KO MULNAJ YEQ MPG, A' KAYTI CHI CHAHIL HIN Q'ANON OLYMPUS, MIMAN K'ULAL PATRON. J hinjaqay? %mor hin /jaq/ay-*oq? %eng %spa lo abro? A o' n'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tay. %mor tay. %eng %spa ya. P mal je'. %mor mayal-0 /je'. %eng %spa ya se pudo. J tze qaytoq yul? %mor tzet q-0/ay-toq y-ul? %eng %spa qué le vas a meter dentro? P neen? %mor nena? %eng %spa nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P ta'wan xin. %mor /tab'-wan xin. %eng %spa contestá pués. J A. %mor A. %eng %spa A. 52:47.804. P miija. %mor m-ija. %eng %spa mi hija. A oukih. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P n? %mor n? %eng %spa qué? A uno xhoka. = jun asukar. %mor jun asukar. %eng %spa el azúcar. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A oxhuka. = asukar. %mor asukar. %eng %spa azúcar. P jaaa. %mor ja. %eng %spa ja. A an hu hu xhanti'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P ju'. %mor j/uk'-e-j. %eng %spa tomemos. A ho ji'. = jun txi'. %mor jun txi'. %eng %spa el perro. P jun txi'? %mor jun txi'? %eng %spa el perro? A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P nn. %mor n. %eng %spa n. A hu ti'. = jun txi'. %mor jun txi'. %eng %spa un perro. P b'a xtoj jun tx'i' tu? %mor b'ay x-0/toj jun tx'i' tu? %eng %spa a dónde se fué ese perro? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P b'ay xtoj jun tx'i'? %mor b'ay x-0/toj jun tx'i'? %eng %spa a dónde se fué el perro? A u tu. = b'ay tu. %mor b'ay tu. %eng %spa allá. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A b'ay xhami. = b'ay xhami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber a donde. P b'ay xami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber a donde. J may kami? %mor mayal-0 /kam-i? %eng %spa ya se murió? A ah. = ah. %mor a. %eng %spa a. P b'ay xtoj jun tx'i' tu? %mor b'ay x-0/toj jun tx'i' tu? %eng %spa a dónde se fué ese perro. A b'ay tami. = b'ay tami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber hasta donde. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A haxam. = b'ay xami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber a donde. P b'ay xami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber a donde. A b'ay tami. = b'ay xami. %mor b'ay xami. %eng %spa saber a donde. J b'ay xtoj jun tx'i'? %mor b'ay x-0/toj jun tx'i'? %eng %spa a dónde se fué el perro? P nnn. %mor n. %eng %spa n. A a toki? = b'ay xtoji? %mor b'ay *x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? J tzetal jun tu nen? %mor tze-tal jun tu nen? %eng %spa qué es eso nena? A a Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ju Y. = jun Y. %mor jun Y. %eng %spa Y. J mak ay yet jun ti? %mor maq-txel /ay y-et jun ti? %eng %spa de quién es este? A ja? = ja? %mor ja? %eng %spa qué? J mak ay yet? %mor maq-txel /ay y-et? %eng %spa de quién es? A eh chi hune xho'. = ( ). %mor ( ). %eng %span ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ay tiyo. = yet tiyo. %mor y-et tiyo. %eng %spa es del tío. J mmm yet naq tiyo? %mor mmm y-et naq tiyo? %eng %spa mmm es del tío? A aaa? = aaa? %mor a? %eng %spa qué? J tze yok b'i naq tiyo tu? %mor tzet y/ok 0-b'i naq tiyo tu? %eng %spa cómo se llama él tío? A a F. = F. %mor F. %eng %spa F. J nen? %mor nena? %eng %spa nena? A a chito. = a F. %mor a F. %eng %spa es F. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ochito. = osito. %mor os-ito. %eng %spa osito. J aa yet jun F. %mor aa y-et jun F. %eng %spa aa es de F. A nn'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. J heee. %mor e. %eng %spa e. A on lolo'. = jun lolo'. %mor jun lolo'. %eng %spa una golocina. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A o, lolo'. = o, lolo'. %mor o, lolo'. %eng %spa o, golocina. J xtoj man halolo'? %mor x-0/toj /man ha-lolo'? %eng %spa fué a comprar tu golocina? J tze xhi jun F tu ach? %mor tzet /xhi jun F tu *ay-ach? %eng %spa qué te dijo F? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P tzet junti mija? %mor tzet jun-ti m-ija? %eng %spa qué es este mi hija? A nj'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? A 'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P chetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? P neena? %mor nena? %eng %spa nena? J chetal jun tu nen? %mor tze-tal jun tu nena? %eng %spa qué es eso nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J ateq ayin xin. %mor /aq-teq ay-in xin. %eng %spa mandámelo pués. J iteq ayin lim. %mor /i-teq ay-in /lim. %eng %spa traémelo rápido. P maj a' b'ay ix? %mor maj /aq' b'ay ix? %eng %spa no le vas a dar a ella? P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P A? %mor A? %eng %spa A? J A? %mor A? %eng %spa A? J tzetal tzan tu? %mor tze-tal *jun-tzan tu? %eng %spa qué son esos? J A? %mor A? %eng %spa A? P maktxel jun tu? %mor maq-txel jun tu? %eng %spa quién es ese? A 'ij. = 'ij. %mor 'ij. %eng %spa ij. P la. %mor /la. %eng %spa mira. P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A eyn tata. = a jun C. %mor a jun C. %eng %spa es C. P jaa? %mor ja? %eng %spa qué? A a tata. = a' C. %mor a' C. %eng %spa es C. P jun C. %mor jun C. %eng %spa C. A a tata. = a C. %mor a C. %eng %spa es C. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A ha tata. = ha C. %mor a C. %eng %spa es C. P jun C. %mor jun C. %eng %spa C. A jaa'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P jun C. %mor jun C. %eng %spa C. A haan tata. = a C. %mor a C. %eng %spa es C. + k'am chi jab' tzet chi yal ix J. + no se escucha lo que dice J. A C. = C. %mor C. %eng %spa C. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A C. = C. %mor C. %eng %spa C. P nn. %mor n. %eng %spa n. P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa qué hace? A u uu moxh. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P n? %mor n? %eng %spa qué? A a Y. = a Y. %mor a Y. %eng %spa es Y. P jaa' %mor ja' %eng %spa sí. A um payxh chi. = ( ) xhi %mor ( ) /xhi. %eng %spa ( ) dice. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A mpay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa con. P nn'. %mor n'. %eng %spa n. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? A pilxh. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P mamita. %mor mam-ita. %eng %spa mamita. J tzetal jun tu nena? %mor tze-tal jun tu nena? %eng %spa qué es eso nena? A jjj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J A? %mor A? %eng %spa A? P alnteq b'ay tu. %mor /ay-an-teq b'ay tu. %eng %spa bajate de ahí. P nena? %mor nena? %eng %spa nena? P ay jun koko'. %mor /ay jun koko'. %eng %spa hay un espanto. J ito' wa jun no' b'ay haqan. %mor /il tom wal jun no' b'ay h-aqan. %eng %spa mira un animal en tu pié. A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J ay jun koko b'aytu. %mor /ay jun koko b'ay-tu. %eng %spa hay un espanto ahí. P ay koko' b'aytu. %mor /ay koko' b'ay-tu. %eng %spa hay espanto ahí. P ay koko'. %mor /ay koko'. %eng %spa hay espanto. A J. = J. %mor J. %eng %spa J. P way,way, way. %mor /way-an, /way-oq. %eng %spa dormí, dormí. A jjj, jj, j. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tzetal juntzan tu la nena? %mor tze-tal jun-tzan tu /la nena? %eng %spa qué son esos nena mira? A oh ti go. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). J ax juntzan tu? %mor ax jun-tzan tu? %eng %spa y esos? A iji. = iji. %mor iji. %eng %spa ij. J tzetal heb'? %mor tze-tal heb'? %eng %spa qué son? A a puta. = a pelota. %mor a pelota. %eng %spa es pelota. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A tueeh wii. = toj wi'. %mor /toj w/i'. %eng %spa lo voy a traer. P nn. %mor n. %eng %spa n. J tze yok b'in juntu nena? %mor tzet y/ok 0-b'i jun-tu nena? %eng %spa cómo se llama eso nena? P tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A j popo'. = j popo'. %mor j popo'. %eng %spa popó. P tzetal chonej? %mor tze-tal ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? A j koko'. = jun koko'. %mor jun koko'. %eng %spa un espanto. P ay jun koko'. %mor /ay jun koko'. %eng %spa hay un espanto. A 'eh wi un koko'. = e wil jun koko'. %mor e w/il jun koko'. %eng %spa e miro al espanto. A luxhi koko'. = L jun koko'. %mor L *jun koko'. %eng %spa L un espanto. P jaa'. %mor ja'. %eng %spa sí. A q'. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P uy!. %mor uy! %eng %spa uy! P ijan wal xach telk'ojii. %mor ijan wal x-ach/telk'oj-i. %eng %spa por poco te hibas a caer. + chi tzewi J. + se rie J. P jaa. %mor ja. %eng %spa ja. J xach xiwi? %mor x-ach /xiw-i? %eng %spa te asustaste? A jii'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P xach xiwi? %mor x-ach /xiw-i? %eng %spa te asustaste? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J xach xiwi? %mor x-ach /xiw-i? %eng %spa te asustaste? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? P neen. %mor nena. %eng %spa nena. J tzetal untzan tu? %mor tze-tal jun-tzan tu? %eng %spa qué son esos? J neena? %mor nena? %eng %spa nena? P tzetal untzan tu? %mor tze-tal jun-tzan tu? %eng %spa qué son esos? P che chela'? %mor tzet ch-0-0/el-a'? %eng %spa qué miras? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mi hija? P A? %mor A? %eng %spa A? A a? = a? %mor a? %eng %spa qué? P tze chela'? %mor tzet ch-0-0/el-a'? %eng %spa qué miras? A jj jjj. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze qa lo'? %mor tzet ch-0-a/lo'? %eng %spa qué comes? P tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? P nenita? %mor nen-ita? %eng %spa nenita? J tze chalo'? %mor tzet ch-0-a/lo'? %eng %spa qué comes? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze chalo'? %mor tzet ch-0-a/lo'? %eng %spa qué comes? A q'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J maktxel ntza' ayoktoq tu? %mor maq-txel jun-tzan /ay/ok-toq tu? %eng %spa quiénes son los qué están ahí? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J maktxel juntu? %mor maq-txel jun-tu? %eng %spa quién es ese? P maktx jun ti la? %mor maq-txel jun ti /la? %eng %spa quién es este mira? P maktxel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A n ba tato. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A C. = C. %mor C. %eng %spa C. P maktxeel? %mor maq-txel? %eng %spa quién es? A C. = C. %mor C. %eng %spa C. P C. %mor C. %eng %spa C. J tze chyun jun C tu? %mor tzet ch-0-y/un jun C tu? %eng %spa qué hace esa C? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tze chyunej? %mor tzet ch-0-y/un-e-j? %eng %spa qué hace? P ab'ih. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P ja'on b'ay ix J. %mor *ch-0-j/aq'-on b'ay ix J. %eng %spa y le damos a J. J tze chyun jun C tu? %mor tzet ch-0-y/un jun C tu? %eng %spa qué hace esa C? J neena? %mor nena? %eng %spa nena? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? P A? %mor A? %eng %spa A? A tuhi? = b'ay xtoji? %mor *b'ay *x-0/toj-i? %eng %spa a dónde se fué? P jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? A aytum. = b'ay tu. %mor b'ay tu. %eng %spa allá. A b'ati. = b'aytu. %mor b'ay-tu. %eng %spa allá. P jaa'. %mor ja'. %eng %spa sí. J tzetal jun tu? %mor tze-tal jun tu? %eng %spa qué es eso? A 'ij. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P tze chon b'aytu? %mor tzet ch-0-0/on b'ay-tu? %eng %spa qué haces ahí? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P nn? %mor n? %eng %spa qué? P xhxhon b'aytu? = tzet chon b'aytu? %mor *tzet ch-0-0/on b'ay-tu? %eng %spa qué haces ahí? P nenita? %mor nen-ita? %eng %spa nenita? A 'e. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze qtoq e'? %mor tzet hoq-0 /toq /e'? %eng %spa qué vas a ir a traer? J iteq. %mor /i-teq. %eng %spa tráelo. J tze chasaya'? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? A ila. = ila'. %mor /il-a'. %eng %spa miralo. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? A ilo helaa'. = F qela'. F ila'. %mor F q-0-0/el-a'. F /il-a'. %eng %spa F lo vas a ver. F miralo. A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze chasaya'? %mor tzet ch-0-a/say-a'? %eng %spa qué buscas? A lah. = la. %mor /la. %eng %spa mira. J tzeyetal? %mor tzet-yetal? %eng %spa qué es? A huno' te te. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A 'ij chech te. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). A ene. = nene. %mor nene. %eng %spa nene. A 'n. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). A 'ohn. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P nnn? %mor n? %eng %spa qué? A nnn. = n. %mor n. %eng %spa n. J qochej jun ti? %mor q-0-0/oche-j jun ti? %eng %spa vas a querer este? A 'nh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J la xin. %mor /la xin. %eng %spa tene pués. P tze choneh? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? P mami? %mor mam-i? %eng %spa mami? J neah? = nena? %mor nena? %eng %spa nena? P tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? J tze chawa'nej? %mor tzet ch-0-a/watx'-ne-j? %eng %spa qué haces? P A? %mor A? %eng %spa A? J A? %mor A? %eng %spa A? P txo A. %mor txo A. %eng %spa vos A. A nnnh. = n. %mor n. %eng %spa n. J tzeyetal jun ti? %mor tzet-yetal jun ti? %eng %spa qué es este? A ju, ji ji ij ij. = ju, ji ji ij ij. %mor ju, ji ji ij ij. %eng %spa ji ji. (es una forma de reir) J mio, mi, mio. %mor mio, mi, mio. %eng %spa mío, mío. + chi oq' ix A. + está llorando A. 59:09.991 J tze yok b'i jun ti nen? %mor tzet y/ok 0-b'i jun ti nena? %eng %spa cómo se llama este nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J A? %mor A? %eng %spa A? J toyin xin. %mor /toy-in xin. %eng %spa me voy pués. A tihi. = xtoji. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P nn? %mor n? %eng %spa qué? A tohi. = xtoji. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P tihi. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P j, b'ay xtoji? %mor j, b'ay x-0/toj-i? %eng %spa j, a dónde se fué? P ma ayto ek'oq? %mor ma /ay-to /ek'-oq? %eng %spa o está todavía? P mija. %mor m-ija. %eng %spa mi hija. P mal toji? %mor mayal-0 /toj-i? %eng %spa ya se fué? P neen? %mor nena? %eng %spa nena? P tze chonej? %mor tzet ch-0-0/on-e-j? %eng %spa qué haces? J toyin. %mor /toy-in. %eng %spa me voy. A tihi. = xtoji. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. P tojii. %mor *x-0/toj-i. %eng %spa se fué. A to way. = xtoj wayoq. %mor *x-0/toj /way-*oq. %eng %spa se fué a dormir. P mal toj wayoq. %mor mayal-0 /toj /way-oq. %eng %spa ya se fué a dormir. P xal ix mama? %mor xal ix mama? %eng %spa y mamá? A nn? = nn? %mor n? %eng %spa qué? P xal ix mama? %mor xal ix mama? %eng %spa y mamá? A u lolo'. = jun lolo'. %mor jun lolo'. %eng %spa una golocina. P toj yi' ix kololo'. %mor *x-0/toj y/i' ix ko-lolo'. %eng %spa fué ella a traer nuestra golocina. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P tze qyiteq ix ayon? %mor tzet q-0-y/i-teq ix ay-on? %eng %spa qué es lo que nos va a traer ella? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tzeyetal qyiteq ix ayon? %mor tzet-yetal q-0-y/i-teq ix ay-on? %eng %spa qué es lo que nos va a traer ella? A am mah mako. = am mango. %mor am !mah mango. %eng %spa tal vez mango. P maango. %mor mango. %eng %spa mango. A ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa sí. P tzet junoqxa? %mor tzet jun-oq-xa? %eng %spa qué otro? A aaa man hinmama. = aaa chman ix hinmama. %mor aaa *ch-0-0/man ix hin-mama. %eng %spa aaa lo compra mi mamá. P man ix mama. %mor *oq-0-0/man ix mama. %eng %spa lo va a comprar mamá. A n'. = n'. %mor ja'. %eng %spa sí. P man ix komanko. %mor *oq-0-0/man ix ko-manko. %eng %spa va a comprar ella nuestro mango. A nn'. = nn'. %mor nn'. %eng %spa sí. P jaaay? %mor jay? %eng %spa qué? A hetexh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P chyiteq ix junq kooo lolo'. %mor ch-0-y/i-teq ix jun-oq ko lolo'. %eng %spa trae ella una nuestra golocina. A n'. = n'. %mor ja'. %eng %spa sí. P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A talo. = karro. %mor karro. %eng %spa carro. P talo, taloo. %mor karro. %eng %spa carro. A uk wi'eh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A wi'. = hoq toq wi'. %mor *hoq-0 */toq w/i'. %eng %spa lo voy a ir a traer. J tze qtoq e'? %mor tzet q-0/toq /e'? %eng %spa qué vas a ir a traer? A unn. = jun. %mor jun. %eng %spa un. P tzetal chon b'aytu? %mor tze-tal ch-0-0/on b'ay-tu? %eng %spa qué hace ahí? J man achoktoq b'aytu? %mor manchaq hach/ok-toq b'ay-tu? %eng %spa no entres ahí? A no ta' alo n. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P ay koko'. %mor /ay koko'. %eng %spa hay espanto. J ay jun koko' ayoktoq b'aytu. %mor /ay jun koko' /ay/ok-toq b'ay-tu. %eng %spa hay un espanto que está ahí. A an. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J tze xb'et e' nen? %mor tzet x-0/b'et /e' nena? %eng %spa qué fuiste a traer nena? A 'uh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J b'ay xb'et e' hacarro'? %mor b'ay x-0/b'et /e' ha-carro'? %eng %spa en dónde fuiste a traer tu carro? A nn. = nn. %mor n. %eng %spa n. J A? %mor A? %eng %spa A? A 'n? = 'n? %mor ? %eng %spa qué? J b'ay xb'et e' hakarro? %mor b'ay x-0/b'et /e' ha-karro? %eng %spa en dónde fuiste a traer tu carro? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J b'ay xb'et e' hakarro? %mor b'ay x-0/b'et /e' ha-karro? %eng %spa en dónde fuiste a traer tu carro? A hatalo'. = hinkarro. %mor hin-karro. %eng %spa mi carro. A ntelo'. = hinkalo. %mor hin-kalo. %eng %spa mi carro. J mm yalan tx'at? %mor mm y-alan tx'at? %eng %spa mm debajo de la cama? A n'. = n'. %mor n'. %eng %spa sí. J jay? %mor jay? %eng %spa qué? A nn taat. = yalan tx'at. %mor y-alan tx'at. %eng %spa debajo de la cama. J mak x a'on oktoq? %mor maq-txel x-0-0/aq'-on /ok-toq? %eng %spa quién lo metió? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. J mak x'aon oktoq? %mor maq-txel x-0-0/aq'-on /ok-toq? %eng %spa quién lo metió? P ab'i. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. P neen. %mor nena. %eng %spa nena. J A? %mor A? %eng %spa A? + chi ojb'an naq P. + tosea P. J iteq jun tu xin ta chach ta'wi ayin. %mor /i-teq jun tu xin ta ch-ach /tab'-w-i ay-in. %eng %spa trae eso pués si me contestas. A n talo. = jun karro. %mor jun karro. %eng %spa un carro. P nn? %mor n? %eng %spa qué? P hatalo. = hakarro. %mor ha-karro. %eng %spa tu carro. J mak xmanon hakarro? %mor maq-*txel x-0-0/man-on ha-karro? %eng %spa quién compró tu carro? A n talo. = hinkarro. %mor hin-karro. %eng %spa mi carro. J mak xmanoni? %mor maq-txel x-0-0/man-on-i? %eng %spa quién lo compró? A n tahook. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P chetaal? %mor tze-tal? %eng %spa qué es? A n tik. = ( ) %mor ( ) %eng %spa ( ). P nn? %mor n? %eng %spa qué? A nnn, nn. = ( ) %mor ( ). %eng %spa ( ). J jun ti? %mor jun ti? %eng %spa este? A juuu. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. P tze qoteh? %mor tzet q-0-0/ot-e-j? %eng %spa qué le vas a hacer? P mija? %mor m-ija? %eng %spa mija? P A? %mor A? %eng %spa A? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? P tze qotej? %mor tzet q-0-0/ot-e-j? %eng %spa que le vas a hacer? A a totej. = a qotej? %mor a q-0-0/ot-e-j? %eng %spa es que lo vas hacer? P jay? %mor jay? %eng %spa qué? A a to'oh tooh. = ( ). %mor ( ). %eng %spa ( ). P mmm. %mor mmm. %eng %spa mm. J tze qot hakarro? %mor tzet q-0-0/ot ha-karro? %eng %spa qué le vas a hacer a tu carro? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze qot hakarro? %mor tzet q-0-0/ot ha-karro? %eng %spa qué le vas a hacer a tu carro? J nene'? %mor nene'? %eng %spa nena? A n? = n? %mor n? %eng %spa qué? J tze qot hakarro? %mor tzet q-0-0/ot ha-karro? %eng %spa que le vas a hacer a tu carro? A n. = n. %mor n. %eng %spa n. J qeqa'? %mor q-0-0/eq-a'? %eng %spa lo vas a cargar? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? P mijita? %mor m-ij-ita? %eng %spa mijita? P ta'wan b'ay ix J xin. %mor /tab'-wan b'ay ix J xin. %eng %spa contestale a J pués. J het hakarro? %mor h-et ha-karro? %eng %spa es tuyo el carro? P mama? %mor mama? %eng %spa mama? J toyin xin. %mor /toy-in xin. %eng %spa me voy pués. J ta k'am chach ta'wi ayin. %mor ta k'am ch-ach /tab'-w-i ay-in. %eng %spa sí no me contestas. P 'n. %mor 'n. %eng %spa n. P ab'ih. %mor /ab'-i. %eng %spa escucha. J nena? %mor nena? %eng %spa nena? J mak xmanon hakarro? %mor maq-txel x-0-0/man-on ha-karro? %eng %spa quién te compró tu carro? J A? %mor A? %eng %spa A? J jaktoq junx ti? %mor j/ak-toq jun-xa ti? %eng %spa metamos este otro? A ti. = jun ti. %mor jun ti. %eng %spa este. A nnn. = nnn. %mor n. %eng %spa n. J ax jun ti? %mor ax jun ti? %eng %spa y este? J neena? %mor nena? %eng %spa nena? J A? %mor A? %eng %spa A? J qeqa'? %mor q-0-0/eq-a'? %eng %spa lo vas a cargar? A n n nnn. = n. %mor n. %eng %spa n. J may elii. %mor mayal-0 /el-i. %eng %spa se se cayó. J tze chon nena? %mor tzet ch-0-0/on nena? %eng %spa qué haces nena? J nena? %mor nena? %eng %spa nena? + MINAN YELOPNOQ. a' yet chi chahon 'el yixh jun tz'ib'wal ti max xin q'an MPG, axa yet x'ajopnoq b'ay usluk'eb' yoxk'al, katu xin chahon 'el hinq'anon ch'en olypus yujtol k'amxa chi jab' tzet xhi hab' yul jun xa tu. Miman k'ulal. + max lajwi codificacion yet jun k'uhal ti, 2/octubre/2007. + aquì termina la codificaciòn de Basilio Luín. + codificado por: Basilio Napoleón Luín Bernabé. + fecha de iniciada la codificaciòn: 09 de febrero del 2010. + fecha de finalizada la codificaciòn: 12 de febrero del 2010. + tiempo de codificaciòn: alrededor de 20 horas.